Қазақша ымдау тілінің лексикалық ерекшеліктері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 8

ҚАЗАҚША ЫМДАУ ТІЛІНІҢ КОРПУСЫ МЕН ЛЕКСИКАСЫН ЗЕРТТЕУ. . . 10Қазіргі таңдағы қазақша ымдау тілінің маңызы мен рөлі . . . 10Қолданыстағы қазақша ымдау тілінің сөздік құрылымы . . . 14Қазақша ымдау тілінің лексикалық ерекшеліктері . . . 17
ҚАЗАҚША ЫМДАУ ТІЛІНІҢ КОМПЬЮТЕРЛІК СИНТЕЗІНІҢ МОДЕЛІ МЕН ӘЛІПБИІ. . . 22Қазақша ымдау тілінің семантикалық сипаты . . . 22Морфологиялық құрылымдау негізінде қазақша ымдау тілін тану жүйесі . . . 27Kinect 2. 0 көмегімен ымдау тіліндегі қимылдарды автоматты түрде зерттеу . . . 31Машиналық оқытуға негізделген қимылды тану жүйесі . . . 34
БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ҚАМТАМАСЫН ҚҰРУ. . . 39Ымдау тіліне арналған HamNoSys генерациялау жүйесі . . . 39HamNoSys негізіндегі ауызекі тілді ымдау тіліне аудару жүйесі . . . 43Қолданылатын бағдарламалау орталары . . . 50Бағдарламаның интерфейсі . . . 53

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 61

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 63

ҚОСЫМША . . . 68

КІРІСПЕ

Дипломдық жұмыстың өзектілігі . Ымдау тілдеріне оның ішінде қазақ тіліне арналған зияткерлік технологиялар және олардың ерекшеліктері әлемдік ғылымда әлі тиісті дәрежеде қарастырылмаған, сондықтан мұндай технологияларды әзірлеу бұрынғыдан да өзекті болып табылады. Сондай-ақ, ым-ишараттардың қазақ тілі ішінара жойылып кетуге бейім және бұл лингвистер, сурдоаудармашылар мен бағдарламалық қамтамасыз етуді әзірлеушілер тарапынан ерекше назар аударуды талап етеді.

Есту қабілеті нашар дамыған адамдар арасындағы адами қарым-қатынастың негізгі құралы-бұл ұлттық ымдау тілі, онда әр семантикалық ұғым (немесе синонимдік ұғымдар тобы) белгілі бір ерекше символдық баламаға ие. Ымдау тілінің құрылымы бүкіл әлемде әмбебап емес, өйткені ол әр түрлі жергілікті қауымдастықтарда пайда болады және дамиды және уақыт өте келе жаңа сөздік бірліктердің пайда болуымен өзгереді. Есту қабілеті төмен адамдардың тілін және қоғамда жиі қолданылатын белгілерді біріктіретін әртүрлі белгілер жүйесінен тұрады. Көптеген мәселелер пайдалануға байланысты дактиля және тілдерді ым-ишара, тағы да жеткіліксіз зерттелген. Осылайша, қазіргі таңдағы қоғамның мақсаты қазақ тілінің семантикалық ерекшеліктерін талдаушыға негізделген ымдау тілін компьютерлік синтездеу моделін сипаттау болып табылады. Есту қабілеті нашар адамдардың ақпараттық ресурстарға қол жеткізу мәселесі әлі де өзекті. Компьютерлік синтез моделі және мәліметтер базасы түріндегі ақпараттық ресурстар мәтінді ым-ишаратқа түрлендірудің кез-келген заманауи жүйесін үйрету үшін қажет.

Дипломдық жұмыстың мақсаты - бүгінгі таңдағы қазақша ымдау тілінің лексикалық ерекшеліктері мен корпусын зерттеп, бірқатар тұжырымдама шығару.

Қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттер орындалуы тиіс

есту қабілеті нашар дамыған кісілердің бүгінгі жағдайын анықтау;
Актуалды мәселеге қатысты жасалып жатқан технологиялық ашылуларды қарастыру;
Қазақша ымдау тіліндегі жаңа әліпбиді сипаттау;

барлық ымдау тілдері үшін жасақталған HamNoSys транскрипция жүйесін қарастыру;

Зерттеу объектісі - Python тілінде жазылған, күдікті профильді талдауға арналған жүйе.

Мәселені талдау дәрежесі. Дипломдық жұмыстың тақырыбын зерттеу кезінде көптеген шетелдік ғалымдар мен еліміздің білім мен ғылым саласынағы отандық ғалымдардың еңбек жұмыстары, мақалалары және оқулықтары пайдаланылды.

Зерттеу тәжірибесі: Аналитикалық, салыстырмалық, жалпылау тәжірибесі, логикалық, құрылымдық жүйе, функционалдық жүйе.

Жұмыстың жаңалығы. Қазақша ымдау тілінің лексикасы мен корпусын зерттеу мақсатында есту қабілеті нашар дамыған жандарға қол ұшын созу барысында арнайы бағдарламалық кешен құрылды. Ол бағдарламада елімізде қазақша ымдау тілін күнделікті өмірлерінде қолданатын жандарға арнап, екі түрлі категорияларға бөліп көрсету арқылы деңгейлік бөлімшелер дайындалды. Сол арқылы клиент өз категориясына сай бөлімге өтіп, өзіне керекті ақпараттарды және білімдерді ала алады.

ҚАЗАҚША ЫМДАУ ТІЛІНІҢ КОРПУСЫ МЕН ЛЕКСИКАСЫН ЗЕРТТЕУ

Қазіргі таңдағы қазақша ымдау тілінің маңызы мен рөлі.

Бүгінгі таңда бүкіл әлемде мүмкіндігі шектеулі жандарға барынша үлкен көңіл бөлінуде. Кедергісіз орта құру мәселесі бойынша және оларды оқыту мен коммуникация қажеттілігі үшін керекті жағдайлар жасау - кез келген заманауи мемлекеттің алдыңғы қатарлы міндеттерінің бірі. Өйткені әр адам сыртқы әлеммен қарым-қатынас жасау барысында тең мүмкіндіктерге ие болуы қажет. Сондықтан да мемлекетімізде есту қабілеті шектеулі жандар үшін қазақ тілінен ымдау тіліне автоматты түрде сурдоаударма жүйесін құру үлкен рөлге ие және маңызы зор. Соңғы уақытта есту қабілеті нашар адамдардың өмір сүру жағдайларын жақсартуға көп көңіл бөлінгенімен, үнемі дамып келе жатқан ақпараттық қоғамға бейімделу қиынға соғады. Хабарлардың ақпараттылығын арттыру және сөйлеу деңгейін арттыру үшін жаңалықтарды ымдау тіліне аудару арқылы телеарналарда ымдау тілі енгізілді. Саңырауларға арналған мектептерде ақпаратты визуализациялау қажеттілігі олардың деректерді игеруін едәуір жеңілдетеді, өйткені егер ақпаратты берудің әртүрлі құралдары бір жиынтыққа біріктірілсе, олар материалды әлдеқайда жақсы игеретіні белгілі: модельдер, суреттер және т. б. екінші жағынан, саңырауларды оқытудың маңызды мәселелерінің бірі болып табылатын оқушылардың сөйлеу тілін жетілдіру мәселесі сурдоаударманы қолдану кезінде де шешілуі керек [1] .

Автоматты сурдоаударма жүйесін іске асыру кезінде аударылған мәтіннің мағынасы барынша ашылып, қазақ ымдау тілінің грамматикасына ешбір қатесіз аударылады.

Қазақстан Республикасында есту қабілеті нашар 200 мыңға жуық тұрғындар тіркелген. Соған байланысты Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша, әрбір есту қабілеті нашар дамыған мүгедекке жыл сайын 60 сағатқа дейін ымдау тілі маманының тегін қызметтері бөлінген, бірақ кей кезде бөлінген сағаттар жеткіліксіз болып жатады. Бұл мәселенің өзектілігі елдің, ымдау тілінің тасымалдаушыларының және есту қабілеті нашар дамыған балалардың ата-аналарының бірыңғай ортақ қызығушылығымен негізделген. Осы саладағы лексикалық зерттеулер мен әзірлемелер есту қабілеті нашар адамдарға өзара көмектесу үшін әлеуметтік бағытқа ие. Есту қабілеті нашар азаматтарға және олардың отбасыларына арналған оннан астам үлкен қоғамдық бірлестіктер бар, ең ірісі - Қазақ саңыраулар қоғамы. Ол 1937 жылы құрылған және Қазақстанның барлық дерлік ірі қалаларында филиалдары бар. Сондай-ақ, әрбір облыс орталығында есту қабілеті нашар балаларға арналған арнайы және үкіметтік қолдау көрсететін мектеп-интернаттар бар. Жоғарыда атап өткендей, Қазақстан үкіметі саңырау адамға жылына 60 сағат тегін сурдоаудармашы қызметін қамтамасыз етеді, ол медициналық, заңгерлік немесе басқа коммуникация қажеттіліктеріне жұмсалуы мүмкін. Мүгедектік бойынша жәрдемақыдан басқа, мемлекет бес жыл сайын саңырау адамдарға жеке компьютерлер мен ұялы телефондар береді.

Қазақша мәтінді қазақ ымдау тіліне дұрыс аудару нәтижелерін көрсету мақсатында есту қабілеті бұзылған адамдардың сол мәтінді анық түсінуін қамтамасыз ететін және сол арқылы оларға қазақ мәтінін түсінуге мүмкіндік беретін анимациялық кейіпкер жасау қажеттілігі туындайды. Оны аватар деп атайды. Қазақ тілі көптеген тілдерден айырмашылығы күрделі грамматиканың болуымен, болашақ және өткен шақтардың бірнеше түрінің болуымен ерекшеленіп, бұл ымдау тілін білетіндердің толық түсінуін қиындатады. Нәтижесінде, оқулықтар мен кітаптардағы ақпараттарды қабылдауда шектеулер көбейіп, бұл оларға білім алуға мүмкіндік бермейді. Тіпті теледидардағы жаңалықтарда, фильмдердегі субтитрлердің болуы толық түсінуге мүмкіндік бере қоймайды. Қазақша ымдау тілі бойынша компьютерлік сурдоаударма жүйелері қазіргі күнге дейін жоғарғы деңгейде дамымаған, сондықтан осы саладағы зерттеулер өте маңызды рөл атқарады.

Аватарды басқару кезінде алғаш рет ымдау тілі үшін әзірлеген Л. С. Димскистің нотациясы негізінде құрылған ымдау сөздігі пайдаланылады. Сөздіктің ең ерекшелігі - қандай да бір қимылды белгілеу компоненттері дәл осы қимылдың мағынасын береді, осылайша оның грамматикасын да ешқандай да кедергісіз анық көрсетеді. Практикалық маңыздылығы ымдау тілін қолданушылар ымдау тілінің мағынасын бастапқы мәтінді дұрыс түсіну мүмкіндігімен анықталады. Зерттеудің басты мақсаты қазақ мәтінінің ымдау тіліне компьютерлік сурдоаударма нәтижелерін көрсетуге мүмкіндіктер тудыратын нотациялары негізінде анимациялық кейіпкер, яғни Аватар жасау болып табылады.

Алдыға қойылған мақсатқа сәйкес келесі міндеттер анықталды:

1) Қимылдарды көрсету үшін анимациялық кейіпкердің (аватардың) перспективасын толық зерттеу;

2) Аватар моделін құру мақсатында қол жетімді бағдарламалық құралдарды оқу және таңдау;

3) Аватар моделінің құрылымдарын жобалау;

4) Қазақша ымдау тілінің сөздігін қолдана отырып, қимылдардың "клиптер" деп аталатын кітапханаларын жасап шығу;

5) Аватарды басқару үшін анимация қимылдарын белгілеу арқылы ретке келтіру[2] . ;

Кез келген компьютерлік сурдоаударманың түпкі негізі ымдау тілінің сөздігі болып есептелінеді. Біраз жылдар бұрын нотациялардың сантүрлі жүйелеріне зерттеу жүргізіп және қазақша ымдау тілін жазу үшін Л. С. Димскис жүйесін қарастыруға негіздеме берілді және арнайы сөздігі құрастырылды. Түсініктілігі, қолданудың қарапайымдылығы, кейіпкерлер базасының оңай қолжетімділігі және ұлттық ымдау тілдеріне қолдану мүмкіндігі негізінде, ең ыңғайлы әрі оңтайлысы Л. С. Димскистің жүйесі қазақша ымдау тілінің жазбаша түрде бекіту формасы ретінде таңдалды. Бұл жүйені таңдау себебі, шектеулі, бірақ нотация компоненттерін белгілеу үшін жеткілікті сандарға ие болды. Оның ішіне қолдың 30-дан астам конфигурациясы, қимылды орындау үлгісінің 50-ге жуық сипаттамасы және локализацияның 70-тен астам түрлерінің болуы.

Л. С. Димскистің зерттенуі бойынша, әрбір қимылда қол мен саусақтардың жағдайын сипаттайтын 5 элемент болады:

- алғашқы элемент-қимылды орындау сипаты (бір қолмен және екі қолмен) ;

- екінші элемент-саусақтардың орналасуы яғни, конфигурация;

- үшінші элемент-алақанның бағыты бойынша іске асырылады;

- төртінші элемент-саусақтардың бағыты;

- құрылымның бесінші элементі-қимылдың орналасқан жеріне қатысты [3] . Қажет болған жағдайда, құрылымның алтыншы элементі болады. Ол орындалған қимылдың қозғалыс бағыты мен сипаты. Қозғалыс болмаған жағдайда алтыншы элемент болмайды.

1. 1 - сурет. «Л. С. Димскистің нотациясы бойынша қазақша ымдау тілінің қимыл белгілері сөздігінің үзіндісі»

Қазақша ымдау тілінің сөздігінде Димскис нотасын қолдана отырып, ымдау сипаттамасын ұсыну оны аватарды жақсы басқару үшін пайдалануға мүмкіндік береді.

Автоматты сурдоаударма жүйесі аударылған мәтіннің мағынасын ашып қана қоймай, ол қазақ тілінің грамматикасына аударылады, және семантикасы дәл осы элементтерде көрініс табады. Одан кейін құрастырылған дайын сөздік, сөздерді іздеу, оларды белгілеу және аватар арқылы көрсету үшін қолданылады.

Аватар моделін жасау және қимылдар нотациясына сәйкес қол элементтерін қозғалысқа келтіріп тұратын анимациялық «клиптерді» реттеу қазақ мәтінінің компьютерлік сурдоаудармасының нәтижесін айқындау үшін қазақ ымдау тіліне дұрыс көрсетуге мүмкіндік береді. Жұмыс барысында аватардың максималды түрдегі реализміне немесе ымдау тілінің дәлдігіне қол жеткізілді. «Қозғалыс сипаты» сияқты қимыл компонентін көрсететін іс-әрекеттер «клиптер» кітапханасының динамикалық қимылдарын көрсетуге мүмкіндік ашады.

Дәл осы саладағы зерттеулерді анықтау және өзектендіру барысында әлемде сурдоаударманың әртүрлі жүйелері құрылды: Zardoz, TEAM, ViSiCAST, Microsoft Kinect негізіндегі машиналық сурдоаударма жүйесі, SISI жүйесі, Сурдосервер және т. б. бұл жүйелердің барлығында аватар жоқ

Zardoz жүйесі ағылшын тілінен ым тіліне аударма жүйесі ретінде ұсынылды, онда делдал тілі ретінде (интерлингва) аударма элементі рөлінде қолданылады. Жүйенің енгізілген бөлігі американдық ымдау тіліне бағытталған, авторлар сондай-ақ, ирланд және жапон ымдау тілі шеңберінде әзірлемелер жүргізеді. Қазіргі зерттеулер ирланд ым тіліне арналған грамматика, морфология және лексиканы дамытуға бағытталған. [3, 4] .

ViSiCAST жүйесі-бұл ағылшын тілінен американдық ымдау тіліне машиналық аударма жүйесі. ViSiCAST жобасы сурдоаудармашының адамның қимылдары мен қимылдарын тіркейтін жеңілдетілген жүйе болып табылады, содан кейін аудармашының қолының осы координаттары нақты Аватар алу үшін кейінгі талдау үшін беріледі. Ымау тілдерін аудару жүйелеріне деген қызығушылықтың артуына қарамастан, ым тілдері контекстінде шешілуі керек маңызды олқылықтар әлі де бар. Zardoz жүйесінде жақсы аударма үшін қажетті морфологиялық және синтаксистік ақпараттан басқа, ымдау тілінің семантикалық компонентін есепке алуға тырысады. ViSiCAST жүйесіндегі аударма технологиясының кемшілігі-адамды аударма процесіне тарту.

TEAM жүйесі-бұл ағылшын тілінен американдық ымдау тіліне машиналық аударма жүйесі. TEAM жүйесінде аударма, ол екі кезеңнен тұрады: біріншісі - енгізілген сөйлемді синтаксистік, грамматикалық және морфологиялық ақпаратты ескере отырып, ағылшын тілінен аралық көрініске аудару, екіншісі - аралық көріністі кішігірім параметрлер жиынтығы бар қозғалыс түрінде көрсету, олар кейіннен Адам моделін (аватарды) басқаратын параметрлердің көп санына айналады. қимылдарды ойнатады. Жүйенің икемділігі оны басқа ымдау тілдеріне бейімдеуге мүмкіндік береді [5] .

1. 2 Қолданыстағы қазақша ымдау тілінің сөздік құрылымы

Қазақстан Республикасында қазақша ымдау тілі сурдоаудармашыларының жетіспеушілігі проблемасы өте күрделі. Бірінші кезекте қалалық мектептердің және бекітілген мемлекеттік стандарттың болмауына байланысты, оған сәйкес болашақ мамандарды даярлау қажеттілігі туып тұр. Сонымен қатар, қазақша ымдау тілінде (ҚЫТ) үш негізгі диалект түрлері бар. Олар солтүстік-шығыс, оңтүстік және батыс. Бұл дегеніміз ҚЫТ элементтерін зерттеуде қиындықтар туғызады.

Қазақстандық ғалымдар 20 ғасырдың аяғында есту қабілеті нашар дамыған кісілерге арнап www. surdo. kz атты веб-сайт әзірлеген болатын. Онда орысша ымдау тілі негізінде дайындалған саусақ іздері бар әліпбиі, ымдау дактилоскопиясының сөздігі, қосымшалар бар. Оның ішіне мақал - мәтелдер, әндер, ымдау тілі бар ертегілер кіреді. Қазақстанда жарты миллионға жуық адам ымдау тілін қолданады, ең мәселе тудырып тұрғаны оларға көмектесуге дайын аудармашылар саны жүздеген есе аз. Тіпті, қарапайым ғана дәрігерге немесе нотариусқа бару, университетте оқу-барлығы ымдау тіліне аударуды қажет етеді. Мысал ретінде айтатын болса, Еуропа мен Америкада фельдшерлер, полиция және басқа да бірқатар кәсіптердің өкілдері ымдау тілін жетік білуге және түсінуге міндетті. Қазақстанда бұл бірқатар қиындықтарды тудырады. Тек бір жолы қызмет үшін ақша төлеу немесе өтініш беру арқылы аудармашының көмегін ала аласыз, сондықтан бұл қызметтер сирек қолданылып жатады. Аударма процесі бастапқы тіл мен аударма тілдің семантикасын ескеретін сурдоаударма жүйелерінің үлкен артықшылығы бар және аударманың жоғары сапасы бар. [6] .

Қазақстанда сондай-ақ әртүрлі меншік нысанындағы барлық ұйымдар мен кәсіпорындарда жоғары сапалы қызметтерді ұсына отырып, қоғамда саңырау және нашар еститін адамдарды әлеуметтік оңалтуды және бейімдеуді қамтамасыз ететін «Сурдо-Онлайн» әлеуметтік жобасы бар. Бұдан басқа, жоба үш жүзден астам адамды жұмыс орындарымен қамтамасыз етеді, бұл кейіннен Қазақстан Республикасы бойынша Сурдо-Онлайн қызметтер көрсетуге мүмкіндік береді. «Сурдо-Онлай» сервисі-бұл ақпаратты қажет ететін есту қабілеті бұзылған адам мен бір жағынан қызметтерді жеткізуші, екінші жағынан ымдау тілі маманының операторы арасындағы конференция. Қызмет мүгедектің кіру орны мен уақытына қарамастан, Қазақстанда және одан тыс жерлерде ымдау тілі бойынша мамандарды сертификаттаудан өткен сертификатталған мамандарды ұсынады; қызмет тәулік бойы қолжетімді; оны алудың жалғыз шарты Интернетке қол жеткізу болып табылады. Тең мүмкіндіктерді қамтамасыз ету мақсатында бұл қызметті компьютерлерден, сондай-ақ планшеттерден және ұялы телефондардан пайдалануға болады [7] .

Ымдау тілі - бұл есту қабілеті нашар адамдар мен есту қабілеті нашар адамдар арасындағы ауызша емес қарым-қатынас жүйесі, ал соңғысы үшін ол кез-келген сөзді білдіру үшін қимылды табуға болатын негізгі байланыс әдісі ретінде қолданылады. Ымдау тілінің негізгі бірлігі-бұл иконизммен сипатталатын қимыл, яғни қолды қозғалту, бет әлпеті мен артикуляциясы, бастың айналуы және т. б. арқылы объектіні белгілеу мүмкіндігі. объектінің визуалды параметрлері. Қимыл - бұл белгілі бір мағынасы бар адам денесінің немесе оның бөліктерінің қозғалысы, яғни символ немесе эмблема. Қимылмен сөйлеу-бұл есту қабілеті нашар адамдарды қолдайтын арнайы лексикалық және грамматикалық заңдылықтармен сипатталатын тұлғааралық қарым-қатынас түрі. Қимылды көрсетуді параметрлеу үшін қимылдың бес компоненті бөлінеді: конфигурация (қол/қол пішіні), орындау орны (локализация), қозғалыс бағыты, қозғалыс сипаты және қолмен жасалмайтын компонент (бет әлпеті және артикуляция) [6, 7] .

Ымдау тілі арқылы есімдер мен фамилияларды, шетелдік, техникалық және медициналық терминдерді көрсету жиі мүмкін емес, сондықтан ымдау тілімен қатар есту қабілеті нашар адамдар дактил алфавитін кеңінен қолданады. Дактилдің грамматикасы саңырау адамның ана тілінің грамматикасына ұқсас. Саусақ іздерін алу көбінесе ауада саусақпен жазу деп аталады: көрнекі түрде қабылданады және барлық емле ережелеріне негізделген. Бірақ бұл тыныс белгілеріне қолданылмайды, өйткені леп және сұрақ белгілері тиісті бет өрнектерімен беріледі; нүкте мен эллипс-кідіріс; сызықшалар, Қос нүктелер және басқа тыныс белгілері, дисплей формалары болса да, саусақ ізінде де көрсетілмейді.

Осылайша, сөздік қормен де жұмыс істеу керек. Дәрістердің, экскурсиялардың және т. б. ым-ишара аудармасын жүргізу кезінде бейтаныс сөздердің мағынасын түсіндіру мүмкін емес. Дегенмен, бірқатар кілт сөздерді анықтау өте маңызды. Олар плакаттарға, тақталарға, проекторларға, проекторларға арналған пленкаларға және т. б. жазылуы мүмкін. Керісінше, саусақ ізінде саусақтардың белгілі бір позициялары сөздерді немесе сөйлемдерді құрайтын әріптерді білдіреді. Логопед Ф. Раудың айтуынша, дактильді сөйлеу-жазбаша сөйлеудің бір түрі. Флери В. дактильді сөйлеуді өте баяу шығарылатын жазбаша сөздің көшірмесі ретінде анықтады [8] . Дактилология-бұл сөздердің әріптік және фонетикалық құрамын меңгеру процесінде, сөйлеуге таныс емес сөздерді енгізу кезінде ауызша сөйлеуді жаңғыртуға және қабылдауға көмек. Саусақ ізін ойнату келесі қажетті параметрлерді сақтауды қамтиды:

Қолдың жағдайы; Дактилемді көбейту дәлдігі; дактилизация бірлігі;

деректерді берудің айқындылығы мен айқындылығын көрсету; айтылу үндестігі; орфографиялық нормаларды, сондай-ақ дактилде жазу принципін сақтау;

Әдетте, тиісті атаулар, жергілікті атаулар, қысқартылған сөздер, кейбір сөздердің аяқталуы немесе бейтаныс сөздер саусақ ізімен айтылады. Осылайша, дактильді сөйлеу-ауызша сөйлеудің, ауызша қарым-қатынастың белгілі бір кинетикалық түрі. Дактильді сөйлеудің функциялары өте кең: дактилология есту проблемалары жоқ адамдармен (мұғалімдер, ата-аналар және т. б. ) және саңыраулармен қарым-қатынаста, сондай-ақ Саңыраулардың тұлғааралық қарым-қатынасында қолданылады, олар негізінен ым-ишара сөйлеу арқылы жүзеге асырылады [9] . Көптеген зерттеулік жұмыстарда қазақ тілінен қазақ ымдау тіліне компьютерлік аударма жүйесін жобалау ерекшеліктері мен айырмашылықтары ұсынылады, онда семантикалық компонентті ескерумен қатар, соған сәйкес қимылды анимациялық кейіпкер (Аватар) арқылы көрсету мүмкіндігі бар. Анимациялық кейіпкерді құру және оны басқару үшін ымдау тілінің белгілерін қолдану ерекшеліктерінің маңызы зор.

Қазіргі зерттеу аударма тілінің (қазақ тілінің) мағыналық мәнін қазақ ымдау тіліне аудару және оны бейнелеу секілді қасиеттері бар сурдоаударма жүйесін құруға бағытталған. Сол себепті қимылдар графикалық түрде көрсетуге ыңғайлы анимациялық кейіпкердің көмегімен аударылып нәтиже көрсетеді. Бұл қасиеттердің алғашқысы мыналарға қол жеткізіледі: морфологиялық талдау сатысында енгізілген сөйлемдердің сөздерінің түсініксіздігін жою ал, екіншісі Димскистің белгілер жүйесін қолдана отырып жасалған қазақша ымдау тілі қимылдарының белгілері негізінде анимациялармен қоса басқарылатын анимациялық кейіпкерді жобалау.

Әлемде қолданылып жатқан компьютерлік сурдоаударма жүйелері аударма тілінің морфологиялық және синтаксистік ерекшеліктерін көп уақытта ескере бермейді, сондықтан неғұрлым сапалы аударма жасау үшін қажетті ымдау тілінің семантикалық құрамдас бөлігін әрдайым маңызды фактор ретінде қарастыра білген жөн.

Компьютерлік аударма жүйесін даярлау кезінде қазақ тілінен қазақ ымдау тіліне сапалы аударма жасау үшін семантикалық компонентті ескеру өте маңызды. Қазақша ымдау тіліндегі компьютерлік сурдоаударма жүйесінде енгізілген сөйлемнің семантикалық компоненті морфологиялық талдау барысында көптеген омонимдер мен көп мағыналы сөздердің лексикалық мағыналарының формальды сөздігін пайдалана отырып оларды алып тастау арқылы жүреді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.