Арт терапиясы арқылы жасөспірімдердегі девиантты мінез құлықтың алдын алу

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Руспубликасы Білім және ғылым министрлігі
І. Жансүгіров атындағы Жетісу университеті КЕ АҚ

Педагогика және психология факультет
Педагогика және психология кафедрасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
АРТ ТЕРАПИЯСЫ АРҚЫЛЫ ЖАСӨСПІРІМДЕРДЕГІ ДЕВИАНТТЫ МІНЕЗ ҚҰЛЫҚТЫҢ АЛДЫН АЛУ

Орындаған ________ Асқарбек А. ___ ____2022 ж.

Ғылыми жетекші ________ PhD, БББ жетекшісі _______2022 ж.
Сапаргалиева А.

Қорғауға жіберілсін:
Кафедра меңгерушісі м.а._______ Сапаргалиева А. ______2022 ж.

Талдықорған, 2022ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4

1 АРТ ТЕРАПИЯ АРҚЫЛЫ ЖАСӨСПІРІМДЕРДЕГІ ДЕВИАНТТЫҚ
МІНЕЗ ҚҰЛЫҚТЫҢ АЛДЫН АЛУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕМЕСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Жасөспірімдердегі девиантты мінез- құлық мәселесіне
педагогикалық- психологиялық талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..
1.2 Арт- терапиясының жасөспірімдердегі девиантты мінез-құлықтың
алдын алудағы мүмкіндіктері мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...
Жасөспірімдердегі девиантты мінез- құлқын алдын- алу
бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

2 АРТ ТЕРАПИЯСЫ АРҚЫЛЫ ЖАСӨСПІРІМДЕРДЕГІ
ДЕВИАНТТЫ МІНЕЗ- ҚҰЛЫҚТЫҢ АЛДЫН АЛУ БОЙЫНША
ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЖҰМЫС
2.1 Арт терапиясы арқылы жасөспірімдердегі девиантты мінез
құлықтың алдын алу бойынша анықтаушы эксперименті ... ... ... ... ... .
2. 2 Арт терапиясы арқылы жасөспірімдердегі девиантты мінез
құлықты алдын алу бойынша қалыптастырушы эксперименті ... ... ...
2. 3 Эксперимент нәтижесін өңдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...

ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

2
КІРІСПЕ

Зерттеудің өзектілігі. Бұл мәселенің өзектілігі мінез-құлық ауытқулары бар жасөспірімдер санының өсу тенденциясына байланысты. Сондықтан жасөспірімдердің девиантты мінез-құлқының алдын алу мәселесі білім беру мекемесінде жетекші факторлардың бірі болып табылады. Соңғы уақытта бірқатар себептерге байланысты, соның ішінде қоғамның тұрақсыздығы мен қарқынды әлеуметтік өзгерістерге байланысты теріс тенденциялар күшейіп, тұлғаның өзін-өзі анықтауы мен тұрақтылығына талаптарды күшейтті, сонымен қатар девиантты мінез-құлықты және жиі деградация мен өзін-өзі жоюды қоздырады.
Бұл қоғамның дағдарысы, терең әлеуметтік-экономикалық, саяси өзгерістер, нарықтық қатынастарға көшу әлеуметтік мәселелерді күрт шиеленістіріп, халықтың көп бөлігінің жұтаңдығын арттырды.
Дегенмен, қазіргі уақытта жасөспірімнің психологиялық ерекшеліктерімен анықталатын бұл бұзылулардың салыстырмалы шыңы жасөспірімдік кезеңде байқалады (тәуелсіздікті көрсету қажеттілігі мен оны жүзеге асырудың нақты мүмкіндіктері арасында туындаған қайшылық). жанжал тудыратын фактордың түрі), моральдық денсаулықтың субъективті құндылығының мінез-құлқы.
Жасөспірімдердің басынан өткеретін қиындықтар, басқалармен қатар, оның характерологиялық ерекшеліктеріне байланысты. Мінез қасиеттерінің өткірленуі жасөспірімдердің алкоголизмі мен никотинизациясының тез таралуының, есірткі мен улы заттарды қолданудың күшеюінің, жалпыадамзаттық моральдық нормалардан ауытқулардың кең етек алуының фонында болып табылады.
Жалпы Қазақстандағы криминогендік жағдайдың шиеленісуі аясында жастар арасындағы қылмыс барлық түрлері мен көрсеткіштері бойынша өсуде. Қылмыскерлер жасының жалпы төмендеуімен қылмыстық белсенді жас тобы 14-17 жас. Кәмелетке толмағандар ісі жөніндегі инспекцияның есебінде тұрған жасөспірімдер саны күрт өсті.
Көріп отырғанымыздай, қоғамымызда девиантты мінез-құлықты тұлғаның қалыптасуына бірқатар себептер бар. Ал психологтың негізгі міндеттерінің бірі - жасөспірімдердің қалыпты әлеуметтену процесін қалпына келтірудің негізгі бағыттарын анықтау, т.б. психологиялық-педагогикалық сипаттағы негізгі алдын алу шараларын әзірлеу.
Әдебиеттерде девиантты мінез-құлық жасөспірімдік кезеңнің психологиялық ерекшеліктерімен бірге қарастырылады. Өздігінен өтпелі жас және оның психологиялық сипаттамалары (норма және ауытқу) психологтарды бұрыннан қызықтырады.
Сілтеме жасау керек
Девиантты мінез-құлық мәселесі тұрмыста кеңінен қарастырылды (А.Т.Ақажанова, Ш.Е.Жаманбалаева, Л.Қ.Керімов, Б.Ы. Досмамбетов).
Орыс психологиясында (М.А. Алеманский, Л.М. Зюбин, А.Н. Леонтьев, А.Е. Личко, А.Р. Лурия, Д.И. Фельдштейн, т.б.) және криминологтар (В.Н. Кудрявцев, Г.М. Минковский, А.Р. Ратиков, А.М. Яковлев және т. туа біткен механизмдермен анықталмайды, әлеуметтік-психологиялық себептермен, соның ішінде микроорта табиғаты мен білім берудегі кемшіліктермен туындайды.
C.А. Беличева еңбектері девиантты мінез-құлық туралы ескертулерді зерттеуге арналған. Беличева, А.С. Белкина, В.П. Кащенко, Л.М. Семенюк және т.б.
Жасөспірімдік кезең мәселелерін зерттеудің ғылыми негізін орыс (Л.С.Выготский, И.С.Кон, Д.И.Фельдштейн, т.б.) ғалымдарының іргелі еңбектері құрайды.
Л.С. Выготский критикалық жас мәселесіне жасөспірімді құрудағы ісіктерді және дамудың әлеуметтік жағдайын талдау тұрғысынан қарады, ол әр жаста бала мен қоршаған орта арасындағы ерекше қарым-қатынасты көрсетеді.
Дегенмен, жасөспірімдердің девиантты мінез-құлқы проблемасы бойынша жеткілікті кең ауқымды зерттеулерге қарамастан, жасөспірімдердің девиантты мінез-құлқының алдын алу бойынша психологиялық іс-әрекетті ұйымдастыру аспектілері жеткілікті түрде дамымаған. Осының барлығы зерттеу мәселесін анықтауға көмектесті: жасөспірімдерде девиантты мінез-құлықтың қалыптасу себептерінің алдын алуда жаңа әдіс тәсілдерді қолдану қажеттілігі туындады.
Зерттеу мақсаты: Арт терапия арқылы жасөспірімдердегі девиантты мінез- құлықты алдын алуды теориялық негіздеу және экспериментті түрде тексеру.
Зерттеу объектісі: девиантты мінез- құлық көрсететін жасөспірімдер
Зерттеу пәні: Арт терапиясы арқылы жасөспірімдердегі девиантты мінез құлықтың алдын алу
Зерттеу болжамы: Егер, жасөспірімдердің девиантты мінез-құлқының алдын алуда арт терапиясына негізделген бағдалама , онда жасөспірімдердің девиантты мінез-құлқының алдын алу тиімді болады деп есептейміз.
Зерттеу міндеттері:
Жасөспірімдердегі девиантты мінез- құлық мәселесіне
педагогикалық- психологиялық талдау
Арт- терапиясының жасөспірімдердегі девиантты мінез-құлықтың
алдын алудағы мүмкіндіктері мен маңызын анықтау
Жасөспірімдердегі девиантты мінез- құлқын алдын- алу бағдарламасын құру
Зерттеу әдістері: Зерттеуді ұйымдастыру және жүргізу барысында белгіленген міндетттерді шешу мақсатында келесі әдістер қолданылды:
теориялық (психология, педагогика, философия саласындағы зерттеулерді талдау)
эмперикалық (тестілеу, сауалнама, рефлекция, педагогикалық эксперимент, ғылыми таным әдістері (талдау, синтездеу, модельдеу))
-зерттеу деректерін өңдеу әдістері (Стьюденттің t- критерийін пайдалана отырып алынған деректерді статистикалық өңдеу әдістері; зерттеу нәтижелерін сандық және сапалық өңдеу, сондай- ақ олардың графикалық бейнеленуі).
Зерттеудің теориялық маңыздылығы Дипломдық жұмыстың нәтижелерін оқу үрдісінде жасөспірімдермен жұмыс жасайтын мамандарды даярлауда пайдалануға болады.
Жұмыстың практикалық маңызы. Дипломдық жұмыстың деректері девиантты мінез-құлықтың әртүрлі формалары бар жасөспірімдермен жұмыс істейтін практикалық психологтарды қызықтырады, өйткені олар жеке көзқарас пен әлеуметтік мінез-құлықтағы әртүрлі ауытқуларды түзету қажеттілігін дәлелдейді. Жасөспірімдердегі девиантты мінез құлықты арт терапиясы арқылы алдын алу бағдарламаларын девиантты жасөспірімдермен нақты жұмыста қолдануға болады.
Негізгі нәтижелер мен тұжырымдардың сенімділігі мен негізділігі таңдалған әдіснамалық алғышарттармен және зерттеудің теориялық негізімен, қазіргі заманғы даму-педагогикалық психология мен тұлға психологиясының жетістіктеріне сүйенумен, сенімді және бейімделген әдістер кешенін қолданумен және зерттеудің теориялық негіздерімен қамтамасыз етіледі. зерттеу пәні мен міндеттеріне сәйкес келетін әдістемелер, эмпирикалық мәліметтерді өңдеудің статистикалық әдістерін дұрыс қолдану, іріктеменің репрезентативтілігі.
Зерттеу базасы: Талдықорған қаласының М. Жұмабаев атындағы № 19 орта мектеп- гимназиясы мектепке дейінгі шағын орталығымен коммуналдық мемлекеттік мекемесі
Зерттеу жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады .

1 АРТ ТЕРАПИЯ АРҚЫЛЫ ЖАСӨСПІРІМДЕРДЕГІ ДЕВИАНТТЫҚ МІНЕЗ ҚҰЛЫҚТЫҢ АЛДЫН АЛУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕМЕСІ
1.1 Жасөспірімдердегі девиантты мінез- құлық мәселесіне
педагогикалық- психологиялық талдау

Қазіргі таңда мектептің қойып отырған басты талаптарының бірі
оқушылардың негізгі пәндер жүйесінен терең білім алуын қамтамасыз ету және алған білімдерін күнделікті өмірінде пайдалана білу. Осы нәтижеге жету үшін педагогтар мен психологтар оқушының психологиялық таным процестерін (ес, ойлау, түйсіну, сөйлеу, қабылдау, қиыл) , мінез құлқының тұрақтылығын, жеке тұлға болып қалыптасуын, сана- сезімінің жетілу дәрежесін қадағалап, сондай- ақ дамытып отыру қажет. Сондықтан кейінгі психологиялық зерттеулерге арқау болып отырған өзекті мәселердің бірі- жасөспірімдердегі девиантты мінез-құлықтың алдын алу болып табылады.
Жасөспірім кезеңі 15-18 жас аралығындағы мерзімді қамтиды. Бұл кезең - адамның сенімсіздік пен жүйесіздік кезеңінен өтіп, тұлғалық қалыптасатын кезеңі.
Біріккен Ұлттар Ұйымының халық қорының (ЮНФПА) терминологиясына сәйкес жасөспірімдер 10-19 жас аралығындағы адамдар
( кіші жастағы жасөспірімдер 10-14 жас, ересек жастағы жасөспірімдер 15- 19 жас) аралығын қамтиды [1, 17- 24 бб.].
Әлеуметтану мен заң ғылымдарында және педагогикалық әдебиеттерде кәмілетке толмаған құқық тәртібін бұзушылар, педагогикалық тәртібі нашар оқушылар Девиантты тәртіп тән балалар сияқты терминдік ұғымдар кездеседі. Біріншісіне, кәмілетке толмаған құқық тәртібін бұзатындар небір жағымсыз жанжағдайларға байланысты дау-жанжал шығаратын, арақ-шарап ішіп жекеменшік пен қоғамдық мүліктерге қол сұғатындар жатады (Jaonan Cheng). Олардың мінез-құлқында, жүріс-тұрысында жалқаулық, қатыгездік, бастаған ісін аяғына дейін атқармау, әр түрлі ұрлықтар жасау т. б. қылықтар кездесіп отырады [ 2, ].
Девиантты мінез- құлыққа тән сұрақтар - мінез ауытқушылығы, психологиялық денсаулықтың қалыпты жағдайдан ауытқуы, қоғамға қарсы әрекет, қоғамда қабылданған құқықтық нормасы бұзылуымен байланысты туындайтыны анық. Бұл сұрақтарға жауапты зерттеушілер көне заманнан бастап, қазіргі кезеңге дейін зерттеліп, девиантты мінез- құлық ұғымына байланысты ғалымдардың үлкен еңбек сіңіргенін көреміз.
Жалпы девиантты мінез- құлық және қиын бала ұғымы 1920- 1930 жылдары пайда бола бастады. Бастапқыда ғылыми саласында емес, қарапайым тұрмыстық өмірде қолданылып жүрді. Біршама уақыт зерттеу жұмысы тежеліп, 1950- 1960 жылдардың басында қайта зерттеле бастады. Девиантты мінез-құлық оның ішінде жасөспірімдердің мінез- құлқын мәселелерін зерттеу ХІХ ғасырда Ч. Ломброзоның еңбектерінен бастау алады [3, 114 б.].
Қазіргі таңда мінезінде ауытқушылық кездесетін жасөспірімдер саны өте көп. Оларда мінезіндегі ауытқу белгілері, ұйқысының нашарлығы, жасаған іс-әрекеттерінің жүйесіздігімен, сонымен қатар басқаларға жасаған қарым-қатынасымен сипатталады. Соған байланысты көптеген ғылыми әдебиеттерде қиын бала, қиын мінез- құлық, қауіп-қатер тобы, тәуекел тобы, ауытқыған мінез-құлық ұғымдары девиантты мінез-құлық түсінігінің синонимі болып табылады.
Ең алғашқылардың бірі болып осы мәселе бойынша зерттеу жүргізген П. П. Бельский (1917- 1924) болды. Ол өз мінез-құлқы шамасынан ауытқыған, кәмілетке жасы толмаған балаларды қарастырды. П. П. Бельский өзінің 30 жыл уақытын заң бұзушы балалар мен жасөспірімдердің ішкі әлемін зерттеуге арнады [4, 89 б.].
Сонымен қатар, зерттеу жұмыстары педагогикалың алтын қорына енген ғалымдардың бірі- А. С. Макаренко. Өзінің мінез- құлық ауытқушылықтары тән балалар мен жасөспірімдерге арналған зерттеу жұмыстары мен еңбектері әлі де құнды.
П. О. Эфруссий мінез- құлықтағы девиантты тәртіпті табиғаттың жүйке жүйесіндегі ерекшеліктер: қозушылық, көңіл- күйдің аумалы төкпелігімен, жұмысқа қабілеттің нашарлауымен түсірдіруге әрекет жасады, сонымен бірге ол психологиялық себептерді физиологиямен үштастырды. Оның зерттеуінің девиантты тәртіпті оқушылардың өзін-өзі қалыптастыру әдетін анықтауға көп септігін тигізді [5, 4-5 бб.].

Девиантты мінез- құлықтың даму тарихын 4- кезеңге бөліп қарастыруымызға болады:

Кезең
Сипаттамасы
Бірінші кезең
Революцияға дейінгі кәмілетке толмаған құқық бұзатын балалар мен жасөспірімдерді қайта тәрбиелеу теориясын педагогика және психология ғылымының қайраткерлері: Е. Альбицкий, С. Көбеев, А. Я. Герд, А. Ширген т.б. табысты шешіп келген.
Қазақ халқының белгілі ағартушы ғалымы С. Көбеев Үлгілі тәртібі деген мысал өлеңінде қиқар, қиңыр мінезді балаларды міндеп, білімге, дүниені тануға, адамгершілікке тәрбиелеудің жолдарын көрсетеді.
Екінші кезең
Қазан революциясынан кейінгі патшалық Ресейден кеңес мемлекетіне қалған мұра баспанасыз қалған балалардың сандары көбейіп, елдегі жайлаған ашаршылық, азамат соғысы себепші болып, олар девиантты тәртіп тән балалар қатарына жатқызылды.
1920- 1935 жылдар аралықтарында баспа беттерінде Н. П. Гришков, П. П. Любинский, А. С. Грибоедов, Л. С. Выготский, Ж. Аймауытов, Ш. Әлжанов т. б. Ғылыми еңбектер жарық көрді.
Л. В. Занков , М. С. Певзнер, В. Ф. Шмид девиантты тәртіп тән балалар қатарына апаратын- отбасы, мектеп, көше жолдастары, яғни қоршаған ортасы болса, дұрыс жолға түсіретін мүмкіншіліктер: алдын- алу, оңды қасиеттерін сұрыатап алып, соның нәтижесінде өзіндік сенім арттырып, өзін- өзі тәрбиелеуге тарту немесе қылмыстық әрекеттер дәрежесіне орай арнаулы тәрбие мекемелеріне бөлуді жақтаған.
Үшінші кезең
1950-1980 жылдар аралығы жатқызылады. Бұл кезеңдегі зерттеушілер негізгі назарды девиантты тәртіп тән балалар мен жасөспірімдерге себепші болатын әлеуметтік психологиялық, педагогикалық факторларға бөлді.
Бастауыш мектеп оқушыларының мінез-құлқындағы девиантты тәртіп тән балалар мәселесімен И. П. Воронаева, И. В. Козубская, В. Г. Сенько, Е. А. Сорофян, И. П. Трушина т. б. айналысты.
Төртінші кезең
1980 жылдардан кейінгі жүргізіліп жүрген зерттеулер жатады. Қазіргі уақытта мінез-құлықтың бұзылу себебі түбегейлі түрде зерттелініп, жаңа сипатқа ие болды. Олар әлеуметтік- психологиялық және педагогикалық ( М. А. Алемаксин, А. С. Бельсин, Г. П. Медведев, М. Ф. Мягков т.б.) клиникалық ( Г. А. Власова, О. В. Кербиков, Г. Е. Сухарев және т. б.) ; криномологиялық ( М. М. Бабаев, Г. М. Минковский, В. Н. Кудрявцев және т. б.) осы аталған аспектілерді жан-жақты қарастырды.
Ескерту: 1- кесте. Девиантты мінез-құлықтың даму тарихы[6, 20- 22 бб. ] алынды.

Девиантты тәртіп әрқашан педагогтардың, психологтардың, заңгергерлердің, медицина мамандарының назарын аудартып, өзекті мәселе болып отыр.
Девиантты мінез- құлықты балаларды әлеуметтену мәселесін француз әлеуметтанушысы Эмиль Дюркгейм қарастырды. Ол әлеуметтік девианцияны түсіндіру үшін аномия тұжырымдамасын ұсынды. Аномия термині француз тілінен аударғанда ұжымның, заңның болмауы. Анома- мемлекеттің өз азаматтарының жүріс- тұрысын басқара алмай қалуын білдіреді [7, 6 б.].
Девиантты тәртіп мәселелері әлеуметтік жанжал теориясының негізінде қарастырылды. А. Коэн әлеуметтік топтарға нақты қауіпті оның ұйымшылдығын қалыптастырып, топтық нормадан оның мүшелерінің ауытқуын азайтады және сонымен қатар ауытқитын тәртіп жасайтын топтың мүшелеріне қатысты топтық репрессияға ұшырататындығы басым көрінеді. Жанжал теориясына қатысты, әлеуметтік жүйедегі тәртіптің мідени бейнелері ауытқитын тәртіп болып табылады., егер ол басқа мәдениеттің құндылықтарына негізделген болғанда. Девианттық ауытқитын тәртіп теориясы арнайы социологиялық теория ретінде құрылымдық функционализм теориясының аясында дамиды. A. Berg аномия теориясын қолдана отырып, девианттық тәртіп теориясын мәдениеттің жасайтын мақсаттарымен әлеуметтік-ұйымдасқан оларға жету жолдарының құралдары арасындағы пайда болған келіспеушіліктер деп түсіндіреді. Оның пікірінше, әртүрлі топтар үшін біркелкі емес мақсаттарға жетудің ресми жолдары қоғамның ресми құрылымымен қамтамасыз етіледі және осылардың функционалдық жетіспеушіліктері мақсатқа жету үшін қолданатын бейресми құрылымдардың пайда болуына негіз болады. [8, ]

Белгілі психолог С. А. Беличева девиантты мінез- құлықтың әлеуметтік ауытқуын 3 негізгі бағытқа бөліп, топтастырып жіктеді.
Әлеуметтік- енжар бағытта
Пайдакүнемдік Агрессиялық
бағытта бағытта

Құқық бұзушылық, Адамға қарсы белсенді өмір сүруден
материалдық бағытталған әрекеттер қашуға, азаматтық
қаржылық, дүние- (балағаттау, бұзақылық, борышын өтеуден
мүліктік пайда табуға ұрып- соғу, өлтіру, қашуға, жәеке және
байланысты ( ұрлау, зорлау) әлеуметтік мәселелерді
тонау, алып сату, шешкісі келмеуге
алаяқтық, ж. б) ұмтылу, оқудан бас
жасаған теріс тарту, нашақорлық,
әрекеттері токсономия, өзіне қол
жұмсау.

Сурет- 1. С. А. Беличева бойынша девиантты мінез- құлықтың әлеуметтік ауытқуының жіктелуі

Шетелдік, Ресейлік ғалымдармен қатар девиантты мінез- құлықты жасөспірімдер тақырыбында зерттеу жүргізген қазақстандық ғалымдар: Л. Керімов, Н. Әлқожаева, Э. Шыныбекова, Д. Ертарғынқызы, Г. Уманов, Ш. Жаманбалаева, Д. Қазымбетова, Г. Қалиева, Т. Шалғымбаева, А. Қарабаева қазіргі кездегі өзекті мәселе бойынша үлкен еңбек сіңіргенін байқаймыз.

Девиантты мінез- құлық ұғымының мағыналық өрісін қамтитын сөздерді жинақтап, оларға берілген анықтамаларға назар аударсақ:

РС
Девиантты мінез-құлық
Анықтама
Дереккөзі
1
Қиын бала
Тұлғалық дамуында көрінеу ауытқулары бар екенін көрсететін балалар санаты [9, 128б.]
Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі А. Қ. Құсайынов - Алматы: Мектеп баспасы ЖАҚ, 2002. -128 б.
2
Девиантты мінез- құлық
Лат.(deviation- ауытқу)- жалпыға ортақ ережелерден ауытқитын әлеуметтік іс- әрекет, осы ережелерді бұзатын адамдар мен әлеуметтік топтардың қылықтары; қабылданған құқықтық немесе моральдық нормаларды бұзған адамның мінез-құлқы [10, 482 б.].
Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Педагогика О 74 Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: "ЭКО" ҒӨФ. 2006. - 482 б.
3
Тәуекел тобы
Араласқан ортасының нормасы мен талаптарына сәйкестене алмаған түрлі психикалық және әлеуметтік бейімсіз балалар тобы [11, 213 б.].
Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі А. Қ. Құсайынов - Алматы: Мектеп баспасы ЖАҚ, 2002. -213 б.
4
Девиантты
(Deviance- ауытқу). Қалыпты ес тұрғысынан ауытқу құлықтың немесе кісінің белгілі бір түрлеріне: қылмыскерлерге, гомосексуалистке, есі ауысқанға және т.б. іштей тән атрибут деп саналып келеді[12, 139-140 бб.].
Оксфорд сөздігі әлеуметтану. Алматы Қазақстан 2002 Оксфорд сөздігі. Әлеуметтану- Алматы, ЖШС Қазақстан баспа үйі, 2002, 139-140 б.
5
Девиация
Қайсыбір нормадан ауытқу. Термин мінез- құлықтағы, қарым-қатынастағы, статистикадағы ауытқуларды белгілеу үшін қолданылады [13, 74 б.].
Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі Педагогика және психология. Алматы Мектеп 2002ж 74 б.
6
Делинквент
Лат. (delinquens- құқық бұзушы)- ауытқыма мінез-құлқы өзінің ұштары көріністерінде қылмыстық жазаланатын әрекет болып шығатын субъек [14, 115 б. ].
Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі А. Қ. Құсайынов - Алматы: Мектеп баспасы ЖАҚ, 2002. - 115 б.

7
Деликвент
Әлеуметтік нормаларды бұзушы жасөспірімдерге қатынасты қолданылатын термин, егер тәртіп бұзушының жасаған бұзықтығы оны қылмыскер деп есептеуге және сот алдында жауапкершілікке тартуға жеткіліксіз болатын болса; қылмыстық жазаға тартылатындай аса шектене шыққан ауытқушылық мінез-құлығы бар субъект [15, 32 б.].
Орысша- қазақша түсіндірме сөздік: Педагогика Жалпы редакциясын басқарған э. Ғ. Д., профессор Е. Арын - Павлодар : С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті, 2002. 32 б.
8
Девиантты мінез-құлық
Әлеуметтік нормалар мен ережелерді тұрақты, қайта қайта бұзумен сипатталатын мінез- құлық; адамның қоғамда ресми белгіленген немесе шын мәнінде қалыптасқан нормалар мен ережелерге сәйкес келмейтін әрекеттері, қылықтары [16, 31 б.].
Орысша- қазақша түсіндірме сөздік: Педагогика Жалпы редакциясын басқарған э. Ғ. Д., профессор Е. Арын - Павлодар : С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті, 2002. 31 б.
9
Девиантты мінез-құлық
(лат. deviation - ауытқу) - қоғамның әлеуметтік ережелері мен нормаларына қарсы қылықтар жасау [17, 88 б.].
Дүйсенбаев А. Қ. Педагогика және психологиядан анықтамалық сөздік. - Алматы, ЖҚ Отан 2015. - 88 б.
10
Девиантты мінез-құлық
Ауытқушы қылықтар. Адамның орныққан құқықты немесе өнегелілік нормалардан ауытқитын немесе сол нормаларды бұзатын қылықтар. Ауытқушы қылықтар- балалар мен жасөспірімдердің әкімшілік жазалау шараларын қолдануға апарып соғатын құқық бұзушылықтарды үнемі жасауы; оқудан, жұмыстан қасақана жалтаруы, отбасынан немесе балаларды оқыту - тәрбиелеу ұйымдарынан үнемі кетіп қалуы, сондай - ақ олардың қылмыстық жауаптылыққа жатпайтын қылмыс белгілері бар, қоғамға қауіпті әрекеттер жасау [18, 51-52 бб.].
Намазбаева Ж.Ы., Сангилбаев О. С. Орысша - қазақша психологиялық сөздік. - Алматы: Print- S, 2005. -51-52 б.

Кесте- 2. Девиантты мінез- құлық терминіне берілген анықтамалар

Педагогика, психология, әлеуметтану ғылымында және құқықтану аясында девиантты мінез-құлық терминіне берілген анықтамалар төмендегідей:

РС
Автор
Анықтама
Дереккөзі
1
В.Ф.Десятников
Психикалық денсаулық, құқық, мәдениет, немесе адами қалыптарының жалпы қабылданған қалыптардан ауытқыған іс-әрекет жүйелері ретінде қарастырады. Бейімделуші тәртіптің тұжырымына сәйкес кез келген ауытқушылық бейімделудің бұзылуына алып келеді (психикалық, әлеуметтік, әлеуметтік-психологиялық, қоғамдық) [19, 480 б. ].
Десятников, У.Ф. Правовое поведение: норма и патология У. С. Джекебаев. М. : Юрид. Лит., 2012. -480 с.
2
А.Е.Личко
Девиантты мінез-құлық әлеуметтік бұзылулар ретінде, қалыптасқан нормалар мен қалыптас тыс нормалар факторы ретінде алынады [20, 123 б. ].
Личко А. В. Психопатии и акцентуации характера у подростков. М. -2000. - 123 с.
3
И. С. Кон
Жалпыға ортақ қабылданған немесе тұжырымдалған заңның, мәдениеттің немесе моральдықтан ауытқып кететін әрекеттер жүйесі [21, 366 б. ].
Кон, И. С. В поисказ себя: Личность и ее самосознание И.С.Кон. М.: Политиздат, 1978. - 366 с.
4
С. А. Беличаева
Девиантты мінез-құлық әлеуметтік жағынан қолайсыз әлеуметтік дамудың, әртүрлі жас кезеңдеріндегі жүрген әлеуметтендіру бұзылыстарының нәтижесі. [22, 221 б. ].
Беличаева, С. А. Алдын алу психологиясының негіздері С. А. Беличаева . М. Социал.здоровье России, 2014. -221 б.
5
Е. Д. Детков, Е. Г. Дидедкул
Девиантты мінез- құлық қоғамға қауіпті немесе жағымсыз қабылданған әлеуметтік нормалардан ауытқыған мінез- құлық. [23, 189 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.