Мектеп оқушыларын адамгершілікке тәрбиелеу жолдарын анықтау
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Мектеп оқушыларының адамгершілікке, кішіпейілділікке тəрбиелеудің теориялық мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
Мектеп оқушыларын адамгершілікке тəрбиелеудің педагогикалық -психологиялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2 Мектеп оқушыларын адамгершілікке тəрбиелеу жолдарын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.3 Мектеп оқушыларының оқыту процесінде адамгершілік тəрбиесін қалыптастыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.3 Адамгершілік -рухани тəрбиенің маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
1.4 Адамгершілік тəрбие құралдары мен əдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
2 ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.1 Орта сыныптарда ойын технологияларын информатика пәнінде қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.2 Articulate Storyline бағдарламасындағы ойын технологиясы ... ... ... ... ... ..1 7
2.3 Сауалнама,зерттеу жұмысы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..24
ҚОСЫМША
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КІРІСПЕ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазіргі кездегі қоғам талабына сай өзекті мәселелердің бірі білімді де парасатты, рухани құндылықтарды биік мақсат тұтатын азаматты тәрбиелеу болып табылады. Елбасының әр жылдардағы жарық көрген жолдауында ұлттық тәрбие басты нысанаға алынып ерекше болашақ ұрпақтың рухани-адамгершілік дағдыларының жоғары денгейде болып, елін-жерін сүйе білетін, бәсекеге қабілетті тұлға болып қалыптасуына ерекше мән беріледі. Қазақстан Республикасының жалпы білім беру тұжырымдамасында жеке адамның рухани және күш-қуат мүмкіндіктерін ашу, рухани-адамгершілік дағдыларын қалыптастыру жағдайлары біз көтерген мәселенің қоғам талабынан туындап отырғандығын дәлелдеп , тақырыбымыздың өзектілігін айқындайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оқушылардың адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру мәнділігі, біріншіден, барша саланың ғаламдануы, екіншіден телекоммуникация, ақпараттық байланыстардың артуы, үшіншіден рухани жаңару, тазару, сондай-ақ азғындаудың қатарласа дамуы мүмкін. Әсіресе, қазіргі жастарды теріс жолға түсіретін, санасын бұзатын жәйттердің бірі-дүниеқұмарлық.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жас ұрпақ-мектеп оқушылары болашағымыз жеткіншектерде, шәкірттерде адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру барлық кезеңдерде алда тұрған мәселе.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың 2005-2010 жылға дейінгі бағдарламасының міндеттері адамның құқықтары мен бостандықтарын құрметтеуге тәрбиелеу болып табылады. Қазіргі заманда елдің бәсекеге қабілеттілігі оның азаматтарының парасаттылығымен анықталады, сондықтан білім беру жүйесі болашақтың талабына сәйкес дамуы тиіс.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2011-2020 жылдарға арналған білім беру бағдарламасы үздік халықаралық стандарттар бойынша сапалы білім беру мүмкіндіктерін кеңейтеді. Қазақстан Республикасының Білім туралы (ҚР Үкіметінің 2012 жылғы 11 наурыздағы № 306 Қаулысымен ҚР Парламенті Мәжілісінің қарауына енгізілді) Заңында білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың принциптерінің бірі білім берудің ізгіліктік және дамытушылық сипаты, азаматтық құндылықтардың, адам өмірі мен денсаулығының, жеке адамның еркін дамуының басымдылығын белгілейді. Білім берудің басты құндылығы ретінде тұлға, рухани-адамгершілік категориялар, ізгіліктік қағидалар: бірлік, теңдік, өзара ықпалдастық және төзімділік бекітілген. Оқушы тұлға мен қоғамды қалыптастыратын мәдениетті түсінуі және бағалай білуі үшін адамдармен құндылық-саналы ынтымақтастық әрекет жасай алуы тиіс. Осы принципті жүзеге асыру ізгіліктік тұжырымдамасына негізделген, мақсатты ұйымдастырылған, өзара байланысты әрекеттер және мұғалім мен оқушының өзара ынтымақтастығы үдерісін қажет етеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәрбие -үздіксіз процесс. Мектептің алғашқы сатысынан бастап білім беру мен тәрбие процесі жас ұрпақты әлеуметтендірудің негізін қалайды. Жеке тұлғаның жалпы даму проблемалары туралы ағартушылар: Ш. Уалиханов, Ы.Алтынсарин, А. Құнанбаев, Ш. Құдайбердіұлы, А. Байтұрсынов, Ж. Аймауытов, М. Дулатов, М.Жұмабаевтар өз еңбектерінде құнды ой-пікірлер мен педагогикалық тұжырымдарын көрсетіп кеткен. Оқу-тәрбие жүйесі арқылы оқушылардың бойына моральдық және адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру негізінде оларды өмірге даярлау, болашаққа бағыт-бағдар беру мәселелері А.А.Бодалев, Н.И. Болдырев, В.И. Гинецинский, И.П.Подласый, Ю.М.Резник т.б еңбектерінде талданған.Педагогика ғылымында оқушыларды адамгершілік құндылықтарға тәрбиелеу мәселелері көптеген ғылыми зерттеулерге арқау болған. Адамгершілік педагогикалық ұғым ретінде ғылыми тұрғыда қалыптасқан өзіндік мағынасы бар. Руханилық ұғымының мәні әртүрлі сапаларды қамтитыны белгілі. Қазіргі кезеңде қоғамдағы ізгілікке, руханилыққа бетбұрыс оқу-тәрбие жұмысының рухани-адамгершілік тәрбие негізінде ұйымдастырып, оқушыларды рухани-адамгершілікке тәрбиелеу қажеттіліктерін айқындап отыр.Атап айтқанда рухани-адамгершілік құндылықтардың мәні, маңызы туралы ұлы ойшыл ғұламалар, қоғам қайраткерлері мен ағартушы педагогтар әл Фараби, Ж.Оқушысағұн, Ө.Тілеуқабылұлы, Қожа Ахмет Яссауй, Х. Досмұхамедов, Н. Құлжанова т.б., қарастырса, құндылықты бағдарлау негіздері және отбасы тәрбиесіндегі ізгілік мәселелерін Г.К.Нұрғалиева, Г.Байделдинова, Б.Айтмамбетова т.б. зерттеген,-ал, адам сүйгіштік, имандылық қасиеттерге баулу А.Бейсенбаева, Ж.Р.Бәшірова. А.Н.Көшербаева, Қ.Қ.Шалғынбаева, Қ.Әтемова, Н.Әлқожаева, АЕлемесова, Б.И.Иманбекова т.б еңбектері арқау болған. Философилық тұрғыдан С.Нұрмұратова, Ж.Молдабеков, Е.Әлсатов, Б.Ерасов т.б. рухани-адамгершілік құндылықтарды халықтық педагогика арқылы қалыптастыруға Р.Төлеубекованың еңбегі арналса, Ш.Майгаранова, Б. Игенбаевалардың ғылыми зерттеу жұмыстары мектеп оқушыларын пәндерді өту барысында рухани-адмгершілік құндылықтарын дамыту көздеді, А.Қаплиева, Р. Тұрсжанова, Д.Нұрғалиевалардың еңбектері рухани-адамгершілік құндылықтар арқылы салауатты өмір салтын қалыптастыруға арналды. Оқушыларды азаматтыққа тәрбиелеуді Р.Г.Лемберг, Т.С. Сабыров, К.К.Жампейісова, М.С.Молдабекова, М.А.Құдайқұлов, А.Б.Нұрлыбекова т.б., ал, адамгершілік тәрбиесін қоғамның қазіргі даму бағытына қарай С.А.Назарбаева, Н.Д.Хмель, Г.Т.Хайруллин, Э.А.Орынбасарова сынды ғалымдардың еңбектерінде көрініс тапқан.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мектеп оқушыларында адамгершілік құндылықтарды қалыптастыру мәселесі барлық уақытта да өзектілігін жоймай келеді және педагогика ғылымының зерттеу нысаны болудан тайған емес. Оның өнегелі үлгілерін өскелең ұрпақтың тәрбиесінде пайдалану қажеттілігі мен педагогикалық-теориялық негіздерін Аристотель, Платоннан басталып, бұны алыс және жақын шет ел педагогтары Я.А.Каменский, Ж.Ж.Руссо, К.Д.Ушинский, В.А.Сухомлинский, А.С.Макаренко, И.П.Подласый, М.Ф.Харламов, т.б. жалғастырып; психологтар В.Франкл, Л.И.Божович, Л.С.Выготский, С.Л.Рубенштейн, Ж.Ы.Намазбаева, Қ.Б.Жарықбаев т.б. ғалымдар ғылыми-теориялық тұрғыдан тереңдетті.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мектеп оқушыларының адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру мәселелерінің теориялық негізінің айқындалмауы; оған қажетті әдістемелік кешендердің жеткіліксіздігі, қазіргі мектеп тәжірибесінде мектеп оқушыларының адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың өз дәрежесінде болмауы арасындағы қарама-қайшылықтар зерттеу тақырыбымызды Мектеп оқушыларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың теориялық негізі деп таңдауымызға себеп болды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеу нысаны: оқу-тәрбие үдерісі;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеу пәні: мектептердің оқу-тәрбие үдерісінде рухани-адамгершілік құндылықтарды қалыптастыру;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеудің мақсаты: Мектеп оқушыларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыруды теориялық тұрғыдан негіздеп, әдістемесін ұсыну.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеудің болжамы: егер, мектеп оқушыларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың теориялық негізі айқындалса және оны іске асырудың әдістемесі жасалса онда, оқушылардың рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру тиімді болады, өйткені оқу-тәрбие іс-әрекетіндегі тапсырмалар оқушылардың рухани-адамгершілік құндылықтарының нәтижелі болуына ықпал етеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеудің міндеттері:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- мектеп оқушыларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыруды теориялық негіздерін айқындау;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- мектеп оқушыларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың педагогикалық шарттарын анықтау.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеу жұмысының әдіснамалық-теориялық негізіне философиялық таным теориясы және диалектика принциптері, тұлға және іс-әрекет теориялары, ізгіліктік педагогика тұжырымдамалары, құндылықтар туралы психологиялық, әлеуметтік, педагогикалық тұжырымдамалар, диагностикалаудың жалпы әдіснамасы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасының Конституциясы, Білім туралы заңы, Тәрбие жұмыстары жөніндегі тұжырымдамалар, Зерттеу проблемаларына байланысты бастауыш мектеп оқушыларын рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыруға байланысты озық тәжірибелер, кешенді бағдарламалар, психолог, педагог, әлеуметтанушы және әлеуметтік педагог ғалымдардың еңбектері.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеудің әдістері: зерттеу мәселесіне қатысты ғылыми-әдістемелік, философиялық, педагогикалық, психологиялық, әдістемелік еңбектерге, зерттеудің деректі көздеріне теориялық, педагогикалық және статистикалық талдаулар жасау, салыстыру, жинақтау, қорытындылау т.б
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- оқушыларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру жүйесінің ғылыми теориялық негізі айқындалды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- мектеп оқушыларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың педагогикалық шарттары анықталды.Зерттеудің базасы:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Курстық жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс нормативті сілтемелер, анықтама, кіріспе, екі тараудан, қорытынды, пайдаланған әдебиеттерден тұрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1 Бөлім Теориялық бөлім
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мектеп оқушыларын адамгершілікке, кішіпейілділікке тәрбиелеудің теориялық мәселелері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.1 Мектеп оқушыларын адамгершілікке тәрбиелеудің педагогикалық-психологиялық негіздері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамның бойындағы рухани құндылықтар оның жаратылысы мен бірге пайда болатынына көңіл аудармай, оны сырттан іздеп келеміз. Сондықтан кіші мектеп жасындағы оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеу тек тәрбие сағаттарында ғана емес, ана тілі пәнінде мектепте оқытылатын барлық пәндерде, үйелменде, қоғамдық орындарда басты назарда болып келеді. Адамгершілік қасиеттер үлкен мен кішінің шынайы қарым- қатынас кезінде оқушы бойына дариды. Көзге көрінбейтін өте сезімді, аса құнды қасиеттерді жүректен- жүрекке үзбей жеткізу тек тәлімгер, ұстаздың қолынан келеді. Сондықтан ұстаздар қауымының алдында үлкен жауапкершілікпен жүргізілетін міндеттер тұр.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Педагог қауымы оқушы жанының бағбаны екені рас болса, сол адамгершілік қасиеттерді қалай дамытып, одан қандай нәтиже алып келеді деген сұрақтар туындайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ірі педагог Антон Семенович Макаренко жастарды қайта тәрбиелеудегі өзінің бай тәжірибесіне сүйеніп, оқу-тәрбие жұмыстарын жүргізудің жүйелі теориясы мен әдістемесін құрды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
А.С.Макаренконың Ата-аналар үшін кітап, Оқушыларды тәрбиелеу жайлы лекциялар, Тәрбие жұмысын ұйымдастыру әдістемесі т.б. кітаптарында оқушыларды тәрбиелеудің педагогикалық талаптарын зерттеп, жинақтады. Оқушы тәртібінде мінез-құлқындағы ауытқулар кездесіп отырады. Қайта тәрбиелеу арқылы оқушы санасындағы және жүріс- тұрысындағы жеке кемшіліктерді жеңу үшін оқушы дамуындағы ауытқуларды алдын алу. Бұл қайта тәрбиелеудің А.С.Макаренко жасаған арнайы әдісі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жалпы педагогикалық процестегі оқыту теориясын дамытуға үлес қосқан ғалымдар, ғалым- педагогтардың еңбектерінде өз кезеңдеріне сай мектептегі оқу, таным, іс- әрекеттер, шығармашылық процесін жетілдіруде озық ойлы пікірлер айтқан.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Орыстың ұлы сыншысы, философ-материалист, жалынды революцияшыл-демократ, жазушы және публицист Николай Гаврилович Чернышевский Жас өспірімге, болашақ белсенді қоғам қайраткерлікке, шын халық мүддесін қорғаушыларға мынадай негізгі адамгершілік саналар мен қасиеттер қажет деп есептеген: патриотизм, гуманизм, еңбекке сүйіспеншілік, адалдық, сөзді іспен байланыстыру, кішіпейілділік, әдептілік, т.б. қасиеттер қалыптастыру қажет,- деді.. Н.Г.Чернышевскийдің көрсетуі бойынша адамгершіліктің басқа бір саласы гуманизммен тығыз байланысты. Тәрбиенің әдістер ретінде сендіру, иландыру әдістерін қолдайды. Ол сапалы оқытудың өзі тәрбиеге күшті әсер ететіндігін ескертті.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мектеп табалдырығын жаңа аттаған жас бүлдіршін, жүрегі таза, ниеті таза, пейілі кең, пәк періште күйінде азамат қатарына қосылып кетіп жатыр ма. Егер мұғалім өзінің адам қалыптастырудағы міндетін өз дәрежесінде атқарып келе жатса, қоғамдағы жат қылықтар қайдан шығып жатыр.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мектепке келген кезінде сондай сүйкімді, тіл алғыш, жүрегі таза, сенімі пәк жас бүлдіршін орта немесе буынға келгенде өзгеріп сала береді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сол кезе мына оқушы қандай еді, қалай өзгерді. Мынадай жаман әдеттерді қайдан үйреніп алды? Неге озбырлық жасауға бейім болып алды?- деген сұрақтар туындайды. Әрине, оның себептерін жан- жақтан іздеуге болады. Оқушының қалыптасуына ықпал етіп, адамгершілік қасиеттерінің дамуына үлес қосатын мұғалім. Мұғалім оқушыға оның өмірінің азық болар асыл қасиеттер- адамзаттың құндылықтарымен, қамтамасыз етеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ал бүгінгі күнгі мұғалімнің баста мақсаты- өзіндік адамгершілік қасиеттерін оқушы бойына дарыта отырып, оның жүрек түкпіріндегі рухани қазынасын жарыққа шығару, әрбір оқушыны жеке тұлға ретінде жетілдіру үшін, оның бойындағы бар қасиеттерін дамыту жас ұрпақтың бойынан тауып, дамытып немесе оған сіңіруді арман етіп отырған адамзаттық асыр қасиеттердің жиынтығын алдымен мұғалім өз бойынан тауып алмай жауапты ісін өз деңгейінде атқара алмайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік қасиеттерді өскелең ұрпақтың ақыл- парасатына азық ете білу үшін әрбір мұғалім ана тілі сабақтарында халық педагогикасының сан ғасырларда қалыптасқан салт- дәстүрлерді, әдет-ғұрыптарды жан-жақты терең біліп, оларды өркениетті өмірмен байланыстары отырып, тәлім- тәрбиеге пайдалана білуге борышты.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Әрбір жеке оқушы мұғалімнің оның жан-жақты тануға бағыттаған зерттеу объектісіне айналуы қажет. Оқушының сезімін оятып, шабытын ұштайтын, сөйтіп оны шығармашылыққа жетелейтін бірден-бір жол- болашақ жүрек түкпірінде жатқан асыл қасиеттерді жарыққа шығару. Ол оқу- тәрбиенің процессінде мұғалім мен оқушының арасында үздіксіз, үнемі байланыста болатын сезім жібі арқылы ғана жүзеге асырылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оқушылар күнделікті оқу-тәрбие процессінде тікелей өмір тәжірибесінде жақсы мен жаманды байқайды. Оларды үлкендер тарапынан берілген бағаны меңгереді. Бұл меңгергендері оқушылардың күнделікті еңбек процессі үстінде жаттықтырылып, бекітіледі. Еңбек процессінде оқушылардың кішіпейілділік, тәртіптілік, үлкенді сыйлау, қамқорлық сияқты адамгершілік қасиеттерін өз заттарын сақтап, күтіп ұстауға, тазалық, дербестік сияқты мәдени- гигиеналық дағдыларын қалыптастыру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бастауыш мектеп жасындағы оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеу- өте күрделі нәзік те жауапты іс. Бұл жолда сынып мұғалімінің бастауыш мектеп жасындағы оқушыларды қалай тәрбиелеу керек, олардың бойында адамгершілік қасиеттерді: Отанға деген сүйіспеншілікті, еңбек ете білуді, интернационализмді, қайырымдылық пен әділеттілік сезімін, сергектік, ымырасыздықты қалай тәрбиелеуге деген аса қиын сұрақтарға жауап беруге тура келеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Әрбір оқушы өмірінде, іс әрекетінде кездесетін мораль категорияларын (жақсылық, жаманды, борыш, ұят, адалдық, әділеттік, қайырымдылық, абырой) терең ұғынуы қажет. Адамгершілік жөніндегі тәрбиелер дұрыс іс әрекеттер оқушылар бойында мінез -- құлықтың дұрыс нормаларын қалыптастырудың маңызды алғы шарты болып табылады. А.С.Макаренко эстетикалық әңгімелерге мораль теориясын түсіндіру құралы ретінде аса зор мән берген болатын. Ол былай деп жазғанды: Өзімнің жұмыс тәжірибемде біздің де мораль теориясын түсіндіруіміз қажет деген қорытындыға келдім. Мен іс-тәжірибемде моральдік тұрғыдағы осындай теориялық әңгімелердің конспектілерің жасап та алдым, осы бағыттағы өз жұмысымды біраз жетілдіруге уақыт та жұмсадым, мен және осындай мораль теориясының аса жақсы, үлкен нәтижелерін де көрдім.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
В.А.Сухомлинский бүкіл педагогикалық қызметі кезінде сөзді аса маңызды педагогикалық құрал ретінде пайдалана білді. Ол оқушылардың рухани дамуының барлық кезеңдерінде де практикалық қызмет, саяси идеялармен және адамгершілік нормаларды түсіндіру мен ұштасып отыруға тиіс деген бүкіл сенімде болды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік мағлұматтар мен ұғымдардың қалыптасу дәрежесі мектеп озушыларының адамгершілік даму дәрежесінің мәнді көрсеткіші болып табылады. Оларда қалыптастыру жөніндегі мақсатты түрдегі жұмыс тәрбиесіндегі маңызды міндет болып саналады. Ал оны шешу оқушының ішкі мәдениетіне берік негіз жасауға мүмкіндік береді. Сондықтан бұл мәселелердің заңдылықтарын негізін ғылыми мәнін ашу үшін педагогика, психология ғылымдарында жинақталған зерттеу негізінде айқындалған төмендегі тұжырымдамаларға сүйенеміз.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Психологтар А.А.Любинская, Л.И.Батович. В.В.Выготский және қазақстандық психологтар Ж.Аймауытов, М.Мұханов, А.Темірбеков, Ж.Оқушыубаев, Ќ.Жарыќбаев, Ж.Намазбаева, В.Шабельников- педагогтар Н.И.Болдырев, Н.С.Марьенко, В.В.Бондаревская, О.С.Бағданова, З.И.Василева, Л.Н.Рубинский адамның бойындағы қасиеттерін зерттеген кезде мынадай қорытындыға келді: барлық қасиеттердің құрылысы бірдей болады және олар 4 түрлі бөліктерден тұрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1. Сезім2. Сана
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3. Сенім4. Мінез-құлық
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
дағдылары.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәрбиелейтін қасиеттеріне қарай бұл бөліктердің тәрбие беру процессінде жетекшілік рөлі өзгеріп тұруы мүмкін. Себебі, ол отбасындағы тәрбиеге, жас ерекшелігіне, оқушының бойындағы қасиеттеріне, қоршаған ортасына байланысты болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жеке адамның адамгершілік жағынан қалыптасу процесінде адамгершілік сезімдер ерекше орын алады. Адамгершілік сезімді тәрбиелеу көп қырлы процесс. Адамгершілік тәрбие, сезім турал ғылыми әдебиеттерде бірнеше анықтама бар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік тәрбиесі дегеніміз- оқушылардың бойында мінез-құлықтың белгілі бір сипаттарын қалыптастыру және олардың өздерінің де бір-біріне, отбасына, басқа адамдарға, мемлекетке, Отанға деген қатынасын анықтайтын мінез нормалары мен ережелерін дарыту жөніндегі тәрбиешілердің арнаулы мақсат көздеген қызметі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершіліктің пайда болуы және оның ұғымы жөніндегі мәселелерді ғылыми тұрғыдан алғашқы рет шешкен К.Маркс пен Ф.Энгельс. Олардың дәлелдеуінше, адамгершілік - қоғамдық дамудың жемісі, ол қоғам өміріндегі өзгерістерге байланысты дамиды, сондықтан таптық қоғамда адамгершілікте таптық сипатта болады. Сонымен қатар қоғам үшін қоғам мүшелерін жан-жақты тәрбиелеп жетілдіру қажет екендігін анықтады. Ол Маркс атап көрсеткендей. - Біріншіден, ақыл-ой тәрбиесі; екіншіден, дене шынықтыру тәрбиесі; үшіншіден, техникалық оқу - болып табылады. Сондай-ақ адамгершілік тәрбиесінің міндеттерін де келтіре кетсек: адамгершілікке тәрбиелеудің маңызды педагогикалық міндеттері оқушылардың белсенді өмірлік позициясын, қоғамдық борышқа саналы көзқарасын, сөз бен істің бірлігін, адамгершілік құнды негізден ауытқушыларға жол бермеуді қалыптастыру болып табылады. Қоғамда адамның жеке басына қойылатын жалпы адамзаттық талаптарға байланысты адамгершілік тәрбиесінің негізгі міндеттері мыналар:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
адамгершілік сананы, тұрақты адамгершілік сенімді көзқарасты тәрбиелеу;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
жас ұрпақтың Отанға, қоғамға, еңбекке, адамдарға, өз-өзіне деген қарым-қатынасына бағытталған адамгершілік сезімді тәрбиелеу, дамыту;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ізгілік, парасаттылық қасиеттерін тәрбиелеу. Адамгершілік тәрбиесінің өзекті міндеті-өзі өмір сүріп отырған кезеңдегі қоғамның алдында мақсат-мүддесіне сай адамгершілік қасиеттердің тұтастығын тәрбиелеу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.2 Мектеп оқушыларын адамгершілікке тәрбиелеу жолдарын анықтау
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік тәрбиенің негізі отбасынан басталып, мектепте өзінің жалғасын тауып, жоғары сыныптарда күрделене береді. Адамгершілік тәрбиесі -- тәлім-тәрбиенің ықпалды әсерімен моральдық сананы қалыптастырудың, этикалық білімділікті, адамгершілік сезімді дамытудың сара жолы. Ол жанұя, мектеп, ұстаз, еңбек, қоғам, жеке ықпал арқылы іске асырылады. Жас оқушылардың адамгершілігін қалыптастыруда мектепке дейінгі балдырғандар үшін оларға түсінікті ғибрат сөз, әсерлі өлең, сурет, әңгімелер пайдаланылады, үлгілі, өнегелі ойын, еңбек үстінде этикалы қатынас жағдайында әдепкі адамгершілік әдет-дағдылары қалыптасады. Мектеп жасындағылар үшін олардың саяси-әлеуметтік саналылығын (гуманизм, ұлтжандылық, отансүйгіштік), дүниетанымын, этикалық талғамын, ішкі рухани байлығын молайтатын жүйелі жұмыстар өткізіледі. Этикалың өңгіме, пікір-сайыс, лекция өткізу және көркемөнердің түрлі салалары мен әдебиетті кеңінен пайдалану адамгершілік тәрбиесіндегі игі істер болып табылады (Қазаң Совет энциклопедиясы. -- Алматы, 1972. -- 1 т. 113 б.).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік тәрбиенің мақсаты -- жеке адамды дамытудың негізгі бөлігі. Ұстаз шәкірттерге жан-жақты тәрбиені осы адамгершілік тәрбиеден бастайды. Оның адамгершілік сезімін, сенімін, белгілі мақсатқа, бағытқа жетелеу, іс-әрекетін ұйымдастыру осы адамгершілік тәрбиеден басталады. Ұстаз шәкірттердің ізгі ниеттілігін, адалдығын, кішіпейілдігін, ілтипаттылығын, жауапкершілігін қалыптастырады. Әр қоғамда, өмірде, еңбекте, тұрмыста, отбасында, тап аралық, халықаралық қатынастарда мораль адамның сана-сезімін реттейді, қалыптастырады. Мораль принциптері барлық адамдарға тарайды, олардың өзара-қатынас формаларын қуаттайды, бекітеді немесе керісінше өмір талаптарына байланысты олардың өзгеруін талап етеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік тәрбиесі жастардың қоғамға, отбасына, еңсе, білімге, Отанға, жер бетіндегі бейбітшілікке қатынасын қалыптастырады. Осы заманғы адамгершілік тәрбиесі жекелеген бағыттарға емес, адамгершілік құндылықтарға негізделеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адам - ең әуелі адамгершілігімен, парасатының биіктігімен көрікті.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мәдениет жоғары адам айналасындағылармен қарапайым қарым-қатынаста болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік тәрбиесі оқушыларды адамгершілік ұғымы, принциптері, мінез-құлық нормалары жайындағы біліммен кемелдеңдіреді. Оқушылар оларды оқып үйренумен шектелмей, оқу, тәрбие, еңбек процесінде іске асырғанда адамгершілік олардың сеніміне айналады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік қатынастар моральдық нормалармен өлшенеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Моральдің негізгі міндеті - адамның мінез-құлқын тәрбиелеу, осы арқылы олардың бойында әдеп сақтау қатынастарын қалыптастыру, адам мен қоғам арасындағы қатынасты реттеу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік тәрбиесі оқушылардың моральдық сенімдерін, жағымды мінез-құлық дағдылары мен әдеттерін қалыптастырады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік тәрбиесінің теориялық мәселелері Əл-Фараби, Ыбырай, Абай, т.б. еңбектерінде кеңінен қолданыс тапқан.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Әл-Фараби "Адам өз өмірінің қожасы, сондықтан өз бағытын өзі жасауы керек. Ол не нәрсеге де ұқыптылықпен қарап, жиған-тергенін орынсыз шашпай, кез келген адамға сырын ашпай, өзінің мақсат мүдделері жөнінде достарымен ғана бөлісіп отыруы керек. Осылайша өмір сүрген адамның ғана ар-ожданы таза болады" деген.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Абай адамгершілік, әдептік нормалары жайында көптеген пікірлер қалдырды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оның бірінші қоятын талабы - мораль жағынан ұстамды, таза болу, сыпайы мінезді, жақсы құлықты, әділетшіл, шыншыл болу. Әдепсіз, арсыз, байлаусыз, сұрамсақ, өсекші, өтірікші, алдамшы, кеселді сияқты жаман мінездер мен әдеттерден, жарамсыз қылықтардан сақтанып, өзін одан жоғары санап, ондай қылықтарды бойына лайықсыз көрсе ғана, адам парасатты болады . Абайдың қоятын екінші талабы - тұрақтылық, "Қылам дегенін қыларлық, тұрам дегеніне тұрарлық, мінезде азғырылмайтын ақылды, арды сақтарлық беріктігі, қайраты бар болсын" дейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Үшінші талабы - әділетшілдік. Әлеуметтік міндеті - дүниені белсене құрушы адамның бірі болып, халқы, Отаны үшін қызмет істеуі.Ақын мейірімділік қасиетке терең мән береді (төртінші қара сөзі) .
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақ халқы - мәдени бай мұрасы, өзіне біткен табиғи ерекшелігі бар, сергек ой, сезімтал жүрек, дәстүрлі тәрбие, әдіс-тәсілдері бар халық. Қазақ топырағында туып, білім алған, кейінгі ұрпаққа өшпес мұра қалдырған ұлы тұлғалар: Әбу Насыр Əл-Фараби, Жүсіп Оқушысағұн, Махмұт Қашқари, Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев, А.Байтұрсынов, С.Торайғыров, М.Сералин, М.Әуезов, С.Мұқанов, С.Көбеев, Б.Момышұлы, М.Ғабдуллин, тағы басқа ойшыл ғалымдар мен ақындар ғылымның әр саласы мен әдебиеттің, мәдениеттің дамуына игі ықпал жасады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік тәрбиеге тән міндеттер бар. Олар: -- шәкірттерді өмір талабына сай қоғамдық моральдық нормасын орындауға қатыстыру; -- шәкірттердің адамгершілік тәжірибесін қалыптастыру; -- шәкірттердің санасына және мінезіне ұстаздық ықпал жасау; -- Республикаға, оның Президентіне, Әнұранына, Рәміздеріне шәкірттердің сүйіспеншілік сезімін тәрбиелеу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік тәрбиесінің құрамды бөлігі - ұлтжандылық, ұлтжандылық, отаншылдық (патриоттың) қасиеттер.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Патриоттық сезім және ұлттық құндылықтарды құрметтеу арқылы Отанға деген сүйіспеншілік артып, оның қуатты, тәуелді болуы үшін жауапкершілікті сезіну пайда болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
"Патриот" деген сөз, гректің раігів - отан деген сөзі, ең бірінші рет 1789-1793 жылдары Француз төңкерісі кезінде қолданылды. Монархияға қарсы күресіп революцияны қорғаушыларды патриоттар деп атады. В.И. Даль сөздігінде: Патриот -отанын сүюші, оның қуатын арттырушы, отаншыл - деп жазылса, басқа сөздікте "патриот-отанын сүюші, өз халқына берілген, ол үшін жанын қиып, отан қорғау үшін ерлік көрсететін адам" - делінген. Философия сөздігіндегі "патриотизм - Отанды сүю, оған берілгендік, оның өткені мен болашағы үшін мақтаныш, Отан мүддесін қорғауға ұмтылу". Педагогикадағы анықтамасы: адамгершілік сапа, Отанға берілуді қажетсіну, оны сүю және адалдық көрсету, оның даңқын сезіну, рухани байланысын сезіну, ар-намысын қорғау, қуаты мен тәуелсіздігіне іс жүзінде үлес қосу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұлтаралық қарым-қатынас мәдениеті ұлтаралық экономикалық және рухани байланыстардан көрінеді. Адам басқа ұлт өкілдерін құрметтейді, оның тіліне, ұлттық әдет-ғұрыптарына, салт-дәстүрлеріне тіл тигізбейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Патриотизм ұғымына енетіндер:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- адамның туған жерін сүйіп, өз халқының тілін құрметтеуі, Отанының мүддесін қорғау, азаматтың көрсетуі және Отанға адалдықты сақтау;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- елінің әлеуметтік және мәдени салаларда жеткен жетістіктеріне мақтану;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- оның ар-намысын, еркіндігі мен тәуелсіздігін қорғау;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- өткен тарихын, халқының әдет-ғұрыптарын, салт-дәстүрлерін құрметтеу, Отан игілігі үшін еңбек ету.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұлтаралық қарым-қатынас мәдениеті мазмұнына енетіндер:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- әр түрлі елдердің және ұлттардың халқын құрметтеу;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- басқа халықтардың тілін, әдет-ғұрыптарын және салт-дәс-түрлерін сыйлау;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- басқа халықтардың рухани өмірі мен мәдениетіндегі жетіс-тіктерге оң баға беру;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- олармен жақсы қарым-қатынаста болу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Патриотизм мен ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру үшін істелетін тәрбие жұмыстары.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бұл аса аяулы сезімдерді оқушылардың бойына ұялата білудің жолдары көп болғанымен, төрт саласына тоқталсаң.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- Халқымыз оқушының жақсы, жаман болуы оның жаратылысынан деген қағиданы келтірді. Шындығында оқушы әке, шешесінің бір-біріне деген таза сезімінен жаралуы, ана құрсағында ортаның, үлкендердің, қоғамның ықпалында дамып жетілуі, ана бауырында уызына тойып, ана сөзінің үніне бағынып өсуі, жаратылысының дұрыстығы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
:: Оқушының ата-анасымен, өскен ортасымен ана тілінде қарым-қатынасқа түсуі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
:: Оқушы өзінің әке-шешесі, ата-бабасы өсіп-өнген жерінде өсуі, туған-тұрған жерінің қадір-қасиетін, табиғат сырын терең ұғынып, болашақты жалғастыратын ұрпақ екендігін сезініп өсуі, өз өлкесінің суын, жерін қастерлей білуі, ұғынуы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
:: Оқушының туған халқының елдік, ұлттық тарихын білуі, оның ашы-тұщы кезеңдеріне мән беріп өсуі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жас ұрпақты адамгершілікке тәрбиелеуде ұлттық сана мен мінез ерекшеліктерінің орны ерекше. Термин имандылыққа бастау алады сөздер қаталдықтан түк те шықпайды. Латын тілінде мораль Моралис-мораль сияқты естіледі. "Мораль-бұл адамдар өздерінің мінез-құлқында, күнделікті әрекеттерінде басшылыққа алатын стандарттар мен нормалар. Моральдар мәңгілік емес және өзгермейтін категориялар емес, олар бұқараның әдетінің күшімен көбейтіледі, құқықтық ережелер емес, қоғамдық пікірдің билігі қолдайды."Сонымен бірге моральдық талаптар, нормалар, моральдар адамның қалай өмір сүруі, қоғамда өзін-өзі ұстауы және т. б. туралы идеялар түрінде белгілі бір негіздеме алады. Орта кәсіптік және жоғары білім берудің мемлекеттік білім беру стандартында білім алушылардың моральдық нормаларын, адамгершілік ұстанымдарын, ұлттық құндылықтарын қабылдауды, олардың дене бітімі мен рухани денсаулығын нығайтуды көздейтін, рухани-адамгершілік даму және оларды тәрбиелеу негізінде оқыту мен тәрбиелеуді біртұтас білім беру процесіне біріктіру міндеті қойылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамзаттың жаттығу құбылысы мен адамды өмірге алдын-ала дайындаудың маңыздылығы туралы білуі, олардың арасындағы байланысты орнату шынайы дене тәрбиесінің пайда болуының қайнар көзі болды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік тәрбиенің маңызды құралы мәдениетте тарихи дамудың әртүрлі кезеңдерінде құрылған моральдық мұраттарды, яғни адам ұмтылатын моральдық мінез-құлық үлгілерін қолдану болып табылады. Әдетте, моральдық мұраттар гуманистік дүниетаным аясында көзқарастар мен сенімдердің жалпыланған жүйесі ретінде қалыптасады, онда адам өзінің табиғи және әлеуметтік ортасына деген көзқарасын білдіреді және адамның айналасына шоғырланады. Сонымен қатар, адамның көзқарасы әлемді объективті шындық ретінде бағалауды ғана емес, сонымен бірге оның қоршаған шындықтағы орнын, басқа адамдармен байланысын бағалауды да қамтиды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.3 Мектеп оқушыларының оқыту процесінде адамгершілік тәрбиесін қалыптастыру жолдары.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.3 Адамгершілік -- рухани тәрбиенің маңыздылығы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жаңа кезеңдегі білім берудің өзекті мәселесі жас ұрпаққа-адамгершілік-рухани тәрбие беру. Құнды қасиеттерге ие болу, рухани бай адамды қалыптастыру оның туған кезінен басталуы керек.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Халықта Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың деп бекер айтылмаған. Сондықтан оқушының бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік, қайырымдылық, яғни адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз-өзіне сенімділікті тәрбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші роль атқарады. Рухани -адамгершілік тәрбие- екі жақты процесс.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бір жағынан ол үлкендердің, ата-аналардың, педагогтардың оқушыларға белсенді ықпалын, екінші жағынан- тәрбиеленушілердің белсенділігін қамтитын қылықтарынан, сезімдері мен қарым- қатынастарынан көрінеді. Сондықтан белгілі бір мазмұнды іске асыра, адамгершілік ықпалдың әр түрлі әдістерін пайдалана отырып, педагог істелген жұмыстардың нәтижелерін, тәрбиелеушілерінің жетістіктерін зер салып талдау керек.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершіліктің негізі мінез-құлық нормалары мен ережелерінен тұрады. Олар адамдардың іс-қылықтарынан, мінез-құлықтарынан көрінеді, моральдық өзара қарым-қатынастарды басқарады. Отанға деген сүйіспеншілік, қоғам игілігі үшін адам еңбек ету, өзара көмек, сондай-ақ қоғамға тән адамгершіліктің өзге де формалары, бұл-сананың, сезімдердің, мінез-құлық пен өзара қарым-қатынастың бөлінбес элементтері, олардың негізінде қоғамымыздың қоғамдық-экономикалық құндылықтары жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оқушының өмірге белсенді көзқарасының бағыты үлкендер арқылы тәрбиеленеді. Тәрбиелеу, білім беру жұмысының мазмұны мен формалары оқушылардың мүмкіндігін ескеру арқылы нақтыланады. Адамгершілікке, еңбекке тәрбиелеу күнделікті өмірде, үлкендердің қолдан келетін жұмысты ұйымдастыру процесінде, ойын және оқу ісінде жоспарлы түрде іске асады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәрбиешінің ең бастапқы формалары педагогтың оқушылармен мазмұнды қатынасында, жан-жақты іс әрекетінде, қоғамдық өмірдің құбылыстарымен танысу кезінде, оқушыларға арналған шығармаларымен, суретшілер туындыларымен танысу негізінде іске асады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мұндай мақсатқа бағытталған педагогтық жұмыс еңбек сүйгіштікке, ізгілікке, ұжымдық пен патриотизм бастамасына тәрбиелеуге, көп дүниені өз қолымен жасай алуды және жасалған дүниеге қуана білуді дамытуға, үлкендер еңбегінің нәтижесін бағалауға тәрбиелеуге мүмкіндік жасайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оқушыларда ортақ пайдалы жұмысты істеуге тырысу, бірге ойнау, бір нәрсемен шұғылдану, ортақ мақсат қою және оны жүзеге асыру ісіне өздері қатысуға талпыныс пайда болады. Мұның бәрі де оқушының жеке басының қоғамдық бағытын анықтайды, оның өмірге белсенді ұстанымын бірте-бірте қалыптастырады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Әр оқушының жеке басы- оның моральдық дамуы үшін қамқорлық жасау- бүгінгі күннің және алдағы күндердің талабы, оған педагогтың күнделікті көңіл бөлуі талап етіледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оқушылар бақшасындағы тәрбие бағдарламасы мектепке дейінгі оқушылардың жан-жақты дамуын, олардың мектепке дайындығын қарастырады. Бұл бағдарламаны жүзеге асыруда басты рөлді атқарады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оның тәртібі, іс-қимылы, оқушылар және үлкендермен қарым-қатынасы оқушылар үшін үлгі бола отыра , педагогтың ықпалы әсерлі енеді, оқушының жеке басы қалыптасады. Оның ықпалы неғұрлым белсендірек болса, оқушының сезімдерін жан-жақты қамтыған сайын, олардың ерік күшін жұмылдырып, санасына ықпал етеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мектепке дейінгі жастағы оқушының рухани-адамгершілік дамуы мектеп мен отбасы арасындағы қарым-қатынастың тығыздығы артқан сайын ойдағыдай жүзеге асады. Әрбір оқушы қандай да болмасын бір міндетті орындау үшін, өзіндік ерекше жағдайлар жасалады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мәселен, ойында ұнамды әдеттер, өзара қарым-қатынастар, адамгершілік сезімдер қалыптасады, еңбекте-еңбек сүйгіштік, үлкендер еңбегін құрметтеу, сондай-ақ ұйымшылдық, жауапкершілік, парыздың сезімі сияқты қасиеттер, патриоттық сезімдер жайлы мағлұматтар. т. б. қалыптасады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мектепке дейінгі жаста оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеудің негізгі міндеттері мына жайлармен түйінделеді: ізгілік бастамасымен тәрбиелеу, оқушылар мен үлкендер арасындағы саналы қарым-қатынас тұрмыстың қарапайым ережелерін орындау кеңпейілдік, қайырымдылық, жақын адамдарға қамқорлықпен қарау және т. б. Ұжымға тәрбиелеу, оқушылардың өзара ұжымда қарым-қатынасын қалыптастыру, Отанға деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу, әр түрлі ұлт өкілдеріне қадір тұту және сыйлау. Осылайша мейірімділіктің негізі қаланады, немқұрайдылықтың пайда болуына, құрбыларына, төңіректегі үлкендерге қалай болса солай қарауға мүмкіндігі жасалмайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қарапайым әдеттерді тәрбиелей отырып педагог оқушының бар істі шын пейілмен әрі саналы атқаруына қол жеткізеді, яғни сыртқы ұнамды мінездері оның ішкі жан дүниесін, оның ережеге деген көзқарасын айқындайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Атақты педагог Сухомлинский; Оқушы кезде үш жастан он екі жасқа дейінгі аралықта әр адам өзінің рухани дамуына қажетті нәрсенің бәрін де ертегіден алады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәрбиенің негізгі мақсаты- дені сау, ұлттық сана сезімі оянған, рухани ойлау дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол, еңбекқор, іскер, бойында басқа да игі қасиеттер қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеу. Ертегінің рухани тәрбиелік мәні зор. Ол оқушыға рухани ләззат беріп, қиялға қанат бітіретін, жас оқушының рухының өсіп жетілуіне қажетті нәрсенің мол қоры бар рухани азық, деп атап көрсеткен.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Руханилық жеке тұлғаның негізгі сапалық көрсеткіші. Руханилықтың негізінде адамның мінез-құлқы қалыптасады, ар-ұят, өзін-өзі бағалау және адамгершілік сапалары дамиды. Мұның өзі мейірімділікке, ізгілікке шақырады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Рухани-адамгершілік тәрбие -- бұл дұрыс дағдылар мен өзін-өзі ұстау дағдыларының нормалары, ұйымдағы қарым-қатынас мәдениетінің тұрақтылығын қалыптастырады. Жеке адамның адамгершілік санасының дәрежесі оның мінез-құлқы мен іс әрекетін анықтайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сананың қалыптасуы-ол оқушының мектепке бармастан бұрын, қоғам туралы алғашқы ұғымдарының қалыптасуына, жақын адамдардың өзара қатынасынан басталады. Оқушыны жақсы адамгершілік қасиеттерге, мәдениетке тәрбиелеуде тәрбиелі адаммен жолдас болудың әсері күшті екенін халқымыз ежелден бағалай білген.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жақсымен жолдас болсаң- жетерсің мұратқа, жаманмен жолдас болсаң- қаларсың ұятқа... Жаман дос, жолдасын қалдырар жауға -- деген мақалдардан көруге болады. Мақал-мәтелдер, жұмбақ, айтыс, өлеңдер адамгершілік тәрбиенің арқауы. Үлкенді сыйлау адамгершіліктің бір негізі. Адамзаттық құндылықтар оқушы бойына іс-әрекет барысында, әр түрлі ойындар, хикаялар, ертегілер, қойылымдар арқылы беріледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік-адамның рухани байлығы, болашақ ұрпақты ізгілік бесігіне бөлейтін рухани ниет дәуіріне жаңа қадам болып табылады. Адамгершілік тәрбиенің нәтижесі адамдық тәрбие болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ол тұлғаның қоғамдық бағалы қасиеттерімен сапалары, қарым-қатынастарында қалыптасады. Адамгершілік қоғамдық сананың ең басты белгілерінің бірі болғандықтан, адамдардың мінез-құлқы, іс-әрекеті, қарым-қатынасы, көзқарасымен сипатталады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Олар адамды құрметтеу, оған сену, әдептілік, кішіпейілдік, қайырымдылық, жанашырлық, ізеттілік, инабаттылық, қарапайымдылық т. б. Адамгершілік-ең жоғары құндылық деп қарайтын жеке адамның қасиеті, адамгершілік және психологиялық қасиеттерінің жиынтығы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік тақырыбы- мәңгілік. Ол ешқашан ескірмек емес. Жас ұрпақтың бойына адамгершілік қасиеттерді сіңіру- ата-ана мен ұстаздардың басты міндеті. Адамгершілік әр адамға тән асыл қасиеттер. Адамгершіліктің қайнар бұлағы- халқында, отбасында, олардың өнерлерінде, әдет-ғұрпында. Әр адам адамгершілікті күнделікті тұрмыс -- тіршілігінен, өзін қоршаған табиғаттан бойына сіңіреді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Көрнекті педагог В. Сухомлинский Егер оқушыға қуаныш пен бақыт бере білсек, ол оқушы солай бола алады, -- дейді. Демек, шәкіртке жан-жақты терең білім беріп, оның жүрегіне адамгершіліктің асыл қасиеттерін үздіксіз ұялата білсек, ертеңгі азамат жеке тұлғаның өзіндік көзқарасының қалыптасуына, айналасымен санасуына ықпал етері сөзсіз.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қай заманда болмасын адамзат алдында тұратын ұлы мұрат-міндеттерінің ең бастысы -- өзінің ісін, өмірін жалғастыратын салауатты, саналы ұрпақ тәрбиелеу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұрпақ тәрбиесі -- келешек қоғам тәрбиесі. Сол келешек қоғам иелерін жан-жақты жетілген, ақыл-парасаты мол, мәдени -- ғылыми өрісі озық етіп тәрбиелеу -- біздің де қоғам алдындағы борышымыз.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мектепке дейінгі адамгершілік тәрбие -- оқушылардың адамгершілік сана-сезімін, мінез- құлқын қалыптастыруды қамтиды. Дәлірек айтқанда, адалдық пен шыншылдық, адамгершілік, кішіпейілдік, қоғамдағы және өмірдегі қарапайымдылық пен сыпайылық, үлкенді сыйлау мен ибалық адамгершілік тәрбиесінің жүйелі сатылап ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Мектеп оқушыларының адамгершілікке, кішіпейілділікке тəрбиелеудің теориялық мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
Мектеп оқушыларын адамгершілікке тəрбиелеудің педагогикалық -психологиялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2 Мектеп оқушыларын адамгершілікке тəрбиелеу жолдарын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.3 Мектеп оқушыларының оқыту процесінде адамгершілік тəрбиесін қалыптастыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.3 Адамгершілік -рухани тəрбиенің маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
1.4 Адамгершілік тəрбие құралдары мен əдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
2 ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.1 Орта сыныптарда ойын технологияларын информатика пәнінде қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.2 Articulate Storyline бағдарламасындағы ойын технологиясы ... ... ... ... ... ..1 7
2.3 Сауалнама,зерттеу жұмысы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..24
ҚОСЫМША
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КІРІСПЕ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазіргі кездегі қоғам талабына сай өзекті мәселелердің бірі білімді де парасатты, рухани құндылықтарды биік мақсат тұтатын азаматты тәрбиелеу болып табылады. Елбасының әр жылдардағы жарық көрген жолдауында ұлттық тәрбие басты нысанаға алынып ерекше болашақ ұрпақтың рухани-адамгершілік дағдыларының жоғары денгейде болып, елін-жерін сүйе білетін, бәсекеге қабілетті тұлға болып қалыптасуына ерекше мән беріледі. Қазақстан Республикасының жалпы білім беру тұжырымдамасында жеке адамның рухани және күш-қуат мүмкіндіктерін ашу, рухани-адамгершілік дағдыларын қалыптастыру жағдайлары біз көтерген мәселенің қоғам талабынан туындап отырғандығын дәлелдеп , тақырыбымыздың өзектілігін айқындайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оқушылардың адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру мәнділігі, біріншіден, барша саланың ғаламдануы, екіншіден телекоммуникация, ақпараттық байланыстардың артуы, үшіншіден рухани жаңару, тазару, сондай-ақ азғындаудың қатарласа дамуы мүмкін. Әсіресе, қазіргі жастарды теріс жолға түсіретін, санасын бұзатын жәйттердің бірі-дүниеқұмарлық.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жас ұрпақ-мектеп оқушылары болашағымыз жеткіншектерде, шәкірттерде адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру барлық кезеңдерде алда тұрған мәселе.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың 2005-2010 жылға дейінгі бағдарламасының міндеттері адамның құқықтары мен бостандықтарын құрметтеуге тәрбиелеу болып табылады. Қазіргі заманда елдің бәсекеге қабілеттілігі оның азаматтарының парасаттылығымен анықталады, сондықтан білім беру жүйесі болашақтың талабына сәйкес дамуы тиіс.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2011-2020 жылдарға арналған білім беру бағдарламасы үздік халықаралық стандарттар бойынша сапалы білім беру мүмкіндіктерін кеңейтеді. Қазақстан Республикасының Білім туралы (ҚР Үкіметінің 2012 жылғы 11 наурыздағы № 306 Қаулысымен ҚР Парламенті Мәжілісінің қарауына енгізілді) Заңында білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың принциптерінің бірі білім берудің ізгіліктік және дамытушылық сипаты, азаматтық құндылықтардың, адам өмірі мен денсаулығының, жеке адамның еркін дамуының басымдылығын белгілейді. Білім берудің басты құндылығы ретінде тұлға, рухани-адамгершілік категориялар, ізгіліктік қағидалар: бірлік, теңдік, өзара ықпалдастық және төзімділік бекітілген. Оқушы тұлға мен қоғамды қалыптастыратын мәдениетті түсінуі және бағалай білуі үшін адамдармен құндылық-саналы ынтымақтастық әрекет жасай алуы тиіс. Осы принципті жүзеге асыру ізгіліктік тұжырымдамасына негізделген, мақсатты ұйымдастырылған, өзара байланысты әрекеттер және мұғалім мен оқушының өзара ынтымақтастығы үдерісін қажет етеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәрбие -үздіксіз процесс. Мектептің алғашқы сатысынан бастап білім беру мен тәрбие процесі жас ұрпақты әлеуметтендірудің негізін қалайды. Жеке тұлғаның жалпы даму проблемалары туралы ағартушылар: Ш. Уалиханов, Ы.Алтынсарин, А. Құнанбаев, Ш. Құдайбердіұлы, А. Байтұрсынов, Ж. Аймауытов, М. Дулатов, М.Жұмабаевтар өз еңбектерінде құнды ой-пікірлер мен педагогикалық тұжырымдарын көрсетіп кеткен. Оқу-тәрбие жүйесі арқылы оқушылардың бойына моральдық және адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру негізінде оларды өмірге даярлау, болашаққа бағыт-бағдар беру мәселелері А.А.Бодалев, Н.И. Болдырев, В.И. Гинецинский, И.П.Подласый, Ю.М.Резник т.б еңбектерінде талданған.Педагогика ғылымында оқушыларды адамгершілік құндылықтарға тәрбиелеу мәселелері көптеген ғылыми зерттеулерге арқау болған. Адамгершілік педагогикалық ұғым ретінде ғылыми тұрғыда қалыптасқан өзіндік мағынасы бар. Руханилық ұғымының мәні әртүрлі сапаларды қамтитыны белгілі. Қазіргі кезеңде қоғамдағы ізгілікке, руханилыққа бетбұрыс оқу-тәрбие жұмысының рухани-адамгершілік тәрбие негізінде ұйымдастырып, оқушыларды рухани-адамгершілікке тәрбиелеу қажеттіліктерін айқындап отыр.Атап айтқанда рухани-адамгершілік құндылықтардың мәні, маңызы туралы ұлы ойшыл ғұламалар, қоғам қайраткерлері мен ағартушы педагогтар әл Фараби, Ж.Оқушысағұн, Ө.Тілеуқабылұлы, Қожа Ахмет Яссауй, Х. Досмұхамедов, Н. Құлжанова т.б., қарастырса, құндылықты бағдарлау негіздері және отбасы тәрбиесіндегі ізгілік мәселелерін Г.К.Нұрғалиева, Г.Байделдинова, Б.Айтмамбетова т.б. зерттеген,-ал, адам сүйгіштік, имандылық қасиеттерге баулу А.Бейсенбаева, Ж.Р.Бәшірова. А.Н.Көшербаева, Қ.Қ.Шалғынбаева, Қ.Әтемова, Н.Әлқожаева, АЕлемесова, Б.И.Иманбекова т.б еңбектері арқау болған. Философилық тұрғыдан С.Нұрмұратова, Ж.Молдабеков, Е.Әлсатов, Б.Ерасов т.б. рухани-адамгершілік құндылықтарды халықтық педагогика арқылы қалыптастыруға Р.Төлеубекованың еңбегі арналса, Ш.Майгаранова, Б. Игенбаевалардың ғылыми зерттеу жұмыстары мектеп оқушыларын пәндерді өту барысында рухани-адмгершілік құндылықтарын дамыту көздеді, А.Қаплиева, Р. Тұрсжанова, Д.Нұрғалиевалардың еңбектері рухани-адамгершілік құндылықтар арқылы салауатты өмір салтын қалыптастыруға арналды. Оқушыларды азаматтыққа тәрбиелеуді Р.Г.Лемберг, Т.С. Сабыров, К.К.Жампейісова, М.С.Молдабекова, М.А.Құдайқұлов, А.Б.Нұрлыбекова т.б., ал, адамгершілік тәрбиесін қоғамның қазіргі даму бағытына қарай С.А.Назарбаева, Н.Д.Хмель, Г.Т.Хайруллин, Э.А.Орынбасарова сынды ғалымдардың еңбектерінде көрініс тапқан.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мектеп оқушыларында адамгершілік құндылықтарды қалыптастыру мәселесі барлық уақытта да өзектілігін жоймай келеді және педагогика ғылымының зерттеу нысаны болудан тайған емес. Оның өнегелі үлгілерін өскелең ұрпақтың тәрбиесінде пайдалану қажеттілігі мен педагогикалық-теориялық негіздерін Аристотель, Платоннан басталып, бұны алыс және жақын шет ел педагогтары Я.А.Каменский, Ж.Ж.Руссо, К.Д.Ушинский, В.А.Сухомлинский, А.С.Макаренко, И.П.Подласый, М.Ф.Харламов, т.б. жалғастырып; психологтар В.Франкл, Л.И.Божович, Л.С.Выготский, С.Л.Рубенштейн, Ж.Ы.Намазбаева, Қ.Б.Жарықбаев т.б. ғалымдар ғылыми-теориялық тұрғыдан тереңдетті.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мектеп оқушыларының адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру мәселелерінің теориялық негізінің айқындалмауы; оған қажетті әдістемелік кешендердің жеткіліксіздігі, қазіргі мектеп тәжірибесінде мектеп оқушыларының адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың өз дәрежесінде болмауы арасындағы қарама-қайшылықтар зерттеу тақырыбымызды Мектеп оқушыларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың теориялық негізі деп таңдауымызға себеп болды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеу нысаны: оқу-тәрбие үдерісі;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеу пәні: мектептердің оқу-тәрбие үдерісінде рухани-адамгершілік құндылықтарды қалыптастыру;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеудің мақсаты: Мектеп оқушыларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыруды теориялық тұрғыдан негіздеп, әдістемесін ұсыну.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеудің болжамы: егер, мектеп оқушыларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың теориялық негізі айқындалса және оны іске асырудың әдістемесі жасалса онда, оқушылардың рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру тиімді болады, өйткені оқу-тәрбие іс-әрекетіндегі тапсырмалар оқушылардың рухани-адамгершілік құндылықтарының нәтижелі болуына ықпал етеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеудің міндеттері:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- мектеп оқушыларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыруды теориялық негіздерін айқындау;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- мектеп оқушыларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың педагогикалық шарттарын анықтау.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеу жұмысының әдіснамалық-теориялық негізіне философиялық таным теориясы және диалектика принциптері, тұлға және іс-әрекет теориялары, ізгіліктік педагогика тұжырымдамалары, құндылықтар туралы психологиялық, әлеуметтік, педагогикалық тұжырымдамалар, диагностикалаудың жалпы әдіснамасы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасының Конституциясы, Білім туралы заңы, Тәрбие жұмыстары жөніндегі тұжырымдамалар, Зерттеу проблемаларына байланысты бастауыш мектеп оқушыларын рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыруға байланысты озық тәжірибелер, кешенді бағдарламалар, психолог, педагог, әлеуметтанушы және әлеуметтік педагог ғалымдардың еңбектері.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеудің әдістері: зерттеу мәселесіне қатысты ғылыми-әдістемелік, философиялық, педагогикалық, психологиялық, әдістемелік еңбектерге, зерттеудің деректі көздеріне теориялық, педагогикалық және статистикалық талдаулар жасау, салыстыру, жинақтау, қорытындылау т.б
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- оқушыларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру жүйесінің ғылыми теориялық негізі айқындалды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- мектеп оқушыларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың педагогикалық шарттары анықталды.Зерттеудің базасы:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Курстық жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс нормативті сілтемелер, анықтама, кіріспе, екі тараудан, қорытынды, пайдаланған әдебиеттерден тұрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1 Бөлім Теориялық бөлім
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мектеп оқушыларын адамгершілікке, кішіпейілділікке тәрбиелеудің теориялық мәселелері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.1 Мектеп оқушыларын адамгершілікке тәрбиелеудің педагогикалық-психологиялық негіздері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамның бойындағы рухани құндылықтар оның жаратылысы мен бірге пайда болатынына көңіл аудармай, оны сырттан іздеп келеміз. Сондықтан кіші мектеп жасындағы оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеу тек тәрбие сағаттарында ғана емес, ана тілі пәнінде мектепте оқытылатын барлық пәндерде, үйелменде, қоғамдық орындарда басты назарда болып келеді. Адамгершілік қасиеттер үлкен мен кішінің шынайы қарым- қатынас кезінде оқушы бойына дариды. Көзге көрінбейтін өте сезімді, аса құнды қасиеттерді жүректен- жүрекке үзбей жеткізу тек тәлімгер, ұстаздың қолынан келеді. Сондықтан ұстаздар қауымының алдында үлкен жауапкершілікпен жүргізілетін міндеттер тұр.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Педагог қауымы оқушы жанының бағбаны екені рас болса, сол адамгершілік қасиеттерді қалай дамытып, одан қандай нәтиже алып келеді деген сұрақтар туындайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ірі педагог Антон Семенович Макаренко жастарды қайта тәрбиелеудегі өзінің бай тәжірибесіне сүйеніп, оқу-тәрбие жұмыстарын жүргізудің жүйелі теориясы мен әдістемесін құрды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
А.С.Макаренконың Ата-аналар үшін кітап, Оқушыларды тәрбиелеу жайлы лекциялар, Тәрбие жұмысын ұйымдастыру әдістемесі т.б. кітаптарында оқушыларды тәрбиелеудің педагогикалық талаптарын зерттеп, жинақтады. Оқушы тәртібінде мінез-құлқындағы ауытқулар кездесіп отырады. Қайта тәрбиелеу арқылы оқушы санасындағы және жүріс- тұрысындағы жеке кемшіліктерді жеңу үшін оқушы дамуындағы ауытқуларды алдын алу. Бұл қайта тәрбиелеудің А.С.Макаренко жасаған арнайы әдісі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жалпы педагогикалық процестегі оқыту теориясын дамытуға үлес қосқан ғалымдар, ғалым- педагогтардың еңбектерінде өз кезеңдеріне сай мектептегі оқу, таным, іс- әрекеттер, шығармашылық процесін жетілдіруде озық ойлы пікірлер айтқан.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Орыстың ұлы сыншысы, философ-материалист, жалынды революцияшыл-демократ, жазушы және публицист Николай Гаврилович Чернышевский Жас өспірімге, болашақ белсенді қоғам қайраткерлікке, шын халық мүддесін қорғаушыларға мынадай негізгі адамгершілік саналар мен қасиеттер қажет деп есептеген: патриотизм, гуманизм, еңбекке сүйіспеншілік, адалдық, сөзді іспен байланыстыру, кішіпейілділік, әдептілік, т.б. қасиеттер қалыптастыру қажет,- деді.. Н.Г.Чернышевскийдің көрсетуі бойынша адамгершіліктің басқа бір саласы гуманизммен тығыз байланысты. Тәрбиенің әдістер ретінде сендіру, иландыру әдістерін қолдайды. Ол сапалы оқытудың өзі тәрбиеге күшті әсер ететіндігін ескертті.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мектеп табалдырығын жаңа аттаған жас бүлдіршін, жүрегі таза, ниеті таза, пейілі кең, пәк періште күйінде азамат қатарына қосылып кетіп жатыр ма. Егер мұғалім өзінің адам қалыптастырудағы міндетін өз дәрежесінде атқарып келе жатса, қоғамдағы жат қылықтар қайдан шығып жатыр.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мектепке келген кезінде сондай сүйкімді, тіл алғыш, жүрегі таза, сенімі пәк жас бүлдіршін орта немесе буынға келгенде өзгеріп сала береді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сол кезе мына оқушы қандай еді, қалай өзгерді. Мынадай жаман әдеттерді қайдан үйреніп алды? Неге озбырлық жасауға бейім болып алды?- деген сұрақтар туындайды. Әрине, оның себептерін жан- жақтан іздеуге болады. Оқушының қалыптасуына ықпал етіп, адамгершілік қасиеттерінің дамуына үлес қосатын мұғалім. Мұғалім оқушыға оның өмірінің азық болар асыл қасиеттер- адамзаттың құндылықтарымен, қамтамасыз етеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ал бүгінгі күнгі мұғалімнің баста мақсаты- өзіндік адамгершілік қасиеттерін оқушы бойына дарыта отырып, оның жүрек түкпіріндегі рухани қазынасын жарыққа шығару, әрбір оқушыны жеке тұлға ретінде жетілдіру үшін, оның бойындағы бар қасиеттерін дамыту жас ұрпақтың бойынан тауып, дамытып немесе оған сіңіруді арман етіп отырған адамзаттық асыр қасиеттердің жиынтығын алдымен мұғалім өз бойынан тауып алмай жауапты ісін өз деңгейінде атқара алмайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік қасиеттерді өскелең ұрпақтың ақыл- парасатына азық ете білу үшін әрбір мұғалім ана тілі сабақтарында халық педагогикасының сан ғасырларда қалыптасқан салт- дәстүрлерді, әдет-ғұрыптарды жан-жақты терең біліп, оларды өркениетті өмірмен байланыстары отырып, тәлім- тәрбиеге пайдалана білуге борышты.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Әрбір жеке оқушы мұғалімнің оның жан-жақты тануға бағыттаған зерттеу объектісіне айналуы қажет. Оқушының сезімін оятып, шабытын ұштайтын, сөйтіп оны шығармашылыққа жетелейтін бірден-бір жол- болашақ жүрек түкпірінде жатқан асыл қасиеттерді жарыққа шығару. Ол оқу- тәрбиенің процессінде мұғалім мен оқушының арасында үздіксіз, үнемі байланыста болатын сезім жібі арқылы ғана жүзеге асырылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оқушылар күнделікті оқу-тәрбие процессінде тікелей өмір тәжірибесінде жақсы мен жаманды байқайды. Оларды үлкендер тарапынан берілген бағаны меңгереді. Бұл меңгергендері оқушылардың күнделікті еңбек процессі үстінде жаттықтырылып, бекітіледі. Еңбек процессінде оқушылардың кішіпейілділік, тәртіптілік, үлкенді сыйлау, қамқорлық сияқты адамгершілік қасиеттерін өз заттарын сақтап, күтіп ұстауға, тазалық, дербестік сияқты мәдени- гигиеналық дағдыларын қалыптастыру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бастауыш мектеп жасындағы оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеу- өте күрделі нәзік те жауапты іс. Бұл жолда сынып мұғалімінің бастауыш мектеп жасындағы оқушыларды қалай тәрбиелеу керек, олардың бойында адамгершілік қасиеттерді: Отанға деген сүйіспеншілікті, еңбек ете білуді, интернационализмді, қайырымдылық пен әділеттілік сезімін, сергектік, ымырасыздықты қалай тәрбиелеуге деген аса қиын сұрақтарға жауап беруге тура келеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Әрбір оқушы өмірінде, іс әрекетінде кездесетін мораль категорияларын (жақсылық, жаманды, борыш, ұят, адалдық, әділеттік, қайырымдылық, абырой) терең ұғынуы қажет. Адамгершілік жөніндегі тәрбиелер дұрыс іс әрекеттер оқушылар бойында мінез -- құлықтың дұрыс нормаларын қалыптастырудың маңызды алғы шарты болып табылады. А.С.Макаренко эстетикалық әңгімелерге мораль теориясын түсіндіру құралы ретінде аса зор мән берген болатын. Ол былай деп жазғанды: Өзімнің жұмыс тәжірибемде біздің де мораль теориясын түсіндіруіміз қажет деген қорытындыға келдім. Мен іс-тәжірибемде моральдік тұрғыдағы осындай теориялық әңгімелердің конспектілерің жасап та алдым, осы бағыттағы өз жұмысымды біраз жетілдіруге уақыт та жұмсадым, мен және осындай мораль теориясының аса жақсы, үлкен нәтижелерін де көрдім.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
В.А.Сухомлинский бүкіл педагогикалық қызметі кезінде сөзді аса маңызды педагогикалық құрал ретінде пайдалана білді. Ол оқушылардың рухани дамуының барлық кезеңдерінде де практикалық қызмет, саяси идеялармен және адамгершілік нормаларды түсіндіру мен ұштасып отыруға тиіс деген бүкіл сенімде болды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік мағлұматтар мен ұғымдардың қалыптасу дәрежесі мектеп озушыларының адамгершілік даму дәрежесінің мәнді көрсеткіші болып табылады. Оларда қалыптастыру жөніндегі мақсатты түрдегі жұмыс тәрбиесіндегі маңызды міндет болып саналады. Ал оны шешу оқушының ішкі мәдениетіне берік негіз жасауға мүмкіндік береді. Сондықтан бұл мәселелердің заңдылықтарын негізін ғылыми мәнін ашу үшін педагогика, психология ғылымдарында жинақталған зерттеу негізінде айқындалған төмендегі тұжырымдамаларға сүйенеміз.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Психологтар А.А.Любинская, Л.И.Батович. В.В.Выготский және қазақстандық психологтар Ж.Аймауытов, М.Мұханов, А.Темірбеков, Ж.Оқушыубаев, Ќ.Жарыќбаев, Ж.Намазбаева, В.Шабельников- педагогтар Н.И.Болдырев, Н.С.Марьенко, В.В.Бондаревская, О.С.Бағданова, З.И.Василева, Л.Н.Рубинский адамның бойындағы қасиеттерін зерттеген кезде мынадай қорытындыға келді: барлық қасиеттердің құрылысы бірдей болады және олар 4 түрлі бөліктерден тұрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1. Сезім2. Сана
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3. Сенім4. Мінез-құлық
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
дағдылары.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәрбиелейтін қасиеттеріне қарай бұл бөліктердің тәрбие беру процессінде жетекшілік рөлі өзгеріп тұруы мүмкін. Себебі, ол отбасындағы тәрбиеге, жас ерекшелігіне, оқушының бойындағы қасиеттеріне, қоршаған ортасына байланысты болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жеке адамның адамгершілік жағынан қалыптасу процесінде адамгершілік сезімдер ерекше орын алады. Адамгершілік сезімді тәрбиелеу көп қырлы процесс. Адамгершілік тәрбие, сезім турал ғылыми әдебиеттерде бірнеше анықтама бар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік тәрбиесі дегеніміз- оқушылардың бойында мінез-құлықтың белгілі бір сипаттарын қалыптастыру және олардың өздерінің де бір-біріне, отбасына, басқа адамдарға, мемлекетке, Отанға деген қатынасын анықтайтын мінез нормалары мен ережелерін дарыту жөніндегі тәрбиешілердің арнаулы мақсат көздеген қызметі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершіліктің пайда болуы және оның ұғымы жөніндегі мәселелерді ғылыми тұрғыдан алғашқы рет шешкен К.Маркс пен Ф.Энгельс. Олардың дәлелдеуінше, адамгершілік - қоғамдық дамудың жемісі, ол қоғам өміріндегі өзгерістерге байланысты дамиды, сондықтан таптық қоғамда адамгершілікте таптық сипатта болады. Сонымен қатар қоғам үшін қоғам мүшелерін жан-жақты тәрбиелеп жетілдіру қажет екендігін анықтады. Ол Маркс атап көрсеткендей. - Біріншіден, ақыл-ой тәрбиесі; екіншіден, дене шынықтыру тәрбиесі; үшіншіден, техникалық оқу - болып табылады. Сондай-ақ адамгершілік тәрбиесінің міндеттерін де келтіре кетсек: адамгершілікке тәрбиелеудің маңызды педагогикалық міндеттері оқушылардың белсенді өмірлік позициясын, қоғамдық борышқа саналы көзқарасын, сөз бен істің бірлігін, адамгершілік құнды негізден ауытқушыларға жол бермеуді қалыптастыру болып табылады. Қоғамда адамның жеке басына қойылатын жалпы адамзаттық талаптарға байланысты адамгершілік тәрбиесінің негізгі міндеттері мыналар:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
адамгершілік сананы, тұрақты адамгершілік сенімді көзқарасты тәрбиелеу;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
жас ұрпақтың Отанға, қоғамға, еңбекке, адамдарға, өз-өзіне деген қарым-қатынасына бағытталған адамгершілік сезімді тәрбиелеу, дамыту;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ізгілік, парасаттылық қасиеттерін тәрбиелеу. Адамгершілік тәрбиесінің өзекті міндеті-өзі өмір сүріп отырған кезеңдегі қоғамның алдында мақсат-мүддесіне сай адамгершілік қасиеттердің тұтастығын тәрбиелеу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.2 Мектеп оқушыларын адамгершілікке тәрбиелеу жолдарын анықтау
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік тәрбиенің негізі отбасынан басталып, мектепте өзінің жалғасын тауып, жоғары сыныптарда күрделене береді. Адамгершілік тәрбиесі -- тәлім-тәрбиенің ықпалды әсерімен моральдық сананы қалыптастырудың, этикалық білімділікті, адамгершілік сезімді дамытудың сара жолы. Ол жанұя, мектеп, ұстаз, еңбек, қоғам, жеке ықпал арқылы іске асырылады. Жас оқушылардың адамгершілігін қалыптастыруда мектепке дейінгі балдырғандар үшін оларға түсінікті ғибрат сөз, әсерлі өлең, сурет, әңгімелер пайдаланылады, үлгілі, өнегелі ойын, еңбек үстінде этикалы қатынас жағдайында әдепкі адамгершілік әдет-дағдылары қалыптасады. Мектеп жасындағылар үшін олардың саяси-әлеуметтік саналылығын (гуманизм, ұлтжандылық, отансүйгіштік), дүниетанымын, этикалық талғамын, ішкі рухани байлығын молайтатын жүйелі жұмыстар өткізіледі. Этикалың өңгіме, пікір-сайыс, лекция өткізу және көркемөнердің түрлі салалары мен әдебиетті кеңінен пайдалану адамгершілік тәрбиесіндегі игі істер болып табылады (Қазаң Совет энциклопедиясы. -- Алматы, 1972. -- 1 т. 113 б.).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік тәрбиенің мақсаты -- жеке адамды дамытудың негізгі бөлігі. Ұстаз шәкірттерге жан-жақты тәрбиені осы адамгершілік тәрбиеден бастайды. Оның адамгершілік сезімін, сенімін, белгілі мақсатқа, бағытқа жетелеу, іс-әрекетін ұйымдастыру осы адамгершілік тәрбиеден басталады. Ұстаз шәкірттердің ізгі ниеттілігін, адалдығын, кішіпейілдігін, ілтипаттылығын, жауапкершілігін қалыптастырады. Әр қоғамда, өмірде, еңбекте, тұрмыста, отбасында, тап аралық, халықаралық қатынастарда мораль адамның сана-сезімін реттейді, қалыптастырады. Мораль принциптері барлық адамдарға тарайды, олардың өзара-қатынас формаларын қуаттайды, бекітеді немесе керісінше өмір талаптарына байланысты олардың өзгеруін талап етеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік тәрбиесі жастардың қоғамға, отбасына, еңсе, білімге, Отанға, жер бетіндегі бейбітшілікке қатынасын қалыптастырады. Осы заманғы адамгершілік тәрбиесі жекелеген бағыттарға емес, адамгершілік құндылықтарға негізделеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адам - ең әуелі адамгершілігімен, парасатының биіктігімен көрікті.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мәдениет жоғары адам айналасындағылармен қарапайым қарым-қатынаста болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік тәрбиесі оқушыларды адамгершілік ұғымы, принциптері, мінез-құлық нормалары жайындағы біліммен кемелдеңдіреді. Оқушылар оларды оқып үйренумен шектелмей, оқу, тәрбие, еңбек процесінде іске асырғанда адамгершілік олардың сеніміне айналады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік қатынастар моральдық нормалармен өлшенеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Моральдің негізгі міндеті - адамның мінез-құлқын тәрбиелеу, осы арқылы олардың бойында әдеп сақтау қатынастарын қалыптастыру, адам мен қоғам арасындағы қатынасты реттеу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік тәрбиесі оқушылардың моральдық сенімдерін, жағымды мінез-құлық дағдылары мен әдеттерін қалыптастырады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік тәрбиесінің теориялық мәселелері Əл-Фараби, Ыбырай, Абай, т.б. еңбектерінде кеңінен қолданыс тапқан.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Әл-Фараби "Адам өз өмірінің қожасы, сондықтан өз бағытын өзі жасауы керек. Ол не нәрсеге де ұқыптылықпен қарап, жиған-тергенін орынсыз шашпай, кез келген адамға сырын ашпай, өзінің мақсат мүдделері жөнінде достарымен ғана бөлісіп отыруы керек. Осылайша өмір сүрген адамның ғана ар-ожданы таза болады" деген.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Абай адамгершілік, әдептік нормалары жайында көптеген пікірлер қалдырды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оның бірінші қоятын талабы - мораль жағынан ұстамды, таза болу, сыпайы мінезді, жақсы құлықты, әділетшіл, шыншыл болу. Әдепсіз, арсыз, байлаусыз, сұрамсақ, өсекші, өтірікші, алдамшы, кеселді сияқты жаман мінездер мен әдеттерден, жарамсыз қылықтардан сақтанып, өзін одан жоғары санап, ондай қылықтарды бойына лайықсыз көрсе ғана, адам парасатты болады . Абайдың қоятын екінші талабы - тұрақтылық, "Қылам дегенін қыларлық, тұрам дегеніне тұрарлық, мінезде азғырылмайтын ақылды, арды сақтарлық беріктігі, қайраты бар болсын" дейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Үшінші талабы - әділетшілдік. Әлеуметтік міндеті - дүниені белсене құрушы адамның бірі болып, халқы, Отаны үшін қызмет істеуі.Ақын мейірімділік қасиетке терең мән береді (төртінші қара сөзі) .
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақ халқы - мәдени бай мұрасы, өзіне біткен табиғи ерекшелігі бар, сергек ой, сезімтал жүрек, дәстүрлі тәрбие, әдіс-тәсілдері бар халық. Қазақ топырағында туып, білім алған, кейінгі ұрпаққа өшпес мұра қалдырған ұлы тұлғалар: Әбу Насыр Əл-Фараби, Жүсіп Оқушысағұн, Махмұт Қашқари, Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев, А.Байтұрсынов, С.Торайғыров, М.Сералин, М.Әуезов, С.Мұқанов, С.Көбеев, Б.Момышұлы, М.Ғабдуллин, тағы басқа ойшыл ғалымдар мен ақындар ғылымның әр саласы мен әдебиеттің, мәдениеттің дамуына игі ықпал жасады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік тәрбиеге тән міндеттер бар. Олар: -- шәкірттерді өмір талабына сай қоғамдық моральдық нормасын орындауға қатыстыру; -- шәкірттердің адамгершілік тәжірибесін қалыптастыру; -- шәкірттердің санасына және мінезіне ұстаздық ықпал жасау; -- Республикаға, оның Президентіне, Әнұранына, Рәміздеріне шәкірттердің сүйіспеншілік сезімін тәрбиелеу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік тәрбиесінің құрамды бөлігі - ұлтжандылық, ұлтжандылық, отаншылдық (патриоттың) қасиеттер.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Патриоттық сезім және ұлттық құндылықтарды құрметтеу арқылы Отанға деген сүйіспеншілік артып, оның қуатты, тәуелді болуы үшін жауапкершілікті сезіну пайда болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
"Патриот" деген сөз, гректің раігів - отан деген сөзі, ең бірінші рет 1789-1793 жылдары Француз төңкерісі кезінде қолданылды. Монархияға қарсы күресіп революцияны қорғаушыларды патриоттар деп атады. В.И. Даль сөздігінде: Патриот -отанын сүюші, оның қуатын арттырушы, отаншыл - деп жазылса, басқа сөздікте "патриот-отанын сүюші, өз халқына берілген, ол үшін жанын қиып, отан қорғау үшін ерлік көрсететін адам" - делінген. Философия сөздігіндегі "патриотизм - Отанды сүю, оған берілгендік, оның өткені мен болашағы үшін мақтаныш, Отан мүддесін қорғауға ұмтылу". Педагогикадағы анықтамасы: адамгершілік сапа, Отанға берілуді қажетсіну, оны сүю және адалдық көрсету, оның даңқын сезіну, рухани байланысын сезіну, ар-намысын қорғау, қуаты мен тәуелсіздігіне іс жүзінде үлес қосу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұлтаралық қарым-қатынас мәдениеті ұлтаралық экономикалық және рухани байланыстардан көрінеді. Адам басқа ұлт өкілдерін құрметтейді, оның тіліне, ұлттық әдет-ғұрыптарына, салт-дәстүрлеріне тіл тигізбейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Патриотизм ұғымына енетіндер:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- адамның туған жерін сүйіп, өз халқының тілін құрметтеуі, Отанының мүддесін қорғау, азаматтың көрсетуі және Отанға адалдықты сақтау;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- елінің әлеуметтік және мәдени салаларда жеткен жетістіктеріне мақтану;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- оның ар-намысын, еркіндігі мен тәуелсіздігін қорғау;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- өткен тарихын, халқының әдет-ғұрыптарын, салт-дәстүрлерін құрметтеу, Отан игілігі үшін еңбек ету.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұлтаралық қарым-қатынас мәдениеті мазмұнына енетіндер:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- әр түрлі елдердің және ұлттардың халқын құрметтеу;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- басқа халықтардың тілін, әдет-ғұрыптарын және салт-дәс-түрлерін сыйлау;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- басқа халықтардың рухани өмірі мен мәдениетіндегі жетіс-тіктерге оң баға беру;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- олармен жақсы қарым-қатынаста болу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Патриотизм мен ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру үшін істелетін тәрбие жұмыстары.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бұл аса аяулы сезімдерді оқушылардың бойына ұялата білудің жолдары көп болғанымен, төрт саласына тоқталсаң.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- Халқымыз оқушының жақсы, жаман болуы оның жаратылысынан деген қағиданы келтірді. Шындығында оқушы әке, шешесінің бір-біріне деген таза сезімінен жаралуы, ана құрсағында ортаның, үлкендердің, қоғамның ықпалында дамып жетілуі, ана бауырында уызына тойып, ана сөзінің үніне бағынып өсуі, жаратылысының дұрыстығы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
:: Оқушының ата-анасымен, өскен ортасымен ана тілінде қарым-қатынасқа түсуі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
:: Оқушы өзінің әке-шешесі, ата-бабасы өсіп-өнген жерінде өсуі, туған-тұрған жерінің қадір-қасиетін, табиғат сырын терең ұғынып, болашақты жалғастыратын ұрпақ екендігін сезініп өсуі, өз өлкесінің суын, жерін қастерлей білуі, ұғынуы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
:: Оқушының туған халқының елдік, ұлттық тарихын білуі, оның ашы-тұщы кезеңдеріне мән беріп өсуі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жас ұрпақты адамгершілікке тәрбиелеуде ұлттық сана мен мінез ерекшеліктерінің орны ерекше. Термин имандылыққа бастау алады сөздер қаталдықтан түк те шықпайды. Латын тілінде мораль Моралис-мораль сияқты естіледі. "Мораль-бұл адамдар өздерінің мінез-құлқында, күнделікті әрекеттерінде басшылыққа алатын стандарттар мен нормалар. Моральдар мәңгілік емес және өзгермейтін категориялар емес, олар бұқараның әдетінің күшімен көбейтіледі, құқықтық ережелер емес, қоғамдық пікірдің билігі қолдайды."Сонымен бірге моральдық талаптар, нормалар, моральдар адамның қалай өмір сүруі, қоғамда өзін-өзі ұстауы және т. б. туралы идеялар түрінде белгілі бір негіздеме алады. Орта кәсіптік және жоғары білім берудің мемлекеттік білім беру стандартында білім алушылардың моральдық нормаларын, адамгершілік ұстанымдарын, ұлттық құндылықтарын қабылдауды, олардың дене бітімі мен рухани денсаулығын нығайтуды көздейтін, рухани-адамгершілік даму және оларды тәрбиелеу негізінде оқыту мен тәрбиелеуді біртұтас білім беру процесіне біріктіру міндеті қойылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамзаттың жаттығу құбылысы мен адамды өмірге алдын-ала дайындаудың маңыздылығы туралы білуі, олардың арасындағы байланысты орнату шынайы дене тәрбиесінің пайда болуының қайнар көзі болды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік тәрбиенің маңызды құралы мәдениетте тарихи дамудың әртүрлі кезеңдерінде құрылған моральдық мұраттарды, яғни адам ұмтылатын моральдық мінез-құлық үлгілерін қолдану болып табылады. Әдетте, моральдық мұраттар гуманистік дүниетаным аясында көзқарастар мен сенімдердің жалпыланған жүйесі ретінде қалыптасады, онда адам өзінің табиғи және әлеуметтік ортасына деген көзқарасын білдіреді және адамның айналасына шоғырланады. Сонымен қатар, адамның көзқарасы әлемді объективті шындық ретінде бағалауды ғана емес, сонымен бірге оның қоршаған шындықтағы орнын, басқа адамдармен байланысын бағалауды да қамтиды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.3 Мектеп оқушыларының оқыту процесінде адамгершілік тәрбиесін қалыптастыру жолдары.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.3 Адамгершілік -- рухани тәрбиенің маңыздылығы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жаңа кезеңдегі білім берудің өзекті мәселесі жас ұрпаққа-адамгершілік-рухани тәрбие беру. Құнды қасиеттерге ие болу, рухани бай адамды қалыптастыру оның туған кезінен басталуы керек.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Халықта Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың деп бекер айтылмаған. Сондықтан оқушының бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік, қайырымдылық, яғни адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз-өзіне сенімділікті тәрбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші роль атқарады. Рухани -адамгершілік тәрбие- екі жақты процесс.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бір жағынан ол үлкендердің, ата-аналардың, педагогтардың оқушыларға белсенді ықпалын, екінші жағынан- тәрбиеленушілердің белсенділігін қамтитын қылықтарынан, сезімдері мен қарым- қатынастарынан көрінеді. Сондықтан белгілі бір мазмұнды іске асыра, адамгершілік ықпалдың әр түрлі әдістерін пайдалана отырып, педагог істелген жұмыстардың нәтижелерін, тәрбиелеушілерінің жетістіктерін зер салып талдау керек.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершіліктің негізі мінез-құлық нормалары мен ережелерінен тұрады. Олар адамдардың іс-қылықтарынан, мінез-құлықтарынан көрінеді, моральдық өзара қарым-қатынастарды басқарады. Отанға деген сүйіспеншілік, қоғам игілігі үшін адам еңбек ету, өзара көмек, сондай-ақ қоғамға тән адамгершіліктің өзге де формалары, бұл-сананың, сезімдердің, мінез-құлық пен өзара қарым-қатынастың бөлінбес элементтері, олардың негізінде қоғамымыздың қоғамдық-экономикалық құндылықтары жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оқушының өмірге белсенді көзқарасының бағыты үлкендер арқылы тәрбиеленеді. Тәрбиелеу, білім беру жұмысының мазмұны мен формалары оқушылардың мүмкіндігін ескеру арқылы нақтыланады. Адамгершілікке, еңбекке тәрбиелеу күнделікті өмірде, үлкендердің қолдан келетін жұмысты ұйымдастыру процесінде, ойын және оқу ісінде жоспарлы түрде іске асады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәрбиешінің ең бастапқы формалары педагогтың оқушылармен мазмұнды қатынасында, жан-жақты іс әрекетінде, қоғамдық өмірдің құбылыстарымен танысу кезінде, оқушыларға арналған шығармаларымен, суретшілер туындыларымен танысу негізінде іске асады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мұндай мақсатқа бағытталған педагогтық жұмыс еңбек сүйгіштікке, ізгілікке, ұжымдық пен патриотизм бастамасына тәрбиелеуге, көп дүниені өз қолымен жасай алуды және жасалған дүниеге қуана білуді дамытуға, үлкендер еңбегінің нәтижесін бағалауға тәрбиелеуге мүмкіндік жасайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оқушыларда ортақ пайдалы жұмысты істеуге тырысу, бірге ойнау, бір нәрсемен шұғылдану, ортақ мақсат қою және оны жүзеге асыру ісіне өздері қатысуға талпыныс пайда болады. Мұның бәрі де оқушының жеке басының қоғамдық бағытын анықтайды, оның өмірге белсенді ұстанымын бірте-бірте қалыптастырады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Әр оқушының жеке басы- оның моральдық дамуы үшін қамқорлық жасау- бүгінгі күннің және алдағы күндердің талабы, оған педагогтың күнделікті көңіл бөлуі талап етіледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оқушылар бақшасындағы тәрбие бағдарламасы мектепке дейінгі оқушылардың жан-жақты дамуын, олардың мектепке дайындығын қарастырады. Бұл бағдарламаны жүзеге асыруда басты рөлді атқарады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оның тәртібі, іс-қимылы, оқушылар және үлкендермен қарым-қатынасы оқушылар үшін үлгі бола отыра , педагогтың ықпалы әсерлі енеді, оқушының жеке басы қалыптасады. Оның ықпалы неғұрлым белсендірек болса, оқушының сезімдерін жан-жақты қамтыған сайын, олардың ерік күшін жұмылдырып, санасына ықпал етеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мектепке дейінгі жастағы оқушының рухани-адамгершілік дамуы мектеп мен отбасы арасындағы қарым-қатынастың тығыздығы артқан сайын ойдағыдай жүзеге асады. Әрбір оқушы қандай да болмасын бір міндетті орындау үшін, өзіндік ерекше жағдайлар жасалады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мәселен, ойында ұнамды әдеттер, өзара қарым-қатынастар, адамгершілік сезімдер қалыптасады, еңбекте-еңбек сүйгіштік, үлкендер еңбегін құрметтеу, сондай-ақ ұйымшылдық, жауапкершілік, парыздың сезімі сияқты қасиеттер, патриоттық сезімдер жайлы мағлұматтар. т. б. қалыптасады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мектепке дейінгі жаста оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеудің негізгі міндеттері мына жайлармен түйінделеді: ізгілік бастамасымен тәрбиелеу, оқушылар мен үлкендер арасындағы саналы қарым-қатынас тұрмыстың қарапайым ережелерін орындау кеңпейілдік, қайырымдылық, жақын адамдарға қамқорлықпен қарау және т. б. Ұжымға тәрбиелеу, оқушылардың өзара ұжымда қарым-қатынасын қалыптастыру, Отанға деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу, әр түрлі ұлт өкілдеріне қадір тұту және сыйлау. Осылайша мейірімділіктің негізі қаланады, немқұрайдылықтың пайда болуына, құрбыларына, төңіректегі үлкендерге қалай болса солай қарауға мүмкіндігі жасалмайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қарапайым әдеттерді тәрбиелей отырып педагог оқушының бар істі шын пейілмен әрі саналы атқаруына қол жеткізеді, яғни сыртқы ұнамды мінездері оның ішкі жан дүниесін, оның ережеге деген көзқарасын айқындайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Атақты педагог Сухомлинский; Оқушы кезде үш жастан он екі жасқа дейінгі аралықта әр адам өзінің рухани дамуына қажетті нәрсенің бәрін де ертегіден алады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәрбиенің негізгі мақсаты- дені сау, ұлттық сана сезімі оянған, рухани ойлау дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол, еңбекқор, іскер, бойында басқа да игі қасиеттер қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеу. Ертегінің рухани тәрбиелік мәні зор. Ол оқушыға рухани ләззат беріп, қиялға қанат бітіретін, жас оқушының рухының өсіп жетілуіне қажетті нәрсенің мол қоры бар рухани азық, деп атап көрсеткен.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Руханилық жеке тұлғаның негізгі сапалық көрсеткіші. Руханилықтың негізінде адамның мінез-құлқы қалыптасады, ар-ұят, өзін-өзі бағалау және адамгершілік сапалары дамиды. Мұның өзі мейірімділікке, ізгілікке шақырады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Рухани-адамгершілік тәрбие -- бұл дұрыс дағдылар мен өзін-өзі ұстау дағдыларының нормалары, ұйымдағы қарым-қатынас мәдениетінің тұрақтылығын қалыптастырады. Жеке адамның адамгершілік санасының дәрежесі оның мінез-құлқы мен іс әрекетін анықтайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сананың қалыптасуы-ол оқушының мектепке бармастан бұрын, қоғам туралы алғашқы ұғымдарының қалыптасуына, жақын адамдардың өзара қатынасынан басталады. Оқушыны жақсы адамгершілік қасиеттерге, мәдениетке тәрбиелеуде тәрбиелі адаммен жолдас болудың әсері күшті екенін халқымыз ежелден бағалай білген.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жақсымен жолдас болсаң- жетерсің мұратқа, жаманмен жолдас болсаң- қаларсың ұятқа... Жаман дос, жолдасын қалдырар жауға -- деген мақалдардан көруге болады. Мақал-мәтелдер, жұмбақ, айтыс, өлеңдер адамгершілік тәрбиенің арқауы. Үлкенді сыйлау адамгершіліктің бір негізі. Адамзаттық құндылықтар оқушы бойына іс-әрекет барысында, әр түрлі ойындар, хикаялар, ертегілер, қойылымдар арқылы беріледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік-адамның рухани байлығы, болашақ ұрпақты ізгілік бесігіне бөлейтін рухани ниет дәуіріне жаңа қадам болып табылады. Адамгершілік тәрбиенің нәтижесі адамдық тәрбие болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ол тұлғаның қоғамдық бағалы қасиеттерімен сапалары, қарым-қатынастарында қалыптасады. Адамгершілік қоғамдық сананың ең басты белгілерінің бірі болғандықтан, адамдардың мінез-құлқы, іс-әрекеті, қарым-қатынасы, көзқарасымен сипатталады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Олар адамды құрметтеу, оған сену, әдептілік, кішіпейілдік, қайырымдылық, жанашырлық, ізеттілік, инабаттылық, қарапайымдылық т. б. Адамгершілік-ең жоғары құндылық деп қарайтын жеке адамның қасиеті, адамгершілік және психологиялық қасиеттерінің жиынтығы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік тақырыбы- мәңгілік. Ол ешқашан ескірмек емес. Жас ұрпақтың бойына адамгершілік қасиеттерді сіңіру- ата-ана мен ұстаздардың басты міндеті. Адамгершілік әр адамға тән асыл қасиеттер. Адамгершіліктің қайнар бұлағы- халқында, отбасында, олардың өнерлерінде, әдет-ғұрпында. Әр адам адамгершілікті күнделікті тұрмыс -- тіршілігінен, өзін қоршаған табиғаттан бойына сіңіреді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Көрнекті педагог В. Сухомлинский Егер оқушыға қуаныш пен бақыт бере білсек, ол оқушы солай бола алады, -- дейді. Демек, шәкіртке жан-жақты терең білім беріп, оның жүрегіне адамгершіліктің асыл қасиеттерін үздіксіз ұялата білсек, ертеңгі азамат жеке тұлғаның өзіндік көзқарасының қалыптасуына, айналасымен санасуына ықпал етері сөзсіз.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қай заманда болмасын адамзат алдында тұратын ұлы мұрат-міндеттерінің ең бастысы -- өзінің ісін, өмірін жалғастыратын салауатты, саналы ұрпақ тәрбиелеу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұрпақ тәрбиесі -- келешек қоғам тәрбиесі. Сол келешек қоғам иелерін жан-жақты жетілген, ақыл-парасаты мол, мәдени -- ғылыми өрісі озық етіп тәрбиелеу -- біздің де қоғам алдындағы борышымыз.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мектепке дейінгі адамгершілік тәрбие -- оқушылардың адамгершілік сана-сезімін, мінез- құлқын қалыптастыруды қамтиды. Дәлірек айтқанда, адалдық пен шыншылдық, адамгершілік, кішіпейілдік, қоғамдағы және өмірдегі қарапайымдылық пен сыпайылық, үлкенді сыйлау мен ибалық адамгершілік тәрбиесінің жүйелі сатылап ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz