Жазбаша тіл дамыту жұмыстары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Хожаш Айша
Бастауыш сыныптарда жүргізілетін тіл дамуты жұмыстарының ерекшеліктері

Жаркент жоғары гуманитарлық - техникалық колледжінің
0105000 Бастауыш білім беру мамандығы
401-топ студенті Хожаш Айшабүбінің
Қазіргі қазақ тілі және оқыту әдістемесі, каллиграфия
пәнінен Бастауыш сыныптарда жүргізілетін тіл
дамуты жұмыстарының ерекшеліктері тақырыбына
жазған курстық жұмысына
П І К І Р

Мазмұны
I.Кіріспе ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
II.Негізгі бөлім
2.1. Бастауыш сынып оқушыларының тілін дамытудың теориялық негізі.
2.2. Бастауыш сынып оқушыларымен жүргізілетін тіл дамыту жұмыстары
2.3 Жазбаша тіл дамыту жұмыстары.
2.4
III.Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі: Қай заманда болмасын адамзат алдында тұратын ұлы мақсат - саналы ұрпақ тәрбиелеу. Болашақ ұрпақ қоғам иесі. Сол келешек қоғам иелері жан - жақты жетілген, ақыл парасаты мол мәдени - ғылыми өресі озық азамат етіп тәрбиелеу біздің де қоғам алдындағы борышымыз.
Оқушының ой - өрісінің, сана - сезімінің жан - жақты дамуы бастауыш сыныптан басталады. Бастауыш сыныпта оқушылардың тіл орамдылығын арттырып, өмірге көзқарасын қалыптастырса, ой өрісін кеңейтіп, сөздік қорын байытады. Балаларды жақсыға үйретіп, жаманнан жиренуге тәрбиелейді. Біздің жарқын болшағымыз - өскелең жас ұрпақтың біліктілігімен байланысты. Жас ұрпақ - өркениетті тәрбие шуағына шомылса ғана, білім нәрімен сусындаса ғана мемлекетіміздің көсегесі көгереді, егеменді ел баянды болады. Тәуелсіз ел тірегі - білімді ұрпақ екені ақиқат.
Зерттеу мақсаты:

Зерттеу обьектісі: Бастауыш сыныптағы оқыту үрдісі.

Зерттеу пәні:

Зерттеу міндеттері:
1. .

Зерттеу базасы: Жаркент жоғары гуманитарлық - техникалық колледжі
Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен тұрады.
2.1. Бастауыш сынып оқушыларының тілін дамытудың теориялық негізі.
Қазақ мектептеріндегі оқытылатын ғылым негіздері ана тілі арқылы жүргізіліп, оқушының дүниетанымын, ой-өрісін, тіл байлығын, ауызша және жазбаша сөйлеуін дамыту қазақ тілінің қалыптасқан заңдылықтары арқылы жүзеге асырылады.Сондықтан бастауыш сыныптарда ана тілінің заңдылықтарын жете меңгеріп, әдеби тіл нормаларында еркін сөйлеп, сауатты жаза білу міндеті қойылып отыр. Өйткені - тіл дамыту сайып келгенде ой дамыту.
Тіл дамыту - ана тілі әдістемесінің аса жауапты да күрделі саласының бірі. Оның күрделі болуының себебі бала тілін дамыту міндетін жүзеге асырушы мектепте жүргізілетін пәндер қазақ тілі мен ана тіліне ғана байланысты болмай, оның сөйлеу әрекетіне де тәуелді.
Бастауыш сыныптарда жүргізілетін тіл дамыту әдістемесі - оқу-шыларға білім жүйесін меңгертуге, тілге деген икемділігі мен дағдыларын қалыптастыруға ықпал ететін әдіс-тәсілдері мен формалар, принциптер мен оқытудың мазмұны жайындағы ілім. Жалпы әдістеме ғылымның бір саласы.
Басқа ғылымдар сияқты тіл дамыту әдістемесі де теориялық ғылымдардың соңғы жетістіктеріне негізделе дамиды. Тіл ұстартудың ғылыми негіздері - тіл білімі, әдебиет және психология. Өйткені тіл - қоғам өмірінің объективті құбылысы, ол бүкіл халық үшін бірдей. Қай тілдің болмасын айтылуының грамматикалық және синтаксистік нормативтік ережелері болады. Мұны тіл білімі зерттейді. Ал сөйлеу - психикалық құбылыс. Ол - әр адамның өзіне ғана тән ерекшелігі. Сөйлеуде объективті шындықты осы адамның субъективті түрде бейнелеп, оған индивидтің көзқарасын білдіреді. Яғни адам тілдің көмегімен қарым-қатынас жасау процесі, сөйлеу - психо-логияның зерттеу объектісі болып табылады. Солай бола тұрса да, күні бүгінге дейін мектептегі тіл дамыту жұмыстарын психологиялық ғылымнан оқшау жүргізіліп келеді. Соңғы кезде ғалымдар Психология әдістеме ғылымынсыз-ақ өркендеп, өмір сүре береді, алайда әдістеме ғылымы психолгиясыз дамып, жетіле алмақ емес. Әдістеме толық мәнді ғылыми пән болуы үшін, ол психологиялық негізге сүйенуі қажет пікірді іс жүзінде дәлелдеп отыр.
Әдістеме теориясында тіл дамыту енді ғана қалыптасып келеді. Оның маңызы, қажеттілігі анықталғанымен, ғылыми негіздері, құралдары, мазмұны мен салалары, байланыстырып сөйлеу дағдыларын қалыптастыратын жұмыс түрлері, әдіс-тәсілдері т.б. жақтары анықталмаған.
Тіл - адамзат қоғамында қатынас, сөйлесіп пікір алысудың құралы ретінде қызмет атқаратын құбылыс. Тіл мен қоғам өзара тығыз байланысты, біріншіден, тілсіз ешбір қоғам өмір сүре алмайды. Тілсіз ұлт құрымақ. Тіл - адамзат қоғамының өмір сүруінің қажетті шарты. Екіншіден, тіл қоғам бар жерде ғана өмір сүреді. Қоғам - тілдің өмір сүруінің шарты.Қоғамның өмір сүруі үшін, тіл қаншалықты қажет болса, тілдің дамып, өркендеуіне қоғам да соншалықты қажет.
Тіл - тірі тарих. Онда халықтың ғасырлар бойы жинақтаған іс-тәжірибесі мен даналығы бар. Сананың аздығы мен көптігіне қарамай, әрбір халық өз тілінде асыл армандары мен әсем жан дүниесін, барша жақсылық атаулыға құрметін , адамзат бақытына кесір келтіргендерге лағнеті бейнеленген. Тіл - оны жасаушы халықтың тарихы, шежіресі , бүкіл өмірінің жаңғырығы мен ізгі арманы мен алдағы үміті, қайғысы мен қуанышы, күллі рухани өмірінің үні естіліп тұрады.
Ана тілі, бүкіл ақыл-ой дамуының негізі және бүкіл білімдердің қазынасы. Өйткені оқушыларға ғылым негіздерінен жан жақты білім мен дағды беретін, сауатты жазу мен мәдениетті сөйлеуге төселдіріп, тіл материалын меңгертетін де осы пән.
Ана тілі пәні дұрыс жазу, сауатты сөйлеу ережелерін меңгерту үшін ғана жүргізілмейді, сонымен бірге, логикалық ойлауды дамыту үшін де қажетті құрал. Өйткені сөз дарындылығының өрістеуі ойлау логикасымен байланысты. Өз заманында Логикалық ойлау - логикалық сөйлеудің негізі, ал мұны - логикалық сөйлеуді Отандық тіл ұстазы дамытуға тиіс, - деп көрсеткен ұлы педагог К.Д. Ушинский.
Еркіндікке қолы жеткен қазақ халқының болашаққа артқан үміті, сенімі осы қазіргі мектепте отырған, келешекте отыратын жаз жеткіншектерімізде. Тіліміз ғана емес, жалпы халық болып сақталып қалуымыздың өзі қазіргі оқушыларымызға ана тілін қалай меңгертуімізге байланысты. Енді бұл мәселеде жетпіс жылдай танытқан енжарлығымыздан таймасақ, белсенділік танытпасақ, тілсіз, тарихсыз мәңгүрт тобырға айналуымыз анық.
Міне, сондықтан саналы ересек ұрпаққа ұлы жауапкершілік жүктелмек, ол жауапкершілік - ата-бабамыздың әр сөзін сан ғасыр бойы сомдап жасаған ұлы қазына ана тілін көздің қарашығындай сақтап, кіршіксіз күйде келешек аманат етіп тапсыру. Сол арқылы жеткіншегіне туған халқының ақыл-ой тұжырымын, дәстүр-салтын игерту. біздің қазақтың ісң жаңа басталып келе жатыр...XX ғасырға дейін түріктің тілін аздырмай асыл қалпында алып келген, тіл турасындағы абырой мен алғыс қазаққа тиісті. Атаның аздырмай берген асыл мүлкін қолына алып, быт-шытын шығарсақ, ол ұнамды іс болмас, деп жазған болатын осы ғасырдың басында қазақтың аса көрнекті ағартушы - педагог А.Байтұрсынов.
Тіл - рухани байлықтың шыңы. Рухани болмыстың деңгейлік баспалдақтары; танымдық, қазыналық, мән-мағыналық. Тілін меңгерген адам - сара жолын сараптап, игерген адам.
Тілді меңгеру ананың ақ сүтінен басталып, бесік жырымен тербетіліп, өмір сатысымен нықталады. Өткен кезең мәдениетінің тұңғиығына бойлап, оның ішкі мазмұнын түсінуге тырысу адамды рухани жағынан байытады.
Қазақ тілі - аса бай тіл. Қазақ тілінің тазалығы жайында француз ғалымы А.Жарри дн Манси Қазақ тілі түркі тілдерініңішіндегі мейлінше таза тілдердің бірі (Жарри де Манси История древних и новых литератур, наук и язящных искуства Москва, 1832. 104-105 стр), - десе, В.В. Радлов Зигро журналының алтыншы томының 70 бетінде жарық көрген Средняя зарафшинская долина мақаласында: Қазақтың тілі ұшқыр да шешен, ойнақы да, өткір, сұрақ-жауаптарға оңтайлы, кейде тіпті таңқаларлық түрде тапқыр және бәрі де, тіпті оқымаған сауатсыздарының өзі де тілін жетік меңгерген, мұндай жағдайды біз тек Европадағы француздар мен орыстардың бойынан ғана байқаймыз, - деп жазды.
Татар ғалымы А.Саиди 1926 Қазан қаласында басылған Тіл, әдебиет, жазу әрі олардың өсулері кітабының 86 бетінде Қазіргі ең таза, ең бай, ең табиғи және бұзылмай, бұрынғы қалпында сақталып қалған бір тіл болса, ол қазақ тілі мен қазақ әдебиеті біз мұны ашық айтуымыз керек, - дейді.
Көрнекті жазушымыз Ғабит Мүсірепов: Ана тілі дегеніміз - ол тілді жасаған, жасап келе жатқан халықтың баяғысын да, бүгінгісін де, болашағында да танытатын сол халықтың өткенін де, болашағынан да қол үзеді, - деген.
Бүгінгі таңдағы мемлекеттің маңызды мәселелерінің бірі - тілдерді қолдану мен дамыту болып отыр. Ел басы Н.Ә. Назарбаев Қазақ тілін өркендетудің нақты 11 жолын атап өтті.
1. Қазақ тілді балабақша санын тиісінше көбейту;
2. Қазақ мектептерінің санын өсіру және осы заманғы технологияның соңғы жетістіктерімен жабдықтау;
3. Қазақстанның барлық мектептерінде оқушылар қазақ тілін еркін меңгеріп шығуы үшін орыс мектептерінде қазақ тілі пәні аптасына екі - үш сағат емес, қазақ мектептеріндегі орыс тілі сияқты бес - алты сағаттық мөлшерде оқытылуы қажет;
4. Барлық орта мектеп оқушылары бірыңғай ұлттық тестілеуде қазақ тілі пәнінен міндетті түрде сынақ тапсыруы тиіс;
5. Болашақ бағдарламасы бойынша шетелдерге оқуға жіберілетін жастар қазақ тілін білуі тиіс;
6. Білім, денсаулық, сауда және халыққа әлеуметтік қызмет көрсету саласы мамандарының қазақ тілін жетік меңгеруіне ұмтылу;
7. Қазақ тілін жетік білетін мемлекеттік қызметкерлерге жан - жақты қолдау көрсету, әсіресе, мемлекеттік қызметке қабылданған қазақ қазақша сөйлеуі қажет;
8. Өзге ұлт өкілдерінің қазақ тіліне жетіктерін баспасөз, теледидардан жиі насихаттап, салт - дәстүр, әдепке байланысты түрлі конкурстар ұйымдастыруы қажет;
9. Тілдер туралы заңды қайта қарап, замана талабына сай өзгерістер енгізу;
10. Бұқаралық ақпарат құралдарына қазақ тілінің қолданысы 50 пайыздан кемімеуі;
11. 2010 жылға дейін жасалған тілдерді дамыту бағдарламасына тиісті толықтырулар енгізіп, әр облыстың мемлекеттік тілге көшу кестесін сақтау.

2.2. Бастауыш сынып оқушыларымен жүргізілетін тіл дамыту жұмыстары
Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңында мектеп жасындағы балаларды отбасында , мектепке дейінгі ұйымдарда не мектепте, дайындық тобында бағдарламаға сай дайындықтан өткізу міндеттілігі көзделгені атап көрсетілген.
Мектеп жасындағы балаларды сөйлеуге үйретудегі басты мақсат- сөздік қорды байыту. Балалардың күнделікті өмірде қолданатын сөздерінің құрамына жаңа сөздердің мағынасын түсіндіре отырып , олардың сөздік қорын молайту көзделеді. Қоршаған ортаны танып - білудегі заттар мен құбылыстар, адамдар өмірі мен тіршілігі, табиғат құбылыстарының ерекшелігі мен өзгерістеріндегі жаңа сөздерді меңгертіп отыру басты міндет болып табылады.Сөздік қорды дамытуда ескерілетін мәселелер:
Балалрдың белсенді сөздік қорындағы сөздердің мағынасын қаншалықты түсінетінін айқындау.
:: Мағынасы жақын, бірақ айтылуы басқа (синоним), мағынасы қарама-қарсы (антоним) сөздерді үйрету.
:: Сөздік қорды жаңа сөздермен толықтырып отыру.
:: Етістіктер мен сын есімдерді дұрыс, орынды қолдана білуді меңгерту.
:: Зат есімнің жекеше, көпше түрін, тәуелдік, жіктік жалғаулары мен тіркесіп келетінін практикалық жолмен түсіндіру.
Синоним сөздерді айтқызып жаттықтыру кезінде балалар тез меңгереді.
Мысалы: әдемі, көркем, әсем (синоним). Балалардың сөздердің мағынасын түсініп айтуына назар аударып, оларға жетекші сұрақтар қойғаны дұрыс.
Мысалы: екінші сынып қазақ тілі, бет 119. Берілген тапсырма өлеңді көшіріп жазып, қарамен жазылған сөздердің астын сызыңдар. Не байқадың?
Біздің ғалым ағалар,
Біздің ғалым апалар.
Ашты жолды аспанға,
Әлі ұшамыз алысқа,
Алыс Айға Марысқа
Мұғалім жетекші сұрақтар қоя отырып, берілген сөздерге қарсы мағыналы сөздерді өздері табуына жетелейді.
Мысалы: Ұзын-қысқа, биік-аласа, жақсы- жаман (антоним). Ұзын ағаш-қысқа ағаш, биік үй- аласа үй, жақсы сөз- жаман сөз.
Мүғалім тіл дамыту сабағында балаларға өздігінен сөздік қорды дамытуды сөздік диалектикалық- жаттығулар арқылы жүзеге асырады. Мектеп жасындағы балалардың сөздік қорын байытуда жас ерекшелігіне және бағдарламалық материалдарға сәйкес өтілетін жаңа тақырып бойынша әр сабақта меңгерілетін жаңа сөздің мағынасы түсіндіріліп отырады. Сөздік жұмыс міндетті түрде жүргізіліп отырады.
Тіл дамыту сабағының келесі міндеті балаларды байланыстырып сөйлеуге үйрету.Мұғалім байланыстырып сөйлеуге үйретуді жетілдіру мақсатында жеке сөздердің тура және ауыспалы мағынасына, сөздің көп мағыналылығына назар аударта отырып түсіндіреді.
Мысалы: қой сөзінің екі мағынасы бар екенін түсіндіру керек. Бірінші мағынасы затты бірінші жерден екінші жерге қой деген мағынаны білдірсе, екінші мағынасы мал атауын білдіреді. Ұқсас және біртекті заттарды топтап атайтын жалпы есімдерді (киім, тамақ, жеміс,мал, адам) және заттардың жеке атауы мен адамдардың есімдерді білдіретін жалқы есімдер (көйлек, қамзол, нан, қымыз, алма, өрік, Мадина, Еркежан, Айым және т.б.) туралы алғашқы мағлұматты бүлдіршін балабақшада алады.Байланыстырып сөйлеуге үйретуде антоним, синоним, теңеу, салыстыру мағынасын беретін бейнелі көркем сөздер де меңгертіледі.Мысал ретінде екінші сынып бойынша қазақ тілі оқулығының 142 беттегі 390- жаттығуын қарастырайық.Сын есімдердің тұсына қарсы мағыналы сын есімдерді жазыңдар деп тапсырма берілген. Оқушылар берілген сын есімдердің тұсына қарама-қарсы сын есімдерді толықтырып жазып шығады .
Қалың - жұқа тар - кең
Мықты - әлсіз қисық -түзу
Ақ -қара оңай - қиын
Ұсақ - ірі аласа - биік
Сонымен қатар тіл дамыту сабағында бацланыстырып сөйлеуге үйретуде көркем шығармалардың мәнін түсініп айтуы, қарым - қатынас жасай білуі, өз ойын жұйелі жеткізуіне баса назар аудару мұғалімнің міндеті.Байланыстырып сөйлеуге үйретуде сөздік тапсырмалар орындату, белгілі тақырып бойынша және өз қиялынан әңгіме, ертегі ойластырып, сурет бойынша әңгіме құрастыру баланың ойын шыңдап, сөздік қорын байытатыны сөзсіз.
Мысалға: "Сұрақтар бойынша түлкіні сипаттап бер" деген тапсырма беруге болады.Сұрақтар төмендегідей:
Түлкі қандай аң?
Оның түсі қандай?
Түлкінің құйрығы қандай болады?
Түлкі қандай жерді мекендейді?
Ол немен қоректенеді?.Осы сұрақтарға жауап ала отырып, балалардың ойлау қабілеттерін жюәне сөздік қорларын дамытуға болады.
Баланың сөйлеу тілін жетілдіруде ойын- жаттығулар мен дидактикалық материалдар, ойындардың маңызы зор. Тіл дамыту сабақтарының негізгі бағыттары кез- келген сәтте бір- бірімен тығыз байланыста жүзеге асырылады.Олай болса баланың тілін дамытуда алдымен сөйлеу процессін дұрыс жолға қою қажеттігі туындайды. Жаттығулар жасау барысында оқушылар сөйлемдегі сөздер бір- бірімен тығыс байланыста болатындығын аңғарады. Сөйлемдегі сөздердің байланысын сұрақ қойып анықтап, олардың байлансын сызбамен көрсетеді. Бет 80, 210 - жаттығу. "Өзің тап" ойынын ойнату барысында балалар сұраулы сөйлем мен хабарлы сөйлемнің ара жігін ажыратады және сұраулы сөйлемдерді хабарлы сөйлем етіп жазады.
-Шегірткеге не жарасады? - Оқыған.
- Құланға не жарасады? - Шоқыған.
- Жыланға не жарасады? - Пысқырған.
- Тауыққа не жарасады? - Ысқырған.
- Ақылдығы не жарасады? - Секірген.
С онда ғана тіл дамыту әдістемесін жүзеге асыруға болады.
Тіл дамыту сабағына қойылатын талаптар:

1.Қоршаған ортада көргендерін әңгімелеп, өмірмен байланыстыру.
2. Оқылған ертегі, әңгімелерді түсінігі бойынша өз сөздерімен айта білу.
3. Белсенді сөздік қорына енген сөздерді қажетіне қарай іс- әрекетте пайдалана білу.
4. Жаңадан меңгерген сөздердісөздік қорларына енгізу.
5. Тіл дамытуда ыммен сөйлесу, ымдап сөйлегенді түсіну.
6.Антоним, синоним сөздерін бір - бірінен ажыратып, қажетіне қарай күнделікті тұрмыста пайдалану.

Тіл дамыту - қазіргі мектептің оқу тәрбие ісіндегі басты проблема - тіл мен сөйлеу процесін жіктей оқыту, оқушының дұрыс сөйлей білуіне көңіл бөлу. Сондықтан, мұғалім қазақ тілі сабақтарында тіл дамытуға, байланыстырып сөйлеуге айрықша көңіл бөледі, тілдік материалды дұрыс таңдай білу, тілдің теориясы мен сөйлеу практикасының бір - бірімен қарым - қатынасы түрлі жаттығу жұмыстары арқылы іске асырылады. Демек, қазақ тілі пәнін оқыту барысында мұғалім оқушының ойын логикалық жағынан дұрыс, анық, қазақтың әдеби тілінің нормасына сай, грмматикалық, лексикалық, орфографиялық нормасына лайықты, дұрыс айта білуге үйретумен бірге, екінші жағынан ойын орфографиялық және пунктуациялық жағынан дұрыс жаза білуге жаттықтырады.
Оқушының жазба және ауызша ойын дұрыс бере, айта білуіне үлгі беретін - мұғалім. Сондықтан мұғалім тілдіңтарихын, грамматикасын, стилистикасын, орфографиясын, лексикасын, пунктуациясын жақсы біліп, меңгеруі қажет.
Бастауыш сынып мұғалімдері сабақтарында тіл дамыту жұмыстарын шығармашылықпен жүргізіп, дұрыс ұйымдастыра білсе, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.