Жеке оқыту технологиясы
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: 7 сынып химиясын модельдеу элементтері арқылы оқыту
5В011200 - Химия мамандығы бойынша
Алматы, 2022 ж.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Химия және химиялық технология факультеті
Органикалық заттар, табиғи қосылыстар мен полимер химиясы және технологиясы кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: 7 сынып химиясын модельдеу элементтері арқылы оқыту
5В011200 - Химия
Орындаған: Сапақ А.С.
Ғылымижетекші:
Х.ғ.к., аға оқытушы Далабаева Н.С.
Қорғауға жіберілді:
Хаттама№ , 2022ж.
Кафедрамеңгерушісі
х.ғ.д., профессор Мун Г.А.
Алматы, 2022ж.
МАЗМҰНЫ
ТҮЙІНДЕМЕ
КІРІСПЕ
І ӘДЕБИ ШОЛУ
1.1 Заманауи білім беру технологиялары
1.2 Химияны модельдеу арқылы оқытудың маңызы
1.3 Модельдеу классификациясы мен элементтері түрлері
1.4 Теориялық және практикалық модельдеудің ерекшеліктері
ІІ ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМ
2.1 7-сынып "Атомның құрылысы. Молекулалар " тақырыбын химиялық
модельдеу элементтері арқылы оқыту
2.1.2 Қосылыстардың молекулалық құрылысын графикалық анимациялық
модельдеу әдісімен түсіндіру
2.2 Зертханалық сабақтарда компьютерлі модельдеуді қолдану
2.3 Реакция теңдеулерін конструкторлық модельдеу ойындары арқылы
құрастыру
2.3.1 7 сыныптағы күрделі тақырыптарды графикалық модельдеу арқылы
оқытудың тиімділіктері
ІІІ НӘТИЖЕЛЕР МЕН ТАЛҚЫЛАУЛАР
3.1 7 сынып Атомның құрылысы. Молекулалар тақырыбын модельдеу
элементтері арқылы оқытудың нәтижелері
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі мен жаңалығы: Бүкіл әлемге бәсеке бола алатын білім экономикасына жету үшін бәсекеге түсе алатын білім беру бағдарламаларын орта мектепте қолдану өзекті мәселелердің бірі. Орта мектепте жаңа әдістерді енгізу мәселесінің пайда болу себептерінің бірден-бір бастауы осы. Берілген дипломдық жұмыста 7 сынып химиясын модельдеу элементтерімен оқыту әдістерін орта мектепте қолданудың негізі, ерекшеліктері, мәселелері, келешегі, мүмкіндіктері сипатталады. Жаңа білім беру әдісін терең зерттеп, теорияларды іс жүзінде қолданып тәжірибе жасау, нәтижелерін талқылау арқылы жетістікке жету жолдары жоспарланған.
Жұмыстың мақсаты: 7 сынып химиясын модельдеу элементтері арқылы оқытудың ерекшеліктерін айқындау және қолдану.
Жұмыстың теориялық маңыздылығы: химияны зерттеуде оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға, ой өрісін кеңейтуге бағытталған түрлі әдістерді сәтті қолданудың факторлары мен педагогикалық жағдайларын анықтау.
Жұмыстың практикалық маңыздылығы: Тәжірибе арқылы оқушылардың сабақ үлгерім көрсеткішін 90% пайызға дейін арттыру. Өтілген сабақты тереңінен түсіндіре білу.
Зерттеу нысаны- орта мектептегі 7 сынып химия сабағы
Зерттеу гипотезасы: егер сіз орта мектепте химияны оқытуда оқу процесінде модельдеп оқыту әдістерін қолдансаңыз, бұл оқушылардың мәселелерді шешуге деген ынтасы мен берген білімді іздену арқылы түсіну қабілетін арттырады
Мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылады:
oo 7 - сынып химия пәнін модельдеу элементтері арқылы оқытуға аналитикалық шолу жасау;
oo Атомның құрылысы. Молекула тақырыбын графикалық модельдеу арқылы оқыту;
oo теориялық және зертханалық сабақтарда компьютерлік анимациялық, конструкторлық модельдеу элементтерін қолданудағы тиімділіктерін көрсету;
oo химия пәнінде оқытуда модельдеу әдісін қолданудың артықшылықтарын талдау.
I ӘДЕБИ ШОЛУ
0.1 Заманауи білім беру технологиялары
Педагогикалық оқыту технологиясы оқу процесін жүзеге асырудың мазмұнды техникасы [1].
П. В. Васильева мен Н. Е. Кузнецованың пікірінше, "Технология - бұл оқу процесін бірқатар кезеңдерге бөлуді көздейтін мақсатты қызмет, олардың әрқайсысында нақты белгіленген құралдар мен әдістерді қолдана отырып, белгілі бір міндет шешіледі" - деп анықтама берген [2].
ЮНЕСКО анықтамасына сәйкес, педагогикалық технология - бұл техникалық және адами ресурстарды және олардың өзара әрекеттесуін ескере отырып, білім берудің барлық процесін құруға, қолдану және анықтауға, білім беру формаларын оңтайландыруға бағытталған жүйелі әдісі [3].
А. К. Колеченко, педагогикалық технологияны - қойылған мақсаттарға сәйкес білімді, дағдыларды және қарым-қатынастарды құру, қалыптастыру және бақылау бойынша операциялар жиынтығы ретінде қарастырады [4].
Жоғарыда айтылғандардың бәрін ескере отырып, педагогикалық технология арқылы, мұғалімдер мен білім алушылар белгілі бір заңнамалармен бірлесіп ұйымдастырылған әдістер мен тәсілдер арқылы ортақ мақсаттарға жетуін айтады.
Көптеген авторлар оқу процесіне қатысты "білім беру технологиясы" ұғымының анықтамаларын былайша ұсынды. В.В. Гузеевтің пікірінше:
1) жоспарланған оқыту нәтижесінің кейбір көріністерінен;
2) оқушылардың ағымдағы жағдайын диагностикалау құралдарынан;
3) оқыту модельдерінің жиынтығынан;
4) осы нақты жағдайлар үшін оңтайлы модельді таңдау критерийлерінен тұратын кешенді білім беру технологиясы деп атады [6].
М.А.Чошановтың пікірінше, оқыту технологиясы - дидактикалық немесе әдістемелік жүйенің құрамдас (процессуалдық) бөлігі [7].
Әртүрлі педагогикалық технологиялар кеңінен қолданылады, бірақ олардың маңыздылығы мен жіктелуіне қатысты бірыңғай көзқарас жоқ. "Технологиялар" көбінесе мұғалімнің оқу-тәрбие процесінде жұмыс істеу әдістерін білдіреді, өйткені "педагогикалық технология, білім беру мақсаттарын сәтті жүзеге асыруға мүмкіндік беретін оқыту мен тәрбиелеудің теориялық негізделген үрдістерін дамыту құралдары мен әдістерінің жиынтығы. Дидактикалық тұрғыдан педагогикалық технологиялар, бұл педагогикалық жүйенің жеке элементтері бойынша іске асырылуын сипаттайтын қолданбалы әдістерді әзірлеу" [8].
"Педагогикалық технология", "білім беру технологиясы", "оқыту технологиясы" ұғымдарының түсіндірмелеріне шолатын болсақ, олардың мазмұны мен арақатынасына әртүрлі түсіндірулердің болуын көрсетеді. Бұл түсіндірулер көбінесе "педагогика", "білім беру", "техника" ұғымдарының, сондай-ақ "технология" ұғымының адамның дамуы мен қалыптасу процестерін мақсатты ұйымдастыруға қатысты қалай анықталатынына байланысты.
Педагогикалық технологияның негізгі элементтері:
1) мақсаттар мен міндеттер;
2) диагностика (бастапқы, ағымдағы, қорытынды);
3) оқу процесіне қатысушылардың белсенділігі;
4) оқыту формаларын, әдістері мен құралдарын ұйымдастыру және таңдау;
5) рефлексия;
6) оқу пәнінің мазмұны.
Оқыту технологиялары оқыту теориясы мен әдістемелерін негізге ала отырып, ондағы жағдаятар мен міндеттерді, олардың даму деңгейіне байланысты тиімділігін қамтиды.
Негізгі оқыту технологиялары төмендегідей жіктеледі:
1) ұйымдастыру нысандары бойынша (ұжымдық оқыту тәсілі, топтық оқыту, дараландырылған оқыту және т.б.);
2) оқытудың негізгі әдісі бойынша (бағдарламаланған оқыту, модульдік оқыту, тірек схемалар-конспектілер негізінде оқыту, модельдік элементтер және ойын арқылы оқыту, жарыс негізінде оқыту т.б.);
3) арнайы бағыт бойынша (дарынды балалар үшін, қиын балалар үшін, түзету сыныптары үшін және т.б.);
4) мұғалім мен оқушы арасындағы оқыту сипаты бойынша (ынтымақтастық технологиясы, жеке тұлғаға бағытталған және т.б.) [9].
Соңғы уақытта оқыту әдістері, формалары, құралдары туралы емес, химияны оқыту технологиясы туралы көбірек айтылып келеді. Бұл олардың барлығы кешенді қолданылған кезде ғана тиімділік көрсетеді.
Химия сабақтарында тиімді оқыту технологиясын пайдалану үшін - химияны оқыту әдістемесінің төмендегідей ерекшеліктері болуы қажет:
а) нақты тұжырымдалған әдістемелік ойды және жоспарланған түпкілікті нәтижені көрсететін оқу процесінің мұқият ойластырылған моделі;
б) оқушылардың ойлауын дамыту, олардың мүдделері мен қажеттіліктерін ескеру мақсатында мазмұнды іске асыруға бағытталған, инварианттық қасиеті бар, яғни мұғалімнің жеке басына аз тәуелді, мектеп оқушыларының ерекшелік жағдайларына байланысты шығарылатын химияны оқытудың әдістері мен құралдарының жүйесі. Сонымен қатар, оқытуды ұйымдастырудың тиімділігін жасауы маңызды;
в) аз уақыт режимінде жоғары нәтиже көрсету;
г) аралық және соңғы нәтижелерге қол жеткізу диагностикасы.
Егер сіз кез-келген технологияны талдайтын болсаңыз, онда олар дидактикалық мазмұн бірліктерін ұзақ алдын-ала талқылау арқылы таңдалған танымал оқыту әдістерін қолданатындығын байқайсыз. Технологияның ерекшелігі - мұның бәрі бір-бірімен байланысты қатаң жүйеге байланысты. Оқыту технологиясы көптеген мұғалімдердің әдістемелік тәжірибесін жинақтау нәтижесінде пайда болады.
Осылайша, кез-келген оқыту технологиясы мазмұнды нақты өңдеумен және оқу процесін қатаң ұйымдастырумен сипатталады. Қазіргі уақытта мұғалімдер баланың жеке басының қалыптасуы мен дамуын, оның ойлауын, сөйлеуін, тәуелсіздігін, мотивациялық кеңестерін, белсенді танымдық белсенділікті, оқу процесінде қарым-қатынасты қамтамасыз ететін технологияларды қамтамасыз ету керек [10].
Г. К. Селевко жақында әдіскер ғалымдар мен жаңашыл мұғалімдер жасаған оқыту технологияларының кең жалпылама жіктелуін ұсынды. Бұл жіктеуде дәстүрлі оқыту мен жаңартылған оқыту технологияларына сараланды.
Қазіргі уақытта кең таралған химияны оқытудың ең маңызды заманауи білім беру технологиялары 1-суретте көрсетілген.
Бұл технологиялар әр түрлі элементтерді қолданумен ерекшеленеді, оқушыларды саралау, ізгілендіру, даралау бойынша көптеген мәселелердің шешімін табуға септігін тигізуде. Заманауи білім беру технологиялары дәстүрлі оқытумен салыстырғанда бірнеше ерекшеліктер арқылы ерекшеленеді. Дегенменде дәстүрлі оқытудың да оқушылар үшін сапалы педагогикалық оқыту технологиясы болып табылады.
Дәстүрлі технологияның жағымды және жағымсыз тұстары
Жағымды тұстары
Жағымсыз тұстары
Оқытудың жүйелі сипаты
Оқу материалын ретті, логикалық тұрғысынан дұрыс жеткізу
Ұйымдастырушылық нақтылық
Мұғалім тұлғасының тұрақты
эмоционалды әрекеттестігі
Жаппай оқуда ресурстарды оңтайлы шығындау
Типтік құрылым
Үлгілік құрылым
Сабақта уақытты тиімсіз бөлу
Сабақта тек материалға бастапқы бағдарлау қамтамасыз етіледі, ал жоғары деңгейге жету үй тапсырмасына жүктеледі
Білім алушылар бір-бірінен оқшауланады
Дербестіктің болмауы
Білім алушылардың енжарлығы немесе сырт көзге белсенділігі
Әлсіз тілдік қызмет (оқушының орташа сөйлеу уақыт - күніне 2 минут)
Әлсіз кері байланыс
Жеке оқудың болмауы
1-кесте. Дәстүрлі технологияның тұстары
Сабақ барысында технологияның жаңа түрлерін қолдану оқушылардың шығармашылық, зияткерлік қабілеттерін дамытуға, білімдерін өмірде пайдалану дағдыларын қалыптастыруға әкеледі.
Жаңа технологияны қолдану келесі кезеңдер арқылы жүзеге асырылады:
I кезең: зерттеу;
II кезең: игеру;
III кезең: өмірге енгізу;
IV кезең: даму.
Жаңа педагогикалық технологияның мақсаты-оқытуды ізгілендіру, яғни оқу құралдары оқушылардың өз бетінше танымдық іс-әрекет жасай алатындай болуы тиіс. Жаңа педагогикалық технологиялардың түрлері өте көп [11].
1. Ойын технологиясы. Педагогикалық ойындар технологиясы-бұл педагогикалық жұмысты ойын түрінде ұйымдастырудың тәсілдері мен әдістерінің жиынтығы. Ойын түрінде жұмыс сабақта қолайлы жағдайларда пайда болады және оқушыларды қызықтырудың құралы ретінде қолданылады.
2. Проблемалық оқыту технологиясы. Проблемалық оқыту-мұғалімнің басшылығымен проблемалар мен проблемаларды құру және оқушылардың міндеттерін белсенді түрде өз бетінше шешу. Нәтижесінде олар ойлауды дамытады, шығармашылық қабілеттер мен дағдылар қалыптасады.
3. Сыни ойлау технологиясы
Мақсаттар мен міндеттерді іске асыру мынадай ұзақ мерзімді жоспарлар арқылы жүзеге асырылатын болады:
- қауымдастық;
- бірлестіктің қызметі;
- талдау және дәлелдеу түрінде өз көзқарасыңызды қорғаңыз.
Бұл технология бойынша:
- оқу процесіне қызығушылық артады;
- білім алушының өз бетінше оқу мүмкіндігі;
- оқушының ақпараттық тілдік байлығы жетілдірілуде.
4. Деңгейлік саралау технологиясы. Оқыту процесінің белгілі бір бөлігін қамтитын сараланған оқыту технологиясы ұйымның шешімдері, оны оқыту құралдарының жиынтығы түрінде көрінеді. Сыныптарды, топтарды оқыту үшін әртүрлі қолайлы жағдайлар жасауды талап етеді; әдістемелік психологиялық-педагогикалық және ұйымдастырушылық-басқарушылық іс-шаралар біріктіріледі.
Деңгейлік оқыту технологиясының мақсаты: әр оқушының оқу материалын өзінің даму деңгейінде меңгеруін қамтамасыз ету.
1) деңгейлік оқыту әрбір оқушыға өз мүмкіндіктерін пайдалана отырып, білім алуға жағдай жасауға мүмкіндік береді;
2) деңгейлік оқыту әртүрлі санаттағы балаларға олармен сараланған түрде жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
3) деңгейлік-сараланған оқыту құрылымында білімді меңгерудің бірнеше деңгейі көзделеді: ең төменгі деңгей (базалық), бағдарламалық, күрделенген, сондықтан әрбір оқушы меңгеруі тиіс.
5.Жеке оқыту технологиясы. Жеке оқыту-оқу процесін ұйымдастырудың келесі түрлері мен формаларын қарастырады.
- мұғалім тек бір оқушымен жұмыс істейді;
- оқушының тек оқу құралдары мен өзара байланысы бар (оқулықтар, компьютер және т.б.) -- жеке оқытудың басты жетістігі-бұл балаға оқу іс-әрекетінің тәсілі мен мазмұнын өз қабілеттеріне бейімдеуге мүмкіндік береді.
6. Топтық технология. Бұл сыныптағы оқу жұмысын ұйымдастырудың үшінші және төртінші деңгейі. Мұндай жұмыс белгілі бір мәселені бірлесіп шешу үшін сыныпты уақытша топтарға бөлуді қажет етеді. Оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, бірлесіп оқуға мүмкіндік береді [12].
7. Кезеңдік оқыту технологиясы
1. Мәдени кезең сөзі - оқу процесінің екі негізгі бөлік арасындағы кезең түрінде қалыптасады.
Оқыту негізгі "таңдану нүктесінің" айналасында орналасқан ішкі кезең негізінде құрылады.
2. дидактикалық бірлікті (ДБА) кеңейту әдістемелік құрылымды құру негізіне мұғалім мен оқушы іс-әрекетінің байланыстырушы буыны ретінде математикалық жаттығу ұғымы енгізілген, сонымен бірге математикалық жаттығудың ұғымдары мен принциптері зерттеледі.
ДБА технологиясын алғашқы ашушы-жаттығу-үш сабақтың бірінде қарастырылады:
- ағымдағы міндет;
- кім үшін;
- құрастыру.
Технология мазмұнының басты ерекшелігі-пәннің оқу материалының дәстүрлі дидактикалық құрылымын қайта құру.
3. кезеңдер бойынша ойлау әрекетін қалыптастыру, мақсат қою технологиясы-болжамды білімді, дағдыларды тиімді игеру. Бұл технология мұғалімнің әр оқушыға, оның әр қадамына бақылауды қажет етеді. Сабақты игерудің барлық кезеңдерінде бақылау технологияның маңызды компоненттерінің бірі болып табылады. Ол оқушыны қателіктерден сақтандыруға бағытталған [13].
8. Жеке пәндік педагогикалық технология.
1.Ерте және ерте сауаттылықты оқыту технологиясы. Технологияның мазмұны оқу процесі баланың миының танымдық энергиясын жан-жақты белсендіре отырып, белсенділік пен қарым-қатынас арқылы баланың табиғи ойлауына негізделген.
2. Әсерлі сабақтар жүйесіне негізделген технология.
Мақсатты бағыттар:
- қалыпты білім мен дағдыларды игеру;
- ойлау қызметіне математикалық тәсілдерді меңгеру;
- қабілетті балаларды дамыту;
9. Өзін-өзі дамыту технологиясы (М. Монтессори) :
- жан-жақты даму;
- тәрбие даралығын;
- баланың санасында ақыл-ой белсенділігі мен қалыптастырушы заттарды біріктіру.
Басты мақсат-оқыту дағдылары: қолдың, естудің ұсақ моторикасын дамыту.
10. Дамыта оқыту технологиялары.
1. Л. В. Занковтың дамытушылық оқыту жүйесі. Оқу іс-әрекетінің негізгі мотивациясы-танымдық қызығушылық. Занковтың әдісі - бұл әр түрлі іс-шараларға, пікірталастарға, дидактикалық ойындарда оқуға, қолдануға, сондай-ақ есту, ойлау, қиял, сөйлеуді байытуға бағытталған оқыту әдісі.
2. Д.Элькони - В. Давыдовтардың дамыта оқыту технологиясы. Элькони-Давыдовтың технологияларындағы дамытушылық оқыту ең алдымен оның мазмұнына, теориялық біліміне негізделген. Білімнің теориялық негізі терең жинақтау болып табылады. Дәстүрлі технологиялардан айырмашылығы, дамушы оқыту оқу іс-әрекетін әр түрлі бағалайды. Оқушы жасаған жұмыстар мен сапаны оқушы мұғалімнің көзқарасы бойынша бағалайды және оқушының өзі тұрғысынан бағаланбайды.
3. Жеке шығармашылықты дамытуға бағытталған дамытушылық оқыту жүйесі. Іздеу, өнертапқыштық қызмет процестері оқытудың негізгі проблемасына айналады.
Даму мазмұны жақындан орташаға, содан кейін алыс мақсатты болашаққа ауысудан тұрады.
Бұл технологияда ұжымдық жұмыс әдісі кеңінен қолданылады; ми шабуылы, ұйымдастырушылық және белсенділік ойыны, еркін шығармашылық пікірталас [14].
11. Модульдік оқыту технологиясы. Модуль-бұл кез-келген жүйенің, Тұжырымдаманың нақты, жеткілікті тәуелсіз бөлігі.
Оқу модулі жаңартылатын оқу циклі ретінде үш құрылымдық бөліктен тұрады. кіріспе, сөйлесу бөлімі және қорытынды бөлімнен тұрады. Әр оқушының оқу модулінде әртүрлі сағат саны бар. Бұл бір тақырыпқа, тақырыптар тобына немесе оқу бағдарламасына арналған тарауға бөлінген сағат санына байланысты.
Жаңа технологияларды қолдану оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырып қана қоймай, үлкен ізденіс пен шығармашылықты оятуға мүмкіндік береді. Нәтижесінде оқушы:
Жаңа технологияларды қолдана отырып, оқу процесінде білімді шыңдайды;
Оқытудың жаңа процесін қалыптастырады;
Тәуелсіз зерттеу қабілеті артады;
1- Сурет Хмияны оқыту технологиялары
Қазіргі кезде оқу үдерісіндегі репродуктивті қызметтің (жадыда сақталғандарды еске түсіру) үлесін азайтудың есебінен баланың тұлғалық дамуын қамтамасыз етуші заманауи білім беру технологияларын қолдануды білім сапасын арттырудың, оқушылардың жүктемесін азайтудың, оқу уақытын барынша тиімді пайдаланудың негізгі шарты ретінде қарастыруға болады [15].
Заманауи білім беру технологияларының қатарына
* мәселелі оқытуды;
* әртүрлі деңгейлік оқытуды;
* оқытудың ұжымдық жүйесін;
* өнертапқыштық тапсырмаларды меңгеру технологиясын (ӨТМТ);
* оқытудың зерттеушілік әдістерін;
* оқытудың жобалық әдістерін;
* оқытуда ойын әдістерін: рөлдік, іскерлік және өзге де оқыту ойындарын қолдану
технологиясын;
* ынтымақтастықта оқытуды (командалық, топтық жұмыс);
* ақпараттық-коммуникативтік технологияларды;
* денсаулық сақтау технологияларын және т. б. жатқызуға болады.
Тұлғалық бағдарланған оқыту технологиясы
Тұлғалық бағдарланған технологиялар білім алушының тұлғасын білім беру жүйесінің орталығына бағыттайды. Оның дамуы жайлы, қалыптасу жағдайларын, табиғи әлеуеттермен іске асуын қамтамасыз ету. Осы технологияда оқушы субъект ғана емес, басымдыққа ие субъект болып табылады; ол - қандай да бір дерексіз дүниелерге жету құралы емес, білім беру жүйесінің мақсаты болып табылады.
Тұлғалық бағдарланған сабақтың ерекшеліктері
* Типі, түрі мен нысаны әртүрлі дидактикалық материалды құрылымдау, оны сабақта қолдану мақсатын, орнын және уақытын белгілеу.
* Мұғалімнің оқушыға өзін іс жүзінде таныту мүмкіндіктерін ойластыру. Оларға сұрақ қою, бірегей идеялары мен болжамдарымен бөлісу мүмкіндігін беру.
* Ой, пікір, бағамен алмасуды ұйымдастыру. Оқушыларды достарының жауаптарын толықтыруға және талдауға ынталандыру.
* Әр оқушының субъектілік тәжірибесін қолдану және түйсігіне сүйену.
* Әр оқушы үшін сәттілік жағдайын жасауға ұмтылуға негізделген [16].
Әртүрлі деңгейлік оқыту технологиясы
Материалды меңгеруге берілетін уақыт шектелмеген жағдайларда оқушылардың қабілеттіліктері зерттеледі және төмендегідей санаттарға бөліп қарастырылады:
* қабілеті төмен, оқуға уақытының көп бөлігін жұмсайды, білім мен машықтардың алдын ала белгіленген деңгейіне жетуге қабілетсіз;
* дарынды (шамамен 5%), олар қалғандарының шамасы келмейтін дүниені орындай алады;
* білім мен машықтарды меңгеруге деген қабілеттіліктері шамамен 90% жететін оқушылардың оқуға уақытын жұмсауы.
Ұжымдық өзара оқу технологиясы
Осы технология бойынша жұмыс барысында жұптардың үш түрі қолданылады:
1) Статистикалық; 2) динамикалық; 3) вариациялық
* Статистикалық жұп. Мұнда қалауы бойынша екі оқушы біріктіріледі, олар рөлдермен алмасады: мұғалім мен оқушы. Осылай өзара психологиялық үйлесімділік жағдайында екі әлсіз, екі мықты, мықты және әлсіз оқушы жаттыға алады.
* Динамикалық жұп. Төрт оқушы таңдалады және оларға төрт бөліктен тұратын тапсырма беріледі; оқушы тапсырманың өзіне берілген бөлігін орындағаннан және өзіндік бақылаудан кейін тапсырманы үш рет талқылайды, яғни әрбір әріптесімен, әр кезде оның баяндау логикасын, екпінін, қарқынын және т. б. ауыстыру керек, яғни жолдастарының жеке ерекшеліктеріне бейімделу тетігін іске қосу керек.
* Вариациялық жұп. Мұнда топтың төрт мүшесінің әрқайсысы өз тапсырмасын алады, оны орындайды, мұғаліммен бірге талдайды, қалған үш жолдастарымен сызба бойынша өзара оқытуды жүргізеді, нәтижесінде әрқайсысы оқу мазмұнының төрт үлесін меңгереді.
Ұжымдық өзара оқыту технологиясының басымдықтары:
* үнемі қайталанып отыратын жаттығулардың нәтижесінде логикалық ойлау және түсіну дағдылары жетіледі;
* өзара араласу барысында жадысы іске қосылады, алдыңғы тәжірибе мен білімді жұмылдыру мен өзектендіру жүреді;
* әрбір оқушы өзін емін-еркін сезінеді, жеке қарқында жұмыс істейді;
* тек өзінің жетістіктері үшін ғана емес, сонымен бірге ұжымдық еңбектің нәтижелері үшін жауаптылығы артады;
* сабақ қарқынын ұстап тұру қажеттілігі жойылады, бұл ұжымдағы шағын ортаға оң әсерін тигізеді;
* тұлғаның адекватты өзіндік бағасы, өз мүмкіндіктері мен қабілеттіліктерін, артықшылықтары мен шектеулерін бағалауы қалыптасады.
Бір ақпаратты бірнеше ауыспалы әріптестермен талқылау ассоциациялық байланыстар санын арттырады, сәйкесінше, барынша мықты меңгеруді қамтамасыз етеді [17].
Ынтымақтастық технологиясы
Шағын топтарда оқуды білдіреді. Ынтымақтастықта оқудың басты идеясы - бір-бірін көмектесіп қана қоймай, бірге оқу, өзінің жетістіктері мен достарының жетістіктерін ұғыну.
Ынтымақтастықта оқуды ұйымдастырудың бірнеше нұсқасы бар. Шағын топтардың жұмысын ұйымдастырудың барлық нұсқасына тән негізгі идеялар - мақсаттар мен міндеттердің ортақтығы, жеке жауаптылық және жетістіктің тең мүмкіндіктері [18].
Модульдік оқыту технологиясы
Оқушы модульмен жұмыс барысында оқудың нақты мақсаттарына толықтай өз бетімен (немесе көмектің қандай да бір үлесімен) қол жеткізеді.
Модуль - бұл мақсатты функционалды түйін, мұнда оқу мазмұны мен оны меңгеру технологиясы біріктірілген. Оқу мазмұны аяқталған дербес ақпараттық блоктарда сақтандырылады. Дидактикалық мақсаты тек білім көлеміне нұсқаулардан ғана емес, сонымен бірге оны меңгеру деңгейінен тұрады.
Модульдер жекелеген оқушылармен жұмысты жекешелендіруге, оларға көрсетілетін көмекті мөлшерлеуге, мұғалім мен оқушының қарым-қатынас нысандарын өзгертуге мүмкіндік береді.
Модульдік оқыту-педагогикалық технологиялардың бірі, ол жеке тұлғаға бағытталған. Бұл оқу процесін бір уақытта оңтайландыруға, оқу мақсаттарын жүзеге асыруда оның тұтастығын қамтамасыз етуге, оқушылардың танымдық және жеке саласын дамытуға мүмкіндік береді. Бұл технология оқушылардың оқу, танымал ғылыми және анықтамалық әдебиеттермен жұмыс жасау барысында өз бетінше білім алуына негізделген. Модульдік технология оқушының танымдық іс-әрекетін қатаң басқаруды өзін-өзі басқарудың кең мүмкіндіктерімен біріктіруге мүмкіндік береді.
Модульдік оқыту мектептегі химия курсының мазмұнын қосымша мәліметтермен қанықтыру және материалды зерттеудің тиімді әдістерін табу негізінде жаңарту мәселелерін шешу үшін қолданылады.
Модульдік оқыту оқушының қажеттіліктеріне сәйкес білім беру мүмкіндіктерін қамтамасыз етеді.
Химия сабақтарында оқытудың модульдік технологиясын қолдану әр оқушының жеке қабілеттерін дамытады, оқу-танымдық іс-әрекеттегі нақты мақсаттарға өз бетінше жетуге, білімді игеру деңгейін анықтауға, білім мен дағдылардағы олқылықтарды көруге, оқу іс-әрекетін өзін-өзі басқаруды жүзеге асыруға үйретеді [19].
Модульдік оқыту сабақтарында оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға белгілі бір ынталандыру тудыратын жарыс элементі бар.
Модульдік оқыту кезінде оқушылардың білімі мен дағдыларын рейтингтік бағалау жиі қолданылады. Бірқатар белгілер бойынша рейтинг жүйесі сандық шкаламен үлкен ұқсастыққа ие, бірақ олай емес. Рейтинг - бұл ұпай жинау арқылы алынған нақты сан. Оқу кезеңінің соңында барлық ұпайлар жинақталады және рейтингтік баға алынады. Оқудың рейтингтік бағасы осы пән бойынша оқушының дайындық сапасын шынайы сипаттауға мүмкіндік береді. Модульдік оқытуда әр тапсырма балмен бағаланады, оның рейтингі мен мерзімі белгіленеді, яғни рейтингтік бақылаудың негізгі қағидасы - олардың жүйелі жұмысын ескере отырып, білімді, білік пен дағдыларды бақылау және бағалау.
Осылайша, модульдік оқыту технологиясын қолдану кезінде деңгейлік саралау қағидаты іске асырылады, бұл оқушыларға мемлекеттік білім стандартын ғана емес, сонымен қатар оқытудың жоғары деңгейіне көтерілуге мүмкіндік береді [20].
Модульдік оқыту сабағындағы мұғалімнің рөлі.
Модульдік оқыту сабағында мұғалімнің рөлі оқушылардың жұмысын басқаруға, қойылған міндеттерді шешу жолдарын түзетуге, оқушыларға кеңес беруге, көмек көрсетуге және қолдауға дейін азаяды. Бұл жағдайда мұғалім сабақта әр оқушымен сөйлесуге мүмкіндік алады.
Инновациялық технологиялар
Кез келген педагогикалық технология оқушылардың қызметін белсендіруші және қарқындатушы құралдарға ие, кейбір технологияларда осы құралдар нәтижелер тиімділігінің басты идеясы мен негізін құрайды. Оларға перспективалық - ілгерінді оқыту технологиясын, ойын, мәселелі, бағдарламаланған, қарқынды оқыту және жалпы оқу машықтарын жетілдіру технологияларын жатқызуға болады.
Перспективалық-ілгерінді оқыту технологиясы
Оның негізгі тұжырымдамалық ережелері деп тұлғалық тәсілді (тұлға аралық ынтымақтастықты); балаларды оқу барысында дамытудың басты шарты ретінде жетістікке бағдарлануды; жіберілген қателермен жұмыс істеудің орнына қателерін алдын алуды; даралау, яғни әркім үшін білімнің қолжетімділігін; аралық оқытуды (білетін адам арқылы білмейтін адамды оқыту) атауға болады.
Бағдарламаның кейбір мәселелерінің объективтік күрделілігін азайту үшін олардың білім беру үдерісіне енгізілуінен озық жүру керек. Демек, қиын тақырыпты осы кезде өтіп жатқан материалмен бірге қандай да бір байланыста алдын ала қозғауға болады.
Перспективалық (өтетін тақырыптан кейінгі) тақырып әр сабақта аз мөлшерде беріледі (5 - 7 мин). Бұл ретте тақырып баяу ашылады, ары қарай, барлық қажетті логикалық ауысуларымен жаңа материалды (перспективалық тақырыпты) талқылауға алдымен мықты, орташа және содан кейін ғана әлсіз оқушылар тартылады. Нәтижесінде барлық балалар бір-бірін ақырындап оқытады.
Бұл технологияның басқалардан ерекшелігі оқушылардың топта пікір айта алуы болып табылады. Ол оқушы бойындағы үш әрекетін біріктіреді: ойланамын, айтамын, жазамын. Тірек сызбалар, немесе жай ғана тіректер, кесте, карточкалар, сызулар, суреттер түрінде түсіндіру және ресімдеу барысында оқушылардың көз алдында туындайтын тұжырымдар пайда болады.
Оқушы мұғалімнің сұрағына жауап бергенде тіректі қолдана отырып (жауапты оқиды), бөгелушілігі, қателіктен қорқуы жойылады. Сызба талқылау мен дәлелдеу алгоритміне айналады, ал назардың барлығы берілгенді есте сақтауға немесе еске түсіруге емес, керісінше оның мәніне, ойлауына, себеп-салдарлық байланысын түсінуге бағытталған [21].
Ойын технологиялары
Ойын - баланың ғана емес, сонымен бірге ересек адамның еңбек пен оқумен қатар айналысатын әдеттерінің бір түрі. Ойын барысында жағдаяттар шарты, қандай да бір қызмет түрі, қоғамдық тәжірибе қалыптасуы мүмкін, ал нәтижесінде өзіндік іс-әрекетін басқару қалыптасады және жетілдіріледі. Оқу үдерісін белсендіру мен қарқындатуға тиімді заманауи мектепте ойынның бұл қызметі келесі жағдайларда қолданылады:
* өзіндік технология ретінде;
* педагогикалық технологияның элементі ретінде;
* сабақтың немесе оның бөліктерінің нысаны ретінде;
* сыныптан тыс жұмыста.
Ойын технологиясының, оның элементтерінің оқу үдерісіндегі орны мен рөлі көбіне мұғалімнің ойын қызметін түсінуіне байланысты. Дидактикалық ойындардың нәтижелілігі, біріншіден, оларды жүйелі қолдануға, екіншіден, олардың бағдарламаларын мақсатты түрде құруға, оларды әдеттегі дидактикалық жаттығулармен үйлестіруге байланысты. Ойын қызметіне заттардың негізгі өзіндік белгілерін қалыптастыратын ойындар мен жаттығуларды айқындау, салыстыру, жалғастыру машығы; шынайы құбылыстарды жалған құбылыстардан ажырату машығын дамытушы, өзін өзі басқару машықтарын, жылдам ойлауын, музыкаға бейімділігін, тапқырлығын және т. б. тәрбиелеуші ойындар кіреді [22].
Іскерлік ойындар жаңа материалды меңгерудің, шығармашылық қабілеттерді дамытудың, жалпы оқу машықтарын қалыптастырудың кешенді міндеттерін шешу үшін қолданылады.
Ойын оқушыларға оқу материалын әртүрлі тұрғыдан түсінуге және меңгеруге мүмкіндік береді. Мұндай ойындар имитациялық, операциялық, рөлдік және т. б. Бөлінеді [23].
Имитациялық ойындарда - қандай да бір ұйымның, кәсіпорынның немесе оның бөлімшесінің қызметі имитацияланады. Оқиғалар, адамдар қызметінің нақты түрлері (іскерлік жиналыс, жоспарды талқылау, сұхбат жүргізу және т. б.) имитацияланады.
Операциялық ойындар нақты спецификалық операциялардың орындалуын қалыптастыруға септігін тигізеді, мысалы, көпшілік алдында сөз сөйлеу, шығарма жазу, есептерді шығару, үгіт-насихат жүргізу. Мұндай ойындарда сәйкес жұмыс процесі ерекшелеенеді. Олар шынайы дүниелерді имитациялайтын жағдайларда жүргізіледі.
Рөлдік ойындарда нақты тұлғаның мінез - құлық, іс - әрекеттер, қызметтер мен міндеттерді орындау тактикасы қалыптасады. Осындай ойындар үшін жағдаяттар сценарийі әзірленеді, оқушылар арасында қатысушы тұлғалардың рөлі бөлінеді.
Барлық іскерлік ойындар технологиясы бірнеше кезеңнен тұрады.
* Дайындық. Сценарий әзірлеу - жағдайды және объектіні шартты белгілеу. Сценарийге сабақтың оқу мақсаты, мәселенің сипаттамасы, алға қойылған міндетті негіздеу, іскерлік ойынның жоспары, рәсімнің сипаттамасы, қатысушы тұлғалардың мінездемелері кіреді.
* Ойынға кіріспе. Ойынға қатысушылар, ойынның шарты, сарапшылар, басты мақсаты хабарланады, мәселенің көтерілуі мен жағдаятты таңдау негізделеді. Материалдар дестесі, нұсқаулықтар, қағидалар, ұстанымдар айқындалады.
* Ойын барысы. Ол басталғанда ешкімнің араласуға және оның барысын өзгертуге құқығы жоқ. Тек жүргізуші ғана қатысушылардың іс-әрекеттерін түзете алады, егер олар ойынның негізгі мақсатынан ауытқып кетсе.
* Ойынның нәтижелерін талдау және бағалау. Сарапшылардың сөз сөйлеуі, пікір алмасу, оқушылардың өз шешімдері мен тұжырымдарын қорғауы. Қорытындыда мұғалім жеткен нәтижелерді баяндайды, жіберілген қателіктерді атап өтеді, сабақтың соңғы қорытындысын тұжырымдайды [24].
Мәселелі оқыту технологиялары
Мұндай оқыту оқушылардың қалыптастырушы жағдайларда теориялық және іс-тәжірибелік міндеттерді шешу барысында жаңа білім алуына негізделген.
Мұның әрқайсысында оқушылар шешімді өз бетімен іздеуге мәжбүр, ал мұғалім оқушыға жай ғана көмектеседі, мәселені түсіндіреді, оны тұжырымдайды. Мысалы, мұндай мәселелерге химияның заңын, ережесін, математикалық формуланы, геометриялық теореманы дәлелдеу тәсілін және т. б. өз бетімен шығаратын тапсырмаларды жатқызуға болады. Мәселелі оқыту мына кезеңдерден тұрады:
* ортақ мәселелі жағдайды түсіну;
* нақты мәселені талдау, тұжырымдау;
* шешім (болжамдарды ұсыну, негіздеу, оларды ары қарай тексеру);
* шешімнің дұрыстығын тексеру.
Мәселелі жағдайлар құру қағидалары
* Оқушыларға іс-тәжірибелік немесе теориялық тапсырма беріледі, оны орындау білімді ашуды және жаңа машықтарды меңгеруді талап етеді.
* Тапсырма оқушының зияткерлік мүмкіндіктеріне сай болуға тиіс.
* Мәселелі тапсырма жаңа материалды түсіндіргенге дейін беріледі.
* Мұндай тапсырмаларға: меңгеру, сұрақты қалыптастыру, іс-тәжірибелік әрекеттер орындалады.
* Бір мәселелі жағдай әртүрлі тапсырмалардан туындауы мүмкін.
Оқытудағы мәселелік деңгейлері
* Мұғалім мәселені (міндетті) өзі көтереді және оны оқушылардың белсенді зейіні мен талқылауы арқылы шешеді (дәстүрлі жүйе).
* Мұғалім мәселені көтереді, оқушылар өз бетімен немесе оның жетекшілігімен шешімін табады; ол шешу жолдарын өз бетімен іздейді (жекелей-ізденушілік әдіс).
* Оқушы мәселені көтереді, оқытушы оны шешуге көмектеседі, оқушының мәселені өз бетімен тұжырымдау қабілеттілігі тәрбиеленеді (зерттеушілік әдіс).
* Оқушы мәселені өзі көтереді және өзі шешеді (зерттеушілік әдіс) [25].
Мәселелі оқытуда зерттеушілік әдіс басты орын алады, мұнда оқу жұмысы оқушылар білім алудың ғылыми әдістерімен танысатын, ғылыми әдістер элементтерін меңгеретін, жаңа білімді өз бетімен алу машықтарын игеретін, ізденуді жоспарлайтын және өзі үшін жаңа тәуелділікті немесе заңдылықты ашатын деңгейде ұйымдастырылады.
Мұндай оқу үдерісінде оқушылар логикалық, ғылыми, диалектикалық, шығармашылық тұрғыдан ойлануға машықтанады; олар алған білім дәлелдерге айналады; олар тереңнен қанағаттанушылық, өзінің мүмкіндіктері мен күштеріне деген сенім сезімін басынан өткереді;
Алайда, мәселелі оқыту үнемі оқушыға қиындық тудыратын дүниелермен тығыз байланысты, ойлану мен шешу жолдарын іздеуге дәстүрлі оқытумен салыстырғанда барынша көп уақыт кетеді. Педагогтар жоғары педагогикалық шеберлік талап етіледі [26].
Дамыта оқыту
Дамыта оқыту әдістемесі - бұл оқу қызметінің түбегейлі басқаша құрылымы, дайындау мен жаттауға негізделген жылдам ойлауға негізделген. Оның тұжырымдамасының мәні баланың дамуы мұғалім үшін де, оқушының өзі үшін де басты міндетке айналатын жағдайларды жасаудан тұрады. Дамыта оқытуды ұйымдастыру тәсілі, мазмұны, әдісі мен нысандары баланы жан-жақты дамытуға бағдарланған.
Мұндай оқыту барысында балалар жаңа білімді, машықтар мен дағдыларды меңгеріп қана қоймайды, сондай-ақ ең алдымен оларға өз бетімен жету тәсілдерін игереді, олардың қызметке деген шығармашылық көзқарасы қалыптасады, ойлауы, қиялы, зейіні, жадысы, ерік-жігері дамиды.
Дамыта оқытудың өзекті идеясы - ойлауды ілгерінді дамыту, бұл баланың өзінің шығармашылық әлеуетін өз бетімен қолдануға дайындығын қамтамасыз етеді [27].
Дамыта оқытудың өзіндік ерекшелігі - дәстүрлі мектеп бағаларының болмауы. Мұғалім балалардың еңбегін жекелеген эталондар бойынша бағалайды, бұл олардың әрқайсысы үшін сәттілік жағдайын қалыптастырады. Жеткен нәтижені мазмұнды өзіндік бағалау енгізіледі, ол мұғалімнен алынған нақты өлшем шарттардың көмегімен жүргізіледі.
Оқушының өзін өзі бағалауы мұғалімнің бағасынан бұрын беріледі, қатты айырмашылық болса ол сәйкестендіріледі. Оқушы өзін өзі бағалау әдістемесін меңгеріп, өзінің оқу іс-әрекеттерінің нәтижесінің соңғы мақсатқа сәйкес келетіндігін өзі айқындайды. Кейде тексеру жұмыстарына әдейі сабақта өтпеген материал немесе балаға бейтаныс тәсілдермен шешілетін тапсырмалар енгізіледі. Бұл қалыптасқан оқу машықтарын бағалауға, балалардың бағалау қабілеттілігін, олардың нені білетін-білмейтіндігін айқындауға, олардың зияткерлік қабілеттіліктерінің дамуын қадағалауға мүмкіндік береді.
Оқу қызметі бастапқыдан-ақ ұжымдық ойлану, пікірсайыстар мен мәселені шешу нұсқаларын бірлесе іздеу ортасында ұйымдастырылады. Оқудың негізін мұғалім мен оқушы арасындағы, сондай-ақ өзара диалогтық қатынас құрайды [28].
1.2 Химияны модельдеу арқылы оқытудың маңызы
Жаңаша білім беру жүйесінде белсенді оқытудың әдістері жеке тұлғаның қалыптасуында маңызы зор. Оқытудың белсенді әдістері -- оқу материалын игеру үдерісінде оқушыларды белсенді ойлау және практикалық әрекетке итермелейтін әдістер. Белсенді оқыту мұғалімнің дайын білімдерді баяндауына, оларды есте сақтауы мен қайта жаңғыртуына емес, оқушылардың белсенді ойлау және практикалық әрекет үдерісінде өз бетінше білімдер мен біліктерді меңгеруіне бағытталған әдістер жүйесін пайдалануды білдіреді. Белсенді оқыту әдістерінің ерекшеліктері олардың негізінде практикалық және ойлау әрекетіне ояту жатыр. Онсыз білімдерді игеруде алға жылжушылық болмайды. Оқытудың белсенді әдістерінің пайда болуы және дамуы оқытудың алдына оқушыларға білім ғана беріп қоймай, танымдық қызығушылықтар мен қабілеттердің, шығармашылық ойлаудың, өз бетінше ақыл-ой еңбегінің қалыптасуы мен дамуын қамтамасыз ету т.б. жаңа міндеттер қойылуымен байланысты [29].
Белсенді оқу мен оқытудың тәсілдері мыналар болып табылады:
1) Белсенді оқу;
2) Бірлескен оқу;
3) Саралау;
4) Пəнаралық байланыс;
5) Оқушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру;
6) Оқу əңгімелері;
7) Электрондық оқу жəне жаңа технологияларды пайдалану;
8) Модельдеу
Модельдеу - айналадағы заттарды меңгеру және зерттеу әдістерінің бірі. Бұл әдістің мәні мынада: зерттелетін күрделі нысанды модель - анағұрлым қолжетімді және зерттеуге оңай модельмен ауыстыруға болады.
Химиядағы модельдеу объектілері ретінде: атомдар, молекулалар, кристалдар, зауыттық құрылғылар, химиялық қондырғылар, сонымен қатар процестер мен құбылыстар болып табылады. Кейбір тақырыптардың түп нұсқасын тікелей зерттеу мүмкін емес (мысалы, микроәлем объектілері, атомның ішкі құрылысы) немесе қиын (мысалы, зауыттық құрылғылар) жеке қасиеттерін көрнекі түрде көрсету үшін қызмет етеді.
Микробөлшектер объектілерін зерттеу кезінде модельдер заттардың құрылымы мен олардың қасиеттері арасында, көзге көрінетін және кеңістікпен арасындағы логикалық байланыстарды орнату үшін оқу жұмысын ұйымдастыруға қызмет етеді [30].
Молекулалардың модельдері символдық элементтерді (химиялық таңба, валенттік штрих) нақты молекуланың құрылымына ұқсастық ретінде қарастырылатын кеңістіктік кескінмен біріктіреді. Микроәлемнің объектісін дәлірек жаңғырту үшін бір-бірін толықтыратын бірнеше түрлі модельдерді қолдануға болады.
Сабақтарда микроәлемнің объектілерімен танысу үшін Молекулалардың таяқша модельдерін құрастыруға арналған атомдық модельдер қолданылады. Оқушылар атомдық модельдерді пайдалана отырып, қарапайым және күрделі заттардың молекулаларының модельдерін құрастырады. Қорапшада 100 шақты пластикалық шарлардан тұрады. Онда жеті түрлі атомдардың үлгілері бар. Шарларға түсті шатундар олардың ортасына салынған. Атомдарды бір-бірімен байланыстыру үшін пластикалық иілгіш шыбықтың екі түрі қолданылады (бір, қос және үштік байланыстарды модельдеу үшін). Құрылғының барлық бөліктері қорапқа салынған. Шар және таяқ үлгілерінде атомдар бір-бірімен химиялық байланысты имитациялайтын таяқшалар арқылы қосылған шарлар түрінде бейнеленген. Бұл модельдерді сабақта қолдану кезінде оқушыларға шарлар шартты түрде тек атомдардың орталықтарын бейнелейтінін түсіндіру қажет. Таяқшалар химиялық байланыстардың бағытын және байланыс бұрыштарының шамасын көрсетеді.
1- Сурет. Этилен молекуласының модельі
Үш өлшемді модельдер бір, қос, үш немесе ароматты байланыстармен байланыстырылған атомдардың өлшемдері мен әртүрлі пішіндерін көрсетеді.
2- Сурет. Үш өлшемді модельдер
Химия сабағында бейорганикалық заттардың құрылысын зерттегенде кристалдық торлардың әртүрлі үлгілері қолданылады.
3- Сурет. Кристалдық тор модельі
Кристалл торларының кеңістіктік құрылымының модельдері микроәлемдегі заттардың қасиеттерін көрсетеді, ал оқушылар, әдетте, таза сыртқы белгілерді: пішінді, өлшемді, түсті, материалды салыстырады және маңызды ішкі қасиеттерді талдамайды [31].
Модель - бұл көріну мен тұжырымдаманың қорытпасының бір түрі, - деп жазады В.В. Давыдов Оқытудың нақты бейнелері кітабында, абстрактілі ұғымдарды қалыптастыру үшін [32].
Абстрактілі - бейнелі бейнелер мен ұғымдарды қалыптастыруда мектеп оқушыларының танымдық белсенділігі оқу материалының мазмұнына және оқушылардың жас ерекшеліктеріне байланысты. Сонымен, оқытудың бастапқы кезеңінде өтілетін тақырыптар төменгі 7-8 сынып оқушылары үшін атомдық және молекулалық теорияға негізделген.
Сондықтан тиімділік үшін магниттік негіздегі жазық модельдер-қолданбалар химиялық элементтердің стандартты белгілеріне сәйкес екі жағынан әртүрлі түстермен боялған әртүрлі өлшемдегі шеңберлер түрінде қолданылады. Мысалы, (суретте) оттегі қызыл, сутегі қара, хлор сұр, көміртегі көк шар өзекті модельдер көрсетілген [33].
4- сурет. а) су молекуласы б) оттек және сутек моделі
Модельдеу тапсырмаларын орындау арқылы алған білімдерін құрастыру және қолдану қабілеттерін дамытады және бұл күрделі дерексіз материалды меңгеруге ықпал етеді. Модельдеу, әсіресе, абстрактілі ойлауы дамымаған оқушыларға, әсіресе микроәлем құбылыстары оқушыларға тікелей бақылау үшін қолжетімсіз болғандықтан, оқу материалын меңгеруге көмектеседі.
Сабақта оқу модельдерін тиімді пайдалану үшін оларды табиғи нысандар мен химиялық эксперименттер, схемалар мен кестелер және әртүрлі экрандық құралдармен бірге қолдану қажет.
Зауыттық қондырғының модельдеп оқытуда нақты объектінің типтік белгілері бар, олар оқушылардың оқу бағдарламасында қарастырылған білімді игеруі үшін өте маңызды [34].
Қазіргі заманғы химиялық кәсіпорындар -- бүкіл зауыт кешендері -- оқушылардың қабылдауына тек объектілердің күрделілігіне ғана емес, сонымен қатар масштабына да қол жетімді емес. Зауыттық химиялық құрылғылар модельдерінің негізгі дидактикалық функциясы оқушыларды құрылғылардың құрылғысымен және олардың әрекет ету принципімен таныстыру болып табылады.
Модельдеп оқыту процесінде студенттер практикалық әрекеттерді теориялық біліммен біріктіруі керек. Мұндай оқушылар тәуелсіздікпен, стандартты емес ойлау қабілетімен және шығармашылық белсенділігімен ерекшеленеді [35].
0.3 Модельдеу классификациясы мен түрлері
Мектеп табалдырығында оқушылардың ақпараттық-коммуникациялық құзіреттілігін дамыту қазіргі уақытта болашақ химия мұғалімдерін әдістемелік даярлау жүйесіндегі маңызды міндеттердің бірі болып табылады. Қазіргі қоғам тез қарқынмен дамып келеді, ғылыми-техникалық прогресс алға жылжуда, білім де бір орында тұрмайды, сондықтан мемлекетке құзыретті жақсы қызметкерлер қажет. Бұл мұғалімдер үшін де, химия сияқты маңызды пән мұғалімдері үшін де маңызды, өйткені бұл ғылым үнемі жетілдіріліп отырады. Мұғалім басқа ешкім сияқты білікті маманның заманауи талаптарына сай болуы керек. Оқу ақпаратын модельдеу мұғалімнің құзіреттілігінің маңызды көрсеткіші болып табылады [36].
Модельдеу - бұл нақты объектінің сипаттамаларын идеалды объектінің сандық сипаттамаларына енгізу, құрылымның ерекше белгілері мен жұмыс істеуін прототиптен модельге көшіру [37]. Яғни, модельдеу ұғымы - модельді алдын-ала талдау, әзірлеу, қолдану процесі, содан кейін онымен жұмыс жасау кезінде алынған нәтижелерді салыстыру.
Бірқатар ғалымдардың пікірінше модельдерді түрлері бойынша бірнеше топтарға бөлуді ұсынған [38]:
- пішінді (мінсіз);
- материалдық (пәндік);
- маңызды (ақпараттық).
Химиялық элементтердің периодтық жүйесіндегі элементтер мен атомдардың, элемент символдары, химиялық формулалары, электрондық бұлттарының орналасуы сипаттамалары бойынша төмендегідей модельдерін құрастыруға болады.
1) Химиялық формулаларды:
- графикалық (құрылымдық)
- молекулалық
- эмпирикалық
- стереохимиялық
2) Электрондық формулалары бойынша:
- Атомдар
- молекулалар
- жай зат
- күрделі зат
3) Заттың агрегаттық күйі (қатты, сұйық, газ тәрізді, плазма)
4) Кристалдық тор (атомдық, молекулалық, иондық, металлдық)
5 ) Химиялық байланыстың түзілуі бойынша:
- иондық байланыс
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: 7 сынып химиясын модельдеу элементтері арқылы оқыту
5В011200 - Химия мамандығы бойынша
Алматы, 2022 ж.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Химия және химиялық технология факультеті
Органикалық заттар, табиғи қосылыстар мен полимер химиясы және технологиясы кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: 7 сынып химиясын модельдеу элементтері арқылы оқыту
5В011200 - Химия
Орындаған: Сапақ А.С.
Ғылымижетекші:
Х.ғ.к., аға оқытушы Далабаева Н.С.
Қорғауға жіберілді:
Хаттама№ , 2022ж.
Кафедрамеңгерушісі
х.ғ.д., профессор Мун Г.А.
Алматы, 2022ж.
МАЗМҰНЫ
ТҮЙІНДЕМЕ
КІРІСПЕ
І ӘДЕБИ ШОЛУ
1.1 Заманауи білім беру технологиялары
1.2 Химияны модельдеу арқылы оқытудың маңызы
1.3 Модельдеу классификациясы мен элементтері түрлері
1.4 Теориялық және практикалық модельдеудің ерекшеліктері
ІІ ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМ
2.1 7-сынып "Атомның құрылысы. Молекулалар " тақырыбын химиялық
модельдеу элементтері арқылы оқыту
2.1.2 Қосылыстардың молекулалық құрылысын графикалық анимациялық
модельдеу әдісімен түсіндіру
2.2 Зертханалық сабақтарда компьютерлі модельдеуді қолдану
2.3 Реакция теңдеулерін конструкторлық модельдеу ойындары арқылы
құрастыру
2.3.1 7 сыныптағы күрделі тақырыптарды графикалық модельдеу арқылы
оқытудың тиімділіктері
ІІІ НӘТИЖЕЛЕР МЕН ТАЛҚЫЛАУЛАР
3.1 7 сынып Атомның құрылысы. Молекулалар тақырыбын модельдеу
элементтері арқылы оқытудың нәтижелері
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі мен жаңалығы: Бүкіл әлемге бәсеке бола алатын білім экономикасына жету үшін бәсекеге түсе алатын білім беру бағдарламаларын орта мектепте қолдану өзекті мәселелердің бірі. Орта мектепте жаңа әдістерді енгізу мәселесінің пайда болу себептерінің бірден-бір бастауы осы. Берілген дипломдық жұмыста 7 сынып химиясын модельдеу элементтерімен оқыту әдістерін орта мектепте қолданудың негізі, ерекшеліктері, мәселелері, келешегі, мүмкіндіктері сипатталады. Жаңа білім беру әдісін терең зерттеп, теорияларды іс жүзінде қолданып тәжірибе жасау, нәтижелерін талқылау арқылы жетістікке жету жолдары жоспарланған.
Жұмыстың мақсаты: 7 сынып химиясын модельдеу элементтері арқылы оқытудың ерекшеліктерін айқындау және қолдану.
Жұмыстың теориялық маңыздылығы: химияны зерттеуде оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға, ой өрісін кеңейтуге бағытталған түрлі әдістерді сәтті қолданудың факторлары мен педагогикалық жағдайларын анықтау.
Жұмыстың практикалық маңыздылығы: Тәжірибе арқылы оқушылардың сабақ үлгерім көрсеткішін 90% пайызға дейін арттыру. Өтілген сабақты тереңінен түсіндіре білу.
Зерттеу нысаны- орта мектептегі 7 сынып химия сабағы
Зерттеу гипотезасы: егер сіз орта мектепте химияны оқытуда оқу процесінде модельдеп оқыту әдістерін қолдансаңыз, бұл оқушылардың мәселелерді шешуге деген ынтасы мен берген білімді іздену арқылы түсіну қабілетін арттырады
Мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылады:
oo 7 - сынып химия пәнін модельдеу элементтері арқылы оқытуға аналитикалық шолу жасау;
oo Атомның құрылысы. Молекула тақырыбын графикалық модельдеу арқылы оқыту;
oo теориялық және зертханалық сабақтарда компьютерлік анимациялық, конструкторлық модельдеу элементтерін қолданудағы тиімділіктерін көрсету;
oo химия пәнінде оқытуда модельдеу әдісін қолданудың артықшылықтарын талдау.
I ӘДЕБИ ШОЛУ
0.1 Заманауи білім беру технологиялары
Педагогикалық оқыту технологиясы оқу процесін жүзеге асырудың мазмұнды техникасы [1].
П. В. Васильева мен Н. Е. Кузнецованың пікірінше, "Технология - бұл оқу процесін бірқатар кезеңдерге бөлуді көздейтін мақсатты қызмет, олардың әрқайсысында нақты белгіленген құралдар мен әдістерді қолдана отырып, белгілі бір міндет шешіледі" - деп анықтама берген [2].
ЮНЕСКО анықтамасына сәйкес, педагогикалық технология - бұл техникалық және адами ресурстарды және олардың өзара әрекеттесуін ескере отырып, білім берудің барлық процесін құруға, қолдану және анықтауға, білім беру формаларын оңтайландыруға бағытталған жүйелі әдісі [3].
А. К. Колеченко, педагогикалық технологияны - қойылған мақсаттарға сәйкес білімді, дағдыларды және қарым-қатынастарды құру, қалыптастыру және бақылау бойынша операциялар жиынтығы ретінде қарастырады [4].
Жоғарыда айтылғандардың бәрін ескере отырып, педагогикалық технология арқылы, мұғалімдер мен білім алушылар белгілі бір заңнамалармен бірлесіп ұйымдастырылған әдістер мен тәсілдер арқылы ортақ мақсаттарға жетуін айтады.
Көптеген авторлар оқу процесіне қатысты "білім беру технологиясы" ұғымының анықтамаларын былайша ұсынды. В.В. Гузеевтің пікірінше:
1) жоспарланған оқыту нәтижесінің кейбір көріністерінен;
2) оқушылардың ағымдағы жағдайын диагностикалау құралдарынан;
3) оқыту модельдерінің жиынтығынан;
4) осы нақты жағдайлар үшін оңтайлы модельді таңдау критерийлерінен тұратын кешенді білім беру технологиясы деп атады [6].
М.А.Чошановтың пікірінше, оқыту технологиясы - дидактикалық немесе әдістемелік жүйенің құрамдас (процессуалдық) бөлігі [7].
Әртүрлі педагогикалық технологиялар кеңінен қолданылады, бірақ олардың маңыздылығы мен жіктелуіне қатысты бірыңғай көзқарас жоқ. "Технологиялар" көбінесе мұғалімнің оқу-тәрбие процесінде жұмыс істеу әдістерін білдіреді, өйткені "педагогикалық технология, білім беру мақсаттарын сәтті жүзеге асыруға мүмкіндік беретін оқыту мен тәрбиелеудің теориялық негізделген үрдістерін дамыту құралдары мен әдістерінің жиынтығы. Дидактикалық тұрғыдан педагогикалық технологиялар, бұл педагогикалық жүйенің жеке элементтері бойынша іске асырылуын сипаттайтын қолданбалы әдістерді әзірлеу" [8].
"Педагогикалық технология", "білім беру технологиясы", "оқыту технологиясы" ұғымдарының түсіндірмелеріне шолатын болсақ, олардың мазмұны мен арақатынасына әртүрлі түсіндірулердің болуын көрсетеді. Бұл түсіндірулер көбінесе "педагогика", "білім беру", "техника" ұғымдарының, сондай-ақ "технология" ұғымының адамның дамуы мен қалыптасу процестерін мақсатты ұйымдастыруға қатысты қалай анықталатынына байланысты.
Педагогикалық технологияның негізгі элементтері:
1) мақсаттар мен міндеттер;
2) диагностика (бастапқы, ағымдағы, қорытынды);
3) оқу процесіне қатысушылардың белсенділігі;
4) оқыту формаларын, әдістері мен құралдарын ұйымдастыру және таңдау;
5) рефлексия;
6) оқу пәнінің мазмұны.
Оқыту технологиялары оқыту теориясы мен әдістемелерін негізге ала отырып, ондағы жағдаятар мен міндеттерді, олардың даму деңгейіне байланысты тиімділігін қамтиды.
Негізгі оқыту технологиялары төмендегідей жіктеледі:
1) ұйымдастыру нысандары бойынша (ұжымдық оқыту тәсілі, топтық оқыту, дараландырылған оқыту және т.б.);
2) оқытудың негізгі әдісі бойынша (бағдарламаланған оқыту, модульдік оқыту, тірек схемалар-конспектілер негізінде оқыту, модельдік элементтер және ойын арқылы оқыту, жарыс негізінде оқыту т.б.);
3) арнайы бағыт бойынша (дарынды балалар үшін, қиын балалар үшін, түзету сыныптары үшін және т.б.);
4) мұғалім мен оқушы арасындағы оқыту сипаты бойынша (ынтымақтастық технологиясы, жеке тұлғаға бағытталған және т.б.) [9].
Соңғы уақытта оқыту әдістері, формалары, құралдары туралы емес, химияны оқыту технологиясы туралы көбірек айтылып келеді. Бұл олардың барлығы кешенді қолданылған кезде ғана тиімділік көрсетеді.
Химия сабақтарында тиімді оқыту технологиясын пайдалану үшін - химияны оқыту әдістемесінің төмендегідей ерекшеліктері болуы қажет:
а) нақты тұжырымдалған әдістемелік ойды және жоспарланған түпкілікті нәтижені көрсететін оқу процесінің мұқият ойластырылған моделі;
б) оқушылардың ойлауын дамыту, олардың мүдделері мен қажеттіліктерін ескеру мақсатында мазмұнды іске асыруға бағытталған, инварианттық қасиеті бар, яғни мұғалімнің жеке басына аз тәуелді, мектеп оқушыларының ерекшелік жағдайларына байланысты шығарылатын химияны оқытудың әдістері мен құралдарының жүйесі. Сонымен қатар, оқытуды ұйымдастырудың тиімділігін жасауы маңызды;
в) аз уақыт режимінде жоғары нәтиже көрсету;
г) аралық және соңғы нәтижелерге қол жеткізу диагностикасы.
Егер сіз кез-келген технологияны талдайтын болсаңыз, онда олар дидактикалық мазмұн бірліктерін ұзақ алдын-ала талқылау арқылы таңдалған танымал оқыту әдістерін қолданатындығын байқайсыз. Технологияның ерекшелігі - мұның бәрі бір-бірімен байланысты қатаң жүйеге байланысты. Оқыту технологиясы көптеген мұғалімдердің әдістемелік тәжірибесін жинақтау нәтижесінде пайда болады.
Осылайша, кез-келген оқыту технологиясы мазмұнды нақты өңдеумен және оқу процесін қатаң ұйымдастырумен сипатталады. Қазіргі уақытта мұғалімдер баланың жеке басының қалыптасуы мен дамуын, оның ойлауын, сөйлеуін, тәуелсіздігін, мотивациялық кеңестерін, белсенді танымдық белсенділікті, оқу процесінде қарым-қатынасты қамтамасыз ететін технологияларды қамтамасыз ету керек [10].
Г. К. Селевко жақында әдіскер ғалымдар мен жаңашыл мұғалімдер жасаған оқыту технологияларының кең жалпылама жіктелуін ұсынды. Бұл жіктеуде дәстүрлі оқыту мен жаңартылған оқыту технологияларына сараланды.
Қазіргі уақытта кең таралған химияны оқытудың ең маңызды заманауи білім беру технологиялары 1-суретте көрсетілген.
Бұл технологиялар әр түрлі элементтерді қолданумен ерекшеленеді, оқушыларды саралау, ізгілендіру, даралау бойынша көптеген мәселелердің шешімін табуға септігін тигізуде. Заманауи білім беру технологиялары дәстүрлі оқытумен салыстырғанда бірнеше ерекшеліктер арқылы ерекшеленеді. Дегенменде дәстүрлі оқытудың да оқушылар үшін сапалы педагогикалық оқыту технологиясы болып табылады.
Дәстүрлі технологияның жағымды және жағымсыз тұстары
Жағымды тұстары
Жағымсыз тұстары
Оқытудың жүйелі сипаты
Оқу материалын ретті, логикалық тұрғысынан дұрыс жеткізу
Ұйымдастырушылық нақтылық
Мұғалім тұлғасының тұрақты
эмоционалды әрекеттестігі
Жаппай оқуда ресурстарды оңтайлы шығындау
Типтік құрылым
Үлгілік құрылым
Сабақта уақытты тиімсіз бөлу
Сабақта тек материалға бастапқы бағдарлау қамтамасыз етіледі, ал жоғары деңгейге жету үй тапсырмасына жүктеледі
Білім алушылар бір-бірінен оқшауланады
Дербестіктің болмауы
Білім алушылардың енжарлығы немесе сырт көзге белсенділігі
Әлсіз тілдік қызмет (оқушының орташа сөйлеу уақыт - күніне 2 минут)
Әлсіз кері байланыс
Жеке оқудың болмауы
1-кесте. Дәстүрлі технологияның тұстары
Сабақ барысында технологияның жаңа түрлерін қолдану оқушылардың шығармашылық, зияткерлік қабілеттерін дамытуға, білімдерін өмірде пайдалану дағдыларын қалыптастыруға әкеледі.
Жаңа технологияны қолдану келесі кезеңдер арқылы жүзеге асырылады:
I кезең: зерттеу;
II кезең: игеру;
III кезең: өмірге енгізу;
IV кезең: даму.
Жаңа педагогикалық технологияның мақсаты-оқытуды ізгілендіру, яғни оқу құралдары оқушылардың өз бетінше танымдық іс-әрекет жасай алатындай болуы тиіс. Жаңа педагогикалық технологиялардың түрлері өте көп [11].
1. Ойын технологиясы. Педагогикалық ойындар технологиясы-бұл педагогикалық жұмысты ойын түрінде ұйымдастырудың тәсілдері мен әдістерінің жиынтығы. Ойын түрінде жұмыс сабақта қолайлы жағдайларда пайда болады және оқушыларды қызықтырудың құралы ретінде қолданылады.
2. Проблемалық оқыту технологиясы. Проблемалық оқыту-мұғалімнің басшылығымен проблемалар мен проблемаларды құру және оқушылардың міндеттерін белсенді түрде өз бетінше шешу. Нәтижесінде олар ойлауды дамытады, шығармашылық қабілеттер мен дағдылар қалыптасады.
3. Сыни ойлау технологиясы
Мақсаттар мен міндеттерді іске асыру мынадай ұзақ мерзімді жоспарлар арқылы жүзеге асырылатын болады:
- қауымдастық;
- бірлестіктің қызметі;
- талдау және дәлелдеу түрінде өз көзқарасыңызды қорғаңыз.
Бұл технология бойынша:
- оқу процесіне қызығушылық артады;
- білім алушының өз бетінше оқу мүмкіндігі;
- оқушының ақпараттық тілдік байлығы жетілдірілуде.
4. Деңгейлік саралау технологиясы. Оқыту процесінің белгілі бір бөлігін қамтитын сараланған оқыту технологиясы ұйымның шешімдері, оны оқыту құралдарының жиынтығы түрінде көрінеді. Сыныптарды, топтарды оқыту үшін әртүрлі қолайлы жағдайлар жасауды талап етеді; әдістемелік психологиялық-педагогикалық және ұйымдастырушылық-басқарушылық іс-шаралар біріктіріледі.
Деңгейлік оқыту технологиясының мақсаты: әр оқушының оқу материалын өзінің даму деңгейінде меңгеруін қамтамасыз ету.
1) деңгейлік оқыту әрбір оқушыға өз мүмкіндіктерін пайдалана отырып, білім алуға жағдай жасауға мүмкіндік береді;
2) деңгейлік оқыту әртүрлі санаттағы балаларға олармен сараланған түрде жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
3) деңгейлік-сараланған оқыту құрылымында білімді меңгерудің бірнеше деңгейі көзделеді: ең төменгі деңгей (базалық), бағдарламалық, күрделенген, сондықтан әрбір оқушы меңгеруі тиіс.
5.Жеке оқыту технологиясы. Жеке оқыту-оқу процесін ұйымдастырудың келесі түрлері мен формаларын қарастырады.
- мұғалім тек бір оқушымен жұмыс істейді;
- оқушының тек оқу құралдары мен өзара байланысы бар (оқулықтар, компьютер және т.б.) -- жеке оқытудың басты жетістігі-бұл балаға оқу іс-әрекетінің тәсілі мен мазмұнын өз қабілеттеріне бейімдеуге мүмкіндік береді.
6. Топтық технология. Бұл сыныптағы оқу жұмысын ұйымдастырудың үшінші және төртінші деңгейі. Мұндай жұмыс белгілі бір мәселені бірлесіп шешу үшін сыныпты уақытша топтарға бөлуді қажет етеді. Оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, бірлесіп оқуға мүмкіндік береді [12].
7. Кезеңдік оқыту технологиясы
1. Мәдени кезең сөзі - оқу процесінің екі негізгі бөлік арасындағы кезең түрінде қалыптасады.
Оқыту негізгі "таңдану нүктесінің" айналасында орналасқан ішкі кезең негізінде құрылады.
2. дидактикалық бірлікті (ДБА) кеңейту әдістемелік құрылымды құру негізіне мұғалім мен оқушы іс-әрекетінің байланыстырушы буыны ретінде математикалық жаттығу ұғымы енгізілген, сонымен бірге математикалық жаттығудың ұғымдары мен принциптері зерттеледі.
ДБА технологиясын алғашқы ашушы-жаттығу-үш сабақтың бірінде қарастырылады:
- ағымдағы міндет;
- кім үшін;
- құрастыру.
Технология мазмұнының басты ерекшелігі-пәннің оқу материалының дәстүрлі дидактикалық құрылымын қайта құру.
3. кезеңдер бойынша ойлау әрекетін қалыптастыру, мақсат қою технологиясы-болжамды білімді, дағдыларды тиімді игеру. Бұл технология мұғалімнің әр оқушыға, оның әр қадамына бақылауды қажет етеді. Сабақты игерудің барлық кезеңдерінде бақылау технологияның маңызды компоненттерінің бірі болып табылады. Ол оқушыны қателіктерден сақтандыруға бағытталған [13].
8. Жеке пәндік педагогикалық технология.
1.Ерте және ерте сауаттылықты оқыту технологиясы. Технологияның мазмұны оқу процесі баланың миының танымдық энергиясын жан-жақты белсендіре отырып, белсенділік пен қарым-қатынас арқылы баланың табиғи ойлауына негізделген.
2. Әсерлі сабақтар жүйесіне негізделген технология.
Мақсатты бағыттар:
- қалыпты білім мен дағдыларды игеру;
- ойлау қызметіне математикалық тәсілдерді меңгеру;
- қабілетті балаларды дамыту;
9. Өзін-өзі дамыту технологиясы (М. Монтессори) :
- жан-жақты даму;
- тәрбие даралығын;
- баланың санасында ақыл-ой белсенділігі мен қалыптастырушы заттарды біріктіру.
Басты мақсат-оқыту дағдылары: қолдың, естудің ұсақ моторикасын дамыту.
10. Дамыта оқыту технологиялары.
1. Л. В. Занковтың дамытушылық оқыту жүйесі. Оқу іс-әрекетінің негізгі мотивациясы-танымдық қызығушылық. Занковтың әдісі - бұл әр түрлі іс-шараларға, пікірталастарға, дидактикалық ойындарда оқуға, қолдануға, сондай-ақ есту, ойлау, қиял, сөйлеуді байытуға бағытталған оқыту әдісі.
2. Д.Элькони - В. Давыдовтардың дамыта оқыту технологиясы. Элькони-Давыдовтың технологияларындағы дамытушылық оқыту ең алдымен оның мазмұнына, теориялық біліміне негізделген. Білімнің теориялық негізі терең жинақтау болып табылады. Дәстүрлі технологиялардан айырмашылығы, дамушы оқыту оқу іс-әрекетін әр түрлі бағалайды. Оқушы жасаған жұмыстар мен сапаны оқушы мұғалімнің көзқарасы бойынша бағалайды және оқушының өзі тұрғысынан бағаланбайды.
3. Жеке шығармашылықты дамытуға бағытталған дамытушылық оқыту жүйесі. Іздеу, өнертапқыштық қызмет процестері оқытудың негізгі проблемасына айналады.
Даму мазмұны жақындан орташаға, содан кейін алыс мақсатты болашаққа ауысудан тұрады.
Бұл технологияда ұжымдық жұмыс әдісі кеңінен қолданылады; ми шабуылы, ұйымдастырушылық және белсенділік ойыны, еркін шығармашылық пікірталас [14].
11. Модульдік оқыту технологиясы. Модуль-бұл кез-келген жүйенің, Тұжырымдаманың нақты, жеткілікті тәуелсіз бөлігі.
Оқу модулі жаңартылатын оқу циклі ретінде үш құрылымдық бөліктен тұрады. кіріспе, сөйлесу бөлімі және қорытынды бөлімнен тұрады. Әр оқушының оқу модулінде әртүрлі сағат саны бар. Бұл бір тақырыпқа, тақырыптар тобына немесе оқу бағдарламасына арналған тарауға бөлінген сағат санына байланысты.
Жаңа технологияларды қолдану оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырып қана қоймай, үлкен ізденіс пен шығармашылықты оятуға мүмкіндік береді. Нәтижесінде оқушы:
Жаңа технологияларды қолдана отырып, оқу процесінде білімді шыңдайды;
Оқытудың жаңа процесін қалыптастырады;
Тәуелсіз зерттеу қабілеті артады;
1- Сурет Хмияны оқыту технологиялары
Қазіргі кезде оқу үдерісіндегі репродуктивті қызметтің (жадыда сақталғандарды еске түсіру) үлесін азайтудың есебінен баланың тұлғалық дамуын қамтамасыз етуші заманауи білім беру технологияларын қолдануды білім сапасын арттырудың, оқушылардың жүктемесін азайтудың, оқу уақытын барынша тиімді пайдаланудың негізгі шарты ретінде қарастыруға болады [15].
Заманауи білім беру технологияларының қатарына
* мәселелі оқытуды;
* әртүрлі деңгейлік оқытуды;
* оқытудың ұжымдық жүйесін;
* өнертапқыштық тапсырмаларды меңгеру технологиясын (ӨТМТ);
* оқытудың зерттеушілік әдістерін;
* оқытудың жобалық әдістерін;
* оқытуда ойын әдістерін: рөлдік, іскерлік және өзге де оқыту ойындарын қолдану
технологиясын;
* ынтымақтастықта оқытуды (командалық, топтық жұмыс);
* ақпараттық-коммуникативтік технологияларды;
* денсаулық сақтау технологияларын және т. б. жатқызуға болады.
Тұлғалық бағдарланған оқыту технологиясы
Тұлғалық бағдарланған технологиялар білім алушының тұлғасын білім беру жүйесінің орталығына бағыттайды. Оның дамуы жайлы, қалыптасу жағдайларын, табиғи әлеуеттермен іске асуын қамтамасыз ету. Осы технологияда оқушы субъект ғана емес, басымдыққа ие субъект болып табылады; ол - қандай да бір дерексіз дүниелерге жету құралы емес, білім беру жүйесінің мақсаты болып табылады.
Тұлғалық бағдарланған сабақтың ерекшеліктері
* Типі, түрі мен нысаны әртүрлі дидактикалық материалды құрылымдау, оны сабақта қолдану мақсатын, орнын және уақытын белгілеу.
* Мұғалімнің оқушыға өзін іс жүзінде таныту мүмкіндіктерін ойластыру. Оларға сұрақ қою, бірегей идеялары мен болжамдарымен бөлісу мүмкіндігін беру.
* Ой, пікір, бағамен алмасуды ұйымдастыру. Оқушыларды достарының жауаптарын толықтыруға және талдауға ынталандыру.
* Әр оқушының субъектілік тәжірибесін қолдану және түйсігіне сүйену.
* Әр оқушы үшін сәттілік жағдайын жасауға ұмтылуға негізделген [16].
Әртүрлі деңгейлік оқыту технологиясы
Материалды меңгеруге берілетін уақыт шектелмеген жағдайларда оқушылардың қабілеттіліктері зерттеледі және төмендегідей санаттарға бөліп қарастырылады:
* қабілеті төмен, оқуға уақытының көп бөлігін жұмсайды, білім мен машықтардың алдын ала белгіленген деңгейіне жетуге қабілетсіз;
* дарынды (шамамен 5%), олар қалғандарының шамасы келмейтін дүниені орындай алады;
* білім мен машықтарды меңгеруге деген қабілеттіліктері шамамен 90% жететін оқушылардың оқуға уақытын жұмсауы.
Ұжымдық өзара оқу технологиясы
Осы технология бойынша жұмыс барысында жұптардың үш түрі қолданылады:
1) Статистикалық; 2) динамикалық; 3) вариациялық
* Статистикалық жұп. Мұнда қалауы бойынша екі оқушы біріктіріледі, олар рөлдермен алмасады: мұғалім мен оқушы. Осылай өзара психологиялық үйлесімділік жағдайында екі әлсіз, екі мықты, мықты және әлсіз оқушы жаттыға алады.
* Динамикалық жұп. Төрт оқушы таңдалады және оларға төрт бөліктен тұратын тапсырма беріледі; оқушы тапсырманың өзіне берілген бөлігін орындағаннан және өзіндік бақылаудан кейін тапсырманы үш рет талқылайды, яғни әрбір әріптесімен, әр кезде оның баяндау логикасын, екпінін, қарқынын және т. б. ауыстыру керек, яғни жолдастарының жеке ерекшеліктеріне бейімделу тетігін іске қосу керек.
* Вариациялық жұп. Мұнда топтың төрт мүшесінің әрқайсысы өз тапсырмасын алады, оны орындайды, мұғаліммен бірге талдайды, қалған үш жолдастарымен сызба бойынша өзара оқытуды жүргізеді, нәтижесінде әрқайсысы оқу мазмұнының төрт үлесін меңгереді.
Ұжымдық өзара оқыту технологиясының басымдықтары:
* үнемі қайталанып отыратын жаттығулардың нәтижесінде логикалық ойлау және түсіну дағдылары жетіледі;
* өзара араласу барысында жадысы іске қосылады, алдыңғы тәжірибе мен білімді жұмылдыру мен өзектендіру жүреді;
* әрбір оқушы өзін емін-еркін сезінеді, жеке қарқында жұмыс істейді;
* тек өзінің жетістіктері үшін ғана емес, сонымен бірге ұжымдық еңбектің нәтижелері үшін жауаптылығы артады;
* сабақ қарқынын ұстап тұру қажеттілігі жойылады, бұл ұжымдағы шағын ортаға оң әсерін тигізеді;
* тұлғаның адекватты өзіндік бағасы, өз мүмкіндіктері мен қабілеттіліктерін, артықшылықтары мен шектеулерін бағалауы қалыптасады.
Бір ақпаратты бірнеше ауыспалы әріптестермен талқылау ассоциациялық байланыстар санын арттырады, сәйкесінше, барынша мықты меңгеруді қамтамасыз етеді [17].
Ынтымақтастық технологиясы
Шағын топтарда оқуды білдіреді. Ынтымақтастықта оқудың басты идеясы - бір-бірін көмектесіп қана қоймай, бірге оқу, өзінің жетістіктері мен достарының жетістіктерін ұғыну.
Ынтымақтастықта оқуды ұйымдастырудың бірнеше нұсқасы бар. Шағын топтардың жұмысын ұйымдастырудың барлық нұсқасына тән негізгі идеялар - мақсаттар мен міндеттердің ортақтығы, жеке жауаптылық және жетістіктің тең мүмкіндіктері [18].
Модульдік оқыту технологиясы
Оқушы модульмен жұмыс барысында оқудың нақты мақсаттарына толықтай өз бетімен (немесе көмектің қандай да бір үлесімен) қол жеткізеді.
Модуль - бұл мақсатты функционалды түйін, мұнда оқу мазмұны мен оны меңгеру технологиясы біріктірілген. Оқу мазмұны аяқталған дербес ақпараттық блоктарда сақтандырылады. Дидактикалық мақсаты тек білім көлеміне нұсқаулардан ғана емес, сонымен бірге оны меңгеру деңгейінен тұрады.
Модульдер жекелеген оқушылармен жұмысты жекешелендіруге, оларға көрсетілетін көмекті мөлшерлеуге, мұғалім мен оқушының қарым-қатынас нысандарын өзгертуге мүмкіндік береді.
Модульдік оқыту-педагогикалық технологиялардың бірі, ол жеке тұлғаға бағытталған. Бұл оқу процесін бір уақытта оңтайландыруға, оқу мақсаттарын жүзеге асыруда оның тұтастығын қамтамасыз етуге, оқушылардың танымдық және жеке саласын дамытуға мүмкіндік береді. Бұл технология оқушылардың оқу, танымал ғылыми және анықтамалық әдебиеттермен жұмыс жасау барысында өз бетінше білім алуына негізделген. Модульдік технология оқушының танымдық іс-әрекетін қатаң басқаруды өзін-өзі басқарудың кең мүмкіндіктерімен біріктіруге мүмкіндік береді.
Модульдік оқыту мектептегі химия курсының мазмұнын қосымша мәліметтермен қанықтыру және материалды зерттеудің тиімді әдістерін табу негізінде жаңарту мәселелерін шешу үшін қолданылады.
Модульдік оқыту оқушының қажеттіліктеріне сәйкес білім беру мүмкіндіктерін қамтамасыз етеді.
Химия сабақтарында оқытудың модульдік технологиясын қолдану әр оқушының жеке қабілеттерін дамытады, оқу-танымдық іс-әрекеттегі нақты мақсаттарға өз бетінше жетуге, білімді игеру деңгейін анықтауға, білім мен дағдылардағы олқылықтарды көруге, оқу іс-әрекетін өзін-өзі басқаруды жүзеге асыруға үйретеді [19].
Модульдік оқыту сабақтарында оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға белгілі бір ынталандыру тудыратын жарыс элементі бар.
Модульдік оқыту кезінде оқушылардың білімі мен дағдыларын рейтингтік бағалау жиі қолданылады. Бірқатар белгілер бойынша рейтинг жүйесі сандық шкаламен үлкен ұқсастыққа ие, бірақ олай емес. Рейтинг - бұл ұпай жинау арқылы алынған нақты сан. Оқу кезеңінің соңында барлық ұпайлар жинақталады және рейтингтік баға алынады. Оқудың рейтингтік бағасы осы пән бойынша оқушының дайындық сапасын шынайы сипаттауға мүмкіндік береді. Модульдік оқытуда әр тапсырма балмен бағаланады, оның рейтингі мен мерзімі белгіленеді, яғни рейтингтік бақылаудың негізгі қағидасы - олардың жүйелі жұмысын ескере отырып, білімді, білік пен дағдыларды бақылау және бағалау.
Осылайша, модульдік оқыту технологиясын қолдану кезінде деңгейлік саралау қағидаты іске асырылады, бұл оқушыларға мемлекеттік білім стандартын ғана емес, сонымен қатар оқытудың жоғары деңгейіне көтерілуге мүмкіндік береді [20].
Модульдік оқыту сабағындағы мұғалімнің рөлі.
Модульдік оқыту сабағында мұғалімнің рөлі оқушылардың жұмысын басқаруға, қойылған міндеттерді шешу жолдарын түзетуге, оқушыларға кеңес беруге, көмек көрсетуге және қолдауға дейін азаяды. Бұл жағдайда мұғалім сабақта әр оқушымен сөйлесуге мүмкіндік алады.
Инновациялық технологиялар
Кез келген педагогикалық технология оқушылардың қызметін белсендіруші және қарқындатушы құралдарға ие, кейбір технологияларда осы құралдар нәтижелер тиімділігінің басты идеясы мен негізін құрайды. Оларға перспективалық - ілгерінді оқыту технологиясын, ойын, мәселелі, бағдарламаланған, қарқынды оқыту және жалпы оқу машықтарын жетілдіру технологияларын жатқызуға болады.
Перспективалық-ілгерінді оқыту технологиясы
Оның негізгі тұжырымдамалық ережелері деп тұлғалық тәсілді (тұлға аралық ынтымақтастықты); балаларды оқу барысында дамытудың басты шарты ретінде жетістікке бағдарлануды; жіберілген қателермен жұмыс істеудің орнына қателерін алдын алуды; даралау, яғни әркім үшін білімнің қолжетімділігін; аралық оқытуды (білетін адам арқылы білмейтін адамды оқыту) атауға болады.
Бағдарламаның кейбір мәселелерінің объективтік күрделілігін азайту үшін олардың білім беру үдерісіне енгізілуінен озық жүру керек. Демек, қиын тақырыпты осы кезде өтіп жатқан материалмен бірге қандай да бір байланыста алдын ала қозғауға болады.
Перспективалық (өтетін тақырыптан кейінгі) тақырып әр сабақта аз мөлшерде беріледі (5 - 7 мин). Бұл ретте тақырып баяу ашылады, ары қарай, барлық қажетті логикалық ауысуларымен жаңа материалды (перспективалық тақырыпты) талқылауға алдымен мықты, орташа және содан кейін ғана әлсіз оқушылар тартылады. Нәтижесінде барлық балалар бір-бірін ақырындап оқытады.
Бұл технологияның басқалардан ерекшелігі оқушылардың топта пікір айта алуы болып табылады. Ол оқушы бойындағы үш әрекетін біріктіреді: ойланамын, айтамын, жазамын. Тірек сызбалар, немесе жай ғана тіректер, кесте, карточкалар, сызулар, суреттер түрінде түсіндіру және ресімдеу барысында оқушылардың көз алдында туындайтын тұжырымдар пайда болады.
Оқушы мұғалімнің сұрағына жауап бергенде тіректі қолдана отырып (жауапты оқиды), бөгелушілігі, қателіктен қорқуы жойылады. Сызба талқылау мен дәлелдеу алгоритміне айналады, ал назардың барлығы берілгенді есте сақтауға немесе еске түсіруге емес, керісінше оның мәніне, ойлауына, себеп-салдарлық байланысын түсінуге бағытталған [21].
Ойын технологиялары
Ойын - баланың ғана емес, сонымен бірге ересек адамның еңбек пен оқумен қатар айналысатын әдеттерінің бір түрі. Ойын барысында жағдаяттар шарты, қандай да бір қызмет түрі, қоғамдық тәжірибе қалыптасуы мүмкін, ал нәтижесінде өзіндік іс-әрекетін басқару қалыптасады және жетілдіріледі. Оқу үдерісін белсендіру мен қарқындатуға тиімді заманауи мектепте ойынның бұл қызметі келесі жағдайларда қолданылады:
* өзіндік технология ретінде;
* педагогикалық технологияның элементі ретінде;
* сабақтың немесе оның бөліктерінің нысаны ретінде;
* сыныптан тыс жұмыста.
Ойын технологиясының, оның элементтерінің оқу үдерісіндегі орны мен рөлі көбіне мұғалімнің ойын қызметін түсінуіне байланысты. Дидактикалық ойындардың нәтижелілігі, біріншіден, оларды жүйелі қолдануға, екіншіден, олардың бағдарламаларын мақсатты түрде құруға, оларды әдеттегі дидактикалық жаттығулармен үйлестіруге байланысты. Ойын қызметіне заттардың негізгі өзіндік белгілерін қалыптастыратын ойындар мен жаттығуларды айқындау, салыстыру, жалғастыру машығы; шынайы құбылыстарды жалған құбылыстардан ажырату машығын дамытушы, өзін өзі басқару машықтарын, жылдам ойлауын, музыкаға бейімділігін, тапқырлығын және т. б. тәрбиелеуші ойындар кіреді [22].
Іскерлік ойындар жаңа материалды меңгерудің, шығармашылық қабілеттерді дамытудың, жалпы оқу машықтарын қалыптастырудың кешенді міндеттерін шешу үшін қолданылады.
Ойын оқушыларға оқу материалын әртүрлі тұрғыдан түсінуге және меңгеруге мүмкіндік береді. Мұндай ойындар имитациялық, операциялық, рөлдік және т. б. Бөлінеді [23].
Имитациялық ойындарда - қандай да бір ұйымның, кәсіпорынның немесе оның бөлімшесінің қызметі имитацияланады. Оқиғалар, адамдар қызметінің нақты түрлері (іскерлік жиналыс, жоспарды талқылау, сұхбат жүргізу және т. б.) имитацияланады.
Операциялық ойындар нақты спецификалық операциялардың орындалуын қалыптастыруға септігін тигізеді, мысалы, көпшілік алдында сөз сөйлеу, шығарма жазу, есептерді шығару, үгіт-насихат жүргізу. Мұндай ойындарда сәйкес жұмыс процесі ерекшелеенеді. Олар шынайы дүниелерді имитациялайтын жағдайларда жүргізіледі.
Рөлдік ойындарда нақты тұлғаның мінез - құлық, іс - әрекеттер, қызметтер мен міндеттерді орындау тактикасы қалыптасады. Осындай ойындар үшін жағдаяттар сценарийі әзірленеді, оқушылар арасында қатысушы тұлғалардың рөлі бөлінеді.
Барлық іскерлік ойындар технологиясы бірнеше кезеңнен тұрады.
* Дайындық. Сценарий әзірлеу - жағдайды және объектіні шартты белгілеу. Сценарийге сабақтың оқу мақсаты, мәселенің сипаттамасы, алға қойылған міндетті негіздеу, іскерлік ойынның жоспары, рәсімнің сипаттамасы, қатысушы тұлғалардың мінездемелері кіреді.
* Ойынға кіріспе. Ойынға қатысушылар, ойынның шарты, сарапшылар, басты мақсаты хабарланады, мәселенің көтерілуі мен жағдаятты таңдау негізделеді. Материалдар дестесі, нұсқаулықтар, қағидалар, ұстанымдар айқындалады.
* Ойын барысы. Ол басталғанда ешкімнің араласуға және оның барысын өзгертуге құқығы жоқ. Тек жүргізуші ғана қатысушылардың іс-әрекеттерін түзете алады, егер олар ойынның негізгі мақсатынан ауытқып кетсе.
* Ойынның нәтижелерін талдау және бағалау. Сарапшылардың сөз сөйлеуі, пікір алмасу, оқушылардың өз шешімдері мен тұжырымдарын қорғауы. Қорытындыда мұғалім жеткен нәтижелерді баяндайды, жіберілген қателіктерді атап өтеді, сабақтың соңғы қорытындысын тұжырымдайды [24].
Мәселелі оқыту технологиялары
Мұндай оқыту оқушылардың қалыптастырушы жағдайларда теориялық және іс-тәжірибелік міндеттерді шешу барысында жаңа білім алуына негізделген.
Мұның әрқайсысында оқушылар шешімді өз бетімен іздеуге мәжбүр, ал мұғалім оқушыға жай ғана көмектеседі, мәселені түсіндіреді, оны тұжырымдайды. Мысалы, мұндай мәселелерге химияның заңын, ережесін, математикалық формуланы, геометриялық теореманы дәлелдеу тәсілін және т. б. өз бетімен шығаратын тапсырмаларды жатқызуға болады. Мәселелі оқыту мына кезеңдерден тұрады:
* ортақ мәселелі жағдайды түсіну;
* нақты мәселені талдау, тұжырымдау;
* шешім (болжамдарды ұсыну, негіздеу, оларды ары қарай тексеру);
* шешімнің дұрыстығын тексеру.
Мәселелі жағдайлар құру қағидалары
* Оқушыларға іс-тәжірибелік немесе теориялық тапсырма беріледі, оны орындау білімді ашуды және жаңа машықтарды меңгеруді талап етеді.
* Тапсырма оқушының зияткерлік мүмкіндіктеріне сай болуға тиіс.
* Мәселелі тапсырма жаңа материалды түсіндіргенге дейін беріледі.
* Мұндай тапсырмаларға: меңгеру, сұрақты қалыптастыру, іс-тәжірибелік әрекеттер орындалады.
* Бір мәселелі жағдай әртүрлі тапсырмалардан туындауы мүмкін.
Оқытудағы мәселелік деңгейлері
* Мұғалім мәселені (міндетті) өзі көтереді және оны оқушылардың белсенді зейіні мен талқылауы арқылы шешеді (дәстүрлі жүйе).
* Мұғалім мәселені көтереді, оқушылар өз бетімен немесе оның жетекшілігімен шешімін табады; ол шешу жолдарын өз бетімен іздейді (жекелей-ізденушілік әдіс).
* Оқушы мәселені көтереді, оқытушы оны шешуге көмектеседі, оқушының мәселені өз бетімен тұжырымдау қабілеттілігі тәрбиеленеді (зерттеушілік әдіс).
* Оқушы мәселені өзі көтереді және өзі шешеді (зерттеушілік әдіс) [25].
Мәселелі оқытуда зерттеушілік әдіс басты орын алады, мұнда оқу жұмысы оқушылар білім алудың ғылыми әдістерімен танысатын, ғылыми әдістер элементтерін меңгеретін, жаңа білімді өз бетімен алу машықтарын игеретін, ізденуді жоспарлайтын және өзі үшін жаңа тәуелділікті немесе заңдылықты ашатын деңгейде ұйымдастырылады.
Мұндай оқу үдерісінде оқушылар логикалық, ғылыми, диалектикалық, шығармашылық тұрғыдан ойлануға машықтанады; олар алған білім дәлелдерге айналады; олар тереңнен қанағаттанушылық, өзінің мүмкіндіктері мен күштеріне деген сенім сезімін басынан өткереді;
Алайда, мәселелі оқыту үнемі оқушыға қиындық тудыратын дүниелермен тығыз байланысты, ойлану мен шешу жолдарын іздеуге дәстүрлі оқытумен салыстырғанда барынша көп уақыт кетеді. Педагогтар жоғары педагогикалық шеберлік талап етіледі [26].
Дамыта оқыту
Дамыта оқыту әдістемесі - бұл оқу қызметінің түбегейлі басқаша құрылымы, дайындау мен жаттауға негізделген жылдам ойлауға негізделген. Оның тұжырымдамасының мәні баланың дамуы мұғалім үшін де, оқушының өзі үшін де басты міндетке айналатын жағдайларды жасаудан тұрады. Дамыта оқытуды ұйымдастыру тәсілі, мазмұны, әдісі мен нысандары баланы жан-жақты дамытуға бағдарланған.
Мұндай оқыту барысында балалар жаңа білімді, машықтар мен дағдыларды меңгеріп қана қоймайды, сондай-ақ ең алдымен оларға өз бетімен жету тәсілдерін игереді, олардың қызметке деген шығармашылық көзқарасы қалыптасады, ойлауы, қиялы, зейіні, жадысы, ерік-жігері дамиды.
Дамыта оқытудың өзекті идеясы - ойлауды ілгерінді дамыту, бұл баланың өзінің шығармашылық әлеуетін өз бетімен қолдануға дайындығын қамтамасыз етеді [27].
Дамыта оқытудың өзіндік ерекшелігі - дәстүрлі мектеп бағаларының болмауы. Мұғалім балалардың еңбегін жекелеген эталондар бойынша бағалайды, бұл олардың әрқайсысы үшін сәттілік жағдайын қалыптастырады. Жеткен нәтижені мазмұнды өзіндік бағалау енгізіледі, ол мұғалімнен алынған нақты өлшем шарттардың көмегімен жүргізіледі.
Оқушының өзін өзі бағалауы мұғалімнің бағасынан бұрын беріледі, қатты айырмашылық болса ол сәйкестендіріледі. Оқушы өзін өзі бағалау әдістемесін меңгеріп, өзінің оқу іс-әрекеттерінің нәтижесінің соңғы мақсатқа сәйкес келетіндігін өзі айқындайды. Кейде тексеру жұмыстарына әдейі сабақта өтпеген материал немесе балаға бейтаныс тәсілдермен шешілетін тапсырмалар енгізіледі. Бұл қалыптасқан оқу машықтарын бағалауға, балалардың бағалау қабілеттілігін, олардың нені білетін-білмейтіндігін айқындауға, олардың зияткерлік қабілеттіліктерінің дамуын қадағалауға мүмкіндік береді.
Оқу қызметі бастапқыдан-ақ ұжымдық ойлану, пікірсайыстар мен мәселені шешу нұсқаларын бірлесе іздеу ортасында ұйымдастырылады. Оқудың негізін мұғалім мен оқушы арасындағы, сондай-ақ өзара диалогтық қатынас құрайды [28].
1.2 Химияны модельдеу арқылы оқытудың маңызы
Жаңаша білім беру жүйесінде белсенді оқытудың әдістері жеке тұлғаның қалыптасуында маңызы зор. Оқытудың белсенді әдістері -- оқу материалын игеру үдерісінде оқушыларды белсенді ойлау және практикалық әрекетке итермелейтін әдістер. Белсенді оқыту мұғалімнің дайын білімдерді баяндауына, оларды есте сақтауы мен қайта жаңғыртуына емес, оқушылардың белсенді ойлау және практикалық әрекет үдерісінде өз бетінше білімдер мен біліктерді меңгеруіне бағытталған әдістер жүйесін пайдалануды білдіреді. Белсенді оқыту әдістерінің ерекшеліктері олардың негізінде практикалық және ойлау әрекетіне ояту жатыр. Онсыз білімдерді игеруде алға жылжушылық болмайды. Оқытудың белсенді әдістерінің пайда болуы және дамуы оқытудың алдына оқушыларға білім ғана беріп қоймай, танымдық қызығушылықтар мен қабілеттердің, шығармашылық ойлаудың, өз бетінше ақыл-ой еңбегінің қалыптасуы мен дамуын қамтамасыз ету т.б. жаңа міндеттер қойылуымен байланысты [29].
Белсенді оқу мен оқытудың тәсілдері мыналар болып табылады:
1) Белсенді оқу;
2) Бірлескен оқу;
3) Саралау;
4) Пəнаралық байланыс;
5) Оқушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру;
6) Оқу əңгімелері;
7) Электрондық оқу жəне жаңа технологияларды пайдалану;
8) Модельдеу
Модельдеу - айналадағы заттарды меңгеру және зерттеу әдістерінің бірі. Бұл әдістің мәні мынада: зерттелетін күрделі нысанды модель - анағұрлым қолжетімді және зерттеуге оңай модельмен ауыстыруға болады.
Химиядағы модельдеу объектілері ретінде: атомдар, молекулалар, кристалдар, зауыттық құрылғылар, химиялық қондырғылар, сонымен қатар процестер мен құбылыстар болып табылады. Кейбір тақырыптардың түп нұсқасын тікелей зерттеу мүмкін емес (мысалы, микроәлем объектілері, атомның ішкі құрылысы) немесе қиын (мысалы, зауыттық құрылғылар) жеке қасиеттерін көрнекі түрде көрсету үшін қызмет етеді.
Микробөлшектер объектілерін зерттеу кезінде модельдер заттардың құрылымы мен олардың қасиеттері арасында, көзге көрінетін және кеңістікпен арасындағы логикалық байланыстарды орнату үшін оқу жұмысын ұйымдастыруға қызмет етеді [30].
Молекулалардың модельдері символдық элементтерді (химиялық таңба, валенттік штрих) нақты молекуланың құрылымына ұқсастық ретінде қарастырылатын кеңістіктік кескінмен біріктіреді. Микроәлемнің объектісін дәлірек жаңғырту үшін бір-бірін толықтыратын бірнеше түрлі модельдерді қолдануға болады.
Сабақтарда микроәлемнің объектілерімен танысу үшін Молекулалардың таяқша модельдерін құрастыруға арналған атомдық модельдер қолданылады. Оқушылар атомдық модельдерді пайдалана отырып, қарапайым және күрделі заттардың молекулаларының модельдерін құрастырады. Қорапшада 100 шақты пластикалық шарлардан тұрады. Онда жеті түрлі атомдардың үлгілері бар. Шарларға түсті шатундар олардың ортасына салынған. Атомдарды бір-бірімен байланыстыру үшін пластикалық иілгіш шыбықтың екі түрі қолданылады (бір, қос және үштік байланыстарды модельдеу үшін). Құрылғының барлық бөліктері қорапқа салынған. Шар және таяқ үлгілерінде атомдар бір-бірімен химиялық байланысты имитациялайтын таяқшалар арқылы қосылған шарлар түрінде бейнеленген. Бұл модельдерді сабақта қолдану кезінде оқушыларға шарлар шартты түрде тек атомдардың орталықтарын бейнелейтінін түсіндіру қажет. Таяқшалар химиялық байланыстардың бағытын және байланыс бұрыштарының шамасын көрсетеді.
1- Сурет. Этилен молекуласының модельі
Үш өлшемді модельдер бір, қос, үш немесе ароматты байланыстармен байланыстырылған атомдардың өлшемдері мен әртүрлі пішіндерін көрсетеді.
2- Сурет. Үш өлшемді модельдер
Химия сабағында бейорганикалық заттардың құрылысын зерттегенде кристалдық торлардың әртүрлі үлгілері қолданылады.
3- Сурет. Кристалдық тор модельі
Кристалл торларының кеңістіктік құрылымының модельдері микроәлемдегі заттардың қасиеттерін көрсетеді, ал оқушылар, әдетте, таза сыртқы белгілерді: пішінді, өлшемді, түсті, материалды салыстырады және маңызды ішкі қасиеттерді талдамайды [31].
Модель - бұл көріну мен тұжырымдаманың қорытпасының бір түрі, - деп жазады В.В. Давыдов Оқытудың нақты бейнелері кітабында, абстрактілі ұғымдарды қалыптастыру үшін [32].
Абстрактілі - бейнелі бейнелер мен ұғымдарды қалыптастыруда мектеп оқушыларының танымдық белсенділігі оқу материалының мазмұнына және оқушылардың жас ерекшеліктеріне байланысты. Сонымен, оқытудың бастапқы кезеңінде өтілетін тақырыптар төменгі 7-8 сынып оқушылары үшін атомдық және молекулалық теорияға негізделген.
Сондықтан тиімділік үшін магниттік негіздегі жазық модельдер-қолданбалар химиялық элементтердің стандартты белгілеріне сәйкес екі жағынан әртүрлі түстермен боялған әртүрлі өлшемдегі шеңберлер түрінде қолданылады. Мысалы, (суретте) оттегі қызыл, сутегі қара, хлор сұр, көміртегі көк шар өзекті модельдер көрсетілген [33].
4- сурет. а) су молекуласы б) оттек және сутек моделі
Модельдеу тапсырмаларын орындау арқылы алған білімдерін құрастыру және қолдану қабілеттерін дамытады және бұл күрделі дерексіз материалды меңгеруге ықпал етеді. Модельдеу, әсіресе, абстрактілі ойлауы дамымаған оқушыларға, әсіресе микроәлем құбылыстары оқушыларға тікелей бақылау үшін қолжетімсіз болғандықтан, оқу материалын меңгеруге көмектеседі.
Сабақта оқу модельдерін тиімді пайдалану үшін оларды табиғи нысандар мен химиялық эксперименттер, схемалар мен кестелер және әртүрлі экрандық құралдармен бірге қолдану қажет.
Зауыттық қондырғының модельдеп оқытуда нақты объектінің типтік белгілері бар, олар оқушылардың оқу бағдарламасында қарастырылған білімді игеруі үшін өте маңызды [34].
Қазіргі заманғы химиялық кәсіпорындар -- бүкіл зауыт кешендері -- оқушылардың қабылдауына тек объектілердің күрделілігіне ғана емес, сонымен қатар масштабына да қол жетімді емес. Зауыттық химиялық құрылғылар модельдерінің негізгі дидактикалық функциясы оқушыларды құрылғылардың құрылғысымен және олардың әрекет ету принципімен таныстыру болып табылады.
Модельдеп оқыту процесінде студенттер практикалық әрекеттерді теориялық біліммен біріктіруі керек. Мұндай оқушылар тәуелсіздікпен, стандартты емес ойлау қабілетімен және шығармашылық белсенділігімен ерекшеленеді [35].
0.3 Модельдеу классификациясы мен түрлері
Мектеп табалдырығында оқушылардың ақпараттық-коммуникациялық құзіреттілігін дамыту қазіргі уақытта болашақ химия мұғалімдерін әдістемелік даярлау жүйесіндегі маңызды міндеттердің бірі болып табылады. Қазіргі қоғам тез қарқынмен дамып келеді, ғылыми-техникалық прогресс алға жылжуда, білім де бір орында тұрмайды, сондықтан мемлекетке құзыретті жақсы қызметкерлер қажет. Бұл мұғалімдер үшін де, химия сияқты маңызды пән мұғалімдері үшін де маңызды, өйткені бұл ғылым үнемі жетілдіріліп отырады. Мұғалім басқа ешкім сияқты білікті маманның заманауи талаптарына сай болуы керек. Оқу ақпаратын модельдеу мұғалімнің құзіреттілігінің маңызды көрсеткіші болып табылады [36].
Модельдеу - бұл нақты объектінің сипаттамаларын идеалды объектінің сандық сипаттамаларына енгізу, құрылымның ерекше белгілері мен жұмыс істеуін прототиптен модельге көшіру [37]. Яғни, модельдеу ұғымы - модельді алдын-ала талдау, әзірлеу, қолдану процесі, содан кейін онымен жұмыс жасау кезінде алынған нәтижелерді салыстыру.
Бірқатар ғалымдардың пікірінше модельдерді түрлері бойынша бірнеше топтарға бөлуді ұсынған [38]:
- пішінді (мінсіз);
- материалдық (пәндік);
- маңызды (ақпараттық).
Химиялық элементтердің периодтық жүйесіндегі элементтер мен атомдардың, элемент символдары, химиялық формулалары, электрондық бұлттарының орналасуы сипаттамалары бойынша төмендегідей модельдерін құрастыруға болады.
1) Химиялық формулаларды:
- графикалық (құрылымдық)
- молекулалық
- эмпирикалық
- стереохимиялық
2) Электрондық формулалары бойынша:
- Атомдар
- молекулалар
- жай зат
- күрделі зат
3) Заттың агрегаттық күйі (қатты, сұйық, газ тәрізді, плазма)
4) Кристалдық тор (атомдық, молекулалық, иондық, металлдық)
5 ) Химиялық байланыстың түзілуі бойынша:
- иондық байланыс
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz