Жаһанданудың Қазақстанға тигізетін әсерін талдау

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Алматы қаласы
физика-математика бағытындағы Назарбаев Зияткерлік Мектебі

Қазақстан тарихы (ҚӘҚ) Курстық жұмыс

Бағыт: Жаһандану және Қазақстан

Тақырып: Жаһанданудың Қазақстанға тигізетін әсерін талдау

Тақырыпша: Жаһандану жағдайында қалайша мемлекеттік тілді қорғап қалуға болады?

(2800 сөз)

Орындаған: Орақбай Г.Б Жетекші: Кульбаев А.K.
Ішкі модератор:.

Алматы, 2022

Мазмұны
І. Кіріспе 3
ІІ.Негізгі бөлім
А зерттеу сұрақтары 4
В зерттеу әдісі 5
С зерттеу қорытындысы 7
D Бағалау 8
ІІІ. Қорытынды 10
ІV. Пайдаланылған ресурстар тізімі 11
V. Қосымшалар 12

I. Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі:
Бүгінігі күнде Қазақстанда тарихи себептерге байланысты қалыптасқан тілдік ахуал, орыс тілінің үстемдігі, мемлекеттік тілдің мәртебесін көтеру мәселесі ел азаматтардың жиі көтеріп жүрген түйіткілді жайттың бірі. Біздің елімізде үштілділік басым, алайда қазіргі таңда ағылшын тілі жаңа технологиялар тілі болғандықтан, оған ерекше көңіл бөлінеді. Соған қарамастан, Ұлт Көшбасшысы бірінші кезекте мемлекеттік тілді, атап айтқанда қазақ тілін меңгеру керектігін бірнеше рет өз Жолдауларында атап өтті. Бірақ қазақ тілінің қазіргі жағдайы қандай? Қазіргі жастар, ұлы еліміздің болашақ ұрпағы қазақ тілін күнделікті өмірінде қаншалықты жиі қолданады? Неліктен қазақ тілі Қазақстанда әрдайым жетекші тіл бола алмайды? Әлеуметтану мен коммуникация салаларында жаһандану заманауи мәдени өнім құралдарында (фильмдер, теледидар, интернет, жаппай жарнама және т.б.) үстемдік ететін ғаламдық бұқаралық мәдениет деп түсіндіріледі. Мұнда батыстың мәдени құндылықтары мен техникалары басым болуда. Қазақстанның мәдени-қоғамдық кеңістігінде жаһандану міндетті түрде модернизациямен жаңғырумен бірге даму қажет. ҚР Тұңғыш Президенті Н.Назарбаевтың Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру бағдарламасы [1] аясында Жаңа гуманитарлық білім. Қазақ тіліндегі 100 жаңа оқулық жобасы, Мемлекеттік тілді латынға көшіру жөніндегі жоба, Туған жер жобасы, Қазақстанның киелі жерлері жобасы, Жаһандағы заманауи қазақстандық мәдениет жобасы қолға алынып, іске асуда. Н. Назарбаев Ұлы даланың жеті қыры атты мақаласында [2] жеріміз бен халқымыздың тарихын зерттеуге және ұғынуға баса назар аударуға шақырады. Бұл жобалар мен шаралардың басты мақсаты - жаһандық бәсекелестікте өз рухани құндылықтарымызды сақтау, дамыту және әлемге қазақи бірегейлігімізді паш ету, тарату, жастарды елжандылыққа, өз құндылықтарымызды қастерлеуге тәрбиелеу болып табылады.
Зерттеу жұмысының мақсаты:
Қазіргі заманда Қазақстанның мемлекеттік тіліне Жаһандану әсерінен тигізілетін ықпалын аңыктап, мәселенің тиімді шешу жолдарын ұсыну және қазақ тілін қорғау әдістерін ұсыну.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
* Қазіргі таңдағы қазақ тілінің қоғамдағы рөлін зерттеп, оның өзектілігін анықтау
* Қазақ тілі мәселесінің нақты жағдайын анықтап, пайда болған қауіп-қатердің көздерін табу және мемлекет ішінде оның шешілуін талдау
* Курстық еңбекте социологиялық зерттеу әдістерді (сандық және сапалық) өткізіп, зерттеудің нәтижелерін ыңғайлы ұсыну формаларында (стендтік баяндама, инфографика) көрсетіп, нақты корытындыға келу
* Зерттеу мәселенің маңыздылғына назар аударып, бірнеше бағалау әдістердін (PEST, SWOT) қолданып, нақты қорытынды жасап мәселенің шешімін көрсету.
Зерттеу жұмысына болжам:
* Жаһанданудың қазақ тілінің таралуына әсерін талдай отыра, болашақта мемлекеттік тілдің сақталуын қамтамасыз етіп, келешектегі қауіп қатерлердің алдын алуы арқылы мәселені шешу жолдарын анықтау.

*
ІІ. Негізгі бөлім

А зерттеу сұрақтары

Кез-келген ұлттың қалыптасуының маңызды аспектісі - этникалық тілдің болуы. Қазақстан Республикасында мемлекеттік тіл қазақ тілі болып табылады, дегенмен де орыс тілі жиі қолданылып, ұлтаралық қатынас тілі болып саналады. Қазақ тіліне байланысты мәселелерге, оның қазіргі таңдағы қоғам арасында таралуы, өзектілігі, жастардың мемлекеттік тіліне көзқарасы сияқты кілт сұрақтар жатады.
Қазақстан аумағында қазақ тілінің танымал болмауының негізгі себебтері сонау КСРО-дан бастау алады. "1920-1960 жылдары КСРО-ның басқа республикаларынан орыс тілді халықтың келуі және 1930 жылдардың басында қазақтардың едәуір бөлігінің Қытайға көшуі қазақтандыруға кедергі болды. 1930-шы жылдардан бастап Қазақстан "титулдық" ұлт азшылықты құрайтын санаулы кеңестік республикалардың бірі болды. 1989 жылға қарай орыс тілі Қазақстанда басым тіл болды, орыс тілділер басшы қызметкерлердің көпшілігін құрады және іс жүзінде қазақ тілінде іс жүргізілметін еді" [5]. Тарихи тұрғыдан алғанда, қазақ тілінің езгісі оның баяу дамуына ықпал етті. Бұрын қазақ тілінде білім берудің жоқтығы оның таралуының төмен болуында басты рөл атқарды, жас ұрпақтың өз ана тілін меңгеруіне мүмкіндігі болмады, өйткені сол кезде мамандандырылған мұғалімдер жетіспеді. Осыған қарамастан, "1957 жылы Қазақ КСР Министрлер Кеңесі "оқыту тілі Орыс тілі болып табылатын мектептерде оқитын қазақ оқушыларының ана тілін міндетті түрде үйренуі туралы" қаулы қабылдады. Қаулыға сәйкес, әрбір сыныпта қазақ тілін оқитын кемінде 10 оқушы болған жағдайда, қазақ тілі сынып ашылуы тиіс еді" [7], бұл ана тілінің халық үшін өте маңызды болғанын және сол кездегі ұлы қайраткерлер қазақ тілінің таралуына бар күшін салғанын көрсетеді. Осы фактілерге сүйене отырып, проблеманың тамыры КСРО-да қаланды деп айтуға болады, осылайша уақыт пен тәжірибе қазақ тілінің болашағы бар және одан әрі дами алатынын көрсетті.
Соңғы кезде қазақ халқының қостілділігі мәселесі өткір бола бастады. "Қазіргі жастардың тілі аралас тіл ретінде дамуда, орыс-қазақ қостілділігінің, мемлекеттік тілді үйрену мен таратудың проблемалары бар, әсіресе отбасылық тәрбие процесінде" [9]. Бұл мәселені жаһандық тұрғыдан қарастыра отырып, орыс тілінің танымалдылығының өсу тенденциясы оның Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы аумағында көбірек таралуымен байланысты деп айта аламыз. Қазақстанда қазақ тілінде сөйлейтін халықтың үлесі орыс тілінде сөйлейтін адамдарға қарағанда төмен. "Жастардың 27% - ы және ересектердің 43% - ы орыс тілінде сөйлейді. Отбасында екі тілде сөйлейтіндердің пайызы әсіресе 41-50 жас аралығындағы азаматтар арасында жоғары-31,4%. Аға буын өкілдерінің арасында бұл көрсеткіш ең төмен. Қазақстан халқының 39%-ы қазақша еркін сөйлейді, оқиды және жазады. Бірақ тек 21,4% кәсіби сөздік қорына ие. Халықтың 8,8%-ы қазақша сөйлемейді, оның ішінде 30,1% орыстар, 11,8% басқа этникалық топтар өкілдері және 0,5% қазақтар" [4]. Орыс тілі өзінің таралуынан басқа, әлдеқайда дамыған кәсіби лексикаға ие, көптеген терминдердің болуы оған Қазақстанда жетекші орын алуға мүмкіндік береді. Осылайша, орыс тілінің жаһандылығын және оның Қазақстанда кеңінен таралуын ескере отырып, қазақ тілінің осындай сияқты жетістігі туралы айту қиын.
Сондай-ақ, "жастар қазақ тілінде сөйлегеніне қарамастан, олардың сөйлеуінде орыс қосындыларын байқауға болады. Кейде тек жеке орыс сөздерін, араласуларды ғана емес, сонымен бірге тұтас өрнектер мен сөйлемдерді де қолданыу мүмкін" [6]. Қазіргі жастардың сөйлеуінде орыс нөмірлерін немесе жеке сөздерді жиі естуге болады. Қазақ жастарына кейбір сөздерді орыс тілінен қазақ тіліне аудару қиын, сондықтан оларды сөйлемдерге енгізу қиыншылық тудырады, мысалы, "Жазда бақыт ғой! "Жазда бұл бақыт!"; "Қарағай олардың көру қабілеті мықты ғой!" "Содан кейін олардың көру қабілеті керемет!" [6] сияқты қарапайым сөйлемдер балалар арасында дұрыс қолданылмайды және бірнеші тілді араластыруына тура келеді, Әріптестер, round table talk 2-ші қабатта болады. (қазақ + ағылшын), Ребята, үй жұмысын когда закончите? (орыс + қазақ). Бұл қазақ тілінің одан әрі дамуына нұқсан келтіп, болашақ дамуына кедергі келтіреді, яғни тіл жоғалуына соқтыруы мүмкін.
Жаһанданудың негізгі қозғаушы күшіне айналған технологиялық революция жаңа деңгейде ақпарат алмасуға, және кей мәдениеттердің әлемде қарыштап таралуына қуатты серпіліс берді. Бұл мәдениеттер иесінің әлемдік нарықта қуаты артып, әлемдік аренада басымдық танытуына мол мүмкіндіктер ашылды.Келесі мәселені жеке тұрғыдан қарастырған жөн, бұл біздің мәдениеттің музыкалық бөлігіне қатысты. Біздің халқымыз әртүрлі дәстүрлерге бай, олардың әңгімелері бізге фольклор арқылы жеткізіледі. Бұрынғы ауыздан ауызға берілетін әндер жастар арасында қазақ тіліне қызығушылығын оятпайды. "Сауалнама нәтижелері бойынша Алматы студенттері арасында 43% қазақ халық және аспаптық музыкасын тыңдайтыны анықталды, сауалнама әлеуметтік желілерде дауыс беру арқылы жүргізілді, олардың көпшілігі халық репликалары мен әндерінің заманауи аранжировкаларын қалайды" [8]. Статистикаға сүйенсек, жастар ескі орындаушылардың жаңартылған музыкасын немесе ескі әндердің жолдарын енгізуді жөн көреді. Сөздер әртүрлі қабылданады және сөздердің аудармасы мен мағынасын білгісі келеді. Өз тілінде ән айтатын Қазақ жас орындаушыларын танымал ету және ескі әндердің ремиксі өскелең ұрпақтың этникалық музыкаға ғана емес, қазақ тіліне де қызығушылығын арттырады.
Қазақ тілі мен қазіргі мектеп оқушыларының білім алуының интеграция мәселесін ғылыми призма арқылы қарастыруға болады. "Барлық жекеменшік мектептердің 90% - ы-орыс тілді мектептер, оқушылардың төрттен үш бөлігі - титулдық ұлттың өкілдері. Бұл ұлттық элитаның өкілдері (саясаткерлер, бизнесмендер, жоғары лауазымды шенеуніктер) балаларын орыс тілінде оқытуды жөн көреді" [10]. Қазақстандықтардың көпшілігі балаларына орыс тілінде білім беруге тырысады, ал аз ғана бөлігі орыс тілін қазақ тілінен артық көреді. Жоғарыда көрсетілгендей, шенеуніктер сияқты жоғары лауазымды адамдар да балаларына орыс тілінде білім беруге тырысады, бұл мемлекет басшыларының мемлекеттік тілді елемейтінін көрсетеді. Тиісінше, орыс тілінде білім алған мамандар ғылымға орыс тілінде де үлес қосады және ғылымның қазақ тілінде дамуы туралы сөз бола алмайды. Ғылым бір орында тұрмайды, күн сайын ашылулар болады, бірақ біздің ана тіліміз сақталмайды, өйткені қазақ тілінде қандай да бір тақырыптарды білетін адамдар саны аз.
"Осыған байланысты мыналарды атап өту маңызды: егер мәдени ерекшеліктер, оның ішінде басым құндылықтар құрылымы, жастардың идеологиялық бағдарлары инновациялық қажеттіліктерге сәйкес келсе, елдің дамуы, оның экономикасын жаңғырту, қоғамды демократияландыру табысты болады" [3]. Экономикалық призма арқылы қазақ тілі мәселесін қарастыра отырып, ел дамуында экономика негізгі рөл атқарады, ал қозғаушы күш жастар болып табылады деген қорытынды жасауға болады. Жастардың қазақ тілін жеткіліксіз білуі елдің жеткіліксіз дамуын және оның одан әрі экономикалық құлдырауын білдіреді. Осылайша, қазақ тілі мемлекеттің мәдени тұтастығын сақтау үшін ғана емес, болашақта оның экономикалық дамуы үшін де маңызды.
Бұл зерттеу тақырыбы барлық қазақтарға қазақ тіліне байланысты ұлттық сипаттағы мәселені шешуге көмектесуі тиіс. Болашақта мемлекет осы мәселелерді қарастырып, жастар арасында қазақ тілін дамытудың тұрақты тұжырымдамасын әзірлей алады.
Негізгі бөлім В Зерттеу әдісі

Зерттеу жұмысының тиянақты статистикалық ақпараттарға жету үшін сандық әдіс- тәсілді - әлеуметтік сауалнама мен сапалық зерттеу - арнаулы сұхбат жинастырылған. Назарбаев Зияткерлік мектептерінің оқушыларының, Қазақстан Республикасының азаматтары мен қызметкерлерінің көзқарасын бағалап сандық және сапалық нәтиже алу мақсатында сауалнама мен сұхбат зерттеу әдістері таңдап алынған. Таңдалған зерттеу әдістері бізге қазіргі қоғамда Қазақ тілі бұрынғысынша маңызды орын алатынын анықтауға мүмкіндік берді. Өкінішке орай, пандемия кезінде тікелей эфирде сұхбат жүргізу мүмкін болмады, бірақ бұл жалпы мәліметтер жинауға әсер етпеді.

Сауалнама

Зерттеу әдістерінің бірі-сауалнама. Сауалнамаға 130 адам қатысты. Олардың көпшілігі 15 пен 17 жас аралығында болды (46,2%), содан кейін 18 мен 20 жас аралығындағы қатысушылар барлық қатысушылардың 24,6% құрады, 21 мен 23 жас аралығындағы қатысушылар ең аз болды, барлығы 8,5%, ал 24 жастан асқан адамдар 20,8% құрады. Олардың көпшілігі үшін Қазақ тілі ана тілі болып табылады (78,5%), және аз ғана бөлігі орыс тілін ана тілі ретінде қабылдайды (5,4%). Тілді пайдалану туралы сұраққа, статистика қазіргі қоғамда Қазақ тілі негізінен үйде пайдалануға бейімделгенін көрсетеді, сондай-ақ сауалнамаға қатысушылар болашақта қазақ тілі отбасылық шеңберде пайдалану деңгейінде қалады деп болжайды (диаграмма 1, диаграмма 2). 1-суретке назар аудара отырып, респонденттердің 45,4% - ы қазақ тілін тек үйде, мектепте -27,7%, достарымен -17,7% пайдаланатынын атап өткен жөн, кейбір адамдар қазақ тілін мүлдем пайдаланбайды, олардың саны 9,2% - ды құрайды. Осыған байланысты қазақ тілін болашақта пайдалану туралы мәселе мынадай нәтижелер берді: көбінесе қазақ тілін адамдар үйде (71,5 %), жұмыста -49,2% пайдаланатын болады, достар арасында қазақ тілін пайдалану пайызы (41,5%) артады, 10% оны еш жерде қолданбайды. Сонымен қатар, сауалнамаға қатысушылар үшін қазақ тілін сақтау маңызды, өйткені адамдардың 80,8% - ы бұл туралы сұраққа оң жауап берді, тек әдебиетте -12,3%, қазақ тілі маңызды емес адамдар да болды -6,9%. Сонымен қатар, қазақ әліпбиінің латын әліпбиіне көшу мәселесіне қатысты азаматтардың 36,9% - ы бұл жаңалыққа алаңдамады, 29,2% - ы бұл жаңалыққа оң қарады, ал 33,6% - ы теріс пікір білдірді (диаграмма 3).
Келесі мәселе, қазақ тілін болашақта, атап айтқанда, болашақ ұрпақты мемлекеттік тілді ана тілі ретінде пайдалануға қатысты. Сауалнамаға қатысушылардың көпшілігі (64,6%) болашақта олардың балалары да мемлекеттік тілді үйренеді деп болжайды, адамдардың 5,4% - ы мұндай қажеттіліктен үзілді-кесілді бас тартты, ал адамдардың 30% - ы осы тіл бере алатын перспективаларға қарайды. Бүгінгі таңда сауалнамаға қатысушылардың пікірінше (сурет. 4) заңнама саласында қазақ тілі ең көп қажет (64,6%), ең аз қазақ тілі Қазақстан логистикасында (16,9%) құпталады.
Сауалнамаға қатысушылардың пікірінше, кітаптарда (43,8%), теледидарда (24,6%) және т.б. қазақ контенті өте жетіспейді. Қатысушылардың көпшілігі (56,9%) қазақ тілінде сөйлегенде патриоттық сезімді сезінеді, ал 33,1% - ы мұндай сезімге ие бола алмады. Кейбіреулер қазақша сөйлемейді-10%. Негізінен қазіргі қоғамда адамдар ауызша сөйлеуді қазақ тілінде сөйлеу тәсілі ретінде пайдаланады (70,8%). Бейресми келіссөздер ретінде қазақ тілін 11,5%, Қазақ жазуын 6,2%, ал қазақ тіліндегі ақпаратты тыңдау және оқу қатысушылардың 1,5% пайдаланады.

Сұхбат

Мектеп мұғалімдерімен сұхбат жүргізілді және қатысушылар үшін бастау уақыты келісілді. Барлық әңгімелер жазылды, сондықтан сұхбат аяқталғаннан кейін жазба мұғалімдердің жауаптарын қайта тыңдауға және олардың мәселеге деген көзқарасы туралы қорытынды жасауға мүмкіндік берді.
Үш сарапшының пікірлері бір-біріне ұқсас болды. Барлық сарапшылар қазақ тілі елдің ғана емес, бүкіл қоғамның дамуы үшін маңызды рөл атқаратынын атап өтті. Екінші мәселе бойынша пікірлер екіге бөлінді, олардың екеуі үшін қазақ тілінің дамымауының негізгі себебі тарихи фактор болып табылады, атап айтқанда КСРО-ның әсері, ал басқа сарапшы үшін басқа тілдердің дамуы маңызды фактор болды. Олардың барлығы қазақ тілінің өсу және даму үрдісі туралы оң пікір білдірді. Сондай-ақ, сарапшылар қазақ тілін музыка сияқты медиа салалар арқылы танымал етуді атап өтті.
Негізгі бөлім С зерттеу қорытындысы

Қазақ тілін оқытумен байланысты қиындықтар туралы мәселеге көше отырып, келесі тенденцияны байқауға болады, уақыт өте келе қазақ тілін үйрену қиындай түсті. Әсел Ташпулатовна мен Лязат Әсетованың айтуынша, олардың тіл үйренуде ешқандай қиындықтары болмаған, ал ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.