Теледәрігер бағдарламасында

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ

МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Әбиева. М.

Телевизия-дербестілік идеологиясы және әлеуметтік ақпараттық тенденция

Диплом жұмысы

Мамандығы 5B050400 - «Журналистика»

Алматы, 2022

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ

МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

«Қорғауға жіберілді»

«»

Кафедра меңгерушісі, ф. ғ. д., профессор

Телевизия-дербестілік идеологиясы және әлеуметтік ақпараттық тенденция

Жалпы журналистика кафедрасы

Мамандығы 5B050400 - «Журналистика»

Орындаған:

Ғылыми жетекші:

Норма бақылаушы:

Алматы, 2022

Зерттеу жұмысының тақырыбы :

Зерттеу жұмысының бет саны :

Зерттеу жұмысында қолданылған суреттер саны:

Зерттеу жұмысында қолданылған кестелер саны:

Зерттеу жұмысында қолданылған диаграммалар саны:

Зерттеу жұмысының мақсаты

Зерттеу жұмысының өзектілігі

Зерттеу жұмысының нысаны

Зерттеу жұмысының міндеттері

Зерттеу жұмысының әдістері

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

Телевизия-дербестілік идеологиясы және әлеуметтік ақпараттық тенденция

Кіріспе

Телевизия-көгілдір экрандағы бейнені ғана емес, тіршілік атаулысындағы қимыл-қозғалысты, жәй-күйді, бет-бейнені анық көрсететін тылсым күш десем артық емес. Телеарна арқылы күніне қаншама жаңалық көрерменнің көз алдында жарияланып жатыр. Сағат санап, уақыт зырғып, сәт санап жаңалықты таратудың небір көздері пайда болып жатыр. Журналистің ақпарат кеңістігінде алар орны ерекше.

Ақпарат ғасырының адамзатқа берген ең үлкен сыйы да осы телевизия. Тіршілік аясындағы орын алған оқиғаларды қалың бұқараға сәт сайын жеткізу де үлкен төзімділікті талап етеді. Дегенмен, бұл маман иелерінің қадір-қасиетін, жүгі ауыр сала екенін көпшілік түсіне бермейді. Бұл саланың ауқымы артып, қарқыны үдеген сайын БАҚ-қа айтылар сын мен талап та күшейе түсті. Бұл көрерменнің талғампаздығын, ақпаратты сараптай алатынын білдіреді деп ойлаймын.

Тележаңалықтың қоғамға берер пайдасы зор болды. Мәселен, 2 жылдан астам уақыт сананы торлап, көпшіліктің өмірін жалмаған Covid-19 індетінен қанша науқастың көз жұмғанын, елдің сол кездегі ахуалын, вирустың қаншалықты жоғары екенін ақпарат саласының мамандары дайындаған тележаңалығынан біле алдық. Стационар орталықтарға кіріп, халыққа дереу ақпар таратқан журналистердің еңбегі ел есінде қалды. Бірі елдің оңтүстігіндегі ахуалды онлайн түрде хабарласа, енді бірі елдің солтүстік, батыс, шығысындағы тіршілікті халыққа жария етіп отырды. Арандатушылар да болды. Сол мезетте халық кімге сенерін білмей, дал болды.

Тележурналист таратқан әр ақпаратқа халық сусындап отыруы тиіс секілді көрінеді. Дүйім жұртты дүрліктірмей, керісінше халыққа да, билікке де қажет ақпарат таратып отырса, расында сол кезде журналист, билік пен халықтың алтын көпірі болар еді. Аудиторияның асыға күтетін маманы болу, халықтың көзайымына айналу оңай жұмыс емес.

Жаңалықты тарату менің жұмысым екен деп, іле-шала «Анау былай, мынау былай деді», деп ауырдың астымен, жеңілдің үстімен жүруге болмайды. Ол тележурналистикаға деген сатқындық болып саналады. Бәрі бір сарында таралатын әдіс-тәсілден аулақ болу керек. Өйткені, көзі ашық, көкірегі ояу халықтың бірнеше рет бір сарындағы жаңалықты қарағысы келмейді. Ал, басқадан ерек болып, басқаша әдіспен жаңалық таратар болсаң, оны кез келген көрермен тапжылмай отырып қарауға дайын болады.

Жаңалықта интершум мен инфографикалық кестені қолдану, анонс пен стендаптың басқа әдіспен жүргізілуі көрерменді қызықты етеді. Өмірдің жағымды құбылыстарымен қатар, жағымсыз тұстарын көрсету де журналист үшін өзекті нәрсе болуы тиіс. Қандай жағдай болмасын журналиске қойылар талаптың, негізгі критериийдің бірі-оперативтік екенін аңғардық. Қай телеарна сол мезетте бірінші болып ақпарат таратса, соның жаңалығы ғана өтімді болады. Сол телеарнаның ғана рейтингі жоғарылайды. Ал, бұл журналистикаға керек құбылыс. Техникалық сапаның жоғары болуы да назардан тыс қалмауы керек.

Телевизия-мемлекеттің идеологиясын халық арасында жеткізудің бірден-бір құралы болып табылады.

Телевизия өткен жылдары танымдық, тәрбиелік хабар беріп, халықтың құлақ құрышын қандыратын ақпарат арнасы болатын болса, қазіргі таңда танымалдылыққа көп мән беретін болды. Соның нәтижесінде қара халық рас, ресми ақпараттарға сенбейтіндей күй кешті. Экранды ашсаң болды, тек өнер жұлдыздары ғана әр бағдарламаның жүргізушісі атана келді. «Тауық сойса да, қасапшы сойсын» деген қанатты сөз, бекерге айналды. Өйткені, журналистиканың жолымен жүріп, балын жемегендер танымдық бағдарламада отырмауы тиіс еді. Арна өкілдері, төрағалары да, жұлдыздардың бағдарлама жүргізуіне қарсылық танытпады. Әншілер де сахнада тұрғандай, өз орындарын керемет сезінді. Тұрғындар телеарнадан оларды емес, кәсіби мамандарды көргісі келеді. Әншілерді телеарна қызметінен алыстату қажет. Рейтинг үшін жұмыс істеп, қазаққа тән емес хабарларды көгілдір экраннан 4 сағаттап көрсетті. Теледидар-халықтың тәрбиешісіне айналуы тиіс. Өйткені, БАҚ қандай болса, ұлт та сондай болмақ. Пікір мен идеяны насихаттаудың құралына айналған телевизия саласының орны ерекше.

Халық, тәрбиелік бағдарламаны емес, бір-бірінің шаштарын жұлған қыздар мен еріккен ерлерді көрді. Рейтингтің соңынан қуалаған редакторлар да, бағдарламаға одан сайын отқа май құйып, бір-бірін төбелестіріп қана қарап отырған жүргізушілер де ол бағдарламаның экраннан көрсетілуіне қарсылық танытпады. Өзге елге, өзге ұлтқа тән бағдарламаларды Қазақстанға да көшіріп әкелді. Қазір соның бұғауынан шыға алмай жүр. Бұған тек әттеген-ай дерсің. Қанша қазақ қарсы болып, ел жанашырлары бағдарламаның жабылуына қарсылық танытса да, көгілдір экранда олардың бейнесі әлі де самсап тұр.

Журналистика-ең көп сыналатындардың қатарында.

XXI ғасырдағы көрерменнің алғырлығы бір қуантты. Кей журналистерге тікелей эфир барысында сұрақтар қойып, оларды бір сілкіндіріп алды. Кейде тіпті, экрандағы орфографиялық қателіктерді редакцияға жолдап, байланыс орнатты. Әр бағдарламаның санына өз пікірін жасқанбай, ашық айта алды. Барлық арнадан бірдей көрсетілетін жаңалықтарға көңілі толмайтынын, өзгертетін тұстары жетерлік екенін баса айтты. Әрине, күнделікті қайталанып, 100 көрсетілетін, нәтиже жоқ мәселені айтудан, оны көруден тұрғындардың да жалықпасқа шарасы жоқ. Бағдарламаға сай келетіндер жаңалық та, жаңалыққа сай келетін тілшілер бағдарламалар да жүргенін де байқаймыз. «Неге арналсаң, соны істе», деп Ж. Аймауытов айтпақшы, блогерлер де журналистиканың қызметін асыра сілтеп пайдаланды. Оқиға орнында тұрып, ақпаратты қалай болса солай, еш ресми ақпаратсыз халыққа сол секундта таратты. Оны көрген халық жаңалықты көргісі келмейді. Содан, телевизияға деген сұраныс төмендейді.

Технология дамыған заманда әр арнаның ұялы телефонда да бағдарламасы бар екені көңіл қуантады. Әйтпесе, жоғарыда айтқан блогерсымақтар өз оқырман санын асыра пайданалып, ақпаратты іле-шала таратып жүр. Ал, теледидардан жаңалықты дер кезінде қарай алмайтын тұрғындар үшін телефондағы жүйе жақсы болды.

Журналистика-жасандылық пен жалғандықты ұнатпайды. Оған тек әділдік, көрермендерге шынайылық қажет. Жасанды дауыс пен жалған сөзді, жасанды бейнені халық бірден таниды.

Түсірілімге барып келген журналист пен бармай дайын бейнематериалды алып, мәтін жазған журналистің айырмашылығы бірден байқалады. Өйткені, барып, көзбен көріп, қолымен ұстаған тілші ғана, оқиғаны жақсы жеткізеді. Себебі ол сол жердегі оқиғаны өз көзімен көрді. Жаңалықты билікке ұнасын деп, халықтың мұң-зарын өзгертіп, сөздерін қиып, монтаждауға болмайды. Одан сәтті материал дүниеге келмейді. Журналистикада-халықтың жақсысын асырып, жаманын жасырып қалған ең ауыр қылмыс тәрізді. Ол театрда дайындалып, халық алдында көрсете салған қойылым тәрізді. Өмірдің шынайылығын бүркемелеу мамандыққа жасалған қастандық. Қос тарапты тең ұстау журналистің міндеті. Ол өз ойын, өз пікірін, эмоциясын білдіруіне болмайды. Дегенмен, жоқ нәрсені бар деу дұрыс әрекетке жатпайды. Осылардан-ақ журналистиканың қоғамдағы рөлі қаншалықты ауыр әрі жауапкершілікті, салмағы басым, әрі рөлі зор екенін ұғуға болады. Адамға ауа мен су қаншалықты маңызды болса, адам өмірінің жарқын болуына ақпараттың да маңызы өте зор.

Тың ақпарат алып, тосынға толы жаңалық көргісі келетін көрермен де жоқ емес. Сыни пікір де, артынан еретін сөз де журналистерге өте көп айтылады. Жаңалыққа ұсынған туындыңа сынап-мінейтіндер де өте көп болады. Қоғамда орын алған қарама-қайшы мәселені сөз етіп, түйінін тарқатса да оларға берер баға да журналистің абыройы да көтерілер емес.

Барлық саланы бірдей білу тек журналиске тән. Өйткені, дәрігермен сұқбаттасар болса, оның саласын білу міндетті. Спикері мәдениет саласының маманы болса, мәдени ортадан хабары болуы тілшіге қойылар маңызды критерий десем де болады.

Журналистің еңбегі жұмыстың 8 сағатымен шектеліп қана қоймайды, үйіне кетсе де проблеманы өзімен бірге арқалап кетеді. Түнгі ұйқыдан айрылып, мәтін құрастырып, «қайтсем, жаңалығым сәтті шығады?», деп ойланумен уақыт өтеді.

«Журналистің жегені жантақ, арқалағаны алтын» демекші, жантақ сөзінің мағынасын терең үңілейікші, жантақ сөзі шөп атауы болғанмен, малдың азығы екені белгілі. Ал енді осы мал азығын, не себепті журналистің ішкен-жегеніне қосты деп ойлайсыз?

Қазақ телевизиясын құруда, публицистер мен журналистер аз еңбек сіңірген жоқ.

Журналистің өткір сұрақтардан қашуы, адаммен тіл табыса алмауы, шешімі жоқ нәрсені бұрмалауы, мамандыққа жасалған қастандық деп білемін. Журналист әрқашан өзінің сұрақтары, стилі, сондай-ақ, даусымен ерекшеленеді. Олар күнделікті болған оқиғаны сараптай алатын, жаза алатын адамдар. Журналистің мақаласы мен жаңалығы жаңа піскен тамақ секілді, сол мезетте жемесең, артынан жарамсыз болуы не дәмді болмауы мүмкін. Журналистің мақаласы да сол секілді кеш жарияланса, оқырманға қызық болмауы мүмкін. Сол себепті болған оқиғаны қысқа ғана жазсаң да сол күні ұсынғаны дұрыс. Бұл орайда, асығыстық танытамын деп, қателесуге де болмайды. Ол да көрермен алдында кешірімсіз әрекет. Өйткені, телеарнада жарияланған сюжетіңді сол мезетте қайта қайтара алмайсың. Көпшілік хабардар болып, естігеннен кейін бәрі де кеш болады. Сәл ғана қателік, редакция мен сондағы қызметкерлерге де нұқсан келтіруі мүмкін. Егер сондай жағдай орын алса, онда халықтың алдына шығып қысылмастан, тәкаппарлыққа салынбастан кешірім сұрауы тиіс. Тіпті, кей әрекет үшін журналист заң аясында да жауап беруі мүмкін. Сондықтан телеэкраннан тіл қатпас бұрын «Жеті рет өлшеп, бір рет кес» қағидасын ұстануы тиіс.

Журналист-радио мен телевизияда дауыс пен көркіне қарайды десек те, алдымен олардың сөйлеу заңдылығы, ойын сауатты жеткізе білуі, тіл тазалығы мен сөз анықтығын орынды қолдана білуі маңызды рөлді атқарады. Сондай-ақ журналистің тағы бір кәсіби этикасы-шыншылдық. БАҚ құралдарынан қандай да бір ақпарат таратпастан бұрын оның қаншалықты рас-өтірігін анықтап, біліп алған жөн. Журналистің міндеті де осы ресми ақпаратты халыққа уақытында жеткізу.

Адамдардың жаңалыққа деген сұранысын өтеп қана қоймай, бүкіл адамзат үшін ақпарат таратып, қызмет етеді.

Тележурналист этикадан алыстамау да, аттамау да қажет. Кейде ақпарат кеңістігінде тілшінің жеке адамның өміріне араласушылықты байқаймын. Өнер жұлдыздары да, халық та кей репортерларды журналистік этиканы сақтамайтынын айтып жатады. Бұл әрине дұрыс емес. Сұқбат беретін адам кейде журналистерге бет-бейнесін көрсетпеуді, не болмаса аты-жөнін, кім екенін, яғни өзі жайында терең айтпауды өтініп жатады. Ал, кей тілшілер осы сөзге мән бермей, опық жеп қалады. Тіпті, заң тұрғысында жауапқа тартылып жатқанын естиміз. Атын атамай-ақ, титрге «Қала тұрғыны» деген сияқты сөздерді пайдаланып, жаңалыққа жарияласа да ештеңеден ұтыла қоймайды. Немесе бет-бейнесіне бұлдырату тәсілдерін қолданып, спикерді шығарса да, жаңалық бұзылмайды. Журналист- қос тарапты тең ұстау қажет. Билік те, халық та көңіл қалмайтындай, екі тараптың басын тең ұстай алуы қажет.

«Қазақ телевизиясында қазақша бағдарламада орысша сөйлеу деген бұрын-соңды болмаған. Тіпті тіліміз өгейлік көрген Кеңес Одағының кезінде де мұндай сорақылыққа жол берілмеген. », деп А. Сқабыл айтпақшы, расында қазақ тілінде ақпарат таратып, қазақ тілінде бағдарлама жүргізетін кей журналистер эфир барысында орыс тілін пайданалып, өз тілін шұбарлап сөйлеуі қынжылтады. Ал, тілдің шұбарлануы-ұлтқа төнген басты қауіп екені айтпасақ та белгілі.

Арнаның жаңалықтары мен бағдарламаларына қарап отырып, оның идеологиясын, саясатын, мақсаты мен мұратын білуге болады. Телевизия саласы тек бір арнадан тұрмайды. Ол тартысқа, аламанға, бәсекелестікке толы жан-жағын қоршаған коммерциялық, мемлекеттік арналардан тұрады. Әрқайсысының тарататын ақпараты, ұстанған позициясы әр түрлі бағытта жүріп жатыр. Бірі-демократияны көтеруді көздесе, енді бірі-оппозициялық бағытта қызмет етіп жүр. Мәселен, «Қазақстан» ұлттық арнасындағы бағдарламалардың ішінен «Теледәрігер», «Мәселе», «Ақсауыт» секілді бағдарламалар, көрерменнің көзайымына айналған. «Теледәрігер» бағдарламасында

«Хабар-24» арнасының «Баспасөз» сонымен қатар «Тексердік» бағдарламалары өзекті проблемаларды қаузайтын, халықтың мұңын тілге тиек ететін жобаның бірі деп ойлаймын. «Тексердік!» бағдарламасының жүргізушілері Жасын Біркенов пен Ақбөпе Тәңірберген, Жансая Қожахметтің сюжеттері қоғамның сұранысын қанағаттандырып отырғандай. Олар бассейндегі тазалық, мектептегі тамақтардың сапасы, шаштараз тазалығы, ауыл мәселелері, жол, су, жылу мәселесі, азық-түлік қымбаттауы, утиль алым мәселелері, екпе егу науқаны, ақылы тұрақтар мен өрт қауіпсіздігі, әскерге шақыру жұмыстары секілді көптеген мәселелерді тілге тиек етіп жүр.

Тиісті мамандарға барып, оқиға орнында тұрып тексеру, жауаптыларды тығырыққа тіреу, күтпеген сұрақтар мен екінші тараптың пікірлері қосылған бағдарлама, арнаның сәнін келтіріп тұр. Өйткені, журналистің де негізгі міндеті осы шындықты бұрмаламай, мәселенің барын жеткізу емес пе? Бағдарлама жүргізушісін тапқандай. Небәрі 10 минуттың ішінде мәселенің анық-қанығын анықтап, сараптай алады. Бұрын аталған журналистер қателеспесем, «Әкім» атты бағдарламаны жүргізді. Сол кезде де Қазақстандағы ауыл-аймақ, қала әкімдеріне арнайы іс-сапармен барып, тексеріс жүргізген еді. Ол бағдарламаның да негізгі мақсаты осы ауылдағы мәселелерді көпшілікке көрсету арқылы, тұрғындардың проблемасын шешу еді. Бірнеше сағатты қамтып, әр спикерді бір-біріне қарсы қойып қойғанша, біздің арналарға осы тәрізді аналитикалық талдау, сараптама жасай алатын журналистер мен бағдарламалар керек. Ал, аталған арнаның жаңалықтар тарату шеберлігіне келер болсам, Қазақстан мен әлемдегі оқиғалар туралы хабар тарататын бірден-бір арнаның бірі болып табылады. Мәселен, Бішкектегі қоқыс алаңы, Шри-Ланкадағы ереуілге байланысты төтенше жағдайдың енгізілуі секілді әлемдік жаңалықтан көрерменді хабардар етіп отырады. Бұл да саясатты қызыға қарайтын көрермен үшін жағымды әдіс-тәсілдің бірі деуге болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.