Жазушы прозасындағы тұлғаның психологиялық болмысы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 49 бет
Таңдаулыға:

ҚAЗAҚСТAН РEСПУБЛИКAСЫ БІЛІМ ЖӘНE ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Т.Әбдіков прозасындағы психологизм

Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау университеті
Филология фaкультeті
Қазақ тілі мен әдебиеті кaфeдрaсы

Бeкітeмін_________
Кaфeдрa мeңгeрушісі:

Дипломдық жұмысты дaйындaу тaпсырмaсы
Студент :
Мaмaндығы: 6B01707 - Қaзaқ тілі мeн әдeбиeті
Тaқырыбы: Т.Әбдіков прозасындағы психологизм
Унивeрситeт бұйрығымeн бeкітілгeн _____________ _________ 20___ж.
Дипломдық жұмысты aяқтaу мeрзімі _________ 20___ж.
Тaпсырмaлaр жәнe диссeртaциялық жұмыстың қысқaшa сипaттaмaсы:
Ұсынылaтын әдeбиeттeр:
Тaпсырмaлaр бeкітілгeн мeрзім _________ 20___ж.
Ғылыми жeтeкші: _____
Тaпсырмaлaрды aлдым
Студент: _____

AННОТAЦИЯ

Дипломдық жұмыстың тaқырыбы: Т.Әбдіков прозасындағы психологизм
Дипломдық жұмыстың құрылымы: зeрттeу жұмысы кіріспeдeн, eкі тaрaудaн (тaрaушaлaрдaн), қорытынды жәнe пaйдaлaнғaн әдeбиeттeр тізімінeн тұрaды.
Дипломдық жұмыстың көлeмі: 60 бeт, суреттер бар, зeрттeу бaрысындa 40 әдeбиeт қaрaлды.
Кілт сөздeр:
1. Дипломдық жұмыстың бірінші бөліміндe жазушының даралық қасиеті, шығармаларының аз да болса саз, санынан сапасы басым екендігін айта отырып, жазушының жеке басына сол замандағы әдебиет өкілдерінің пікірлерін арқау еттік. Бірінші бөлімде жазушы шығармаларындағы адам мен қоғам мәселесіне тоқталдық. Әр шығармасынан сол замандағы қоғам бейнесі мен қазіргі кезеңдегі жалғасы, ұқсастығын баса айтылды. Шығармалардың ерекшелігі болып отырған кейіпкерлердің рухани әлеміне үңіле отырып, әр адамның бойындағы кездесетін қасиеттерді анықтауға тырыстық.
2. Дипломдық жұмысының eкінші бөліміндe жазушының көркемдік ерекшеліктері, психикалық талдау тәсілдері шығармаларды талдау барысында көптеген сыншылардың, жазушылардың ойлы пікірлері айтылады.

3.
Дипломдық жұмыстың қорытынды бөліміндe

КІPІСПЕ

I. Т. ӘБДІКОВ ПРОЗАСЫНДАҒЫ АДАМ МЕН ҚОҒАМ МӘСЕЛЕСІ

1.1. Жазушы шығармаларындағы замана бейнесі

1.2 Кейіпкерлердің рухани әлемі

II. Т.ӘБДІКОВ ПРОЗАСЫНДАҒЫ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ТАЛДАУ

2.1 Жазушы прозасындағы тұлғаның психологиялық болмысы

2.2 Тұлға дихтомиясы (тұлғаның екіге жарылуы) Парасат майданы повесі, (Өліара романы негізінде)

Қорытынды

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН әдебиетТЕP тізімі

КІРІСПE
XX ғасырдың 60-жылдардың жартысы 70-жылдардың бас кезінде прозадағы лирико-психологиялық бағыт тереңдей бастады. Сонымен қатар, философиялық ойға құрылған интеллектуалды мотивтегі әңгіме, повестер туа бастады. Психологиялық шығармалардың кейіпкерлердің ішкі жан дүниесіне, өз қиялына, психологиясына терең бойлап, жан сырына, нәзік сезіміне үңілген бағыты әдебиет тарихында жарыққа шыға бастады. Қазақ үшін таңсық әдебиет бағыты оқырманға да ерекше әсер етті. Бұл тұрғыда қазақ философиялық прозасы мен психологиялық прозасы өзара жақын байланысты дамығанын атап өткен жөн. Қазақ әдебиетінің 1960-1990 жылдардағы қазақ прозасына өзінің тосын тақырыптарымен келген талантты да талапты Т. Әбдіков қазақ әдебиетінің озық дәстүрлерін жаңашылдықпен жалғастырушысы, қазақ әдебиетін мазмұн, түр, тақырып жағынан ерекше байытты.
Жазушы Төлен Әбдіковтың шығармашылығы туралы Қ. Құрманғалиев: Әбдіковтің әдебиеттегі қолтаңбасының ерекше екендігін өзінің жазу мәнері, сөз қолданысы, кейіпкерлерінің іс-әрекетін, мінез-құлқын сомдауы, оқшау образдар жасауы, тосын түлғалар табуы тайға таңба басқандай дәлелдеп-ақ тұр. Төленнің кез-келген шығармасының кейіпкерлері сөз саптасынан бастап дүниетанымына дейін ерекшеленіп тұруымен дараланады, - деп жазды [1,2]. Сонымен бірге, Т. Әбдіковтің әдеби туындылары алғашқы жарияланған әңгімесінен соңғы жазған романына дейін жұртшылықтың жүрегіне жол тауып, айтыс-талас тудырып, әйтеуір жайбарақат қалдырған жері жоқ екендігі де рас. [2,224].
Орыс әдебиетінің сынында психологиялық талдау деген терминді алғаш Н. Г. Чернышевский, Л.Н. Толстой шығармаларын талдау барысында қолданған екен. Бұл термин басқа да әдебиетші, сыншылар тарапынан қызу қолдау тауып реалистік әдебиеттегі көркемдік әдістің басты элементі ретінде қолданылады.
Психологиялық талдаудың алғашқы үлгісі Л. Н. Толстой туындыларында көрініс берсе, Ф. Достаевский творчествосында ол шын мәніндегі дәстүрге айналып одан кейін А. П. Чехов, И.А. Бунин, М. Горкий, А. И. Куприн шығармаларында тамырын тереңге жайды. Орыс әдебиетінде Л. Толстой мен Ф. Достаевский Қазан төңкерісінен кейін Кеңес әдебиетінде М. Шолохов, Л.Леонов, К. Федин, А. Толстой, А. Фадеев, Л.Собольев сияқты белгілі жазушылардың шығармаларында жемісті жалғасын тапты.
Біріншіден, қазіргі қазақ әдебиетінің қай жанырына көз салмайық, оның профессионалдық деңгейінің өскендігіне, өмірлік шындықты өнерлік мұрат деңгейіне көтеруге де жазушыларымыздың ізденіс үстінде екеніне көз жеткіземіз. Мәселен, ХХ ғасырдың басында дүниеге келген бір ғана роман жанрының өзі бүгінде қандай биік деңгейге, кемелдікке жетті.
Мұндай кемелдіктің түп - төркіні М. Әуезов, Ж. Аймауытов, М. Дулатов, М. Жұмабаев, Б.Майлин сынды жазушыларымыздың әдебиет пен мәдениеттің озық үлгілерін творчестволықпен меңгерген көркемдік ізденістерде жатыр. ХІХ ғасырда пайда болған прозадағы психологизм ағымын қазақ әдебиетінде көркемдік дәстүрге айналдырып оның кең қанат жаюына олардың қосқан үлесі зор. Алайда, тақыр жерге еш нәрсенің шықпайтынын ескерсек, психологизм мәселесі қазақ әдебиетінде бүгін ғана пайда болған құбылыс емес. Оның тарихи тамыры сонау есте жоқ, ескі заманда пайда болып, қалыптасқан ауыз әдебиеті үлгілерін де жатыр. Мысалы, ауыз әдебиетінің құнарлы бір саласы ертегі, өлең - жырларда қаһарманның қайғы - зарын суреттейтін тұстарда психологизм элементтері бұрыннан - ақ бар.
Ал ХХ ғасырдың басындағы өзге жазушыларға тоқталып жатпай - ақ, бір ғана М. Әуезовтің Қаралы сұлу, Жетім, Қорғансыздың күні т .б. әңгімелеріндегі терең психологизмді айтпағанда, психологиялық очерк деп ат қойып, айдар тапқан Қасеннің құбылыстары атты шығармасының өзі психологиялық прозаның алғашқылары еді.
Екіншіден, қазақ әдебиетінің 70 - 80 жылдардағы көркемдік көкжиегіне көз салғанда, әсіресе, қазақ прозасына тосын тақырыптарымен келген талантты да, талапты бір топ жастарды байқайтынымыз анық. Қазақ әдебиетінің озық дәстүрлерін жаңашылдықпен жалғастырып, қазақ әдебиетін мазмұн , түр, тақырып жағынан ерекше байытты.
Осы кезеңнің әдебиетіміздегі ерекше көзге түсер өкілдеріне О. Бөкей, Д. Исабеков , Қ. Ысқақов, Ә. Тарази, Ә. Сараев, М.Сүндетов, Т. Нұрмағанбетов т.б. жатқызуға болады. Әдебиетке Көкжиек атты тұңғыш әңгімелер жинағымен келіп қосылған Т. Әбдікұлы, бүгінде біршама әңгімелер мен повестер жинақтарының авторы.
Төлен Әбдік әдебиет әлеміне 1964 жылы жарияланған Райхан атты әңгімесімен келді. Алғашқы туындысымен-ақ әдебиет сүйер қауымды елең еткізген жазушы қаламынан әр жылдары Көкжиек (1969), Күзгі жапырақ (1971), Ақиқат (1974), Айтылмаған ақиқат (1979) әңгіме-повестер жинақтары, Өлара (1985) романы жарық көрді. Соңғы жылдары жазылған Парасат майданы повесі - жазушының қаламгерлік қырын барынша танытқан. Ол грек аңыздарын қазақ тіліне аударып, Эллада ертегілері (1977) деген атпен жариялады. Ол өзінің шығармашылық кеңістігінде 10-нан астам повесть, эңгіме, 1 роман, 2 пьесаның авторы.

Зeрттeу жұмысының өзeктілігі.
Төлен Әбдікұлы шығармалары оқырманды адамгершілікке, ізгілікке, мейірімге, еңбексүйгіштік сынды қасиеттерге шақыра отырып, тұлғаның екіге бөлінуі сынды психологиялық мәселені де қозғаған. Оң қол, Парасат майданы, Тозақ оттары жымыңдайды атты шығармаларында автор тұлғаның екі ойда болуы, екі тұлғада өмір сүруі көрініс табады. Адам бойындағы мұндай құбылыстарды сөз өнерімен жеткізе білу, оқырман көз алдына елесетете отырып, фантазиялық құбылысты сезінуі автордың шеберлігінің зор екендігін дәлелдейді.
Тұлғаның екіге жарылуы туралы жазылған шығармаларынан соң, автор біраз сынға да ұшыраған. Автордың Әке, Ақиқат повестері мен Қайырсыз жұма, Бассүйек, Жат перзент сынды әңгімелеріндегі жалғыздық философиясының мәтіндегі көрінісі мен идеясы анықталады. Автордың тұлғаның екіге жарылуы құбылысы 1970-жылдары жазылған Оң қол әңгімесінде көрініс тапты. Әңгіме жарыққа шыға салысымен сындарға ұшырап, бірақ кейіннен өзінің оң бағасын алды. Сол кезден бастап Төлен Әбдікұлы шығармаларының көркемдік ерекшелігі, ұлттық құндылықтары зерттелді. Төлен Әбдікұлы сол кезден бастап әдебиеттану ғылымының өзекті тақырыптарының біріне айнала бастады. Әсіресе, Төлен Әбдікұлы шығармаларындағы тұлғаның екіге жарылуы тақырыбы - ХХ ғасыр мен ХХІ ғасырдың басты зерттеу нысанына айналды. 2002 жылы шыққан Парасат майданы әңгімесі де тұлғаның екіге жарылуы тақырыбына ғалымдарды қайта айналдырып әкелді. Парасат майданы әңгімесі негізіндегі постмодернистік бағыт жайлы Амангелді Кеңшілікұлы, Мауленов Алмас сынды ғалымдар еңбек жазды. Бұл жұмыста Төлен Әбдікұлы шығармаларындағы автор-оқырман-көркем мәтін концепциясының негізінде талдау жасалынады. Төлен Әбдікұлы - қазіргі оқырман қауымның ұсыныс қамтамасыз етіп жүрген бірден бір жазушы.
Зерттеудің мақсаты:
- Т.Əбдікұлының прозалық шығармаларындағы қазақ халқының тағдыры, тақырыптық-проблемалық тұрғыда қарастыру;
- Қаламгердің суреткерлік шеберлігі, прозалық шығармаларындағы образдар жүйесі, кейіпкерлерінің ішкі жан дүниесі, адамның қоғамдағы алар орны психологиялық аспектіде талдау.
Зерттеудің міндеттері: Негізгі мақсатты орындау үшін дипломдық жұмыста мынадай басты міндеттерді шешу алға қойылды:
- Қаламгердің шығармаларындағы қоғам мен адам мәселесін қарастыру
- Жазушының прозалық шығармалардағы өзіндік қолтаңбасын айқындау;
- Қазіргі замандық таңдаулы қазақ әңгімелері мен повестерінің қазақ прозасынан алатын орнын белгілеу.
- Прозалық шығармаларындағы образдар жүйесі, кейіпкерлердің ішкі болмысын анықтау.
Зерттеудің практикалық маңызы:
oo Т.Әбдікұлының әңгімелері мен повестерін және сол кезеңдегі өзінің замандастарының шығармаларын ала отырып психологиялық, философиялық тұрғыдан салыстыру.
oo Жұмыстың нәтижелерін әдебиеттанудағы жаңа бағытты қалыптастыруда пайдалануға болады. Жазушының прозалық шығармаларындағы адам мен қоғам, психологиялық құбылыстарды зерттеудің теориялық негізін қалыптастыруда көмек береді.

Зерттеу нысаны. Жұмыста Төлен Әбдікұлының шоқтығы биік Әке, Оралу, Ақиқат, Оң қол, Жат перзент, сынды әңгімелері, Қыз Бәтіш пен Ерсейіт, Тозақ оттары жымыңдайды шығармалары, негізгі басымдық көрсеткен Парасат майданы повесі мен Өліара романы.

1. Зерттеудің теориялық - әдіснамалық негіздері
Әлем әдебиеттанушыларынан М.М.Бахтин, В.Е.Хализев, В.В.Савельва, Б.О.Корман, Б.С.Мейлах, қазақ әдебиет зерттеушілерінен Т.Есембеков, К.Жанұзақова, Нұрғалиев Р. Құрманғалиев Қ. Майтанов. БАсылбекұлы С. Мұханбатқалиұлы Қ. Пірəлиева Г., Қ.Жұмалиев, еңбектеріндегі ой-тұжырымдар жұмысымыздың негізі болды.

Зерттеу әдіс-тәсілдері. Жұмыс ғылыми сипаттама әдісі негізінде жүзеге асты. Сондай-ақ, салыстыра отырып зерттеу, кешенді талдау, жүйелеу, жинақтау әдістері мен тәсілдері де тиісінше пайдаланылды.

Дипломдық жұмыстың құpылымы: Зepттeу жұмысы кіpіспeдeн, eкі тapaудaн, төрт тapaушaдaн, қоpытындыдaн жәнe пaйдaлaнылғaн әдeбиeттep тізімінeн тұpaды.

I. Т. ӘБДІКОВ ПРОЗАСЫНДАҒЫ АДАМ МЕН ҚОҒАМ МӘСЕЛЕСІ
1.1. Жазушы шығармаларындағы замана бейнесі

Кеңестік кезеңде көптеген этникалық ұлт жазушылары өздерінің әдеби шығармашылығын биік деңгейге көтере алды, олар үкіметтің этникалық топтар әдебиеті мен жазушыларына қолдау көрсету саясатын мықты пайдалану арқылы, әртүрлі этностарара әдеби достық орнатып, әр ұлт қаламгерлері өздерінің ұлттық жазба әдебиетінің негізін қайта қалыптасыруға күш салды. 1990 жылдардың басында 70 жылға жуық дәурендеген Кеңес Одағы әп-сәтте ыдырап, оның қанды шеңгелінен босаған жаңа ел ретінде, Қазақстан өзінің әлемдік тарих сахнасындағы орнын тез арада қайта тіктеуі қажет болды. Ал Кеңестік кезеңдегі этникалық ұлт жазушысы саналатын, Кеңес Одағының ыдырауын да, тәуелсіздікті де қатар көрген Төлен Әбдіков сынды жазушылар, кеңестік идеология мен ұлттық саясаттың ықпалында өсті. Т.Әбдіков бастаған қазіргі заман қазақ жазушылары, өз шығармалары арқылы қазақ болымысының өзгеру жүйесіне қалай әсер етіп жатқанын бағамдау - Қазақстандағы ұлттық бірегейлікті зерттеуде тиіптік және бірегейлік мәні бар. Т.Әбдіков Қазақстандағы ең беделді жазушылардың бірі, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері (2002ж.). 2002 жылы жарық көрген Парасат майданы атты повесі Қазақстандағы ПЕН клуб сыйлығын, халықаралық Ф.Кафка атындағы орденін және Еуропалық алтын медалді иеленген (2003ж.). 2004 жылы осы шығармасымен Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атағын алған. Шығарманы орыс тіліне аударған ресейлік прозаик, аудармашы Анатолий Ким: Шығарма күрделі де шиеленісті, оқырманды метафизикалық әлемге жетелейді... Автордың шығармашылық философиясы символдық мәнге, өмірдегі трагедиялық тартысқа толы... Бұл - адамдардың жүрегіндегі жарық пен қараңғылықтың күресі деген екен. (Орыс тіліндегі Дружба народов журналының 2007 жылғы №6 саны)

Талантты жазушы Төлен Əбдікұлының қаламгерлік қасиеті туралы айтқанда, оның екінің бірі батылы бара бермейтін өткір əлеуметтік мəселелерді қозғайтындығын жəне нені жазса да, биік парасаттылықпен терең зерттеп, жеріне жеткізе жазатындығын жете сезіне білуіміз керек. Қиялы ұшқыр суреткердің өзіндік қолтаңбасы аз жазса да саз жазатындығымен, сөйлемдер қысқа əрі нұсқа болып келетіндігімен ерекшеленеді. Бұл жайында жазушы Дулат Исабеков: Жалпы Төлен бұрқыратып жазған жігіт емес. Əлі күнге шейін сол ырғағын сақтап келеді, -- деп өте орынды айтқан [3]. Ол қай мəселені қозғаса да, қай уақыттың шындығын жазса да, өмірлік, адами проблемаларды алға тартқандығымен көзге түседі. Төлен Əбдікұлының шығармашылығы бүгінгі заман шындығын арқау еткен. Ішінде кеңес дəуірінің шындығын, əсіресе 1930-жылдар аумағында өткен тарихи, əлеуметтік-саяси оқиғаларды (Əке повесі, Өліра романы) т.б. суреттейтін туындылар бар. Бір ерекшелігі, жазушы қай кезеңнің оқиғаларын арқау етпесін, алдымен адам тағдырын, оның тыныс-тіршілігін, өмірдегі күрес-тартысын, əлеуметтік ортадағы əрекетін, қоғамдағы алар орнын тереңнен аршып танытуға мақсат етеді. Жазушы адам мен қоғам, адам мен əлеумет қатынасын əрдайым басты назарда ұстайды. Əрқилы тағдыр иелері өздерінің арман-мұңымен, қасірет-қайғысымен, қуаныш-ренішімен бой көрсетіп жатады. Осы қатардағы қарапайым жандардың қоңыр тіршілігінің өзінен заман шындығын, уақыт бедерін танып, таразылауға тырысады. Жалпы, жазушы күнделікті өмірдегі кейіпкерлерді көрсете отырып, заманымыздың ауқымды шиеленістерін, философиялық тұрғыдан саралаған. Жазушы Т.Əбдікұлының қаламгерлік даралығына оның шығармаларында өмірдің əр құбылысын, оқиғасын бірқалыпты, аспандатпай беруі, қаһармандардың диалогы, монолог арқылы олардың жан əлемін жарқырата аша отырып, болмыс-бітіміне үңілуі, ұлттық болмысқа тəн алуан түрлі қасиет-сипаттарды əндете зерттеуі жатады дегіміз келеді. Қаламгер Т.Əбдікұлы барлық шығармаларында дерлік тарихи зердеге барлау жасап отырады, сол арқылы кешегіні бүгінгімен, бүгінгіні ертеңімен тығыз байланыста, бірлікте қарауға ұмтылады.
40-шы жылдары дүниеге келген Т.Әбдіков, орыс әдебиетінің ықпалында өстіңіз бе?, - деген сұраққа: Менің жазушы болып қалыптасуыма орыс әдебиетінің ықпалы өте зор болды, - деген екен. Қос тілде білім алған ол Гоголь, Толстой, Достоевский, Чехов сынды көптеген орыс классик жазушыларының әдеби шығармаларымен кішкентайынан таныс болған, тіпті орыс тіліндегі кейбір көркем мәтіндерді де бес саусағындай білген.

Төлен Əбдіковтың прозалық шығармаларының жанрлық сипаты əр алуан болып келеді. Жазушының Қайырсыз жұма, Қонақтар, Бас саүйек, Оң қол, Жат перзент, Бір күндік ашу, Көктерек, Сəби туралы сыр, Қарасын, Қойшығұл, Таласбай жəне тағы да басқа əңгімелері, Парасат майданы, Əке, Оралу, Ақиқат, Қыз Бəтіш пен Ерсейіт, Тозақ оттары жымыңдайды аударма-повестері, Өліара романы бар. Əдебиет атаулы қай кезде де ашық та, сыншыл көзқараспен қарап, адамгершілікті, ізгілікті дəріптеп келеді. Осынау өмірдегі тек қана ізгі қасиеттер мен жақсылық, зұлымдық пен жамандықтың күресін ғана емес, сол əлемде, үлкен кеңістікте өмір сүретін жəне адам баласының санасы жетуі мүмкін емес нəрселер де болатындығы туралы ой толғап, ешкім ешқашан жауап бере алмайтын Неге? деген бір сұрақтың төңірегінде қалам тартқан бұл прозаның көтерген жүгі қашанда ауыр. Себебі адам баласы қашанда өмірден бақыт іздеп жүреді. Бірақ, ақиық ақын М.Мақатаев айтпақшы, сол бақытты іздеуді бастаған күннен бастап, немесе бақыт дегеннің болатынын білген күннен бастап адам бақытсыздыққа ұрынады. Сол сияқты ақылды, саналы адамдар санасыз, ақымақтарға аяп қарауын қоймайды, бірақ сол ақымақтан өзінің əлдеқайда бақытсыз екенін білмейді. Осындай сенгің келмесе де, шындық жағдайларды суреттеу қандай суреткерге де болса ауыр. Бұл туралы белгілі қаламгер Ə.Кекілбаев Т.Əбдіков шығармашылығына баға берген Адамстанға саяхат деген мақаласында: Өмірге сонау ХVІІ - ХVІІІ ғасырлардағы қалпынан көп өзгере қоймаған қазақы қырынан келіп, əдебиетке көркем ойдың ғарыштық биіктерін игере бастаған XX ғасырдың бел ортасында араласқан Төлен Əбдіков өзі білетін ұлттық болмысымызға өзі игерген жаңа дүние түйсіктік көзімен үңілуге тырысты. Сөйтіп, біз өмір сүріп жатқан ортаға атымен ұқсамайтын, атымен басқаша, атымен жаңа дүние деген таптық ұғымды жоққа шығара бастады. Өліара мен Əкеде бұрын қызыл-жасылды қып, жалтылдата бейнелейтін Қазан төңкерісінің кезеңі беймаза қысқа тап болған бей-берекет қыр тұрмысының үйреншікті жадау иін, салпы етек, жыртық көкірек жадағай қалпында бейнеленді. Тығырыққа тығылып, дымы құрыған бидəрмен ахуалдағы қауым да перілерсіз, періштелерсіз, пайғамбарларсыз, өмірде қандай болса, дəл сондай қалпында қарастырылды. Оқтын-оқтын өзі қолдан жасаған зілзаладан өзі оңбай таяқ жеп, ойсырап жататын пенделер тауқыметінің қандай да болмасын асыра дəріптеу мен асыра табалауға лайықты еместігі жан-жақты ашылып, мұқият байыпталды... [4; 33], -- деп жазды. Шындығында да адам атаулы өзіне-өзі көр қазып жатқандай, өзін-өзі жерлеуге асығып, қоғаммен арпалысып жүргендей етіп көрсететін шығармалар осы жылдарда көбірек жазылды. Интеллектуалдық ізденіс деген де өте күрделі ұғым. Ол суреткерлік пен ойшылдықты, философиялық ой толғаудағы шынайылық пен нанымдылықты, өмірге деген көзқарас пен дүниетанымдағы диалектикалық тереңдікті жəне олардың табиғи бірлігін талап етеді. Жəне бұндай шығармалар оқырманға да ауыр. Алайда əдебиеттің қызметі тек көңіл көтеріп, ермек ету ғана болмаса керек. Ол адам жанын зерттеуге эстетикалық лəззат беріп қана қоймай, сол лəззатты ала білуге үйретуге де міндетті.
Әбдікұлының қоғамның дертіне айналған ділгір мәселені көтерген келесі бір әңгімесі Қайырсыз жұма. Жазушының президент аппаратында, жалпы әкімшілік қызметтерде көптен бері жұмыс істейтінін білеміз. Бір сөзбен айтсақ шенді де шекпенді шенеуніктердің қатарында. Жазушының бұл қызметі де өз творчествосына әсер етпей қалмапты. Әрине кез келген жазушы өзіне таныс, өзі зерттеп білген, миы мен жүрегінің мың градустық домнасында балқып, (С. Мұқанов) піскен шындығын ұсынатыны белгілі. Қайырсыз жұманың кейіндеу жазылуына қарап, бұл тақырыптың да толғағы жетіп, жазбауға мүмкіндігі қалмағанда барып хатқа түскені көрінеді.

Күнделікті өмірде Баянсыз бақ, талайсыз тақ деп екінің бірі айтқанымен, екінің бірі мойындап, ұстана бермейтін фәни дүниедегі осы бір қағида, осы бір шындық, бұл әңгіменің негізгі түйіні. Ия бір қарағанда бір адамның жұмыстан босатылуында тұрған пәлендей ештеңе жоқ сияқты (тіпті ол министр болса да). Бұл жер кім келіп, кім кетпей жатқан орындық. Ал шын мәнісіне келсек солай ма? Т. Әбдікұлы оның тіпті арғы жағына үңіліп, адам психологиясының терең қатпарларына дендейді.
Кейіпкер психологиясын, жан тебіреністерін суреттеп отырып-ақ автор адами құндылықтар мен адамгершілік қағидаларға философиялық астар береді. Міне бұл ащы да болса шындық. Шындықтың жүзіне тура қарау әрқашан да ауыр. Оны мойындау одан да қиын.
Концепция автордың белгілі бір шығармада қолы жеткен табысы десек, Қайырсыз жұма әңгімесі де өзіндік табысымен келген, қазақ әдебиетінің төрінен ойып орын алуға лайық шығарма деп білеміз.
Жаңалық ашу - демек бәріміз көріп жүргенді көре білу, бірақ осыған дейін ешкімнің ойына келмегенді ойлай білу деген екен атақты венгр ғалымы А.Сент-Дьерди.
Әбдікұлының құрдасы, әрі әріптес досы, жазушы Қуанышбай Құрманғалиевтың мына бір пікірі өте орынды айтылған.
Жазушының араку тайпасынан шыққан медицинаға тұтас бір дәуір әкелген данышпан доктор Эдуард Бейкер мен әйгілі көріпкел, жындыханада жатып, ғылыми тәжірибе жасауға зорлықпен белгіленген Роберт сияқты шетелдік кейіпкерлердің шығарма желісіне арқау болуы бекер ме? Өз ортамыздан лайықты оқиға, сюжет таппаған соң алынған деуге ауыз бармайды. Бұл екі повесть біздің елде өмір шындығының өңін айналдырып, социалистік реализм қалпына салып қана жазудан қашқақтаудан туған туындылар. Жазушының ақиқатты айту үшін тапқан тәсілі. Бұл повестердегі оқиға өз елімізде - қазақ жерінде болды десе жарық көруі мүмкін болмайтын. Капиталистік дүниені әшкерелеуге арналған деген желеумен елеусіз шығып кеткен бұл туындылар тура шындықты - өз ортамыздағы шындықты айтуға арналғандығын енді ашық айтуымызға болар [5].
Майтанов Қазақ прозасында шетел тақырыбына қалам тартып, әлемдік цивилизация, қоғамдық прогресс сипаттарын, ғылыми-техникалық революцияның адам санасына әсерін интелектуалдық биіктен топшылай білетін жазушылардың бірі - Т.Әбдіков творчествосында дүниетаным, білім тереңдігі мен көркемдік шеберлік өрнектері жарасымды бірлік табатынына автордың Тозақ оттары жымыңдайды повесі де дәлел еді десе [6, 100], С. Асылбекұлы Бір кездері өзі де соғыстан кейінгі қазақ ауылының жоқ-жітік тіршілігі мен метрополияның қарамағындағы бодан жұртқа көрсеткен кейбір жосықсыз әлімжеттіктерін көкірегіне түйіп өскен естияр қыр баласы американдық үндістер өмірінің аянышты тағдырлары мен өз жұртының басындағы халдерден біраз ұқсастықтарды көрді. Сондықтан да үндістер өмірінен жазылған шетелдік авторлардың шығармалары оның осы бағыттағы шығармашылық ізденістерінің шоғын қозғап, оны қазақ әдебиеті үшін көтерілмеген тың болып келген жаңа өрістерге қарай жетеледі. Т. Әбдіков сол ізденіс жолында араку тайпасы мен қазақ жұртының арасына абсолюттік теңдік белгісін қоюға болмайтынын ұқса да, олардың тіршілігі мен тағдырларынан шынайы көркем шығармаға азық болардай көптеген параллельдерді тапты [7, 19] дейді.
Т. Әбдікұлының азаматтық ары, адамгершілік мұраты, елжандылық ерліктері мұнымен шектелмейді екен. Оған осы соңғы жылдардың бедерінде жазылған Парасат майданы повесі дәлел. Алғаш рет Таң шолпан журналында жарияланған бұл шығармаға халықаралық Ф. Кафка атындағы алтын жұлдыз берілді. Бұл сыйлықтың Т. Әбдікұлына берілуінде де бір заңдылық бар сияқты. Себебі; өзінің Ақиқат, Тозақ оттары жымыңдайды атты аллегориялық повестерінде көтерген әлеуметтік - потологиялық мәселелер ең алғаш осы Ф. Кафка туындыларынан бастау алған.
Шындығында Т. Әбдікұлының адамзаттық гуманизмді ту етіп көтерген идеяларының биік шыңы Парасат майданы повесі. Кез келген көркем туындының өмірге келуінің өзіндік алғы шарты бар. Ендеше тәуелсіздік таңы атқан қазіргі егемен елімізде парасат майданын ашқан жазушы пікірі мынадай:
Неге бұлай? Өйткені, адамдардың жамандық пен азғындыққа еттері үйренген. Өлікті көп көрген адамның өліктен сескенбейтіні секілді. Мәселенің бәрі осы ет үйренуден, бой үйренуден басталады. Бүкіл қатыгездік, мейрімсіздік, аямаушылық, бүкіл рухани азғындық, ішкіштік, нашақорлық, зинақорлық бәрі де осы ет үйренуден басталған. Адам бойы үйренгеннен кейін жиіркену сезімінен құтылады. Содан кейін ар жағы жеңілдей береді.
Ендеше қазіргі ақпаратар ағыны тасқындап, рухани-моральдық құндылықтардан гөрі мате-
риалдық алғышарттар алдыңғы орынға шыққан мына заманда тезге сап, ой елегінен өткізер проблемалар жеткілікті екен.
Бүгінгі күнгі тіршілігіміздің қандай екенін көрсететін барометріміз - баспасөз болса, қараңыздар: беттерін ашып қалсаң оқитының - небір сұмдық оқиғалар
Сынып оқушыларының төбелесі атысқа ұласқан...
Сәбиін өлтіріп, қоқысқа тастаған келіншек. Өз ұлына тұрмысқа шыққан миллионер әйел... Адам етін жеген маньяктар...
Еркекке үйленген еркектер... т. т.
Сонда бұл немене ?! Адамзат қауымы қайда барады өзі [8].
Міне, Т. Әбдікұлының жанын жеген жегі құрт біздің де дәл қасымызда екен. Оны елепескермек түгілі, етіміздің өліп кеткені сондай азғындықтың неше атасы бар, бәрі бір, жиіркенбейтін болдық. Азғындық атаулы өміріміздің құрамдас бір бөлігіне айналғандай. Ендеше одан құтылудың жолы - өз арың мен иманыңда. Алла тағала сыйға берген адамгершілік абыройың мен кісілік қасиеттеріңде екен. Ендеше ойланайық.

Өмірдің мəні тек қана айналаңдағы өзің сияқты өзгелерден жоғары тұруда емес, солармен түсіністікте тұрып, қанағат сақтап, қолыңда бардың қадірін бағалап өмір сүру керектігін, ең бастысы, адами қасиеттерді жоғалтып алмау екендігін баса айтқан шығармалардың өміршең болары хақ. Себебі жамандық пен жақсылық күресі мəңгілік. Олардың бірде бірі, бірде екіншісі басым түсіп, тайталасып отыруы -- міндетті дамуға əкеліп тірейді. Əдебиет дамыған сайын алғашқы кездегі ағартушылық міндеттің шеңберінен шығып, басқа мақсатты көздеп өзіне-өзі, өз жан дүниесінің түкпіріне үңілуге қарай бағытталып келеді. Т.Əбдіков шығармаларының сипаты əр алуан болып келеді. Бүгін де қазақ прозасында көшбасшы бунақ арасында шоқтықтық биігін иеленген жазушы. Алдыңғы буын ағаларымыз, тұлғаластарының шығармашылық ізденістерінен үйрене, дамыта жүре, қалыптаса келе, қаламгерлік шеберлігін шындауда өзгеге дара соқпақ салды. Кешегі дəстүрді өзінше жаңалығымен жаңғыртты деп айтуымызға болады. Жазушы шығармашылығында жаңалық тек тақырыптық, идеялық, көркем өлең сөзді қолдану аясында емес, жаңа ой, жаңа мазмұн туғызумен, соған орай жаңа тұрпатты қаһармандар мен кейіпкерлер жасауымен де ерекшеленді. Заманымыздың заңғар жазушысы шығармашылығының ерекшелігі де -- жеке адамның идеялық жəне адамгершілік тұрғыда қалыптасу процестері мен характердің философиялық мəнін ашудағы қоғамның орнын айқындауға ұмтылатын тосын табыстары. Жазушы əуел бастан бүкіл шығармашылығын парасаттылықты пайымдап, гуманизмді мадақтауға арнады. Сондықтан да біз жазушыны үлкен эстет, интеллектуалды қаламгерлердің қатарында танимыз. Осы жолда көптеген жазушылар сана ағымы əдісін пайдаланды. Ал таза ой жүйесін бірыңғай логикалық ашық пайымдаулар желісін арқау еткен шығармалар да кездесіп отырады. Олардың көпшілігі күнделік ретінде берілетін. Көптеген сыншылар мен əдебиеттанушы-ғалымдар дəстүрлі көркем туынды бірыңғай ашық ұғымды ой-сана коллизиясын арқау етуден тұрмайды деп есептейді. Алайда осы Парасат майданы повесі туралы сөз болғанда Жомарт Əбдіхалық: ...көркемөнер, əдебиет жүйесінде типтік жəне типологиялық образдар (А.В.Гулыга) арқылы белгілі бір идеяларды ширықтыра жеткізуге болатындығын ескерсек, соңғысы төл əдебиетімізде аса бедер танытқандай қалыптасып үлгермегендігін ашық мойындауға тура келеді. Кейіпкер характерін басым түрде ой желесі арқылы түзілдіру -- бұл əлем əдебиеті үшін де, өзімізге етене таныс қазақ əдебиеті үшін де өте сирек кездесетін жəне стильдік терең мəні бар айрықша эстетикалық құбылыс [9; 84], -- деп жазды. Т.Əбдіков өзінің ең алғашқы шығармалар жинағын Көкжиек деп атаған болатын. Бұл кітаптың атында үлкен мəн бар еді. Кезінде бұл туралы атақты сыншы Сағат Əшімбаев та: Төлен Əбдіков тұңғыш жинағын Көкжиек деп атапты. Жинақта мұндай əңгіме жоқ. Алайда аты мазмұнына қарай қойылған. Адам сапарға шығарда бір жерге жетуді мақсат етеді. Бұл ойын жүзеге асыратыны да күмəнсіз. Ал, соқтықпалы, соқпақсыз өнер жолында бірден көздеген нысанаңа жету мүмкін емес. Ұлы таланттардың өзі де жасағандарына іштей қымсынып өтпегеніне кім кепіл. Өнер жолы -- ол да көкжиекке тура тартылған өмір жолы. Көкжиекке жету мүмкін бе? Еш уақытта да! Тек көңілдегі шамалауың бойынша келген жеріңді қанағат тұтуың мүмкін шығар. Төленнің бұл кітабын өнер көкжиегіне шеккен сапарының басы деп білеміз [9; 21], -- деп бағалаған болатын. Шындығында да, жазушы өзінің баяғыда бастаған үлкен бір идеясын (Ақиқат, Оң қол) осы көкжиекке жаңағы эстетикалық құбылысты пайдалана отырып, алып шықты. Ертеректе жазылған Ақиқат пен Оң қол шығармаларындағы үлкен идеяның жоғарғы философиялық деңгейіне (кондициясына) жеткен жері бұл -- Парасат майданы повесі. Осы повесть адам тағдырын жан дүниенің екіге жарылу құбылысы арқылы бейнелей отырып, мəдениетті іздеп жүріп, өркениетке адасып кеткен адамзат тағдырын көрсетіп берді. Адамның бұдан былай өз құрбаны өзі, өз жендеті өзі (Ə.Кекілбаев)болатындығын меңзеді: ...адамзаттың іштей іріп-шіріп, адамгершіліктен азғындап, тіршілік əлеміне қажеті жоқ немесе қатер құбылыс ретінде рухани апаттан мерт болу алдында тұрғандығын айтып дабыл қақты. Повестің кейіпкері -- жан дүниесі екіге жарылған адам. Осы адам өзін-өзі өлтіреді. Оны осыған мəжбүр еткен не жағдай? Жазушы бүл сұраққа кейіпкердің жан əлеміне, санасының түпкі қатпарларына бойлай отырып, жауап береді. Автордың шығарманы кейіпкер күнделігі ретінде ұсынуы -- шығармаға шырай үстеп тұрары даусыз. А.Чеховтың Бухгалтер көмекшісінің күнделігі деген əңгімесі естеріңізде болар. Күнделікті оқып отырып ешқандай портреттер, суреттеулерсіз-ақ кейіпкеріңізді бес саусақтай танып аласыз. Кейіпкердің ішкі күйзелістері, сезімдері -- барлығы кейіпкердің өз аузынан баяндалғандықтан да, еш күмəн тудырмайды. Адамның мені -- психикалық тұтастық. Бірақ тұтастық болуы үшін барлық психикалық процестерді бірлестіретін, оларды өзінің түрлі формалары ететін бір ұйытқы қажет. Бұл ұйытқы -- əр адамның өзіне тəн мəнділігі. Ал мəнділік -- адамның таңдаған немесе қалаған үнемі ұмтылатын нəрсесі. Ол мəнділік адамның іс-əрекеттері ғана емес, оның əрбір психикалық көріністерінде байқалуы мүмкін. Осы мəннің жеке адам психикасындағы нақты түрі -- пиғыл. Пиғыл емес мақсаттар, мұқтаждықтар адамда көп болуы мүмкін, ол жеке іс-əрекеттерге байланысты, ал жеке адамның психикасын бүтін ететін пиғыл қалыпты жағдайда біреу-ақ болуы тиіс. Бірақ адамдардың өздері жасайтын қоғамдық қатынастар, тəртіптердің ішкі қайшылықтарына жəне жеке адамдардың дамуындағы ерекше қайшылықтарына байланысты көп адамдардың болмысы екі айырылады. Адамдардың өздерінен аулақтанған, қарсы тұрған, тіпті өздерін бағындыратын, яғни жат болған күштері де оның жан дүниесінен орын тауып, жат ұмтылыстар туғызады. Сонымен бірге адамда өз еркіндігіне, дербестігіне негізделген бастапқы пиғылдары да жоғалмайды. Осылайша осынау екі пиғыл қарама-қайшылықта болып, манағы айтқан психикалық тұтастық менді бұзады. Адамның өзімен-өзі қайшылығы туады, өз жан дүниесі бір-біріне жат əлемдерге бөлініп, өзінен де, қоршаған ортадан да безініп, жаттану құбылысына душар болады. Бүгінде қазақ прозасында көшбасшы буынының арасында шоқтықты биігін иеленген жазушы Т.Əбдікұлы алдыңғы буын ағаларының, тұрғыластарының шығармашылық ізденістерінен үйрене, дамыта жүре, қалыптаса келе, қаламгерлік шеберлігін шыңдауда өзгеге дара соқпақ салды. Кешегі дəстүрді өзінше жаңалығымен жаңартты. Жазушы шығармашылығында жаңалық тек тақырыптықидеялық, көркем өлең сөзді қолдану аясында емес, жаңа ой, жаңа мазмұн туғызуымен, соған орай жаңа тұрпатты қаһармандар мен кейіпкерлер жасауымен де ерекше.

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

2. Қ эдш анғалиев, Қ. Сырбаз суреткер Қазақ әдебиеті. 1992, 4 қьфкүйек.
3. .Піралиева, Г. Көркем прозадагы психологизмнің кейбір мэселелері. -Алматы: Алаш, 2003. - 252. серия филологическая. 2014.
4. Исабеков Д. Адами парасат, əлеуметтік тереңдік Заман Қазақстан. -- 2002. -- № 36. (391). -- 6 қырк. -- 14-б.
5. Нұрғалиев Р. Телағыс. -- Алматы: Жазушы, 1986. -- 204, 205-б.
6. Құрманғалиев Қ. Сырбаз суреткер (Жазушы Т. Әбдіков 50 жаста). Қазақ әдебиеті - 4.09.1992.
7. Майтанов Б. Қазақ прозасындағы замандас бейнесі. - Алматы: Ғылым, 1982.
8. Асылбекұлы С. Қазіргі қазақ повестеріндегі заман шындығы (1970-1989): Ф. ғ. к. ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның авторефераты. - Алматы, 1997.
9. Мұханбатқалиұлы Қ. Адамзат қайда барасың? Діл газеті. - 7.11.2003.
10. Пірəлиева Г. Ізденіс өрнектері. Əдеби сын. Зерттеу. Сұхбаттар. -- Алматы: Жалын, 2001. -- 492 б.
11. Хамзин М. 1960 - 80-жылдардағы қазақ романының стилі мен типологиясы: Филол. ғыл. д-ры... дис. автореф.

1.2 Кейіпкерлердің рухани әлемі
Т.Абдіков - неоромантикалық ағымының басты өкілі. Оның шығармашылығы - әлемдік классикалық озық үлгілерін негіз еткен, көркемдік таным мен жазушылық шеберлікті дамытуға бағытталған деуге болады. Әдебиеттің зерттеу нысаны адам яғни адамтану екенін ескерсек, әрбір адам өзінше бір дүние, ашылмаған зерттелмеген қазына емес пе? Оң қолдың бас кейіпкері Алма шизофрениямен ауырады. Кейіпкер мен оның оң қолы екі түрлі заңдылықпен өмір сүріп жатқан екі мен сияқты. Ал Ақиқаттың бас кейіпкері Роберт, идеологиялық тұрғыдан қоғамға үйлесе алмайды: ғылыми-техникалық прогрестің заманауи адамдардың өміріне ықпал етіп жатқанын қабылдай алмай, технологиялық өркениетке қарсы екенін, психиатриялық ауруханада тұру арқылы білдіреді. Адамның рухани кемелденуі мен рухани өсуі Т.Әбдіков шығармашылығының негізгі тақырыбы, автордың Парасат майданы шығармасы осыған жауап берсе керек. Басты кейіпкері елден ерек, қылығы ақылға қонымсыз, алайда, жазушының әдейі бейнелеген кейіпкерінің романтикалық бейнесі дәл осы жерде. Күнделік авторы мейірімді әрі өнегелі жан, ол бейтаныс адаммен ұзақ уақыт хат жазысып жүреді, хатта адамдардың рухани құндылығы мен жақсылық һам жамандық мәселелерін талқылайды.
Барлық нәрсенің өлшемі болып табылатын - Адам болмысының табиғи, биологиялық, физикалық , психологиялық ерекшеліктерін әр ғылым саласы өз тұрғысынан зерттеп зерделейді.
Адам психикасы оның құпиясы мол табиғаты, есті және ессіздік т.б. секілді психологиялық үдерістер философия, психология және әдебиеттану ғылымдарына жан талдау тәсілін тудырып, адам
мәселесін терендей зерттеуге зейін қоя бастады (3,3) деген пікірге ден қойсақ, көркем әдебиеттің ерекшелігінің өзі сонда, ол адам жанының құпия қалтарыстарын, күйініш - сүйініштерін бір сөзбен айтқанда, адамды психологиялық барша болмысымен толық ашып беретіндігімен тікелей байланысты.
Көркем шығарма табиғатын психологиялық тұрғыдан талдау ,
жалпы прозадағы психологизм, лиризм, сондай - ақ көркемдік тәсілдің түрлері ретінде ішкі - монолог ой ағыны т.б. мәселелер де көптеп сөз болып жүр. Психологиялық талдау дәстүрі кімнен басталып қазақ әдебиетіне қайдан келді. Алғашқы үлгілері қай жазушылардың творчествасында көрініс берді.
Психологиялық талдау дәст үрлі әлем әдебиетіндегі жаңалық
ретінде негізінен XIX ғасырдың екінші жартысында ғана
дүниеге келгені мәлім. Алғаш рет австралиялық дәрігер - психолог З. Фрейд(1856 - 1939) ашқан психологиялық талдау тәсілі бастапқыда жүйкесі сырқат жандарды емдейтін медициналық термин болып қалыптасқанымен бертін келе адам психикасын зерттеу аумағы кеңейіп, өзге де өнер салаларында, соның ішінде әдебиетте көркемдік тәсіл ретінде қолданыла бастайды.

Төлен Әбдікұлы әріптестері сынды әдебиет майданына әңгімелер жинағын алып келді. Жазушының Райхан атты алғашқы туындыларының бірі Қазақстан жазушыларының 1964 жылы шыққан Таңғы шық жинағына еніп, жазушы жолын жеңіске жетелеген еді. Бұл кез жазушының студенттік кезеңіне сәйкес болатын. Университет қабырғасында қазақ және әлем әдебиетінен сусындаған тұлғаның шығармалары да өзге болды. Әр шығармасында шетел әдебиетінің элементтері кездесіп жатты. Жазушы қаламынан туындаған танымал болған әрі танымал еткен десек те артық емес шығармасы - Оң қол әңгімесі. Оң қол әңгімесі - 70-жылдардағы қатты сыналған әрі оқылған шығарма. Қазақ прозасын зерттеп жүрген ғалым Г.Пірәлиева: Жетпісінші жылдардың басы мен орта тұсында қазақ прозасында бір құбылыс әдеби жанрда бұрындары байқала қоймаған тың көркемдік тәсілдер туа бастады. Мәселен, роман-монолог Аңыздың ақыры - Ә. Кекілбаев, роман-диалог Ақиқат пен аңыз - Ә.Нұршайықов, әңгіме-түс көру Оң қол - Т.Әбдіков, повесть-новелла Ақ ару-ана - С.Санбаев және басқалар.Мұның бәрі қазақ сөз өнеріне өзіндік қолтаңбасымен, стильдік ерекшеліктерімен жаңаша леп әкелгендей еді, - деген пікірді айтады.
Шынында да, Т.Әбдікұлы - жаңа леп әкелген жазушы. Әңгіме жазу - жүгі ауыр өте қиын дүние. 10-15 беттің ішіне мән-мағына, өнеге, тәрбиенің барлығын қамту кез келген адамның қолынан келе бермес. Бұл жерде роман, поэма жазатындардың жұмысы оңай деуден аулақпыз. Әр жанрдың өз көтерер жүгі бар. Сонда да әңгіменің орны проза үшін ерекше. Оң қол әңгімесінде Алма дейтін кейіпкердің басындағы жағдай медицинада бар ұғым. Медицина тілінде тұлғаның екіге жарылуы деп айтады екен. Ал әдебиеттануда адам ішіндегі адам деген тәсілмен көрініс табады. Қаламгер тұлғасының екіге жарылуын түсі арқылы бейнелеген. Ж.Дәдебаевтың түске қатысты пікірі мынандай: Қаламгер қай кейіпкерінің бейнесін жасамасын ол сөзге сараң, автордың ішкі сезімін сездіре бермейтін салқынқанды. Кейіпкерлері тек өз табиғатына, дәрежесіне тән сөздерді сөйлеп оларды толғайды. Шағын әңгімеде шашырап жатқан ой, оңды-солды пайдаланған сөз жоқ. Әдеби шығармада кейіпкер болмысын кесектеп, ішкі жан сырын ашуда айрықша рөл атқаратын түс ішкі монолог ретінде көрініс тапқан. Әңгімені әсерлі етіп, оқиғаны қоюлатып отырған түс - автордың үлкен табысы [14,77 б.].
Түс - мифтің бір түрі. Саналы жаратылысқа тән қасиет болғандықтан, түс арқылы жазушы аз сөзге көп мән сыйдырады. Ж.Дәдәбаевтың айтқан пікірі осыны меңзесе керек. Сонымен бірге, О.Бөкейдің де Жасын атты әңгімесін түс тәсілі арқылы жазуының сыры осында. Оң қол әңгімесіндегі бақытсыз қыздың арғы аталарының бірі өзінөзі өлтірмек болып, бірақ идея іске аспай қалған. Генетикалық кодқа жазылған өлім әңгімеде былай берілген: Оң қол Алмаға тек қалың ұйқы құшағына енгенде шабуыл жасайды. Яғни өзіне қанша түсініксіз болғанмен, өзін-өзі өлтіру ниеті қыздың миында бар деген сөз. Бірақ ол ниет кімнің ниеті, қайдан келген. Алманың бүкіл өткен өмірін, мінез-құлқын, адамдармен қарымқатынасын зерттей келіп, мұны өз басынан туған ниет деуге себеп таба алмадым. Бұл қалайда қанмен, тұқым қуалап келген ниет. Науқастың шешесі, иә әкесі, иә әкесінің әкесі бір кезде өзін-өзі өлтірмек болған. енді олар әлдебір құпия заңдылықпен Алманың санасында тұрып, өздерін-өздері өлтіргілері келеді. Бірақ олардың өздері жоқ. Санасының иесі - қыз өлуге тиісті [16, 317 б.]. Енді генетикалық ақпаратқа енген осы идея пәленбай ұрпақтан кейін қыздыңжадында жаңғырып, ақыры жүзеге асып қыздың мерт болуымен аяқталады. Оң қол әңгімесінде автор идеясы - жақсылық атаулымен қатар жүретін зұлымдық іс-әрекеттер мен жауыздықтың түп-тӛркіні - ой мен соны іске асыратын қол. Жаман істің ойға келіп, бірақ іске аспаса да оның өзінен кейінгі болашағының генетикалық кодында сақталып, кесел болып жабысатынын автор әңгіме арқылы жеткізіп отыр.
Бассүйек атты әңгіменің желісі Хамит деген жас мүсінші-антропологтың мүсінді жасау кезіндегі ізденістері мен қиыншылықтары жайлы өрбиді. Хамитті атақты Герасимов сынды ғалым мақтап, оның дәрежесін өсірген болатын. Бірақ сол Хамит бүгін бір мүсін жасауда қатты қиналуда. Жасаған мүсінін достары жақсы баға бергенімен, халық бұл еңбекті мүлдем ұнатпайды. Әсіресе, мүкіс құлағын қалқалап, түсінсін-түсінбесін қолын көлегейлеп қарап: Қайдам, шырағым, - деп тұрған Мұқаш шалдың бейнесі кӛңілге қона кетті. Кенет қиқулана жымиып: - Мынау біздің милиция Оқап секілді екен, - деп, болмаса: - Ал былтыр өлген әкесіне бухгалтер Ермек әшекейлеп күмбез орнатты, көрдің бе?- деп, әлдекімдерді сыпырта боқтап отырған сахарға салып алғандай ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.