КОМПАНИЯНЫҢ НЕГІЗГІ БИЗНЕС - ПРОЦЕСТЕРІН МОДЕЛЬДЕУДІ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті Экономика және бизнес жоғары мектебі Бизнес-технологиялар кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Сауда компаниясының негізгі бизнес-процесстерін модельдеу 5В090900 - Логистика мамандығы
Орындаған:_________________________ ___________Ақтамберды Е.А. (қолы)
Ғылыми жетекші
э.ғ.қ., аға оқытушы:___________________________ __Казбекова К.
(қолы)
Қорғауға жіберілді:
Хаттама No ___ _________ 2021 ж.
Кафедра меңгерушісі: ______________________________Ахмет ова З.Б. (қолы және мөрі)
Нормабақылаушы:____________________ _____________Болтаева А.Ж. (қолы)
Алматы, 2021
ТҮЙІНДЕМЕ
Дипломдық жұмыс кәсіпорындағы бизнес-процестерді басқаруды жетілдіруге арналған ("КПК ZETA" ЖШС мысалында").
Дипломдық жұмыстың мақсаты - бизнес-процестерді ұйымдастырудың теориялық және әдістемелік аспектілерін қарастыру және зерттелетін кәсіпорындағы модельдеу жүйесін жетілдіру жолы ретінде негізгі бизнес- процестерді модельдеу бойынша ұсыныстар мен тетіктерді әзірлеу болып табылады.
Зерттеу нысаны: "КПК ZETA" ЖШС.
Баспа мәтіннің бетінен тұратын бұл жұмыс мыналарды қамтиды: мазмұны; кіріспе; теориялық бөлім; аналитикалық бөлім; жобалық бөлім; қорытынды;
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 30 көзден тұрады. Жұмыста кесте және сурет қолданылды.
РЕФЕРАТ
Дипломная работа посвящена совершенствованию управления бизнес-
процессами на предприятии (на примере ООО" КПК ZETA").
Целью дипломной работы является рассмотрение теоретических и
методических аспектов организации бизнес-процессов и разработка рекомендаций и механизмов по моделированию основных бизнес-процессов как пути совершенствования системы моделирования на исследуемом предприятии.
Объект исследования: ТОО "КПК ZETA".
Данная работа, состоящая из страницы печатного текста, включает: содержание; Введение; теоретическую часть; аналитическую часть; проектную часть; заключение;
Список использованной литературы состоит из 30 источников. В работе использованы вышивка и рисунок.
Abstract
The thesis is devoted to improving the management of business processes at the
enterprise (on the example of LLC"KPK ZETA").
The purpose of the thesis is to consider the theoretical and methodological aspects of
the organization of business processes and develop recommendations and mechanisms for modeling basic business processes as a way to improve the modeling system at the studied enterprise.
Object of research: KPK ZETA LLP.
This work, which consists of a page of printed text, includes: content; introduction; theoretical part; analytical part; project part; conclusion;
The list of references consists of 30 sources. Embroidery and drawing were used in the work.
Мазмұны КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 КОМПАНИЯНЫҢ НЕГІЗГІ БИЗНЕС-ПРОЦЕСТЕРІН ҰЙЫМДАСТЫРУ МЕН ЖЕТІЛДІРУДІҢ ТEOРИЯЛЫҚ- ӘДІСТЕМЕЛІК НEГIЗДEРI ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Компаниядағы бизнес-процестер түсінігі, мазмұны мен мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Компаниядағы бизнес-процестерді модельдеу әдістерінің сипаттамасы мен ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Реинжиниринг негізінде компаниядағы бизнес-процестерді модельдеудің және оларды оптимизациялаудың қағидалары мен заманауи тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 САУДА КОМПАНИЯСЫНЫҢ НЕГІЗГІ БИЗНЕС-ПРОЦЕСТЕРІНІҢ КӨРСЕТКІШТЕРІН ТAЛДAУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 КПК ZETA ЖШС компаниясының жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ...
2.2 КПК ZETA ЖШС компаниясының бизнес-процестерінің құрылымы мен олардың модельдеріндегі негізгі мәселелерді талдау ... ... ... ... ... ... ..
3 КОМПАНИЯНЫҢ НЕГІЗГІ БИЗНЕС-ПРОЦЕСТЕРІН МОДЕЛЬДЕУДІ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.1 КПК ZETA ЖШС компаниясының бизнес-процестерін модельдеудің нәтижелілігін арттырудың негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
3.2 КПК ZETA ЖШС компаниясының бизнес-процестерін модельдеу бойынша ұсыныстарының экономикалық тиімділігі ... ... ... ... ... ... . ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі заманғы нарықтарда үнемі жетілдіруді қажет ететін ішкі және сыртқы көптеген себептер бар: біріншіден, көптеген процестердің тиімділігі, егер олар үнемі сақталмаса, уақыт өте келе төмендеуге бейім. Бұған келіспеу қиын, өйткені ұйымның жұмысы сәтті және рентабельді болуы үшін, кем дегенде, ағымдағы стандарттарды сақтау және өндіріске қызмет көрсету бойынша белгілі бір жұмыс көлемін жүргізу қажет. Егер мақсат жақсарту және жаңарту болса, онда бұл қосымша күш-жігерді қажет етеді; екіншіден, егер қандай да бір ұйым көрсетілетін қызметтердің сапасын жақсартумен айналыспаса, онда оның бәсекелестері мұны белсенді түрде жасайтынына сенімді бола аламыз. Егер біз жетілдіру бұл кәсіпорынға да, оның тікелей бәсекелестеріне де қызықты емес деп елестетсек те, нарықтың осы сегментін иемденгісі келетін әрдайым іскер үшінші тараптар болады; үшіншіден, қазіргі заманғы тұтынушылар күн сайын жоғары деңгейдегі талаптарды қоюда. Осы талаптарға сай болуға ұмтылу қажет. Жеткізу деңгейі және олардың сапасы күннен- күнге артып келеді. Бұл сөзсіз тұтынушылардың күтулерінің тез өсуіне әкеледі. Тұтынушылардың күткеннен асып түсу әрдайым мүмкін емес, бірақ компаниялар оған әрдайым ұмтылуы керек.
Бұл тұрғыда кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі неғұрлым жоғары болса, соғұрлым ол қазіргі нарықтық жағдайды ескере алады, сонымен қатар қоршаған ортаның өзгеруіне жауап бере отырып, ішкі ұйымның нарық талаптарына сәйкестігін қамтамасыз ете отырып, болашақ жұмыс жағдайларын талдайды және қамтамасыз етеді. Бұл жағдайда өзгерістер ерекше құбылыс ретінде қарастырылмайды: оларға деген қажеттілік бақылаусыз туындайды және кәсіпорында қолданылатын басқару әдістеріне тәуелді емес, бірақ қазіргі өмір ырғағының жеделдеуімен және қоршаған ортаның өзгергіштігімен байланысты.
Осылайша, нарықтағы жағдайын жақсартуға немесе жақсартуға ұмтылатын кәсіпорын өндіріс технологиялары мен бизнес-процестерді ұйымдастыру тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыруы керек.
Зерттеу нысаны - КПК ZETA ЖШС.
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні - кәсіпорындағы бизнес-процестерді модельдеуді жетілдіру болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - бизнес-процестерді ұйымдастырудың теориялық және әдістемелік аспектілерін қарастыру және зерттелетін кәсіпорындағы модельдеу жүйесін жетілдіру жолы ретінде негізгі бизнес- процестерді модельдеу бойынша ұсыныстар мен тетіктерді әзірлеу болып табылады.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
− ұйымдағы бизнес-процестерді тиімді басқарудың мәні мен мазмұнын талдау;
− реинжиниринг негізінде ұйымдағы бизнес-процестерді модельдеудің қағидаттары мен заманауи тәсілдерін қорыту;
− "КПК ZETA" ЖШС кәсіпорнының қызметі туралы жалпы ақпаратты талдау;
− негізгі бизнес-процестердің сипаттамасын және оларды басқару жүйесін сипаттау;
− зерттелетін кәсіпорындағы бизнес-процестердің нәтижелілігін арттырудың негізгі бағыттарын анықтау;
− "КПК ZETA" ЖШС-дағы бизнес-процестерді модельдеу жүйесін жетілдіру бойынша ұсынылған бағыттардың экономикалық тиімділігін бағалау.
Зерттеудің теориялық негізі зерттеу саласындағы отандық және шетелдік экономистер мен мамандардың жазбаларына негізделген.
Көптеген зерттеушілер бизнес-процестерді дамыту, бизнес-процестерді сипаттаудың теориялық негіздері мен әдіснамаларын, сондай-ақ компаниялардың бизнес-процестерін дамытуға арналған практикалық ұсыныстарды әзірлеумен айналысады. Мысалы, Репин В. В., Елиферов в. г., Кондратьев В. В., Кузнецов м. Н. және т.б.
1. Компанияның негізгі бизнес-процесстерін ұйымдастыру мен жетілдірудің теориялық-әдістемелік негіздері
1.1 Компаниядағы бизнес-процестер түсінігі, мазмұны мен мәні
Бизнес-процесс - бұл тұтынушы үшін ең құнды өнімді немесе қызметті құруға, сондай-ақ тұтастай алғанда компанияның жұмысын оңтайландыруға бағытталған іс-шаралар мен әртүрлі қызмет түрлерінің жиынтығы. Бизнес-процестер түсінікті әрі нақты көрініс табу үшін блок-схемаларды қолдана отырып ұсынылады. Бизнес- процестердің әрқайсысына оның иесі немесе басқаша айтқанда оған жауапты адам тағайындалуы керек.
"Бизнес-процесс" тіркесін өткен ғасырдың 90-жылдарының басынан бастап бизнес-процестердің реинжинирингінің негізін қалаушылар Хаммер, Чампи, Дэвенпорт және т.б. белсенді қолдана бастады. "Процесс" және "бизнес-процесс" терминдерінің көптеген анықтамалары бар. Процестерді басқару және бизнес- процестерді басқару саласындағы сарапшылар "процесс" терминін сирек түсіндіреді және көбінесе оны өз көзқарасына сәйкес шығармашылық тұрғыда тұжырымдайды және берген анықтамаларында маңызды субъективті компонентті белгілейді [1].
Қазіргі оқулықтарда "процесс" және "бизнес-процесс" терминдері бірдей мағынаға ие, бірақ оларды бірге қолданудың кем дегенде екі нұсқасы бар:ы бар:
− бірінші нұсқада "процесс" және "бизнес-процесс" терминдері бірдей және бір-бірін алмастырады;
− екінші нұсқада "процестер" және "бизнес-процестер" ұғымдарын бөліп қарастыру ұсынылады [2].
Бизнес-процестердің үш түрі бар:
1) Басқарушы бизнес-процестер - бұл әрбір нақты бизнес-процестен бастап, жалпы басқару жүйесіне дейінгі басқару функцияларының барлық кешенін қамтитын процестер. Бұл кәсіпорынның стратегиялық жоспарлауы, қоршаған ортаны басқару және процестерді жедел басқару.
2) Операциялық - компанияның негізгі бизнесінің мазмұнын құрайтын және табыстың негізгі ағынын қалыптастыратын бизнес-процестер. Оларға келесі процестер кіреді: сату, жөнелту, жоспарлау, есептеу және қорытындылау және т. б.
3)Қолдаушы - операциялық процестерді қолдайтын бизнес-процестер. Бұл бухгалтерлік есеп және баланс жасау, персонал мен ақпаратты басқару, сапаны бақылау және қамтамасыз ету және т. б [3].
Бизнес-процесс тұтынушының сұранысынан басталады және оны қанағаттандырумен аяқталады. Ол өзіндік ерекшеліктері бар, бірақ негізгі бизнес- процестің мақсатына жетуге бағытталған бірнеше ішкі процестерге бөлінеді.
Бизнес-процестер тұтынушылар үшін маңыздылық тудыратындай етіп жасалуы керек, сонымен бірге кез-келген қажетсіз немесе тіпті мүлдем қажет емес
артық әрекеттерді айтарлықтай жояды. Дұрыс қалыптасқан бизнес-процестер шығу кезінде құндылық пен кірісті арттыруы керек.
Кәсіпорынды басқарудың дәстүрлі тәсілі оны әртүрлі бөлімшелердің жиынтығы ретінде қарастырудан тұрады. Сонымен бірге кәсіпорынды бизнес- процестердің жиынтығы ретінде қарастырған дұрыс болады. Бұл құбылыс былайша түсіндіріледі:
− әрбір процестің тұтынушысы бар және процестердің әрқайсысына назар аудару тұтынушылардың сұраныстарын ең жақсы қанағаттандыруға ықпал етеді;
− түпкілікті өнімге қатысты құндылықты құру;
− зерттелетін процестің шекарасын анықтау өзара әрекеттесудің жоғары деңгейін қамтамасыз етеді және тұтынушының қанағаттандырылуы керек талаптары мен сұраныстарын түсінуге мүмкіндік береді;
− процесс иелерінпроцеске жауаптыларды тағайындаған кезде, мамандандырылған кәсіпорындарда жиі туындайтын фрагменттер(бөліктер) бойынша жауапкершілікті бөлуден бас тартуға болады;
− процестерді сауатты басқару жұмыстың орындалу уақытын бақылау үшін қолайлы жағдай жасауға мүмкіндік береді.
Процесс - бұл қажетті нәтиже алу үшін белгілі бір тәртіппен орындалатын әрекеттер. Процесс дегеніміз - кіріс операцияларын шығу нәтижелеріне түрлендіретін өзара байланысты әрекеттердің тұтас тізбегі. Әрбір жеке процестің жеткізушісі мен тұтынушысы болуы керек.
Әрі қарай бизнес-процесс ұғымын қарастырайық. Бизнес-процесс - бұл кәсіпорын қызметкерлері, компьютер немесе басқа құрал ережелер негізінде өңделетін бір немесе бірнеше ресурстар кіретін белгілі бір әрекет, бизнес-процесс нәтижесінде тұтынушыға қажет өнім шығарылады.
Кез-келген бизнес-процесс келесілерден тұрады: жұмыс объектілері, ресурстар, ұйымдастырушылық бірліктер, функциялар мен оқиғалар.
Жұмыс объектісі - әрекеттер жасалатын субъект. Жұмыс объектілері материалдық, қаржылық немесе ақпараттық болып табылады. Жұмыс объектілері - динамикалық нысандар. Олар бизнес-процесте біраз уақыт болады, содан кейін олар басқа объектілерге айналады және бизнес-процестен шығарылады (сатылады немесе қоймаға жіберіледі).
Ресурстар - бұл бизнес-процесс жүзеге асырылатын субъектілер, мысалы, жабдықтар, қоймадағы қорлар және т.б. Ресурстар динамикалық болуы мүмкін, бірақ жұмыс объектілерінен айырмашылығы - жүйеде бірнеше цикл үшін қолданылады. Нысандарды жұмыс объектілері мен ресурстарға бөлу белгілі бір бизнес-процесте пайдалануға байланысты. Бір процесте субъект ресурстар ретінде, ал екіншісінде жұмыс объектісі ретінде әрекет етеді.
Ұйымдастырушылық бірліктер - бұл ресурстардың ерекше жағдайы. Ұйымдастырушылық бірліктер - бұл бизнес-процестерді орындау үшін
ресурстарды пайдаланатын адамдар. Бір адамдар тобы (бөлім немесе бөлім) бірнеше процестерге қатыса алады. Мысалы, техникалық қызмет көрсету (механика) бөлімі жөндеу, диагностика және есеп дайындаумен айналыса алады. Керісінше, әртүрлі ұйымдастырушылық бірліктер бір процеске қатыса алады.
Әрекеттер (функциялар) кіріс жұмыс нысандарын шығысқа түрлендіреді немесе оларды өзгертеді. Өзара байланысты функциялардың тізбегі - бұл бизнес- процесс.
Функция бір әрекетпен де, көптеген әрекеттермен де ұсынылуы мүмкін. Бұл көптеген әрекеттерді иерархия түрінде ұйымдастыруға болады. Соңғы жағдайда, әр функция белгілі бір процеске сәйкес келуі мүмкін, онда ішкі функциялар өздерінің ішкі процестеріне сәйкес келеді және т.б.
Бизнес-процестер кәсіпорынның тиімді қызметіне қол жеткізуге көмектеседі, өйткені олар тұтынушылардың қажеттіліктеріне назар аударады. Сондықтан оның көптеген функцияларын байланыстыру үшін бизнес-процестің маңыздылығын арттыру өте маңызды. Орындалатын оқиғалардың реттілігі 1-суретте толық көрсетілген (Сурет 1):
Сурет 1. Бизнес-процестің шартты сызбасы. Ескерту - [4] әдебиет негізінде автормен құрастырылған
Демек, бизнес-процесс - бұл кірісті шығысқа (нәтижеге) айналдыру мақсатында шешілетін міндеттердің үздіксіз сериясы. Бизнес-процестің бастапқы нүктесі және соңғы өнімі әрқашан шығу болып табылады.
Бизнес-процестерді бөлудің үш тәсілі бар:
1)функциялары бойынша. Бұл тәсілде процесті бөлу жауапкершіліктің функционалды бағыттары шеңберіндегі әрекеттер тізбегі негізінде жүзеге асырылады. Ол сондай-ақ сатып алушылар мен олардың нарығын іздеу, компанияның болашақ стратегиясын дамыту, сату және жылжыту, жаңа өнімдер мен қызметтерді дамыту сияқты бірқатар міндеттерді орындайды.
2)нәтижесі бойынша. Бұл тәсілде бизнес-процестің шекаралары түпкілікті нәтиже немесе өнім негізінде анықталады.
3) қосылған құн бойынша. Бұл тәсіл тұтынушы үшін өнімнің өзі маңызды емес, оның мәні маңызды қағидатына негізделген.
Өзара әрекеттесетін процестердің жұмысын модельдеу және ұйымның осы тапсырманың бөлігі ретінде бизнес-процестердің тізімдерін құру жүйелері жеке тәуелсіз зерттеу саласына айналды. Плимут университеті (АҚШ) бес деңгейден тұратын бизнес-процестердің бірнеше дәйекті "кезеңдерін" жасады. Бұл иерархияда процестер үш негізгі топқа бөлінеді: өндіріс, қолдау, басқару.
NTNUSINTEF (Трондхейм) жобаны жүзеге асыру және бенчмаркинг негізінде өндірістің өнімділігін (TOPP) арттыру тәсілдерін әзірлеу кезінде қарапайым тәсілді ұсынады. М. Портердің құндылықтар тізбегі туралы теориясына сәйкес барлық процестер клесідей бөлінеді:
1)Бастапқы процестер - сыртқы тұтынушыдан басталатын және сыртқы жеткізушілермен аяқталатын ұйымның негізгі және құндылық тудыратын процестері;
2) Қосымша құнды құрмайтын, бірақ негізгі процестерді қамтамасыз ету үшін қажет қолдау процестері (мысалы, қаржылық менеджмент және персоналды басқару);
3) Даму процестері - бұл негізінен және қосалқы процестерде құндылықтар тізбегін құруға мүмкіндік беретін процестер (мысалы, өнімді әзірлеу және жеткізушілермен қатынастарды дамыту).
Осылайша, ұйымды құрылымдаудың функционалды және технологиялық тәсілдері қосарлылықты тудырады және ұйымдық құрылым мен ұйым алдына қойылған міндеттер арасындағы қайшылықтарды анықтайды:
− олардың арасындағы шекаралар шешілмейтін шекараларды білдіреді- кедергілер мен жұмысшылар әрқашан олардың ішінде болуға міндетті;
− облыстардың шекаралары арқылы байланыс шектеулі және құрылымдық бөлімшелердің қызметкерлері тек жауапкершілік аймағындағы талаптарды орындауы керек;
− әрбір құрылымдық бөлімше өзінің ықпал ету аймағын және өз өкілеттіктерінің мөлшерін ұлғайтуға тырысады, сонымен бірге өз қызметінің көрсеткіштер деңгейін оңтайландырады. Аталған проблемалардың болуы және оларды шешу қажеттілігі қазіргі уақытта ұйым құрылымдық бірліктердің жиынтығын емес, оның бизнес-процестерінің жиынтығын түсінетіндігіне әкелді;
− әр процестің тұтынушысы бар және әр процеске менеджменттің шоғырлануы оның сұраныстарын жақсы қанағаттандыруға ықпал етеді;
− құндылықты құру (жасалатын өнімге қатысты) процестермен қамтамасыз етіледі;
− қарастырылып отырған процестің шекараларын, сондай-ақ "жеткізушілер" (кіру) және "тұтынушыларды" (шығу) анықтау ұйым ішінде де, сыртқы ортада да қанағаттандырылуы керек қажеттіліктердің ең жақсы өзара әрекеттесуі мен түсінігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді;
− іске асыруға жеке бірліктер емес, көптеген құрылымдық бірліктер қатысатын тұтас процесті басқару кезінде жүйенің бір бөлігін басқаларға зиян келтіру қаупі азаяды;
− процесс иелерін тағайындау мамандандырылған кәсіпорындарда жиі болатын жауапкершілікті шашыратудан аулақ болады;
− процестерді басқару жұмыс уақытын және қажетті ресурстардың көлемін негіздеуге мүмкіндік береді, бұл бақылау тиімділігін арттырады.
Процесстік тәсіл ұйымда жүзеге асырылатын негізгі және қосалқы бизнес- процестерді үнемі жетілдіру қажеттілігін білдіреді, өйткені:
− көптеген процестердің индикаторларының деңгейі, егер ол үнемі сақталмаса, белгілі бір уақыт ішінде төмендеу үрдісіне ие. Бұл қазіргі стандарттарды сақтау үшін өндіріске қызмет көрсету бойынша белгілі бір жұмыс көлемін жүргізу қажет дегенді білдіреді. Бірақ ғылыми-техникалық дамудың қазіргі қарқыны жетілдіру мен жаңарту үшін айтарлықтай күш-жігерді қажет етеді;
− тікелей әлеуетті бәсекелестер нарықтағы өз позицияларын нығайту үшін үлкен күш салуда;
− пайдаланылған ресурстардың сапасы үнемі өсіп келеді, бұл өз кезегінде тұтынушылардың күтуінің тез өсуіне әкеледі, бұл ұйымнан ұсынылған құндылықты жақсарту және арттыру үшін үнемі күш салуды талап етеді.
Процесстік тәсіл ұйымдарда көлденең байланыстарды құру үшін қолданылады. Бір процеске тартылған барлық бөлімшелер мен қызметкерлер осы процесс шеңберінде жүзеге асырылатын жұмысты дербес үйлестіре алады және жоғары тұрған басшылықтың жәрдемінсіз туындаған проблемаларды шеше алады. Басқаруға деген процестік тәсіл туындаған мәселелерді неғұрлым жедел шешуге және нәтижеге әсер етуге мүмкіндік береді.
Процесстік тәсіл бірнеше принциптерге негізделген. Осы принциптерді енгізу жұмыс тиімділігін едәуір арттыруға мүмкіндік береді, бірақ сонымен бірге жоғары корпоративтік мәдениетті қажет етеді.
Процестерді басқаруды енгізу кезінде келесі қағидаларды ұстану маңызды:
− процестердің өзара байланысы принципі. Ұйым - бұл процестер желісі. Процесс - бұл жұмыс жүргізілетін кез-келген қызмет. Ұйымның барлық процестері өзара байланысты;
− процестің қажеттілігі принципі. Әр процестің мақсаты болуы керек және оның нәтижелері талап етілуі керек. Процестің нәтижелері өзінің ішкі немесе сыртқы тұтынушысына ие болуы керек;
− процестерді құжаттау принципі. Процесс бойынша қызмет құжатталуы керек. Бұл процесті стандарттауға және процесті өзгертуге және одан әрі жетілдіруге негіз алуға мүмкіндік береді;
− процесті бақылау принципі. Әр процестің басталуы мен аяқталуы болады, олар процестің шекарасын анықтайды. Берілген шекаралар шеңберінде әрбір процесс үшін процесті және оның нәтижелерін сипаттайтын көрсеткіштер айқындалуы тиіс;
− процесс үшін жауапкершілік принципі. Процесті жүзеге асыруда әртүрлі мамандар мен қызметкерлер тартылуы мүмкін, бірақ бір адам процесс пен оның нәтижелеріне жауап беруі керек.
Функционалды басқарудан процесстік тәсілге көшу қызметкерлерден әр түрлі бөлімшелерге сілтеме жасай алатындығына қарамастан, үнемі бірлескен жұмысты талап етеді. Технологиялық тәсілге енгізілген принциптердің тиімділігі осы бірлескен жұмысты қаншалықты қамтамасыз етуге болатындығына байланысты болады. Сондай-ақ, процестік тәсіл негізгі элементтердің болуын болжайды, онсыз оны ұйымға енгізу мүмкін емес.
Процестік тәсілдің негізгі элементтері:
:: процесті енгізу;
:: процестің шығуы;
:: ресурстар;
:: процестің иесі;
:: процесті тұтынушылар мен жеткізушілер;
:: процесс көрсеткіштері.
Ұйым жұмысында көлденең байланыстарды құру арқылы процестік тәсіл
функционалды тәсілмен салыстырғанда көптеген артықшылықтарға ие болады. Процестік тәсілдің барлық артықшылықтары:
− процесс шеңберінде әртүрлі бөлімшелердің іс-қимылдарын үйлестіру;
− процестің нәтижесіне бағдарлану;
− ұйым жұмысының нәтижелілігі мен тиімділігін арттыру;
− нәтижеге қол жеткізу бойынша іс-қимылдың ашықтығы;
− нәтижелердің болжамдылығын арттыру;
− процестерді мақсатты жақсарту мүмкіндіктерін анықтау;
− функционалдық бөлімшелер арасындағы кедергілерді жою; − артық тік өзара әрекеттесуді азайту;
− талап етілмеген процестерді жою;
− уақыт пен материалдық шығындарды қысқарту.
Яғни, процестік тәсіл өндіріс процестерінің сапасын қамтамасыз ету үшін қажетті жағдайлар жасалатын және сақталатын, ішкі және сыртқы тұтынушының қанағаттануына кепілдік беретін құрал деп қорытынды жасауға болады [5].
Бизнес-процестерді жетілдіру процесі үздіксіз жетілдіруді сапалы серпілістермен біріктіруді қамтиды. Үздіксіз жетілдіру қағидаттарында жұмыс істейтін ұйым серпінді өзгерістер (инновациялар) үшін алғышарттар жасайды.
ТОРР зерттеу жобасы шеңберінде Бредруптар әзірлеген бизнес-процестерді жетілдірудің жалпы моделі кері байланысты басқару және үздіксіз жетілдіру көзделген Деминг циклы - PDCA (жоспарла, жаса, тексер, енгіз) қағидаты бойынша құрылған. Бизнес-процестерді жетілдіру моделінің негізгі кезеңдері 2-суретте көрсетілген (Сурет 2):
Сурет 2. Бизнес-процестерді жетілдірудің жалпы моделі. Ескерту - [6] әдебиет негізінде автормен құрастырылған
Бұл схеманың жоғарғы жағында кезеңдерден тұратын жетілдірудің циклдік процесінің бір бөлігі көрсетілген: жетілдіру, жоспарлау, бағалау және енгізу. Циклдің басталуы қай жерде болатынын болжау қиын, өйткені цикл процесінің өзі шексіз және оның басы да, соңы да жоқ. Схеманың төменгі жағында осы көрсеткіштерді бағалау үшін қандай мәліметтер қажет екенін көруге болады. Осыдан кейін жетілдіру үдерісі шеңберінде болып жатқан іс-әрекеттердің сипаттамасы тағайындалады. Бірінші кезең - осы көрсеткіштердің деңгейлерін бағалайтын көрсеткіштерді бағалау кезеңі. Ағымдағы көрсеткіштер жетілдіру процесінің басталуымен өзгереді. Алынған нәтижелер осы процесті жоспарлаудың негізін құрайды. Осы процестің келесі циклдарында көрсеткіштерді бағалау кезеңі енгізілген жақсартулардың қаншалықты оң болғанын анықтауға мүмкіндік береді. Циклдік процесті бастағаннан кейін, оның әр айналымынан кейін, алдыңғы деректермен салыстыру үшін болған өзгерістердің нәтижелерін көруге және салыстыруға болады. Бұл енгізілген жақсартулардың тиімді болғанын және нәтижесінде қандай нәтижеге әкелетінін нақты түсінуге мүмкіндік береді. Бұл келесі өсіру циклін жоспарлау үшін дұрыс қорытынды жасауға көмектеседі.
Жоспарлау кезеңі жетілдіруді қажет ететін процестерге сәйкес басымдықтарды талдауға және қалыптастыруға мүмкіндік береді. Жетілдіру процесінің осы кезеңінің негізгі нәтижесі - араласу мен жетілдіруді қажет ететін салалардың құндылық шкаласын құру. Бұл кезеңнің маңызды элементі - ұйымдағы көрсеткіштерді жоспарлау және жетілдіру үшін жауапкершілікті анықтау.
Процестің белсенді фазасы - өнімділікті жақсартудың келесі элементі. Ол бұрын жасалған рейтингке сәйкес жүзеге асырылады. Бұл жақсартулардың қалай жасалатынын көрсетпейді. Бірақ процесті талдай отырып, өсуге бағытталған ұсақ жақсартулар да, үлкен жетістіктер де түпкілікті нәтиженің бөлігі бола алатындығын түсініңіз. Үздіксіз жетілдірудің циклдік процесі басталған кезде, жетілдіру бастамаларының нәтижелері тиімділікті бағалау кезеңінде өлшенетін болады. Егер инновациялар іске асыру кезеңінде сапалы оң нәтиже беретіні анықталса, жетілдірілген процестер жаңа стандарт ретінде анықталуы керек.
Бизнес-процестерді жалпы жетілдіру процесінде жақсарту және жетілдіру бойынша іс-шаралар ұйымдастырылатын бірнеше негізгі бағыттар бар. Топ- менеджмент жоғарғы иерархиялық деңгейдің көрсеткіштерін бағалау үшін жауапкершілікті өз мойнына алуы керек. Жоғары басшылықтың жауапкершілік аймағында жақсарту жұмыстарының басымдықтарын анықтау үшін барлық жауапкершілікті қабылдау бар. Бұл әсіресе ірі компаниялар мен қымбат жобалар үшін өте маңызды.
Бұл жағдайда жеке жауапкершілік қамтамасыз етілуі керек. Егер арнайы команда құрылса, жетілдірудің жеке жобалары тиімдірек жүзеге асырылады, бірақ үздіксіз жетілдірудің кез-келген міндеттерін шешетін мамандандырылған топтар құруға болады.
Өзара қатынастар картасын жасау және блок-схеманы әзірлеу бойынша келесі іс-қимыл, сондай-ақ процесті құжаттаудың басқа мәселелерін шешу, қарастырылып отырған процестің негізгі қатысушыларын қамтитын топта жүргізілуі керек. Бұл топқа топ жетекшісі, процесс иесі, процесті тұтынушылар мен жеткізушілер кіруі мүмкін. Олардың рөлі бұл процестің бүгінгі күні қалай жүретіні туралы өзара келісім пайда болғанға дейін құжаттау процесін жетілдіру, бағыттау және түзету болып табылады. Қарапайым блок-схема процесте не болып жатқанын көрсетеді. Функционалды диаграмма белгілі бір әрекетті кім орындайтынын және орындаушылар қандай функционалды бөлімге жататынын анықтауға мүмкіндік береді, ол төмендегі 3-суретте көрсетілген (Сурет 3):
Сурет 3. Бизнес-процестің функционалды блок-схемасының мысалы. Ескерту - [6] әдебиет негізінде автормен құрастырылған
Ұйымдар барлық процестерді толық құжаттау арқылы немесе біртіндеп процесс бағдарына көшуді жүзеге асырады. Бұл жаңа жетілдіру жобаларының барлық ерекшеліктерін бекіту және қабылдау кезінде орын алады. Ұйымдардың негізгі проблемасы - адамдар бөлімдердің құрылымында жұмыс істеуге дағдыланған және қабілетті, бірақ қызметкерлердің аз бөлігі процестерді ұйымдастыру үшін жауапкершілікті өз мойнына алуға дайын.
Негізінен, бір процесс қайда аяқталатынын, ал екіншісі қайда басталатынын түсіну деңгейі әлсіз. Өнімді немесе қызмет көрсету процесін тұтынушыға уақытында және тиісті сапада жеткізу арқылы жауапкершілікті өз мойнына алғысы келетіндер аз. Көбінесе алдымен біреу процесті өз мойнына алады, содан кейін бұл
жауапкершілік бірнеше адамдар арасында біртіндеп қайта бөлінеді. Бұл мысалда біз басқару процестің жеке сегменттерінде жүретінін көреміз, бірақ ешкім бұл процесс үшін толық жауап бермейді. Бұл иесі жоқ процестің басты ерекшелігі болып табылады. Нәтижесінде бұл процесті жақсартуға мүмкіндік жоқ, өйткені аталған процесс иесінің нақты нұсқауларын қажет етеді.
Ұйымда белгілі бір қызметкерлерді "бизнес-процестердің иелері" ретінде тағайындау әдісімен процеске жауапты адамды тағайындау келесі жауапкершілік деңгейін көздейді:
− процестің иесіне барлық өкілеттіктер оның қалауы бойынша процесте өзгерістер енгізу үшін беріледі;
− процестің иесі процестің барысын үнемі бақылауға және мониторингке жауап береді;
− процесс иесі процесті жақсартуды бастау үшін жауап береді;
− процесс иесінің құзыретіне осы процесті жетілдірудің жеке міндеттерін шешетін қызметкерлерден тұратын бастамашыл топ құру жатады.
Меншік иелерінің процестік бағыты мен мақсатын енгізгеннен кейін ұйымның құрылымдық нысаны басқа түрге ие болады. Диаграммада тік және көлденең байланыстар енді бір уақытта көрсетілмейді. Мұндай тәсілдің екі нұсқасы бар:
1) тек құрылымдық бірліктерді бөлумен сипатталатын блок-схема (Сурет 4); 2) тек процестерді көрсететін блок-схема (Сурет 5).
Сурет 4. Тек құрылымдық бірліктерді бөлумен сипатталатын блок-схема. Ескерту - [7] әдебиет негізінде автормен құрастырылған
Сурет 5. Тек процестерді көрсететін блок-схема. Ескерту - [7] әдебиет негізінде автормен құрастырылған
Қазақстандық компанияларды басқаруда жүйелерді жетілдіру жобаларын іске асыру бойынша тәжірибеде кейбір жағымсыз құбылыстар анықталды, мысалы:
1) функциялардың қайталануы;
2) компаниялардың меншік иелері мен топ-менеджерлерінің мүдделерінің бір- біріне жасырын қарсы болуы;
3) ұйымның экономикасы саласындағы қарапайым білімнің болмауы, жақсы басқару тәжірибесі бар көптеген қазақстандық басшыларда басқару және маркетинг құралдарын қолдану бойынша құзіреттіліктің болмауы;
4)барлық деңгейлерде ұйымдардың қызметін жақсарту жүйесінің болмауы. Жиі кездесетін құбылыс - өз қызметін және ұйым қызметін жақсартуға мүдделі емес қызметкерлер;
5) ақпараттық жүйеледі мұқият алдын ала талдаусыз енгізу көбінесе тиімсіз және жақсартуды талап ететін процестердің (және кейде тұтас компаниялардың) автоматтандырылуына әкеледі.
Жоғарыда аталған ақпараттарды талдай келе, келесідей қорытынды шығаруға болады:
:: бизнес-процестер кәсіпорынды тиімді басқарудың негізі болып табылады;
:: әр компанияның өзіндік процестер жиынтығы болуы мүмкін;
:: бизнес-процесс бұл белгілі бір тәртіппен орындалатын әрекеттер тізбегі;
:: бизнес-процестің басталуы мен аяқталуы бар;
:: бизнес-процесс клиенттің сұранысынан басталып, оны қанағаттандырумен
аяқталады;
:: процеске кіре берісте шығу кезінде тұтынушы үшін өнімге немесе қызметке
айналатын ресурстар бар;
:: бизнес-процестің иесі немесе иесі қажет;
:: бизнес-процестің иесі процестің өзінде болып жатқан жағдайлар үшін толық
жауап береді;
:: процесс өнімді бірдей сапада бірнеше рет және тұрақты түрде жүргізуі
керек.
Әр ұйымның қызметінде кем дегенде бірнеше ондаған бизнес-процестерді
санауға болады. Оларды үнемі құрылымдау, оңтайландыру және жетілдіру қажет.
1.2 Компаниядағы бизнес-процестерді модельдеу әдістерінің сипаттамасы мен ерекшеліктері
Бизнес-процестерді модельдеу (Business Process Modeling) - бизнес-процесті белгілі бір жүйелеу және ұсыну нысаны бойынша әзірленген мақсаттарға бағытталған бейнелеу.
Модельдің құрылымы белгілі бір процесс аясында қарастырылатын функциялардың логикалық пәндік-уақыттық тізбегін көрсетеді. Модельдің жалпы сипаттамалары құжаттама, талдау, ұйымдастыру, автоматтандырылған өңдеу және процестерді қолдау, сондай-ақ оларды қолдау және байланыс үшін негіз болады [8].
Бизнес-процестерді модельдеу жұмысты түсінуге және ұйымға талдау жасауға мүмкіндік береді. Бұл модельдерді әртүрлі аспектілер мен басқару деңгейлері бойынша құрастыруға болатындығына байланысты қол жеткізіледі. Үлкен ұйымдарда бизнес-процестерді модельдеу кішігірім ұйымдарға қарағанда егжей- тегжейлі және жан-жақты жүзеге асырылады, бұл кросс-функционалды байланыстардың көптігімен байланысты.
Әдетте бизнес-процестерді модельдеу үшін әртүрлі компьютерлік құралдар мен бағдарламалық қамтамасыздандыру қолданылады. Бұл модельдерді басқаруды, олардағы өзгерістерді бақылауды жеңілдетеді және талдау уақытын қысқартады.
Бизнес-процестерді модельдеудің түпкі мақсаты - жұмысты жақсарту. Ол үшін талдау барысында процестің нәтижелерінің құндылығын арттыруға және іс- әрекеттің құны мен уақытын азайтуға баса назар аударылады.
Бизнес-процестерді модельдеудің бірнеше мақсаты бар:
:: біріншіден, бұл процестерді сипаттаудың мақсаты. Модельдеудің арқасында процестерде басынан аяғына дейін не болып жатқанын байқауға болады. Модельдеу процестерге "сыртқы" көзқарас алуға және олардың тиімділігін арттыратын жақсартуларды анықтауға мүмкіндік береді.
:: екіншіден, процестерді реттеу. Бизнес-процестерді модельдеу процестерді орындау ережелерін белгілейді, яғни. оларды қалай орындау керек. Егер сіз модельдерде белгіленген ережелерді, нұсқаулықтарды немесе талаптарды ұстанатын болсаңыз, онда сіз процестердің қажетті өнімділігіне қол жеткізе аласыз.
:: үшіншіден, процестерде өзара байланысты орнату. Бизнес-процестерді модельдеу процестер мен олар орындауы керек талаптар арасында нақты байланыс орнатады.
Бизнес-процестерді модельдеу, әдетте, бірнеше дәйекті кезеңдерді қамтиды. Модельдеудің түпкі мақсаты процестерді жақсарту болғандықтан, ол жұмыстың "жобалық" бөлігін де, технологиялық модельдерді енгізу жұмыстарын да қамтиды [9].
Бизнес-процестерді модельдеуді қамтитын сатылардың құрамы келесідей:
1.процестерді анықтау және бастапқы "қалай" моделін құру. Процесті жақсарту үшін оның қазіргі уақытта қалай жұмыс істейтінін түсіну керек. Бұл кезеңде процестің шекаралары анықталады, оның негізгі элементтері анықталады, процестің жұмысы туралы мәліметтер жиналады. Нәтижесінде процестің бастапқы моделі "сол күйінде" жасалады. Бұл модель әрдайым процестің жұмысын жеткілікті түрде көрсете бермейді, сондықтан осы кезеңнің моделін "бірінші жоба" немесе "сол сияқты" бастапқы модель деп атауға болады.
2.бастапқы модельді қайта қарау, талдау және нақтылау. Бұл кезеңде процестегі қарама-қайшылықтар мен қайталанулар анықталады, процестің шектеулері, процестің өзара байланысы анықталады, процесті өзгерту қажеттілігі анықталады. Нәтижесінде "сол сияқты" моделінің соңғы нұсқасы қалыптасады.
3. "қалай болу керек" моделін жасау. Қолданыстағы жағдайды талдағаннан кейін процестің қажетті күйін анықтау қажет. Бұл қалаған мемлекет "қалай болу керек" моделінде ұсынылған. Мұндай модель болашақта барлық қажетті жақсартуларды қоса алғанда, процестің қалай көрінетінін көрсетеді. Бизнес- процестерді модельдеудің осы кезеңінде осындай модельдер жасалады.
4. "қалай болу керек" моделін тестілеу және қолдану. Модельдеудің бұл кезеңі дамыған модельді ұйымның тәжірибесіне енгізумен байланысты. Бизнес-процестің моделі апробациядан өтеді және оған қажетті өзгерістер енгізіледі.
5. "қалай болу керек" моделін жақсарту. Бизнес-процестерді модельдеу тек "қалай болу керек" моделін құрумен шектелмейді. Жұмыс барысында процестердің
әрқайсысы өзгеріп, жетілдіріліп отырады, сондықтан технологиялық модельдер үнемі қайта қаралып, жетілдірілуі керек. Модельдеудің бұл кезеңі процестерді үнемі жақсартумен және бизнес-процестер моделін жетілдірумен байланысты [10].
Бизнес-процестерді модельдеу әртүрлі бағытта болуы мүмкін. Бұл оның көмегімен қандай мәселелерді шешуге болатындығына байланысты. Процестің барлық әсерін ескеру модельді едәуір қиындатып, процесті сипаттаудың артықтығына әкелуі мүмкін. Бұған жол бермеу үшін бизнес-процестерді модельдеу түрлері бойынша бөлінеді. Модельдеу түрі процестің зерттелетін сипаттамаларына байланысты таңдалады. Бизнес-процестерді модельдеудің әртүрлі тәсілдері бар. Олар функционалды және объективті бағытталған тәсілдер болып жіктеледі. Функционалды тәсілде негізгі элементтер - бұл әрекет, ал объектіге бағытталған тәсілде негізгі элемент - объект болып табылады.
Функционалды тәсіл технологиялық процестің сызбасын әрекеттер тізбегі түрінде құруға дейін азаяды. Бұл операциялардың кірісі мен шығысы әртүрлі сипаттағы объектілерді көрсетеді: материалдық және ақпараттық объектілер, ұйымдастырушылық бірліктер және пайдаланылатын ресурстар. Функционалды тәсіл әдістемесі процестердің нақты баламаларын оқшаулау қиын болатын және объектілердің өзара әрекеттесу схемасы көрінбейтін әрекеттер тізбегін көрсетуге бағытталған.
Көрнекілік пен түсініктілік функционалды тәсілдің басты артықшылықтарының бірі болып табылады. Бұл әсіресе компания бөлімшелерінде әзірленген бизнес-процестерді енгізу сатысында пайдалы. Бұл тәсілдің басты кемшілігі - операциялардың егжей-тегжейлі субъективтілігі. Нәтижесінде, бұл бизнес-процестердің құрылымы бойынша үлкен еңбек сыйымдылығына әкеледі.
Бизнес-процестерді модельдеудің объективті бағытталған тәсілі - бұл алдымен объектінің кластарын бөлу, содан кейін объектілер қатысатын әрекеттерді анықтау. Объектілер пассивті және активті болып бөлінеді. Пассивті объектілер - әрекеттер орындалатын объектілер. Активті объектілер - іс-әрекетті жүзеге асыратын объектілер. Объектіге бағытталған тәсіл әдістемесіне сай объектілер нақты процестердің орындалуын бастайтын объектілерді, әрекеттер мен оқиғаларды көрсетеді.
Объектілердегі операцияларды неғұрлым объективті анықтау - объектіге бағытталған тәсілдің артықшылығы. Осы артықшылықтың нәтижесінде объектілердің өздері өмір сүруінің орындылығы мәселесі негізделген түрде шешіледі. Объектіге бағытталған тәсілдің кемшілігі процестердің аз көрінуінде. Бұл шешім қабылдайтын адамдар үшін ыңғайсыз. Бірақ қазіргі заманғы бағдарламалық жасақтама объектілік модельді функционалды схемалар түрінде ұсынуға мүмкіндік береді.
Бизнес-процестерді модельдеу жұмысты түсінуге және ұйымға талдау жасауға мүмкіндік береді. Бұл модельдерді әртүрлі аспектілер мен басқару деңгейлері бойынша құрастыруға болатындығына байланысты қол жеткізіледі. Үлкен
ұйымдарда бизнес-процестерді модельдеу кішігірім ұйымдарға қарағанда егжей- тегжейлі және жан-жақты жүзеге асырылады, бұл кросс-функционалды байланыстардың көптігімен байланысты.
Әдетте бизнес-процестерді модельдеу үшін әртүрлі компьютерлік құралдар мен бағдарламалық қамтамасыздандыру қолданылады. Бұл модельдерді басқаруды, олардағы өзгерістерді бақылауды жеңілдетеді және талдау уақытын қысқартады.
Бизнес-процестерді модельдеу процестердің тиісті модельдерін құруға мүмкіндік беретін бірқатар принциптерге негізделген. Оларды сақтау процестердің күйінің көптеген параметрлерін сипаттауға мүмкіндік береді, осылайша компоненттер бір модель ішінде бір-бірімен тығыз байланысты болады, ал жеке модельдер бір-бірінен жеткілікті тәуелсіз болып қалады.
Бизнес-процестерді модельдеудің басты қағидаттары мыналар болып табылады:
:: Декомпозиция принципі - әр процесті иерархиялық түрде құрылған элементтер жиынтығы ретінде ұсына алады. Осы қағидаға сәйкес процесті құрамдас элементтерге бөлу керек.
:: Фокусталу принципі - модель жасау үшін көптеген параметрлерден алшақтану және негізгі аспектілерге назар аудару қажет. Әрбір модель үшін бұл аспектілер әр түрлі болуы мүмкін.
:: Құжаттау принципі - процеске кіретін элементтер модельде рәсімделіп, бекітілуі керек. Процестің әртүрлі элементтері үшін әртүрлі белгілерді қолдану қажет. Модельдегі элементтерді бекіту модельдеу түріне және таңдалған әдістерге байланысты.
:: Бірізділік принципі - процесс моделіне кіретін барлық элементтер бір мәнді түсіндірілуі керек және бір-біріне қайшы келмеуі керек.
:: Толықтығы мен жеткіліктілігі принципі - модельге бір немесе басқа элементті қоспас бұрын, оның процеске әсерін бағалау қажет. Егер элемент процесті орындау үшін маңызды болмаса, онда оны модельге қосу ұсынылмайды, өйткені ол тек бизнес-процестің моделін қиындатады [11].
Бүгінгі таңда бизнес-процестерді модельдеудің көптеген әдістері бар. Бұл әдістер модельдеудің әртүрлі түрлеріне жатады және әртүрлі аспектілерге назар аударуға мүмкіндік береді. Олар графикалық және мәтіндік құралдарды қамтиды, соның арқасында процестің негізгі компоненттерін көрнекі түрде көрсетуге және элементтердің параметрлері мен байланыстарына дәл анықтама беруге болады.
ARIS әдістемесі - бұл ұйымның құрылымдық сипаттамасына және оны түсінуге және талдауға ыңғайлы өзара байланысты және қосымша графикалық модельдер түрінде ұсынуға заманауи көзқарас. ARIS әдістемесі процестерге тұтас көзқарасты ұсынатын интеграция тұжырымдамасына негізделген және бірыңғай жүйелік тәсіл аясында біріктірілген көптеген түрлі әдістерді ұсынады. Бұл тәсілдің артықшылығы - процестер мен олардың қоршаған ортасын әртүрлі, қосымша көзқарастардан сипаттауға болады [12].
Әдіснаманың құрамдас бөліктері:
1. модельдер - объектілердің (олардың қасиеттері мен атрибуттарының) және олардың арасындағы байланыстардың жиынтығы, олар белгілі бір модельденген пәндік аймақты тиісті түрде сипаттайды;
2. объектілер - сипатталған пәндік аймақтың бөлінбейтін элементін көрсететін модельдің ажырамас бөлігі;
3. байланыстар - белгілі бір қасиеттері бар объектілер арасындағы тұрақты қатынастар.
Әдіснама аясында құрылған модельдер қазіргі жағдайды белгілі бір дәрежеде жақындастырады. Сипаттаманың егжей-тегжейлі дәрежесі модельдеу жүзеге асырылатын жобаның мақсаттарына байланысты. ARIS әдіснамасы бойынша құрылған модельдер кәсіпорынның қызметін қайта құру, оның ішінде басқарудың ақпараттық жүйесін енгізу, сапа менеджменті жүйесін дамыту бойынша шешімдерді талдау және әзірлеу үшін пайдаланылуы мүмкін.
ARIS әдіснамасы модельдер түрінде ұйымның негізгі ішкі жүйелерін көрсетуге мүмкіндік береді:
1. Ұйымдастырушылық. Ұйымның құрылымы модельденеді: бөлімшелердің, лауазымдардың және нақты тұлғалардың иерархиясы, олардың арасындағы байланыстардың әртүрлілігі, сондай-ақ құрылымдық бөлімшелердің аумақтық байланысы.
2. Функционалдық. Ұйымда орындалатын функциялардың иерархиялық өзара байланысы сипатталады.
3. Кірісшығыс ішкі жүйесі. Пайдаланылған және өндірілген өнімдер мен қызметтердің ағындары, олардың иерархиялық байланыстары және конверсия және пайдалану процестері модельденеді.
4. Ақпараттық. Ақпараттың құрылымы, сондай-ақ оны алу, тарату және оған қол жеткізу (деректер мен құжаттар) сипатталады. Сонымен қатар, ақпараттық технологияларды қолдану құрылымы мен процестері модельденеді.
5. Процестер мен басқарудың ішкі жүйесі. Оқиғалар мен логикалық ережелер арқылы реттелген функциялардың логикалық реттілігі анықталады.
6. Ұйым мақсаттарының ішкі жүйесі. Иерархия модельденеді және қол жеткізу керек мақсаттарға жету жолдары, мысалы, сапа менеджменті жүйесін құру кезінде. 7.Өндіріс құралдарының ішкі жүйесі. Өндірістің негізгі және қосалқы
құралдарының құрылымы және оларды процестерде қолдану сипатталған;
8. Адами ресурстардың ішкі жүйесі. Ұйым персоналын басқарудың білімдері,
өкілеттіктері мен процестері сипатталады.
ARIS (Architecture of Integrated Information Systems) әдіснамасының
әзірлеушісі 1984 жылы Саарбрюккен қаласында (Саар, Германия) профессор Август-Вильгельм Шеер негізін қалаған IDS Scheer AG компаниясы болып табылады. ARIS әдістемесі - бұл ұйым қызметінің құрылымдық сипаттамасына және оны түсінуге және талдауға ыңғайлы өзара байланысты және қосымша
графикалық модельдер түрінде ұсынуға заманауи көзқарас. ARIS-те қолданылатын модельдер 6-суретте көрсетілген (Сурет 6):
Сурет 6. ARIS модельдерінің жіктелуі. Ескерту - [12] әдебиет негізінде автормен құрастырылған
ARIS әдістемесі құрылымдық талдау принциптерін жүзеге асырады және модельдерде ұйымның негізгі компоненттерін, ағымдағы процестерді, өндірілетін және тұтынылатын өнімдерді, пайдаланылатын ақпаратты анықтауға және көрсетуге, сондай-ақ олардың арасындағы қатынастарды анықтауға мүмкіндік береді. Құрылған модельдер - бұл басқару жүйесі туралы білімнің құжатталған жиынтығы, оның ішінде ұйымдық құрылым, ағымдағы процестер, ұйым мен нарық субъектілері арасындағы өзара іс-қимыл, құжаттардың құрамы мен құрылымы, процестердің реттілігі, бөлімдер мен олардың қызметкерлерінің лауазымдық нұсқаулықтары. Басқа тәсілдерден айырмашылығы, ARIS әдістемесі барлық ақпаратты бір репозиторийде сақтауды қамтиды, бұл модельдеу және талдау процесінің тұтастығы мен дәйектілігін қамтамасыз етеді, сонымен қатар модельдерді тексеруге мүмкіндік береді.
ARIS әдістемесі процестерге тұтас көзқарасты ұсынатын интеграция тұжырымдамасына негізделген және бірыңғай жүйелік тәсіл аясында біріктірілген көптеген түрлі әдістерді ұсынады. Олардың арасында танымал:
:: eEPC диаграммасы (Extended Event Driven Process Chain-процесс оқиғалық тізбегі)
:: Чен диаграммасы (ERM - Entity Relationship Model-модель "мәні-байланыс")
:: UML тілі (Unified Modeling Language - әмбебап модельдеу тілі)
:: OMT әдістемесі (Object Modeling Technique-объектіге бағытталған
модельдеу әдістемесі)
:: BSC әдістемесі (Balanced Scorecard - теңдестірілген көрсеткіштер жүйесі).
Бұл тәсілдің артықшылығы - процестерді және олардың қоршаған ортасын әртүрлі, қосымша көзқарастардан сипаттауға болады.
Артықшылықтары:
− объектіні әр түрлі тұрғыдан қарастыру мүмкіндігі; жүйелердің өмірлік циклі тұжырымдамасын қолдауды қамтамасыз ететін сипаттаманың әртүрлі деңгейлері; талданатын объектіге (ұйым, басқару жүйесі және т. б.) сараланған көзқарас.);
− зерттелетін пәндік аймақтың әртүрлі аспектілерін көрсететін модельдеу әдістерінің байлығы жүйелердің кең спектрін модельдеуге мүмкіндік береді (ұйымдастырушылық, экономикалық, технологиялық және басқалар);
− бірыңғайрепозиторий;барлықмодельдер менобъектілержобаныңбірыңғай базасында құрылады және сақталады, бұл пәндік саланың интеграцияланған және тұтас моделін құруды қамтамасыз етеді;
− модельдеу нәтижелерін бірнеше рет қолдану мүмкіндігі; ұйым қызметінің барлық аспектілері туралы жинақталған корпоративті білім әр түрлі жобаларды тікелей ARIS ортасында және интерфейстер мен басқа құралдарды қолдана отырып жасауға негіз бола алады.
Кемшіліктері:
− кейбір процестер үшін шамадан тыс ресімдеу тиімсіз ғана емес, сонымен қатар олардың ерекшелігіне байланысты зиянды. Мысал ретінде осы қызмет барысында туындайтын болжанбайтын мәселелердің шығармашылық шешімдерімен тікелей байланысты бизнес - қызметтің құрамдас бөліктері бола алады;
− өнімнің жоғары құны.
SADT (Structured Analysis and Design Technique) әдіснамасы - құрылымдық талдау және жобалау әдіснамасы, модельдеу процесін, жоба конфигурациясын басқару, қосымша тілдік құралдарды пайдалану және өзінің графикалық тілімен жобаны басқару процестерін интеграциялайтын әдіс. Модельдеу процесін бірнеше кезеңге бөлуге болады: сарапшылардың сауалнамасы, диаграммалар мен модельдерді құру, құжаттаманы тарату, модельдердің сәйкестігін бағалау және оларды әрі қарай пайдалану үшін қабылдау. Бұл процесс жақсы жолға қойылған,
өйткені жобаны әзірлеу кезінде мамандар нақты міндеттерді орындайды, ал кітапханашы уақтылы ақпарат алмасуды қамтамасыз етеді. 60-жылдардың аяғында, құрылымдық бағдарламалауға байланысты революция кезінде, көптеген мамандар бағдарламалық жасақтаманы жасау үшін әрекеттеніп жатқанда, телефон, өнеркәсіп, қару-жарақты басқару және бақылау жүйелерінде қолданылатын жүйелерге ұқсас адамдар мен машиналарды да, бағдарламалық жасақтаманы да қамтитын ауқымды жүйелерді құрудың күрделі міндетін шешуге тырысты. Ол кезде дәстүрлі түрде кең ауқымды жүйелерді құрумен айналысатын мамандар үлкен тәртіптің қажеттілігін түсіне бастады. Осылайша, әзірлеушілер жүйені құру процесін оны келесі кезеңдерге бөлу арқылы рәсімдеуге шешім қабылдады:
:: талдау - жүйенің не істейтінін анықтау;
:: жобалау - ішкі жүйелерді анықтау және олардың өзара әрекеттесуі;
:: іске асыру - ішкі жүйелерді бөлек құру;
:: бірігу - ішкі жүйелерді біртұтас жүйеге қосу;
:: тестілеу - жүйенің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Сауда компаниясының негізгі бизнес-процесстерін модельдеу 5В090900 - Логистика мамандығы
Орындаған:_________________________ ___________Ақтамберды Е.А. (қолы)
Ғылыми жетекші
э.ғ.қ., аға оқытушы:___________________________ __Казбекова К.
(қолы)
Қорғауға жіберілді:
Хаттама No ___ _________ 2021 ж.
Кафедра меңгерушісі: ______________________________Ахмет ова З.Б. (қолы және мөрі)
Нормабақылаушы:____________________ _____________Болтаева А.Ж. (қолы)
Алматы, 2021
ТҮЙІНДЕМЕ
Дипломдық жұмыс кәсіпорындағы бизнес-процестерді басқаруды жетілдіруге арналған ("КПК ZETA" ЖШС мысалында").
Дипломдық жұмыстың мақсаты - бизнес-процестерді ұйымдастырудың теориялық және әдістемелік аспектілерін қарастыру және зерттелетін кәсіпорындағы модельдеу жүйесін жетілдіру жолы ретінде негізгі бизнес- процестерді модельдеу бойынша ұсыныстар мен тетіктерді әзірлеу болып табылады.
Зерттеу нысаны: "КПК ZETA" ЖШС.
Баспа мәтіннің бетінен тұратын бұл жұмыс мыналарды қамтиды: мазмұны; кіріспе; теориялық бөлім; аналитикалық бөлім; жобалық бөлім; қорытынды;
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 30 көзден тұрады. Жұмыста кесте және сурет қолданылды.
РЕФЕРАТ
Дипломная работа посвящена совершенствованию управления бизнес-
процессами на предприятии (на примере ООО" КПК ZETA").
Целью дипломной работы является рассмотрение теоретических и
методических аспектов организации бизнес-процессов и разработка рекомендаций и механизмов по моделированию основных бизнес-процессов как пути совершенствования системы моделирования на исследуемом предприятии.
Объект исследования: ТОО "КПК ZETA".
Данная работа, состоящая из страницы печатного текста, включает: содержание; Введение; теоретическую часть; аналитическую часть; проектную часть; заключение;
Список использованной литературы состоит из 30 источников. В работе использованы вышивка и рисунок.
Abstract
The thesis is devoted to improving the management of business processes at the
enterprise (on the example of LLC"KPK ZETA").
The purpose of the thesis is to consider the theoretical and methodological aspects of
the organization of business processes and develop recommendations and mechanisms for modeling basic business processes as a way to improve the modeling system at the studied enterprise.
Object of research: KPK ZETA LLP.
This work, which consists of a page of printed text, includes: content; introduction; theoretical part; analytical part; project part; conclusion;
The list of references consists of 30 sources. Embroidery and drawing were used in the work.
Мазмұны КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 КОМПАНИЯНЫҢ НЕГІЗГІ БИЗНЕС-ПРОЦЕСТЕРІН ҰЙЫМДАСТЫРУ МЕН ЖЕТІЛДІРУДІҢ ТEOРИЯЛЫҚ- ӘДІСТЕМЕЛІК НEГIЗДEРI ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Компаниядағы бизнес-процестер түсінігі, мазмұны мен мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Компаниядағы бизнес-процестерді модельдеу әдістерінің сипаттамасы мен ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Реинжиниринг негізінде компаниядағы бизнес-процестерді модельдеудің және оларды оптимизациялаудың қағидалары мен заманауи тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 САУДА КОМПАНИЯСЫНЫҢ НЕГІЗГІ БИЗНЕС-ПРОЦЕСТЕРІНІҢ КӨРСЕТКІШТЕРІН ТAЛДAУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 КПК ZETA ЖШС компаниясының жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ...
2.2 КПК ZETA ЖШС компаниясының бизнес-процестерінің құрылымы мен олардың модельдеріндегі негізгі мәселелерді талдау ... ... ... ... ... ... ..
3 КОМПАНИЯНЫҢ НЕГІЗГІ БИЗНЕС-ПРОЦЕСТЕРІН МОДЕЛЬДЕУДІ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.1 КПК ZETA ЖШС компаниясының бизнес-процестерін модельдеудің нәтижелілігін арттырудың негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
3.2 КПК ZETA ЖШС компаниясының бизнес-процестерін модельдеу бойынша ұсыныстарының экономикалық тиімділігі ... ... ... ... ... ... . ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі заманғы нарықтарда үнемі жетілдіруді қажет ететін ішкі және сыртқы көптеген себептер бар: біріншіден, көптеген процестердің тиімділігі, егер олар үнемі сақталмаса, уақыт өте келе төмендеуге бейім. Бұған келіспеу қиын, өйткені ұйымның жұмысы сәтті және рентабельді болуы үшін, кем дегенде, ағымдағы стандарттарды сақтау және өндіріске қызмет көрсету бойынша белгілі бір жұмыс көлемін жүргізу қажет. Егер мақсат жақсарту және жаңарту болса, онда бұл қосымша күш-жігерді қажет етеді; екіншіден, егер қандай да бір ұйым көрсетілетін қызметтердің сапасын жақсартумен айналыспаса, онда оның бәсекелестері мұны белсенді түрде жасайтынына сенімді бола аламыз. Егер біз жетілдіру бұл кәсіпорынға да, оның тікелей бәсекелестеріне де қызықты емес деп елестетсек те, нарықтың осы сегментін иемденгісі келетін әрдайым іскер үшінші тараптар болады; үшіншіден, қазіргі заманғы тұтынушылар күн сайын жоғары деңгейдегі талаптарды қоюда. Осы талаптарға сай болуға ұмтылу қажет. Жеткізу деңгейі және олардың сапасы күннен- күнге артып келеді. Бұл сөзсіз тұтынушылардың күтулерінің тез өсуіне әкеледі. Тұтынушылардың күткеннен асып түсу әрдайым мүмкін емес, бірақ компаниялар оған әрдайым ұмтылуы керек.
Бұл тұрғыда кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі неғұрлым жоғары болса, соғұрлым ол қазіргі нарықтық жағдайды ескере алады, сонымен қатар қоршаған ортаның өзгеруіне жауап бере отырып, ішкі ұйымның нарық талаптарына сәйкестігін қамтамасыз ете отырып, болашақ жұмыс жағдайларын талдайды және қамтамасыз етеді. Бұл жағдайда өзгерістер ерекше құбылыс ретінде қарастырылмайды: оларға деген қажеттілік бақылаусыз туындайды және кәсіпорында қолданылатын басқару әдістеріне тәуелді емес, бірақ қазіргі өмір ырғағының жеделдеуімен және қоршаған ортаның өзгергіштігімен байланысты.
Осылайша, нарықтағы жағдайын жақсартуға немесе жақсартуға ұмтылатын кәсіпорын өндіріс технологиялары мен бизнес-процестерді ұйымдастыру тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыруы керек.
Зерттеу нысаны - КПК ZETA ЖШС.
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні - кәсіпорындағы бизнес-процестерді модельдеуді жетілдіру болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - бизнес-процестерді ұйымдастырудың теориялық және әдістемелік аспектілерін қарастыру және зерттелетін кәсіпорындағы модельдеу жүйесін жетілдіру жолы ретінде негізгі бизнес- процестерді модельдеу бойынша ұсыныстар мен тетіктерді әзірлеу болып табылады.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
− ұйымдағы бизнес-процестерді тиімді басқарудың мәні мен мазмұнын талдау;
− реинжиниринг негізінде ұйымдағы бизнес-процестерді модельдеудің қағидаттары мен заманауи тәсілдерін қорыту;
− "КПК ZETA" ЖШС кәсіпорнының қызметі туралы жалпы ақпаратты талдау;
− негізгі бизнес-процестердің сипаттамасын және оларды басқару жүйесін сипаттау;
− зерттелетін кәсіпорындағы бизнес-процестердің нәтижелілігін арттырудың негізгі бағыттарын анықтау;
− "КПК ZETA" ЖШС-дағы бизнес-процестерді модельдеу жүйесін жетілдіру бойынша ұсынылған бағыттардың экономикалық тиімділігін бағалау.
Зерттеудің теориялық негізі зерттеу саласындағы отандық және шетелдік экономистер мен мамандардың жазбаларына негізделген.
Көптеген зерттеушілер бизнес-процестерді дамыту, бизнес-процестерді сипаттаудың теориялық негіздері мен әдіснамаларын, сондай-ақ компаниялардың бизнес-процестерін дамытуға арналған практикалық ұсыныстарды әзірлеумен айналысады. Мысалы, Репин В. В., Елиферов в. г., Кондратьев В. В., Кузнецов м. Н. және т.б.
1. Компанияның негізгі бизнес-процесстерін ұйымдастыру мен жетілдірудің теориялық-әдістемелік негіздері
1.1 Компаниядағы бизнес-процестер түсінігі, мазмұны мен мәні
Бизнес-процесс - бұл тұтынушы үшін ең құнды өнімді немесе қызметті құруға, сондай-ақ тұтастай алғанда компанияның жұмысын оңтайландыруға бағытталған іс-шаралар мен әртүрлі қызмет түрлерінің жиынтығы. Бизнес-процестер түсінікті әрі нақты көрініс табу үшін блок-схемаларды қолдана отырып ұсынылады. Бизнес- процестердің әрқайсысына оның иесі немесе басқаша айтқанда оған жауапты адам тағайындалуы керек.
"Бизнес-процесс" тіркесін өткен ғасырдың 90-жылдарының басынан бастап бизнес-процестердің реинжинирингінің негізін қалаушылар Хаммер, Чампи, Дэвенпорт және т.б. белсенді қолдана бастады. "Процесс" және "бизнес-процесс" терминдерінің көптеген анықтамалары бар. Процестерді басқару және бизнес- процестерді басқару саласындағы сарапшылар "процесс" терминін сирек түсіндіреді және көбінесе оны өз көзқарасына сәйкес шығармашылық тұрғыда тұжырымдайды және берген анықтамаларында маңызды субъективті компонентті белгілейді [1].
Қазіргі оқулықтарда "процесс" және "бизнес-процесс" терминдері бірдей мағынаға ие, бірақ оларды бірге қолданудың кем дегенде екі нұсқасы бар:ы бар:
− бірінші нұсқада "процесс" және "бизнес-процесс" терминдері бірдей және бір-бірін алмастырады;
− екінші нұсқада "процестер" және "бизнес-процестер" ұғымдарын бөліп қарастыру ұсынылады [2].
Бизнес-процестердің үш түрі бар:
1) Басқарушы бизнес-процестер - бұл әрбір нақты бизнес-процестен бастап, жалпы басқару жүйесіне дейінгі басқару функцияларының барлық кешенін қамтитын процестер. Бұл кәсіпорынның стратегиялық жоспарлауы, қоршаған ортаны басқару және процестерді жедел басқару.
2) Операциялық - компанияның негізгі бизнесінің мазмұнын құрайтын және табыстың негізгі ағынын қалыптастыратын бизнес-процестер. Оларға келесі процестер кіреді: сату, жөнелту, жоспарлау, есептеу және қорытындылау және т. б.
3)Қолдаушы - операциялық процестерді қолдайтын бизнес-процестер. Бұл бухгалтерлік есеп және баланс жасау, персонал мен ақпаратты басқару, сапаны бақылау және қамтамасыз ету және т. б [3].
Бизнес-процесс тұтынушының сұранысынан басталады және оны қанағаттандырумен аяқталады. Ол өзіндік ерекшеліктері бар, бірақ негізгі бизнес- процестің мақсатына жетуге бағытталған бірнеше ішкі процестерге бөлінеді.
Бизнес-процестер тұтынушылар үшін маңыздылық тудыратындай етіп жасалуы керек, сонымен бірге кез-келген қажетсіз немесе тіпті мүлдем қажет емес
артық әрекеттерді айтарлықтай жояды. Дұрыс қалыптасқан бизнес-процестер шығу кезінде құндылық пен кірісті арттыруы керек.
Кәсіпорынды басқарудың дәстүрлі тәсілі оны әртүрлі бөлімшелердің жиынтығы ретінде қарастырудан тұрады. Сонымен бірге кәсіпорынды бизнес- процестердің жиынтығы ретінде қарастырған дұрыс болады. Бұл құбылыс былайша түсіндіріледі:
− әрбір процестің тұтынушысы бар және процестердің әрқайсысына назар аудару тұтынушылардың сұраныстарын ең жақсы қанағаттандыруға ықпал етеді;
− түпкілікті өнімге қатысты құндылықты құру;
− зерттелетін процестің шекарасын анықтау өзара әрекеттесудің жоғары деңгейін қамтамасыз етеді және тұтынушының қанағаттандырылуы керек талаптары мен сұраныстарын түсінуге мүмкіндік береді;
− процесс иелерінпроцеске жауаптыларды тағайындаған кезде, мамандандырылған кәсіпорындарда жиі туындайтын фрагменттер(бөліктер) бойынша жауапкершілікті бөлуден бас тартуға болады;
− процестерді сауатты басқару жұмыстың орындалу уақытын бақылау үшін қолайлы жағдай жасауға мүмкіндік береді.
Процесс - бұл қажетті нәтиже алу үшін белгілі бір тәртіппен орындалатын әрекеттер. Процесс дегеніміз - кіріс операцияларын шығу нәтижелеріне түрлендіретін өзара байланысты әрекеттердің тұтас тізбегі. Әрбір жеке процестің жеткізушісі мен тұтынушысы болуы керек.
Әрі қарай бизнес-процесс ұғымын қарастырайық. Бизнес-процесс - бұл кәсіпорын қызметкерлері, компьютер немесе басқа құрал ережелер негізінде өңделетін бір немесе бірнеше ресурстар кіретін белгілі бір әрекет, бизнес-процесс нәтижесінде тұтынушыға қажет өнім шығарылады.
Кез-келген бизнес-процесс келесілерден тұрады: жұмыс объектілері, ресурстар, ұйымдастырушылық бірліктер, функциялар мен оқиғалар.
Жұмыс объектісі - әрекеттер жасалатын субъект. Жұмыс объектілері материалдық, қаржылық немесе ақпараттық болып табылады. Жұмыс объектілері - динамикалық нысандар. Олар бизнес-процесте біраз уақыт болады, содан кейін олар басқа объектілерге айналады және бизнес-процестен шығарылады (сатылады немесе қоймаға жіберіледі).
Ресурстар - бұл бизнес-процесс жүзеге асырылатын субъектілер, мысалы, жабдықтар, қоймадағы қорлар және т.б. Ресурстар динамикалық болуы мүмкін, бірақ жұмыс объектілерінен айырмашылығы - жүйеде бірнеше цикл үшін қолданылады. Нысандарды жұмыс объектілері мен ресурстарға бөлу белгілі бір бизнес-процесте пайдалануға байланысты. Бір процесте субъект ресурстар ретінде, ал екіншісінде жұмыс объектісі ретінде әрекет етеді.
Ұйымдастырушылық бірліктер - бұл ресурстардың ерекше жағдайы. Ұйымдастырушылық бірліктер - бұл бизнес-процестерді орындау үшін
ресурстарды пайдаланатын адамдар. Бір адамдар тобы (бөлім немесе бөлім) бірнеше процестерге қатыса алады. Мысалы, техникалық қызмет көрсету (механика) бөлімі жөндеу, диагностика және есеп дайындаумен айналыса алады. Керісінше, әртүрлі ұйымдастырушылық бірліктер бір процеске қатыса алады.
Әрекеттер (функциялар) кіріс жұмыс нысандарын шығысқа түрлендіреді немесе оларды өзгертеді. Өзара байланысты функциялардың тізбегі - бұл бизнес- процесс.
Функция бір әрекетпен де, көптеген әрекеттермен де ұсынылуы мүмкін. Бұл көптеген әрекеттерді иерархия түрінде ұйымдастыруға болады. Соңғы жағдайда, әр функция белгілі бір процеске сәйкес келуі мүмкін, онда ішкі функциялар өздерінің ішкі процестеріне сәйкес келеді және т.б.
Бизнес-процестер кәсіпорынның тиімді қызметіне қол жеткізуге көмектеседі, өйткені олар тұтынушылардың қажеттіліктеріне назар аударады. Сондықтан оның көптеген функцияларын байланыстыру үшін бизнес-процестің маңыздылығын арттыру өте маңызды. Орындалатын оқиғалардың реттілігі 1-суретте толық көрсетілген (Сурет 1):
Сурет 1. Бизнес-процестің шартты сызбасы. Ескерту - [4] әдебиет негізінде автормен құрастырылған
Демек, бизнес-процесс - бұл кірісті шығысқа (нәтижеге) айналдыру мақсатында шешілетін міндеттердің үздіксіз сериясы. Бизнес-процестің бастапқы нүктесі және соңғы өнімі әрқашан шығу болып табылады.
Бизнес-процестерді бөлудің үш тәсілі бар:
1)функциялары бойынша. Бұл тәсілде процесті бөлу жауапкершіліктің функционалды бағыттары шеңберіндегі әрекеттер тізбегі негізінде жүзеге асырылады. Ол сондай-ақ сатып алушылар мен олардың нарығын іздеу, компанияның болашақ стратегиясын дамыту, сату және жылжыту, жаңа өнімдер мен қызметтерді дамыту сияқты бірқатар міндеттерді орындайды.
2)нәтижесі бойынша. Бұл тәсілде бизнес-процестің шекаралары түпкілікті нәтиже немесе өнім негізінде анықталады.
3) қосылған құн бойынша. Бұл тәсіл тұтынушы үшін өнімнің өзі маңызды емес, оның мәні маңызды қағидатына негізделген.
Өзара әрекеттесетін процестердің жұмысын модельдеу және ұйымның осы тапсырманың бөлігі ретінде бизнес-процестердің тізімдерін құру жүйелері жеке тәуелсіз зерттеу саласына айналды. Плимут университеті (АҚШ) бес деңгейден тұратын бизнес-процестердің бірнеше дәйекті "кезеңдерін" жасады. Бұл иерархияда процестер үш негізгі топқа бөлінеді: өндіріс, қолдау, басқару.
NTNUSINTEF (Трондхейм) жобаны жүзеге асыру және бенчмаркинг негізінде өндірістің өнімділігін (TOPP) арттыру тәсілдерін әзірлеу кезінде қарапайым тәсілді ұсынады. М. Портердің құндылықтар тізбегі туралы теориясына сәйкес барлық процестер клесідей бөлінеді:
1)Бастапқы процестер - сыртқы тұтынушыдан басталатын және сыртқы жеткізушілермен аяқталатын ұйымның негізгі және құндылық тудыратын процестері;
2) Қосымша құнды құрмайтын, бірақ негізгі процестерді қамтамасыз ету үшін қажет қолдау процестері (мысалы, қаржылық менеджмент және персоналды басқару);
3) Даму процестері - бұл негізінен және қосалқы процестерде құндылықтар тізбегін құруға мүмкіндік беретін процестер (мысалы, өнімді әзірлеу және жеткізушілермен қатынастарды дамыту).
Осылайша, ұйымды құрылымдаудың функционалды және технологиялық тәсілдері қосарлылықты тудырады және ұйымдық құрылым мен ұйым алдына қойылған міндеттер арасындағы қайшылықтарды анықтайды:
− олардың арасындағы шекаралар шешілмейтін шекараларды білдіреді- кедергілер мен жұмысшылар әрқашан олардың ішінде болуға міндетті;
− облыстардың шекаралары арқылы байланыс шектеулі және құрылымдық бөлімшелердің қызметкерлері тек жауапкершілік аймағындағы талаптарды орындауы керек;
− әрбір құрылымдық бөлімше өзінің ықпал ету аймағын және өз өкілеттіктерінің мөлшерін ұлғайтуға тырысады, сонымен бірге өз қызметінің көрсеткіштер деңгейін оңтайландырады. Аталған проблемалардың болуы және оларды шешу қажеттілігі қазіргі уақытта ұйым құрылымдық бірліктердің жиынтығын емес, оның бизнес-процестерінің жиынтығын түсінетіндігіне әкелді;
− әр процестің тұтынушысы бар және әр процеске менеджменттің шоғырлануы оның сұраныстарын жақсы қанағаттандыруға ықпал етеді;
− құндылықты құру (жасалатын өнімге қатысты) процестермен қамтамасыз етіледі;
− қарастырылып отырған процестің шекараларын, сондай-ақ "жеткізушілер" (кіру) және "тұтынушыларды" (шығу) анықтау ұйым ішінде де, сыртқы ортада да қанағаттандырылуы керек қажеттіліктердің ең жақсы өзара әрекеттесуі мен түсінігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді;
− іске асыруға жеке бірліктер емес, көптеген құрылымдық бірліктер қатысатын тұтас процесті басқару кезінде жүйенің бір бөлігін басқаларға зиян келтіру қаупі азаяды;
− процесс иелерін тағайындау мамандандырылған кәсіпорындарда жиі болатын жауапкершілікті шашыратудан аулақ болады;
− процестерді басқару жұмыс уақытын және қажетті ресурстардың көлемін негіздеуге мүмкіндік береді, бұл бақылау тиімділігін арттырады.
Процесстік тәсіл ұйымда жүзеге асырылатын негізгі және қосалқы бизнес- процестерді үнемі жетілдіру қажеттілігін білдіреді, өйткені:
− көптеген процестердің индикаторларының деңгейі, егер ол үнемі сақталмаса, белгілі бір уақыт ішінде төмендеу үрдісіне ие. Бұл қазіргі стандарттарды сақтау үшін өндіріске қызмет көрсету бойынша белгілі бір жұмыс көлемін жүргізу қажет дегенді білдіреді. Бірақ ғылыми-техникалық дамудың қазіргі қарқыны жетілдіру мен жаңарту үшін айтарлықтай күш-жігерді қажет етеді;
− тікелей әлеуетті бәсекелестер нарықтағы өз позицияларын нығайту үшін үлкен күш салуда;
− пайдаланылған ресурстардың сапасы үнемі өсіп келеді, бұл өз кезегінде тұтынушылардың күтуінің тез өсуіне әкеледі, бұл ұйымнан ұсынылған құндылықты жақсарту және арттыру үшін үнемі күш салуды талап етеді.
Процесстік тәсіл ұйымдарда көлденең байланыстарды құру үшін қолданылады. Бір процеске тартылған барлық бөлімшелер мен қызметкерлер осы процесс шеңберінде жүзеге асырылатын жұмысты дербес үйлестіре алады және жоғары тұрған басшылықтың жәрдемінсіз туындаған проблемаларды шеше алады. Басқаруға деген процестік тәсіл туындаған мәселелерді неғұрлым жедел шешуге және нәтижеге әсер етуге мүмкіндік береді.
Процесстік тәсіл бірнеше принциптерге негізделген. Осы принциптерді енгізу жұмыс тиімділігін едәуір арттыруға мүмкіндік береді, бірақ сонымен бірге жоғары корпоративтік мәдениетті қажет етеді.
Процестерді басқаруды енгізу кезінде келесі қағидаларды ұстану маңызды:
− процестердің өзара байланысы принципі. Ұйым - бұл процестер желісі. Процесс - бұл жұмыс жүргізілетін кез-келген қызмет. Ұйымның барлық процестері өзара байланысты;
− процестің қажеттілігі принципі. Әр процестің мақсаты болуы керек және оның нәтижелері талап етілуі керек. Процестің нәтижелері өзінің ішкі немесе сыртқы тұтынушысына ие болуы керек;
− процестерді құжаттау принципі. Процесс бойынша қызмет құжатталуы керек. Бұл процесті стандарттауға және процесті өзгертуге және одан әрі жетілдіруге негіз алуға мүмкіндік береді;
− процесті бақылау принципі. Әр процестің басталуы мен аяқталуы болады, олар процестің шекарасын анықтайды. Берілген шекаралар шеңберінде әрбір процесс үшін процесті және оның нәтижелерін сипаттайтын көрсеткіштер айқындалуы тиіс;
− процесс үшін жауапкершілік принципі. Процесті жүзеге асыруда әртүрлі мамандар мен қызметкерлер тартылуы мүмкін, бірақ бір адам процесс пен оның нәтижелеріне жауап беруі керек.
Функционалды басқарудан процесстік тәсілге көшу қызметкерлерден әр түрлі бөлімшелерге сілтеме жасай алатындығына қарамастан, үнемі бірлескен жұмысты талап етеді. Технологиялық тәсілге енгізілген принциптердің тиімділігі осы бірлескен жұмысты қаншалықты қамтамасыз етуге болатындығына байланысты болады. Сондай-ақ, процестік тәсіл негізгі элементтердің болуын болжайды, онсыз оны ұйымға енгізу мүмкін емес.
Процестік тәсілдің негізгі элементтері:
:: процесті енгізу;
:: процестің шығуы;
:: ресурстар;
:: процестің иесі;
:: процесті тұтынушылар мен жеткізушілер;
:: процесс көрсеткіштері.
Ұйым жұмысында көлденең байланыстарды құру арқылы процестік тәсіл
функционалды тәсілмен салыстырғанда көптеген артықшылықтарға ие болады. Процестік тәсілдің барлық артықшылықтары:
− процесс шеңберінде әртүрлі бөлімшелердің іс-қимылдарын үйлестіру;
− процестің нәтижесіне бағдарлану;
− ұйым жұмысының нәтижелілігі мен тиімділігін арттыру;
− нәтижеге қол жеткізу бойынша іс-қимылдың ашықтығы;
− нәтижелердің болжамдылығын арттыру;
− процестерді мақсатты жақсарту мүмкіндіктерін анықтау;
− функционалдық бөлімшелер арасындағы кедергілерді жою; − артық тік өзара әрекеттесуді азайту;
− талап етілмеген процестерді жою;
− уақыт пен материалдық шығындарды қысқарту.
Яғни, процестік тәсіл өндіріс процестерінің сапасын қамтамасыз ету үшін қажетті жағдайлар жасалатын және сақталатын, ішкі және сыртқы тұтынушының қанағаттануына кепілдік беретін құрал деп қорытынды жасауға болады [5].
Бизнес-процестерді жетілдіру процесі үздіксіз жетілдіруді сапалы серпілістермен біріктіруді қамтиды. Үздіксіз жетілдіру қағидаттарында жұмыс істейтін ұйым серпінді өзгерістер (инновациялар) үшін алғышарттар жасайды.
ТОРР зерттеу жобасы шеңберінде Бредруптар әзірлеген бизнес-процестерді жетілдірудің жалпы моделі кері байланысты басқару және үздіксіз жетілдіру көзделген Деминг циклы - PDCA (жоспарла, жаса, тексер, енгіз) қағидаты бойынша құрылған. Бизнес-процестерді жетілдіру моделінің негізгі кезеңдері 2-суретте көрсетілген (Сурет 2):
Сурет 2. Бизнес-процестерді жетілдірудің жалпы моделі. Ескерту - [6] әдебиет негізінде автормен құрастырылған
Бұл схеманың жоғарғы жағында кезеңдерден тұратын жетілдірудің циклдік процесінің бір бөлігі көрсетілген: жетілдіру, жоспарлау, бағалау және енгізу. Циклдің басталуы қай жерде болатынын болжау қиын, өйткені цикл процесінің өзі шексіз және оның басы да, соңы да жоқ. Схеманың төменгі жағында осы көрсеткіштерді бағалау үшін қандай мәліметтер қажет екенін көруге болады. Осыдан кейін жетілдіру үдерісі шеңберінде болып жатқан іс-әрекеттердің сипаттамасы тағайындалады. Бірінші кезең - осы көрсеткіштердің деңгейлерін бағалайтын көрсеткіштерді бағалау кезеңі. Ағымдағы көрсеткіштер жетілдіру процесінің басталуымен өзгереді. Алынған нәтижелер осы процесті жоспарлаудың негізін құрайды. Осы процестің келесі циклдарында көрсеткіштерді бағалау кезеңі енгізілген жақсартулардың қаншалықты оң болғанын анықтауға мүмкіндік береді. Циклдік процесті бастағаннан кейін, оның әр айналымынан кейін, алдыңғы деректермен салыстыру үшін болған өзгерістердің нәтижелерін көруге және салыстыруға болады. Бұл енгізілген жақсартулардың тиімді болғанын және нәтижесінде қандай нәтижеге әкелетінін нақты түсінуге мүмкіндік береді. Бұл келесі өсіру циклін жоспарлау үшін дұрыс қорытынды жасауға көмектеседі.
Жоспарлау кезеңі жетілдіруді қажет ететін процестерге сәйкес басымдықтарды талдауға және қалыптастыруға мүмкіндік береді. Жетілдіру процесінің осы кезеңінің негізгі нәтижесі - араласу мен жетілдіруді қажет ететін салалардың құндылық шкаласын құру. Бұл кезеңнің маңызды элементі - ұйымдағы көрсеткіштерді жоспарлау және жетілдіру үшін жауапкершілікті анықтау.
Процестің белсенді фазасы - өнімділікті жақсартудың келесі элементі. Ол бұрын жасалған рейтингке сәйкес жүзеге асырылады. Бұл жақсартулардың қалай жасалатынын көрсетпейді. Бірақ процесті талдай отырып, өсуге бағытталған ұсақ жақсартулар да, үлкен жетістіктер де түпкілікті нәтиженің бөлігі бола алатындығын түсініңіз. Үздіксіз жетілдірудің циклдік процесі басталған кезде, жетілдіру бастамаларының нәтижелері тиімділікті бағалау кезеңінде өлшенетін болады. Егер инновациялар іске асыру кезеңінде сапалы оң нәтиже беретіні анықталса, жетілдірілген процестер жаңа стандарт ретінде анықталуы керек.
Бизнес-процестерді жалпы жетілдіру процесінде жақсарту және жетілдіру бойынша іс-шаралар ұйымдастырылатын бірнеше негізгі бағыттар бар. Топ- менеджмент жоғарғы иерархиялық деңгейдің көрсеткіштерін бағалау үшін жауапкершілікті өз мойнына алуы керек. Жоғары басшылықтың жауапкершілік аймағында жақсарту жұмыстарының басымдықтарын анықтау үшін барлық жауапкершілікті қабылдау бар. Бұл әсіресе ірі компаниялар мен қымбат жобалар үшін өте маңызды.
Бұл жағдайда жеке жауапкершілік қамтамасыз етілуі керек. Егер арнайы команда құрылса, жетілдірудің жеке жобалары тиімдірек жүзеге асырылады, бірақ үздіксіз жетілдірудің кез-келген міндеттерін шешетін мамандандырылған топтар құруға болады.
Өзара қатынастар картасын жасау және блок-схеманы әзірлеу бойынша келесі іс-қимыл, сондай-ақ процесті құжаттаудың басқа мәселелерін шешу, қарастырылып отырған процестің негізгі қатысушыларын қамтитын топта жүргізілуі керек. Бұл топқа топ жетекшісі, процесс иесі, процесті тұтынушылар мен жеткізушілер кіруі мүмкін. Олардың рөлі бұл процестің бүгінгі күні қалай жүретіні туралы өзара келісім пайда болғанға дейін құжаттау процесін жетілдіру, бағыттау және түзету болып табылады. Қарапайым блок-схема процесте не болып жатқанын көрсетеді. Функционалды диаграмма белгілі бір әрекетті кім орындайтынын және орындаушылар қандай функционалды бөлімге жататынын анықтауға мүмкіндік береді, ол төмендегі 3-суретте көрсетілген (Сурет 3):
Сурет 3. Бизнес-процестің функционалды блок-схемасының мысалы. Ескерту - [6] әдебиет негізінде автормен құрастырылған
Ұйымдар барлық процестерді толық құжаттау арқылы немесе біртіндеп процесс бағдарына көшуді жүзеге асырады. Бұл жаңа жетілдіру жобаларының барлық ерекшеліктерін бекіту және қабылдау кезінде орын алады. Ұйымдардың негізгі проблемасы - адамдар бөлімдердің құрылымында жұмыс істеуге дағдыланған және қабілетті, бірақ қызметкерлердің аз бөлігі процестерді ұйымдастыру үшін жауапкершілікті өз мойнына алуға дайын.
Негізінен, бір процесс қайда аяқталатынын, ал екіншісі қайда басталатынын түсіну деңгейі әлсіз. Өнімді немесе қызмет көрсету процесін тұтынушыға уақытында және тиісті сапада жеткізу арқылы жауапкершілікті өз мойнына алғысы келетіндер аз. Көбінесе алдымен біреу процесті өз мойнына алады, содан кейін бұл
жауапкершілік бірнеше адамдар арасында біртіндеп қайта бөлінеді. Бұл мысалда біз басқару процестің жеке сегменттерінде жүретінін көреміз, бірақ ешкім бұл процесс үшін толық жауап бермейді. Бұл иесі жоқ процестің басты ерекшелігі болып табылады. Нәтижесінде бұл процесті жақсартуға мүмкіндік жоқ, өйткені аталған процесс иесінің нақты нұсқауларын қажет етеді.
Ұйымда белгілі бір қызметкерлерді "бизнес-процестердің иелері" ретінде тағайындау әдісімен процеске жауапты адамды тағайындау келесі жауапкершілік деңгейін көздейді:
− процестің иесіне барлық өкілеттіктер оның қалауы бойынша процесте өзгерістер енгізу үшін беріледі;
− процестің иесі процестің барысын үнемі бақылауға және мониторингке жауап береді;
− процесс иесі процесті жақсартуды бастау үшін жауап береді;
− процесс иесінің құзыретіне осы процесті жетілдірудің жеке міндеттерін шешетін қызметкерлерден тұратын бастамашыл топ құру жатады.
Меншік иелерінің процестік бағыты мен мақсатын енгізгеннен кейін ұйымның құрылымдық нысаны басқа түрге ие болады. Диаграммада тік және көлденең байланыстар енді бір уақытта көрсетілмейді. Мұндай тәсілдің екі нұсқасы бар:
1) тек құрылымдық бірліктерді бөлумен сипатталатын блок-схема (Сурет 4); 2) тек процестерді көрсететін блок-схема (Сурет 5).
Сурет 4. Тек құрылымдық бірліктерді бөлумен сипатталатын блок-схема. Ескерту - [7] әдебиет негізінде автормен құрастырылған
Сурет 5. Тек процестерді көрсететін блок-схема. Ескерту - [7] әдебиет негізінде автормен құрастырылған
Қазақстандық компанияларды басқаруда жүйелерді жетілдіру жобаларын іске асыру бойынша тәжірибеде кейбір жағымсыз құбылыстар анықталды, мысалы:
1) функциялардың қайталануы;
2) компаниялардың меншік иелері мен топ-менеджерлерінің мүдделерінің бір- біріне жасырын қарсы болуы;
3) ұйымның экономикасы саласындағы қарапайым білімнің болмауы, жақсы басқару тәжірибесі бар көптеген қазақстандық басшыларда басқару және маркетинг құралдарын қолдану бойынша құзіреттіліктің болмауы;
4)барлық деңгейлерде ұйымдардың қызметін жақсарту жүйесінің болмауы. Жиі кездесетін құбылыс - өз қызметін және ұйым қызметін жақсартуға мүдделі емес қызметкерлер;
5) ақпараттық жүйеледі мұқият алдын ала талдаусыз енгізу көбінесе тиімсіз және жақсартуды талап ететін процестердің (және кейде тұтас компаниялардың) автоматтандырылуына әкеледі.
Жоғарыда аталған ақпараттарды талдай келе, келесідей қорытынды шығаруға болады:
:: бизнес-процестер кәсіпорынды тиімді басқарудың негізі болып табылады;
:: әр компанияның өзіндік процестер жиынтығы болуы мүмкін;
:: бизнес-процесс бұл белгілі бір тәртіппен орындалатын әрекеттер тізбегі;
:: бизнес-процестің басталуы мен аяқталуы бар;
:: бизнес-процесс клиенттің сұранысынан басталып, оны қанағаттандырумен
аяқталады;
:: процеске кіре берісте шығу кезінде тұтынушы үшін өнімге немесе қызметке
айналатын ресурстар бар;
:: бизнес-процестің иесі немесе иесі қажет;
:: бизнес-процестің иесі процестің өзінде болып жатқан жағдайлар үшін толық
жауап береді;
:: процесс өнімді бірдей сапада бірнеше рет және тұрақты түрде жүргізуі
керек.
Әр ұйымның қызметінде кем дегенде бірнеше ондаған бизнес-процестерді
санауға болады. Оларды үнемі құрылымдау, оңтайландыру және жетілдіру қажет.
1.2 Компаниядағы бизнес-процестерді модельдеу әдістерінің сипаттамасы мен ерекшеліктері
Бизнес-процестерді модельдеу (Business Process Modeling) - бизнес-процесті белгілі бір жүйелеу және ұсыну нысаны бойынша әзірленген мақсаттарға бағытталған бейнелеу.
Модельдің құрылымы белгілі бір процесс аясында қарастырылатын функциялардың логикалық пәндік-уақыттық тізбегін көрсетеді. Модельдің жалпы сипаттамалары құжаттама, талдау, ұйымдастыру, автоматтандырылған өңдеу және процестерді қолдау, сондай-ақ оларды қолдау және байланыс үшін негіз болады [8].
Бизнес-процестерді модельдеу жұмысты түсінуге және ұйымға талдау жасауға мүмкіндік береді. Бұл модельдерді әртүрлі аспектілер мен басқару деңгейлері бойынша құрастыруға болатындығына байланысты қол жеткізіледі. Үлкен ұйымдарда бизнес-процестерді модельдеу кішігірім ұйымдарға қарағанда егжей- тегжейлі және жан-жақты жүзеге асырылады, бұл кросс-функционалды байланыстардың көптігімен байланысты.
Әдетте бизнес-процестерді модельдеу үшін әртүрлі компьютерлік құралдар мен бағдарламалық қамтамасыздандыру қолданылады. Бұл модельдерді басқаруды, олардағы өзгерістерді бақылауды жеңілдетеді және талдау уақытын қысқартады.
Бизнес-процестерді модельдеудің түпкі мақсаты - жұмысты жақсарту. Ол үшін талдау барысында процестің нәтижелерінің құндылығын арттыруға және іс- әрекеттің құны мен уақытын азайтуға баса назар аударылады.
Бизнес-процестерді модельдеудің бірнеше мақсаты бар:
:: біріншіден, бұл процестерді сипаттаудың мақсаты. Модельдеудің арқасында процестерде басынан аяғына дейін не болып жатқанын байқауға болады. Модельдеу процестерге "сыртқы" көзқарас алуға және олардың тиімділігін арттыратын жақсартуларды анықтауға мүмкіндік береді.
:: екіншіден, процестерді реттеу. Бизнес-процестерді модельдеу процестерді орындау ережелерін белгілейді, яғни. оларды қалай орындау керек. Егер сіз модельдерде белгіленген ережелерді, нұсқаулықтарды немесе талаптарды ұстанатын болсаңыз, онда сіз процестердің қажетті өнімділігіне қол жеткізе аласыз.
:: үшіншіден, процестерде өзара байланысты орнату. Бизнес-процестерді модельдеу процестер мен олар орындауы керек талаптар арасында нақты байланыс орнатады.
Бизнес-процестерді модельдеу, әдетте, бірнеше дәйекті кезеңдерді қамтиды. Модельдеудің түпкі мақсаты процестерді жақсарту болғандықтан, ол жұмыстың "жобалық" бөлігін де, технологиялық модельдерді енгізу жұмыстарын да қамтиды [9].
Бизнес-процестерді модельдеуді қамтитын сатылардың құрамы келесідей:
1.процестерді анықтау және бастапқы "қалай" моделін құру. Процесті жақсарту үшін оның қазіргі уақытта қалай жұмыс істейтінін түсіну керек. Бұл кезеңде процестің шекаралары анықталады, оның негізгі элементтері анықталады, процестің жұмысы туралы мәліметтер жиналады. Нәтижесінде процестің бастапқы моделі "сол күйінде" жасалады. Бұл модель әрдайым процестің жұмысын жеткілікті түрде көрсете бермейді, сондықтан осы кезеңнің моделін "бірінші жоба" немесе "сол сияқты" бастапқы модель деп атауға болады.
2.бастапқы модельді қайта қарау, талдау және нақтылау. Бұл кезеңде процестегі қарама-қайшылықтар мен қайталанулар анықталады, процестің шектеулері, процестің өзара байланысы анықталады, процесті өзгерту қажеттілігі анықталады. Нәтижесінде "сол сияқты" моделінің соңғы нұсқасы қалыптасады.
3. "қалай болу керек" моделін жасау. Қолданыстағы жағдайды талдағаннан кейін процестің қажетті күйін анықтау қажет. Бұл қалаған мемлекет "қалай болу керек" моделінде ұсынылған. Мұндай модель болашақта барлық қажетті жақсартуларды қоса алғанда, процестің қалай көрінетінін көрсетеді. Бизнес- процестерді модельдеудің осы кезеңінде осындай модельдер жасалады.
4. "қалай болу керек" моделін тестілеу және қолдану. Модельдеудің бұл кезеңі дамыған модельді ұйымның тәжірибесіне енгізумен байланысты. Бизнес-процестің моделі апробациядан өтеді және оған қажетті өзгерістер енгізіледі.
5. "қалай болу керек" моделін жақсарту. Бизнес-процестерді модельдеу тек "қалай болу керек" моделін құрумен шектелмейді. Жұмыс барысында процестердің
әрқайсысы өзгеріп, жетілдіріліп отырады, сондықтан технологиялық модельдер үнемі қайта қаралып, жетілдірілуі керек. Модельдеудің бұл кезеңі процестерді үнемі жақсартумен және бизнес-процестер моделін жетілдірумен байланысты [10].
Бизнес-процестерді модельдеу әртүрлі бағытта болуы мүмкін. Бұл оның көмегімен қандай мәселелерді шешуге болатындығына байланысты. Процестің барлық әсерін ескеру модельді едәуір қиындатып, процесті сипаттаудың артықтығына әкелуі мүмкін. Бұған жол бермеу үшін бизнес-процестерді модельдеу түрлері бойынша бөлінеді. Модельдеу түрі процестің зерттелетін сипаттамаларына байланысты таңдалады. Бизнес-процестерді модельдеудің әртүрлі тәсілдері бар. Олар функционалды және объективті бағытталған тәсілдер болып жіктеледі. Функционалды тәсілде негізгі элементтер - бұл әрекет, ал объектіге бағытталған тәсілде негізгі элемент - объект болып табылады.
Функционалды тәсіл технологиялық процестің сызбасын әрекеттер тізбегі түрінде құруға дейін азаяды. Бұл операциялардың кірісі мен шығысы әртүрлі сипаттағы объектілерді көрсетеді: материалдық және ақпараттық объектілер, ұйымдастырушылық бірліктер және пайдаланылатын ресурстар. Функционалды тәсіл әдістемесі процестердің нақты баламаларын оқшаулау қиын болатын және объектілердің өзара әрекеттесу схемасы көрінбейтін әрекеттер тізбегін көрсетуге бағытталған.
Көрнекілік пен түсініктілік функционалды тәсілдің басты артықшылықтарының бірі болып табылады. Бұл әсіресе компания бөлімшелерінде әзірленген бизнес-процестерді енгізу сатысында пайдалы. Бұл тәсілдің басты кемшілігі - операциялардың егжей-тегжейлі субъективтілігі. Нәтижесінде, бұл бизнес-процестердің құрылымы бойынша үлкен еңбек сыйымдылығына әкеледі.
Бизнес-процестерді модельдеудің объективті бағытталған тәсілі - бұл алдымен объектінің кластарын бөлу, содан кейін объектілер қатысатын әрекеттерді анықтау. Объектілер пассивті және активті болып бөлінеді. Пассивті объектілер - әрекеттер орындалатын объектілер. Активті объектілер - іс-әрекетті жүзеге асыратын объектілер. Объектіге бағытталған тәсіл әдістемесіне сай объектілер нақты процестердің орындалуын бастайтын объектілерді, әрекеттер мен оқиғаларды көрсетеді.
Объектілердегі операцияларды неғұрлым объективті анықтау - объектіге бағытталған тәсілдің артықшылығы. Осы артықшылықтың нәтижесінде объектілердің өздері өмір сүруінің орындылығы мәселесі негізделген түрде шешіледі. Объектіге бағытталған тәсілдің кемшілігі процестердің аз көрінуінде. Бұл шешім қабылдайтын адамдар үшін ыңғайсыз. Бірақ қазіргі заманғы бағдарламалық жасақтама объектілік модельді функционалды схемалар түрінде ұсынуға мүмкіндік береді.
Бизнес-процестерді модельдеу жұмысты түсінуге және ұйымға талдау жасауға мүмкіндік береді. Бұл модельдерді әртүрлі аспектілер мен басқару деңгейлері бойынша құрастыруға болатындығына байланысты қол жеткізіледі. Үлкен
ұйымдарда бизнес-процестерді модельдеу кішігірім ұйымдарға қарағанда егжей- тегжейлі және жан-жақты жүзеге асырылады, бұл кросс-функционалды байланыстардың көптігімен байланысты.
Әдетте бизнес-процестерді модельдеу үшін әртүрлі компьютерлік құралдар мен бағдарламалық қамтамасыздандыру қолданылады. Бұл модельдерді басқаруды, олардағы өзгерістерді бақылауды жеңілдетеді және талдау уақытын қысқартады.
Бизнес-процестерді модельдеу процестердің тиісті модельдерін құруға мүмкіндік беретін бірқатар принциптерге негізделген. Оларды сақтау процестердің күйінің көптеген параметрлерін сипаттауға мүмкіндік береді, осылайша компоненттер бір модель ішінде бір-бірімен тығыз байланысты болады, ал жеке модельдер бір-бірінен жеткілікті тәуелсіз болып қалады.
Бизнес-процестерді модельдеудің басты қағидаттары мыналар болып табылады:
:: Декомпозиция принципі - әр процесті иерархиялық түрде құрылған элементтер жиынтығы ретінде ұсына алады. Осы қағидаға сәйкес процесті құрамдас элементтерге бөлу керек.
:: Фокусталу принципі - модель жасау үшін көптеген параметрлерден алшақтану және негізгі аспектілерге назар аудару қажет. Әрбір модель үшін бұл аспектілер әр түрлі болуы мүмкін.
:: Құжаттау принципі - процеске кіретін элементтер модельде рәсімделіп, бекітілуі керек. Процестің әртүрлі элементтері үшін әртүрлі белгілерді қолдану қажет. Модельдегі элементтерді бекіту модельдеу түріне және таңдалған әдістерге байланысты.
:: Бірізділік принципі - процесс моделіне кіретін барлық элементтер бір мәнді түсіндірілуі керек және бір-біріне қайшы келмеуі керек.
:: Толықтығы мен жеткіліктілігі принципі - модельге бір немесе басқа элементті қоспас бұрын, оның процеске әсерін бағалау қажет. Егер элемент процесті орындау үшін маңызды болмаса, онда оны модельге қосу ұсынылмайды, өйткені ол тек бизнес-процестің моделін қиындатады [11].
Бүгінгі таңда бизнес-процестерді модельдеудің көптеген әдістері бар. Бұл әдістер модельдеудің әртүрлі түрлеріне жатады және әртүрлі аспектілерге назар аударуға мүмкіндік береді. Олар графикалық және мәтіндік құралдарды қамтиды, соның арқасында процестің негізгі компоненттерін көрнекі түрде көрсетуге және элементтердің параметрлері мен байланыстарына дәл анықтама беруге болады.
ARIS әдістемесі - бұл ұйымның құрылымдық сипаттамасына және оны түсінуге және талдауға ыңғайлы өзара байланысты және қосымша графикалық модельдер түрінде ұсынуға заманауи көзқарас. ARIS әдістемесі процестерге тұтас көзқарасты ұсынатын интеграция тұжырымдамасына негізделген және бірыңғай жүйелік тәсіл аясында біріктірілген көптеген түрлі әдістерді ұсынады. Бұл тәсілдің артықшылығы - процестер мен олардың қоршаған ортасын әртүрлі, қосымша көзқарастардан сипаттауға болады [12].
Әдіснаманың құрамдас бөліктері:
1. модельдер - объектілердің (олардың қасиеттері мен атрибуттарының) және олардың арасындағы байланыстардың жиынтығы, олар белгілі бір модельденген пәндік аймақты тиісті түрде сипаттайды;
2. объектілер - сипатталған пәндік аймақтың бөлінбейтін элементін көрсететін модельдің ажырамас бөлігі;
3. байланыстар - белгілі бір қасиеттері бар объектілер арасындағы тұрақты қатынастар.
Әдіснама аясында құрылған модельдер қазіргі жағдайды белгілі бір дәрежеде жақындастырады. Сипаттаманың егжей-тегжейлі дәрежесі модельдеу жүзеге асырылатын жобаның мақсаттарына байланысты. ARIS әдіснамасы бойынша құрылған модельдер кәсіпорынның қызметін қайта құру, оның ішінде басқарудың ақпараттық жүйесін енгізу, сапа менеджменті жүйесін дамыту бойынша шешімдерді талдау және әзірлеу үшін пайдаланылуы мүмкін.
ARIS әдіснамасы модельдер түрінде ұйымның негізгі ішкі жүйелерін көрсетуге мүмкіндік береді:
1. Ұйымдастырушылық. Ұйымның құрылымы модельденеді: бөлімшелердің, лауазымдардың және нақты тұлғалардың иерархиясы, олардың арасындағы байланыстардың әртүрлілігі, сондай-ақ құрылымдық бөлімшелердің аумақтық байланысы.
2. Функционалдық. Ұйымда орындалатын функциялардың иерархиялық өзара байланысы сипатталады.
3. Кірісшығыс ішкі жүйесі. Пайдаланылған және өндірілген өнімдер мен қызметтердің ағындары, олардың иерархиялық байланыстары және конверсия және пайдалану процестері модельденеді.
4. Ақпараттық. Ақпараттың құрылымы, сондай-ақ оны алу, тарату және оған қол жеткізу (деректер мен құжаттар) сипатталады. Сонымен қатар, ақпараттық технологияларды қолдану құрылымы мен процестері модельденеді.
5. Процестер мен басқарудың ішкі жүйесі. Оқиғалар мен логикалық ережелер арқылы реттелген функциялардың логикалық реттілігі анықталады.
6. Ұйым мақсаттарының ішкі жүйесі. Иерархия модельденеді және қол жеткізу керек мақсаттарға жету жолдары, мысалы, сапа менеджменті жүйесін құру кезінде. 7.Өндіріс құралдарының ішкі жүйесі. Өндірістің негізгі және қосалқы
құралдарының құрылымы және оларды процестерде қолдану сипатталған;
8. Адами ресурстардың ішкі жүйесі. Ұйым персоналын басқарудың білімдері,
өкілеттіктері мен процестері сипатталады.
ARIS (Architecture of Integrated Information Systems) әдіснамасының
әзірлеушісі 1984 жылы Саарбрюккен қаласында (Саар, Германия) профессор Август-Вильгельм Шеер негізін қалаған IDS Scheer AG компаниясы болып табылады. ARIS әдістемесі - бұл ұйым қызметінің құрылымдық сипаттамасына және оны түсінуге және талдауға ыңғайлы өзара байланысты және қосымша
графикалық модельдер түрінде ұсынуға заманауи көзқарас. ARIS-те қолданылатын модельдер 6-суретте көрсетілген (Сурет 6):
Сурет 6. ARIS модельдерінің жіктелуі. Ескерту - [12] әдебиет негізінде автормен құрастырылған
ARIS әдістемесі құрылымдық талдау принциптерін жүзеге асырады және модельдерде ұйымның негізгі компоненттерін, ағымдағы процестерді, өндірілетін және тұтынылатын өнімдерді, пайдаланылатын ақпаратты анықтауға және көрсетуге, сондай-ақ олардың арасындағы қатынастарды анықтауға мүмкіндік береді. Құрылған модельдер - бұл басқару жүйесі туралы білімнің құжатталған жиынтығы, оның ішінде ұйымдық құрылым, ағымдағы процестер, ұйым мен нарық субъектілері арасындағы өзара іс-қимыл, құжаттардың құрамы мен құрылымы, процестердің реттілігі, бөлімдер мен олардың қызметкерлерінің лауазымдық нұсқаулықтары. Басқа тәсілдерден айырмашылығы, ARIS әдістемесі барлық ақпаратты бір репозиторийде сақтауды қамтиды, бұл модельдеу және талдау процесінің тұтастығы мен дәйектілігін қамтамасыз етеді, сонымен қатар модельдерді тексеруге мүмкіндік береді.
ARIS әдістемесі процестерге тұтас көзқарасты ұсынатын интеграция тұжырымдамасына негізделген және бірыңғай жүйелік тәсіл аясында біріктірілген көптеген түрлі әдістерді ұсынады. Олардың арасында танымал:
:: eEPC диаграммасы (Extended Event Driven Process Chain-процесс оқиғалық тізбегі)
:: Чен диаграммасы (ERM - Entity Relationship Model-модель "мәні-байланыс")
:: UML тілі (Unified Modeling Language - әмбебап модельдеу тілі)
:: OMT әдістемесі (Object Modeling Technique-объектіге бағытталған
модельдеу әдістемесі)
:: BSC әдістемесі (Balanced Scorecard - теңдестірілген көрсеткіштер жүйесі).
Бұл тәсілдің артықшылығы - процестерді және олардың қоршаған ортасын әртүрлі, қосымша көзқарастардан сипаттауға болады.
Артықшылықтары:
− объектіні әр түрлі тұрғыдан қарастыру мүмкіндігі; жүйелердің өмірлік циклі тұжырымдамасын қолдауды қамтамасыз ететін сипаттаманың әртүрлі деңгейлері; талданатын объектіге (ұйым, басқару жүйесі және т. б.) сараланған көзқарас.);
− зерттелетін пәндік аймақтың әртүрлі аспектілерін көрсететін модельдеу әдістерінің байлығы жүйелердің кең спектрін модельдеуге мүмкіндік береді (ұйымдастырушылық, экономикалық, технологиялық және басқалар);
− бірыңғайрепозиторий;барлықмодельдер менобъектілержобаныңбірыңғай базасында құрылады және сақталады, бұл пәндік саланың интеграцияланған және тұтас моделін құруды қамтамасыз етеді;
− модельдеу нәтижелерін бірнеше рет қолдану мүмкіндігі; ұйым қызметінің барлық аспектілері туралы жинақталған корпоративті білім әр түрлі жобаларды тікелей ARIS ортасында және интерфейстер мен басқа құралдарды қолдана отырып жасауға негіз бола алады.
Кемшіліктері:
− кейбір процестер үшін шамадан тыс ресімдеу тиімсіз ғана емес, сонымен қатар олардың ерекшелігіне байланысты зиянды. Мысал ретінде осы қызмет барысында туындайтын болжанбайтын мәселелердің шығармашылық шешімдерімен тікелей байланысты бизнес - қызметтің құрамдас бөліктері бола алады;
− өнімнің жоғары құны.
SADT (Structured Analysis and Design Technique) әдіснамасы - құрылымдық талдау және жобалау әдіснамасы, модельдеу процесін, жоба конфигурациясын басқару, қосымша тілдік құралдарды пайдалану және өзінің графикалық тілімен жобаны басқару процестерін интеграциялайтын әдіс. Модельдеу процесін бірнеше кезеңге бөлуге болады: сарапшылардың сауалнамасы, диаграммалар мен модельдерді құру, құжаттаманы тарату, модельдердің сәйкестігін бағалау және оларды әрі қарай пайдалану үшін қабылдау. Бұл процесс жақсы жолға қойылған,
өйткені жобаны әзірлеу кезінде мамандар нақты міндеттерді орындайды, ал кітапханашы уақтылы ақпарат алмасуды қамтамасыз етеді. 60-жылдардың аяғында, құрылымдық бағдарламалауға байланысты революция кезінде, көптеген мамандар бағдарламалық жасақтаманы жасау үшін әрекеттеніп жатқанда, телефон, өнеркәсіп, қару-жарақты басқару және бақылау жүйелерінде қолданылатын жүйелерге ұқсас адамдар мен машиналарды да, бағдарламалық жасақтаманы да қамтитын ауқымды жүйелерді құрудың күрделі міндетін шешуге тырысты. Ол кезде дәстүрлі түрде кең ауқымды жүйелерді құрумен айналысатын мамандар үлкен тәртіптің қажеттілігін түсіне бастады. Осылайша, әзірлеушілер жүйені құру процесін оны келесі кезеңдерге бөлу арқылы рәсімдеуге шешім қабылдады:
:: талдау - жүйенің не істейтінін анықтау;
:: жобалау - ішкі жүйелерді анықтау және олардың өзара әрекеттесуі;
:: іске асыру - ішкі жүйелерді бөлек құру;
:: бірігу - ішкі жүйелерді біртұтас жүйеге қосу;
:: тестілеу - жүйенің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz