Тыңдау - естіп жатқан сөйлеушінің сөзін түсіну
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Филология факультеті
________________ кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Шет тілін меңгеру дағдыларын қалыптастыруда бейімделген аудиокітаптарды пайдалану
6В________- __________ мамандығы бойынша
Орындаған
_____________________________
______________
(қолы)
Дипломдық жетекшi:
_______________
_____________________________
_______________
(қолы)
Қорғауға жiберiлдi:
Хаттама №____
___ _______ 2021 ж.
Кафедра меңгерушісі
________________
_____________________________
(қолы)
_______________
Нормабақылаушы
_____________________________
_______________
қолы
Алматы, 2022 ж.
РЕФЕРАТ
Дипломдық жұмыстың көлемі - 64 бет, екі кестеден және 35 қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Дипломдық жұмыс тақырыбы: Шет тілін меңгеру дағдыларын қалыптастыруда бейімделген аудиокітаптарды пайдалану.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - оқушылардың тыңдау қабілетін жетілдіру, шетел тіліне тән дыбыстарды дұрыс айтуға үйрету маңызды. Шетелдік қоғам ортасында түрлі ситуациялардан шыға білуді үйрету, шетел тілін оқытудағы тыңдауда кездесетін қиындықтарды шешу жолдарын практика жүзінде көрсету, сондай-ақ бейімделген аудиокітаптарды қолдануды ұйымдастырғанда дәстүрлі түрдегі мәтіндермен қоса, заман талабына сай жаңа, қызықты, оқушыларда шетел тілін оқуға деген мотивациясын қалыптастыратын аудиоматериалдар түрлері қарастыру негізі мақсатқа жатады.
Зерттеу нысаны. Шетел тілін оқыту үрдісі, шетел тілін оқытуда бейімделген аудиокітаптарды қолданудың рөлі және маңыздылығы.
Зерттеу пәні. Шет тілін меңгеру дағдыларын қалыптастыруда бейімделген аудиокітаптарды пайдалану аспектілері.
Тыңдау шет тілін оқытуда өте жақсы құрал болып табылады. Ол оқылып жатқан шет тілінің дыбысталу жағын үйренуге, яғни әуен, екпінді дұрыс қоюды үйренуге мүмкіндік береді. Тыңдалым арқылы тілдің лексикалық құрамы мен грамматикалық құрылымы үйреніледі. Қазіргі таңда бейімделген аудиокітаптарды қолдануды жақсарту әдістемесі әлі толық зерттелген жоқ. Бейімделген аудиокітаптарды қолданумен жұмыс жасауды жеңілдететін мұғалімдерге арналған ғылыми әдістемелердің аздығы зерттелетін маңызды мәселе.
Зерттеу әдістемесі және әдістемесі. Бұл жұмысты жазуда жалпы ғылыми, тарихи, салыстырмалы, формальды-логикалық, жүйелік-құрылымдық және педагогика ғылымында дәстүрлі түрде қолданылатын басқа әдістер қолданылды. Бұл жұмыста біз зерттеу міндеттерінің сипатын ескере отырып түсіндірілетін жеке әдістердің кешенін қолдандық: бейімделген аудиокітаптарды қолдануды тиімді ұйымдастыруға керекті ұсынуда үнтаспаларды, дисктерді, әндерді, жиі пайдалану және сұрақ-жауап, диалог және монолог құру, баяндау, сұхбаттасу, интерпретациялау әдістері.
Нәтижелер:
Оқушылардың санасында тілдік ұғымдарды қалыптастырудың теориялық негіздері айқындалды;
Бейімделген аудиокітаптарды қолданудың тиімді әдістері анықталды;
Тыңдап-түсіну қабілеттілігін дамытудағы жаттығудың түрлеріне шолу жасалынды;
Тыңдап-түсіну қабілеттілігін дамытудағы жаттығуларды практикада (cабақта) қолдану сарапталды.
REPORT
The volume of final thesis is - 64 pages, two tables, 35 used literatures.
Topic of the thesis: the use of adapted audiobooks in the formation of foreign language skills.The purpose of this thesis is to study the criminological characteristics of juvenile delinquency and, on the basis of this, develop proposals for their prevention.
The purpose of the thesis is to improve students ' listening skills, it is important to teach them how to correctly pronounce sounds characteristic of a foreign language. The purpose of the seminar is to teach students to overcome various situations in the environment of a foreign society, to demonstrate in practice ways to solve the difficulties faced by listening in teaching a foreign language, as well as to consider new, interesting types of audiomaterials that meet the requirements of the time, along with traditional texts when organizing the use of adapted audiobooks, which form students ' motivation to learn a foreign language.
Object of research. The process of teaching a foreign language, the role and importance of using adapted audiobooks in teaching a foreign language.
Subject of research. Aspects of using adapted audiobooks in the formation of foreign language skills.
Listening is a very good tool for teaching a foreign language. It allows you to learn the pronunciation side of the studied foreign language, that is, to learn how to correctly set the melody and accent. Through listening, the lexical composition and grammatical structure of the language are studied. To date, the methodology for improving the use of adapted audiobooks has not yet been fully studied. An important problem that is being studied is the lack of scientific methods for teachers that make it easier to work with adapted audiobooks.
Methodology and method of research. In writing this work, general scientific, historical, comparative, formal-logical, system-structural, and other methods traditionally used in pedagogical science were used. In this paper, we used a set of individual methods that are explained considering the nature of the research tasks: the use of soundtracks, discs, songs, frequent use and Q & A, the creation of dialogue and monologue, storytelling, dialogue, interpretation methods in the presentation of what is necessary for the effective organization of the use of adapted audiobooks.
Results:
- The theoretical foundations of the formation of language concepts in the minds of students were determined.
- Effective methods of using adapted audiobooks have been identified.
- An overview of the types of exercises for the development of listening and understanding skills was given.
-The use of exercises in the development of listening and understanding abilities in practice (in the classroom) was analyzed.
РЕФЕРАТ
Объем дипломной работы 64 страниц, две таблицы, 35 источников.
Тема дипломной работы: Использование адаптированных аудиокниг в формировании навыков владения иностранным языком.
Цель дипломной работы - совершенствовать умение учащихся слушать, учить правильно произносить звуки, характерные для иностранного языка. Основной целью является обучение умению выходить из различных ситуаций в среде зарубежного общества, демонстрация на практике путей решения трудностей, возникающих при обучении иностранному языку, а также рассмотрение видов аудиоматериалов, наряду с традиционными текстами при организации использования адаптированных аудиокниг, новых, интересных, отвечающих современным требованиям, формирующих у учащихся мотивацию к изучению иностранного языка.
Объект исследования. Процесс обучения иностранному языку, роль и значение использования адаптированных аудиокниг в обучении иностранному языку.
Предмет исследования. Аспекты использования адаптированных аудиокниг в формировании навыков владения иностранным языком.
Аудирование является очень хорошим инструментом в обучении иностранному языку. Она позволяет выучить звучание изучаемого иностранного языка, т. е. научиться правильно ставить мелодию, ударение. Слушание также облегчает овладение чтением и письмом. В настоящее время методика улучшения использования адаптированных аудиокниг до сих пор до конца не изучена. Существенная проблема, по которой изучается малочисленность научных методик для учителей, облегчающих работу с использованием адаптированных аудиокниг.
Методология и методика исследования. При написании данной работы использовались общенаучные, исторические, сравнительные, формально-логические, системно-структурные и другие методы, традиционно используемые в педагогической науке. В данной работе мы использовали комплекс индивидуальных методов, объясняемых с учетом характера задач исследования: использование диалогов, дисков, песен, частое использование и вопрос-ответ, диалог и монолог, повествование, диалог, интерпретация в предложении, необходимых для эффективной организации использования адаптированных аудиокниг.
Результаты:
- Определены теоретические основы формирования языковых понятий в сознании учащихся;
- Определены эффективные методы использования адаптированных аудиокниг;
- Проведен обзор видов упражнений на развитие умения слушать и понимать;
-Использование упражнений на уроке в развитии умения слушать и понимать
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
6-8
1
ШЕТ ТІЛІН МЕҢГЕРУ ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДА БЕЙІМДЕЛГЕН АУДИОКІТАПТАРДЫ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
9-27
1.1
Шет тілі сабағында тыңдап-түсіну дағдысын қалыптастыру
6-15
1.2
Бейімделген аудиокітаптарды қолданып үйрету барысында оқушыларда кездесетін қиындықтар
15-24
1.3
Шетел тілін оқытуда бейімделген аудиокітаптарды қолданудың рөлі, оның сөйлеумен, оқумен және жазумен байланысы
24-27
2
бастапқы кезеңде БЕЙІМДЕЛГЕН АУДИОКІТАПТАРДЫ ПАЙДАЛАНУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ
28-41
2.1
Бастауыш сынып оқушыларының жеке жас ерекшеліктері
28-35
2.2
Бастауыш сынып оқушыларына бейімделген аудиокітаптарды қолданып оқытудың ерекшеліктері
35-38
2.3
Бейнефильмдер мен аудиокітаптарға салыстырмалы талдау
38-41
3
бастапқы кезеңде ШЕТ ТІЛІН МЕҢГЕРУ ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДА БЕЙІМДЕЛГЕН АУДИОКІТАПТАРДЫ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ПРАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
42-60
3.1
Шет тілінде оқушыларды тыңдап-түсінуге үйрететін жаттығулар
42-49
3.2
Тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың барысы мен нәтижелері
49-56
3.3
Тыңдау жаттығуларын орындау кезінде түсінуді бақылау
56-60
ҚОРЫТЫНДЫ
61-62
Қолданылған әдебиеттер тізімі
63-64
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасы әлемдік бірлестікке кірген заманда білімнің рөлі мен маңызы артты. Мәдениетті жоғары XXI - ғасыр адамын қалыптастыру міндеті білім беру ісін ірілендіру қажетті мектеп пен қоғам алдында жаңа маңызды мәселелер қойып отыр. Жалпы орта білім беретін мектептерде шетел тілдерінің мазмұны анықталып, оған қойылатын талаптар нақтылануда. Шетел тілін ана және орыс тілімен қатар оқыту арқылы мұғалім оқушылардың тыңдап түсіну, сөйлеу, оқу және жазу іскерліктері мен дағдыларын жетілдіріп қана қоймайды, оларды өзін қоршаған айналасындағы адамдармен қарым-қатынас мәдениетіне де үйретеді. Оқушылардың шетел тілінде сөйлеу қабілеттерін жетілдіру мектепте берілетін бүкіл білім мазмұнының негізгі мақсаты болып табылады. Шетел тілі арқылы оқушылар әлемді таниды, тілін оқып жатқан елдің мәдениетімен, өмірімен танысады. Шетел тілінде оқушылар дұрыс қарым-қатынас жасай алу үшін, олар ауызша айтылған сөзді тыңдап түсінулері тиіс. Тыңдап-түсіну - сөйлеудің серігі, сөйлеу экспрессивті формаға жатса, тыңдау импрессивті формаға жатады. Ауызша айтылған сөзді қабылдау мен түсіну өте күрделі психикалық әрекет. Тыңдап түсіну қысқа мерзімдік және ұзақ мерзімдік еске, қабылдауға, логикаға, санаға, ажырату және таным механизмдеріне, салыстыруға, жинақтауға байланысты. Тыңдап түсіну барысында оқушылардың санасында фонетикалық және интонациялық есту қабілетін қалыптастыру керек, себебі бұл күрделі процесс болғандықтан жалпыға ортақ қиындықтарды және арнайы қиындықтарды ескеру қажет. Сөйлеуші қолданылған кейбір лексикалық және грамматикалық материал оқушыға таныс емес болуы мүмкін, бұл жағдай оқушыға тыңдаған мәтіннің мазмұнын түсінуді қиындатады. Бұл қиындықты жеңудің жолы - оқушылардың пассивтік және потенциальдық сөздік қорын байыту; Әр адамның дыбыстарды айту ерекшеліктері мен интонациялық ерекшеліктері болуы заңды құбылыс. Оқушы өз мұғалімнің сөйлеу ерекшеліктеріне дағдыланып алады да, басқа адам айтқан сөзді түсінуі мүмкін. Бұл қиындықты жеңудің жолы - сабақта техникалық құралдарды жиі қолдану керек.
Тыңдап-түсіну - сөйлеу әрекетінің өте күрделі түрі, өйткені шынайы қарым-қатынаста тыңдап-түсіну процесі қайтымсыз және ешқандай анализге және тиянақтауға именбейді. Өйткені айтылған нәрсе ешқайтарымсыз ұшып кетеді, жаңа мағлұматтар ескі мағлұматтардың орнын алмастырады, келген мағлұматтарды ойлауға уақыт жетпейді, нәтижесінде ұғыну немесе түсіну көбінесе қарым-қатынас процесіне де жетпей қалады.
Шет тілін оқытуда бейімделген аудиокітаптарды қолдануға қисынды құрылған байланысының маңызы зор екендігін ескерсек, ол байланыстарға: айту, оқу және жазу іспеттес сөйлеу әрекеттері түрлерін атап өтуіміз керек.
Бейімделген аудиокітаптарды қолдану мен айту сөйлеу әрекетінің басқа-басқа түрлеріне жатқанымен, екі процесс те қарым-қатынас көмегімен тығыз байланыста.
Тыңдау - естіп жатқан сөйлеушінің сөзін түсіну. Тыңдау қарым-қатынастың негізін құрайды. Ол өз ішінде айтылып жатқан сөзді тыңдап - түсіну, оған логикалық жауап беруді қамтиды.
Тыңдау шет тілін оқытуда өте жақсы құрал болып табылады. Ол оқылып жатқан шет тілінің дыбысталу жағын үйренуге, яғни әуен, екпінді дұрыс қоюды үйренуге мүмкіндік береді. Тыңдалым арқылы тілдің лексикалық құрамы мен грамматикалық құрылымы үйреніледі. Және де тыңдалым оқу мен жазуды меңгеруді жеңілдетеді.
Тыңдау қабілетінсіз адам оқып жатқан тілде қарым - қатынас жасай алмайды. Тыңдалым оқушылардың айтылып жатқан сөзді назар сала тыңдауға үйретеді. Тыңдалыммен бірге балада есте сақтау қабілетін дамытады. Оқушы шет тіліндегі сөзді тыңдай отырып, сөздердің дұрыс оқылуына жаттығады, және кейінгі кезде өзі сол сөзді айтқан кезде дұрыс айтатын болады.
Ағылшын тілін оқытудың алғашқы кезеңдерінде тыңдалым өте маңызды роль атқарады. Тыңдалым ағылшын тілінде сөйлеушілердің шынайы сөзін есітуге мүмкіндік береді.
Тыңдап-түсінуге берілетін аудиомәтіннің тақырыбын таңдау өте маңызды. Ол оқушылардың қызығушылықтары мен жас ерекшеліктері сай таңдалуы тиіс. Төменгі сынып оқушыларына қызықты болатын тақырыптар түрлері: ертегі сюжеттеріне негізделген тақырыптар, жан-жануарлар туралы қызықты әңгімелер.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Қазіргі кезде оқушылардың тыңдап-түсіну қабілетін қалыптастыру - бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып табылады. Қазіргі таңда бейімделген аудиокітаптарды қолдануды жақсарту әдістемесі әлі толық зерттелген жоқ. Бейімделген аудиокітаптарды қолданумен жұмыс жасауды жеңілдететін мұғалімдерге арналған ғылыми әдістемелердің аздығы зерттелетін маңызды мәселе. Сол себепті де шетел тілін оқытудағы тыңдап-түсінуде кездесетін қиындықтарды шешу жолдарын табу және практикада оның әдістемесін ұсыну бүгінде өзекті мәселе болып отыр. Сонымен бірге шетел тілін үйретудің мазмұнын жаңарту және тыңдау үрдісін жаңаша ұйымдастырудың ғылыми негіздерін терең зерделеу қажет.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Оқушылардың тыңдау қабілетін жетілдіру, шетел тіліне тән дыбыстарды дұрыс айтуға үйрету маңызды. Шетелдік қоғам ортасында түрлі ситуациялардан шыға білуді үйрету, шетел тілін оқытудағы тыңдауда кездесетін қиындықтарды шешу жолдарын практика жүзінде көрсету, сондай-ақ бейімделген аудиокітаптарды қолдануды ұйымдастырғанда дәстүрлі түрдегі мәтіндермен қоса, заман талабына сай жаңа, қызықты, оқушыларда шетел тілін оқуға деген мотивациясын қалыптастыратын аудиоматериалдар түрлері қарастыру негізі мақсатқа жатады.
Зерттеу жұмысының міндеттері.
Оқушылардың санасында тілдік ұғымдарды қалыптастырудың теориялық негіздерін айқындау;
бейімделген аудиокітаптарды қолданудың тиімді әдістерін табу;
Тыңдап-түсіну қабілеттілігін дамытудағы жаттығудың түрлеріне тоқталу;
Тыңдап-түсіну қабілеттілігін дамытудағы жаттығуларды практикада (cабақта) қолдануды меңгеру;
Зерттеу жұмысының нысаны. Шетел тілін оқыту үрдісі, шетел тілін оқытуда бейімделген аудиокітаптарды қолданудың рөлі және маңыздылығы.
Зерттеу жұмысының теориялық маңызы. Тыңдап-түсінуге үйретуді дұрыс ұйымдастыру, бейімделген аудиокітаптарды қолдануда кездесетін қиындықтардан шығу жолдарын меңгеру, дұрыс тыңдай-түсіне білуге үйрету, бейімделген аудиокітаптарды қолдану барысында берілген тапсырмаларды шеберлікпен орындай білу біліктілігін қалыптастыру.
Зерттеу жұмысының практикалық маңыздылығы. Шетел тілін оқу процесінде тыңдап-түсіну дағдыларын қалыптастыратын жаттығуларды сабақта тиімді пайдалану әдістемелері ұсынылады.
Зерттеу жұмысының зерттеу әдістері. Бейімделген аудиокітаптарды қолдануды тиімді ұйымдастыруға керекті ұсынуда үнтаспаларды, дисктерді, әндерді, жиі пайдалану және сұрақ-жауап, диалог және монолог құру, баяндау, сұхбаттасу, интерпретациялау әдістерінің мүмкіндіктері артыру
Зерттеу жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
1 ШЕТ ТІЛІН МЕҢГЕРУ ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДА БЕЙІМДЕЛГЕН АУДИОКІТАПТАРДЫ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Шет тілі сабағында тыңдап-түсіну дағдысын қалыптастыру
Ауызша сөз негізгі екі сыңардан тұрады: оның бірі ауызша айтылған сөзді тыңдап-түсіну, екіншісі - сөйлеу. Ауызша сөздің бұл екі компоненті бір- бірімен тығыз байланысты. Ауызша сөзді игеру үшін сөйлей білсе жеткілікті. Ал ауызша айтылған сөзді тыңдап-түсіну - - сөйлеудің серігі. Сөйлей білген адамға тыңдап-түсінуге арнайы дағдыланудың қажеті жоқ. Ол дағдылар өз-өзінен қалыптасады. Басты дағды - сөйлеу дағдысы. Бір тілде сөйлей білген адам сол тілде айтылған ауызша сөзді тыңдап-түсіне алады. Мұндай көзқарастың қате екенін психологиялық зерттеулер де, шетел тілдерін оқыту теориясы мен практикасы да дәлелдеп беріп отыр.
Психологиялық зерттеулер бұл екі әрекет (тыңдап-түсіну және сөйлеу) бір-бірімен тығыз байланысты болғанмен, олардың әрқайсысы мүлде басқа іскерліктер негізінде қалыптасатынын көрсетіп берді. Сөйлеуші де тыңдаушы да тілді қолдана отырып, қатынас жасайды. Бірақ олардың әрқайсысы тілді әртүрлі жолмен қолданады. Сөйлеу үстінде адам белгілі бір ойдан шығады, яғни әуелі сөйлеушінің санасында белгілі бір ой туады да, ол сол ойды басқаларға жеткізу үшін тілдік форманы пайдаланады. Демек сөйлеу процесінде сөздің мазмұны алдын - ала берілген, сол мазмұнды сөйлеуші тілдік форма арқылы өзгелерге жеткізеді. Сөйлеуші белгілі мазмұннан шығарып, оны тілдің әр түрлі элементтерін қолдану арқылы басқаларға жеткізеді. Іс-әрекет бағыты: мазмұннан тілдік формаға қарай. Тыңдау процесінде іс-әрекет бағыты мүлде басқа. Мұнда тыңдаушыға әуелі берілген тілдік форма. Соны қабылдау арқылы тыңдаушы тілдік формада кодталған мазмұнды ашады. Мұндағы іс-әрекет бағыты: тілдік формадан мазмұнға қарай. Ауызша сөздің бұл екі компонентін бір-бірінен ажыратудың маңызы өте зор. Бұлар сөз әрекетінің әр түрлі фармаларына жатады: сөйлеу экспрессивтік формаға жатса, тыңдау импрессивтік формаға жатады. Бұлардың әрқайсын әр түрлі жолмен оқытып, үйрету керек.
Ауызша айтылған сөзді қабылдау мен түсіну өте күрделі психикалық әрекет екені белгілі. Қабылдау мәселелерімен шұғылданып жүрген еліміздің психологтары екі процесін ажырату қажеттігін атап көрсетеді; а) бейнені қалыптастыру процесі, яғни объектінің маңызды даралау белгілерін және олардың өзара байланысын анықтау және сол белгіерді игеру процесі, ә) қалыптасқан бейнені эталонмен салыстыру нәтижесінде объектіні тану процесі. Бұл екі процесс бір-бірімен тығыз байланысты. Бейнені қалыптастыру барысында оны тану процесі саналы түрде өтуі мүмкін. Ал материалмен танысқаннан кейін тану процесі өте тез, қас пен көздің арасында өтуге тиіс. Тіл арқылы қарым-қатынас жасау процесінде тану бір мезгілде өтеді. Мұнда логикалық операцияның қатысу-қатыспауы түсінудің түріне байланысты: дискурсивтік жолмен түсіну және тікелей түсіну. Тікелей түсіну кезінде ішкі сөзде болып жататын ойлау процесі барынша қысқартылған түрде өтеді. Қабылдаудың осы аталған екі процесіне байланысты сөзді есту қабілетінің екі механизмі бар екенін Е.И.Исенина атап көрсетеді: ажырату және тану механизмдері, Ажырату барысында мынадай процестер болады:
1. Есте бейнесі қалыптаспаған объектіні қабылдағанда, адам оның бейнелері қалыптасқан объектілерден өзгеше екенін ұғынады. Мысалы, таныс емес сөзді естігенде, оның өзіміз білетін сөздерден өзгеше екенін аңғарамыз.
Бұл объектінін даралау ерекшеліктері бейнелері есте қалыптасқан басқа объектілермен салыстыру арқылы немесе сол белгілерді тану арқылы аңықталады. Мысалы, (d) дыбысы таныс болмаса, оны өзімізге таныс (t) дыбысымен салыстыру арқылы (d) дыбысының даралау белгісін (ұяңдығын) анықтаймыз. Ал ағылшын тілінің фонемалары бізге таныс болып, неміс тілінің fаһrеn деген сөзі таныс болмаса, оның даралау белгілерін -- фонемаларын танимыз.
2. Даралау белгілернің өзара қарым-қатынасы аныкталады. Мысалы, бір сөздің бейнесін қалыптастыру үшін оның барлық даралау белгілерін анықтаумен қатар, сол белгілерінің тіркесу ретін де анықтау керек.
Тану процесі объектінің есте қалыптасқан бейнесіне сүйенеді, Жалпы алғанда ауызша сөзді қабылдау барысында тану акустикалық белгілерді талдау-жинақтау тәсілімен өңдеуге, анықталған белгілерді есте сақтаулы тұрған бейнемен салыстыруға және оларға мән беруге саяды.
Қабылдау бірлігі жеке сөздермен тікелей байланысты. Ал жеке сөздерді қабылдау үшін оқушылардын санасында фонематикалық есіту қабілетін қалыптастыру керек. Фонематикалык, есіту қабілеті дегеніміз -- сөздегі дыбыстарды ажырату және оларды тиісті фонемалармен ұштастыру. Ал қабылдау бірлігіндегі фразаны оған кіретін сөздерді талдап, сосын оларды жинақтау арқылы емес, информативтік белгілерді тану арқылы түсінеміз. Фразаны түсіну үшін ең басты информативтік белгі интонация. Сондықтан оқушылардың санасында фонематикалық есіту қабілетімен қатар интонациялық есіту қабілетін де қалыптастыру керек. Интонациялық есіту қабілеті сөйлемдердің коммуникативтік типтерін (хабарлы, сұраулы, лепті, бұйрықты сөйлем) ажыратуға, фраза бөлшектерінің байланысын анықтауға, сөйтіп оның мазмұнын түсінуге көмектеседі.
Тыңдап-түсіну қысқа мерзімдік және ұзақ мерзімдік еске айланысты. Қысқа мерзімдік ес келіп түскен хабарды қабылдаудың барлық сатыларында сақтап, оны ұзақ мерзімдік еске жөнелтеді.
Ұзақ мерзімдік ес сөздердің, сөз тіркестерінің синтаксистік құрылымдардың есіту артикуляторлық бейнелердің және олардың бір-бірімен тіркесу ережелері мен схемаларын сақтайды. Соның нәтижесінде сөйлемнің фразалық құрылымы мен коммуникативтік типін ажыратуға мүмкіндік. туады.
Тыңдап-түсіну сөз әрекетінің басқа түрлерімен тығыз байланысты. Тыңдап-түсіну де, сөйлеу де сөз әрекетінің ауызекі түріне жатады. Ауызша сөзді қабылдай отырып, тыңдаушы моторлы анализатордьң көмегімен дыбыстық бейнелерді артикуляциялық бейнелерге айналдырады. Сөйтіп, моторлы (сөз қозғау) анализатор мен есту анализаторы арасында берік функционалдық байланыс пайда болады. Осыған орай, тыңдап-түсіну ішкі сөзбен де тығыз байланысты. Дыбыстық бейнелерді артикуляциялық бейнелерге айналдыру арқылы тыңдаушы естігенін ішкі сөзде қайталап отырады. Соның нәтижесінде ол естігенін түсінеді. Демек тыңдағанды түсіну үшін ішкі сөздің маңызы зор.
Тыңдап-түсіну процесіне көру анализаторы да қатысады. Жалпы көру анализаторы сыртқы дүние туралы хабар алуда барлық басқа анализаторлардан артық. Тыңдап-түсіну барысында көру анализаторы тыңдаған сөздің мағынасын түсінуге көп жеңілдік тудырады. Сөйлеу органдары, қимыл-қозғалыс сияқты көру белгілері тыңдауды, естігенін ішкі сөзде қайталауды жеңілдетеді. Демек, сөйлеушінің сөйлеу органдарының қозғалысын әр түрлі қимылдары мен ымын бақылау тыңдаушыға естігенін түсінуді жеңілдетеді.
Естігенін түсінуді жеңілдетуде көру анализаторының тағы бір көмегі мынада: егер тыңдаушы тыңдап отырған мәтінінің (текстің) жазбаша нұсқасын көріп отырса, онда ол естігенін әлдеқайда жеңіл түсінеді. Бұдан тыңдап-түсінудің оқумен тығыз байланысы көрінеді. Оның үстіне тыңдап-түсіну мен оқу сөз әрекетінің импрессивтік түріне жатады. Яғни екеуі де сөзді қабылдап, оны түсіну болып табылады. Тек тыңдап-түсінуде ауызша айтылған сезді қабылдап, түсіну керек болса, оқуда жазбаша сөзді қабыл-дап, түсіну керек. Сонымен тыңдап-түсіну сөйлеумен де, оқумен де, жазумен де байланысты.
Оқушылардың тыңдау дағдыларын дамыту әдістері мыналарды қамтуы керек:
- мәтін проблематикасына, оның құрылымы мен мағыналық мағынасына назар аударатын, қабылданған мәтінге сұрақтар тұжырымдау;
- сөйлеу әрекетінің рецептивтік түрлерін оқытуда кері байланысты қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін тыңдалған мәтіннің мазмұны бойынша әңгіме;
- тапсырмалар (сөйлеу) - тыңдалым, мысалы, мәтінді тыңдау, ондағы кілт сөздерді анықтау және оған жоспар құру;
- мұқият қабылдау және түсіну дағдыларын дамытатын тыңдау тапсырмаларымен бірге мәтіндік тәсілге негізделген тестілеу [1].
Тыңдауды оқыту әдістері, Н.Д. Гальскованың пікірінше, тыңдаудың әртүрлі түрлерін - жаһандық, егжей-тегжейлі, сыни, рефлексивті, рефлексивті емес (есту арқылы алынған ақпаратты түсіндіру, естігенді талқылау және т.б.) жетілдіруге бағытталуы керек [2].
М.Скаткин мен И. Лернер жасаған әдістердің жіктелуі де осы зерттеу үшін өте қызықты. Егер біз осы жіктеуді тілді оқыту әдістемесі тұрғысынан қарастыратын болсақ, онда тілді оқытудың мақсаттары мен міндеттеріне байланысты барлық әдістер үш топқа бөлінеді:
- тіл бойынша теориялық білім алу әдістері (танымдық);
- тілдік білімді, сөйлеу дағдысын қалыптастыру әдістері (жаттығу немесе практикалық);
- бақылау-тексеру әдістері.
Жоғарыда келтірілген әдістердің жіктелуі тілді оқыту процесін толығымен қамтиды. Бұл зерттеу үшін сөйлеу дағдыларын дамытуға байланысты әдістерді анықтау ерекше құнды болды:
- операциялық әдіс студенттердің белгілі бір формасы бар жаттығуларды орындауынан тұрады: мысалы, мұғалімнің тапсырмаларын немесе ойын ережелерін тыңдау және тапсырмаларды немесе ережелерді түсінуді көрсететін тиісті әрекеттерді орындау;
- коммуникативті-реципиентті тыңдау мен түсінуді және барабар реакцияны (реплика немесе толық емес сөйлем) қамтамасыз ететін диалогтарды құруда [3].
Шетел тілдерін оқыту әдістемесі бойынша зерттеулер аудиторлық дағдыларды қалыптастыруға, сондай-ақ оған қызмет ететін психикалық механизмдерді жетілдіруге бағытталған жаттығулардың келесі жүйесін қарастырады, өйткені түсіну процесі тек лингвистикалық және экстралингвистикалық (ситуациялық) факторларға ғана емес, сонымен қатар кейбір психикалық формациялардың даму деңгейіне де байланысты [8].
Мұндай жаттығулар жедел жадтың әрекетімен, ықтимал болжаумен, балама ауыстырумен байланысты дағдыларды дамытуға бағытталған. Тыңдауға арналған жаттығулар жүйесінде дайындық және сөйлеу жаттығуларын ажыратуға болады.
Дайындық жаттығуларының іс-әрекетінің объектісі жеке тілдік құбылыстар мен сөйлеу сигналдарын танумен байланысты проблемалар болып табылады. Сөйлеу жаттығулары семантикалық қабылдауды жетілдіруге және белгілі бір түсіну деңгейіне жетуге бағытталған. Зерттеулерде анықталған аудиторлық дағдыларды қалыптастыру әдістерін талдау сөйлеу әрекетінің түрі ретінде тыңдау ерекшелігіне және бастауыш мектепте шетел тілін үйрену кезінде оның қалыптасу ерекшеліктеріне сәйкес келетіндерді анықтауға мүмкіндік береді.
Сонымен, біздің ойымызша, негізгі мектепті қолдану үшін ең қолайлы әдістер:
- коммуникативтік;
- жаттығу (жаттығу әдісі);
- ақпараттық-рецептивтік;
- бақылау-тексеру.
Тексеру әдістері тыңдаудың мазмұнын түсіну қабілетін дамыту үшін де, аудиторлық дағдылар мен қабілеттерді қалыптасу деңгейін бақылау үшін де қолданылады.
Әдеттегідей, аудиоматериалдармен жұмыс үш кезеңге бөлінеді, сондықтан жаттығулардың үш тобын бөлуге болады: мәтінге дейінгі жаттығулар, тыңдау кезінде орындалатын жаттығулар, мәтіннен кейінгі жаттығулар.
Алдын-ала кезең (тыңдау алдында) мотивациялық қондырғыны құруға, оқушыларды белсенді жұмысқа жұмылдыруға арналған. Бұл кезеңдегі мұғалімнің міндеті - тыңдаудың мақсатын анықтау, тапсырмаларды орындау туралы нұсқаулар беру, мүмкін лексикалық және тілдік қиындықтарға назар аудару, тыңдаудан бұрын психологиялық шиеленісті жеңілдету, сәттілік жағдайын жасау, яғни олар дәл орындай алатын қиын тапсырманы ұсыну.
Бұл кезеңде дайындық тапсырмалары ұсынылады:
- тақырып, жаңа сөздер, диаграммалар, иллюстрациялар бойынша болашақ тыңдау тақырыбын болжау;
- негізгі тақырыптың қысқаша мазмұны, мәтін мәселелеріне кіріспе,
- алдағы тыңдау туралы ақпаратты хабарлау, тыңдау тапсырмасын хабарлау;
- лингвистикалық сипаттағы қиындықтарды жоюға бағытталған жаттығулар: таныс емес құбылыстарды тілдік хабарламалардан оқшаулау, оларды саралау және түсіну; дыбыстық үлгілерді семантикамен байланыстыру; сөздердің мағынасын анықтау (сөзжасамдық болжау арқылы); әртүрлі лексикалық бірліктер мен грамматикалық құрылымдардың контекстік мағынасын анықтау; синонимдік және антонимикалық құбылыстарды тану және түсіну.
Тыңдау кезінде мұғалімнің мақсаты оқушыларға қызығушылық туралы ақпаратты қалай алуға, мәтінді шарлауға, баспа ақпаратын және дыбыстық ақпаратты байланыстыруға, қажетті үзінділерді тез іздеуге көмектесу болып табылады. Түсінуді жеңілдету және тыңдаушылардың назарын бейне материалдар арқылы берілетін маңызды ақпаратқа аудару үшін жаттығулар қабылдауды ұйымдастыратын бірқатар көзқарастарды қамтиды. Бұл кезең келесі сипаттағы тапсырмалармен сипатталады:
- мәтінді тыңдап, сөйлемдерге жетіспейтін сөздерді қоюыңыз;
- мәтінді тыңдап, онда ұсынылған сөз тіркестерінің қайсысы өзгеріссіз қолданылғанын айтыңыз;
- мәтінді тыңдау және онда келесі сөздерге қандай анықтамалар кездескенін айту;
- мәтінді тыңдай отырып, онда не туралы айтылған;
- мәтінді тыңдап, параллель бағандағы сөздердің қазақшашетелдік баламасын табыңыз.
- кестелерді толтыру.
Тыңдағаннан кейін мұғалім оқушылардың аудиоматериалдардағы ақпаратты түсіну дәрежесін, жалпы мазмұнға немесе бөлшектерге ену дәрежесін тексеруі керек. Жұмыстың бұл кезеңі ақпаратты қабылдау, түсіну және есте сақтау жаттығуларын қамтиды. Оларды екі топқа бөлуге болады: қабылданған ақпаратты шығармашылық өңдеуге арналған тапсырмалар және алынған ақпаратты қарым-қатынаста және басқа да іс-шараларда пайдалануға арналған тапсырмалар [4].
Мұндай тапсырмаларға мыналарды жатқызуға болады:
- келесі сұрақтарға қараңыз және жауап беріңіз;
- аудиофрагмент не туралы сөйлесетінін қараңыз және айтыңыз (4-6 сөйлем);
- келесі мәлімдемелермен келісіңіз немесе келіспеңіз;
- мына сөйлемдерді бейнефрагментте келесі ретпен қарап, ұйымдастырыңыз;
-көрген оқиғалар туралы шағын әңгіме алу үшін сөйлемдердің басы мен соңын қарап, көрсеткілермен қосыңыз;
- көргендеріңіздің сюжетін айтыңыз;
- келесі сөйлемдерді аяқтаңыз (көрген бейнефрагментке назар аударыңыз және т. б.)
- мәлімдемелерді растау немесе жоққа шығару;
- мәтінге иллюстрациялар таңдаңыз;
- жоспардың тармақтарын ретке келтіріңіз;
- картада маршрут жоспарын белгілеңіз;
- бірнеше таңдау тестін орындаңыз;
- қалпына келтіру тестін орындаңыз;
- ұсынылған бірнеше нұсқадан мәтін тақырыбын таңдаңыз;
- семантикалық бөліктердің санын анықтаңыз.
Тыңдауды оқыту процесінің тиімділігі үшін аудиоматериалдарды таңдауға мұқият қарау керек. Тыңдауға арналған материалдарға қойылатын бірқатар талаптар бар: тәрбиелік мәні, қызықты сюжеті, ақпараттылығы, ұсынылған фактілердің маңыздылығы мен сенімділігі, жас деңгейіне және әртүрлі кезеңдердегі оқытудың нақты мақсаттарына сәйкестігі. Қазіргі шетел тілін оқыту ана тілінің өмірінен алынған немесе қабылданған және қолданылатын сөйлеу нормаларына сәйкес олардың мәдениеті мен менталитетінің ерекшеліктерін ескере отырып жасалған материалдарды пайдалану жағдайында ғана мүмкін болатындығын ескеру қажет. Бұл аудиоматериалдар шынайы болуы керек дегенді білдіреді [3].
Қазіргі мектепте шетел тілдерін оқыту процесінде дәстүрлі түрде жарық және дыбыс техникасы қолданылады. Бірақ қазіргі уақытта мектепке динамикалық мультимедиялық құралдарды қолдана отырып, жаңа мультимедиялық технологиялар келеді.
Осылайша, мектеп тәжірибесінде аудиторлық дағдыларды қалыптастыруға бағытталған жаттығулар жүйесін қолданған кезде оқытудың сапалы жағына назар аудару керек, яғни ауызша хабарламаларды қабылдау процесінің жеделдеуін ғана емес, сонымен бірге белгілі бір тақырып бойынша білімді тереңдету және кеңейту кезінде одан әрі көбейту және пайдалану үшін ұсынылған материалды түсіну деңгейін де ескеру қажет.
Айта кету керек, аудиторлық дағдыларды қалыптастыру әдістерін жіктеу қиын, өйткені олар бір уақытта тексеру болып табылады, сондықтан тыңдауға үйрету кезінде мұғалімдер оқушылардың сабақта қабылдағанын түсінетіндігін бір уақытта тексереді.
Бірінші кезеңде артикуляциялық дағдылар мен сөйлеу есту қабілетін қалыптастыруға бағытталған және тақырыптық және лингвистикалық болжау арқылы аудио мәтінді қабылдау мен түсінуді дайындауға бағытталған тапсырмалар қолданылады. Бұл қарапайым деңгейге арналған тапсырмалар, алдын-ала тыңдау [4] болып табылады.
Шет тілін меңгергісі келетіндердің көпшілігінде оның табиғи тасымалдаушыларымен қарым-қатынас жасау мүмкіндігі жоқ. Төлеуге репетиторов емес, біздің әрқайсымызға қымбат. Тәжірибенің болмауына байланысты сөйлеу дағдысы жоғалады, білім жоғалады. Тілдің ұмытылмауы үшін ағылшын тілінде сөйлеу үнемі естіліп тұруы керек. Дәл осы жағдайдың арқасында шетелде жүрген көптеген адамдар өте қысқа мерзімде шет елдің тілін меңгереді. Оқытылатын тілдің елінде өмір сүру мүмкіндігі жоқ адамдар үшін аудиокітаптар оны үйренуге жақсы көмек болып табылады.
Аудиокітаптар-бұл жазылған және айтылатын мәтіннің синтезі. Тыңдаушы бір уақытта экрандағы мәтінді бақылайды және диктордың осы мәтінді қалай оқығанын тыңдайды. Кәсіби дикторлар оқыған аудиокітаптарды олардың мәтінін қатар оқумен бірге тыңдау тілді үйренуді жеңілдететіні анық. Британдық және американдық ғалымдардың әртүрлі зерттеулері оқу материалын ұсынудың бұл әдісі жаңа сөздерді жаттауға кететін уақыттың 30% - на дейін қысқаратынын дәлелдеді. Бұған әртүрлі факторлар ықпал етеді, олардың ішіндегі ең маңыздысы сол жақ (негізінен визуалды сигналдарды декодтауға жауапты) және оң жақ (ұқсас дыбыстарды, үзілістерді, кернеулерді және т.б. қабылдауға бағытталған) ми жарты шарларының синхронды жұмысы. Бұл қабылданған білім көлемін арттыруға мүмкіндік береді және сөйлеу жадын оқытудың көмекші әдісі ретінде қызмет етеді[5].
Осылайша, аудиокітаптар тыңдаушының сөздік қорын кеңейтуге мүмкіндік береді, ауызша және жазбаша сөйлеуді түсінуді жеңілдетеді. Олар айтылым мен дикция саласында прогреске жетудің құралы бола алады. Аудиокітаптар-бұл күшті, икемді жүйе, оның құрылымы ақпаратты тез түсінуге және игеруге ықпал етеді. Бүгінгі таңда аудиокітаптарды оқу процесіне енгізудің маңыздылығын мұғалімдер көбірек біледі.
1.2 Бейімделген аудиокітаптарды қолданып үйрету барысында оқушыларда кездесетін қиындықтар
Бейімделген аудиокітаптарды қолданып үйрету барысында оқушылар көптеген қиындықтарға кездеседі. Бейімделген аудиокітаптарды қолданып үйретуді дұрыс ұйымдастыру үшін мұғалім бұл қиындықтарды және оларды жеңу жолдорын жақсы білуге тиіс[6].
Тыңдап-түсіну дағдыларын қалыптастыруда кездесетін қиындықтар негізінен екі топқа бөлінеді:
а) қай тілде болмасын тыңдап-түсінуге үйретуде кездесетін жалпыға бірдей ортақ қиындықтар;
ә) тек белгілі бір тілде тыңдап үйренуде кездесетін, арнайы қиындықтар. Ағылшын тілінде айтылған ауызша сөзді тыңдап-түсінуге үйрету үшін жалпыға бірдей, ортақ қиындықтарды жане қазақ оқушылары ағылшын тілінде тыңдап үйрену барысында кездесетін қиыңдықтарды білу керек.
Төменде аталатын қиындықтар кез келген тілде тыңдап-түсінуге үйрену барысьнда кездеседі.Олар қазақ оқушылары ағылшын тілінде айтылған ауызша сөзді тьңдап-түсінуге үйренгенде де кездеседі. Бұл қиындықтар тобына мыналар жатады;
Белгілі бір ойды, мазмұнды айтып жеткізу үшін сөйлеушінің қолданған тіл материалы мен оқушылар меңгерген тіл материалының арасьшдағы алшақтық. Тіл материалын таңдауда, оны қолдануда сөйлеуші оқушының меңгерген тіл материалын ескермейді. Ол өзі айтып жеткізгісі келген мазмұнды неғұрлым жан-жақты ашатын тіл материалын қолданады. Сондықтан сөйлеуші қолданған кейбір лексикалық және грамматикалық материал оқушыға таныс емес болуы мүмкін. Тыңдап отырған мәтінде кездескен таныс емес сездер, оқылмаған грамматикалық құбылыстар оқушыға тыңдаған мәтінінің мазмұнын түсінуді қиындатады. Бұл қиындықты жеңудің жолы -- оқушылардьң пассивтік және потенциалдық сөздік қорын байыту. Бұл жолда мынаны естен шығармаған жөн. Мәтінде таныс емес сөздер шамадан тыс көпдеген жалған әсер жиі кездесіп отырады. Оған себеп -- жеке айтылғанда тыңдаушы сөздерді оп-оңай танығанмен, дәл сол сөздерді тұтас сөз құрамында кездестіргенде, сол тыңдаушы тани алмай қалады. Сондықтан таныс сөздердің өзі таныс емес сөз болып көрінеді де, оқушыға тыңдаған мәтіннің мазмұнын түсінуді қиындатады. Қиындықты жеңу үшін оқушылырдың пассивтік және потенциалдық сөздік қорын байытумен қатар мәтінде кездесетін таныс емес сөздердің мағынасын болжауға ұсақ текстерде өткен лексиканы тануға дағдыландыратын жаттығуларды орындау қажет, сондықтан оқушыларды кейбір таныс емес сөздері бар мәтіннің мазмұнын түсінуге де дағдыландыру керек[5].
Әр адамның дыбыстарды айту ерекшеліктері мен интонациялық ерекшеліктері болуы заңды құбылыс. Олай болса, ағылшын тілі мұғалімінін де өз ерекшеліктері мен интонациясы бар. Оқушылар мұғалімнің сөйлеу ерекшеліктеріне әбден дағдыланып алады да, басқа адам айтқан сөзді түсінбеуі мүмкін.Осыған байланысты шетел тілі мұғалімдері мен әдіскерлері ,мынадай сұрақ қояды: неге жеті жыл бойы шетел тілін оқыған оқушы мұғалімнің қойған сұрақтарын тусінеді де, дәл сол сұрақтарды шетелдік адам қойса, түсінбейді? Бұл жерде сөйлеушінің дауыс ерекшеліктері де түсінуге ықпал етеді. Мысалы, ер адамның жұмсақ қоңыр даусын тусіну жеңілірек те, әйел адамның дауысы, әсіресе жіңішке, ащы дауысты түсіну қиындық келтіреді. Бұл қиындықты жеңудің жолы -- сабақта техникалық құралдарды, әсіресе магнитофонды жиі қолдану. Магнитофонға ер адамның да, әйел адамның да, баланың да сөзін жазып алып, оны оқушыларға тыңдату керек. Сонда әр түрлі тембрлі дауыстарды тыңдап, дағдыланған оқушы өз мұғалімінен басқа сөйлеушілердің де сөзін тыңдап-түсіне алады.
Әдетте мұғалім сабақта ағылшынша сөйлегенде, өте баяу ырғақпен сөйлейді. Мұндағы мақсат -- мұғалімнің ағылшынша айтқанын барлық оқушылар түсінсін дегендік, баяу сөйлесе, оқушьшың түсінуіне жеңіл болады деп ойлағандық. Оқушылар осындай баяу сөзге дағдыланады да, одан тезірек сөйлегенде, түсінбей қалады. Оқушылар үшін мұндай жағдайда қалыпты ырғақпен айтылған сөз тым тез көрінеді де, ілесе алмай қалады. Соның салдарынан олар қалыпты ырғақпен айтылған сөзді түсіне алмайды.
Мұғалім сабақта ағылшынша сөйлегенде, тағы мынадай бір қателік жасайды. Айтқанымды оқушылар түгел түсінсін деген мақсатпен ол ағылшынша бір айтқанын бірнеше рет қайталап айтады (әдетте 3-4рет).Осыған әбден дағдыланып алған оқушылар мұғалім сөйлей бастағанда ауелде оның сөзіне,мүлдем құлақ аспайды. Айтқанын екінші, үшінші рет қайталауын күтіп отырады.Шынайы коммуникацияда сөйлеуші айтқанын қайталамайды,тек бір-ақ рет айтады. Қайталап тыңдауға дағдыланған оқушылар алғашқыда айтылған сөзді тыңдамай, оны естімей қалады да, түсінбейді. Мұндай жағдай оқушылардың тыңдап-түсінуіне үлкен қиындық келтіреді[6].
Осы қиындыққа байланысты шетел тілі мұғалімдер мен єдіскерлері оқушыларға мазмұнын дұрыс түсіну үшін мәтінді неше рет тыңдату керек деген мәселені қойып, соны шешуге күш жұмсап жүр. Бұл салада әдіскерлер мынандай қорытындыға келді. Тыңдаған мәтінінің мазмұнын түсіну үшін оны оқушыларға бір-ақ рет тыңдату керек. Ал сол түсінген мазмұнды қайталап айтып беру керек болған жағдайда оны екінші рет тыңдатуға болады. Олай болса, ағылшын тілін оқыта бастағаннан ақ мұғалім өз сөзін қайталамауға тырысуы тиіс, сөйтіп оқушыларды бір айт-қаннан тусінуге дағдыландыру керек.
Жалпыға ортақ келесі қиындық мынада: егер тыңдаушы сөйлеушінің бет-әлпетін көріп, оңың сөйлеу органдарының қимыл-қозғалысын байқап отырса, онда ол өзі тыңдап отырған сөзді жеңіл түсінеді. Мысалы, үлкен аудиторияда соңғы қатарда отырған адам баяндаманы нашар түсінуінің себебі оның нашар естуіне байланысты емес, онын баяндамашыны нашар көруіне байланысты.
Нағыз коммуникация барысында тыңдаушы сөйлеушіні көре алмайтын жағдайлар кездесуі ғажап емес. Мысалы, сөйлеуші көрші бөлмеде болуы мүмкін. Сондай-ақ телефонмен сейлескенде де тыңдаушы сөйлеушіні көре алмайды. Радиохабарларды тыңдағанда да дикторды көріп, оның бет-әлпетін, сөйлеу органдарының қимыл-қозғалысын бақылау мүмкін емес. Бұл жағдайлар тыңдап отырған сөзді түсінуді ауырлатып, көп қиындықтар келтіреді.Аталған қиындықты жеңу үшін мұғалім сабақта магнитофонды жиі қолдануға тиіс. Магнитофонға жазылған мәтіндерді тыңдауға дағдылану нәтижесіиде оқушылар сөйлеушіні көрмей, оның сөзін тусінуте үйренеді.
Сондықтан аудитивтік іскерліктер мен дағдыларды дамытуда магнитофонның қызметі ерекше.
Жалпыға ортақ қиындықтардың келесі түрі аудитивтік мәтіннің ұзақтығына байланысты. Ұзақ уакыт тек басқа адамның сөзін тындағанда, тыңдаушы шаршап, жалығады, сондықтан тыңдағанын түсіне алмайды. Сөйтіп, методикада аудитивтік мәтіннің ұзақтығы, оның көлемі қандай болу керектігін анықтап алу қажеттігі туады. Оқушылардың алғашқы сатыда тез шаршайтынын ескере отырып, 1,5 -- 2 минут ұзақтық дұрыс деуге болады. Одан артық болса, оқушылар шаршайды да, тыңдай алмайды, түсінбейді.
Әрбір ғылым саласында қиындықтар кездесетіні белгілі. Шетел тілін оқыту теориясындағы қиындықтың бірі - тыңдап-түсіну болып отыр. Көп уақыт бойы әдіскерлер тыңдап-түсінуді сөйлеу қызметіның түрі деп те, оқытудың мақсаты ретінде де қабылдаған жоқ [7].
Аудиториядан тыс өзіндік жұмысты ұйымдастыру үшін аудиокітаптарды қолданудың практикалық тәжірибесі аудиокітапты пайдалану оқу және тыңдау жұмыстарын сөйлеу әрекетінің түрі ретінде сәтті үйлестіруге, фонемалық естуді дамытуға, ауызша сөйлеуді меңгеруді қамтамасыз ететін фонетикалық дағдыларды жетілдіруге, сондай-ақ өзін-өзі бақылау және өзін-өзі түзету дағдыларын дамытуға ықпал ететіндігін көрсетеді.
Бастапқы кезеңде кәсіптік оқытудың мазмұнына қатысты Оқу, ең алдымен, ауызекі және ақпараттық материалдардың мәтіндерін ауызша көбейту мүмкіндігі тұрғысынан қарастырылады. Тіл факультетінің студенттері үшін дауыстап оқу қабілеті-бұл кәсіби шеберлік, оны оқыту үшін белгілі бір ұсыныстарды сақтау қажет.
Мәтінді фонетикалық оқуды дайындау кезінде білім алушы ауызекі және ақпараттық фоностилдердің фонетикалық ерекшеліктерін білуі; оқылатын сөздердің дұрыс айтылуын меңгеруі; сөздік және фразалық екпінге, мәтінді бөлуге, мағыналық кідіріске, дұрыс интонацияға назар аударуы; зерделенген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Филология факультеті
________________ кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Шет тілін меңгеру дағдыларын қалыптастыруда бейімделген аудиокітаптарды пайдалану
6В________- __________ мамандығы бойынша
Орындаған
_____________________________
______________
(қолы)
Дипломдық жетекшi:
_______________
_____________________________
_______________
(қолы)
Қорғауға жiберiлдi:
Хаттама №____
___ _______ 2021 ж.
Кафедра меңгерушісі
________________
_____________________________
(қолы)
_______________
Нормабақылаушы
_____________________________
_______________
қолы
Алматы, 2022 ж.
РЕФЕРАТ
Дипломдық жұмыстың көлемі - 64 бет, екі кестеден және 35 қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Дипломдық жұмыс тақырыбы: Шет тілін меңгеру дағдыларын қалыптастыруда бейімделген аудиокітаптарды пайдалану.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - оқушылардың тыңдау қабілетін жетілдіру, шетел тіліне тән дыбыстарды дұрыс айтуға үйрету маңызды. Шетелдік қоғам ортасында түрлі ситуациялардан шыға білуді үйрету, шетел тілін оқытудағы тыңдауда кездесетін қиындықтарды шешу жолдарын практика жүзінде көрсету, сондай-ақ бейімделген аудиокітаптарды қолдануды ұйымдастырғанда дәстүрлі түрдегі мәтіндермен қоса, заман талабына сай жаңа, қызықты, оқушыларда шетел тілін оқуға деген мотивациясын қалыптастыратын аудиоматериалдар түрлері қарастыру негізі мақсатқа жатады.
Зерттеу нысаны. Шетел тілін оқыту үрдісі, шетел тілін оқытуда бейімделген аудиокітаптарды қолданудың рөлі және маңыздылығы.
Зерттеу пәні. Шет тілін меңгеру дағдыларын қалыптастыруда бейімделген аудиокітаптарды пайдалану аспектілері.
Тыңдау шет тілін оқытуда өте жақсы құрал болып табылады. Ол оқылып жатқан шет тілінің дыбысталу жағын үйренуге, яғни әуен, екпінді дұрыс қоюды үйренуге мүмкіндік береді. Тыңдалым арқылы тілдің лексикалық құрамы мен грамматикалық құрылымы үйреніледі. Қазіргі таңда бейімделген аудиокітаптарды қолдануды жақсарту әдістемесі әлі толық зерттелген жоқ. Бейімделген аудиокітаптарды қолданумен жұмыс жасауды жеңілдететін мұғалімдерге арналған ғылыми әдістемелердің аздығы зерттелетін маңызды мәселе.
Зерттеу әдістемесі және әдістемесі. Бұл жұмысты жазуда жалпы ғылыми, тарихи, салыстырмалы, формальды-логикалық, жүйелік-құрылымдық және педагогика ғылымында дәстүрлі түрде қолданылатын басқа әдістер қолданылды. Бұл жұмыста біз зерттеу міндеттерінің сипатын ескере отырып түсіндірілетін жеке әдістердің кешенін қолдандық: бейімделген аудиокітаптарды қолдануды тиімді ұйымдастыруға керекті ұсынуда үнтаспаларды, дисктерді, әндерді, жиі пайдалану және сұрақ-жауап, диалог және монолог құру, баяндау, сұхбаттасу, интерпретациялау әдістері.
Нәтижелер:
Оқушылардың санасында тілдік ұғымдарды қалыптастырудың теориялық негіздері айқындалды;
Бейімделген аудиокітаптарды қолданудың тиімді әдістері анықталды;
Тыңдап-түсіну қабілеттілігін дамытудағы жаттығудың түрлеріне шолу жасалынды;
Тыңдап-түсіну қабілеттілігін дамытудағы жаттығуларды практикада (cабақта) қолдану сарапталды.
REPORT
The volume of final thesis is - 64 pages, two tables, 35 used literatures.
Topic of the thesis: the use of adapted audiobooks in the formation of foreign language skills.The purpose of this thesis is to study the criminological characteristics of juvenile delinquency and, on the basis of this, develop proposals for their prevention.
The purpose of the thesis is to improve students ' listening skills, it is important to teach them how to correctly pronounce sounds characteristic of a foreign language. The purpose of the seminar is to teach students to overcome various situations in the environment of a foreign society, to demonstrate in practice ways to solve the difficulties faced by listening in teaching a foreign language, as well as to consider new, interesting types of audiomaterials that meet the requirements of the time, along with traditional texts when organizing the use of adapted audiobooks, which form students ' motivation to learn a foreign language.
Object of research. The process of teaching a foreign language, the role and importance of using adapted audiobooks in teaching a foreign language.
Subject of research. Aspects of using adapted audiobooks in the formation of foreign language skills.
Listening is a very good tool for teaching a foreign language. It allows you to learn the pronunciation side of the studied foreign language, that is, to learn how to correctly set the melody and accent. Through listening, the lexical composition and grammatical structure of the language are studied. To date, the methodology for improving the use of adapted audiobooks has not yet been fully studied. An important problem that is being studied is the lack of scientific methods for teachers that make it easier to work with adapted audiobooks.
Methodology and method of research. In writing this work, general scientific, historical, comparative, formal-logical, system-structural, and other methods traditionally used in pedagogical science were used. In this paper, we used a set of individual methods that are explained considering the nature of the research tasks: the use of soundtracks, discs, songs, frequent use and Q & A, the creation of dialogue and monologue, storytelling, dialogue, interpretation methods in the presentation of what is necessary for the effective organization of the use of adapted audiobooks.
Results:
- The theoretical foundations of the formation of language concepts in the minds of students were determined.
- Effective methods of using adapted audiobooks have been identified.
- An overview of the types of exercises for the development of listening and understanding skills was given.
-The use of exercises in the development of listening and understanding abilities in practice (in the classroom) was analyzed.
РЕФЕРАТ
Объем дипломной работы 64 страниц, две таблицы, 35 источников.
Тема дипломной работы: Использование адаптированных аудиокниг в формировании навыков владения иностранным языком.
Цель дипломной работы - совершенствовать умение учащихся слушать, учить правильно произносить звуки, характерные для иностранного языка. Основной целью является обучение умению выходить из различных ситуаций в среде зарубежного общества, демонстрация на практике путей решения трудностей, возникающих при обучении иностранному языку, а также рассмотрение видов аудиоматериалов, наряду с традиционными текстами при организации использования адаптированных аудиокниг, новых, интересных, отвечающих современным требованиям, формирующих у учащихся мотивацию к изучению иностранного языка.
Объект исследования. Процесс обучения иностранному языку, роль и значение использования адаптированных аудиокниг в обучении иностранному языку.
Предмет исследования. Аспекты использования адаптированных аудиокниг в формировании навыков владения иностранным языком.
Аудирование является очень хорошим инструментом в обучении иностранному языку. Она позволяет выучить звучание изучаемого иностранного языка, т. е. научиться правильно ставить мелодию, ударение. Слушание также облегчает овладение чтением и письмом. В настоящее время методика улучшения использования адаптированных аудиокниг до сих пор до конца не изучена. Существенная проблема, по которой изучается малочисленность научных методик для учителей, облегчающих работу с использованием адаптированных аудиокниг.
Методология и методика исследования. При написании данной работы использовались общенаучные, исторические, сравнительные, формально-логические, системно-структурные и другие методы, традиционно используемые в педагогической науке. В данной работе мы использовали комплекс индивидуальных методов, объясняемых с учетом характера задач исследования: использование диалогов, дисков, песен, частое использование и вопрос-ответ, диалог и монолог, повествование, диалог, интерпретация в предложении, необходимых для эффективной организации использования адаптированных аудиокниг.
Результаты:
- Определены теоретические основы формирования языковых понятий в сознании учащихся;
- Определены эффективные методы использования адаптированных аудиокниг;
- Проведен обзор видов упражнений на развитие умения слушать и понимать;
-Использование упражнений на уроке в развитии умения слушать и понимать
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
6-8
1
ШЕТ ТІЛІН МЕҢГЕРУ ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДА БЕЙІМДЕЛГЕН АУДИОКІТАПТАРДЫ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
9-27
1.1
Шет тілі сабағында тыңдап-түсіну дағдысын қалыптастыру
6-15
1.2
Бейімделген аудиокітаптарды қолданып үйрету барысында оқушыларда кездесетін қиындықтар
15-24
1.3
Шетел тілін оқытуда бейімделген аудиокітаптарды қолданудың рөлі, оның сөйлеумен, оқумен және жазумен байланысы
24-27
2
бастапқы кезеңде БЕЙІМДЕЛГЕН АУДИОКІТАПТАРДЫ ПАЙДАЛАНУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ
28-41
2.1
Бастауыш сынып оқушыларының жеке жас ерекшеліктері
28-35
2.2
Бастауыш сынып оқушыларына бейімделген аудиокітаптарды қолданып оқытудың ерекшеліктері
35-38
2.3
Бейнефильмдер мен аудиокітаптарға салыстырмалы талдау
38-41
3
бастапқы кезеңде ШЕТ ТІЛІН МЕҢГЕРУ ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДА БЕЙІМДЕЛГЕН АУДИОКІТАПТАРДЫ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ПРАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
42-60
3.1
Шет тілінде оқушыларды тыңдап-түсінуге үйрететін жаттығулар
42-49
3.2
Тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың барысы мен нәтижелері
49-56
3.3
Тыңдау жаттығуларын орындау кезінде түсінуді бақылау
56-60
ҚОРЫТЫНДЫ
61-62
Қолданылған әдебиеттер тізімі
63-64
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасы әлемдік бірлестікке кірген заманда білімнің рөлі мен маңызы артты. Мәдениетті жоғары XXI - ғасыр адамын қалыптастыру міндеті білім беру ісін ірілендіру қажетті мектеп пен қоғам алдында жаңа маңызды мәселелер қойып отыр. Жалпы орта білім беретін мектептерде шетел тілдерінің мазмұны анықталып, оған қойылатын талаптар нақтылануда. Шетел тілін ана және орыс тілімен қатар оқыту арқылы мұғалім оқушылардың тыңдап түсіну, сөйлеу, оқу және жазу іскерліктері мен дағдыларын жетілдіріп қана қоймайды, оларды өзін қоршаған айналасындағы адамдармен қарым-қатынас мәдениетіне де үйретеді. Оқушылардың шетел тілінде сөйлеу қабілеттерін жетілдіру мектепте берілетін бүкіл білім мазмұнының негізгі мақсаты болып табылады. Шетел тілі арқылы оқушылар әлемді таниды, тілін оқып жатқан елдің мәдениетімен, өмірімен танысады. Шетел тілінде оқушылар дұрыс қарым-қатынас жасай алу үшін, олар ауызша айтылған сөзді тыңдап түсінулері тиіс. Тыңдап-түсіну - сөйлеудің серігі, сөйлеу экспрессивті формаға жатса, тыңдау импрессивті формаға жатады. Ауызша айтылған сөзді қабылдау мен түсіну өте күрделі психикалық әрекет. Тыңдап түсіну қысқа мерзімдік және ұзақ мерзімдік еске, қабылдауға, логикаға, санаға, ажырату және таным механизмдеріне, салыстыруға, жинақтауға байланысты. Тыңдап түсіну барысында оқушылардың санасында фонетикалық және интонациялық есту қабілетін қалыптастыру керек, себебі бұл күрделі процесс болғандықтан жалпыға ортақ қиындықтарды және арнайы қиындықтарды ескеру қажет. Сөйлеуші қолданылған кейбір лексикалық және грамматикалық материал оқушыға таныс емес болуы мүмкін, бұл жағдай оқушыға тыңдаған мәтіннің мазмұнын түсінуді қиындатады. Бұл қиындықты жеңудің жолы - оқушылардың пассивтік және потенциальдық сөздік қорын байыту; Әр адамның дыбыстарды айту ерекшеліктері мен интонациялық ерекшеліктері болуы заңды құбылыс. Оқушы өз мұғалімнің сөйлеу ерекшеліктеріне дағдыланып алады да, басқа адам айтқан сөзді түсінуі мүмкін. Бұл қиындықты жеңудің жолы - сабақта техникалық құралдарды жиі қолдану керек.
Тыңдап-түсіну - сөйлеу әрекетінің өте күрделі түрі, өйткені шынайы қарым-қатынаста тыңдап-түсіну процесі қайтымсыз және ешқандай анализге және тиянақтауға именбейді. Өйткені айтылған нәрсе ешқайтарымсыз ұшып кетеді, жаңа мағлұматтар ескі мағлұматтардың орнын алмастырады, келген мағлұматтарды ойлауға уақыт жетпейді, нәтижесінде ұғыну немесе түсіну көбінесе қарым-қатынас процесіне де жетпей қалады.
Шет тілін оқытуда бейімделген аудиокітаптарды қолдануға қисынды құрылған байланысының маңызы зор екендігін ескерсек, ол байланыстарға: айту, оқу және жазу іспеттес сөйлеу әрекеттері түрлерін атап өтуіміз керек.
Бейімделген аудиокітаптарды қолдану мен айту сөйлеу әрекетінің басқа-басқа түрлеріне жатқанымен, екі процесс те қарым-қатынас көмегімен тығыз байланыста.
Тыңдау - естіп жатқан сөйлеушінің сөзін түсіну. Тыңдау қарым-қатынастың негізін құрайды. Ол өз ішінде айтылып жатқан сөзді тыңдап - түсіну, оған логикалық жауап беруді қамтиды.
Тыңдау шет тілін оқытуда өте жақсы құрал болып табылады. Ол оқылып жатқан шет тілінің дыбысталу жағын үйренуге, яғни әуен, екпінді дұрыс қоюды үйренуге мүмкіндік береді. Тыңдалым арқылы тілдің лексикалық құрамы мен грамматикалық құрылымы үйреніледі. Және де тыңдалым оқу мен жазуды меңгеруді жеңілдетеді.
Тыңдау қабілетінсіз адам оқып жатқан тілде қарым - қатынас жасай алмайды. Тыңдалым оқушылардың айтылып жатқан сөзді назар сала тыңдауға үйретеді. Тыңдалыммен бірге балада есте сақтау қабілетін дамытады. Оқушы шет тіліндегі сөзді тыңдай отырып, сөздердің дұрыс оқылуына жаттығады, және кейінгі кезде өзі сол сөзді айтқан кезде дұрыс айтатын болады.
Ағылшын тілін оқытудың алғашқы кезеңдерінде тыңдалым өте маңызды роль атқарады. Тыңдалым ағылшын тілінде сөйлеушілердің шынайы сөзін есітуге мүмкіндік береді.
Тыңдап-түсінуге берілетін аудиомәтіннің тақырыбын таңдау өте маңызды. Ол оқушылардың қызығушылықтары мен жас ерекшеліктері сай таңдалуы тиіс. Төменгі сынып оқушыларына қызықты болатын тақырыптар түрлері: ертегі сюжеттеріне негізделген тақырыптар, жан-жануарлар туралы қызықты әңгімелер.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Қазіргі кезде оқушылардың тыңдап-түсіну қабілетін қалыптастыру - бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып табылады. Қазіргі таңда бейімделген аудиокітаптарды қолдануды жақсарту әдістемесі әлі толық зерттелген жоқ. Бейімделген аудиокітаптарды қолданумен жұмыс жасауды жеңілдететін мұғалімдерге арналған ғылыми әдістемелердің аздығы зерттелетін маңызды мәселе. Сол себепті де шетел тілін оқытудағы тыңдап-түсінуде кездесетін қиындықтарды шешу жолдарын табу және практикада оның әдістемесін ұсыну бүгінде өзекті мәселе болып отыр. Сонымен бірге шетел тілін үйретудің мазмұнын жаңарту және тыңдау үрдісін жаңаша ұйымдастырудың ғылыми негіздерін терең зерделеу қажет.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Оқушылардың тыңдау қабілетін жетілдіру, шетел тіліне тән дыбыстарды дұрыс айтуға үйрету маңызды. Шетелдік қоғам ортасында түрлі ситуациялардан шыға білуді үйрету, шетел тілін оқытудағы тыңдауда кездесетін қиындықтарды шешу жолдарын практика жүзінде көрсету, сондай-ақ бейімделген аудиокітаптарды қолдануды ұйымдастырғанда дәстүрлі түрдегі мәтіндермен қоса, заман талабына сай жаңа, қызықты, оқушыларда шетел тілін оқуға деген мотивациясын қалыптастыратын аудиоматериалдар түрлері қарастыру негізі мақсатқа жатады.
Зерттеу жұмысының міндеттері.
Оқушылардың санасында тілдік ұғымдарды қалыптастырудың теориялық негіздерін айқындау;
бейімделген аудиокітаптарды қолданудың тиімді әдістерін табу;
Тыңдап-түсіну қабілеттілігін дамытудағы жаттығудың түрлеріне тоқталу;
Тыңдап-түсіну қабілеттілігін дамытудағы жаттығуларды практикада (cабақта) қолдануды меңгеру;
Зерттеу жұмысының нысаны. Шетел тілін оқыту үрдісі, шетел тілін оқытуда бейімделген аудиокітаптарды қолданудың рөлі және маңыздылығы.
Зерттеу жұмысының теориялық маңызы. Тыңдап-түсінуге үйретуді дұрыс ұйымдастыру, бейімделген аудиокітаптарды қолдануда кездесетін қиындықтардан шығу жолдарын меңгеру, дұрыс тыңдай-түсіне білуге үйрету, бейімделген аудиокітаптарды қолдану барысында берілген тапсырмаларды шеберлікпен орындай білу біліктілігін қалыптастыру.
Зерттеу жұмысының практикалық маңыздылығы. Шетел тілін оқу процесінде тыңдап-түсіну дағдыларын қалыптастыратын жаттығуларды сабақта тиімді пайдалану әдістемелері ұсынылады.
Зерттеу жұмысының зерттеу әдістері. Бейімделген аудиокітаптарды қолдануды тиімді ұйымдастыруға керекті ұсынуда үнтаспаларды, дисктерді, әндерді, жиі пайдалану және сұрақ-жауап, диалог және монолог құру, баяндау, сұхбаттасу, интерпретациялау әдістерінің мүмкіндіктері артыру
Зерттеу жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
1 ШЕТ ТІЛІН МЕҢГЕРУ ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДА БЕЙІМДЕЛГЕН АУДИОКІТАПТАРДЫ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Шет тілі сабағында тыңдап-түсіну дағдысын қалыптастыру
Ауызша сөз негізгі екі сыңардан тұрады: оның бірі ауызша айтылған сөзді тыңдап-түсіну, екіншісі - сөйлеу. Ауызша сөздің бұл екі компоненті бір- бірімен тығыз байланысты. Ауызша сөзді игеру үшін сөйлей білсе жеткілікті. Ал ауызша айтылған сөзді тыңдап-түсіну - - сөйлеудің серігі. Сөйлей білген адамға тыңдап-түсінуге арнайы дағдыланудың қажеті жоқ. Ол дағдылар өз-өзінен қалыптасады. Басты дағды - сөйлеу дағдысы. Бір тілде сөйлей білген адам сол тілде айтылған ауызша сөзді тыңдап-түсіне алады. Мұндай көзқарастың қате екенін психологиялық зерттеулер де, шетел тілдерін оқыту теориясы мен практикасы да дәлелдеп беріп отыр.
Психологиялық зерттеулер бұл екі әрекет (тыңдап-түсіну және сөйлеу) бір-бірімен тығыз байланысты болғанмен, олардың әрқайсысы мүлде басқа іскерліктер негізінде қалыптасатынын көрсетіп берді. Сөйлеуші де тыңдаушы да тілді қолдана отырып, қатынас жасайды. Бірақ олардың әрқайсысы тілді әртүрлі жолмен қолданады. Сөйлеу үстінде адам белгілі бір ойдан шығады, яғни әуелі сөйлеушінің санасында белгілі бір ой туады да, ол сол ойды басқаларға жеткізу үшін тілдік форманы пайдаланады. Демек сөйлеу процесінде сөздің мазмұны алдын - ала берілген, сол мазмұнды сөйлеуші тілдік форма арқылы өзгелерге жеткізеді. Сөйлеуші белгілі мазмұннан шығарып, оны тілдің әр түрлі элементтерін қолдану арқылы басқаларға жеткізеді. Іс-әрекет бағыты: мазмұннан тілдік формаға қарай. Тыңдау процесінде іс-әрекет бағыты мүлде басқа. Мұнда тыңдаушыға әуелі берілген тілдік форма. Соны қабылдау арқылы тыңдаушы тілдік формада кодталған мазмұнды ашады. Мұндағы іс-әрекет бағыты: тілдік формадан мазмұнға қарай. Ауызша сөздің бұл екі компонентін бір-бірінен ажыратудың маңызы өте зор. Бұлар сөз әрекетінің әр түрлі фармаларына жатады: сөйлеу экспрессивтік формаға жатса, тыңдау импрессивтік формаға жатады. Бұлардың әрқайсын әр түрлі жолмен оқытып, үйрету керек.
Ауызша айтылған сөзді қабылдау мен түсіну өте күрделі психикалық әрекет екені белгілі. Қабылдау мәселелерімен шұғылданып жүрген еліміздің психологтары екі процесін ажырату қажеттігін атап көрсетеді; а) бейнені қалыптастыру процесі, яғни объектінің маңызды даралау белгілерін және олардың өзара байланысын анықтау және сол белгіерді игеру процесі, ә) қалыптасқан бейнені эталонмен салыстыру нәтижесінде объектіні тану процесі. Бұл екі процесс бір-бірімен тығыз байланысты. Бейнені қалыптастыру барысында оны тану процесі саналы түрде өтуі мүмкін. Ал материалмен танысқаннан кейін тану процесі өте тез, қас пен көздің арасында өтуге тиіс. Тіл арқылы қарым-қатынас жасау процесінде тану бір мезгілде өтеді. Мұнда логикалық операцияның қатысу-қатыспауы түсінудің түріне байланысты: дискурсивтік жолмен түсіну және тікелей түсіну. Тікелей түсіну кезінде ішкі сөзде болып жататын ойлау процесі барынша қысқартылған түрде өтеді. Қабылдаудың осы аталған екі процесіне байланысты сөзді есту қабілетінің екі механизмі бар екенін Е.И.Исенина атап көрсетеді: ажырату және тану механизмдері, Ажырату барысында мынадай процестер болады:
1. Есте бейнесі қалыптаспаған объектіні қабылдағанда, адам оның бейнелері қалыптасқан объектілерден өзгеше екенін ұғынады. Мысалы, таныс емес сөзді естігенде, оның өзіміз білетін сөздерден өзгеше екенін аңғарамыз.
Бұл объектінін даралау ерекшеліктері бейнелері есте қалыптасқан басқа объектілермен салыстыру арқылы немесе сол белгілерді тану арқылы аңықталады. Мысалы, (d) дыбысы таныс болмаса, оны өзімізге таныс (t) дыбысымен салыстыру арқылы (d) дыбысының даралау белгісін (ұяңдығын) анықтаймыз. Ал ағылшын тілінің фонемалары бізге таныс болып, неміс тілінің fаһrеn деген сөзі таныс болмаса, оның даралау белгілерін -- фонемаларын танимыз.
2. Даралау белгілернің өзара қарым-қатынасы аныкталады. Мысалы, бір сөздің бейнесін қалыптастыру үшін оның барлық даралау белгілерін анықтаумен қатар, сол белгілерінің тіркесу ретін де анықтау керек.
Тану процесі объектінің есте қалыптасқан бейнесіне сүйенеді, Жалпы алғанда ауызша сөзді қабылдау барысында тану акустикалық белгілерді талдау-жинақтау тәсілімен өңдеуге, анықталған белгілерді есте сақтаулы тұрған бейнемен салыстыруға және оларға мән беруге саяды.
Қабылдау бірлігі жеке сөздермен тікелей байланысты. Ал жеке сөздерді қабылдау үшін оқушылардын санасында фонематикалық есіту қабілетін қалыптастыру керек. Фонематикалык, есіту қабілеті дегеніміз -- сөздегі дыбыстарды ажырату және оларды тиісті фонемалармен ұштастыру. Ал қабылдау бірлігіндегі фразаны оған кіретін сөздерді талдап, сосын оларды жинақтау арқылы емес, информативтік белгілерді тану арқылы түсінеміз. Фразаны түсіну үшін ең басты информативтік белгі интонация. Сондықтан оқушылардың санасында фонематикалық есіту қабілетімен қатар интонациялық есіту қабілетін де қалыптастыру керек. Интонациялық есіту қабілеті сөйлемдердің коммуникативтік типтерін (хабарлы, сұраулы, лепті, бұйрықты сөйлем) ажыратуға, фраза бөлшектерінің байланысын анықтауға, сөйтіп оның мазмұнын түсінуге көмектеседі.
Тыңдап-түсіну қысқа мерзімдік және ұзақ мерзімдік еске айланысты. Қысқа мерзімдік ес келіп түскен хабарды қабылдаудың барлық сатыларында сақтап, оны ұзақ мерзімдік еске жөнелтеді.
Ұзақ мерзімдік ес сөздердің, сөз тіркестерінің синтаксистік құрылымдардың есіту артикуляторлық бейнелердің және олардың бір-бірімен тіркесу ережелері мен схемаларын сақтайды. Соның нәтижесінде сөйлемнің фразалық құрылымы мен коммуникативтік типін ажыратуға мүмкіндік. туады.
Тыңдап-түсіну сөз әрекетінің басқа түрлерімен тығыз байланысты. Тыңдап-түсіну де, сөйлеу де сөз әрекетінің ауызекі түріне жатады. Ауызша сөзді қабылдай отырып, тыңдаушы моторлы анализатордьң көмегімен дыбыстық бейнелерді артикуляциялық бейнелерге айналдырады. Сөйтіп, моторлы (сөз қозғау) анализатор мен есту анализаторы арасында берік функционалдық байланыс пайда болады. Осыған орай, тыңдап-түсіну ішкі сөзбен де тығыз байланысты. Дыбыстық бейнелерді артикуляциялық бейнелерге айналдыру арқылы тыңдаушы естігенін ішкі сөзде қайталап отырады. Соның нәтижесінде ол естігенін түсінеді. Демек тыңдағанды түсіну үшін ішкі сөздің маңызы зор.
Тыңдап-түсіну процесіне көру анализаторы да қатысады. Жалпы көру анализаторы сыртқы дүние туралы хабар алуда барлық басқа анализаторлардан артық. Тыңдап-түсіну барысында көру анализаторы тыңдаған сөздің мағынасын түсінуге көп жеңілдік тудырады. Сөйлеу органдары, қимыл-қозғалыс сияқты көру белгілері тыңдауды, естігенін ішкі сөзде қайталауды жеңілдетеді. Демек, сөйлеушінің сөйлеу органдарының қозғалысын әр түрлі қимылдары мен ымын бақылау тыңдаушыға естігенін түсінуді жеңілдетеді.
Естігенін түсінуді жеңілдетуде көру анализаторының тағы бір көмегі мынада: егер тыңдаушы тыңдап отырған мәтінінің (текстің) жазбаша нұсқасын көріп отырса, онда ол естігенін әлдеқайда жеңіл түсінеді. Бұдан тыңдап-түсінудің оқумен тығыз байланысы көрінеді. Оның үстіне тыңдап-түсіну мен оқу сөз әрекетінің импрессивтік түріне жатады. Яғни екеуі де сөзді қабылдап, оны түсіну болып табылады. Тек тыңдап-түсінуде ауызша айтылған сезді қабылдап, түсіну керек болса, оқуда жазбаша сөзді қабыл-дап, түсіну керек. Сонымен тыңдап-түсіну сөйлеумен де, оқумен де, жазумен де байланысты.
Оқушылардың тыңдау дағдыларын дамыту әдістері мыналарды қамтуы керек:
- мәтін проблематикасына, оның құрылымы мен мағыналық мағынасына назар аударатын, қабылданған мәтінге сұрақтар тұжырымдау;
- сөйлеу әрекетінің рецептивтік түрлерін оқытуда кері байланысты қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін тыңдалған мәтіннің мазмұны бойынша әңгіме;
- тапсырмалар (сөйлеу) - тыңдалым, мысалы, мәтінді тыңдау, ондағы кілт сөздерді анықтау және оған жоспар құру;
- мұқият қабылдау және түсіну дағдыларын дамытатын тыңдау тапсырмаларымен бірге мәтіндік тәсілге негізделген тестілеу [1].
Тыңдауды оқыту әдістері, Н.Д. Гальскованың пікірінше, тыңдаудың әртүрлі түрлерін - жаһандық, егжей-тегжейлі, сыни, рефлексивті, рефлексивті емес (есту арқылы алынған ақпаратты түсіндіру, естігенді талқылау және т.б.) жетілдіруге бағытталуы керек [2].
М.Скаткин мен И. Лернер жасаған әдістердің жіктелуі де осы зерттеу үшін өте қызықты. Егер біз осы жіктеуді тілді оқыту әдістемесі тұрғысынан қарастыратын болсақ, онда тілді оқытудың мақсаттары мен міндеттеріне байланысты барлық әдістер үш топқа бөлінеді:
- тіл бойынша теориялық білім алу әдістері (танымдық);
- тілдік білімді, сөйлеу дағдысын қалыптастыру әдістері (жаттығу немесе практикалық);
- бақылау-тексеру әдістері.
Жоғарыда келтірілген әдістердің жіктелуі тілді оқыту процесін толығымен қамтиды. Бұл зерттеу үшін сөйлеу дағдыларын дамытуға байланысты әдістерді анықтау ерекше құнды болды:
- операциялық әдіс студенттердің белгілі бір формасы бар жаттығуларды орындауынан тұрады: мысалы, мұғалімнің тапсырмаларын немесе ойын ережелерін тыңдау және тапсырмаларды немесе ережелерді түсінуді көрсететін тиісті әрекеттерді орындау;
- коммуникативті-реципиентті тыңдау мен түсінуді және барабар реакцияны (реплика немесе толық емес сөйлем) қамтамасыз ететін диалогтарды құруда [3].
Шетел тілдерін оқыту әдістемесі бойынша зерттеулер аудиторлық дағдыларды қалыптастыруға, сондай-ақ оған қызмет ететін психикалық механизмдерді жетілдіруге бағытталған жаттығулардың келесі жүйесін қарастырады, өйткені түсіну процесі тек лингвистикалық және экстралингвистикалық (ситуациялық) факторларға ғана емес, сонымен қатар кейбір психикалық формациялардың даму деңгейіне де байланысты [8].
Мұндай жаттығулар жедел жадтың әрекетімен, ықтимал болжаумен, балама ауыстырумен байланысты дағдыларды дамытуға бағытталған. Тыңдауға арналған жаттығулар жүйесінде дайындық және сөйлеу жаттығуларын ажыратуға болады.
Дайындық жаттығуларының іс-әрекетінің объектісі жеке тілдік құбылыстар мен сөйлеу сигналдарын танумен байланысты проблемалар болып табылады. Сөйлеу жаттығулары семантикалық қабылдауды жетілдіруге және белгілі бір түсіну деңгейіне жетуге бағытталған. Зерттеулерде анықталған аудиторлық дағдыларды қалыптастыру әдістерін талдау сөйлеу әрекетінің түрі ретінде тыңдау ерекшелігіне және бастауыш мектепте шетел тілін үйрену кезінде оның қалыптасу ерекшеліктеріне сәйкес келетіндерді анықтауға мүмкіндік береді.
Сонымен, біздің ойымызша, негізгі мектепті қолдану үшін ең қолайлы әдістер:
- коммуникативтік;
- жаттығу (жаттығу әдісі);
- ақпараттық-рецептивтік;
- бақылау-тексеру.
Тексеру әдістері тыңдаудың мазмұнын түсіну қабілетін дамыту үшін де, аудиторлық дағдылар мен қабілеттерді қалыптасу деңгейін бақылау үшін де қолданылады.
Әдеттегідей, аудиоматериалдармен жұмыс үш кезеңге бөлінеді, сондықтан жаттығулардың үш тобын бөлуге болады: мәтінге дейінгі жаттығулар, тыңдау кезінде орындалатын жаттығулар, мәтіннен кейінгі жаттығулар.
Алдын-ала кезең (тыңдау алдында) мотивациялық қондырғыны құруға, оқушыларды белсенді жұмысқа жұмылдыруға арналған. Бұл кезеңдегі мұғалімнің міндеті - тыңдаудың мақсатын анықтау, тапсырмаларды орындау туралы нұсқаулар беру, мүмкін лексикалық және тілдік қиындықтарға назар аудару, тыңдаудан бұрын психологиялық шиеленісті жеңілдету, сәттілік жағдайын жасау, яғни олар дәл орындай алатын қиын тапсырманы ұсыну.
Бұл кезеңде дайындық тапсырмалары ұсынылады:
- тақырып, жаңа сөздер, диаграммалар, иллюстрациялар бойынша болашақ тыңдау тақырыбын болжау;
- негізгі тақырыптың қысқаша мазмұны, мәтін мәселелеріне кіріспе,
- алдағы тыңдау туралы ақпаратты хабарлау, тыңдау тапсырмасын хабарлау;
- лингвистикалық сипаттағы қиындықтарды жоюға бағытталған жаттығулар: таныс емес құбылыстарды тілдік хабарламалардан оқшаулау, оларды саралау және түсіну; дыбыстық үлгілерді семантикамен байланыстыру; сөздердің мағынасын анықтау (сөзжасамдық болжау арқылы); әртүрлі лексикалық бірліктер мен грамматикалық құрылымдардың контекстік мағынасын анықтау; синонимдік және антонимикалық құбылыстарды тану және түсіну.
Тыңдау кезінде мұғалімнің мақсаты оқушыларға қызығушылық туралы ақпаратты қалай алуға, мәтінді шарлауға, баспа ақпаратын және дыбыстық ақпаратты байланыстыруға, қажетті үзінділерді тез іздеуге көмектесу болып табылады. Түсінуді жеңілдету және тыңдаушылардың назарын бейне материалдар арқылы берілетін маңызды ақпаратқа аудару үшін жаттығулар қабылдауды ұйымдастыратын бірқатар көзқарастарды қамтиды. Бұл кезең келесі сипаттағы тапсырмалармен сипатталады:
- мәтінді тыңдап, сөйлемдерге жетіспейтін сөздерді қоюыңыз;
- мәтінді тыңдап, онда ұсынылған сөз тіркестерінің қайсысы өзгеріссіз қолданылғанын айтыңыз;
- мәтінді тыңдау және онда келесі сөздерге қандай анықтамалар кездескенін айту;
- мәтінді тыңдай отырып, онда не туралы айтылған;
- мәтінді тыңдап, параллель бағандағы сөздердің қазақшашетелдік баламасын табыңыз.
- кестелерді толтыру.
Тыңдағаннан кейін мұғалім оқушылардың аудиоматериалдардағы ақпаратты түсіну дәрежесін, жалпы мазмұнға немесе бөлшектерге ену дәрежесін тексеруі керек. Жұмыстың бұл кезеңі ақпаратты қабылдау, түсіну және есте сақтау жаттығуларын қамтиды. Оларды екі топқа бөлуге болады: қабылданған ақпаратты шығармашылық өңдеуге арналған тапсырмалар және алынған ақпаратты қарым-қатынаста және басқа да іс-шараларда пайдалануға арналған тапсырмалар [4].
Мұндай тапсырмаларға мыналарды жатқызуға болады:
- келесі сұрақтарға қараңыз және жауап беріңіз;
- аудиофрагмент не туралы сөйлесетінін қараңыз және айтыңыз (4-6 сөйлем);
- келесі мәлімдемелермен келісіңіз немесе келіспеңіз;
- мына сөйлемдерді бейнефрагментте келесі ретпен қарап, ұйымдастырыңыз;
-көрген оқиғалар туралы шағын әңгіме алу үшін сөйлемдердің басы мен соңын қарап, көрсеткілермен қосыңыз;
- көргендеріңіздің сюжетін айтыңыз;
- келесі сөйлемдерді аяқтаңыз (көрген бейнефрагментке назар аударыңыз және т. б.)
- мәлімдемелерді растау немесе жоққа шығару;
- мәтінге иллюстрациялар таңдаңыз;
- жоспардың тармақтарын ретке келтіріңіз;
- картада маршрут жоспарын белгілеңіз;
- бірнеше таңдау тестін орындаңыз;
- қалпына келтіру тестін орындаңыз;
- ұсынылған бірнеше нұсқадан мәтін тақырыбын таңдаңыз;
- семантикалық бөліктердің санын анықтаңыз.
Тыңдауды оқыту процесінің тиімділігі үшін аудиоматериалдарды таңдауға мұқият қарау керек. Тыңдауға арналған материалдарға қойылатын бірқатар талаптар бар: тәрбиелік мәні, қызықты сюжеті, ақпараттылығы, ұсынылған фактілердің маңыздылығы мен сенімділігі, жас деңгейіне және әртүрлі кезеңдердегі оқытудың нақты мақсаттарына сәйкестігі. Қазіргі шетел тілін оқыту ана тілінің өмірінен алынған немесе қабылданған және қолданылатын сөйлеу нормаларына сәйкес олардың мәдениеті мен менталитетінің ерекшеліктерін ескере отырып жасалған материалдарды пайдалану жағдайында ғана мүмкін болатындығын ескеру қажет. Бұл аудиоматериалдар шынайы болуы керек дегенді білдіреді [3].
Қазіргі мектепте шетел тілдерін оқыту процесінде дәстүрлі түрде жарық және дыбыс техникасы қолданылады. Бірақ қазіргі уақытта мектепке динамикалық мультимедиялық құралдарды қолдана отырып, жаңа мультимедиялық технологиялар келеді.
Осылайша, мектеп тәжірибесінде аудиторлық дағдыларды қалыптастыруға бағытталған жаттығулар жүйесін қолданған кезде оқытудың сапалы жағына назар аудару керек, яғни ауызша хабарламаларды қабылдау процесінің жеделдеуін ғана емес, сонымен бірге белгілі бір тақырып бойынша білімді тереңдету және кеңейту кезінде одан әрі көбейту және пайдалану үшін ұсынылған материалды түсіну деңгейін де ескеру қажет.
Айта кету керек, аудиторлық дағдыларды қалыптастыру әдістерін жіктеу қиын, өйткені олар бір уақытта тексеру болып табылады, сондықтан тыңдауға үйрету кезінде мұғалімдер оқушылардың сабақта қабылдағанын түсінетіндігін бір уақытта тексереді.
Бірінші кезеңде артикуляциялық дағдылар мен сөйлеу есту қабілетін қалыптастыруға бағытталған және тақырыптық және лингвистикалық болжау арқылы аудио мәтінді қабылдау мен түсінуді дайындауға бағытталған тапсырмалар қолданылады. Бұл қарапайым деңгейге арналған тапсырмалар, алдын-ала тыңдау [4] болып табылады.
Шет тілін меңгергісі келетіндердің көпшілігінде оның табиғи тасымалдаушыларымен қарым-қатынас жасау мүмкіндігі жоқ. Төлеуге репетиторов емес, біздің әрқайсымызға қымбат. Тәжірибенің болмауына байланысты сөйлеу дағдысы жоғалады, білім жоғалады. Тілдің ұмытылмауы үшін ағылшын тілінде сөйлеу үнемі естіліп тұруы керек. Дәл осы жағдайдың арқасында шетелде жүрген көптеген адамдар өте қысқа мерзімде шет елдің тілін меңгереді. Оқытылатын тілдің елінде өмір сүру мүмкіндігі жоқ адамдар үшін аудиокітаптар оны үйренуге жақсы көмек болып табылады.
Аудиокітаптар-бұл жазылған және айтылатын мәтіннің синтезі. Тыңдаушы бір уақытта экрандағы мәтінді бақылайды және диктордың осы мәтінді қалай оқығанын тыңдайды. Кәсіби дикторлар оқыған аудиокітаптарды олардың мәтінін қатар оқумен бірге тыңдау тілді үйренуді жеңілдететіні анық. Британдық және американдық ғалымдардың әртүрлі зерттеулері оқу материалын ұсынудың бұл әдісі жаңа сөздерді жаттауға кететін уақыттың 30% - на дейін қысқаратынын дәлелдеді. Бұған әртүрлі факторлар ықпал етеді, олардың ішіндегі ең маңыздысы сол жақ (негізінен визуалды сигналдарды декодтауға жауапты) және оң жақ (ұқсас дыбыстарды, үзілістерді, кернеулерді және т.б. қабылдауға бағытталған) ми жарты шарларының синхронды жұмысы. Бұл қабылданған білім көлемін арттыруға мүмкіндік береді және сөйлеу жадын оқытудың көмекші әдісі ретінде қызмет етеді[5].
Осылайша, аудиокітаптар тыңдаушының сөздік қорын кеңейтуге мүмкіндік береді, ауызша және жазбаша сөйлеуді түсінуді жеңілдетеді. Олар айтылым мен дикция саласында прогреске жетудің құралы бола алады. Аудиокітаптар-бұл күшті, икемді жүйе, оның құрылымы ақпаратты тез түсінуге және игеруге ықпал етеді. Бүгінгі таңда аудиокітаптарды оқу процесіне енгізудің маңыздылығын мұғалімдер көбірек біледі.
1.2 Бейімделген аудиокітаптарды қолданып үйрету барысында оқушыларда кездесетін қиындықтар
Бейімделген аудиокітаптарды қолданып үйрету барысында оқушылар көптеген қиындықтарға кездеседі. Бейімделген аудиокітаптарды қолданып үйретуді дұрыс ұйымдастыру үшін мұғалім бұл қиындықтарды және оларды жеңу жолдорын жақсы білуге тиіс[6].
Тыңдап-түсіну дағдыларын қалыптастыруда кездесетін қиындықтар негізінен екі топқа бөлінеді:
а) қай тілде болмасын тыңдап-түсінуге үйретуде кездесетін жалпыға бірдей ортақ қиындықтар;
ә) тек белгілі бір тілде тыңдап үйренуде кездесетін, арнайы қиындықтар. Ағылшын тілінде айтылған ауызша сөзді тыңдап-түсінуге үйрету үшін жалпыға бірдей, ортақ қиындықтарды жане қазақ оқушылары ағылшын тілінде тыңдап үйрену барысында кездесетін қиыңдықтарды білу керек.
Төменде аталатын қиындықтар кез келген тілде тыңдап-түсінуге үйрену барысьнда кездеседі.Олар қазақ оқушылары ағылшын тілінде айтылған ауызша сөзді тьңдап-түсінуге үйренгенде де кездеседі. Бұл қиындықтар тобына мыналар жатады;
Белгілі бір ойды, мазмұнды айтып жеткізу үшін сөйлеушінің қолданған тіл материалы мен оқушылар меңгерген тіл материалының арасьшдағы алшақтық. Тіл материалын таңдауда, оны қолдануда сөйлеуші оқушының меңгерген тіл материалын ескермейді. Ол өзі айтып жеткізгісі келген мазмұнды неғұрлым жан-жақты ашатын тіл материалын қолданады. Сондықтан сөйлеуші қолданған кейбір лексикалық және грамматикалық материал оқушыға таныс емес болуы мүмкін. Тыңдап отырған мәтінде кездескен таныс емес сездер, оқылмаған грамматикалық құбылыстар оқушыға тыңдаған мәтінінің мазмұнын түсінуді қиындатады. Бұл қиындықты жеңудің жолы -- оқушылардьң пассивтік және потенциалдық сөздік қорын байыту. Бұл жолда мынаны естен шығармаған жөн. Мәтінде таныс емес сөздер шамадан тыс көпдеген жалған әсер жиі кездесіп отырады. Оған себеп -- жеке айтылғанда тыңдаушы сөздерді оп-оңай танығанмен, дәл сол сөздерді тұтас сөз құрамында кездестіргенде, сол тыңдаушы тани алмай қалады. Сондықтан таныс сөздердің өзі таныс емес сөз болып көрінеді де, оқушыға тыңдаған мәтіннің мазмұнын түсінуді қиындатады. Қиындықты жеңу үшін оқушылырдың пассивтік және потенциалдық сөздік қорын байытумен қатар мәтінде кездесетін таныс емес сөздердің мағынасын болжауға ұсақ текстерде өткен лексиканы тануға дағдыландыратын жаттығуларды орындау қажет, сондықтан оқушыларды кейбір таныс емес сөздері бар мәтіннің мазмұнын түсінуге де дағдыландыру керек[5].
Әр адамның дыбыстарды айту ерекшеліктері мен интонациялық ерекшеліктері болуы заңды құбылыс. Олай болса, ағылшын тілі мұғалімінін де өз ерекшеліктері мен интонациясы бар. Оқушылар мұғалімнің сөйлеу ерекшеліктеріне әбден дағдыланып алады да, басқа адам айтқан сөзді түсінбеуі мүмкін.Осыған байланысты шетел тілі мұғалімдері мен әдіскерлері ,мынадай сұрақ қояды: неге жеті жыл бойы шетел тілін оқыған оқушы мұғалімнің қойған сұрақтарын тусінеді де, дәл сол сұрақтарды шетелдік адам қойса, түсінбейді? Бұл жерде сөйлеушінің дауыс ерекшеліктері де түсінуге ықпал етеді. Мысалы, ер адамның жұмсақ қоңыр даусын тусіну жеңілірек те, әйел адамның дауысы, әсіресе жіңішке, ащы дауысты түсіну қиындық келтіреді. Бұл қиындықты жеңудің жолы -- сабақта техникалық құралдарды, әсіресе магнитофонды жиі қолдану. Магнитофонға ер адамның да, әйел адамның да, баланың да сөзін жазып алып, оны оқушыларға тыңдату керек. Сонда әр түрлі тембрлі дауыстарды тыңдап, дағдыланған оқушы өз мұғалімінен басқа сөйлеушілердің де сөзін тыңдап-түсіне алады.
Әдетте мұғалім сабақта ағылшынша сөйлегенде, өте баяу ырғақпен сөйлейді. Мұндағы мақсат -- мұғалімнің ағылшынша айтқанын барлық оқушылар түсінсін дегендік, баяу сөйлесе, оқушьшың түсінуіне жеңіл болады деп ойлағандық. Оқушылар осындай баяу сөзге дағдыланады да, одан тезірек сөйлегенде, түсінбей қалады. Оқушылар үшін мұндай жағдайда қалыпты ырғақпен айтылған сөз тым тез көрінеді де, ілесе алмай қалады. Соның салдарынан олар қалыпты ырғақпен айтылған сөзді түсіне алмайды.
Мұғалім сабақта ағылшынша сөйлегенде, тағы мынадай бір қателік жасайды. Айтқанымды оқушылар түгел түсінсін деген мақсатпен ол ағылшынша бір айтқанын бірнеше рет қайталап айтады (әдетте 3-4рет).Осыған әбден дағдыланып алған оқушылар мұғалім сөйлей бастағанда ауелде оның сөзіне,мүлдем құлақ аспайды. Айтқанын екінші, үшінші рет қайталауын күтіп отырады.Шынайы коммуникацияда сөйлеуші айтқанын қайталамайды,тек бір-ақ рет айтады. Қайталап тыңдауға дағдыланған оқушылар алғашқыда айтылған сөзді тыңдамай, оны естімей қалады да, түсінбейді. Мұндай жағдай оқушылардың тыңдап-түсінуіне үлкен қиындық келтіреді[6].
Осы қиындыққа байланысты шетел тілі мұғалімдер мен єдіскерлері оқушыларға мазмұнын дұрыс түсіну үшін мәтінді неше рет тыңдату керек деген мәселені қойып, соны шешуге күш жұмсап жүр. Бұл салада әдіскерлер мынандай қорытындыға келді. Тыңдаған мәтінінің мазмұнын түсіну үшін оны оқушыларға бір-ақ рет тыңдату керек. Ал сол түсінген мазмұнды қайталап айтып беру керек болған жағдайда оны екінші рет тыңдатуға болады. Олай болса, ағылшын тілін оқыта бастағаннан ақ мұғалім өз сөзін қайталамауға тырысуы тиіс, сөйтіп оқушыларды бір айт-қаннан тусінуге дағдыландыру керек.
Жалпыға ортақ келесі қиындық мынада: егер тыңдаушы сөйлеушінің бет-әлпетін көріп, оңың сөйлеу органдарының қимыл-қозғалысын байқап отырса, онда ол өзі тыңдап отырған сөзді жеңіл түсінеді. Мысалы, үлкен аудиторияда соңғы қатарда отырған адам баяндаманы нашар түсінуінің себебі оның нашар естуіне байланысты емес, онын баяндамашыны нашар көруіне байланысты.
Нағыз коммуникация барысында тыңдаушы сөйлеушіні көре алмайтын жағдайлар кездесуі ғажап емес. Мысалы, сөйлеуші көрші бөлмеде болуы мүмкін. Сондай-ақ телефонмен сейлескенде де тыңдаушы сөйлеушіні көре алмайды. Радиохабарларды тыңдағанда да дикторды көріп, оның бет-әлпетін, сөйлеу органдарының қимыл-қозғалысын бақылау мүмкін емес. Бұл жағдайлар тыңдап отырған сөзді түсінуді ауырлатып, көп қиындықтар келтіреді.Аталған қиындықты жеңу үшін мұғалім сабақта магнитофонды жиі қолдануға тиіс. Магнитофонға жазылған мәтіндерді тыңдауға дағдылану нәтижесіиде оқушылар сөйлеушіні көрмей, оның сөзін тусінуте үйренеді.
Сондықтан аудитивтік іскерліктер мен дағдыларды дамытуда магнитофонның қызметі ерекше.
Жалпыға ортақ қиындықтардың келесі түрі аудитивтік мәтіннің ұзақтығына байланысты. Ұзақ уакыт тек басқа адамның сөзін тындағанда, тыңдаушы шаршап, жалығады, сондықтан тыңдағанын түсіне алмайды. Сөйтіп, методикада аудитивтік мәтіннің ұзақтығы, оның көлемі қандай болу керектігін анықтап алу қажеттігі туады. Оқушылардың алғашқы сатыда тез шаршайтынын ескере отырып, 1,5 -- 2 минут ұзақтық дұрыс деуге болады. Одан артық болса, оқушылар шаршайды да, тыңдай алмайды, түсінбейді.
Әрбір ғылым саласында қиындықтар кездесетіні белгілі. Шетел тілін оқыту теориясындағы қиындықтың бірі - тыңдап-түсіну болып отыр. Көп уақыт бойы әдіскерлер тыңдап-түсінуді сөйлеу қызметіның түрі деп те, оқытудың мақсаты ретінде де қабылдаған жоқ [7].
Аудиториядан тыс өзіндік жұмысты ұйымдастыру үшін аудиокітаптарды қолданудың практикалық тәжірибесі аудиокітапты пайдалану оқу және тыңдау жұмыстарын сөйлеу әрекетінің түрі ретінде сәтті үйлестіруге, фонемалық естуді дамытуға, ауызша сөйлеуді меңгеруді қамтамасыз ететін фонетикалық дағдыларды жетілдіруге, сондай-ақ өзін-өзі бақылау және өзін-өзі түзету дағдыларын дамытуға ықпал ететіндігін көрсетеді.
Бастапқы кезеңде кәсіптік оқытудың мазмұнына қатысты Оқу, ең алдымен, ауызекі және ақпараттық материалдардың мәтіндерін ауызша көбейту мүмкіндігі тұрғысынан қарастырылады. Тіл факультетінің студенттері үшін дауыстап оқу қабілеті-бұл кәсіби шеберлік, оны оқыту үшін белгілі бір ұсыныстарды сақтау қажет.
Мәтінді фонетикалық оқуды дайындау кезінде білім алушы ауызекі және ақпараттық фоностилдердің фонетикалық ерекшеліктерін білуі; оқылатын сөздердің дұрыс айтылуын меңгеруі; сөздік және фразалық екпінге, мәтінді бөлуге, мағыналық кідіріске, дұрыс интонацияға назар аударуы; зерделенген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz