Әйелдерді зорлау қылмысымен күресу
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Д.A. ҚОНАЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯЛЫҚ ЗАҢ АКАДЕМИЯСЫ
Баймағұлова Аружан Русланқызы
Әйелдерді зорлау қылмысымен күресу және алдын-алу шаралары
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В -Құқықтану
Алматы, 2022
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Д.A. ҚОНАЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯЛЫҚ ЗАҢ АКАДЕМИЯСЫ
ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ПӘНДЕР ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ ҚЫЗМЕТІ
КАФЕДРАСЫ
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
__________________
з.ғ.д., профессор Умирбаева З.А.
___ __________ 2022ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Әйелдерді зорлау қылмысымен күресу және алдын-алу шаралары
5В -Құқықтану
Орындаған : ___________________Баймағұлова А.Р.
ҚТ-18-ҚБ-01
Ғылыми жетекші: _______________Дюсебаев Т.Т.
з.ғ.к., доцент
Норма бақылаушы ______________Дюсебаев Т.Т.
з.ғ.к., доцент
Алматы, 2021
Д.А.Қонаев атындағы Еуразиялық заң академиясы
Мамандық - 5В -Құқықтану
Қылмыстық-құқықтық пәндер және құқық қорғау қызметі кафедрасы
Дипломдық жұмысты орындау үшін
ТАПСЫРМА
Студент: Баймағұлова А.А
Мамандық - 5В- Құқықтану, 4 курс, ҚТ-18-ҚБ-01, күндізгі бөлім
Дипломдық жұмыс тақырыбы: Әйелдерді зорлау қылмысымен күресу жәнеалдын-алу шаралары
Ғылыми жетекшісі: з.ғ.к., доцент Дюсебаев Т.Т
Академия ректорының бұйрығымен бекітілген № 39 күні 02 11_2021 ж.
Аяқталған жұмысты кафедраға өткізу мерзімі 07 маусым 2022 ж.
Жұмыстың мазмұны мен көлемі:
а) Қылмыстық іс жүргізудегі дәлелдеу
ә) Дәлелдемелерді саралаудың құқықтық негіздері
Ұсынылған негізгі қайнар көздер (әдебиет):
1 Лазарева, В. А. Доказывание в уголовном процессе.-Москва 2019 ., с 26
2 Курылев С.В. Основы теории доказывания в правосудии.-Минск, 2009. - 77
3 Гродзинский М.М. Улики в уголовном процессе.Учен. тр. ВИЮН. - 2008. - Вып. 7.- С 20.
4 Старченко А.А. Логика в судебном исследовании. - М., 2008.- 54 с.
5 Строгович М.С. Курс советского уголовного процесса.- М. . Т. 1.-, 2010 г.- 29 с.
6 Лупинская П.А. Доказывание в уголовном процессе. - М., 2006. - 16 с.
7 Гродзинский М.М. Государственнный обвинитель в суде М. 2014г. -12 с
Тапсырма берілген күн ____________ 2021 ж.
Ғылыми жетекші ________________ з.ғ.к., доцент Дюсебаев Т.Т
.
Тапсырманы орындауға алған студент: _____________ Баймағұлова А.А.
Д.А.Қонаев атындағы Еуразиялық заң академиясы
Мамандық - 5В -Құқықтану
Қылмыстық-құқықтық пәндер және құқық қорғау қызметі кафедрасы
Күнтізбелік кесте
Әйелдерді зорлау қылмысымен күресу жәнеалдын-алу шаралары
тақырыбындағы дипломдық жұмыстың рәсімделу кестесі
№
Жұмыс кезеңдері
Жұмыс кезеңдерін орындау мерзімдері
Жетекшінің қолы
1
Негізгі қайнар көздер бойынша әдебиетнама құрастыру үшін, әдебиеттерді таңдап, қарастырып, өңдеу
Желтоқсан-Қаңтар
2022
2
Дипломдық жұмыс жоспарын құрастыру және оған ғылыми жетекшінің келісімі
Қаңтар
2022
3
Дипломдық жұмыстың бірінші тарауын тексеруге ұсыну
4
Өндірістік (диплом алды) тәжірибені өту орынында жинақталған тәжірибелік материалдарды жүйелеу, талдау және өңдеу
5
Дипломдық жұмыстың екінші тарауын тексеруге ұсыну
6
Ұсыныстарды ғылыми жетекшімен келісу және тұжырымдау
7
Дипломдық жұмысты қайта өңдеу (аяқтау), оны қадағалауға және оны ғылыми жетекшінің қарауымен кафедраға өткізу
8
Кафедраның қорғауға жіберу туралы шешімі
9
Дипломдық жұмысты сыртқы оппонентке рецензиялауға ұсыну, жазбаша сын-пікірдің алынуы және кафедра меңгерушісінің қорғауға жіберу туралы рұқсаты ( қорғауға 10 күн қалғанға дейін)
Ғылыми жетекші ______________ з.ғ.к., доцент Дюсебаев Т.Т
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
1
Әйелдерді зорлау қылмысымен күресу
9
1.1
Қылмыстық іс жүргізудегі дәлелдеу түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
9
1.2
Дәлелдеу мақсаты ақиқатқа жету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
15
1.3
Дәлелдеу субьектілері және дәлелдеу міндеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
22
2
ДӘЛЕЛДЕМЕЛЕРДІ САРАЛАУДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ...
27
2.1
Дәлелдемелерді жинау және бекіту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .
27
2.2
Дәлелдемелерді зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
43
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
49
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ДЕРЕККӨЗДЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .
52
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Ең алдымен зорлау деген сөздің мән-мағынасы мен сипаттамасын анықтап алсақ. Зорлау-күш жұмсап, қорқытып немесе жәбірленушінің дәрменсіздігін пайдаланып әйел жынысты адаммен жыныс қатынасын жасау болып табылады. Және де бұл тікелей қылмыстық ниетпен сипатталады. Зорлау, нәпсіқұмарлық сипаттағы күш қолдану әрекеттерін жасау немесе оларды жасауға оқталу кезінде жәбірленушінің денсаулығына қасақана жеңіл, я болмаса, орташа ауырлықтағы зиян келтіру әрекеттері Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 120 бап немесе 121 бабының диспозициясымен қамтылады және қосымша саралауды талап етпейді. Бұл қылмысты жасаған адам бес жылдан бастап, санатына байланысты өмір бойына дейінгі бас бостандығынан айырылуы мүмкін. Иә, елімізде қылмыс жасаған адамды жазалау тәртібі қатал, бірақта оның алдын - алу шараларының нәтижесін беруі өте аз, бұл қылмыстың саны күннен күнге артуда, жәбірленуші кәмелеттік жасқа жетсе де, жетпесе де қылмыс жасауға оқталған адамнан қорғану немесе құтылу барысы барлығының қолынан келе бермейтіндігі өкінішті.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Қазіргі таңда бұл қылмыс түрімен дүние жүзіндегі
барлық мемлекеттер күресіде және де алдын алу шараларымен айналысуда,
кейбіреуі психологиялық семинарлар мен тренингтер өткізсе, екіншілері жаза түрін
қатандатуда. Зерттеудің ғылыми жаңалығы келесі ережелермен анықталады: зорлау
мен оларды жасаған адамдардың криминологиялық ерекшеліктерін анықтау, жаңа
тиісті ақпарат алу; зорлау себептері туралы жаңа мәліметтер; осы әрекеттердің
себептері мен жағдайларының ерекшеліктерін талдау, зерттеулер жаңалығымен
байланысты қылмыстар мен қылмыскерлерді жіктеу критерийлерін әзірлеу; зорлау
құрбандарының құрбан болу мінез-құлқының ерекшеліктерін, "зорлық-зомбылық"
қатынастарын зерттеу.кінәлі-жәбірленуші " қылмыс механизмінде, бұрын
дипломдық жоспарда арнайы зерттелмеген. Осы ережелерді ескере отырып,
ішкі істер органдарының қызметін одан әрі жетілдіруге бағытталған және
практикалық іске асыру үшін ұсынған "зорлаудың алдын алу схемасы" әзірленді.
менің жаңалығымба? немесе әлемдегі\елдегі???????????????????? ???????
Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізі. Дипломдық жұмыс еліміздегі әйелдерді зорлау қылмысымен күресу жолдарын айқындайды, және де осы қылмыс түрін алдын-алу шараларын жан-жақты қарастырады. Жұмыстың мазмұны аталмыш қылмыс түрімен күресу, жаза түрлерін қарастыру, және алдын-алу шараларын сипаттаудан, сонымен қатар жаза түрін қатандату мен профилактикалық іс - шараларды толықтырудан тұрады.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндетін төмендегідей түрде анықтаймыз:
1) Әйелдерді зорлау қылмысының түсінігін ашу, анықтау;.
2) Қылмыстық істі жасаушының мақсатын нақтылау;
3) Қылмыстық істің алдын-алу шаралары;
4) Бұл қылмыстық іс жасаушыдан қорғану шаралары;
5) Қылмыстық іс жасаған адамға тағайындалатын жаза түрлері.
6) Қазіргі таңдағы статистика бойынша ақпарат беру.
Диплом жұмысының теориялық негізін осы тақырыпқа тікелей қатысты жазылған отандық және шетел ғалым-заңгерлерінің монографиялық еңбектері мен оқулық әдебиеттері құрайды. Тақырыпты қолданудың теориялық негіздері әр түрлі уақыттарда Е.Е.Ерешев, Г.Ж Сулейменова, Э.К. Кенжебекова, М.М. Гродзинский, М.С. Строгович, А.М. Ларинннің, В.Д. Арсеньев, Р.С. Белкин, А.Р. Ратиновқа, Ф.Н. Фаткулин, А.А.Давлетовтың, В.Т.Томин, А.И.Винбергтің, А.А. Эйсман, Е.Ф.Буринский, Г.Гростың, П.Ф. Пашкевич, Л.Е. Владимиров, И.Я.Фоиницкого, П.И.Любинского, С.В. Познышева, В.С. Джатиев, П.А. Лупинская, А.Я.Вышинский, М.В. Духовский, А. Эксархопуло, В.Ф. Статкус, В.З. Веселый, Н. В. Жогин, Нұртас Имаңқұл, В.И.Громов, Б.Қ. Төлеубекова, М. С Коровина, С.В. Курылев.
посмЖұмыстың тәжірибелік мәні. Қылмыстық іс жүргізуде дәлелдеу мәселесін зерттеу арқылы, алдын - ала тергеу және сот органдарының өз қызметтерін сапалы жүзеге асыруға болады. Ол үшін әрбір құқыққорғау органдарының процессуалдық заңдарды, соның ішінде дәлелдеуге қатысты процессуалдық ережелерді жетік білуі қажет. Тек әрбір қылмыстық іс бойынша ақиқатқа жеткенде ғана, азаматтардың құқықтары тиісті деңгейде қорғалған, және қылмыстық іс жүргізу міндеттерін орындалған деп есептеледі. Бұл мақсатқа жетудің кепілі ретінде дәлелдеуді дұрыс зерттеп, қолдануды айтамыз.
посмЗерттеудің объектісі мен пәні болып қылмыстық құқықтың Жалпы бөлімінің институттары ішіндегі дәлелдеу институтын құрайтын құқықтық қатынастар құрайды.
посмЗерттеудің нормативтік базасын Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қылмыстық іс жүргізу кодексі, Қазақстан Республикасы құқықтық саясат тұжырымдамасы, Ішкі істер органдары туралы, Жедел іздестіру қызметі туралы, ҚР Ішкі істер министрінің полиграфты қолданысқа енгізу туралы бұйрығы, ҚР сот жүйесі және судьялардың мәртебесі туралы конституциялық заңы құрайды.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі жұмыстағы зерттеліп отырған мәселелердің мазмұнына, мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес анықталады және ол кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған дереккөздер тізімінен тұрады.
ІІ- НЕГІЗГІ БӨЛІМ.
1. ҚЫЛМЫСТЫ ЖАСАУҒА ОҚТАЛУ.
Әйелдерді зорлау қылмысы тікелей қастандық түрімен сипатталғандықтан, оны жасауға оқталған адамның ой-санасы осы қылмыс түрімен уланған, яғни нәпсіқұмарлық талабын қанағаттандыру үшін осы қылмыс түріне барады. Жәбірленушінің бұл әрекетке қарсы екендігін біле тұра, дәрменсіз күйін пайдалана отырып, денсаулығына қарсы күш қолданып, жыныстық қатынасқа барады. Қылмыс обьектісі болып жәбірленуші әйел адамның жыныстық бостандығы болып табылады. Сонымен қатар обьект ретінде қылмыс жасаушының өз әйелі, танитын немесе танымайтын әйелде болуы мүмкін. Қылмыс жасауға оқталған адам бұл іс әрекеттің соңы неге алып келетіндігін біледі және бұл заңға қарама қайшы әрекет екендігінде біледі, сонымен қатар бұл әрекеті үшін қатаң түрде жазаланатындығында түсіне отырып қасақана осы қылмыс түріне барады. Яғни бұл қылмыскердің ойлау қабілеті төмен, екінші жағынан өз қанағатын ғана ойлайтын қатыгез деп санаймын. Жәбірленуші адам қылмыскердің анасындай, қызындай немесе қарындасындай әйел адам. Оның да өз құқығы, бас бостандығы бар. Бірақ бұл қылмыскер осы іс-әрекетпен оны аяққа таптайды және шектейді. Әйел адамды зорлаудың криминалистикалық сипаттамасына қылмыскердің тлғасын анықтау барысына мән берсек. Зорлаудың 40 %-ын бұрын осы аталмыш қылмыс түрін жасаған тұлғалар жасайды. Үштен екісі мастық жағдайында жасалады, оған жартысының тұрақты табыс көзі жоқ жергілікті тұрғындардың қатысы болады. Зорлаушылардың жас сипаттарында байқалған бірізділікте бар. 18 жас пен 24 жасқа дейінгі тұлғалардың бұл қылмыстық белсенділігі тым жоғары, нақтырақ айтқанда 40 %-ды құрайды. 22-23%-ды кәмелетке толмағандар, 30 жас пен одан жоғарғы тұлғалар мөлшеріде 22-23%-ды құрайды, 17%-ы 25 пен 29 жас аралығындағы тұлғалар болып табылады. 2018 - 2020 жылдардағы аталған көрсеткішен 2008 - 2010 жылдармен салыстырғанда өзгеше болып тұр. Себебі ол кезде 21 жасқа дейінгі тұлғалар зорланушылардың үштен екі бөлігін құраған еді, ең жоғарғы қылмыстық белсенділік 16 және 17 жас аралығындағы жасөспірімдерден байқалған. Осылайша, 10 жыл ішінде зорланушылардың жастық белгілері көтерілген. Білім деңгейі бойынша зорлауға оқталған және осы қылмысқа барған адамдардың жалпы орта және негізгі орта білімі барлары 70 %-ды құрайды, орта кәсіби білімі барлар 15 %-ды құрайды, кәсібі жоғары білімі барлар небәрі 2 %-ды құрап тұр. Соңғы көрсеткіште жалпы қылмыскерлер тобының кәсіби жоғары білімі бар адамдардың пайызынан екі есе төмек екендігін айта кеткен жөн. Бұл қылмыс түрін жасауға оқталған адамды немесе қылмысты жасаған қылмыскерлердің екі типі бар. Олардың бірінші типі әр түрлі психикалық ауытқулары бар, сондай-ақ жыныстық елітудің патологиялық көріністері бар тұлғалар. Бұған садизм, фетишизм, эксгибиционизмді жатқызсақ болады. Олардың психикалық кемістіктері тек өзін өзі ұстаудағы қисынсыздық пен өзгешелігінен ғана емес, сөз сөйлеуінен де байқалады. Бұл типке қарттық алжу, кейінгі жастағы психозбен ауыратын тұлғалар да жатады. Олар көбінесе кәмелеттік жасқа жетпеген жасөспірім қыздарға қатысты жыныстық қол сұғушылыққа барады. Осы орайда отандық кинофильм, белгілі режиссер Алишер Утевтің 5:32 деп аталатын туындысынан мысал алуға да болады, қартайған шағында сексуалдық ойы өрбіген қария, жол бойындағы жасөспірім қыздарды өліммен қорқыту арқылы, күш қолдана отырып, жасөспірім қыздардың келісімінсіз, жыныстық қатынасқа түсу қылмысы баяндалған. Қылмыскер садизм атты психикалық ауруға шалдыққаны және жас қыздарды зорлап, олардың қиналған көріністерінен ләззәт алатындығы айқындалған. Екінші типке психика мен жыныстық жағынан патологиялық өзгерістері жоқ тұлғалар жатады. Оларды үш топшаға бөліп қарастыратын болсақ, біріншісі маскүнемдер, нашақорлар, бұрын бұзақылық, тонау, жыныстық және де тағы басқа да күш қолдану қылмыстары мен сотталғандар кіреді. Олар дөрекі, айналасына аяусыздығымен, моральдік ұстанымсыздығымен, жыныстық қалауын қандырудағы бұзылған санамен ерекшеленеді. Екінші топшаға бірінші топшадағы тұлғалардың айқын белгілері жоқ тұлғалар жатады. Бұл топқа жататын адамдар негізінен қарапайым қызығушылығымен, әйелдерге қатысты қате түсініктермен, алкагольді сусындарды мөлшерден тыс пайдананумен ерекшеленеді. Үшінші топқа кәмелетке толмаған зорлаушылар кіреді. Статистика бойынша кәмелетке толмағандар жыл сайын зорлаушылардың үштен бір бөлігін құрайды. Сонымен қатар жасөспірімдер жасаған зорлаудың қатары тұрақты жыл сайын өсуде.
Криминологиялық тұрғыдан алғанда, қылмыстың тәуелсіз құрамын білдіретін зорлау қылмыстық зорлық-зомбылықтың бір түрі болып табылады және зорлық-зомбылық жүйесінде қарастырылады. Алайда оның өзіндік ерекшеліктері бар. Ол физикалық және психикалық зорлық-зомбылықпен сипатталады, бұл осы қылмыстың қылмыстық-құқықтық және криминологиялық сипаттамаларына сәйкес келеді. Әлеуметтану, Психология және құқық тұрғысынан зорлық-зомбылықты талдаудың кең тәсілі бар. Қылмыстық зорлық-зомбылыққа қатысты зерттеудің криминологиялық аспектісі басым болып табылады.
Зорлау көп жағдайда тұлғааралық қатынастар саласында, әдетте, бейресми қарым-қатынас процесінде және жеке тұлғалық мәселелерді шешу үшін жасалады. Бұл жағдайда қылмыскерлердің әрекеттері белгілі бір болмыстағы және күнделікті санадағы деформациялардан, өмір салтындағы деформациялардан өседі. Зорлау көбінесе кінәлінің адамның қалыпты қарым-қатынасына, жеке басына, оның құқықтары мен бостандықтарына қарсы тұруын көрсетеді, ал жыныстық қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін зорлық-зомбылық оның психикалық жағдайының мәні болып табылады. Зорлаудың ерекшеліктері тиісті қылмыстық мінез-құлықтың ерекшелігімен, зорлық-зомбылықтың сипатымен және қол сұғу механизміндегі "кінәлі-жәбірленуші" қарым-қатынасымен байланысты. Басқа зорлық-зомбылық пен жыныстық қылмыстар көбінесе зорлаумен байланысты.
Бақылаулардың нәтижесі бойынша, зорлаудың айналасында қасақана кісі өлтіру, ауыр дене жарақаттары, азаптау және т.б. жиі салынатындығын көрсетеді. Нейропсихиатриялық және жыныстық бұзылыстары бар адамдар жасаған зорлау саны артып келеді (ақыл-ой аясында). Сол бұзылулардан зардап шеккендердің саны артып келеді. Бұл маскүнемдік пен алкоголизм, нашақорлық, жезөкшелік, ерте жастан жыныстық қатынасқа түсу, жанжалдармен, төбелестермен, ұрылармен, бұзақылықпен және т.б. бірге жүретін заңсыз және тәртіпсіз жыныстық қатынастар дамитын маргиналды (әлеуметтік тұрақсыз) ортада зорлау санының қарқынды өсуіне байланысты болып келеді.
Осындай әлеуметтік тұрақсыз ортаға жататын адамдардың үлесіне тұрмыс және бос уақыт саласында қасақана кісі өлтірудің 70%-ы, ауыр дене жарақаттарының 74% - ы, зорлаудың 80% - ы тиесілі. 50-ден астам% - ы осы зорлау жасалады цинично отырып, көрінісі қатыгездік пен садизма, глумления үстінен жәбірленуші. Кең ғылыми жалпылауға негізделген талдау қызғаныш, кек, қызғаныш, сатқындық және т.б. түрінде көрінетін мұндай зорлаудың себептері шын мәнінде қылмыскердің дөрекі және зорлық-зомбылық әрекеттеріне ішкі дайындығымен, агрессияның себебі мен жағдайын белсенді іздеумен байланысты екенін көрсетеді. Сонымен қатар, криминализация (қылмыскердің қалыптасуы) ғана емес, сонымен бірге виктимизация (жәбірленушінің қалыптасуы) күшейтіледі. Бұл ортада 80%) адамдар зорлау құрбаны болады, олардың нақты құрбандары мен әрекеттері шешуші рөл атқарады. Мұндай жағдайларда қылмыскерлерде де, жәбірленушілерде де ұқсас жеке деформациялар мен мінез-құлық стереотиптері жиі кездеседі. Зорлаудың 90% - ға жуығы кінәлі адам мен оның құрбаны мас күйінде болған кезде жасалады, 70% жағдайда ішімдік бірге ішеді. Жалпы, бұл тек маргиналдарға ғана емес, жалпы ережеге де қатысты. Иә, және виктимизацияның өзі жәбірленушінің зорлау ішімдік ішуінің нәтижесінде көрінеді.
Кәмелетке толмаған қылмыскерлер тобы ерекше назар аударады. Үлгі байқалады: қылмыскерлер неғұрлым жас болса, зорлау жиі топ құрамында жасалады. Топтар, әдетте, бір жастағы немесе жақын жастағы адамдар біріктіріледі.
Жеке тұлға мәселесі зорлаудың себептері мен жағдайлары, олардың себептері, ситуациялық сипаты және т.б. жүйесінде басты орын алады. "Кінәлі - жәбірленуші" қарым-қатынасы жәбірленушінің жеке басы зорлау себептері мен жағдайлары жүйесінің орталығына "көшкен" кезде де шешуші рөл атқаруы мүмкін. Бұл зорлау механизмінің ерекшеліктері.
"Алкогольді зорлау" және "есірткі зорлау"ерекшеленеді. "Психопатологиялық зорлау"туралы айтуға болады. Көбінесе зорлауларда" психикалық бұзылулар мен Сексопатологияның өткір түрі " (ақыл-ойдың бөлігі ретінде), егер әрекеттің себептері мен себептері болмаса. Мұндай зорлаудың негізінде дәл "жыныстық құмарлықтың өткір түрі" жатыр. Мұнда бастысы-эмоциялар, импульс, жағдай және ситуациялық ойлау, психикалық белсенділік, жүйке қозғыштығы. Бұл тиісті себептер мен шарттарды іске асырады.
Зорлау мотивтерін өз мүдделеріне қарай дәйекті түрде ауыстыру үрдісі байқалады. Алайда, қызығушылық-бұл бастапқы мақсат, ал зорлаудың барлық басқа себептері екі негізгі көріністе жинақталады: жыныстық құмарлықты қанағаттандыруға деген ұмтылыс; зорлық-зомбылық қажеттілігін қанағаттандыруға деген ұмтылыс. Мұнда зорлау мотиві мен тәсілі тығыз байланысты.
Зорлау жасауға кедергі келтіретін қорғаныс шаралары қажет. Қылмысты бақылау шеңберінде тиісті алдын алу шараларының жүйесі тиімді жұмыс істеуі тиіс. Автор ұсынған зорлаудың алдын алудың" теориялық схемасы " әлеуметтік бақылауды, әкімшілік қадағалауды, медициналық қадағалауды, жедел-іздестіру іс - шараларын және т.б. көздейді. Қылмыстық мінез-құлықтың алдын-алу және Виктимологиялық алдын-алу бір-бірімен тығыз байланысты болуы керек. Олардың бір мақсаты - жол бермеу зорлауға.
2. ҚЫЛМЫСКЕРДІ ЖАЗАЛАУ.
1. Елімізде жасалған әрбір қылмысқа сәйкес арнайы жаза бар екендігі барлығымызға айқын. Бұл қылмыс түріне Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне сәйкес 120-шы бапты қарастырайық. Зорлау, яғни жәбірленушіге күш қолданып немесе дәрменсіз күйін пайдаланып жыныстық қатынас жасау - бес жылдан сегіз жылға дейінге мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады. Ал егерде қылмыскер бұл әрекетті бірнеше рет жасаған болса, адамдар тобы алдын-ала сөз байласу арқылы жасаса, жәбірленушіге аса қатыгездікпен жасалса, өлтіру қатері туындаса, соз ауруын жұқтыруға алып келсе, қызметтік міндетін орындау кезінде жасалған зорлау болса бұл қылмыс түрінің жазасы қаталырақ болады, нақты айтсақ тоғыз жылдан он екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады. Ал егерде осы айтылған қылмыс түрі төтенше жағдай және жаппай тәртіпсіздік барысында жасалса, жәбірленушіге АЙТВ жұқтырып алса осымен қатар тағы басқа да ауыр зардаптарға ұшыраған болса қылмыскер белгілі бір лауазымды атқарудан он жыл мерзімге айырылып, он екі жылдан он бес жылға дейінгі бас бостандығынан айырылады. Бұны егерде қылмыстық топ жасаса, жәбірленуші кәмелеттік жасқа жетпеген болса белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан өмір бойына айыра отырып, он бес жылдан он жеті жылға дейін бас бостандығынан айырылады. Осы қылмыс түрін кәмелетке толмаған адамның ата-анасы, өгей әкесі педагог не оны тәрбилеу жөніндегі міндеттер Қазақстан Республикасының заңымен жүктелген өзге адам жасаған болса, екі және одан да көп кәмелеттік жасқа жетпеген адамдарға қарсы жасалса қылмыскерді белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан өмір бойына айыра отырып, он жеті жылдан жиырма жылға дейінгі бас бостандығынан айыруға жазаланады. Ал егерде осы жоғарыда аталған санаттарды қоса отырып, жәбірленушінің өліміне әкеп соқса белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан өмір бойына айыра отырып, жиырма жылға немесе өмір бойына бас бостандығынан айыруға жазаланады. Бұл жаза түрін барлық зорлау қылмыстарынан келтірілген зардаптардың салдары мен аспектілеріне байланысты қолданады. Бірақ та өздеріңізге мәлім ең төменгі жаза бес жылға дейінгі бас бостандығынан айыру болып табылады, осы орайда сіздерге мысал ретінде еліміздің Алматы облысында 2018 жылы болған жан түршігерліктей оқиғаны баяндасам, күйеуі мен екі баласынан айырылған жалғыз басты жесір әйелді үйінде зорлаған қылмыскердің үкімі не бәрі екі жыл алты ай болды. Неге ол қылмыскерге сот төрелігі бұндай жеңіл жаза түрін тағайындады? Себебі оның асырауында, жауапкершілігінде отбасы мен кішкентай балалары бар, осыған дейін ол бұндай қылмысқа тартылмаған, және толықтай бұл қылмысты мойындап, шын жүректен өкінетіндігін баяндаған. Жәбірленуші бұл жазамен келіспей, Алматы қалалық соттың шағым алқасына, Үнсіз қалма қоғамдық қорына да жүгінгенмен ешбір өзгертусіз қалды. Міне қазіргі танда ол қылмыскер өз жазасын өтеп бітіп, бостандықта жүр, бірақ та оның қайта қайталбауына кім кепіл? бұндай қылмыскердің жауапкершілігіндегі балалар қандай тәлім-тәрбие алады? екі жарым жыл көзді ашып жұмғанша өтіп кетеді, ал бұл жесір әйелдің құқығы аяққа тапталып, психикалық ауытқуы пайда болуына байланысты жұмысқа жарамсыз, әрі жан дүниесі мен абыройына нұқсан келді, бірақта бұны біздің әділетті сот төрелігі тек екі жарым жылға тенеді, әрине өкінішті. Сондықтан да қылмыскерді жазалау барысында оның қылмысты мойындауы, өкінуі, отбасы мен баласының бар екендігі, адал жар, үлгілі қызметкер немесе осыған сәйкес басқа да мінездемелер жаза тағайындау барысында негіз болмаса деп танысақ бұл қылмыскерлердің жаза түрі қаталдау болатын еді. Тағы да бір қылмыс түрін осы Алматы қаласынан мысалға алатын болсақ, 2019 жылдың наурыз айында Медеу мұз айдынындағы дәретханалардың бірінде болған. Жәбірленуші жасөспірім қызды осыған дейін 7 рет әр түрлі қылмыс жасаған, нақтырақ айтсақ зорлық жасаумен, қарақшылық, ұрлық, алаяқтықпен сотталған 1988 жылғы Алматы қаласының тұрғыны болып шықты. Бұл қылмыскердің жазасы үш жүз мың теңге моральдық төлем мен үш жыл алты айға бас бостандығанан айырған болатын. Сонымен қатар бұл жайтты Қазақстан Республикасының Қылмыстық құқық түсіндірмесі бойынша саралайтын болсақ, Зорлау, ягни жәбірленушіге немесе басқа адамдарга куш қолданып немесе оны қолдану қатерін төндіріп не жәбірленушінің дәрменсіз күйін пайдаланып жыныстық қатынас жасау -үш жылдан бес жылга дейінгі мерзімге бас бостандыгынан айыруга жазаланады.
2. Мынадай:
1) адамдар тобы, алдын ала сөз байласу арқылы адамдар тобы жасаган;
2) өлтіру қатерін төндірумен үласқан, сондай-ақ жәбірленушіге немесе
басқа адамдарга қатысты аса қатыгездікпен жасалган;
3) жәбірленушінің соз ауруын жүқтырып алуына әкеп соққан;
4) бірнеше рет жасалган зорлау -
бес жылдан он жылга дейінгі мерзімге бас бостандыгынан айыруга жазаланады.
3. Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген іс-әрекеттер, егер олар:
1) абайсызда жәбірленушінің өліміне әкеп соқса;
2) абайсызда жәбірленушінің денсаулыгына ауыр зиян келтіруге, оның
АИТВЖИТС жүқтырып алуына немесе өзге де ауыр зардаптарга әкеп соқса;
3) көрінеу кәмелетке толмаган адамга қатысты жасалса;
4) төтенше ахуал кезінде немесе жаппай тәртіпсіздіктер барысында жасалса;
5) кәмелетке толмаган адамга қатысты ата-анасы, педагог не оны тәрбиелеу
жөніндегі міндеттер Қазақстан Республикасының заңымен жүктелген езге де адам жасаса;
6) қылмыстық топ жасаса -
белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу қүқыгынан он жыл мерзімге айыра отырып немесе онсыз, ал 5) тармақта көзделген жагдайларда белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу қүқыгынан өмір бойына айыра отырып, он жылдан он бес жылга дейінгі мерзімге бас бостандыгынан айыруга жа- заланады.
4. Осы баптың бірінші, екінші немесе үшінші бөліктерінде көзделген іс-әрекеттер, егер олар көрінеу жас балага қатысты жасалса, -
белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан өмір бойына айыра отырып, он бес жылдан жиырма жылга дейінгі мерзімге бас бостандыгынан айыруга не өмір бойына бас бостандыгынан айыруга жазаланады.
Зорлаудың тікелей объектісі әйелдің жыныстык еркі жэне бостандығы, ал қосымша тікелей объектісі әйелдің денсаулығы, ар-намысы болып табылады. Қылмыстың жәбірленушісі тек қана әйел жынысты адамдар болады.
Объективтік жағынан алғанда зорлау жәбірленушіге немесе басқа адамдарға күш қолданып немесе оны қолданбақшы болып корқытып, не жәбірленушінің дәрменсіз күйін пайдаланып жыныстык қатынас жасау арқылы көрініс табады.
Зорлау дегеніміз еркектің әйелдің еркінен тыс, оның келісімінсіз табиғи түрде жыныстық қатынас жасауы болып табылады. Бұдан басқа күш қолданылып жасалатын жыныстық актілер нәпсіқұмарлық сипаттағы басқадай іс-әрекеттерге жатады (мыса- лы, табиғи емес түрде жыныс қатынасын жасау, еркек пен еркектің, әйел мен әйелдің зорлықпен жасалатын жыныстык қатынастары т.с.с.). Зорлауды жүзеге асырудың тәсілдері заңда (120-бап) атап көрсетілген. Олар:
1) жәбірленушіге немесе басқа адамдарга күш колдану; 2) немесе оны колданбақшы бо- лып коркыту; 3) жәбірленушінің дэрменсіз күйін пайдаланып жыныстык катынас жасау деп тура көрсетілген. Күш қолдануға жәбірленушінің карсылығын басу үшін оны ұрып- соғу, жарақаттау, баска да тәнін ауыртатын жаракаттар келтіру, қол-аяғын байлау, тұрғын жайға қамап ерекше үстау, көмек шақыруға мүмкіндік бермеу әрекеттері жатады.
Күш қолданбақшы болып қорқытуға кінэлінін жэбірленушіні, оның балаларын не- месе жақын туыстарын, өзгеде оган жакын деген адамдарды үрып-соғып, сабайтынын, азаптайтынын немесе басқадай зорлык әрекеттерін жасайтынын білдіретін эрекеттері жатады.
Жәбірленушінің дэрменсіз күйін пайдалануға оның дене бітімі немесе психикалық жай-күйіне байланысты (өте жастығына, кемтарлығына, есінің кіресілі-шығасылы бо- луына, баскадай ауыр наукастыгы немесе ессіз күйге келуі салдарынан) өзіне карсы істеліп жатқан әрекеттердің сипаты мен мәнін түсінбеушіліктен немесе оны түсінгенімен жэбірленушінің оган карсылық көрсетуге мастығынан, немесе басқадай негіздер бойын- ша шамасы келмеген жағдайлары жатады.
Зорлау күрамы болу үшін кінэлі адам заңда көрсетілген тәсілдердің бірін колдана отырып, жэбірленушімен физиологиялык жағдайда жыныстық қатынаста болуы қажет. Ягни көрсетілген қылмыс жыныстық актіні бастаған уақыттан, яғни кінэлінің өз жыныс мүшесін жәбірлеушінің жыныс органына енгізген сэттен бастап аяқталган деп танылады.
Қолданылып жүрген кылмыс заңы алдау арқылы жыныс катынасын жасаганы үшін қылмыстык жауаптылық белгілемейді. Сондықтан да әйелді алдап, ягни оған үйленемін деп сеніміне қиянат жасау жолымен жыныс қатынасын жасауда эйелді зорлау кылмысының қүрамы жоқ.
Ал күш жүмсау арқылы жәбірленушімен жыныс қатынасын жасауға бағытталған, бірақ кінәліге байланыссыз себептермен орындалмай қалған касакана эрекет зорлауға оқталу деп саналады.
Зорлауға окталуды баска кылмыстардан ажыратканда кінэлі жәбірленушімен жыныс қатынасын оның еркінен тыс жасауды мақсат қылғанын және колданылған күш осы мақсатқа жету үшін жүмсалғанын анықтау керек. Бұл жағдайлар анықталмаса, онда кінэлінің әрекетінде зорлауға оқталғандық үшін қылмыс қүрамы жоқ.
Жәбірленушіні жыныс катынасын жасауға көндіруге бағыгталған дәмелену, жалы- ну, сондай-ак алдау сиякты эрекеттерді зорлау немесе оған оқталу деп саралауға бол- майды. Накты жағдайларга байланысты мүндай іс-әрекеттер егер кінэлінің әрекетінде мэжбүрлеу фактісі орын алса, Қылмыстық кодекстің 123-бабымен саралануы мүмкін. Қазакстан Республикасының Жоғарғы Соты Пленумының 2007 жылғы 11 мамырдағы осы кылмыс жөніндегі айтылған нормативтік Қаулысында әйелді зорлаудан өз еркімен бас тарту мэселесін дүрыс анықтаудың маңызына ерекше токталган. Осы Қаулыға сэйкес қылмыс жасауга кіріскен адам зорлауга оқталу кезінде оны акырына дейін жеткізуге мүмкіндігі барын біле тұра зорлаудан өз ықтиярымен бас тарта оның эрекеті әйелді зор- лаудан өз еркімен бас тарту деп саналады.
Зорлаудан өз еркімен бас тартуға дейінгі жасалган қоғамга қауіпті эрекегтер (соккыға жығу, денеге жарақат салу, киімді жырту жэне т.б.) нақты жағдайларға қарай денеге қасақана жаракат салу, касакана мүлікті жою және басқа жауаптылықты белгілейтін Қылмыстык кодекстің баптары бойынша сараланады.
Жыныс катынасын жасауға физиологиялык жағынан қабілеті жоқ адамның жыныстык қатынастар жасау әрекеттері нактылы жағдайларга байланысты бүзақылық, корлау неме- се өзгедей жауаптылыкты көздейтін Қылмыстык кодекстің баска баптары бойынша сара- лануы мүмкін. Мұндай әрекеттер зорлауға окталғандык деп танылмайды.
Субъективтік жағынан зорлау тек қана тікелей қасақаналықпен жүзеге асырыла- ды. Кінәлі адам жәбірленушімен оның еркінен тысқары жағдайда заңда көрсетілген тәсілдерді қолданып жыныс катынасын жасайтынын біледі, сезеді және соны жүзеге асыруды тілейді.
Зорлаудың субъектісі болып 14-ке толган ер адам ғана болады. Әйелдер осы қылмыстың ұйымдастырушысы, айдап салушысы немесе көмектесушісі болуы мүмкін.
Қылмыстық кодекстің 120-бабының 2-тармағында зорлаудың мынадай ауырлататын түрлері көзделген:
1) адамдар тобы, алдын ала сөз байласқан адамдар тобы жасаган зорлау (ҚК-тің 31-бабының 1,2- тармақтарын караңыз).
2) өлтіру қатерін төндірумен ұштаскан, сондай-ақ жэбірленушіге немесе баска адамдарға қатысты аса қатыгездікпен жасалган зорлау.
Өлтіремін деп қоркытуға жәбірленушінің өзін, балаларын, жакын туыстарын, басқа да жакындарын шын мэнінде өлтіруге бағытталған іс-әрекеттерді жүзеге асыруға негіз боларлық сөздер айтуы, қимылдар көрсетулері (мысалы: кару-жарак, жарылатын зат, суык қаруды кезенуі) жатады. Жәбірленушіге жэне басқа адамдарға катысты аса қатыгездікпен зорлауда осы қылмыстың ауырлататын жеке түрі көрсетілген. Қатыгездіктің түсінігіне Қылмыстық кодекстің 96-бабының 2- тармағының д тармакшасына талдау жасағанда толык тоқталганбыз.
3) Жәбірленушінің соз ауруын жұқтырып алуына әкеп соққан зорлау. Өзінде соз ау- руы бар екенін білетін адам әйел зорлауды жүзеге асырса немесе зорланған жэбірленуші осы аурумен ауырса кінэлінің әрекеті осы тармақ бойынша тікелей сараланады.
4) бірнеше рет жасалған.
Бірнеше рет зорлау деп аяқталғаны немесе аяқталмағанына, сондай-ақ кінэлінің осы қылмысты жүзеге асырудағы атқарған рөліне қарамастан Қылмыстық кодекстің 120-бабын камтитын екі немесе одан да көп қылмыстарды істеуін айтамыз. Қылмыстық кодекстің 120-бабының 2-тармағының г тармақшасы бойынша саралауға істеген қылмысы үшін кінәлінің бұрын сотталғандығы немесе сотталмагандығы есепке алын- байды. Бұрын нәпсіқұмарлық сипаттағы зорлау әрекеттерін жасаған адамның (121-бап) эйел зорлағаны да (120-бап) осы баптың 2-тармагының 4 тармакшасымен саралануға жатады.
Кінәлі адам шамалы уақыт ішінде бір ниетпен жәбірленушімен бірнеше рет жыныс катынасын жасаса, онда оның осы әрекетінде зорлаудың бірнеше мэрте жасалған кұрамы бар.
Қылмыстық кодекстің 120-бабының 3-тармағында зорлаудың өте ауырлататын мына түрлері үшін:
1) абайсызда жәбірленушінің өлуіне әкеп соктырған;
2) абайсызда жәбірленушінің денсаулығына ауыр зиян келтіруге, оның АИТВ ЖИТС-ны жұқтыруына немесе өзге ауыр зардаптарға әкеп соққан;
3) көрнеу кәмелетке толмаған адамға катысты жасалса;
көрінеу кэмелеткетолмағанадамдызорлау 14пен 1 Бжастыңарасындагыжәбірленушіні олардың кәмелетке толмағанын кінәлінің көрінеу біле тұра зорлау әрекеттері баптың осы тармағы бойынша саралануға жатады. Егер кінэлі адам жәбірленушінің жасы жөнінде шын мәнінде қателессе, онда оны осы тармак бойынша жауапка тартуга болмайды.
4) төтенше ахуал кезінде немесе жаппай тәртіпсіздік барысында жасалса.
1. Кәмелетке толмаған адамға катысты ата-анасы, педагог не оны тәрбиелеу жөніндегі міндеттер Қазақстан Республикасының заңымен жүктелген өзге де адам жасаса;
2. Қылмыстық топ жасаса.
Абайсызда жәбірленушінің өліміне экеп соқтырган зорлауда кінәлінің екі нысаны орын алады. Зорлап жыныс қатынасын жасауды кінэлі тікелей қасақаналықпен жүзеге асырады, ал одан болатын зардап - жэбірленушінің өлуіне абайсыздықпен жол береді.
Қасакана кісі өлтірумен ұштасқан зорлау әрекеті орын алса, онда кінэлінің эрекеті Қылмыстық кодекстің 99-бабының 2-тармағының 10 тармақшасының және Қылмыстық кодекстің 120- бабының тиісті тармақтарымен кылмыстардың жиынтыгы бойынша сара- ланады.
120- баптың 3-тармағының 2 тармақшасында көрсетілген өзге де ауыр зардаптарга
121-
жәбірленушінің өзін-өзі өлтіруі немесе өзін-өзі олтіруге оқталуы, бала туу,
жыныстық қатынас жасау қабілетінен айырылуы, т.с.с. жатады.
Қылмыстық кодекстің 120-бабының 1, 2 немесе 3-бөліктерінде көзделген эрекеттер, егер олар көрінеу жас балаға қатысты жасалса, онда заңда көтеріңкі жауаптылық бел- гіленген.
Басқа елдермен қылмыс түрін саралау нәтижесі:
Алыс шетелдердің қазіргі заманғы қылмыстық заңнамасында зерттелгенге ұқсас өлтірудің білікті түрі қарастырылмаған. Мұны түсіндіруге болады: 1) жалпы құқықтық жүйе елдерінде-прецеденттік құқықтың әрекетімен; 2) континентальдық құқықтық жүйе елдерінде - осындай саралау белгісінің болуымен 172 кісі өлтіру басқа қылмыс жасалғанға дейін, кезінде немесе одан кейін жасалған кісі өлтіру ретінде. Ерекшелік-бұл шамамен АҚШ және Германия Қылмыстық кодексі. Шамамен АҚШ Қылмыстық кодексінде ауыр кісі өлтіруге зорлау немесе жыныстық зорлық-зомбылықпен байланысты кісі өлтіру жатады.
Германияның қылмыстық кодексі жазаны ауырлататын жыныстық құмарлықты қанағаттандыру үшін кісі өлтіру бейімділігінен өлімге әкелуді мойындайды. Басқа қылмыс жасауды жеңілдету немесе оны жасыру мақсатында кісі өлтіргені үшін жауапкершілік бөлек көзделеді. Бұл заңда толығымен негізделген, біріншіден, екі түрлі білікті кісі өлтіру араласпайды, екіншіден, бірінші жағдайда әрекеттің ішкі, субъективті жағына баса назар аударылады. Кісі өлтіру жыныстық құмарлықты қанағаттандыру үшін жасалған кезде жауапкершілікті арттырады.
Біздің еліміздегі жазалау барысымен АҚШ-ты салыстырып көрсек:
Жыныстық қылмыстарды қоғам ұзақ уақыт бойы қылмыстың ең түсінікті және қорқынышты түрлерінің бірі ретінде қарастырған. Бұл дегеніміз, прокурорлар өте ынталы және егер сіз жыныстық қылмыс үшін қамауға алынған болсаңыз, сіз үлкен Заңды мәселелерге тап болуыңыз мүмкін. Егер сізді соттайтын болса, жыныстық қылмыстың кейбір түрлері сізге өмір бойы өмір сүруге тура келетін стигма қоюы мүмкін.
Жыныстық қылмыскерлерге жататын әлеуметтік стигма эмоционалды, психикалық және әлеуметтік бұзылуларға әкелуі мүмкін. Егер сіз жыныстық құқық бұзушылар тізіліміне (Sex Offender Registry) кірсеңіз, бұл тізім сіздің кейінгі өміріңізге қатты әсер етеді. Сіз қайда тұрасыз, көршілеріңіз сіз туралы не біледі, сіз қайда жұмыс істейсіз, бәрі сіздің тіркелген жыныстық қылмыскер екеніңізге байланысты болады. Сіздің қарым -- қатынасыңыз бұзылуы мүмкін, мүмкін сіз жақсы жұмысқа орналаса алмайсыз, тұрғылықты жерді таңдауда да шектелесіз (егер сіз әлемдегі ең тыныш және бейбіт адам болсаңыз да) - мұның бәрі соттылықтың осы түрімен алдын-ала анықталады.
Қылмыстың көптеген түрлері "жыныстық қылмыс"ұғымына жатады. Әдетте, олар басқа адамға қатысты мәжбүрлеу немесе заңсыз жыныстық мінез-құлықпен байланысты. Бұл қылмыстарды реттейтін заңдар әр түрлі болады, бірақ олардың барлығы бір мақсатқа бағынады -- жыныстық сипаттағы түрлі қылмыстарға, соның ішінде жыныстық мәжбүрлеу мен зорлауға тыйым салу. Бұл қылмыстар олармен байланысты заңдар сияқты өте күрделі. Нью-Йорк штатының заңдары, сондай-ақ федералды заңдар прокурорлардың істі қозғау үшін белгілі бір талаптарды белгілейді. Ең негізгі деңгейде жыныстық қылмысқа сәйкес келетін негізгі талап- "келісімнің болмауы". Басқаша айтқанда, жыныстық қатынас немесе басқа адамға қарсы жасалған әрекеттер оның рұқсатынсыз жасалуы керек.
Бұл күш қолданылғанын немесе қандай да бір себептермен жәбірленуші жыныстық әрекеттерді тоқтата алмағанын немесе алдын ала алмағанын білдіруі мүмкін. Бұл сонымен бірге жәбірленушінің келісе алмайтындығын білдіруі мүмкін, өйткені ол физикалық немесе психологиялық тұрғыдан жасай алмады. Сексуалдық зорлық-зомбылық немесе қысым көрсету жағдайында, әсіресе балаларға қатысты, егер жәбірленуші ауызша немесе оның әрекеті арқылы келіскен болса да, қатаң жауапкершілік теориясына (Strict Liability) сәйкес жыныстық қылмыс ретінде анықталады.
ФЕДЕРАЛДЫҚ ЖЫНЫСТЫҚ ҚЫЛМЫС
Адамдар, айыпталушылар жыныстық қылмыстар және преследуемые федералдық деңгейде, бетпе-бет келуі мүмкін ең қатал жазалардың сот төрелігі жүйесінде. Бұған түрме жазасы, айыппұлдар және мерзім аяқталғаннан кейін жыныстық құқық бұзушылар реестріне тіркелу кіруі мүмкін. Жыныстық қылмыстардың көпшілігі әлі де мемлекеттік заң юрисдикциясына жататынына қарамастан, жыныстық қылмыскерлердің тізілімін жүргізу (Sex Offender Registry) федералды органдардың құзыретіне кіреді. Америка Құрама Штаттары Кодексінің 18-бөлімінде көптеген жыныстық қылмыстарға қолданылатын федералды заңдар көрсетілген.
ҰЛТТЫҚ ТІРКЕУ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ ЖЫНЫСТЫҚ СОТТАЛҒАНДАРДЫ ХАБАРДАР ЕТУ
Америка Құрама Штаттарында босатылғаннан және бостандыққа шыққаннан кейін барлық жыныстық қылмыстар үшін сотталғандар тіркеуден өтіп, жыныстық сотталғандардың Ұлттық тізіліміне хабарлама жіберуге міндетті. Бұл олардың қазіргі тұрғылықты жері, қызметтік жағдайы, оқу орындарына баруы және басқа да жеке мәліметтері туралы ақпарат беруге және оның әрқашан өзекті болуын қамтамасыз етуге міндетті екенін білдіреді. Әр мемлекеттің өз тізілімі бола алатындығына қарамастан, олардың барлығы кең Ұлттық жүйемен байланысты.
Тіркелген тұлға туралы тізілімдегі ақпарат жаңартылған сайын, ол автоматты түрде белгілі бір юрисдикцияның мемлекеттік немесе қалалық органдарына жіберіледі. Мұндай ақпарат: тіркелген адамның мекен-жайы немесе географиялық ауданы, оның жыныстық қылмысының деңгейі және осы құқық бұзушыға нақты белгіленген кез келген шектеулер. Сексуалдық сотталушы ретінде тіркелу тұрғылықты жерді таңдауға және көшеде жүруді таңдауға шектеулер қоюы мүмкін. Тіркелген адамның мектеп кампусына немесе қоғамдық саябаққа қаншалықты жақын болуына қатысты шектеулер бар.
Жыныстық сотталған адамды түрмеден немесе психиатриялық ауруханадан босатпас бұрын, оған федералды тіркеу міндеті бар екендігі және заң бойынша өзінің ақпаратын үнемі жаңартып отыруға міндеттілігі туралы айтылады. Құқық бұзушы тізілімде қалатын уақыт кезеңі деңгейлер жүйесімен анықталады.
I деңгейдегі қылмыс жасаған адамдар хабарламаны Тізілімге 15 жыл ішінде беруге тиіс
II деңгейдегі қылмыстар жасаған адамдар 25 жыл ішінде Тізілімге хабарлама беруге тиіс
III деңгейдегі қылмыстар жасаған адамдар хабарламаларды тізілімге өмір бойы беруге тиіс
ЖЫНЫСТЫҚ ҚЫЛМЫС НЬЮ-ЙОРКТЕ
Нью-Йорк заңнамасында көптеген түрлі әрекеттер жыныстық қылмыстың анықтамасына түседі. Жыныстық қатынасты қылмыс ретінде жіктейтін екі негізгі категория бар екенін түсіну керек. Бірінші санатқа еңбекке қабілетті ересек адамды жыныстық қатынасқа мәжбүрлеу жатады. Екінші санатқа баламен немесе кәмелетке толмаған адаммен, сондай-ақ ақыл-ой немесе физикалық қабілетсіздік тұрғысынан өз келісімін бере алмайтын адамдармен жасалған жыныстық қатынас жатады (комада болу, есірткінің әсерінен және т.б.). Екінші санатқа жататын жыныстық актілер автоматты түрде қылмыстық құқық бұзушылық ретінде жіктеледі.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Д.A. ҚОНАЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯЛЫҚ ЗАҢ АКАДЕМИЯСЫ
Баймағұлова Аружан Русланқызы
Әйелдерді зорлау қылмысымен күресу және алдын-алу шаралары
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В -Құқықтану
Алматы, 2022
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Д.A. ҚОНАЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯЛЫҚ ЗАҢ АКАДЕМИЯСЫ
ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ПӘНДЕР ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ ҚЫЗМЕТІ
КАФЕДРАСЫ
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
__________________
з.ғ.д., профессор Умирбаева З.А.
___ __________ 2022ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Әйелдерді зорлау қылмысымен күресу және алдын-алу шаралары
5В -Құқықтану
Орындаған : ___________________Баймағұлова А.Р.
ҚТ-18-ҚБ-01
Ғылыми жетекші: _______________Дюсебаев Т.Т.
з.ғ.к., доцент
Норма бақылаушы ______________Дюсебаев Т.Т.
з.ғ.к., доцент
Алматы, 2021
Д.А.Қонаев атындағы Еуразиялық заң академиясы
Мамандық - 5В -Құқықтану
Қылмыстық-құқықтық пәндер және құқық қорғау қызметі кафедрасы
Дипломдық жұмысты орындау үшін
ТАПСЫРМА
Студент: Баймағұлова А.А
Мамандық - 5В- Құқықтану, 4 курс, ҚТ-18-ҚБ-01, күндізгі бөлім
Дипломдық жұмыс тақырыбы: Әйелдерді зорлау қылмысымен күресу жәнеалдын-алу шаралары
Ғылыми жетекшісі: з.ғ.к., доцент Дюсебаев Т.Т
Академия ректорының бұйрығымен бекітілген № 39 күні 02 11_2021 ж.
Аяқталған жұмысты кафедраға өткізу мерзімі 07 маусым 2022 ж.
Жұмыстың мазмұны мен көлемі:
а) Қылмыстық іс жүргізудегі дәлелдеу
ә) Дәлелдемелерді саралаудың құқықтық негіздері
Ұсынылған негізгі қайнар көздер (әдебиет):
1 Лазарева, В. А. Доказывание в уголовном процессе.-Москва 2019 ., с 26
2 Курылев С.В. Основы теории доказывания в правосудии.-Минск, 2009. - 77
3 Гродзинский М.М. Улики в уголовном процессе.Учен. тр. ВИЮН. - 2008. - Вып. 7.- С 20.
4 Старченко А.А. Логика в судебном исследовании. - М., 2008.- 54 с.
5 Строгович М.С. Курс советского уголовного процесса.- М. . Т. 1.-, 2010 г.- 29 с.
6 Лупинская П.А. Доказывание в уголовном процессе. - М., 2006. - 16 с.
7 Гродзинский М.М. Государственнный обвинитель в суде М. 2014г. -12 с
Тапсырма берілген күн ____________ 2021 ж.
Ғылыми жетекші ________________ з.ғ.к., доцент Дюсебаев Т.Т
.
Тапсырманы орындауға алған студент: _____________ Баймағұлова А.А.
Д.А.Қонаев атындағы Еуразиялық заң академиясы
Мамандық - 5В -Құқықтану
Қылмыстық-құқықтық пәндер және құқық қорғау қызметі кафедрасы
Күнтізбелік кесте
Әйелдерді зорлау қылмысымен күресу жәнеалдын-алу шаралары
тақырыбындағы дипломдық жұмыстың рәсімделу кестесі
№
Жұмыс кезеңдері
Жұмыс кезеңдерін орындау мерзімдері
Жетекшінің қолы
1
Негізгі қайнар көздер бойынша әдебиетнама құрастыру үшін, әдебиеттерді таңдап, қарастырып, өңдеу
Желтоқсан-Қаңтар
2022
2
Дипломдық жұмыс жоспарын құрастыру және оған ғылыми жетекшінің келісімі
Қаңтар
2022
3
Дипломдық жұмыстың бірінші тарауын тексеруге ұсыну
4
Өндірістік (диплом алды) тәжірибені өту орынында жинақталған тәжірибелік материалдарды жүйелеу, талдау және өңдеу
5
Дипломдық жұмыстың екінші тарауын тексеруге ұсыну
6
Ұсыныстарды ғылыми жетекшімен келісу және тұжырымдау
7
Дипломдық жұмысты қайта өңдеу (аяқтау), оны қадағалауға және оны ғылыми жетекшінің қарауымен кафедраға өткізу
8
Кафедраның қорғауға жіберу туралы шешімі
9
Дипломдық жұмысты сыртқы оппонентке рецензиялауға ұсыну, жазбаша сын-пікірдің алынуы және кафедра меңгерушісінің қорғауға жіберу туралы рұқсаты ( қорғауға 10 күн қалғанға дейін)
Ғылыми жетекші ______________ з.ғ.к., доцент Дюсебаев Т.Т
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
1
Әйелдерді зорлау қылмысымен күресу
9
1.1
Қылмыстық іс жүргізудегі дәлелдеу түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
9
1.2
Дәлелдеу мақсаты ақиқатқа жету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
15
1.3
Дәлелдеу субьектілері және дәлелдеу міндеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
22
2
ДӘЛЕЛДЕМЕЛЕРДІ САРАЛАУДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ...
27
2.1
Дәлелдемелерді жинау және бекіту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .
27
2.2
Дәлелдемелерді зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
43
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
49
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ДЕРЕККӨЗДЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .
52
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Ең алдымен зорлау деген сөздің мән-мағынасы мен сипаттамасын анықтап алсақ. Зорлау-күш жұмсап, қорқытып немесе жәбірленушінің дәрменсіздігін пайдаланып әйел жынысты адаммен жыныс қатынасын жасау болып табылады. Және де бұл тікелей қылмыстық ниетпен сипатталады. Зорлау, нәпсіқұмарлық сипаттағы күш қолдану әрекеттерін жасау немесе оларды жасауға оқталу кезінде жәбірленушінің денсаулығына қасақана жеңіл, я болмаса, орташа ауырлықтағы зиян келтіру әрекеттері Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 120 бап немесе 121 бабының диспозициясымен қамтылады және қосымша саралауды талап етпейді. Бұл қылмысты жасаған адам бес жылдан бастап, санатына байланысты өмір бойына дейінгі бас бостандығынан айырылуы мүмкін. Иә, елімізде қылмыс жасаған адамды жазалау тәртібі қатал, бірақта оның алдын - алу шараларының нәтижесін беруі өте аз, бұл қылмыстың саны күннен күнге артуда, жәбірленуші кәмелеттік жасқа жетсе де, жетпесе де қылмыс жасауға оқталған адамнан қорғану немесе құтылу барысы барлығының қолынан келе бермейтіндігі өкінішті.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Қазіргі таңда бұл қылмыс түрімен дүние жүзіндегі
барлық мемлекеттер күресіде және де алдын алу шараларымен айналысуда,
кейбіреуі психологиялық семинарлар мен тренингтер өткізсе, екіншілері жаза түрін
қатандатуда. Зерттеудің ғылыми жаңалығы келесі ережелермен анықталады: зорлау
мен оларды жасаған адамдардың криминологиялық ерекшеліктерін анықтау, жаңа
тиісті ақпарат алу; зорлау себептері туралы жаңа мәліметтер; осы әрекеттердің
себептері мен жағдайларының ерекшеліктерін талдау, зерттеулер жаңалығымен
байланысты қылмыстар мен қылмыскерлерді жіктеу критерийлерін әзірлеу; зорлау
құрбандарының құрбан болу мінез-құлқының ерекшеліктерін, "зорлық-зомбылық"
қатынастарын зерттеу.кінәлі-жәбірленуші " қылмыс механизмінде, бұрын
дипломдық жоспарда арнайы зерттелмеген. Осы ережелерді ескере отырып,
ішкі істер органдарының қызметін одан әрі жетілдіруге бағытталған және
практикалық іске асыру үшін ұсынған "зорлаудың алдын алу схемасы" әзірленді.
менің жаңалығымба? немесе әлемдегі\елдегі???????????????????? ???????
Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізі. Дипломдық жұмыс еліміздегі әйелдерді зорлау қылмысымен күресу жолдарын айқындайды, және де осы қылмыс түрін алдын-алу шараларын жан-жақты қарастырады. Жұмыстың мазмұны аталмыш қылмыс түрімен күресу, жаза түрлерін қарастыру, және алдын-алу шараларын сипаттаудан, сонымен қатар жаза түрін қатандату мен профилактикалық іс - шараларды толықтырудан тұрады.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндетін төмендегідей түрде анықтаймыз:
1) Әйелдерді зорлау қылмысының түсінігін ашу, анықтау;.
2) Қылмыстық істі жасаушының мақсатын нақтылау;
3) Қылмыстық істің алдын-алу шаралары;
4) Бұл қылмыстық іс жасаушыдан қорғану шаралары;
5) Қылмыстық іс жасаған адамға тағайындалатын жаза түрлері.
6) Қазіргі таңдағы статистика бойынша ақпарат беру.
Диплом жұмысының теориялық негізін осы тақырыпқа тікелей қатысты жазылған отандық және шетел ғалым-заңгерлерінің монографиялық еңбектері мен оқулық әдебиеттері құрайды. Тақырыпты қолданудың теориялық негіздері әр түрлі уақыттарда Е.Е.Ерешев, Г.Ж Сулейменова, Э.К. Кенжебекова, М.М. Гродзинский, М.С. Строгович, А.М. Ларинннің, В.Д. Арсеньев, Р.С. Белкин, А.Р. Ратиновқа, Ф.Н. Фаткулин, А.А.Давлетовтың, В.Т.Томин, А.И.Винбергтің, А.А. Эйсман, Е.Ф.Буринский, Г.Гростың, П.Ф. Пашкевич, Л.Е. Владимиров, И.Я.Фоиницкого, П.И.Любинского, С.В. Познышева, В.С. Джатиев, П.А. Лупинская, А.Я.Вышинский, М.В. Духовский, А. Эксархопуло, В.Ф. Статкус, В.З. Веселый, Н. В. Жогин, Нұртас Имаңқұл, В.И.Громов, Б.Қ. Төлеубекова, М. С Коровина, С.В. Курылев.
посмЖұмыстың тәжірибелік мәні. Қылмыстық іс жүргізуде дәлелдеу мәселесін зерттеу арқылы, алдын - ала тергеу және сот органдарының өз қызметтерін сапалы жүзеге асыруға болады. Ол үшін әрбір құқыққорғау органдарының процессуалдық заңдарды, соның ішінде дәлелдеуге қатысты процессуалдық ережелерді жетік білуі қажет. Тек әрбір қылмыстық іс бойынша ақиқатқа жеткенде ғана, азаматтардың құқықтары тиісті деңгейде қорғалған, және қылмыстық іс жүргізу міндеттерін орындалған деп есептеледі. Бұл мақсатқа жетудің кепілі ретінде дәлелдеуді дұрыс зерттеп, қолдануды айтамыз.
посмЗерттеудің объектісі мен пәні болып қылмыстық құқықтың Жалпы бөлімінің институттары ішіндегі дәлелдеу институтын құрайтын құқықтық қатынастар құрайды.
посмЗерттеудің нормативтік базасын Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қылмыстық іс жүргізу кодексі, Қазақстан Республикасы құқықтық саясат тұжырымдамасы, Ішкі істер органдары туралы, Жедел іздестіру қызметі туралы, ҚР Ішкі істер министрінің полиграфты қолданысқа енгізу туралы бұйрығы, ҚР сот жүйесі және судьялардың мәртебесі туралы конституциялық заңы құрайды.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі жұмыстағы зерттеліп отырған мәселелердің мазмұнына, мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес анықталады және ол кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған дереккөздер тізімінен тұрады.
ІІ- НЕГІЗГІ БӨЛІМ.
1. ҚЫЛМЫСТЫ ЖАСАУҒА ОҚТАЛУ.
Әйелдерді зорлау қылмысы тікелей қастандық түрімен сипатталғандықтан, оны жасауға оқталған адамның ой-санасы осы қылмыс түрімен уланған, яғни нәпсіқұмарлық талабын қанағаттандыру үшін осы қылмыс түріне барады. Жәбірленушінің бұл әрекетке қарсы екендігін біле тұра, дәрменсіз күйін пайдалана отырып, денсаулығына қарсы күш қолданып, жыныстық қатынасқа барады. Қылмыс обьектісі болып жәбірленуші әйел адамның жыныстық бостандығы болып табылады. Сонымен қатар обьект ретінде қылмыс жасаушының өз әйелі, танитын немесе танымайтын әйелде болуы мүмкін. Қылмыс жасауға оқталған адам бұл іс әрекеттің соңы неге алып келетіндігін біледі және бұл заңға қарама қайшы әрекет екендігінде біледі, сонымен қатар бұл әрекеті үшін қатаң түрде жазаланатындығында түсіне отырып қасақана осы қылмыс түріне барады. Яғни бұл қылмыскердің ойлау қабілеті төмен, екінші жағынан өз қанағатын ғана ойлайтын қатыгез деп санаймын. Жәбірленуші адам қылмыскердің анасындай, қызындай немесе қарындасындай әйел адам. Оның да өз құқығы, бас бостандығы бар. Бірақ бұл қылмыскер осы іс-әрекетпен оны аяққа таптайды және шектейді. Әйел адамды зорлаудың криминалистикалық сипаттамасына қылмыскердің тлғасын анықтау барысына мән берсек. Зорлаудың 40 %-ын бұрын осы аталмыш қылмыс түрін жасаған тұлғалар жасайды. Үштен екісі мастық жағдайында жасалады, оған жартысының тұрақты табыс көзі жоқ жергілікті тұрғындардың қатысы болады. Зорлаушылардың жас сипаттарында байқалған бірізділікте бар. 18 жас пен 24 жасқа дейінгі тұлғалардың бұл қылмыстық белсенділігі тым жоғары, нақтырақ айтқанда 40 %-ды құрайды. 22-23%-ды кәмелетке толмағандар, 30 жас пен одан жоғарғы тұлғалар мөлшеріде 22-23%-ды құрайды, 17%-ы 25 пен 29 жас аралығындағы тұлғалар болып табылады. 2018 - 2020 жылдардағы аталған көрсеткішен 2008 - 2010 жылдармен салыстырғанда өзгеше болып тұр. Себебі ол кезде 21 жасқа дейінгі тұлғалар зорланушылардың үштен екі бөлігін құраған еді, ең жоғарғы қылмыстық белсенділік 16 және 17 жас аралығындағы жасөспірімдерден байқалған. Осылайша, 10 жыл ішінде зорланушылардың жастық белгілері көтерілген. Білім деңгейі бойынша зорлауға оқталған және осы қылмысқа барған адамдардың жалпы орта және негізгі орта білімі барлары 70 %-ды құрайды, орта кәсіби білімі барлар 15 %-ды құрайды, кәсібі жоғары білімі барлар небәрі 2 %-ды құрап тұр. Соңғы көрсеткіште жалпы қылмыскерлер тобының кәсіби жоғары білімі бар адамдардың пайызынан екі есе төмек екендігін айта кеткен жөн. Бұл қылмыс түрін жасауға оқталған адамды немесе қылмысты жасаған қылмыскерлердің екі типі бар. Олардың бірінші типі әр түрлі психикалық ауытқулары бар, сондай-ақ жыныстық елітудің патологиялық көріністері бар тұлғалар. Бұған садизм, фетишизм, эксгибиционизмді жатқызсақ болады. Олардың психикалық кемістіктері тек өзін өзі ұстаудағы қисынсыздық пен өзгешелігінен ғана емес, сөз сөйлеуінен де байқалады. Бұл типке қарттық алжу, кейінгі жастағы психозбен ауыратын тұлғалар да жатады. Олар көбінесе кәмелеттік жасқа жетпеген жасөспірім қыздарға қатысты жыныстық қол сұғушылыққа барады. Осы орайда отандық кинофильм, белгілі режиссер Алишер Утевтің 5:32 деп аталатын туындысынан мысал алуға да болады, қартайған шағында сексуалдық ойы өрбіген қария, жол бойындағы жасөспірім қыздарды өліммен қорқыту арқылы, күш қолдана отырып, жасөспірім қыздардың келісімінсіз, жыныстық қатынасқа түсу қылмысы баяндалған. Қылмыскер садизм атты психикалық ауруға шалдыққаны және жас қыздарды зорлап, олардың қиналған көріністерінен ләззәт алатындығы айқындалған. Екінші типке психика мен жыныстық жағынан патологиялық өзгерістері жоқ тұлғалар жатады. Оларды үш топшаға бөліп қарастыратын болсақ, біріншісі маскүнемдер, нашақорлар, бұрын бұзақылық, тонау, жыныстық және де тағы басқа да күш қолдану қылмыстары мен сотталғандар кіреді. Олар дөрекі, айналасына аяусыздығымен, моральдік ұстанымсыздығымен, жыныстық қалауын қандырудағы бұзылған санамен ерекшеленеді. Екінші топшаға бірінші топшадағы тұлғалардың айқын белгілері жоқ тұлғалар жатады. Бұл топқа жататын адамдар негізінен қарапайым қызығушылығымен, әйелдерге қатысты қате түсініктермен, алкагольді сусындарды мөлшерден тыс пайдананумен ерекшеленеді. Үшінші топқа кәмелетке толмаған зорлаушылар кіреді. Статистика бойынша кәмелетке толмағандар жыл сайын зорлаушылардың үштен бір бөлігін құрайды. Сонымен қатар жасөспірімдер жасаған зорлаудың қатары тұрақты жыл сайын өсуде.
Криминологиялық тұрғыдан алғанда, қылмыстың тәуелсіз құрамын білдіретін зорлау қылмыстық зорлық-зомбылықтың бір түрі болып табылады және зорлық-зомбылық жүйесінде қарастырылады. Алайда оның өзіндік ерекшеліктері бар. Ол физикалық және психикалық зорлық-зомбылықпен сипатталады, бұл осы қылмыстың қылмыстық-құқықтық және криминологиялық сипаттамаларына сәйкес келеді. Әлеуметтану, Психология және құқық тұрғысынан зорлық-зомбылықты талдаудың кең тәсілі бар. Қылмыстық зорлық-зомбылыққа қатысты зерттеудің криминологиялық аспектісі басым болып табылады.
Зорлау көп жағдайда тұлғааралық қатынастар саласында, әдетте, бейресми қарым-қатынас процесінде және жеке тұлғалық мәселелерді шешу үшін жасалады. Бұл жағдайда қылмыскерлердің әрекеттері белгілі бір болмыстағы және күнделікті санадағы деформациялардан, өмір салтындағы деформациялардан өседі. Зорлау көбінесе кінәлінің адамның қалыпты қарым-қатынасына, жеке басына, оның құқықтары мен бостандықтарына қарсы тұруын көрсетеді, ал жыныстық қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін зорлық-зомбылық оның психикалық жағдайының мәні болып табылады. Зорлаудың ерекшеліктері тиісті қылмыстық мінез-құлықтың ерекшелігімен, зорлық-зомбылықтың сипатымен және қол сұғу механизміндегі "кінәлі-жәбірленуші" қарым-қатынасымен байланысты. Басқа зорлық-зомбылық пен жыныстық қылмыстар көбінесе зорлаумен байланысты.
Бақылаулардың нәтижесі бойынша, зорлаудың айналасында қасақана кісі өлтіру, ауыр дене жарақаттары, азаптау және т.б. жиі салынатындығын көрсетеді. Нейропсихиатриялық және жыныстық бұзылыстары бар адамдар жасаған зорлау саны артып келеді (ақыл-ой аясында). Сол бұзылулардан зардап шеккендердің саны артып келеді. Бұл маскүнемдік пен алкоголизм, нашақорлық, жезөкшелік, ерте жастан жыныстық қатынасқа түсу, жанжалдармен, төбелестермен, ұрылармен, бұзақылықпен және т.б. бірге жүретін заңсыз және тәртіпсіз жыныстық қатынастар дамитын маргиналды (әлеуметтік тұрақсыз) ортада зорлау санының қарқынды өсуіне байланысты болып келеді.
Осындай әлеуметтік тұрақсыз ортаға жататын адамдардың үлесіне тұрмыс және бос уақыт саласында қасақана кісі өлтірудің 70%-ы, ауыр дене жарақаттарының 74% - ы, зорлаудың 80% - ы тиесілі. 50-ден астам% - ы осы зорлау жасалады цинично отырып, көрінісі қатыгездік пен садизма, глумления үстінен жәбірленуші. Кең ғылыми жалпылауға негізделген талдау қызғаныш, кек, қызғаныш, сатқындық және т.б. түрінде көрінетін мұндай зорлаудың себептері шын мәнінде қылмыскердің дөрекі және зорлық-зомбылық әрекеттеріне ішкі дайындығымен, агрессияның себебі мен жағдайын белсенді іздеумен байланысты екенін көрсетеді. Сонымен қатар, криминализация (қылмыскердің қалыптасуы) ғана емес, сонымен бірге виктимизация (жәбірленушінің қалыптасуы) күшейтіледі. Бұл ортада 80%) адамдар зорлау құрбаны болады, олардың нақты құрбандары мен әрекеттері шешуші рөл атқарады. Мұндай жағдайларда қылмыскерлерде де, жәбірленушілерде де ұқсас жеке деформациялар мен мінез-құлық стереотиптері жиі кездеседі. Зорлаудың 90% - ға жуығы кінәлі адам мен оның құрбаны мас күйінде болған кезде жасалады, 70% жағдайда ішімдік бірге ішеді. Жалпы, бұл тек маргиналдарға ғана емес, жалпы ережеге де қатысты. Иә, және виктимизацияның өзі жәбірленушінің зорлау ішімдік ішуінің нәтижесінде көрінеді.
Кәмелетке толмаған қылмыскерлер тобы ерекше назар аударады. Үлгі байқалады: қылмыскерлер неғұрлым жас болса, зорлау жиі топ құрамында жасалады. Топтар, әдетте, бір жастағы немесе жақын жастағы адамдар біріктіріледі.
Жеке тұлға мәселесі зорлаудың себептері мен жағдайлары, олардың себептері, ситуациялық сипаты және т.б. жүйесінде басты орын алады. "Кінәлі - жәбірленуші" қарым-қатынасы жәбірленушінің жеке басы зорлау себептері мен жағдайлары жүйесінің орталығына "көшкен" кезде де шешуші рөл атқаруы мүмкін. Бұл зорлау механизмінің ерекшеліктері.
"Алкогольді зорлау" және "есірткі зорлау"ерекшеленеді. "Психопатологиялық зорлау"туралы айтуға болады. Көбінесе зорлауларда" психикалық бұзылулар мен Сексопатологияның өткір түрі " (ақыл-ойдың бөлігі ретінде), егер әрекеттің себептері мен себептері болмаса. Мұндай зорлаудың негізінде дәл "жыныстық құмарлықтың өткір түрі" жатыр. Мұнда бастысы-эмоциялар, импульс, жағдай және ситуациялық ойлау, психикалық белсенділік, жүйке қозғыштығы. Бұл тиісті себептер мен шарттарды іске асырады.
Зорлау мотивтерін өз мүдделеріне қарай дәйекті түрде ауыстыру үрдісі байқалады. Алайда, қызығушылық-бұл бастапқы мақсат, ал зорлаудың барлық басқа себептері екі негізгі көріністе жинақталады: жыныстық құмарлықты қанағаттандыруға деген ұмтылыс; зорлық-зомбылық қажеттілігін қанағаттандыруға деген ұмтылыс. Мұнда зорлау мотиві мен тәсілі тығыз байланысты.
Зорлау жасауға кедергі келтіретін қорғаныс шаралары қажет. Қылмысты бақылау шеңберінде тиісті алдын алу шараларының жүйесі тиімді жұмыс істеуі тиіс. Автор ұсынған зорлаудың алдын алудың" теориялық схемасы " әлеуметтік бақылауды, әкімшілік қадағалауды, медициналық қадағалауды, жедел-іздестіру іс - шараларын және т.б. көздейді. Қылмыстық мінез-құлықтың алдын-алу және Виктимологиялық алдын-алу бір-бірімен тығыз байланысты болуы керек. Олардың бір мақсаты - жол бермеу зорлауға.
2. ҚЫЛМЫСКЕРДІ ЖАЗАЛАУ.
1. Елімізде жасалған әрбір қылмысқа сәйкес арнайы жаза бар екендігі барлығымызға айқын. Бұл қылмыс түріне Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне сәйкес 120-шы бапты қарастырайық. Зорлау, яғни жәбірленушіге күш қолданып немесе дәрменсіз күйін пайдаланып жыныстық қатынас жасау - бес жылдан сегіз жылға дейінге мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады. Ал егерде қылмыскер бұл әрекетті бірнеше рет жасаған болса, адамдар тобы алдын-ала сөз байласу арқылы жасаса, жәбірленушіге аса қатыгездікпен жасалса, өлтіру қатері туындаса, соз ауруын жұқтыруға алып келсе, қызметтік міндетін орындау кезінде жасалған зорлау болса бұл қылмыс түрінің жазасы қаталырақ болады, нақты айтсақ тоғыз жылдан он екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады. Ал егерде осы айтылған қылмыс түрі төтенше жағдай және жаппай тәртіпсіздік барысында жасалса, жәбірленушіге АЙТВ жұқтырып алса осымен қатар тағы басқа да ауыр зардаптарға ұшыраған болса қылмыскер белгілі бір лауазымды атқарудан он жыл мерзімге айырылып, он екі жылдан он бес жылға дейінгі бас бостандығынан айырылады. Бұны егерде қылмыстық топ жасаса, жәбірленуші кәмелеттік жасқа жетпеген болса белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан өмір бойына айыра отырып, он бес жылдан он жеті жылға дейін бас бостандығынан айырылады. Осы қылмыс түрін кәмелетке толмаған адамның ата-анасы, өгей әкесі педагог не оны тәрбилеу жөніндегі міндеттер Қазақстан Республикасының заңымен жүктелген өзге адам жасаған болса, екі және одан да көп кәмелеттік жасқа жетпеген адамдарға қарсы жасалса қылмыскерді белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан өмір бойына айыра отырып, он жеті жылдан жиырма жылға дейінгі бас бостандығынан айыруға жазаланады. Ал егерде осы жоғарыда аталған санаттарды қоса отырып, жәбірленушінің өліміне әкеп соқса белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан өмір бойына айыра отырып, жиырма жылға немесе өмір бойына бас бостандығынан айыруға жазаланады. Бұл жаза түрін барлық зорлау қылмыстарынан келтірілген зардаптардың салдары мен аспектілеріне байланысты қолданады. Бірақ та өздеріңізге мәлім ең төменгі жаза бес жылға дейінгі бас бостандығынан айыру болып табылады, осы орайда сіздерге мысал ретінде еліміздің Алматы облысында 2018 жылы болған жан түршігерліктей оқиғаны баяндасам, күйеуі мен екі баласынан айырылған жалғыз басты жесір әйелді үйінде зорлаған қылмыскердің үкімі не бәрі екі жыл алты ай болды. Неге ол қылмыскерге сот төрелігі бұндай жеңіл жаза түрін тағайындады? Себебі оның асырауында, жауапкершілігінде отбасы мен кішкентай балалары бар, осыған дейін ол бұндай қылмысқа тартылмаған, және толықтай бұл қылмысты мойындап, шын жүректен өкінетіндігін баяндаған. Жәбірленуші бұл жазамен келіспей, Алматы қалалық соттың шағым алқасына, Үнсіз қалма қоғамдық қорына да жүгінгенмен ешбір өзгертусіз қалды. Міне қазіргі танда ол қылмыскер өз жазасын өтеп бітіп, бостандықта жүр, бірақ та оның қайта қайталбауына кім кепіл? бұндай қылмыскердің жауапкершілігіндегі балалар қандай тәлім-тәрбие алады? екі жарым жыл көзді ашып жұмғанша өтіп кетеді, ал бұл жесір әйелдің құқығы аяққа тапталып, психикалық ауытқуы пайда болуына байланысты жұмысқа жарамсыз, әрі жан дүниесі мен абыройына нұқсан келді, бірақта бұны біздің әділетті сот төрелігі тек екі жарым жылға тенеді, әрине өкінішті. Сондықтан да қылмыскерді жазалау барысында оның қылмысты мойындауы, өкінуі, отбасы мен баласының бар екендігі, адал жар, үлгілі қызметкер немесе осыған сәйкес басқа да мінездемелер жаза тағайындау барысында негіз болмаса деп танысақ бұл қылмыскерлердің жаза түрі қаталдау болатын еді. Тағы да бір қылмыс түрін осы Алматы қаласынан мысалға алатын болсақ, 2019 жылдың наурыз айында Медеу мұз айдынындағы дәретханалардың бірінде болған. Жәбірленуші жасөспірім қызды осыған дейін 7 рет әр түрлі қылмыс жасаған, нақтырақ айтсақ зорлық жасаумен, қарақшылық, ұрлық, алаяқтықпен сотталған 1988 жылғы Алматы қаласының тұрғыны болып шықты. Бұл қылмыскердің жазасы үш жүз мың теңге моральдық төлем мен үш жыл алты айға бас бостандығанан айырған болатын. Сонымен қатар бұл жайтты Қазақстан Республикасының Қылмыстық құқық түсіндірмесі бойынша саралайтын болсақ, Зорлау, ягни жәбірленушіге немесе басқа адамдарга куш қолданып немесе оны қолдану қатерін төндіріп не жәбірленушінің дәрменсіз күйін пайдаланып жыныстық қатынас жасау -үш жылдан бес жылга дейінгі мерзімге бас бостандыгынан айыруга жазаланады.
2. Мынадай:
1) адамдар тобы, алдын ала сөз байласу арқылы адамдар тобы жасаган;
2) өлтіру қатерін төндірумен үласқан, сондай-ақ жәбірленушіге немесе
басқа адамдарга қатысты аса қатыгездікпен жасалган;
3) жәбірленушінің соз ауруын жүқтырып алуына әкеп соққан;
4) бірнеше рет жасалган зорлау -
бес жылдан он жылга дейінгі мерзімге бас бостандыгынан айыруга жазаланады.
3. Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген іс-әрекеттер, егер олар:
1) абайсызда жәбірленушінің өліміне әкеп соқса;
2) абайсызда жәбірленушінің денсаулыгына ауыр зиян келтіруге, оның
АИТВЖИТС жүқтырып алуына немесе өзге де ауыр зардаптарга әкеп соқса;
3) көрінеу кәмелетке толмаган адамга қатысты жасалса;
4) төтенше ахуал кезінде немесе жаппай тәртіпсіздіктер барысында жасалса;
5) кәмелетке толмаган адамга қатысты ата-анасы, педагог не оны тәрбиелеу
жөніндегі міндеттер Қазақстан Республикасының заңымен жүктелген езге де адам жасаса;
6) қылмыстық топ жасаса -
белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу қүқыгынан он жыл мерзімге айыра отырып немесе онсыз, ал 5) тармақта көзделген жагдайларда белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу қүқыгынан өмір бойына айыра отырып, он жылдан он бес жылга дейінгі мерзімге бас бостандыгынан айыруга жа- заланады.
4. Осы баптың бірінші, екінші немесе үшінші бөліктерінде көзделген іс-әрекеттер, егер олар көрінеу жас балага қатысты жасалса, -
белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан өмір бойына айыра отырып, он бес жылдан жиырма жылга дейінгі мерзімге бас бостандыгынан айыруга не өмір бойына бас бостандыгынан айыруга жазаланады.
Зорлаудың тікелей объектісі әйелдің жыныстык еркі жэне бостандығы, ал қосымша тікелей объектісі әйелдің денсаулығы, ар-намысы болып табылады. Қылмыстың жәбірленушісі тек қана әйел жынысты адамдар болады.
Объективтік жағынан алғанда зорлау жәбірленушіге немесе басқа адамдарға күш қолданып немесе оны қолданбақшы болып корқытып, не жәбірленушінің дәрменсіз күйін пайдаланып жыныстык қатынас жасау арқылы көрініс табады.
Зорлау дегеніміз еркектің әйелдің еркінен тыс, оның келісімінсіз табиғи түрде жыныстық қатынас жасауы болып табылады. Бұдан басқа күш қолданылып жасалатын жыныстық актілер нәпсіқұмарлық сипаттағы басқадай іс-әрекеттерге жатады (мыса- лы, табиғи емес түрде жыныс қатынасын жасау, еркек пен еркектің, әйел мен әйелдің зорлықпен жасалатын жыныстык қатынастары т.с.с.). Зорлауды жүзеге асырудың тәсілдері заңда (120-бап) атап көрсетілген. Олар:
1) жәбірленушіге немесе басқа адамдарга күш колдану; 2) немесе оны колданбақшы бо- лып коркыту; 3) жәбірленушінің дэрменсіз күйін пайдаланып жыныстык катынас жасау деп тура көрсетілген. Күш қолдануға жәбірленушінің карсылығын басу үшін оны ұрып- соғу, жарақаттау, баска да тәнін ауыртатын жаракаттар келтіру, қол-аяғын байлау, тұрғын жайға қамап ерекше үстау, көмек шақыруға мүмкіндік бермеу әрекеттері жатады.
Күш қолданбақшы болып қорқытуға кінэлінін жэбірленушіні, оның балаларын не- месе жақын туыстарын, өзгеде оган жакын деген адамдарды үрып-соғып, сабайтынын, азаптайтынын немесе басқадай зорлык әрекеттерін жасайтынын білдіретін эрекеттері жатады.
Жәбірленушінің дэрменсіз күйін пайдалануға оның дене бітімі немесе психикалық жай-күйіне байланысты (өте жастығына, кемтарлығына, есінің кіресілі-шығасылы бо- луына, баскадай ауыр наукастыгы немесе ессіз күйге келуі салдарынан) өзіне карсы істеліп жатқан әрекеттердің сипаты мен мәнін түсінбеушіліктен немесе оны түсінгенімен жэбірленушінің оган карсылық көрсетуге мастығынан, немесе басқадай негіздер бойын- ша шамасы келмеген жағдайлары жатады.
Зорлау күрамы болу үшін кінэлі адам заңда көрсетілген тәсілдердің бірін колдана отырып, жэбірленушімен физиологиялык жағдайда жыныстық қатынаста болуы қажет. Ягни көрсетілген қылмыс жыныстық актіні бастаған уақыттан, яғни кінэлінің өз жыныс мүшесін жәбірлеушінің жыныс органына енгізген сэттен бастап аяқталган деп танылады.
Қолданылып жүрген кылмыс заңы алдау арқылы жыныс катынасын жасаганы үшін қылмыстык жауаптылық белгілемейді. Сондықтан да әйелді алдап, ягни оған үйленемін деп сеніміне қиянат жасау жолымен жыныс қатынасын жасауда эйелді зорлау кылмысының қүрамы жоқ.
Ал күш жүмсау арқылы жәбірленушімен жыныс қатынасын жасауға бағытталған, бірақ кінәліге байланыссыз себептермен орындалмай қалған касакана эрекет зорлауға оқталу деп саналады.
Зорлауға окталуды баска кылмыстардан ажыратканда кінэлі жәбірленушімен жыныс қатынасын оның еркінен тыс жасауды мақсат қылғанын және колданылған күш осы мақсатқа жету үшін жүмсалғанын анықтау керек. Бұл жағдайлар анықталмаса, онда кінэлінің әрекетінде зорлауға оқталғандық үшін қылмыс қүрамы жоқ.
Жәбірленушіні жыныс катынасын жасауға көндіруге бағыгталған дәмелену, жалы- ну, сондай-ак алдау сиякты эрекеттерді зорлау немесе оған оқталу деп саралауға бол- майды. Накты жағдайларга байланысты мүндай іс-әрекеттер егер кінэлінің әрекетінде мэжбүрлеу фактісі орын алса, Қылмыстық кодекстің 123-бабымен саралануы мүмкін. Қазакстан Республикасының Жоғарғы Соты Пленумының 2007 жылғы 11 мамырдағы осы кылмыс жөніндегі айтылған нормативтік Қаулысында әйелді зорлаудан өз еркімен бас тарту мэселесін дүрыс анықтаудың маңызына ерекше токталган. Осы Қаулыға сэйкес қылмыс жасауга кіріскен адам зорлауга оқталу кезінде оны акырына дейін жеткізуге мүмкіндігі барын біле тұра зорлаудан өз ықтиярымен бас тарта оның эрекеті әйелді зор- лаудан өз еркімен бас тарту деп саналады.
Зорлаудан өз еркімен бас тартуға дейінгі жасалган қоғамга қауіпті эрекегтер (соккыға жығу, денеге жарақат салу, киімді жырту жэне т.б.) нақты жағдайларға қарай денеге қасақана жаракат салу, касакана мүлікті жою және басқа жауаптылықты белгілейтін Қылмыстык кодекстің баптары бойынша сараланады.
Жыныс катынасын жасауға физиологиялык жағынан қабілеті жоқ адамның жыныстык қатынастар жасау әрекеттері нактылы жағдайларга байланысты бүзақылық, корлау неме- се өзгедей жауаптылыкты көздейтін Қылмыстык кодекстің баска баптары бойынша сара- лануы мүмкін. Мұндай әрекеттер зорлауға окталғандык деп танылмайды.
Субъективтік жағынан зорлау тек қана тікелей қасақаналықпен жүзеге асырыла- ды. Кінәлі адам жәбірленушімен оның еркінен тысқары жағдайда заңда көрсетілген тәсілдерді қолданып жыныс катынасын жасайтынын біледі, сезеді және соны жүзеге асыруды тілейді.
Зорлаудың субъектісі болып 14-ке толган ер адам ғана болады. Әйелдер осы қылмыстың ұйымдастырушысы, айдап салушысы немесе көмектесушісі болуы мүмкін.
Қылмыстық кодекстің 120-бабының 2-тармағында зорлаудың мынадай ауырлататын түрлері көзделген:
1) адамдар тобы, алдын ала сөз байласқан адамдар тобы жасаган зорлау (ҚК-тің 31-бабының 1,2- тармақтарын караңыз).
2) өлтіру қатерін төндірумен ұштаскан, сондай-ақ жэбірленушіге немесе баска адамдарға қатысты аса қатыгездікпен жасалган зорлау.
Өлтіремін деп қоркытуға жәбірленушінің өзін, балаларын, жакын туыстарын, басқа да жакындарын шын мэнінде өлтіруге бағытталған іс-әрекеттерді жүзеге асыруға негіз боларлық сөздер айтуы, қимылдар көрсетулері (мысалы: кару-жарак, жарылатын зат, суык қаруды кезенуі) жатады. Жәбірленушіге жэне басқа адамдарға катысты аса қатыгездікпен зорлауда осы қылмыстың ауырлататын жеке түрі көрсетілген. Қатыгездіктің түсінігіне Қылмыстық кодекстің 96-бабының 2- тармағының д тармакшасына талдау жасағанда толык тоқталганбыз.
3) Жәбірленушінің соз ауруын жұқтырып алуына әкеп соққан зорлау. Өзінде соз ау- руы бар екенін білетін адам әйел зорлауды жүзеге асырса немесе зорланған жэбірленуші осы аурумен ауырса кінэлінің әрекеті осы тармақ бойынша тікелей сараланады.
4) бірнеше рет жасалған.
Бірнеше рет зорлау деп аяқталғаны немесе аяқталмағанына, сондай-ақ кінэлінің осы қылмысты жүзеге асырудағы атқарған рөліне қарамастан Қылмыстық кодекстің 120-бабын камтитын екі немесе одан да көп қылмыстарды істеуін айтамыз. Қылмыстық кодекстің 120-бабының 2-тармағының г тармақшасы бойынша саралауға істеген қылмысы үшін кінәлінің бұрын сотталғандығы немесе сотталмагандығы есепке алын- байды. Бұрын нәпсіқұмарлық сипаттағы зорлау әрекеттерін жасаған адамның (121-бап) эйел зорлағаны да (120-бап) осы баптың 2-тармагының 4 тармакшасымен саралануға жатады.
Кінәлі адам шамалы уақыт ішінде бір ниетпен жәбірленушімен бірнеше рет жыныс катынасын жасаса, онда оның осы әрекетінде зорлаудың бірнеше мэрте жасалған кұрамы бар.
Қылмыстық кодекстің 120-бабының 3-тармағында зорлаудың өте ауырлататын мына түрлері үшін:
1) абайсызда жәбірленушінің өлуіне әкеп соктырған;
2) абайсызда жәбірленушінің денсаулығына ауыр зиян келтіруге, оның АИТВ ЖИТС-ны жұқтыруына немесе өзге ауыр зардаптарға әкеп соққан;
3) көрнеу кәмелетке толмаған адамға катысты жасалса;
көрінеу кэмелеткетолмағанадамдызорлау 14пен 1 Бжастыңарасындагыжәбірленушіні олардың кәмелетке толмағанын кінәлінің көрінеу біле тұра зорлау әрекеттері баптың осы тармағы бойынша саралануға жатады. Егер кінэлі адам жәбірленушінің жасы жөнінде шын мәнінде қателессе, онда оны осы тармак бойынша жауапка тартуга болмайды.
4) төтенше ахуал кезінде немесе жаппай тәртіпсіздік барысында жасалса.
1. Кәмелетке толмаған адамға катысты ата-анасы, педагог не оны тәрбиелеу жөніндегі міндеттер Қазақстан Республикасының заңымен жүктелген өзге де адам жасаса;
2. Қылмыстық топ жасаса.
Абайсызда жәбірленушінің өліміне экеп соқтырган зорлауда кінәлінің екі нысаны орын алады. Зорлап жыныс қатынасын жасауды кінэлі тікелей қасақаналықпен жүзеге асырады, ал одан болатын зардап - жэбірленушінің өлуіне абайсыздықпен жол береді.
Қасакана кісі өлтірумен ұштасқан зорлау әрекеті орын алса, онда кінэлінің эрекеті Қылмыстық кодекстің 99-бабының 2-тармағының 10 тармақшасының және Қылмыстық кодекстің 120- бабының тиісті тармақтарымен кылмыстардың жиынтыгы бойынша сара- ланады.
120- баптың 3-тармағының 2 тармақшасында көрсетілген өзге де ауыр зардаптарга
121-
жәбірленушінің өзін-өзі өлтіруі немесе өзін-өзі олтіруге оқталуы, бала туу,
жыныстық қатынас жасау қабілетінен айырылуы, т.с.с. жатады.
Қылмыстық кодекстің 120-бабының 1, 2 немесе 3-бөліктерінде көзделген эрекеттер, егер олар көрінеу жас балаға қатысты жасалса, онда заңда көтеріңкі жауаптылық бел- гіленген.
Басқа елдермен қылмыс түрін саралау нәтижесі:
Алыс шетелдердің қазіргі заманғы қылмыстық заңнамасында зерттелгенге ұқсас өлтірудің білікті түрі қарастырылмаған. Мұны түсіндіруге болады: 1) жалпы құқықтық жүйе елдерінде-прецеденттік құқықтың әрекетімен; 2) континентальдық құқықтық жүйе елдерінде - осындай саралау белгісінің болуымен 172 кісі өлтіру басқа қылмыс жасалғанға дейін, кезінде немесе одан кейін жасалған кісі өлтіру ретінде. Ерекшелік-бұл шамамен АҚШ және Германия Қылмыстық кодексі. Шамамен АҚШ Қылмыстық кодексінде ауыр кісі өлтіруге зорлау немесе жыныстық зорлық-зомбылықпен байланысты кісі өлтіру жатады.
Германияның қылмыстық кодексі жазаны ауырлататын жыныстық құмарлықты қанағаттандыру үшін кісі өлтіру бейімділігінен өлімге әкелуді мойындайды. Басқа қылмыс жасауды жеңілдету немесе оны жасыру мақсатында кісі өлтіргені үшін жауапкершілік бөлек көзделеді. Бұл заңда толығымен негізделген, біріншіден, екі түрлі білікті кісі өлтіру араласпайды, екіншіден, бірінші жағдайда әрекеттің ішкі, субъективті жағына баса назар аударылады. Кісі өлтіру жыныстық құмарлықты қанағаттандыру үшін жасалған кезде жауапкершілікті арттырады.
Біздің еліміздегі жазалау барысымен АҚШ-ты салыстырып көрсек:
Жыныстық қылмыстарды қоғам ұзақ уақыт бойы қылмыстың ең түсінікті және қорқынышты түрлерінің бірі ретінде қарастырған. Бұл дегеніміз, прокурорлар өте ынталы және егер сіз жыныстық қылмыс үшін қамауға алынған болсаңыз, сіз үлкен Заңды мәселелерге тап болуыңыз мүмкін. Егер сізді соттайтын болса, жыныстық қылмыстың кейбір түрлері сізге өмір бойы өмір сүруге тура келетін стигма қоюы мүмкін.
Жыныстық қылмыскерлерге жататын әлеуметтік стигма эмоционалды, психикалық және әлеуметтік бұзылуларға әкелуі мүмкін. Егер сіз жыныстық құқық бұзушылар тізіліміне (Sex Offender Registry) кірсеңіз, бұл тізім сіздің кейінгі өміріңізге қатты әсер етеді. Сіз қайда тұрасыз, көршілеріңіз сіз туралы не біледі, сіз қайда жұмыс істейсіз, бәрі сіздің тіркелген жыныстық қылмыскер екеніңізге байланысты болады. Сіздің қарым -- қатынасыңыз бұзылуы мүмкін, мүмкін сіз жақсы жұмысқа орналаса алмайсыз, тұрғылықты жерді таңдауда да шектелесіз (егер сіз әлемдегі ең тыныш және бейбіт адам болсаңыз да) - мұның бәрі соттылықтың осы түрімен алдын-ала анықталады.
Қылмыстың көптеген түрлері "жыныстық қылмыс"ұғымына жатады. Әдетте, олар басқа адамға қатысты мәжбүрлеу немесе заңсыз жыныстық мінез-құлықпен байланысты. Бұл қылмыстарды реттейтін заңдар әр түрлі болады, бірақ олардың барлығы бір мақсатқа бағынады -- жыныстық сипаттағы түрлі қылмыстарға, соның ішінде жыныстық мәжбүрлеу мен зорлауға тыйым салу. Бұл қылмыстар олармен байланысты заңдар сияқты өте күрделі. Нью-Йорк штатының заңдары, сондай-ақ федералды заңдар прокурорлардың істі қозғау үшін белгілі бір талаптарды белгілейді. Ең негізгі деңгейде жыныстық қылмысқа сәйкес келетін негізгі талап- "келісімнің болмауы". Басқаша айтқанда, жыныстық қатынас немесе басқа адамға қарсы жасалған әрекеттер оның рұқсатынсыз жасалуы керек.
Бұл күш қолданылғанын немесе қандай да бір себептермен жәбірленуші жыныстық әрекеттерді тоқтата алмағанын немесе алдын ала алмағанын білдіруі мүмкін. Бұл сонымен бірге жәбірленушінің келісе алмайтындығын білдіруі мүмкін, өйткені ол физикалық немесе психологиялық тұрғыдан жасай алмады. Сексуалдық зорлық-зомбылық немесе қысым көрсету жағдайында, әсіресе балаларға қатысты, егер жәбірленуші ауызша немесе оның әрекеті арқылы келіскен болса да, қатаң жауапкершілік теориясына (Strict Liability) сәйкес жыныстық қылмыс ретінде анықталады.
ФЕДЕРАЛДЫҚ ЖЫНЫСТЫҚ ҚЫЛМЫС
Адамдар, айыпталушылар жыныстық қылмыстар және преследуемые федералдық деңгейде, бетпе-бет келуі мүмкін ең қатал жазалардың сот төрелігі жүйесінде. Бұған түрме жазасы, айыппұлдар және мерзім аяқталғаннан кейін жыныстық құқық бұзушылар реестріне тіркелу кіруі мүмкін. Жыныстық қылмыстардың көпшілігі әлі де мемлекеттік заң юрисдикциясына жататынына қарамастан, жыныстық қылмыскерлердің тізілімін жүргізу (Sex Offender Registry) федералды органдардың құзыретіне кіреді. Америка Құрама Штаттары Кодексінің 18-бөлімінде көптеген жыныстық қылмыстарға қолданылатын федералды заңдар көрсетілген.
ҰЛТТЫҚ ТІРКЕУ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ ЖЫНЫСТЫҚ СОТТАЛҒАНДАРДЫ ХАБАРДАР ЕТУ
Америка Құрама Штаттарында босатылғаннан және бостандыққа шыққаннан кейін барлық жыныстық қылмыстар үшін сотталғандар тіркеуден өтіп, жыныстық сотталғандардың Ұлттық тізіліміне хабарлама жіберуге міндетті. Бұл олардың қазіргі тұрғылықты жері, қызметтік жағдайы, оқу орындарына баруы және басқа да жеке мәліметтері туралы ақпарат беруге және оның әрқашан өзекті болуын қамтамасыз етуге міндетті екенін білдіреді. Әр мемлекеттің өз тізілімі бола алатындығына қарамастан, олардың барлығы кең Ұлттық жүйемен байланысты.
Тіркелген тұлға туралы тізілімдегі ақпарат жаңартылған сайын, ол автоматты түрде белгілі бір юрисдикцияның мемлекеттік немесе қалалық органдарына жіберіледі. Мұндай ақпарат: тіркелген адамның мекен-жайы немесе географиялық ауданы, оның жыныстық қылмысының деңгейі және осы құқық бұзушыға нақты белгіленген кез келген шектеулер. Сексуалдық сотталушы ретінде тіркелу тұрғылықты жерді таңдауға және көшеде жүруді таңдауға шектеулер қоюы мүмкін. Тіркелген адамның мектеп кампусына немесе қоғамдық саябаққа қаншалықты жақын болуына қатысты шектеулер бар.
Жыныстық сотталған адамды түрмеден немесе психиатриялық ауруханадан босатпас бұрын, оған федералды тіркеу міндеті бар екендігі және заң бойынша өзінің ақпаратын үнемі жаңартып отыруға міндеттілігі туралы айтылады. Құқық бұзушы тізілімде қалатын уақыт кезеңі деңгейлер жүйесімен анықталады.
I деңгейдегі қылмыс жасаған адамдар хабарламаны Тізілімге 15 жыл ішінде беруге тиіс
II деңгейдегі қылмыстар жасаған адамдар 25 жыл ішінде Тізілімге хабарлама беруге тиіс
III деңгейдегі қылмыстар жасаған адамдар хабарламаларды тізілімге өмір бойы беруге тиіс
ЖЫНЫСТЫҚ ҚЫЛМЫС НЬЮ-ЙОРКТЕ
Нью-Йорк заңнамасында көптеген түрлі әрекеттер жыныстық қылмыстың анықтамасына түседі. Жыныстық қатынасты қылмыс ретінде жіктейтін екі негізгі категория бар екенін түсіну керек. Бірінші санатқа еңбекке қабілетті ересек адамды жыныстық қатынасқа мәжбүрлеу жатады. Екінші санатқа баламен немесе кәмелетке толмаған адаммен, сондай-ақ ақыл-ой немесе физикалық қабілетсіздік тұрғысынан өз келісімін бере алмайтын адамдармен жасалған жыныстық қатынас жатады (комада болу, есірткінің әсерінен және т.б.). Екінші санатқа жататын жыныстық актілер автоматты түрде қылмыстық құқық бұзушылық ретінде жіктеледі.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz