Қазақ поэзиясының ұлттық сипаты

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе
3
1
Қазіргі қазақ поэзиясындағы ұлттық нақыш
5
1.1.
Қазақ поэзиясының ұлттық сипаты
5
1.2
Қазақ поэзиясындағы азаматтық сарын
9
2
Қазіргі қазақ поэзиясындағы азаматтық әуен, ұлттық рух
20
2.1
Тыныштықбек Әбдікәкімов поэзиясындағы азаматтық әуен, ұлттық рух
20
2.2
Ұ.Есдәулетов поэзиясындағы азаматтық әуен, ұлттық рух
31
2.3.
Ақындар шығармаларындағы рухани-адамгершілік құндылықтар
50
Қорытынды
56
Әдебиеттер тізімі
59

Кіріспе

Зерттеу жұмысының өзектілігі: ХХ ғасырдың алпысыншы жылдарында қазақ поэзиясында ешкімге ұқсамайтын өз даусымен, өз болмысымен, өз үнімен жарқ етіп танылған Тыныштықбек Әбдікәкімов, Ұлықбек Есдәулетов - қазақтың біртуар көрнекті ақындары. Асқан талантымен, айбынды ақындығымен, асқақ азаматтығымен ерекшеленген аталмыш ақындар қазақтың қара өлең жазирасында қалам тербетті де, әлем поэзиясындағы ірі тұлғаға айналды. Олардың шығармалары ұлттық рухқа, рухани-адамгершілікке толы.
Ақын поэзиялары - ұлттық сананы сілкіп оятып, оқырманға рух беретін қуатты дәру, жан - дүниеңе ізгілік нұрын шашатын энергия көзі. Құт-береке құюшы құндылық. Осы орайда ешкімге ұқсамайтын өзіндік дара жолы, ақындық қолтаңбасы бар ақын шығармашылығын зерттеу бүгінгі әдебиеттанудағы өзекті мәселелердің бірі деп білеміз.
Т.Әбдікәкімов, Ұ.Есдәулетов поэзияларының көркемдік ерекшелігіндегі ең бір негізгі арқау - оның өлеңі өміріне, өмірі-өлеңіне айналғандығы. Зерттеу жұмысымыздың өзектілігі де осы мәселеден бастау алады.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты - қазақ поэзиясында өзіндік қолтаңбасы қалыптасқан ақын Тыныштықбек Әбдікәкімов пен Ұлықбек Есдәулетов поэзиясындағы ерекшеліктер мен ондағы ұлттық рухты зерттеу, ақындық ерекшелігін танытатын мәселелерді зерделеу. Алдымен оның поэзиясындағы жанрлық, тақырыптық, стильдік өзгешеліктерді таба отырып, олардың сырына, қалыптасу тарихына үңілу. Осы мәселелерді анықтай отырып, оның өз кезеңі әдебиетіндегі алатын орнын, шығармаларының танымдық-эстетикалық мәнін айқындау.
Зерттеу міндеттері: Тыныштықбек Әбдікәкімов, Ұлықбек Есдәулетов өлеңдерінің өзіндік стиліне шолу жасай отырып, ондағы негізгі ұлттық рух сипатының басымдылығымен байланысты екендігін негіздеу;
ақын лирикаларын тақырыптық жағынан топтай отырып, оның идеялық құндылығын анықтау;
- эпикалық туындыларын талдау арқылы, ақын шығармашылығының негізгі кредосы рухани-адамгершілік құндылықтарға сүйенетінін айқындау;
- Т.Әбдікәкімов, Ұ.Есдәулетов поэзияларындағы азаматтық әуен, ұлттық рух мәселесіне талдау жасау.
Зерттеу нысаны: Тыныштықбек Әбдікәкімов пен Ұлықбек Есдәулетовтің өлеңдер жинақтары.
Әдіснамалық және теориялық негіздері: Аталған мәселелердің шешімін табу үшін көптеген ғалымдардың, әсіресе поэзиялық шығармалардың стильдік, жанрлық мәселелеріне арналған бірқыдыру еңбектерді басшылыққа ала отырып, олардың ой-тұжырымдарына сүйендік. Атап айтсақ: З.Ахметов Өлең сөздің теориясы, Поэзия шыңы-даналық, Б.Кәрібаева Қара өлең және лирика, А.Егеубаев Сыр мен сымбат, Қ.Мырзалиев Сөз сиқыры, Қ.Бекхожин Өлең өткелдері, С.Негимов Өлең өрімі, Қ.Мәшһүр-Жүсіпов Өлең-сөздің патшасы.
Зерттеу әдістері: Тақырып ерекшелігіне және жұмыс мақсатына байланысты бітіру жұмысты жазу барысында түсіндіру, сипаттама, салыстыру, талдау, зерттеу әдістері қолданылды.
Зерттеудің ғылыми жаңашылдығы: Тыныштықбек Әбдікәкімов пен Ұ.Есдәулетовтің ақындығымен қатар қоғам қайраткері ретіндегі тұлғасына мән берілді;
Ақын поэзияларындағы азаматтық әуен , ұлттық рух сияқты халықтық мәселелер талданып, олардың маңыздылығы негізделді;
Тыныштықбек Әбдікәкімов пен Ұ.Есдәулетов поэзияларының тақырыптық ерекшелігі, стильдік саралығы талданып, ақынның өзіндік қолтаңбасының қалыптасу барысына шолу жасалды.
Жұмыстың практикалық маңыздылығы: Дипломдық жұмыста қамтылған мәселелер мектеп оқушыларының, филология факультеті студенттерінің білімін тереңдетуге септігін тигізеді деген ойдамыз.
Диплом жұмысының құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытынды бөлімнен және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігіне тоқтала отырып, ғылыми жағына сипаттама берілді. Қорытындыда болжамды дәлелдейтін негізгі тұжырымдар берілді.

1 Қазіргі қазақ поэзиясындағы ұлттық нақыш

1.1 Қазақ поэзиясының ұлттық сипаты

80-90 жылдардағы қазақ поэзиясы жайлы сөз қозғағанда, осы жылдардағы тарихи жағдайды айтпай кету мүмкін емес. Бұл кезең халқымыздың өмірінде аса үлкен тарихи маңызы бар уақыт болғаны мәлім. 1986 жылғы желтоқсан оқиғасы ұлттық сананың ұлы төңкерісі болды. Орыс империясының шырмауындағы қазақ халқы бодандық бұғауын үзіп шықты. Желтоқсан оқиғасы жаңа тарихи кезеңге жол ашты. Қазақ халқы егемендігін жариялап, Ата Заңын қабылдап, өзін әлемге танытты. Тарихымыз бен мәдениетіміздің көлеңкелі жақтарының ашылуының ұлтымыздың рухани өміріндегі маңызы ерекше. Шәкәрім, Ахмет, Міржақып, Мағжан шығармаларының жарыққа шығуы поэзиямыздың көркемдік көкжиегінің кеңеюіне, ұлттық бояуының айқындала түсуіне өз әсерін тигізбей қойған жоқ. Дамыған сайын, ондағы ұлттық белгілер ашық бедерлене түсті. 80-90 жылдардағы қазақ ақындарының өлеңдері осы ойымызды айғақтайды [1, 126 б.].
Поэзия - қасиетті де киелі сөз. Поэзияны үлкен құлып десек, оны ашатын алтын кілт - ақын жүрегі. Ақын халықтың сүйікті де ардақты азаматтарының қатарында тұрады. Халық қалаулысы болу ақынның тілге шешен болуы ғана емес, сонымен бірге халық тұрмысының шындығын суреттеуі, оның қуанышына бірге қуанып, қайғысына бірге қайғыруы.
Орыстың ұлы сыншысы В.Г.Белинский поэзияға мынадай анықтама береді: Поэзия - сәбидің күнәсіз ажары, жарқын жанары, күміс күлкісі, жанды қуанышы. Поэзия - көрікті қыздың жүзіндей ұялшақ, албырт қызғылт, теңіздей, көгілдір аспандай тұңғиық көзінің ынтықтық сәулесі. Әйтпесе оның қара көзіндегі өткір от, мәрмәр иығына төгілген бұйра шашының толқыны, торғын кеудесінің демігіп тыныстауы, күміс үнінің гармониясы, сиқырлы сөзінің музыкасы, тал бойы, сұңғақ сымбатының мінсіз мүшелері, сұлу қозғалыстарының ғажайып сиқыры... Поэзия - қайраты қайнардай балғын жігіттің отты көзі, өрен ерлігі, тентек тегеуріні, аспан мен жерді жалынды құшағына сыйдырмақ болған тойымсыз талабы... Поэзия - ұйығандай, құйылғандай орныққан, өз еркін әбден билеген, өмір үшін жетіккен, тәжірибемен шыныққан, рухани күші теңескен көңіл көзі көреген, ойға батыл, майданға батыр ер қуаты. Бүкіл әлем, гүл. Бояулар, дыбыстар, бар жаратылыс, барлық өмір - поэзия дүниесі, осы құбылыстардағы құпия қуат, оларға тіршілік, ойнақы өмір беретін сырлар - поэзияның тетігі мен жаны. Поэзия - әлемдік өмірдің қан тамырының соғуы, сол өмірдің қаны мен оты, жарығы мен күні [2, 126 б.].
Поэзия Фариза ақынша айтқанда:
Поэзия - әйелдей жұмбақ әлем,
Сиқыр сырын түсінер тұлға да кем
Жаны - тұнған тұңғиық тереңдікте
Қимылы - ырғақ, әуен
Поэзия - арудай
құпиясын
Ұқтырар жылдап әрең... [3, 38 б.]
Шетсіз де шексіз кең далада тыңдаушысы ашық аспан, толағай таулар мен жазира жайлау болған қазақ халқы әу бастан өлең мен жырды еншілеп өскен небір төкпе, суырып салма сұңғыла ақындар өз елін өнер құдіретімен тамсанта білген. Бауыры жазыла түскен бәйге атындай арқалы ақындар алқалы топта жыр төккенде, бойында қаны қызып, бала қырандай шаңқ етіп, сілкінбей қалған дала перзенті болмаған. Сол ақын халық, батыр халық елдің дәстүрінен нәр алып, оны қастерлеп, уақыт елегімен елеп-екшеп, барған сайын жаңарта, құлпырта беру болашақтың міндеті [4, 3 б.].
Қазіргі қазақ поэзиясы ақынға да, өзіне лайықты бояуға да кенде емес. Бүгінгі қазақ өлеңдеріндегі ең қымбат, ең қызықты проблемалардың қатарында өзекті екі желіні атап едік. Олар - поэзиямыздағы халықтық рух пен азаматтық әуен, дауыс [1, 197 б.].
Азаматтық үн... Жалпы, қай дәуір ақындарын оқысақ та, негізінен өлеңіне өміршең қуат, сөнбес от беріп тұратын тағы да осы азаматтық әуен, ақынның дүниетанымдық позициясы. Оларды ғасырлар қойнауларынан тыбыстырып, жалғастырып жататын дәстүр өзектері де сол төңіректен туындайды [1, 143 б.].
Азаматтық лирикаға ғалым З.Ахметов былайша анықтама береді:
Азаматтық лирика - лирикалық поэзияның әлеуметтік мәселелерді қозғайтын үлкен бір саласы. Өмір жөнінде, халықтың тағдыры туралы ой-толғамдар ақынның өз көңіл-күйімен терең ұштасып, өзінің өмірге қатынасын суреттеу арқылы көрінеді. Адамның белгілі бір дәуірге байланысты ой-арманын, мақсатын жырлайды, жалпы әлеуметтік мәселелерді толғайды. Сондықтан азаматтық лириканы кейде саяси-әлеуметтік лирикаға қосады. Әлеуметтік тақырып, саяси сарындар, әрине лириканың барлық түрінде кезедеседі. Халық қамын, оның қоғамдық халін шығармасына арқау еткен әрбір ақын лирикасында азаматтық сарын басым болмақ. Тақырыпты көтеру арқылы ақын заман сырын ашады. Әсіресе оның қайшылықтары мен кемшіліктерін көрсетеді, алға, болашаққа жол сілтегендей ой қозғайды [5, 32 б.].
Нағыз лирикалық туындылар жеке адамның жан дүниесін, толғанысын, тағдырын бейнелеп, сол арқылы бүкіл бір ортаны, қоғамды, заманды сипаттап береді [2, 239 б.] .
Ақынның көңіл-күйі әрқашан өзі өмір сүрген қоғамдық ортаның хал-жағдайына байланысты, өзін қоршаған шындықтың саяси-әлеуметтік сырымен сабақтас. Ол қуана шалқыса да, жабырқай толғанса да лирикада сол кезеңнің шындығы мен сыры жатады [7, 310 б.].
В.Г.Белинскийдің сөзімен айтсақ: Ұлы ақын өзі туралы, өзінің жеке мені туралы айтса, жалпы жұрт туралы, бүкіл адам баласы туралы айтқаны; өйткені оның тұлғасында жалпы адам баласына тән күллі қасиеттердің бәрі бар. [2, 135 б.].
Поэзиядағы азаматтық үн әрқашан оның өнерлік күшін де, қоғамдық қызметін де айқындайтыны белгілі. Бүгін азаматтық дегеннің де мазмұны өзгерді. Бір кезде ұран үлгісінде жазылған өлеңдерді, риторика мен жалаң социологиялық үгітке толы жырларды ғана азаматтықтың үлгісі есебінде қараған кездеріміз де болған. Бүгін соның бәріне қарсы күресе отырып, қоғамдық құбылысқа, адамның жан дүниесіне тән сипаттарға терең талдау бере білетін жырлардың бәрінен де азаматтық үн табамыз. Шын ақын өз дәуірінің, өз замандасының сырына үңілмей тұра алмайды. Содан тапқаны мен көргенін айтады, сол негізде халық өмірі, оны толғантқан мәселелер жайлы ойланады, соның бәрін оқушысымен бөліседі. Поэзия - өзіңді, өз құпияңды ашу, жария ету, Абай тілмен айтқанда, сырыңды жұртқа жаю. Поэзиядағы азаматтық әуен де сондықтан ақынның азаматтық кейпінен тұрады. Өз заманының алдыңғы қатарлы идеясымен қаруланған, әрқашан жаңалық пен жақсылықтың жаршысы, биік мұраты бар ақын - өз елінің азаматы да. Ендеше, оның бойындағы ақындық пафос пен рух та, оның адамзатпен, уақытпен сырласуы да, өзімен-өзі кеңесетін шақтары да қоғам, ел мүддесімен, адамзаттың көкейкесті арманымен ұштасып жатады,- дейді С.Қирабаев [4, 40 б.].
Азаматтық - идеялық-эстетикалық категория. Ол ақынның творчестволық позициясын, дүниетанымын белгілейді, сөйте тұра, өлең сөзге өлмес өмір сыйлайды [1, 143 б.].
Ақын мен уақыт - егіз. Ақынды уақыт туғызады, ал ақын өз творчествосында сол уақыттың жанды бейнесін жасайды, заман шындығын, өмір сырын уақыт тезімен өлшеп, оны көркем образға айналдырады. Уақыттың үш мезгілі де ақын еңбегіне өлшем бола алады, оның ойына ой қосады, түсінігін байытады, сезімін толықтырады. Осы үшеуінің бірлігін сақтай отырып, ақын жалпы уақыт атынан сөйлеуге өкілдік алады. Шындыққа, тарихи фактілер жүйесіне өз дәуірінің көзімен қарап, уақыттың заманға әсерін таниды. Бүгінгі өмір материалын кешегімен салыстыру оған ертеңгі болашақты барларлық мүмкіндік туғызады. Мезгілдің осы бірлігін, тұтастығын танығанда ғанаақын ойы толысады, көзқарасы жетіледі. Егер ақын тек көргенін тіркеуші ғана болса, ол өмірде аңдағанын тарих сабағымен жинақтап қорыта да алмайды, ілгері тіршілікке тіреу ете алмайды.
Шын ақын өмірі бір адамның басынан кешкендерімен шектелмейді. Ақын көптің өмірін сүреді, көп көргенді көре алады, көп сезгенді сезе алады. Бұл - ақын сезімі жалпы және жеке адам сезім-күйінің жиынтығы деген сөз. Ол жеке адам көңіл-күйін заман рухымен жалғастырады. Жалпылық пен жекелікті осылай тұтастыра алғанда ғана ақын азаматқа айналады, өзінің ақындық, азаматтық тұлғасын қалыптастырады.
Поэзиядағы азаматтық әуен де ең алдымен ақынның азаматтық тұлғасына байланысты. Әдебиеттің халық алдындағы биік мақсат-мұратын дұрыс түсініп бағалаған, сөз өнерінің күнін ардақтай сыйлаған, өмір шындығын, қат-қабат құбылыстарын оның терең мазмұнына үңіле отырып суреттей алған ақын жыры әрқашан қоғамдық, азаматтық мәселелерді көтереді. Ақынның азаматтық тұлғасын оның шығармаларының азаматтық үні ғана таныта алады [8, 159 б.].
Жазба әдебиетте азаматтық сарын Абай шығармаларынан бастау алады. 20-ғасырдың бас кезінде бұл сарындағы лирика Ахмет Байтұрсынов, Мағжан Жұмабаев, Міржақып Дулатов поэзиясында үлкен әлеуметтік маңызға ие болды. Қоғамдық өмірдің ең көкейкесті мәселелері халықтың тағдырына, мүдделеріне кемшілігіне байланысты сарындар азаматтық лирикаға арқау болды. Азаматтық лириканың тамаша үлгілерін С.Сейфуллин, І.Жансүгіров, С.Мұқанов, Т.Жароков, Қ.Аманжолов, М.Мақатаев, Қ.Мырзалиев, Т.Молдағалиев, Ж.Нәжімеденов шығармаларынан табамыз [5, 33 б.].
Қай заманда да қазақ өлеңінің бағы тайып, сағы сынған жері жоқ. Заман сырын, замандас келбетін, яғни өмірдің өзін жырлау жөнінде қазақ ақындарының монында қарыз жоқ сияқты. Атам заманғы Кет-Бұға, Асан-Қайғыдан Абайға, кешегі Мағжаннан Мұқағалиға дейінгі аралықтағы ақындардың шығармаларын оқи отырып осындай ойға қалып, түйін түйесің және бұл пікірдің талассыз екенін мойындайсың [9, б. 410].
Тіл тұсалып, ой тұтқындалған тұста, шындық шырғалаңға түсіп, сөздің саудаға салынған, саясаттың қақпайына бағынған кешегі тоқырау жылдары да қазақ жыры ақиқат жолын ұстады. Орағытып өтіп, орайын тауып, қиын жағдайда қисынын келтіріп, кемел ойлы, келісті, кестелі жыр маржандарын тізген ақиық ақындардың көркемдігін шығармаларын оқи, біле жүріп те осындай ой түйіп, тұжырым жасайсың.
Әлбетте, әр заманның өз жыршысы болуға тиіс. Рас, ұлы ақындар ұлт өмірінде өшпес із қалдырып, жырлары мәңгі жасайды. Солай бола тұра әр заманның сыры бөлек, ендеше жыры да бөлек қой.
Қазір заман да, қоғам да, соған орай өмір де, адам да өзгерген шақ. Жалғыз қазақ елі емес, жер жүзінде ғажайып жаңалықтар, ғаламат өзгерістер бар. Ендеше, сол уақыт көшінің-алмағайып заманның аңсысын аңсап, ақиқатын аңғартып өлеңде өрнектейтін өзгеше сипаттағы жаңа ақындар керек. Бұл орайда қазіргі қазақ әдебиетінің орға жығылып, орта жолда қалып қоймайтындығы көңілге медет, ойға азық. Ескі және жаңа замандардың арасындағы өлара мезгілдің өзінде-ақ қазақ поэзиясына сыры да, жыры да бөлек жаңа ақындар толқыны келіп қосылып, ұлтымыздың көркем ойының көшін түзуде.
Жаңарған заман, өзгерген қоғам сияқты жаңа ақындар да көктен түскен, ғажайыптан пайда болған жоқ. Абай, Махамбет, Мағжан, Ілияс дәстүрін дәріптеп, қазақ өлеңінің жұлдызын жарқыратып, көкке көтерген Қасым, Ғафу, Жұмекен, Мұқағали, Фариза, Тұманбай, Қадыр сынды саңлақтардан қара үзіп кетпесе да жаңа ақындарға із салған кешегі Кеңшілік, Жұматай, Жарасқан, ортамызда жүрген Темірхан, Мұхтар, Иранбек, Исраил, Ұлықбек, Есенғали. Осынау кешегі жас, бүгінгі бас ақындардың тынымсыз ізденістері, құдай берген құдірет дарындары нәтижесінде қазақ поэзиясына жаңа ақындардың тегеуірінді легі келіп қосылғаны анық. Олар біреу-екеу емес, бір топ. Атап айтсақ, Тыныштықбек Әбдікәкімов, Гүлнар Салықбаева, Жанат Әскербекқызы, Нұрлан Мәукенұлы, Маралтай Райымбекұлы. Толқыннан толқын туады дегендей, осы ақындарымыздың ізін басып келе жатқан жас толқынның бар екенін айтпай кету мүмкін емес.
Шын ақын - қашанда өзгеріс, қашанда жаңару мен жаңғыру. Әрине, ол өзгерістер, ол жаңару мен жаңғыру өзінен-өзі пайда болып, өзінен өзі түзіліп жатпайды. Олар ақын жанының қоршаған орта әсерімен, ең бастысы уақыт пен заман лебімен жанды байланысынан пайда болары белгілі.
Ақын толысып, кемелденген сайын оның бойындағы құбылыстардың ошағы кеңіп, отыны молая түседі. Заманмен байланысты о баста басталғандай әлсіз бір талшықтармен емес, білем-білем күре тамырлармен жалғасып кетеді. Мұнан да дәлірек айтсақ, ақын бара-бара өмірдің, уақыт пен заманның қызығы мен мұңын төбе үстінде отырып қадағалап, бақылаушыдан сол өмірдің, сол заман мен уақыттың қызығымен гүлдеп, мұңымен өртенушіге айналады. Бұл - енді ақынның уақыт пен заманмен тағдырлас болып кетуі.

1.2 Қазіргі қазақ поэзиясындағы азаматтық сарын

Ақын атаулының жетем деп қиял еткен қия шыңы болады. Онсыз ол ақын емес. Жету, жетпеу сол шыңға - талант пен тағдырдың ісі. Ол екеуі қос қанаттай егіз қатар болуы шарт. Талантты тағдыр қостамаса, талант - тұл. Сондай-ақ тағдырды талант қыздырмаса тағдыр мұзбен тең [12, 184 б.].
Ақын боп өмір кешіру оңай деймісің, қарағым,
Аузында болу бұл өзі сыздаған барлық жараның, -
деп Төлеген Айбергенов айтқандай, ақын жүгінің ауыртпалығын белі қайыспай көтере білу тума талантқа ғана тән.
Адамның өмірдегі белсенділігінің, қимыл-қарекетінің ірілі, ұсақтылығына байланысты оның ашу-ызасы, қайғы-мұңы, қуанышы мен ой-арманы да ірілі, ұсақты болады. Кесек мінезді адамнан кесек іс туады... Ал таланты биік ақыннан аласа ойлы жыр тууы екіталай [12, 190 б.].
Бұл қазақтың таланты биік ақыны Фариза Оңғарсынова туралы айтылған сөзеді:
Сенде тас та қастерлі, аспан да алау,
Сенде жанды тербетер дастан бар-ау.
Менің мынау өмірге құштарлығым
Сені жақсы көруден басталған-ау,- [1, 7 б.]
деп жырлаған Фариза ақынның ізін басып келе жатқан бауыр-сіңлілерінде азаматтық әуен қалайша көрінеді екен. Бір сәт соған тоқталып өтейік.
Өмір сүру дегеніміз сезіну мен ойлау, қайғыру мен қуану: басқа өмірдің бәрі де өлім - деген Белинскийдің сөзі ең алдымен ақын үшін айтылған. Өйткені ақын өмірі - өлең, ал өлең өмірі - сезіну мен ойлау, қайғыру мен қуану. Адам бойындағы осы қасиеттерді ақын басқалардан өзгеше сезінеді. Ол қуанса - дүниені басына көтере әлемге бар дауысымен шаттана айғайлайды, қайғырса - күйінішіне бүкіл тіршілікті ортақ ете отырып, пәлені төндіріп жазады. Оның сезімталдығы мен ойшылдығы да осыдан туады. Бұл - өмірді толық сезінуден, оған деген құштар сезімнен ғана туатын қасиет. Ақынның өлеңсіз тіршілігі жоғын түсіну де осы жағынан қиынға соқпайды [8, 456 б.].
Өлең - үздіккен көңілдің үзіліп түскен моншақ-нұрлары...
Өлең - адам жанының жауынды, дауылды сәттерінің көрініс...
Нағыз жыр мен шынайы лириканың табиғатын жарқыратып ашар сөз патшасының осынау қайталанбас мінезі айрықша сипатқа ие болып, ерекше ырғаққа, берік ұйқасқа, бедерлі де бейнелі сөзге бөлінген тұста ақынның абыройы артып, бағы жанбақ. Өрнегі бөлек, үлгісі таза жырларды оқып отырып, тебіренбеу, толқымау, қуанбау, қайғырмау, таңырқамау,тамсанбау мүмкін емес. Өйткені мұндай өз оқырманын адаспай тауып, жаңылмай тілдесер жырдың өмірі ұзақ, ғұмыры баянды болады [13, 3 б.].
Қаза қәдебиетіне, қазақ поэзиясына 90-жылдардан бастап жаңа леп, жастолқын келіп қосылды.
Қазақ жырының түндігін желкілдете келген Гүлнәр ақынымыз:
Тасып жатыр қара су...
Қара суда тас қала,
Тасқа айналмай мен қалай төзіп жүрмін
Масқара! [14, 72 б.].
Г.Салықбаева өлеңдерінің өзгеше қасиеті - ой айқындылығы, сезім мөлдірлігі, ақыл айқындылығы, мазмұн байлығы, әрі оны жыр жолдарына түсіргенде мейілінше қысқа қайыруға ұмтылыс, жан тебіреністерінің жүрек толғататын құдіретк үшінің мықтылығы [9, 404 б.].
Жанасың кеп,
Жаның бардай бірнеше,
Әппақ-әппақ сеніміңді қарша атып.
Өмір деген - кедір-бұдыр бір көше,
Мәңгілікке апаратын, шаршатып, [14, 28 б.]
деп философиялық ой түйеді. Заманы басқа болған соң, адам басқа. Сол жаңа адамдардың жаңғырған жан-дүниесін өлеңде өзгеше-жаңаша өрнектейтін мезгіл келгенін жас ақындардың жырларынан айқын аңғарасың [9, 415 б.].
Жүрегімнен жүз бұтақ өріп шығып,
Айналып кетсе, шіркін талға денем,-деп жырлаған Маралтай Райымбекұлы осы жас толқынның көш басында тұрғандай [15, 50 б.].
Жұлдыздар қаралы...
Ғаламның бетінде жаралы
Жұмыр жер адасып барады...-дейді ақын [15, 28 б.]. Көзқарастар майданы мен әр алуан діни нанымдардың қайшыласуы күшейген дәуір жайлы, өмір сүру, ұрпақ тәрбиелеу, ұлтты сақтау қиынға айналған алмағайып заман жайлы көркем айтудың үлгісі сынды.
Тағы бір жас ақын Нәзира Бердалының мына бір жолдарына көңіл аударсақ:
Мойнына алып жұмыр жер күнәсін да
Қып-қызыл боп жиектен Күн асуда.
Қантөгісін көргенде адамдардың
Қайтеді енді қызармай, шыдасын ба?
Менің жаным жануда жалын болып,
Дөңгелек Күн, сен соны ұғасың ба? [16, 9 б.]- дейді Жұмыр жердегі жұмыр басты пенденің күнәсін жүрегімен түйсінген жас ақынның азаматтық бейнесі айқын көрінетіндей. Кез-келген жасөспірім аңыз-жырлардан бастап бүгінгі көркем әдебиетті оқып, фильмдер көріп, ғашықтықты қасиетті сезім деп, құдайға емес, құранға емес, ата-баба өсиетіне емес, махаббатқа табынып, өзінің ғана қара басының рахатын ғана мұрат етіп өсіп келе жатқаны анық.
Халқымыз бүгінгі таңда махаббат тақырыбын емес, ұлттық салт-санамызды насихаттауды талап етіп, сусап отыр- дейді Қуандық Боқаев [17, 6 б.]. Қазіргі жас ақындарда азаматтық лирика жоқ деген ікірлерді де құлағымыз шалып қалады. Бұл көпке топырақ шашу деп ойлаймыз.
Жалпы, поэзия махаббаттан басталып, парасатпен аяқталады - дейді ғой Мұқағали Мақатаев. Қазіргі жастар, пікірімізше, тек махаббатты жырлап, ұлттық салт-сананы насихаттайтын азаматтық өлеңдер жазбайды деуге болмайды. Бұл пікірімізге Ықылас Ожайдың мына бір жолдары дәлел бола алады.
Құр сүлде қылар
Күн күткен күмәнді күншілдерім-ай,
Адамзат үшін даламның
Қаймығып күрсінгенін-ай.
Кешіргей бізді, бабалар,
Кешіргей бізді, жер ана,
Жұртым деп соғар жүректің
Құлқын деп дүрсілеуін-ай [6, 83 б.].
Тіл тамырына жаңа жан бітіп, асылымызды енді ардақтап жатқан шақта жыр патшалығына айтары бар, сөзі сұлу, ойы өрнекті кейінгі толқын бар екені көз қуантады [17, 3 б.].
Халық әнін тыңдап өскен бесіктен,
Бала қазір заманына өшіккен.
Бес жасында отырса да сүндетке,
Шіркеулерді артық көрген мешіттен,- [19, 7 б.]
деген жас ақын Алмат Исәділдің өлең жолдары қазіргі кездегі дін сатушылық проблемасын көтерген.
Әлібек Шегебайдың Ит талас атты өлеңін оқып көрсек:
Мұңға орап жүрегім мен тәнімді,
Баяндасам баянсыздау халімді,
Тақ таласым ит адамдар болғанмен,
Бақталасым иттер болды кәдімгі.
Үйсіздердің үй болғанда көп мұңы,
Біреулердің тоңдырады тоқтығы.
Қаныңды ішіп, қайнатады сорыңды
Қанден иттей қадіріңнің жоқтығы.
Жылылық қой адамзатқа керегі,
Онсыз дағы басты басты бағым кем еді.
Мерседеспен ит қыдыртқан мырзаның
Күйіп кейде иті болғың келеді [20, 10 б.].
Талдауымыз бойынша, бұл өлеңнің көтерген мәселесі - жастардың жұмыссыздығы, үйсіздігі. Бұл барлық жастың басында бар хал.

Ал, Ержан Алаштуған болса:
Арамдаса немене қапқаны емей,
Айтақтайды сорлы ауыл қаппа демей.
Қасқыр емес, қанденін хан көтерген,
Қайран жұрт-ай, боққа-бай, баққа-кедей! [21, 21 б.]
дейді. Адамдардың тарылған пейілін, арлан тұрса да, қанденін хан көтерген жұртын ақын ашына жырлайды.
Замана шындығын ашық жырлаған жас ақын Арман Бердалиннің мына бір жолдарына үңілейік:
Тәуелсіздігіңді қайтейін,
Бостандығың жат қолында, һәм қамауда тұр ұлың,
Айырылып барыңнан, жүргенде жоққа құнығып.
Басыңа күн туғанда, арқаңнан қаққан қалқа деп,
Қарға тамыр қасқалар қарамайды бұрылып.
Ақша берсе жас ұрпақ айырбастап Құдайын,
Бүйткен сенің есі жоқ еркіндігіңді ұрайын.
Қыз саудадан ұл сатқан көргенсіздік, жоқ елде
Сатып-сатып жері мен тауысқандай мұнайын
Қарамастан қасқиып көзден аққан жасқа да,
Өз ұрпағын басқаға,
Сату деген Масқара! [6, 30 б.].
Өмірдің қазіргі заманның, қоғамның нақты бейнесін ашып бегендей.
Жұртым деп соғар жүрегі бар жастарымыздың халқымыздың болашағы екені сөзсіз. Осындай талантты жастары бар қазақ поэзиясының шоқтығы биік деген ойдамыз.
80-90 жылдардағы қазақ поэзиясы жайлы сөз қозғағанда, осы жылдардағы тарихи жағдайды айтпай кету мүмкін емес. Бұл кезең халқымыздың өмірінде аса үлкен тарихи маңызы бар уақыт болғаны мәлім. 1986 жылғы желтоқсан оқиғасы ұлттық сананың ұлы төңкерісі болды. Орыс империясының шырмауындағы қазақ халқы бодандық бұғауын үзіп шықты. Желтоқсан оқиғасы жаңа тарихи кезеңге жол ашты. Қазақ халқы егемендігін жариялап, Ата Заңын қабылдап, өзін әлемге танытты. Тарихымыз бен мәдениетіміздің көлеңкелі жақтарының ашылуының ұлтымыздың рухани өміріндегі маңызы ерекше. Шәкәрім, Ахмет, Міржақып, Мағжан шығармаларының жарыққа шығуы поэзиямыздың көркемдік көкжиегінің кеңеюіне, ұлттық бояуының айқындала түсуіне өз әсерін тигізбей қойған жоқ. Дамыған сайын, ондағы ұлттық белгілер ашық бедерлене түсті. 80-90 жылдардағы қазақ ақындарының өлеңдері осы ойымызды айғақтайды [10, 79 б.].
Ең алдымен, ұлттық рух деген не? Соған тоқтала кетсек.
Ұлттық рухқа Төрт ана атты кітапта былайша анықтама берілген.
Ұлттық рух дегеніміз - өте киелі ұғым. Ол өзге халықтан бөлектену, оқшаулану, өз артықшылығыңды көрсету, өзгеге менсінбей қарау дегенді білдірмейді, оның беті аулақ болсын, оны шовинизм дейді. Біздің халық ешқашан да оның дертіне шалдығып көрген емес, алдағы уақытта да сол кесепатты ауруға ұшырамас та. Ұлттық рух дегеніміз - өз ұлтыңның озық салт-дәстүрлерін, әдет-ғұрпын, таңғажайып тілін бала кезіңнен бастап, қашан жер құшағына енгенше төбеңе ту етіп көтеру, тілін, тәрбиесін берген халықтың лайықты азаматы бола білу деген сөз [10, 30 б.].
80-90 жылдары қазақ поэзиясына жаңа леп алып келген жас ақындар, қазіргі аға буын ақындар Ұ.Есдәулетов, Е.Раушанов, Т.Әбдікәкімов, Н.Мәукенұлы, М.Ақдәулетов еді.
Тыныштықбек Әбдікәкімовтің мына бір сыры мен арманына құлақ түріп тыңдайықшы:
... Мен бейшара Даламның айтқан сырын,
пенделердің тіліне аударамын!
Ей, Уақыт, сөз берме,
Берсең маған
Ұлып шыққан ойлардың кезегін бер! [22, 20 б.].
Ақын ұлы Даланың сырын ұғып, тереңнен ой толғап, соны өлең түріне көшіруге өлердей ынтық, құштар. Пайымдауымызша, Тыныштықбек өлеңін өзі жазып отырмағандай, тек Даланың сырлы жырын жүрегімен тыңдап, жанарына көшіріп, қағаз бетіне түсіргендей.
Жалпы, Т.Әбдікәкімов нені айтып, нені жазса да тыңнан жол салуға шебер. Оған айсыз түнде даласы мен дарыны адастырмайтын, жалғызсыратпайтын жансерік. Ақын арманы - табиғаттың қаз қалпында сақталуын аңсау [9, 417 б.].
Көлдерімді, шіркін-ай, сақтап қалсам,
Көдерімнің мөлдірін берсем де мен! [22, 22 б.].
Көзін берсе көлін сақтап қалуды армандаған ақын сөзінің ақиқаттығына сенесің.
Қайдасың сен, бауырым - қоңыр тауым?!
Қайдасың, самал жел - қарындасым?!
Қайнамайды мендегі қалайша қан:
(Қаңтарда да көрмедім балауса қар!)
Көз алдымда барасың сен үзіліп,
Көде мұртты Далам-ай, селеу сақал!
Түсіндіре алар ма мұны ғалым,
Түйсіктердің сайраған тілі қане?
Көрсетпеші, бұралқы итке айналып,
Ағысы жоқ арнаның ұлығанын!...
Тонауменен, Далам-ай, күн кештің-ау
Тоғайлардан томарлар ғана қалған!...
...Жарасынан жанымның дірдек қағып,
Дірдек қағып, қып-қызыл жыр ағады... [22, 23 б.].
Тоналған табиғат, күйкі тірлік құрбаны болып кеткен адамдарды көрген ақын сан қилы ой жетегіне ілеседі:
Тағдырыңа тақсырет тап болды ма,
Сыртыңда - шөл, жұртым-ай, ішіңде - шер?!
...Неге, неге, мына жұрт салғырт, керең?
Ойлай білер ұлдары мәңгүрттенген... [22, 27 б.].
Ұлттық намыс, ел болашағы туралы толғаныстан туған мұндай әрі мұңды, әрі жігеріңді қамшылайтын қайсар жырлар Тыныштықбек талантына тәнті етері сөзсіз.
Мысалы, Қайран өлеңінде Абайдан мұра болған сыншылдық дәстүрмен қазақ мінезін егжей-тегжейлі сөз етеді. Бұл өлең ұлт мінезінің жағымсыз жақтарын сынаумен ғана емес, олардың ұлы тағдырына тигізген әсерін қоса жырлайды.
Мен - қазақпын,
Зарығымда қан жылап,
Суқанымда сүт күлген!...
Мен - қазақпын,
Делебемнен селебем,
Кезенемнен кебенегім бар!
Мен - қазақпын,
Дәтім кәлимадан да ауыр
Зәрем жаһаннамнан да терең.
Осы жолдардан жұртым деп соққан жүрек, ұлтына деген ақын махаббаты айқын көрінеді.
Даласына сертіне адал, берік,
Намысына жаны құл адамға еріп,
Өткел кешсең,
Өлмейтін рухым менің
Жылынар саған келіп.
Қайсар төзім қайысып босағанда,
Езбен кетсең,
Жаралы рухым менің
Жылайды босанғанда,
дейді М.Ақдәулетұлы Жоламан батырдың қоштасуы өлеңінде. Батырдың жорыққа аттанарда артында қалып бара жатқан жарына айтқан аманатынан оның елінің ертеңін, ұрпағының тексізденбеуін ойлау бар. Біздің пікірімізше, ақын осы батырдың жарына айтқан аманаты арқылы халқына аманатын айтқан сияқты.
Қазақ халқы бодандық шырмауында екі жарым ғасырдан астам уақыт болғанын білеміз. Ұзақ уақыт бойы бодандықта болуымыздың себебі қанымызға сіңген момындығымызда жатқандай. Момындықты әр ақын әр қалай жырлайды. Мәселен, Т.Әбдікәкімов бір өлеңінде:
Жаратқанға сенгендей өздері тым аңғал-ақ,
Мал баққан боп жүр әлі, маңдай тері сорғалап,
десе, енді мына өлеңінде:
Қоңыр тірлік...
Көншір ме көңіл оған?
Мосы ілінген мойныңа,
Мөрлі маңдай момындығың
Сор болды-ау маңыраған [22, 29 б.].
Қоңыр тірлік - момын тірлік. Қойдан қоңыр деген жуастықты білдіретін халық теңеуі бар. Ақынның бұл тірлікке көңілі толмайды, себебі өз тірлігі емес. Момындықты маңдайына әлдекім мөр ғып басқан. Мына өлеңдегі момын, ойымызша, қазақтың нақ бейнесі.
Кеулемей ме жегідей жанды шүбә?
Өз тірлігі өзіне мәнді шығар...
Өмір бақи келеді мал соңында,
Қаланы да оллаһи көргісі бар!
Кеңесері кемпірі...
Керқасқасы,
Жауыр болған міністен ол да бүгін!
Тағы да сол таныс таң, жолдас іңір
Жалғыз сыйлық ғұмырын қабылдамай,
Қырсығар да тұншығар көңіл талай.
Әлем қанша құбылып үлгерсе де,
Ата жолын тым қуғыш момындар-ай [22, 23 б.].
Момындық салғырттыққа, мәңгүрттікке апаратын мінез екенін меңзейді. Н.Мәукенұлы нарық кезінде де қазақтың бейқам қалғаны жайлы былайша жыр етеді:
Шошымайтын нарқыңнан,
Үрікпейтін талқыңнан,
Қорқам осы кейде мен
Қазақ дейтін халқымнан.
Қазақ халқының сөзді құрметтеу, сөзге табыну мінезі туралы қазіргі қазақ ақындарының ішінде барынша мән бере жырлаған ақын - М.Ақдәулетұлы.
Жан берісіп,
Жан алған жалғыз ауыз сөз үшін
Менің дана бабамның басар ма еді көзі шел?!
Сұры қашқан қайсысы
заман ба, әлде адам ба?
Арзандаса анттай сөз,
Азған екен бағаң да...
Жауласқан екі елді бітістірген, араз ағайынды татуластырған, ел дауын, жер дауын, жесір дауын шешкен құдіретті сөзден қалған тек сөз қауыз. Сөздің бағасымен халқымыздың бүкіл рухани қадір-қасиеті өлшеніп тұр.
Азаттық үшін өз жанын құрбан ететін түркілік тегімізді барынша мол жырлаған ақын М.Жұмабаев еді:
Тұранда түрік ойнаған ұсап отқа,
Түріктен басқа от болып жан туып па?
Көк түрік енші алып тарасқанда
Қазақта қара шаңырақ қалған жоқ па?
деп түркілердің бойындағыдай оттай ыстық қуаттың басқада жоқ екенін, түркілердің қара шаңырағы қазақ екенін айтады. Осы қуатты негізімізден үзіліп қалғанымыз жайлы Т.Әбдікәкімов:
Көк бөрі жоқ көкірегін емізетін ,
деп өтініш білдірсе, Н.Мәукенұлының төмендегі өлеңінен де осы көңіл-күйді байқаймыз.

Тәңірі көкке қараған
Жүрегі түкті ұл едім.
Тегіме тартпай кеттім бе,
Көңілінен шықпай көптің де?
Ұлттық рухтың бір символы қазақ поэзиясында Дала болып келген. Бұған мысал ретінде І.Жансүгіровтің Дала поэмасын алуға болады. Қазіргі қазақ ақындарында Дала тақырыбы лепірме шалқулар, пафос арқылы емес, шынайы суреттеу жолымен ашылады.
Сөз сүйегін өлшеме мұңды өлшегін,
Ой көп, қобыз ділімнің түртер ішегін.
Сары дала дөңбекшіп Күн астында,
Сайтан - соғым сорады бұлт емшегін [22, 21 б.].
Дала дөңбекшіген дертті адам бейнесінде. Осы образды ары қарай былай деп нақтылайды: Айнала кіл күйік тау, ісік төбе..., Қарағандардың ғана күшіктеуі, шалажансар ермен, тобылғының гүлінің орнынан шеңгел тілінің қызарып көрініп тұруы дала табиғатын сорлы халге душар болғанын бейнелейді. Өлеңдегі Қи түбінде кесіртке бақырайып, Ши түбінде шегіртке шоқынады! деген жолдар жай суретшілік емес. Даламның жасылы қалған жердегі шегірткенің шоқынуы табиғи жұтты жасаушының тікелей өзіне нұсқап тұр. Шегіртке қашанда қазақта жақсылықтың нышаны болмаған [10, 84 б.].
Дала - Тыныштықбекте әрқашан адам бейнесінде. Дала - Тыныштықбек үшін, ең бірінші, өзі туған Шыңғыстау. Семей даласының ядролық алаң полигоны болғаны белгілі.
Күн кірпігін ашқанда, тақыр Дала көрінген,
Қалаға да сол тақыр қорқынышты өлімнен.
Қасқыр да жоқ ол жақта,
Арқар да жоқ. Құрыған.
Тек иттері мияулап, мысықтары ұлыған.
Жер төсіне сол жақта Атом сынақ қаққан-ды
Мекендейтін халқы да қара халық ақ қанды [22, 76 б.].
Тақыр дала өлімнен хабар беріп тұр. Иттерді мияулатып, мысықтарды ұлыту арқылы табиғатта пайда болған қатерлі дисгормонияны образдаған. Ақ қанды қара халық - ұлт трагедиясы. Дала трагедиясы - тек табиғи апат емес, бүкіл ұлт тағдырының апаты [10, 84 б.].
1986 жылғы желтоқсан оқиғасының ұранына айналған Е.Раушановтың мына бір өлеңіне көз жүгіртсек:
Қара бауыр қасқалдақ, қайда ұштың пыр-пырлап?
Сазың қалды сәбидің еңбегіндей былқылдып.
Қара бауыр қасқалдақ, кері қайт,
Сиреп қалған тоғайға қамықпа деп көңіл айт.
Ұя қалса иесіз - айдын үшін сол қайғы,
Қаңғып келген шүрегей көлге пана болмайды.
Өз босағаң - бұл жердің тауы, қыры, белесі,
Босағасын басқаға тастай ма екен, о, несі?
Қара бауыр қасқалдақ, кері қайт,
Сиреп қалған тоғайға қамықпа деп көңіл айт.
Сараптауымызға жүгінсек, бір рет оқып шыққанда, құс туралы өлең сияқты болып көрінері анық. Бірақ бұл өлеңнің ар жағында сол кездегі өмір, халықтың тағдыры жатыр. Қонаевтың орнына келген Колбинді қаңғып келген шүрегей деген сөздермен берген. Саясаттың сойылынан жасқанбай, Желтоқсан оқиғасына түрткі болған мәселені астарлап берудің өзі Е.Раушановтың батылдығы іспеттес.
Тасырқағанда тас жауған
Тау болды ұйықтар айлағым.
Қасқырдан анау, қас жаудан
Тартып ап апан жайладым.
Тағдырдан олжа айырып,
Тарпаңды міндім көлік деп,
Жетіп бір құлан қайырып,
Желкеден алдым жеміт деп,
дейді Еркек өлеңінде. Бұл жолдардан жыраулық поэзияның ізі байқалады.
Бұрынғы жыраулар толғауларын өздері тікелей жорық үстінде жүріп жазса, қазіргі ақындар шарттылық дүниесінде жазады [10, 81 б.].
Қазақстанның тәуелсіздік алуына байланысты қазіргі қазақ поэзиясында алдыңғы буын ақындары тоталитарлық тәртіп қысымымен айта алмаған тақырыптық желілер бой көтерді.
Қазақ ұлттың келешегін ойлайтын, оның экономикалық тәуелсіздігін алуы мен өркениетке қол созуын, дүние жүзіндегі басқа ұлттармен тең өмір сүріп, ғылымы мен мәдениетінің дамуын тілейтін көзқарастар мен прогресшіл идеялар қазіргі қазақ ақындарының шығармаларының басты ерекшелігін танытады [12, 9 б.].
Ұлттық мүддені, ұлттық намыс, ұлттық мінез, ұлттық рухты жырлау азаматтықтың басты белгісі деп білеміз.

2 Қазіргі қазақ поэзиясындағы азаматтық әуен, ұлттық рух

2.1 Тыныштықбек Әбдікәкімов поэзиясындағы азаматтық әуен, ұлт

Азаматтық әуен тек поэзия ғана емес, жалпы өнер атаулының ең бір өміршең, өр қасиеті. Азаматтық - идеялық-эстетикалық категория. Ол ақынның шығармашылық позициясын, дүниетанымын белгілейді, сөйте тұра, өлең сөзге өлмес өмір, тиісінше өміршең романтика сыйлайды. Азаматтық әуен, әлеуметтік тереңдік бүгінгі поэзияның да жарқын бояу-нәрі [23, 169 б.]. Бұл бояу қазақ ақындарының жырларында шама-шарқынша күні бүгінге дейін өз реңімен көрініп келеді.
Аға буынды атамағанда, сол тұстағы орта буын ақындар Олжас, Тұманбай, Төлеген, Қадыр, Мұхтар, Жұмекен де оқушы жүрегін ең алдымен жырларындағы азаматтық ашық дауыспен баураған.
Ылдидан шапса - төсте озған жүйріктей сұңғыла ақынның еркін, төгіле жырлайтын тұстарында өзіміз тілге тиек етіп отырған азаматтық әуеннің тасқынды лебін сезінеміз. Азаматтық парыз, азаматтық үн жырға жалын беретінін, ақынға шабыт қосатынын С.Жиенбаев, С.Асанов, Д.Қанатбаев, Т.Әбдікәкімов жырларынан айқын көреміз.
Ұлттық рух дегеніміз - өте киелі ұғым. Ол өзге халықтан бөлектену, оқшаулану, өз артықшылығыңды көрсету, өзгеге менсінбей қарау дегенді білдірмейді, оның беті аулақ болсын, оны шовинизм дейді. Біздің халық ешқашан да оның дертіне шалдығып көрген емес, алдағы уақытта да сол кесепатты ауруға ұшырамас та. Ұлттық рух дегеніміз - өз ұлтыңның озық салт-дәстүрлерін, әдет-ғұрпын, таңғажайып тілін бала кезіңнен бастап, қашан жер құшағына енгенше төбеңе ту етіп көтеру, тілін, тәрбиесін берген халықтың лайықты азаматы бола білу деген сөз. Ұлттық рух - патриотизмнің маңызды элементтерінің бірі. Бұл - ұлттың ішіндегі жеке адамның асыл белгісі мен қасиеті, өз халқына деген сүйіспеншілігі.
Тыныштықбек Әбдікәкімов 1953 жылы 20 маусымда Семей облысының Абай ауданы, Қарауыл ауылында дүниеге келген.1994 жылы Семей педагогика институтының филология факультетін бітірген. "Абай ауылы" газетінде, Абай мұражайында жұмыс істеген. "Ақшам хаттары", "Рауан", "Қас Сақ Аңқымасы" атты, т.б, жыр жинақтарының авторы.
Тыныштықбек Әбдікәкімов өлеңдеріндегі ғажап суреткерлік туралы айтқан кезде оның табиғат лирикасы жайлы сөз қозғамау мүмкін емес. Бұл тақырыптағы өлеңдерінің барлығында дерлік ақын сөзбен сурет салады. Адамзат тіршілігі қашанда табиғатпен байланысты ғой. Сонау ықылым заманнан бері адамдар өздерін табиғаттың бір бөлшегіміз деп өмір сүріп, оның сұлу бейнесін поэзияға айналдырып келген. Сондықтан да болар, сұлу табиғат көрінісін жырға қоспаған ақын жоқ. Бірақ Тыныштықбек Әбдікәкімов табиғатты өзінше, өзгеше жырлайды. Табиғат - поэзияның объектісі ғана емес, оның бойына қуат бітіретін, өңін кіргізетін сұлулықтың арсеналы тәрізді. Тіпті көркемдік-бейнелеу амалдарының неше амал түрлерін ақындардың табиғаттан алатыны белгілі,- деп жазады зерттеуші Ә.Нарымбетов [1, 4 б.].
Жүрегімізге терең үңіліп, ойымызға салмақ салсақ, поэзия мен табиғаттың бір-бірімен ажырамас дүние, тамырлары тереңде, бір арнада тоғысқан тұтас жүйе екеніне ешкім шүбә келтіре алмаймыз. Табиғат - тұнып тұрған тыныштық ұясы ғана емес, тылсым, жұмбақ дүние. Тылсым дүниенің сырын ашу көкірегінде көзі бар, сезімі ояу адамның ғана қолынан келеді.
Ауылым, болушы еді күнде боран...
Өзгеріп кетті қазір мүлде балаң.
Қаздардың қаңқылынан қаймақ жалап,
Түнде сәл Ай сәулесін тыңдап алам.
Мендегі сөз-құлынды, көз-боталы,
Бұл дәурен қайталанса жазда тағы!..
Мамырдың майын бұлттар бүркіп өтіп,
Топырақ жапырағын маздатады.
Бір білсе жер қадірін, тау қадірін,
Білер ме жусан емген марқа түлі...
Қыз-Көктем көл басына асығады,
Бұрымы бұлт ішінде тарқатылып.
Сезімнің сынықтарын құрсар күйді
Сен маған осы қазір қисаң қидың! --
Деп түнгі құрбым отыр,
Омырауынан
Бүр жарған жұлдыздардың иісі аңқиды [2, 3 б.].
деген жолдарды жазу үшін ақынға тән жүрек пен әсемдікті бейнелейтін асыл сөз, сергектік пен серпінділік сипаттар көп болуы шарт шығар. Ақын мұраты, өлеңнің өріс-өрісі де осында.
Қастерлеген хатыңды, бағалаған,
Аман-есен мұндағы жаман ағаң.
Қақпақылдап тынымсыз жел-уақыт,
Қаңбақ күндер келмеске домалаған.
Төлдеп болды қолдағы ырысты мал,
Жүрегіңді тербетер тыныштық-ән.
Бүгін Аспан боталап, Тау тамсанды,
Бүйен-сайға құйылып уыз тұман.
Қойшы аянбас сіздердей қонағынан,
Не серке сойылар, не бағлан...
Жаз жазмышын сезесің, қарап жатып,
Жадыраңқы іңірдің қабағынан.
Болмаса егер бойдағы сабыр-ұстам,
Саған деген өлер ме ем сағыныштан.
Көгілдір нұр төгіп тұр көкте жұлдыз,
Қой көзіндей, сәулеге шағылысқан [2, 4 б.].
Байқап отырсақ, ақын көз алдымызда тұрған табиғат құбылыстарының астарын ашып, айнала дүниемен салыстыра отырып, әрі айқын, әрі образды түрде жырлай біледі. Тіршіліктің әр құбылысына ақындық сезіммен қарайды. Табиғат лирикасын жырлаудағы ақын Т.Әбдікәкімовтің бір ерекшелігі - ол айналадағы құбылысқа қарап, жай қызыға тебіреніп қана қоймайды, сол құбылысты өмірмен, адам көңілімен ұштастырады. Ойды, сезімді жалаңаштамай, поэзияға тән ақындық тілмен образды түрде бейнелеп отырады. Осы орайда белгілі ғалым Р.Сыздықованың: Өлең тіліне пайдаланатын сөздер, ең алдымен, образды дәл беретін және оқырман сезіміне әсер ететін болуы керек. Бұл-аян нәрсе. Бірақ әсерлілік, образдылық үшін де жеке сөздердің өз бойындағы мағынасы, экспрессивтік бояумен қатар, олардан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.