Алладан әрі Елшісінен ілгері кетпеңдер

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

НҰР-МҮБАРАК ЕГИПЕТ ИСЛАМ МӘДЕНИЕТІ УНИВЕРСИТЕТІ

Толымбек Серікбосын

Хужурат сүресінің адам және қоғамға берер тәрбиесі мен әдебі

ДИПЛОМ

5B021500 - Исламтану

Алматы 2020
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті

Исламтану кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Исламтану кафедрасының
меңгерушісі_____ PhD Н.С.Анарбаев
______________2020 жыл

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

Тақырыбы: Хужурат сүресінің адам және қоғамға берер тәрбиесі мен әдебі.

5B021500 - Исламтану мамандығы бойынша

Норма бақылаушы _________
п.ғ.к,, қауым. проф. Исабаева С.Н.
___ _______________2020 ж
Диплом жұмысының жетекшісі
________ PhD доктор Нурул Ғазаб
___ ______________2020 ж

Диплом жұмысының кеңесшісі
_________Стамбакиев Нұржан
___ ______________2020 ж

Орындаған: ______Толымбек С.М

Алматы 2020

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Нұр- Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті
Исламтану кафедрасы

Бекітілді
Исламтану кафедрасының
меңгерушісі
_______________________
PhD доктор Н.С.Анарбаев
___ ____________ 2020 ж.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС ТАПСЫРМА

Студент: Толымбек Серікбосын
1. Жобаның тақырыбы:Хужурат сүресінің адам және қоғамға берер тәрбиесі мен әдебі
2019 жыл _ _ _______№____ университет ғылыми кеңесі бұйрығымен бекітілді.
2. Аяқталған жобаны тапсыру мерзімі _________________
3.Жобаға бастапқы берілгендер:
а) диплом жұмысы бойынша жоспар-тапсырма;
б) диплом алдындағы тәжірибені өту барысында жиналған материалдар;
в) тақырып бойынша әдебиет.
Дипломдық жұмыстың жалпы көлемі - __ бет.
4. Зерттеудің теориялық - әдіснамалық негізі және дереккөздері ретінде

Сынды бірқатар дінтанушылар мен отандық және шетелдік дінтанушылардың еңбектері қолданылған.

Тақырыптың берілген уақыты ___________________

Диплом жұмысының кеңесшісі _______________ Стамбакиев Н

Тапсырманы орындауға қабылдап алған студент ___________ Толымбек С

Алматы, 2020

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5

1 ХУЖУРАТ СҮРЕСІНІҢ ТҮСУ СЕБЕПТЕРІ МЕН МАҚСАТТАРЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 7

1.1
Сүренің тілдік және терминдік анықтамалар ... ... ... ... ... ... . 7

1.2
Хужурат сүресінің атауы мен түсу себебі анықтамалар ... ... 9

1.3
Мұсылмандардың Алла Тағала мен Пайғамбармызға ( с.а.с) қатысты әдептері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11

2 ХУЖУРАТ СҮРЕСІННІҢ МҰСЫЛМАН ҚОҒАМЫНДАҒЫ ТӘРБИЕЛІК ОРНЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24

2.1
Мұсылмандарға келген хабарларды анықтау, сенімді сөзді қабылдауға қатысты әдептер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 24

2.2
Мүміндердің арасын әділдікпен жарастыру және мүміндер өзара бауырлық хаққылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28

2.3
Мүмін бауырын мазақтау, келемеждеуден сақтану ... ... ... ... ... 34

2.4
Мүміндер жайында жақсы ойда болу, ғайбаттап аңдып тексермеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 36

2.5
Хужурат сүресінің мұсылманның иман шынайлығымен кемел мүмін болуға бағыттауы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .. 40

3 ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44

4 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... . 45

КІРІСПЕ

Барлық мақтау мадақ және құрметке ие атаулының барлығы бүкіл жаратылыстардың иесі, һәм патшасы болған серігі жоқ жалғыз Аллаға болсын. Раббысының адал құлы болған мінезі мен қасиеті жағынан кемеліне жеткен, Раббысының бұйрығы берілген күннен бастап, барша адамзат пен жын атауына елшілік еткен, адамдарды қараңғылықтан нұрға қарай жол бастап шыққан, сөйлесе тек құранның ілімімен сөйлеген Раббысының соңғы елшісі Мухаммед (с.а.с)-ға және оның отбасына, сахабаларына олармен бірге сол жолда ізгілікпен ергендерге Алланың игілігімен сәлемі болғай. Расыменде Алла тағала адамдарды өзіне құлшылық етуден артық басқа мақсатта жаратпаған, құлдарына сансыз нығметтерді беріп, сондай-ақ адамдарды ер әйел, ұлт-ұлысқа ру аймаққа бөліп, бір-бірлерін танып білулері мақсатында жаратылған бұл адамзат баласына берілген нығметтің бірі тіршілік көзі емеспе. Әр бірімізді сан қилы тағдырлар мен түрлі мінездерді салып берген. Өмір сүру жолдарымыз әр түрлі болса да, барар жолдарымыз түйісетін торабымыз бір болары анық. Адамзат өмірінің өзектілігі мәнді де үйлесімді болуы, ол Алланың өлшеп берген заңдылықтарында. Алланың өлшеп берген заңдылықтары дегенміз ислам шариғаты. Шариғат ілімінің қайнар көзі ол Алланы және ахретті тану, жаратқандарынан таным көзбен қарап, олардан ғибрат алып иманның кемел нұрымен нұрлану. Ислам шариғаты негізінде жақсылыққа бастаушы, жамандыққтан алыстатушы бір кемелділік жолы. Оның ішінен яғни шариғат ілімдерінен түрлі категорияларға бөліп керекті мағұлматтарды реттеп те қойғанды. Мысалға Аллаға тағалаға қатысты ілімдер, құлшылыққа қатысты ілімдер, қоғамға және адамға қатысты қарым-қатынас аясындағы ілімдерде қамтылған. Осы айтылған қоғаммен адамға қатысты әдеп ілімдері аясында тоқталғанымыз жөн болар. Өйткені қазірде қоғам атауында әдептілік функциясы мен этикалық және эстетикалық ресурстары жеткіліксіз болуда. Алла мен және оның елшісімен мұсылман адамның қандай байланыста болуы туралы әдептерден алыстағандай. Тіпті адам баласының бірін-бірі бағаламау, ар ұжданына қол сұғу, жаман ойда болу сында тақырыптар белең алуда. Осы сында және өзгеде тақырыптар аясында тоқталып өтсек. Алла тағала Тин сүресінің 4 аятында айтады: Біз ақиқатында, адамды асқан сұлу бейнеде жарттық. Имам ас Сабунидің тәпсірінде: Біз адам ұрпағына ең кәміл және ең көркем сипаттар белгілеп, көркем түрде жараттық. Яғни, түр-сипаты көркем, бойы түзу, ағзалары бір-біріне келіскен; білім, түсіну қабілеті, ақыл, жақсылық пен жамандықты айыра білуге, сөйлесу және әдеп сипаттарымен көркем жараттық. Бұл жерде берілген түсініктемеде әдеп сөзі келген. Яғни бұл жерден түсінетініміз адамды Алла тағала әдепті болу нысанында жаратқандығында аңғарамыз. Тәлімгер тағалымы болған пайғамбарамыздың бүкіл әдеп тәрбиесі осы құранмен негізделген. Айша анамыздан сахабалар пайғамбарымыздың мінезі, әдеп ахлағы жайында сұрағанда Айша анамыз ол-(пайғамбарымыз) Құран секлді дегені де бар. Міне осындай құранмен әдеп тәрбие алған пайғамбарымыздан сахабаларда, табиғиндер, ғалымдар салих құлдарда сусынданған. Сол сусындардың тамшыларының біріде қазақ даласынада жеткені де мәлім. Қазақ даласына әдептілік тәрбие мектептері алыс дүние еместігі белгілі. Керісінше бойында тектілікпен тазалық нышаны бірге қалыптасқан қазақ жұртында әлі күнге дейін бардың қасы. Сол шақпен ұштассақ кезінде әдеп тәрбиені бергенде мынау болады мынау болмайды немесе жаман болады ға балап тәрбиелегенді. Сол кезде ол нәрселерге мән берместен ее үлкендер айтты болды деп кете берген. Әлі күнге дейін сол нәрсенің пайдасын көруде сол жылдарда өмір сүрген қазақ халқымыз. Әйтседе, жыл ғасырлар өте келе көне тарихтан тек бір екі үзіктері қалғаныда байқалады. Өйткені заманына қарай өзгерген адамзат баласының жоғарыда айтылған әдептілік тәрбиенің аса қатты мән беріліп жатқаны шамалы. Халық қазынасынан мынандай сөз бар: "Әдепсіз өскен адамнан, Тәртіппен өскен мал артық",- деген. Әдеп тәртіп болмаса адамның ешқандай да мәні болмайтындығын анық айтқан. Қазіргі қоғамға да адамның адамдығында сақтайтұғын әдеппен тәрбие солардың қайнар көзі екендігін ескермей келеді. Әдеппен тәрбие шариғаттың мәнімен мақсаты болып табылады. Ол адам өмірінің бір тұсын ғана немесе оның жүріс тұрысының бір қырын ғана қамтумен шектелмейді. Қазіргі кезде қоғамда және адамдарда мынандай түсінік бар Әдепті ұстану немесе ұстанбау-адамның өз еркіндегі іс бұл қате түсінік бұндай ойлардан аулақ болу қажет. Осындай түсініктен кейін әрине қоғам және адам бұзылмағанда не болды? Сонда баяғы ата-бабамыздың ұрпақтар үшін берілген әдебі мен тәрбиелерінің мәнісі болмағандығыма? Олар әдеп тәрбиені бергенен кейін ары қарай өзі білсін деп айтыппа? Әрине олай демегені де анық. Осындай келеңсіздер қоғамда орын алып бастағандығы мәлім. Жалпы алғанда қоғамдағы осындай мәселерге қатысты шариғатымыз келісе қоймады. Өйткені шариғат жақсылыққа шақырып жамандықтан алсытатушы деп жоғарыда баян еткен едік. Осындай түйіткілдердің аясында түбін ақтарып біздің қозғайтын тақырыпта осы әдеппен тәрбие жөнінде құрандағы хужурат сүресінде не деп айтылғандығы жайында баян етеміз. Әдептілікпен тәрбиенің адам баласына және қоғамға берер пайдасы тұрғысында, Алла және оның елшісімен болған әдептілік жайында, мұсылмандардың бір бірінің арасындағы әдептілікті сақтау керек екендігі жайында сөз етеміз. Мұсылмандардың арасын жарастыру оларды бөліп жармау, бойларында жоқ кемшілік атаулары мен атамау жайлы да айтамыз. Яғни, хужурат сүресі осындай тақырыптарды айқын таразылап, түсіндіріп беретіндігі жайлы баяндайды.

1 ХУЖУРАТ СҮРЕСІНІҢ ТҮСУ СЕБЕПТЕРІ МЕН МАҚСАТТАРЫ

1.1 Сүренің тілдік және терминдік анықтамалар

Тілдік терминдік мағыналары: Қазақ тілінде әдеп сөзі кеңінен қолданысқа ие. Бұл инабаттылқ, имандылық, адамгершілік пен сыпайылықтың мағынасын білдіретін, үлкенге құрмет, кішіге ізет секілді қазақы тәлім-тәрбие, ізгілікке баулу барысында қолданып жүрген сөз. Әдеп ادب (әдәбун) араб сөзінен шыққан.
Тілдік мағынасына келетін болсақ; көркем мінез, жүрс-тұрыс, тәрбие, сыпайылық ұғымдарын білдіреді. Лисанул-араб сөздігінде Ибн Манзур: Адамдарды жақсы қасиеттерге үйретіп, жамандықтан тыйып, тәрбиелегендіктен әдеп деп аталған,-деп түсіндірген [1,2-том,141-б].
Бұл сөзге қатысты ғалымдар әртүрлі анықтамалар айтақан. Мысалға: Әдеп- көркем мінезді кемеліне жеткізу білу[2,448-б]. Әдеп- қателіктің барлық түрінен сақтана білуді үйрететін сөз. Әдеп- адам бойындағы жақсы сипаттардың жиынтығы[3,2-том,356-б].
Кейбір түсіндірмелерде былай айтылады: Әдеп ол ілімді үйреніп білумен нәпсіні жаттықтыру және білімді үйретіп, оны ары қарай дамыту арқылы мінез құлықты тәрбиелеу. Осыған байланысты тағыда мынадай сөздерде кездеседі: Әдеп құранға немесе пайғамбар әдебіне ұқсауға тырысу. Ахмад фауад Ауһани айтады: Барлық ислам тәрбиесінің жиынтығы исламның алғашқы көрнісіндегі жылдардан, сол аралықпен қатар нәпсініңде тәрбиесіде басталған, ол дегенеміз дінмен тәрбиелену, мінезбен, іліммен, күш қуаттылықпен тәрбиелену, осылардың қай түрімен болмасын тәрбиеленуді айтады.
Сонымен қатар тәрбиені уйден баста дегеніміз үйрету мен еліктеуден басталады. Осылайша түрлі анықтамалармен танысып, қандай мағыналармен үйлесетіндігін және ол адам бойында табылса сол әдеп тәрбиенің нағыз иесі екенін түсіндік.
Әдеп ғылымының артықшылығы турасында дінімізде өз орны бар маңызды саналатын іс. Осы орайда бұрынғы ғасырларда білім ізденушілер ғалым адамнан білім алмас бұрын, оның әдебін үйренетін болған. Өйткені ғалымдар арасында: Тәрбиесіз қолға білім берме,-деген сөз бар. Ибн әл-Мубарак атты ғалым былай деген: Әдепті отыз жыл үйрендім, одан соң жирма жыл білім алдым. Олар (ғалымдар) бірінші әдепті үйреніп, кейін білім алатын болған.[4,15-б].
Әл-Қарафи атты ғалымның Әл-Фаруқ атты еңбегінде: Көп амал жасағаннан гөрі, бойыңда аз да болса әдебің болғаны жақсы. Сол үшін де салихалы ғалымдар қатарында болған Рауим өз ұлына: Әй, балам, амалың тұз болса, әдебің ұн болсын (яғни, ұн мен тұзды араластырғанда ұнның мөлшері қаншалықты көп болса әдебің соншалықты болсын),-деп өсиет айтқан екен.
Алғашқы мұсылмандардан болған бір ғалым баласына: Әй, балам, басқа ғылымның жетпіс бабын үйренгенше, әдептіліктің бір бабын үйрену мен үшін сүйіктірек,-деп айтыпты.
Имам Заһабидің айтуынша, Имам Ахмадтың тәліміне, яғни сабағына бес мыңдай адам қатысатын. Соның бес жүзі имамның айтқанын жазып отырса, қалғандары оның келбетінен, мінезі мен әдебінен өнеге алатын.
Яхия ибн Муғаз: Кім Алла Тағаланың әдебімен әдептенсе, Алланың сүйген құлдары қатарында болады
Сүренің аталуы: Бұл мәселеде кейбір тәпсір ғалымдары сүренің атауын ахлақ сүресі деп те атаған.[5,3-том,1199-б]. Бұл сүреде аят саны аз болғанымен көптеген мәнді ой түйіндейтін мәселелер жазылған. Тәрбие мен әдеп ахлақтың мәнін қоғам мәдинетінің негіздерін қамтиды. Хужурат сүресінің түсуіне байланысты ислам ғалымдарының арасында түрлі айтылу көз қарастары бар. Сол айтылғандардың бірнешеуіне тоқтала кетсек. Имам аль- Бағауи айтады: Хужурат сүресі 18 аяттан тұратын мадиналық сүре. Имам Құртуби: Ижмағпен келісілген мадиналық сүре.[6,16том,300-б]. Сонымен қатар Имам ибн А`шур айтады: Ол мадиналық сүре хижреден кейін түскен бір ауыздан тәуил иелерімен келісілген. Имам ас-Суютидің (Ал-итқон) кітабында: "Ол меккелік сүре бірақ оның осылай айтушысы белгісіз", деп келген. Хужурат сүресінің 13-ші аятына байланысты тәпсір ғалымдары көз қарастарын білдірген болатын Әй, адам баласы! Шүбәсіз сендерді бір ер, бір әйелден жараттық
Имам аз-Заркаши: Бұл аят негізі мекке фатх етілген кезде түскен, хижрет кезінде мадинада түскен үкім жағынан мадиналық. Имам Алуси айтады: Сүре мадиналық Хасан, Қатада, Икрима олардан басқалары (мажмул баян)-да Ибн Аббастан айтқандары секілді: Әй, адам баласы! Шүбәсіз сендерді бір ер, бір әйелден жараттық басқалары мадиналық деген. Ғалымдар бұл сүренің түсуі жайында осындай түрлі анықтамаларды айтады. Дегенмен сүренің жоғарыда айтқандай ахлақ сүресі деген атқада ие болған. Өйткені, сүреде ең маңызда әрі мағын жағынан әсер беретін тақырыптар айтылады. Бұл сөзді айтумен басқа сүрелердің дәрежесін түсіру емес, тек әр сүренің өзіндік ерекшілігі, тақырыптары мағыналы әрі Алла тағаланың әр нәрседе тақырыптарды ашық айтатындығының айқын көрнісі.
Ислам әдебінің ерекшеліктері бар:
1.Илаһи 2.Кәміл 3.Тірілікте жүзеге асыруға жарамды 4.Орта жолды ұстанушы
1. Илаһи (Жаратушы тарапынан болуы). Ислам әдебі жкек бір адамның, топтың немесе қоғамның ойдан шығарған заңдылықтары емес. Ол Алланың кітабы мен Пайғамбар (с.а.у) сүннетіне, шариғат қағидаларына негізделеді. Алла Тағала қасиетті құранда адамдарды әдептілікке шақырып қана қоймай, сонымен қатар, өз елшісін адамар арасына әдептіліктің үлгісі етіп жібергенін айтқан. Осы айтылған сөзге байланысты Алла Тағала Ахзаб сүресінің ,21 аятында былай айтады: Расында сендір үшін, алланы да ахрет күнін де үміт еткендер және Алланы көп еске алған кісілер үшін Алланың Елшісінде көркем өнегелер бар,-дейді.
Адам өз өмірінің әр сәтінде Пайғамбар (с.а.у) еліктейтін болса, Ислам әдебіне шынайы амал етушілерден болады.
2. Кәміл. Ислам - адамды, оның отбасын, әрі қоғамды тура жолға бастаушы, адамзатқа бақыт сыйлаушы дін. Сондықтан да Исламның этикалық нормалары барлық мәселені толықтай қамтыған. Мысалға, Алла Тағала мен Оның елшісінің(с.а.у) қатысты қандай әдеп амалдар бар соның барлық нормаларын орындау арқылы әдептілік функциясын орнату болып табылады.
3. Тіршілікте жүзеге асыруға жарамды. Ислам әдебі кез келген уақыт пен қоғамға сай дін. Ислам әдебі адамның шамасы келмейтін іс-әрекеттерді бұйырмайды. Ол айналадағы тіршілікпен, әрі адаммен байланысты бүкіл құбылыстармен бірге үйлесе өмір сүреді. Оларды қадағалайды, жағымды жақтарын толықтырып, жағмсыз жақтарын түзетеді.
4. Орта жолды ұстанушы. Адам баласы тән мен жаннан жаратылғаны белгілі, Кей адамдар өз діндерінің талабы деп, аскеттік өмірге түсіп, тәннің хақын беруден тыйса, ал кейбіреулері өмірден тек тән рахатын іздеп, әртүрлі күнәлі істерге бой алдырып жатады. Ислам әдебінде адам тәнінің де, жанының да хақысы толықтай беріледі.
Жалпы осындай нормалар әдеп ахлықтың арнасын қосылуына себтігі тиері сөзсіз. Әдепті болудың артықшылғының сырлары өте көп, десе де соның бірлеріне тоқтала кетсек: 1. Әдептілік-Алланың бұйрығына құлақ асу;
2. Пайғамбар (с.а.у) сүннетін іс жүзінде амалға асырудың көрінісі; 3. Әдепті адамды айналасындағылар құрметтейтін болады; 4. Қателік пен күнәға бой алдырудан сақтайды; 5. Басқаларға үлгі болады; 6. Мұсылмандықты жақсы қырынан көрсетеді; 7. Қияметте шексіз сауапқа кенеледі. Жалпы әдеп осындай істерге жетелейтін бір дара жол.

1
2. Хужурат сүресінің түсу себебі анықтамалары

Бұл сүренің мақсаты және аяттың саны жағынан аз болғанымен Алланың шариғаты мен пайғамбардың сүннетіне ұстамдылықты әдеп тәрбие негіздерін үйретумен басталады. Сүреде айтылатын негізгі қағида-мүміндердің Пайғамбармен кеңесіп, сол кісінің кемел ой ұщқырлығын алғаннан кейін, сөз айтуды, үкім айтуды әдетке айналдырғаны. Сондықтанда аятта: Әй, Иман келтіргендер! Алла және Пайғамбардан бұрын қандай да бір нәрсе істемеңдер. Расында Алла, естуде,білуде,-делінген. Сонымен қатар, бұл сүреде айтылған ахлақи қағида - сахабалардың Пайғамбармен сөйлескенде оның абыройын, кемел дәрежесіне құрмет көрсетіп дауыстарын басулары. Өйткені Алланың елшісі ол қарапайым адамдар қатарынан емес. Ол - Раббысы тарабынан әлемге оның бұйрығын құлдарына баян етуші, сүйіншілеуші, ескертуші елшісі. Мүміндер Алла елшісімен байланысқанда сөйлескенде құрметтілік көрсету, әдепті болу керек екенін мына аятта: Әй, иман келтіргендер! Дауыстарыңды, Пайығамбардың даусынан көтермеңдер,- деп ескертеді.
Сүреде, әділ халық болмысын қалыптастыру мақсатында жеке адамдарға қатысты тәрбие жайында айтылғаннан кейін жалпы халыққа арналған тәрбиелеу әдісіне көшеді. Осылайша, сүреде мүміндерге дауысқа мән беру керектігі және жеткен хабарлардың анық-қанығына көз жеткізу керектігін бұйырады. Әсіресе, бұл хабар сенімсіз, күмән тудыратын немесе жалғаншы өтірікші деп айып тағылған адамнан болса, оны анықтау міндетті, дейді. Сондай-ақ мінезі нашар, пасық адамның жеткізген қаншама сөздері көптеген қайғылы жағдайларға ұшыратып, бөлінуге, қасыретке себебкер болған. Сол үшінде сүреде: Әй, иман келтіргендер егер бір пасық сізге бір хабар жеткізсе, оны нақтылаңдар,-деп бұйырып отыр,
Бұл сүреде сонымен қатар адамдарды мазақ етуден, қас-көз әркеттермен оларды ұялтудан және кемсітуден аулақ болу керек екенін айтады. Ғайбаттау, кемшілік іздеу және мүміндер жайында жаман ойда болу сынды істерден алыстатады. Көркем мінезділікке, игі амалдарға итермелейді. Ғайбат айту турасында өте ауыр әрі ойландыратындай сөзбен жеткізеді. Құран ғайбат айтпайтындай дәрежеде жан түршігерлік сөз айтады. Ол, өлген бауырыңның қасында отырып оның етін қасқырша талап, жеген адам күйінде бейнелеп: Сыр-құпия тексермеңдер, біреуді-біреу ғайбаттамасын. Біреулерің өлген туысының етін жеуді жақсы көре ме? Әрине, ондайды жек көресіңдер,-делінеді.
Сүре бәдәуилердің иман жайындағы ойларымен тәмәмдалады. Онда бәдәуилер иманды тек тілмен айту деп түсінетіндіктерін және олар иман еткендіктеріне Пайғамбарға міндетсініп келгендігін айтады. Осылайша, Иман мен Исламның ақиқаты және Иман, Ықылас, Жиһад және ізгі амал сынды шарттарды бойына жинау арқылы кемел мүмін болатындығы түсіндіріледі.
Бұл жайында: Мүмін деген Аллаға, Елшісіне иман келтірген, сосын
күдіктенбейтін және малдарымен, жандарымен Алла жолында жиһад жасағандар. Міне, солар, нағыз шыншылдар, - делінеді.
Сүре атауы:
Алла бұл сүреде Пайғамбардың үйлерін, яғни, мүміндердің аналарының мекен еткен қасиетті үйлерін әнгімелегені үшін сүреге Хужурат (бөлмелер) деген атау берілген.
Сүренің түсу себебі: а) Риуаяттарда кейбір бәдәуилер Пайғамбардың жұбайылары отырған бөлмелерге келіп оған: Уа, Мұхаммед! Шық, бізге кел! Уа, Мұхаммед! Шық, бізге кел!, - деп айқайлай бастайды. Сол сәтте Алла Тағала: Расында, саған хұжыралардың арт жағынан айғайлағандардың көбі түсінбегендер, - деген аятты түсіреді.
ә) Риуаяттарда, Харис ибн Дирара қауымының зекетін жинап отыратын. Пайғамбар Уалид ибн Утбаны осы кісіге зекетін алып келу үшін жіберген болатын. Уалид оларға бара жатқанда олардан қатты қорқып, Пайғамбарға кері қайтады да: Уа, Алланың елшісі! Олар діннен шықты. Зекет бермеді, - дейді. Кейбір сахабалар олардың бұл әрекетіне ашуланып, олармен соғыспақшы болады. Осы сәтте: Ей, иман келтіргендер! Егерде пасық біреу хабар әкелсе, оны анықтаңдар, - деген аят түседі.
б) Анас (р.а.) былай дейді: Пайғамбарға, Абдуллаһ ибн Убайға бір келсең, - делінді. Ол мұнафықтардың басшысы еді. Дереу, Пайғамбар есегіне мініп оған кетті. Мұсылмандар да онымен бірге жүріп кетті. Пайғамбар оның жанына келгенде, Абдуллаһ ибн Убай: Менен алысырақ тұр. Алланың атымен ант етейін, есегіңнің исі маған ұнамай тұр, - дейді. Ансарлықтардан біреуі: Аллаға ант етейін! Пайғамбардың есегінің исі сенің исіңнен жақсы, - дейді. Артынша, Абдуллаһтың қауымынан біреуі қарсыдағыға ашуланды. Ансарлықтардан да бірнешеуі ашуланды. Екі жақ арасында ағашпен, қолмен, аяқ киіммен төбелес басталып кетеді. Сол сәтте Алла Тағала: Егер, мүміндерден екі топ соғысса, дереу араларын жарастырыңдар, - деген аятты түсірді[7,3том,1200-б].
1.3
Мұсылмандардың Алла Тағала мен Пайғамбармызға ( с.а.с) қатысты әдептері
Хужурат сүресінің 1-аяттың мән мағынасымен түсіндірмесінде Алла және елшісі арасында мұсымандарға істеу керек болған әдеп тәрбиені баяндайды:
Әй, иман келтіргендер! Алладан әрі Елшісінен ілгері кетпеңдер. Алладан қорқыңдар. Шүбәсіз Алла, аса естуші, толық білуші. Уа, иман келтіргендер! Уа, иман сипатымен сипатталғандар! Алланың кітабына сенгендер! Алла мен Пайғамбардан бұрын қандай да бір нәрсе, іс істемеңдер. Бұл жерде мафул биһ көрсетілмеу арқылы жалпы қандай іс немесе сөз болмасын жалпы істеуге болмайтындығын білдіріп тұр. Мысалы, Пайғамбармен бірге жиналыста отырып бір мәселе сұралғанда Ол кісіден (с.а.у.) бұрын жауап бермеу керектігі секілді, ас әзір болғанда Ол кісіден бұрын жеуге бастамайтын әдеп. Пайғамбармен бірге сапарға шыққанда Ол кісінің (с.а.у.) алдында жүрмейтін және басқа да істерде оның алдына түспейтін әдеп. Ибн Аббас былай дейді: Сахабалардың Пайғамбардан бұрын сөйлеулеріне тыйым салынды. Даххак былай дейді: Алла мен Пайғамбардан бұрын дінге қатысты қандай да бір іске үкім бермеңдер. Әл-Байдауи де: Алла мен пайғамбар нақты үкімді бекітпейінше ешбір істің үкімін айтпаңдар, - деп түсіндіреді. Кейбір көзқарастарда: Пайғамбардың алдына түспеңдер, - делінген. Бұл жерде Алланың аты аталу себебі, Пайғамбарға құрмет көрсету үшін және оның Алла құзырында құрметті мақамға лайықты екендігін білдіру үшін айтылған. Алладан қорқыңдар. Шүбәсіз Алла, аса естуші, толық білуші. Сендерге бұйырғанды орындамау себебімен Алланың әмірінен бастартудан абай болыңдар. Расында, Алла айтқан сөздеріңді естиді, ниеттерің мен жағдайларыңды біледі. Бұл аятта Алла сөзін анық айтып өткен. Мұндағы мақсат рухтардың қорқып, оның ұлылығын сезінулері үшін еді[8,3том,1201-б].
Басқада тәпсірлерде: Әй! Иман келтіргендер, Табаранидің тәпсірінде былай дейді: Уа! Иман келтіргендер жүректеріңе Алланы және елшісін (с.а.у) табанды етіп бекітіңдер. Алладан әрі Елшісінен ілгері кетпеңдер , яғни: Асықпаңдар кез келген істе болсын оны пайымдап, ой пішіп, мейлі майдан алаңдарында немесе діндеріңде болсын Алладан және елшісінен озып шешім шығармаңдар, Раббыларың ол істе сендерге әрі елшісіне шеберлікпен шешеіп береді. Егерде олай жасамасаңдар Алла және елшісінің үкіміне қарсы келіп қаласыңдар. Бір арабтан: Пәленше имамның алдынан өтіп кетіпті яғни, бұйрық тиымдарда аттап кетті онсыз асығыстық жасады. Мужаһидтен жеткен хадисте:
Әй, иман келтіргендер! Алладан әрі Елшісінен ілгері кетпеңдер. Алладан қорқыңдар. Шүбәсіз Алла, аса естуші, толық білуші осы аятқа байланысты айтты: Алла елшісінің құзырынан асып қай істе болмасын шешім (фатуа) шығармаңдар, сол істе (кез-келген) Раббысы шешіп оның тіліне салып бермейінше [9,13том,118-б].
Мына аятқа Алладан қорқыңдар! Алла расында, бәрін естіп, бәрін біліп тұрады, айтады: Ей! Иман келтіргендер Алладан қорқыңдар айтқан сөздеріңнен, олай айтуға Алла және елшісі рұқсат етпеген, мейлі басқа істерде болсын және сендерді бақылауынан қорқыңдар. Расыменде Раббыларың не айтатқандарыңды тым естуші, өте біліміді, біледі сөйлейген кездері қайндай мақсатпен айтатындарыңды. Өйткені оған еш нәрседе жасырын емес, көкректеріңде көместей жасырын болсын, істеріңде болсын басқасыныңда болсын.
Ибн Касир тәпсірінде бұл аятқа байланысты былай дейді: Бұл аятпен Алла өзіне бой ұсынған құлдарын өздеріне жіберілген елшісін құрмет тұтуға, бағалауға, қастерлеуге мәртебесіне адал болуға тәрбиелейді. Аят түсіндірмесінде айтады: Әй, иман келтіргендер! Алладан әрі Елшісінен ілгері кетпеңдер Алланың елшісінен алдын асығыстыққа салынбаңдар қай нәрседе болсада, керісінше барлық істе оған еріңдер бұл шариғат әдебінен.Алладан қорқыңдар. Шүбәсіз Алла, аса естуші, толық білуші Алла бұйырған істерде Раббыларыңнан қорқыңдар. Ол барлық айтылған сөздерді естиді және ондағы ниеттерді біледі [10,5том,578-б].
Осы аяттан адам және қоғам қандай пайда алады:
1) Алла тағаланың және елшісінің бұйырған істерінде қандай іс болмасын мейлі ол адамға қатысты дінге, қоғамға, отбасылық т.б осындай мәселелерде Алланың бұйырығынан асып өзім білемдіге салмауды үйретеді. Адамның білімі мен даналығы Алла мен елшісіндей болмайтындығын түсіндіреді.
2) Алла тағала елшісінің үстемдігін көрсетіп жатыр яғни, оны құрметтеу, ізет тұту, оның айтқан сөздеріне (бұл жерге айтқан хадистері де кіріп кетеді) бағынуға, онымен әдепті болуға шақырады. Яғни қандайда бір істі немесе үкім шығаруда пайғамбар осы істе қандай үкім берді, болмаса не істеген деген сияқты әдебіне қарай жүгінуді үйретеді.
3) Алла пенделеріне бұйырған істерде одан қорқу керектігін өйткені, ол барлық айтылған сөздерді естиді, оған еш нәрсе оның естуінсіз жасырын қалмайтындығын айтады, Сондай-ақ барлық істерді, амалдарды, ниеттерді және барлық нәрсені білуші екендігін білдіреді. Адамның Аллаға деген сенімін де қозғауда. Сонымен қатар кім Алланың осындай сыйпаттарын жүрегіне орнықтырса, оның Алладан қорқу сипаты басымдырақ болатындығын түсіндіреді. Жалпы аятың мағынасы осындай тәртіп пен әдептерді қамтиды. Егер адам мен қоғамға осы айтылғандардың арасында амал етілсе көп нәрсенің қалпына келетіндігін ешқандай да қоғамда алуыздықтардың, әділетсіздіктің, фитналардың орын алмайтындығын білген болар еді.
Сондай-ақ жоғарыда айтылған аяттанда бөлек Алла Тағалаға қатысты болған әдептердің негізінеде тоқтала кеткен жөн болады.
Алла Тағала бүкіл мақтаулар мен мадаққа лайық екені сөзсіз. Ол адам баласын қандай көркем бейнеде жаратқан болса, Оған қатысты әдептерді де сондай ең көркем дәрежеде атқаруымыз қажет. Оның алдында қарыздар екенімізді сезініп, Жаратушының әрбір бұйрығына аса назар аударғанымыз жөн. Өйткені, Алла Тағалаға қатысты әдептер - Ислам әдептерінің барлығын толығымен қамтитын, негізгі әрі маңызды әдеп болып есептеледі.
Алла Тағалаға қатысты әдептердің алғашқы тұсы ол:
1. Иман ету болып саналады.
Абай атамыз айтқанындай: Әрбір ақылы бар кісіге иман парыз, әрбір иманы бар кісіге ғибадат парыз,- деп айтқандай, адам баласы өзінің Жаратушысы бар екендігіне ешқандай күмән боламаған түрде сенуі керек [11,256-б].
Сондай-ақ бастауы әрі соңы жоқ, еш нәрсеге мұқтаж емес Алла Тағалаға шынайы жүрекпен иман етуі қажет.
Дәл осындай аталмыш әдептердің бірі саналған:
2. Алла Тағалаға ешқандай серік қоспау. Ол дегеніміз адам баласының тек жалғыз Аллаға құлшылық қылу үшін жаратылған әрі соған бұйырылған. Қасиетті құранда: Раббың тек Өзіне ғана ғибадат етуіңді бұйырды Исра сүресі, 23-аят - деп айтылады. Ал енді осы ғибадатта Алла Тағала қандай да бір отақ қосуды шариғатымызда серік қосу деп атайды. Жаратушыға серік қосу дінімізде ең үлкен күнә болып есептеледі. Бұл жөнінде Алла Тағала Құранда қандай күнә болса да қаласа кешіретінін, бірақ өзіне ортақ қосқан құлын кешірмейтінін айтқын: Алла өзіне ортақ қосылуды жарылқамайды да, бұдан өзге қалаған кісісін жарылқайды. Сондай-ақ кім Аллаға ортақ қосса, расында жала қойып, зор күнәлі болады Ниса сүресі, 48-аят,-деп келтірген.
3. Алла Тағалаға ықылас таныту да әдеп санатына жататындығы жайында зүмәр сүресінде былай делінді Дінде ықыласпен тек бір Аллаға ғана арнап, құлшылық қыл! Шынайы дін Аллаға тән,- делінеді. Ықылас ол сіз қандай да бір амалды жасаған кезіңізде оның қабыл болуына итермелейтін негізгі функция болып табылады. Осы тұрғыда Аллаға ықылас танытуда таза жүректі ғана істету болып табылады. Яғни, амал барысы болсын құлшылықта болсын Раббыңыз сізге разы болатындай оған ұнамды дәрежеде істелу керек. Міне ықыластың парқына жеткен құл осы фарматта ғана яғни, Раббысы оған сәттілік беріп шынай істелген амалмен ғана жұмыс жасайды. Яғни, Алла Тағалаға ықыластық танытуда Ол ғана көзделуі керек басқа еш нәрсені араластырмайды айтады. Одан кейінгі:
4. Алла Тағаланың хақысы оның әрдайым көріп, бақылап тұратынын сезіну. Сол сипаттарды жүрегіңізге орнықтыру арқылы сіз рахманның құлдарына лайықты дәрежеге ие боласыз.
Жалпы Алла Тағаланың бақылауын сезіну, оның әрдайым көріп тұр дегеннен имендену қорқу Оның барлық істерде хабардар екеніндігінін бәрін Ихсан және мұрақаба,-деп атайды.
Ихсан- мүминнің өзін Алланың назарында екенін сезініп, құлшылықты, қарым-қатынас пен іс-әрекеттерді осы нысанда еш өзгертпестен жүргізу. Құлшылықтың ләззаты оны орындауда еш қандай да қиындықты көрмеу тек ихсан сезімі арқылы жүзеге асады. Ал, жүрегінде ихсан сезімі орнықпаған адам құлшылықта болсын салихалы амалды жасаған кезде де болсын оған ауыр әрі істеу қиынға соғады. Бай адамның зекет немесе садақа амалын орындау кезінде сол ізгі амалдарды жасауда қиын соғады. Міне, осындай адамдар Раббыларының бақылауынан аулақ болғандықтан, оны жүректерімен бекіте алмағандықтан міне солар иман ләззатының дәмін сезе алмай қалғандар. Ал, Алла Тағаланың бақылауын, оның құзырында жүргенін сезініп күллі нәрсе оныкі екенін әрдайым есіне алып жүрген адам барлық іске мұқият қарайды. Сонымен қатар ондай құлдар құранда айтылған: Біз оған (адамға) күре тамырдан да жақынбыз Қаф сүресі, 16-аят,-деген аяттың мағынасында өмір сүреді Раббыларының бақылауының сезінетіндер.
Келесі бір аятта Алла Тағала былай дейді: Шын мәнінде, Аллаға жердегі, көктегі еш нәрсе жасырын емес Әли-Имран сүресі, 5-аят,-деп Оған жүрекпен мүрақаба етуді үгіттейді. Бұл, яғни әрдайым мұрақабада жүрген адам Алланың осындай күш құдретінен хабардар болған соң күнә атауынан алыста жүреді. Абдулла ибн Динар (р.а) бір оқиғаны баяндайды: Омар ибн әл-Хаттабпен (р.а)
Бірге Меккеге жолға шықтым. Жолдың бір бөлігінде тоқтағанымызда, тауда қой бағып жүрген бір жас қойшыны көрдік. Омар (р.а) оған: Әй, қойшы, мына қойлардың біреуін бізге сатасың ба?-деді. Қойшы болса: Мен тек құлмын, бұл қойлар менікі емес,-деп жауап қатты. Омар (р.а): Қожайыныңа қойды қасқыр жеп қойды деп айтпайсың ба?-деді. Қойшы: Сонда Алланы қайда қойдық?-дейді. Сол сәтте Омардың (р.а) жүрегі қатты елжірегеннен жылап жіберді. Кейін оның қожайынына барып құлды сатып алды да оған бостандық сыйлады [12,4том,396-б].
Міне адам баласының Алла Тағаласын сезінуде осындай дәрежедегі ихсан мен мұрақабада болуы керек. Ол дәрежені сезінген адамды ғана Алласы аман алып қалары сөзсіз.
Абай атамыз: Махаббатпен жаратқан адамзатты, сен де сүй ол Алланы жаннан тәтті, деп айтқандай келесі әдеп амал:
5. Алла Тағаласын жақсы көруі. Адам баласын жоқтан бар етіп жаратқан, әрі оған сансыз нығметтер мен тыныштық сыйлаған жаратушысы болған соң, адамныңда негізгі махаббаты да Алла Тағаласына арнауы әділетті. Өйткені мүміндерді құранда Алла тағала былай деп сипаттайды: Ал, мүміндер, Алланы қаттырақ жақсы көреді. Алланы шынайылықпен жақсы көру - Ол сыйлаған иманның ләззатын сездіріп қояды. Анас (р.а) Алла елшісінің (с.а.у) былай деп айтқанын жеткізеді: Үш сипат бойында табылған адам иманның ләззатын сезінеді: Алла мен оның елшісін барлық нәрседен артық жақсы көрген. Бір адамды жақсы көрсе тек Алла ризалығы үшін жақсы көру. Отқа қалай түсуді қаламаса, дәл солай күпірлікке оралуды қаламаған [13,1том,14-б].
Алла Тағаланы жақсы көруде мынандай пайдалары бар:
1) Алланы жақсы көру ізгі адамдарды жақсы көргізеді. Өйткені олар - Алланың жақсы көретін құлдары.
2) Адамға ізге амалдаржы жақсы көргізеді. Өткені ізгі амал жасауды Алла жақсы көреді.
3) Адамның күнәһарлар мен күнәлі істерден аулақ болуына себеб болады. Өйткен оларды Алла сүймейді. Ал жақсы көруші жақсы көргенінің ашуы тиетін істі істемес анық.
6. Алла Тағалаға тәуекел етуде әдептен саналады. Бұл тәуекелдің негізгі түсінетін нәрсе ризық пен барлық амалға жалғыз Алла Тағаланың қамқоршы екендігіне сенім білдіруді айтамыз. Оған тәуекел ете білу- Алла Тағаланы шынайы танығандықтың, Оның даналығы мен біліміне деген терең иманның көрінісі болып табылады. Алла Тағала тек өзіне тәуекел етуді бұйырған. Бұйыратыны жайындай құранда: Аллаға тәуекел ет. Алла тәуекел етуге жеткілікті.
Қазақта керемет бір мақал айтылған: Сабыр түбі - сары алтын, оның әдепке қандай қатысы бар десек ол Алланың тағдырға жазғанына разылық таныту. 7.Тағдырға разы болу Алла Тағаланың хақысының көрнісі. Мұсылманның әрдайым Алласының жазғанына көнуі оған разы екенінің белгісі. Өткені тағдырға разы болу ол иман шынайлығың көрінісі. Алла құранда: Әрине сендерді қауып-қатер, ашаршылық және малдардан, жандардан, сондай-ақ өнімдерден кеміту арқылы сынаймыз.(Мұхаммед (с.а.у) сондай жағдайларда сабыр етушілерді қуандыр. Қашан оларға бір қайғы жетсе, олар: Шын мәнінде, біз Аллаға тәнбіз әрі оған қайтушымыз Бақара сүресі, 155-156-аяттар.,-дейді. Адам баласына берілген сынақта өзін Алла қалағандай сабырлықты көрсетсе сол бекемдігі үшін оның сыйын көретінін Алла Тағала сүйіншілеп жатыр.
8. Шүкіршілік ету- Алла Тағалаға қатысты әдептіліктің басты белгілерінен. Адам баласы Раббысы берген нығметтеріннің санаса санағына жете алмайтындығы белгілі. Сол үшінде адам баласын жоқтан бар етіп жаратқан Раббысына көп шүкір етуі керектігін еш уақытта да ұмытпауы керек. Алла Тағала: Енді Мені еске алыңдар, Менде сендерді еске аламын әрі маған шүкір етіңдер, Маған қарсы болмаңдар Бақара сүресі, 152-аят;,-делінеді.
Алланың берген нығметтеріне шүкір еткен пенденің ризығы мен несібесі одан бетер арта түседі. Ал шүкірсіздік болса- несібенің кемуімен қоса, Алланың азабына жетелейтін істерден. Жалпы шүкірлік функция тіл, жүрек және денемен жүзеге асады. Ғалымдар: Алла Тағала берген нығметтеріне шүкір ету дегеніміз- құлының мадақ сөздермен мойындауы арқылы тілінен, күәлік етуі мен бойұсыну арқылы денесінен көрініс табуы[14,2том,244-б].
Құранда: Құлдарымнан шүкір етуші аз Сәба сүресі, 13-аят,-деп айтылады. Негізінде Аш-шакур Алла Тағаланың көркем есімдерінің бірі. Өйткені Алла Тағала құлдарының аз ғана жасаған амалдарына шүкірлік етіп, ол амалға он еседен жеті жүз есеге дейін, тіпті ниеттеріне қарай одан да артық сауап береді. Ал адамдарға қатысты Әш-шакир және Әш-шакур деген екі мағына қолданылады. Әш-шакир шүкір етуші болса, Әш-шакур сөзіне байланысты Ибн Сағди былай деген: Алланың құлдарына қатысты Әш-шакур деп, Жаратушысына шынайы түрде бойұсынып әрі Оның бекіткен ғибадаттарын атқару арқылы шүкірлік етуге атсалысқан адамды айтамыз.
Әл-Мунаууи бұл екі сөздің айырмашылығын былай деп түсіндірген:
Әш-шакир басына жақсылық келгенде ғана шүкір етуші, ал Әш-шакур болса басына қиыншылық келгенде де шүкірлік етуші адам.
9. Тәубе қылу- жалпы Тәубе сөзі күнәдан Алла Тағалаға бойұсынып оралу деген мағынаны білдіреді. Тәубе қабыл болуы үшін өзіндік шарттар бар. Жасалған күнә тек қана Алла Тағаланың алдында ғана болып, ол күнәдан басқа адамдар зардап шекпесе, тәубенің мына үш шарты орындалуы қажет: 1) күнә жасаудан бас тарту; 2) күнәсі үшін өкінуі керек; 3)ондай күнәні бұдан кейін жасамауы керек. Егер тәубе қылуа бұл шарттардың бірін орындалмаса, онда тәубе дұрыс болмайды. Жасалған күнәдан, басқа бір адам зардап шеккен жағдайда тәубенің төртінші шарты бар ол; 4) Зардап шеккен адамның алдында айыбын жуу. Бұған ұрланған, не алдап алынған мал болса, оны қайтару. Ғайбаттаған болса, кешірім сұрау сынды амалдарды жатқызуға болады. Алла Тағала өзіне шынайы тәубемен оралған пендесін қатты жақсы көреді.
10. Алладан қорқу. Әрбір мұсылман адам Алланың кітабында кнәһарларға уәде етліген дүниедегі және қабыр мен тозақтағы азаптар жайлы ойлануы керек. Алла Тағала құранда былай келтіреді: Олардың үстерінде де оттан түнектер; астарынан да түнектер болады. Міне, Алла құлдарын осы арқылы қорқытады. Әй, құлдарым! Менен қорқыңдар Зүмар сүресі,16-аят.
Осы сынды аяттар мен хадистер көптеп кездеседі. Ибн Масғуд (р.а): Шыншыл әрі шыншылдығы расталған Алла елшісі (с.а.у): Расында, әрбіріңнің жаратылудағы алғашқы қалпы ананың құрсағында қырық күндей бір тамшы ұрық күйінде болады. Одан кейін қырық күндік мерзімде тамшы үйыған қанға (яғни, ұйыған қаннан түзелген жасушаға) айналады. Одан кейінгі қырық күннің ішінде бір кесек етке (яғни, бір шайнам етке ұқсаған эмбрионға) айналады. Содан соң Алла Тағала оған періште жібереді. Әлгі періште оған жан үрлеп, пешенесіне төрт нәрсені: ризығын, қанша уақыт өмір сүретінін, істерін және бақытты немесе бақытсыз (яғни, о дүниеге барғанда жаннаттық не тозақтық болатыны туралы) жзылып қояды. Одан өзге ешбір тәңір болмаған Аллаһтың атымен ант етейін! Расында, іштеріңдегі әлдебіреу өмір бойы жұмақтықтардың(сауабты) істеп жүріп, жұмаққа жетуге бір шынтақ қалғанда, жазмыштан озмыш жоқ дегендей, өмірінің соңғы сәтінде тозақтықтардың ісін істеп сол күйі тозаққа тасталады. Сондай-ақ, араларыңдағы әлдебіреу өмір бойы тозақтықтардың (жаман) істерін істеп жүріп, тозаққа кіруге бір шынтақ қалғанда, әу баста жазылған жазымышна орай өмірінің соңғы сәтінде жұмақтықтардың (сауапты) ісін істеп, жұмаққа кіріп кетеді,-деп айтты, деген[15,179-б].
Осындай жанға бататын хадистер адамды шынайы ой жүгірту мен қатар пендені күнәға апаратын жолдардан сақтайды. Ал Алладан қорықпаудың зардабы өте көп. Халқымызда керемет сөз бар: Құдайдан қорықпағаннан қорық депғ ондай адамнан кез келген күнәні күтуге болатынын айтқан. Алладан қорқаудың мынадай пайдалары бар: 1. Күнәлі істерден сақтайды; 2. Алланың бұйрыұтарын орындайға әрі оны сақтауға себеб болады; 3. Адамның бойына батырлық сипат береді. Өйткені адам Алладан басқа ешкімнен қорықпауы тиіс; 4. Жәннатқа жетелейді; 5. Тозақтан құтқарады; 6. Ізгі амалдарды орындауға себебші болады. Бұл тек қысқаша көрсетілген түрі ғана, Алланың есебінде бұдан көп екені рас. Алладан қорқып сескеніп жүретін адамының жүзі нұрлы болады. Сонымен қатар ондай адамдармен сөйлескен кезде я болмаса отырған кезде жанға рахат сыйлайды. Өйткені жоғары да айтылғандай оларға батырлық сипаты беріледі. Кімнің Алладан қорқуы көбірек болса оның Алланың алдындағы дәрежесіде солай болмақ.
Жоғарыда Алла Тағаламен қандай әдепті ұстану керектігін үйретсе келесі аятта оның елшісімен арадағы әдепті үйретеді:
Хужурат сүресінің 2-аяты: Әй, иман еткендер! Дауыстарыңды Пайғамбардың дауысының жоғары көтермеңдер. Егер, пайғамбармен сөйлесе қалсаңдар дауыстарыңды оның дауысынан төмендетіп сөйлеңдер. Өз араларыңда сөйлескендей жоғары дауыспен сөйлеспеңдер. Онымен сөйлескенде, бір-біріңе дауыстағандай жоғары ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.