Кәсіпорын қаражатының тұжырымдамасы мен құрамы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 5
1.КӘСIПОРЫННЫҢ АҚША ҰҒЫМЫ, ҚАРАЖАТТЫ ЕСЕПКЕ АЛУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЕРЕЖЕЛЕРI МЕН ТӘРТIБIНIҢ МАЗМҰНЫ 7
1.1 Кәсіпорын қаражатының тұжырымдамасы мен құрамы 7
1.2 Ақша қарaжаттaрының экoномикалық мәні мен мазмұны 9
1.3 Кәсіпорындaғы ақша қаражаттарының қозғaлысын ұйымдaстырудың теориялық аспeктілері мeн мәні 14
1.4 Кәсіпорынның ақша ағымдарын басқару және ұйымдастыру жүйeсіндегі қaржылық талдaудың ролі 19
2. Дента ЖШС-ДЕ АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ЕСЕБІ МЕН ТАЛДАУЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ 26
2.1. Зерттеу объектісінің ұйымдық-құқықтық сипаттамалары 26
2.2Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау 28
2.3 Кәсіпорындағы ақша қaражаттaрының қозғaлысын талдaу 31
3. Дента ЖШС-ДАҒЫ АҚША АҒЫНЫН ТАЛДАУ 35
3.1Кәсіпорынның қаржылық нәтижелерін талдау, оларға ақша ағындарының әсерін анықтау 35
3.2 Ақша ағындарының құрамы мен серпінін талдау 37
3.3 Қолма-қол ақшаның оңтайлы деңгейін анықтау 42
3.4 Қаражатты пайдалану тиімділігін талдау және оны жетілдіру жөніндегі ұсынымдар 46
ҚОРЫТЫНДЫ 48
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 51
РЕФЕРАТ
Дипломдық жұмыс -- беттен, -- кестеден, ,қорытынды бөлімнен,-- пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Жұмыстың мақсаты: Теория мен практиканы зерделеу негізінде ақша қаражаттары қозғалысының есебі мен талдауын зерттеу.
Зерттеу нысаны - Дента ЖШC-де ақша қаражаттары қозғалысын есепке алуды ұйымдастыру болып табылады.
Зерттеу міндеттері:
1.Кәсіпорынның ақша ұғымын, оларды есепке алу ережелері мен тәртібінің мазмұнын анықтау;
2. "Дента" ЖШС-де ақша есебін ұйымдастыруды зерттеу.
3.Ақша қаражаттарының қозғалысын талдау және оларды "Дента"ЖШС-де пайдалану тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстар әзірлеу.
Пәні -
Нәтижелер:
Кәсіпорынның ақша ұғымын, оларды есепке алу ережелері мен ақша қаражаттары қозғалысын зерттеп, әдеби шолу жасалды
Қаражатты пайдалану тиімділігі талданып және оны жетілдіру жөніндегі ұсынымдар жасалды.
Реферат
Дипломная работа состоит из -- страниц, , -- таблиц,заключительной части,-- списков использованной литературы.
Цель работы: Изучение учета и анализа движения денежных средств на основе изучения теории и практики.
Объект исследования - Организация учета движения денежных средств в ТОО "Дента".
Задачи исследования:
1. Определить понятие денег предприятия, Содержание правил и порядка их учета;
2. Изучить организацию учета денежных средств в ТОО "Дента";
3. Анализ движения денежных средств и выработка предложений по повышению эффективности их использования в ТОО "Дента".
Специальности -
Результаты:
* Проведен литературный обзор, изучивший понятие денег предприятия, правила их учета и движения денежных средств
* Проанализирована эффективность использования средств и выработаны рекомендации по ее совершенствованию
Abstract
The thesis consists of -- pages, , -- tables, , the final part, -- lists of references.
The purpose of the work: The study of accounting and cash flow analysis based on the study of theory and practice.
The object of the study is Organization of cash flow accounting in "Дента" LLP.
Research objectives:
1. Define the concept of the company's money, the content of the rules and the order of their accounting;
2. To study the organization of accounting of funds in LLP "Дента";
3. Cash flow analysis and development of proposals to improve the efficiency of their use in "Дента" LLP.
Thing -
Results:
* A literary review was conducted that studied the concept of enterprise money, the rules of their accounting and cash flow
* Analyzed the effectiveness of the use of funds and developed recommendations for its improvement\
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі.Қолма-қол ақша айналым қаражатының аса маңызды тобына жатады. Кез келген меншік нысанындағы ұйымның әл-ауқаты, шаруашылық жүргізуші субъектінің өмір сүруі және одан әрі өмір сүруі олардың қажетті мөлшерде болуына байланысты.
Кәсіпорындарда қорлар қолма-қол ақша түрінде банкте есеп айырысу шоттарында, мақсатты қорларға арналған арнайы шоттарда, арнайы шоттарда сақталады, сондай-ақ аккредитивтер, чек кітапшалары, депозиттер және бағалы қағаздарға қаржы инвестициялары, т.б. түрінде пайдаланылады.
Қолма-қол ақша ағымдағы операцияларды орындау үшін пайдаланылады. Күтпеген төлемдерді жүзеге асыру үшін қолма-қол ақша қажет, себебі кәсіпорын өз қызметінде белгісіздік әсеріне ұшырайды. Компанияға алыпсатарлық себептерге байланысты ақша керек, себебі тиімді инвестициялық мүмкіндіктің өзін көрсетуі мүмкін деген нөлдік ықтималдық жоқ.
"Ақша қаражаттары қозғалысының есебі мен талдауы" біліктілік жұмысы шеңберінде зерттеудің өзектілігі ақша қаражатын тиімді пайдалану үшін олардың түсімін сауатты жоспарлай білу қажеттілігімен айқындалады; ақша қаражатының есебін дұрыс жүргізу үшін олардың көптеген заңнамалық және үнемі өзгеріп отыратын нормаларын, ережелері мен тәртібін білу талап етіледі; шаруашылық қызметтің қалаулы тиімділігі, тұрақты қаржылық жай-күйі ақша қаражатының пайда, айналым капиталы және ақша қаражаттарының қозғалысын жеткілікті және келісілген бақылау кезінде қол жеткізілді.
Зерттеудің нысанасы мен объектісі Дента ЖШC-де ақша қаражаттары қозғалысын есепке алуды ұйымдастыру болып табылады.
Зерттеудің мақсаты. Теория мен практиканы зерделеу негізінде ақша қаражаттары қозғалысының есебі мен талдауын зерттеу және жетілдіру бойынша ұсынымдар әзірлеу, ақпарат алу үшін ақша ағындарын талдау және қаражатты тиімді пайдалану жөніндегі ұсынымдарды әзірлеу болып табылады.
1.Кәсіпорынның ақша ұғымын, оларды есепке алу ережелері мен тәртібінің мазмұнын анықтау;
2. "Дента" ЖШС-де ақша есебін ұйымдастыруды зерттеу.
3.Ақша қаражаттарының қозғалысын талдау және оларды "Дента" ЖШС-де пайдалану тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстар әзірлеу.
Зерттеу әдісі - ақпаратты жинау, қорыту, жүйелеу және талдау, ресімделген презентация.
Қорытынды біліктілік жұмысы кіріспеден (зерттеудің мақсаттары мен міндеттерін белгілеу, таңдалған тақырыптың өзектілігін негіздеу), негізгі бөлімді (қаражатты есепке алу мен бақылауды ұйымдастыруды талдау), қорытындыны (қорытындыларды қамтитын), сондай-ақ пайдаланылатын көздер мен қосымшалардың тізбесін қамтиды.
Қорытынды біліктілік жұмысының практикалық маңызы бар, себебі зерттеу процесінде жасалған теориялық және практикалық қорытындылар нақты ұсынымдарға келтіріледі, бұл оларды зерттелетін ұйымда тікелей қолдануға мүмкіндік береді.
1.КӘСIПОРЫННЫҢ АҚША ҰҒЫМЫ, ҚАРАЖАТТЫ ЕСЕПКЕ АЛУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЕРЕЖЕЛЕРI МЕН ТӘРТIБIНIҢ МАЗМҰНЫ
1.1 Кәсіпорын қаражатының тұжырымдамасы мен құрамы
Қолма-қол ақша,ағымдағы активтердің ең өтімді бөлігі айналым қаражатының құрамдас бөлігі болып табылады. Қолма-қол ақша деп қолма-қол ақша, есеп айырысу, ағымдағы арнайы, шетел валютасы мен депозиттік шоттардағы ақша түсіндіріледі.
Компанияның қолма-қол ақша құрамын олардың құрамы, өтімділік дәрежесі және оңтайлы үйлесімі бойынша сипатталады.
Кәсіпорынның кассасы. Кәсiпорында тiкелей сақталатын негiзгi, сондай-ақ шетелдiк валютадағы қолма-қол ақша, бағалы қағаздар мен ақша құжаттары кәсiпорынның кассалық үстелiн құрайды. Әлемдік тәжірибеде кассалық үстел кәсіпорынның ағымдағы қажеттіліктерін қолма-қол ақшамен (жалақы беру, іссапар шығыстарына қаражат беру және т.б.) қанағаттандыруы тиіс деп қабылданады, ал қаражат пен оларға теңестірілген активтердің негізгі бөлігі әдетте банкте ағымдағы шотта сақталады. Кәсiпорынның кассасында iрi қаражатты ұстау банкпен салыстырғанда тәуекелдi болып саналады, сондықтан қаржы басқарушысы кәсiпорынның ағымдағы күнгi қажеттiлiгi үшiн ең төменгi қажеттi соманы кассалық жұмыс үстелiнде алатындай қаржы саясатын әзiрлеуге мiндеттi.
Қазіргі кезде көп жағдайда кәсiпорындар өз әрекеттерiнiң тиiмдi тактикасын жоспарлай алмайды. Кассадағы қолма-қол ақшаның көп мөлшері мынадай факторларға да байланысты:
күтпеген оқиғалар болған жағдайда, ол қомақты ақшаны қажет етеді;
банктен қолма-қол ақшаның болмауына байланысты кәсіпорынның ағымдағы шотына қызмет көрсететін банктің төлемеу тәуекелінен сақтандыру.
Кәсiпорындардың, әсiресе коммерциялық кәсiпорындардың қызметiнде төлемдердiң түрiне қарай тауарларға (шикiзатқа, материалдарға, жиынтықтауыштарға) және қызметтерге бағаларды қолма-қол немесе қолма-қол ақшасыз нысанда саралау да маңызды болып табылады. Бұл өз кезегiнде кәсiпорындарды қолма-қол ақшамен және көбiнесе заңдарды айналып өту кезiнде төлемнiң тиiмдiлiгi төмен және шығынсыз нысанын пайдалануға мәжбүрлейдi.
Ағымдағы шоттарды заңды тұлға болып табылатын және дербес балансы бар кәсiпорындар ашады. Ағымдағы шотты ашу тәртiбi нұсқаулықпен реттеледi, оған сәйкес әрбiр кәсiпорын бiр банкте бiр ғана ағымдағы шот аша алады.
Ағымдағы шотта бос қолма-қол ақша және сатылған өнiмдер, орындалған жұмыстар мен қызмет көрсетулер, банктен алынған қысқа мерзiмдi және ұзақ мерзiмдi кредиттер және басқа да кредиттер бойынша түсiмдер шоғырландырылады.
Кәсіпорынның барлық дерлік төлемдері ағымдағы шоттан жүзеге асырылады: жеткізушілерге материалдар үшін ақы төлеу, бюджет алдындағы қарыздарды өтеу, әлеуметтік сақтандыру, жалақы, материалдық көмек, бонустар және т.б. беру үшін кассаға ақша алу. Банк ақша шығаруды, сондай-ақ осы шоттан қолма-қол ақшасыз аударуды, әдетте, кәсiпорынның - ағымдағы шот иесiнiң бұйрығы негiзiнде немесе оның келiсiмiмен (акцептi) жүзеге асырады.
Батыстық практикада ағымдағы шот ағымдағы қызметте қажетті қаражатты сақтаудың ең оңтайлы нысаны болып саналады. Қазақстанда банк жүйесінің тұрақсыздығына, атап айтқанда, өңірлердің шеткі аймақтарындағы банк филиалдарының аса маңызды жағдайына байланысты банктің кінәсінен ағымдағы шоттан төлем жасамау тәуекелі жоғары.
Ағымдағы шот ашу мүмкін емес кәсіпорындар мен ұйымдар үшін ашылады:
коммерциялық емес ұйымдар;
заңды тұлғаның жекелеген бөлімшелері;
бюджеттiк мекемелер мен басшылары тәуелсiз кредиттердi басқарушы болып табылмайтын ұйымдар.
Ағымдағы шот бойынша операциялардың тiзбесi шектеледi, ал қаражат бекiтiлген сметаға қатаң сәйкестiкте ғана кәдеге жаратылуы мүмкiн. Ағымдағы шоттың режимi ол туралы нормативтiк құқықтық актiлерде белгiленген филиалдың өкiлеттiктерiн және қолданылып жүрген заңдарға сәйкес бюджеттер мен мемлекеттiк бюджеттен тыс қорлар алдындағы мiндеттемелердi ескере отырып айқындалуға тиiс.
Валюта шоты. Кез келген кәсіпорын шетел валютасымен операциялар жасай алады. Осы мақсатта Қазақстан Орталық банкiнен шетел валютасындағы операцияларды орындауға рұқсаты (лицензиясы) бар банкте шетел валютасында ағымдағы шот ашу қажет. Лицензия алған банктер уәкiлеттi банктер деп аталады.
Қазақстан кәсiпорындары - сыртқы экономикалық қызметке қатысушылар жасасқан, төлемi шетел валютасымен жүргiзiлетiн келiсiм-шарттар бойынша жұмыс iстейтiн кәсiпорындар түсiмнiң 30%-ын уәкiлеттi банктер арқылы ол есепке алынған күннен бастап 7 күн iшiнде валюта нарығында сатуға мiндеттi. Бұл ерекшелiк шетел валютасында алынған кiрiстердiң бүкiл сомасын транзиттiк шот деп аталатын шотқа бастапқы көрсетудi талап етеді. Банк клиентке шетел валютасындағы қаражатты сату және ағымдағы шотқа есептеу туралы құжатты уақтылы алу мақсатында есептелген сомалар туралы хабарлайды. Егер компаниядан шетел валютасын сату туралы өкім алынбаса, банк оны өз бетінше жүргізе алады.
Депозит. Көбінесе қазіргі уақытта қажеттіліктері жоқ ақша қаражаттары немесе олардың сомасы осы қаражаттың мақсатына сәйкес келмейді және компания белгілі бір ақша жинау қажет деп санайды. Мысал ретінде жинақтау қорлары, амортизациялық аударымдар және т.б. бола алады, компания ақша қаражаттарының өтімділігінің жоғары дәрежесін де, олардағы кірісті де қамтамасыз ететін депозит сияқты нысанды таңдайды. Осының арқасында компания бұл ақшаны өндіріске жұмсамай, айтарлықтай шығындарсыз бір уақытта қолында ұстай алады.
Бағалы қағаздар. Кәсiпорынның қаражатына сондай-ақ кәсiпорынның кассасында немесе банктiң депозитінде орналасқан өтiмдiлiгi бар бағалы қағаздар да жатады. Бағалы қағаздар орындайтын функция кен орнының функциясына ұқсас болғанымен, олардың айналыс тәсілінде, өтімділік дәрежесінде және рентабельділік дәрежесінде бірқатар елеулі айырмашылықтары бар. Мысалы, депозиттен қаражатты мерзімінен бұрын алу кезінде компания пайыздың бір бөлігін жоғалтуы мүмкін, ал бағалы қағаздарды сату кезінде нарық конъюнктурасына байланысты ол тіпті ұтылып қалуы да мүмкін.
Бағалы қағаздарды мынадай түрлерге бөлуге болады:
Үлес - акционерлiк қоғамның капиталына үлестiң салымын көрсететiн бағалы қағаз. Оның иесiне дивиденд түрiндегi пайданың тиiстi бөлiгiне құқық бередi.
Промиссиялық ескертпе - қамтамасыз ету түрі, ақшалай міндеттеме.
Ордер - белгілі бір бағамен белгілі бір уақытқа эмитенттің акцияларын сатып алудың артықшылықты құқығын білдіретін бағалы қағаз.
Опцион - ақша сыйақысы үшiн осы құқықты жүзеге асыруға мiндеттенетін контрагентке белгiлi бiр мерзiм iшiнде басқа бағалы қағазды сатып алуға немесе сатуға құқық беретiн қысқа мерзiмдi бағалы қағаз.
Қолма - қол ақшаның үлкен қорын құрудың әрқашан артықшылықтары бар-олар қолма-қол ақшаның сарқылу қаупін азайтады және тарифті заңда белгіленген мерзімнен бұрын төлеу талабын қанағаттандыруға мүмкіндік береді. Екінші жағынан, уақытша бос, пайдаланылмайтын ақша қаражатын сақтау шығындары бағалы қағаздарға қысқа мерзімді ақша салумен байланысты шығындардан әлдеқайда жоғары (атап айтқанда, оларды қысқа мерзімді инвестициялау мүмкін болған кезде алынбаған пайда мөлшерінде шартты түрде қабылдауға болады).
1.2 Ақша қарaжаттaрының экoномикалық мәні мен мазмұны
Меншiк нысанына қарамастан барлық ұйымдар немесе мекемелер қаражатты банктерде сақтауға тиiс. Бірақ материалдық құндылықтарды, тұрмыстық қажеттіліктерге арналған заттарды сатып алғаны үшін ақшалай төлемдер үшін оларға белгілі бір мөлшерде ақша болуға және оларды ағымдағы шығындарға пайдалануға рұқсат етіледі.
Осы мақсатта ұйымдар немесе мекемелер кассалық жұмыс үстелiн - қолма-қол ақша және ақша құжаттарын қабылдау, беру және сақтау үшiн орын құрады.
Ұйымда немесе мекемеде кассалық жұмысына қатысы жоқ адамдарға қол жеткізуге тыйым салынған кассалық үстел үшін оқшауланған үй-жай бөлінуі тиіс. Касса үй-жайларының есіктері оларды құлыптауға арналған құрылғымен жабдықталуы тиіс, яғни операциялар кезінде олар ішкі жағынан жабылуы тиіс.
Қолма-қол ақшамен жұмыс iстеу жөнiндегi операцияларды жүргiзу үшін ұйымдардың немесе мекемелердiң штатындағы лауазым - кассир көзделедi.
Кассирдi жалдау ұйым немесе мекеме басшысының бұйрығымен (өкiмiмен) ресiмделедi. Кассирдi жұмысқа тағайындау туралы бұйрық шығарылғаннан кейiн ұйымның немесе мекеменiң басшысы Қазақстан Республикасының кассалық операцияларды жүргiзу тәртiбiнде жоғарыда көрсетiлген лауазымдық нұсқаулықпен таныстыруға және кассирмен толық жеке материалдық жауапкершiлiк туралы келiсiм жасасуға мiндеттi.
Қазiргi уақытта кассирдi қабылдау туралы бұйрықтар кадр есебiн жүргiзу үшiн бастапқы есепке алу құжаттамасының бiрыңғай нысандарын пайдалана отырып ресiмделедi.
Мемлекетте кассир лауазымы жоқ ұйымдарда - шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiнде соңғысының мiндеттерiн бас бухгалтер немесе басқа қызметкер онымен толық жеке материалдық жауапкершiлiк туралы келiсiм
жасалған жағдайда ұйым басшысының жазбаша бұйрығымен орындауы мүмкiн.
Қазiргi уақытта қызметкерлердi (оның iшiнде кассирлердi) жұмысқа қабылдау туралы бұйрықтар кадр есебiн жүргiзу үшiн бастапқы есепке алу құжаттамасының бiрыңғай нысандарын пайдалана отырып ресiмделедi.
Қазақстан Республикасының касса операцияларын жүргiзу тәртiбiмен танысу туралы кассир квитанциясының үлгi мазмұны мынадай болуы мүмкiн:
Кассир қызметтiк мiндеттерiн тиiсiнше орындағаны үшiн бiлуi тиiс:
кассалық операцияларды жүргізуге қатысты басқарушылық және нормативтік құжаттар (қарарлар, бұйрықтар, бұйрықтар, нұсқаулар және т.б.);
қолма-қол ақшаның және банктік құжаттардың бланкілері; қаражатты қабылдау, беру, есепке алу және сақтау қағидалары;
кіріс және шығыс құжаттарды беру тәртібі;
ұйым үшін белгіленген ақшалай қалдықтар бойынша лимиттер және олардың сақталуын қамтамасыз ету ережелері;
касса кiтапшасын жүргiзу және кассалық есеп жасау тәртiбi;
электрондық компьютерлерді пайдалану ережелері;
еңбекті ұйымдастыру негіздері, ішкі еңбек тәртібінің ережелері, еңбекті қорғау, қауіпсіздік техникасы, өндірістік санитария және өртке қарсы қорғау ережелері мен ережелері.
Лауазымдық нұсқауда кассирдiң мынадай негiзгi мiндеттерi көзделедi:
олардың сақталуын қамтамасыз ететін нормаларды міндетті түрде сақтай отырып, қаражатты қабылдау, есепке алу, беру және сақтау жөніндегі операцияларды жүзеге асыру;
белгiленген лимиттен тыс қолма-қол ақшаны банк мекемесiне енгiзу;
кіріс және шығыс құжаттары негізінде касса кітабын жүргізу;
құжаттарды орындау және белгіленген тәртіпке сәйкес банк мекемелерінде жалақы, бонустар төлеуге, іссапарлық және басқа да шығыстарды төлеуге арналған қаражатты алу;
ақшалай сомалардың нақты болуын кітап балансымен салыстыру;
кассалық есептерді дайындау.
Кассир өзi қабылдаған барлық құндылықтардың сақталуына және ұйымға қасақана iс-әрекет жасау нәтижесiнде де, өзiнiң мiндеттерiне немқұрайлы немесе адал емес көзқарастың салдарынан келтiрiлген зиян үшiн де қолданылып жүрген заңдарға сәйкес толық материалдық жауапкершiлiкке тартылады.
Толық материалдық жауапкершiлiк туралы жазбаша шарттарды ұйым 18 жасқа толған және лауазымдарды атқаратын немесе оларға берiлген құндылықтарды сақтаумен, өңдеумен, сатумен (босатумен), тасымалдаумен немесе өндiрiстiк процесте пайдаланумен тiкелей байланысты жұмыстарды орындайтын қызметкерлермен жасаса алады.
Жұмыс берушi толық жеке немесе ұжымдық (бригадалық) материалдық жауапкершiлiк туралы жазбаша келiсiмдер жасай алады.
Осы қаулыға сәйкес кассирмен толық жеке материалдық жауапкершiлiкпен шарт жасалуы тиiс.
Бөлімшелері көп немесе орталықтандырылған бухгалтериялар қызмет көрсететін ұйымдарда сыйақы, әлеуметтік сақтандыру бойынша жәрдемақы, стипендия төлеуді ұйым басшысының жазбаша бұйрығымен кассирлерден басқа, олармен толық жеке материалдық жауапкершілік туралы келісім жасалған және кассирлер үшін белгіленген барлық құқықтар мен міндеттер қолданылатын тұлғалар жүргізуі мүмкін.
Ақшалар мен басқа да құндылықтар отқа төзімді металл шкафтарда немесе жекелеген жағдайларда қарапайым металл шкафтарда сақталуы тиіс. Касса аяқталғаннан кейiн олар кiлтпен жабылады және кассирдiң мөрiмен бекітіледі. Кiлттер мен мөрлердi қараусыз қалдыруға, рұқсат етiлмеген адамдарға беруге және олардың есепке алынбаған көшiрмелерiн жасауға тыйым салынады. Кассир пломбалаған қапшықтарда тiркелген дубликат кiлттерi кәсiпорын басшысында сақталады.
Заңдарға сәйкес меншiк нысанына қарамастан барлық ұйымдар мен мекемелер қаражатты банктерде сақтауға тиiс. Бірақ оларға кассада белгілі бір мөлшерде ақша болуға және оны ағымдағы шығындарға пайдалануға рұқсат етіледі - мысалы, материалдық құндылықтарды, тұрмыстық қажеттіліктерге арналған заттарды сатып алуға ақшалай төлемдер үшін . Осы мақсатта қызмет көрсететiн банк ұйымдар мен мекемелер үшiн олардың басшыларының келiсiмi бойынша кассадағы қолма-қол ақша қалдығының лимитiн белгiлейдi.
Лимит белгiлеу үшiн ұйым белгiленген нысанда банкке арнайы есеп айырысуды ұсынады. Лимит ұйым мен мекеменiң шаруашылық қызметiнiң ерекшелiктерiн, банктер мекемелерiне қолма-қол ақшаны жеткiзу мерзiмдерiн және оларды сақтау шарттарын ескере отырып белгiленедi. Осылайша, қолма-қол ақшамен ақшалай түсiмi бар ұйымдар мен мекемелер үшiн және ақшаны күн сайын банктерге жұмыс күнiнiң аяғында тапсыру үшiн лимит келесi күннiң таңертеңiнен бастап олардың қалыпты жұмысын қамтамасыз етуге мүмкiндiк беретiн мөлшерде белгiленедi. Ал ақшалай түсімі бар, бірақ келесі күні банктерге ақша тапсыратын ұйымдар мен мекемелер үшін лимит орташа тәуліктік ақшалай түсім мөлшерінде айқындалады. Егер қолма-қол ақшамен түсетiн ақшалай түсiмi бар ұйым немесе мекеме оларды күн сайын банкке бермесе, онда лимит мөлшерi түсiмдердiң сомасына және жеткiзу мерзiмдерiне қарай белгiленедi. Қолма-қол ақшамен ақшалай түсiмi жоқ ұйымдар мен мекемелер үшiн лимит қолма-қол ақшаның орташа тәулiктiк шығысы шегiнде айқындалады.
Кассадағы қолма-қол ақша қалдығының лимитi әрбiр күннiң аяғындағы қалдық белгiленген сомадан аспауға тиiс дегендi бiлдiредi. Алайда кассадағы айналым, яғни күндіз алынған және берілген ақша сомасы осы лимитпен шектелмейді. Бірақ белгіленген қалдық лимитінен асатын қолма-қол ақшаның барлық сомасы банкке сақтауға тапсырылуы тиіс. Қолма-қол ақша қалдығының белгiленген лимитiне ұйым банктен жалақы, стипендия, әлеуметтiк сақтандыру жөнiндегi жәрдемақы, iссапар шығыстарын төлеу үшiн алатын қаражат кiрмейтiнiн ескеру қажет. Аталған шектен тыс қаражаттар банктен нысаналы мақсаты бойынша берiледi. Яғни оларды банктен ақша алған кезде чекте көрсетілген мақсаттарға ғана жұмсауға болады)..
Жыл iшiнде қолма-қол ақша қалдығының лимитi ұйымның немесе мекеменiң талабы бойынша өзгертілген еңбек жағдайларын ескере отырып қайта қаралуы мүмкiн.
Ұйымның немесе мекеменiң кассалық кассасына түскен қолма-қол ақша дер кезiнде тiркелуге және кейiннен осы ұйымның немесе мекеменiң банктiк шоттарына есепке алу үшiн банкке жеткiзiлуге тиiс.
Заңды және жеке тұлғаларға тауарларды өткiзумен (жұмыстарды орындаумен, қызметтер көрсетумен) байланысты ақшалай төлемдердi жүзеге асыру кезiнде барлық ұйымдар мен мекемелердiң (кредиттiк мекемелерден басқа) қолма-қол ақшаны қабылдауы кассаларды (бұдан әрi - касса деп аталатын) мiндеттi түрде пайдалана отырып жүргiзiлуге тиiс.
Кассаны қолдану аясы, оған қойылатын талаптар және касса жабдықтарын пайдаланатын ұйымдардың міндеттемелері Кассалық есеп айырысуларды және (немесе) есеп айырысуларды төлем карточкаларын пайдалана отырып жүзеге асыру кезінде касса жабдықтарын пайдалану туралы Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 2021 жылғы 22 қарашадағы № 99 қаулысы бойынша заңмен реттеледі.
Ұйымдардың немесе мекемелердiң басқа тұлғалардың - шот иелерiнiң (оның iшiнде жеке тұлғалардың) шоттарына олардың ағымдағы шотын айналып өтіп қолма-қол ақшаны аударуға құқығы жоқ. Осы рәсiмдi орындамағаны үшiн ұйымға немесе мекемеге енгiзiлген жарна сомасының 2 еселенген мөлшерiнде айыппұл салынады.
Қолма-қол ақшаны жеткiзу тәртiбi мен мерзiмдерiн банктер ақша айналымын жеделдету қажеттiлiгiне және олардың банктердiң жұмыс iстеу күндерi кассаға уақтылы түсуiне қарай ұйымдар немесе мекемелер басшыларының келiсiмi бойынша белгiлейдi.
Бұл ретте ұйымдардың немесе мекемелердiң қолма-қол ақша қаражатын жеткiзудiң мынадай мерзiмдерi белгiленуi мүмкiн:
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік байланыс комитетінің банктері немесе кәсіпорындары бар елді мекенде орналасқан ұйымдар, мекемелер үшін - күн сайын кассаға қолма-қол ақша түскен күні;
өз қызметiнiң ерекшелiгiне және жұмыс режимiне байланысты, сондай-ақ кешкi қолма-қол ақша жинау немесе банктiң кешкi кассасы болмаған жағдайда күн сайын жұмыс күнiнiң аяғында - келесi күнде Мемлекеттiк байланыс комитетiнiң банктерiне немесе кәсiпорындарына қолма-қол ақшаны бере алмайтын ұйымдар үшiн;
Қазақстан Республикасы мемлекеттік байланыс комитетінің банктері немесе кәсіпорындары жоқ елді мекенде орналасқан ұйымдар немесе мекемелер үшін, сондай-ақ олардан қашықта орналасқандар үшін - бірнеше күнде 1 рет.
Ұйымдар немесе мекемелер өздерiнiң банк шоттарынан жалақыға, кәсiпкерлiк қажеттiлiктерге, сондай-ақ iссапар шығыстарына қажеттi мөлшерде қолма-қол ақша алуға құқылы.
Ұйымдардың банктерге алған қолма-қол ақшасы чекте көрсетiлген мақсаттарға жұмсалады.
Ұйымның немесе мекеменің кассалық кассасынан қолма-қол ақша алу шығыс және кассалық ордерлер, еңбекақы төлеу қоры немесе есеп айырысу-есеп айырысу ведомостары және осы құжаттар бойынша шығыс кассалық ордерінің деректемелері жазылған мөртабаны бар тиісті түрде орындалған басқа да құжаттар (шот-фактуралар, ақша беруге арналған өтініштер) негізінде жүзеге асырылады.
Сатып алынған үй құндылықтары үшін заңды тұлғалар арасында, сондай-ақ заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлер (яғни заңды тұлға құрмай кәсіпкер ретінде тіркелген жеке тұлғалар) арасында қолма-қол есеп айырысу Қазақстан Республикасындағы ақша айналымын реттейтін орган ретінде мемлекеттің орталық банкі белгілеген лимитті ескере отырып жүзеге асырылады.
Заңды тұлғалар, оның iшiнде дара кәсiпкерлер арасындағы есеп айырысулар олармен жасалған шарттар негiзiнде ғана жүзеге асырылуы мүмкiн. Елдi мекен жүргiзiлетiн заңды тұлғаның өкiлi сенiмхатты - оны ұсынған адамның ұйым немесе мекеме атынан белгiлi бiр операцияны орындау құқығын куәландыратын құжат ұсынуы тиiс.
Кассир осы сенiмхатта басшының қолы, мөрi және барлық мiндеттi деректемелерi бар екендiгiн тексеруi тиiс. Мiндеттi деректемелер: кәсiпорынның атауы, оның ағымдағы шотының нөмiрi және осы шот орналасқан банктiң атауы; сенімхаттың қолданылу мерзімі; материалдық құндылықтарды алу сеніп тапсырылған тұлғаны, олардың атауы мен санын көрсету; сенімхатты алған адамның іріктемелі қолы.
Сөйтіп, кассалық үстелді ұйымдастырудың теориялық негіздерін зерттеу нәтижесінде қолма-қол ақшаны сақтаудың және мақсатқа сай пайдаланудың сенімді тәртібімен кассалық үстелді ұйымдастырудың мақсаты, тәртібі, ережелері анықталды.
1.3 Кәсіпорындaғы ақша қаражаттарының қозғaлысын ұйымдaстырудың теориялық аспeктілері мeн мәні
Қолма-қол ақшасыз есеп айырысудың әр түрін жүргізу үшін әр ұйым банк мекемелерінде бірнеше есеп айырысу шоттарын, сондай-ақ басқа шоттар мен қосалқы шоттарды: ағымдағы, валюталық, арнайы және т. б. аша алады.
Шот ашу үшін банкке мынадай құжаттар ұсынылады:
Бірлестік туралы меморандумның нотариалды куәландырылған көшірмесі;
ұйым жарғысының нотариалды куәландырылған көшірмесі;
ұйымды тіркеуді жүзеге асыратын орган берген ұйымды тіркеу туралы куәліктің нотариалды куәландырылған көшірмесі;
заңды тұлғаның салық органында есепке қою туралы куәлiктiң нотариалды куәландырылған көшiрмесi;
қол қою үлгілері бар және ұйымның мөрі белгіленген түрдегі әсері бар карточка;
ұйымның басшысын тағайындау туралы құрылтайшылардың жалпы жиналысының хаттамасы;
бас бухгалтерді тағайындау туралы бұйрықтың көшірмесі;
белгіленген тәртіпке сәйкес екі данада жасалған банк шотының шарты (келісімдердің нысандарын банк ресімдейді);
ұйым басшысының және бас бухгалтерінің төлқұжат деректері.
Аталған құжаттардың ішінен тікелей банк үшін шот ашуға өтініш жасалады, қол қою үлгілері мен мөр бедері бар карточка, сондай-ақ банктік шот шарты ұсынылады.
Қолдардың үлгілері және мөр бедері бар карточкаларда банк ашуға жататын ағымдағы шоттың нөмірін көрсетеді.
Банкте қолдары мен мөр бедерлерi бар карточкалар сақталады және ұйым ұсынған есеп айырысу-төлем құжаттарына тiркелетiн қолдар мен пломбаларды татуластыру үшiн пайдаланылады. Салыстырып тексеру ұйымға чек бойынша қолма-қол ақшаны беру кезінде жүргізіледі.
Банкте ағымдағы шотты ашқан кезде банк пен клиенттің есеп айырысу-кассалық қызмет көрсету жөніндегі өзара қарым-қатынасын реттейтін Банков шотының шарты жасалады. Шартқа қосымшада банктiң көрсеткен қызметтерi үшiн ставкалар белгiленген. Есеп айырысу-кассалық қызмет көрсету шартына қол қойылғаннан кейiн шотқа нөмiр берiледi.
Банк клиентке оның қаражатына еркiн билiк ету құқығына кепiлдiк берiледi, шектеулер тек заңмен ғана белгiленуi мүмкiн. Бұл ретте банк клиенттің шотта бар қаражатқа билік ету құқығын бұзбай клиенттің уақытша бос қаражатын клиентке пайыздар алынатын өз мақсаттарына пайдалана алады.
Банк клиенттiң ағымдағы шотында сақталатын қаражат қалдығына лимит белгiлейдi. Егер ағымдағы шоттағы қаражат сомасы осы лимиттен төмен болса және банктiң ескертулерiне қарамастан бiр ай iшiнде қалпына келтiрiлмесе, банк клиентпен шартты өз бастамасы бойынша бұзуға құқылы.
Банктiң бастамасы бойынша шартты бұзу үшiн жыл iшiнде ағымдағы шот бойынша операциялардың болмауы негiз болып табылады. Субъект өз бастамасы бойынша банктік шот шартын осы әрекетке декларация негізінде кез келген уақытта бұза алады.
Егер ұйымда өндiрiстiк мақсаттар үшiн өзi орналасқан жерде емес, басқа өңiрде ашылатын бөлiмшелер (қоймалар, дүкендер, филиалдар) болса, онда бұл бөлiмшелер өз қызметiнiң өңiрiндегi бас ұйымның талап етуi бойынша есеп айырысу қосалқы шоттары ашылуы мүмкiн. Мұндай шот бойынша жүргізілетін операциялардың номенклатурасын бас ұйым айқындайды.
Есеп айырысудың қосалқы шотын және ағымдағы шотты ашу үшiн бас ұйымға бөлiмше құру туралы бұйрық, бас ұйым куәландырған бөлiмше жарғысы, қол қою үлгiлерi бар карточкалар, сондай-ақ бас ұйым куәландырған және оның мөрi (нотариализация талап етiлмейдi) ұсынылады.
Әдетте, өнiмдi сатудан түскен кiрiстi кез келген нысанда есепке алу үшiн есеп айырысу қосалқы шоттары ашылады: сатып алушылар алынған өнiм үшiн ақы төлеу кезiнде қаражатты банктiк аударым қаражатымен бiрлiктiң есеп айырысу қосалқы шотына аудара алады, сондай-ақ есеп айырысу қосалқы шотына бөлiмшесiнiң өзi енгiзетiн қолма-қол ақшамен төлем жасай алады. Есеп айырысу қосалқы шотынан түскен қаражат кейіннен бас ұйымның ағымдағы шотына аударылады. Ақшалай түсiмнiң есебiнен басқа есеп айырысу қосалқы шоты бойынша барлық басқа операциялар қолма-қол ақшасыз нысанда жүргiзiледi. Қосалқы шоттан қолма-қол ақша алынбайды.
Қолма-қол ақшаны беруге байланысты операциялар үшін бас ұйымның талабы бойынша басқа өңірде орналасқан оның бөлімшелеріне ашылатын ағымдағы шот арналады. Бас ұйым жалақы беру және iссапар шығыстарын төлеу үшiн аударған қаражат ағымдағы шотқа есептеледi. Олар ағымдағы шоттан алынып, нысаналы мақсаты бойынша берiледi. Қолма-қол ақшаны өндiрiстiк мақсаттарға алу банктiң рұқсатымен осы шот бойынша жүргiзiлетiн операциялардың iшiнде көзделген жағдайда ғана мүмкiн болады.
Қолма-қол ақшасыз тәсілмен жалақы мен жалақыдан аударымдарды азаматтардың жарналарына ғана аударуға болады.
Егер бөлiмшеде есеп айырысу қосалқы шоты да, ағымдағы шоты да болса, онда банктiң рұқсатымен ол есеп айырысу қосалқы шотынан жалақы мен iссапар шығыстарын төлеу үшiн ағымдағы шотқа қаражат аудара алады. Бас ұйым мұндай трансферттер бойынша лимит белгiлейдi.
Ұйымдардың ағымдағы шот бойынша жүргiзiлетiн негiзгi операциялары тапсырыс берушiлермен тиеп жөнелтiлетiн өнiмге, олар үшiн орындалған жұмыстарға, оларға көрсетiлген қызметтерге және олардан алынған түгендеу үшiн жеткiзушiлермен, олар орындаған жұмыстарға немесе көрсетiлген қызметтерге қолма-қол ақшасыз есеп айырысу болып табылады.
Банк шоты бойынша нақты операцияны жүзеге асыру үшiн ұйым банкке белгiленген тәртiпке сәйкес ресiмделген есеп айырысу құжатын ұсынады.
Есеп айырысу құжаты - қағаз тасығышта немесе электрондық нысанда ресiмделген және төлеушiнiң немесе қаражат алушының (өндiрiп алушының) бұйрығы бар құжат.
Қаражат төлеушінің есеп айырысу құжатында оның шотынан қаражатты есептен шығару және оларды қаражатты алушының шотына аудару туралы бұйрық болады.
Қаражатты алушының (инкассатордың) есеп айырысу құжаты төлеушінің шотынан қаражатты дебеттеу және оларды қаражат алушы (инкассатор) белгілеген шотқа аудару туралы бұйрықты қамтиды.
Есеп айырысу құжаттарының нысандары белгiленген стандарттарға сәйкес келуi және мынадай мiндеттi деректемелерi болуы тиiс:
есеп айырысу құжатының атауы;
құжаттың нөмірі, нөмірі (санмен), ай (санмен) және жыл (санмен) оның өтінішінің нөмірі;
төлеуші банкінің атауы;
төлеушінің атауы және оның банктік шотының нөмірі;
қаражатты алушының атауы және оның банктік шотының нөмірі;
бенефициар банкінің атауы;
төлемнің мақсаты;
төлем сомасы (санмен және сөзде);
бірінші данада қол қояды және мөрмен расталады.
Банк клиенттері мерзімді түрде (күн сайын немесе банк белгілеген өзге мерзімдерде) одан шот ведомосін, яғни есепті кезеңде ол орындайтын операциялардың тізбесін алады. Банктiк үзiндiге басқа кәсiпорындар мен ұйымдардан алынған, соның негiзiнде қаражат есептелетiн немесе есептен шығарылған құжаттар, сондай-ақ кәсiпорын берген құжаттар қоса берiледi.
Банктiк үзiндеме кәсiпорынның өзiне банк ашқан жеке шотының екiншi данасы болып табылады. Кәсiпорындардың қаражатын үнемдей отырып, банк өзiн кәсiпорынның борышкерi (оның есепшоттары төленуге тиiс) деп есептейдi, сондықтан ағымдағы шотқа түскен қаражат пен түсiмдер қалдықтары ағымдағы шоттың кредитi бойынша, ал оның берешегiнiң азаюы (есептен шығару, қолма-қол ақша алу) - дебет бойынша жазылады. Ведомостарды өңдеу кезiнде бухгалтер осы ерекшелiктi есте сақтауы және кредиттелген сомалар мен ағымдағы шоттың дебетi бойынша қалдық, ал есептен шығару - кредит бойынша жазылуы тиiс. Банктiк үзiндiде белгiлi бiр көрсеткiштер бар, олардың кейбiрiн банк кодтаған, ал бiрдей кодтарды кәсiпорын пайдаланады.
Банк шоттарын ашу туралы ақпарат салық органдарының назарына жеткізіледі.
Банк операцияларын ресiмдейтін құжаттарда белгiлер, тазартулар мен түзетулер, тiптi көрсетiлгендер болмауға тиiс.
Бұл шоттардың дебетi бойынша қаражаттың түсуi, кредиттiң - оларды есептен шығаруы көрсетiледi. Ұйымның шоттарындағы ақша қаражатының қозғалысы бойынша операциялар бухгалтерияда банктiк үзiндiктер мен оларға қоса берiлген кассалық есеп айырысу құжаттарының негiзiнде көрсетiледi. Ұйымның шотына қаражатты есепке алу кезінде оларды алу көзі болып табылатын шот кредит бойынша тиісті шот болады. Қаражатты дебеттеу кезiнде тиiстi дебет шоты кәсiпорынның қаражаты қандай мақсаттарға алынғанын көрсететiн шот болып табылады.
Ұйымның қаражаты тек ағымдағы шотта және кассада ғана сақталмайды. Олар төлем құжаттарына - аккредитивтерге, чек кітапшаларына және т.б. (айырбас вексельдерiнен басқа) қоса берiлуi мүмкiн. Бұл да сол ақша, себебі аталған төлем құжаттары жеткізушілермен материалдық құндылықтарға, жұмыстар мен қызметтерге есеп айырысу үшін пайдаланылады.
Шетел валютасында операциялар жүргiзу үшiн қазақстандық заңды тұлғалар Қазақстан Республикасының уәкiлеттi банктерiнде шетел валютасында шоттар ашады. Шетел валютасындағы шотты ашу үшін ағымдағы шотты ашуға арналғандай құжаттар ұсынылады.
Құжаттарды тексергеннен кейiн банк шот ашу туралы бұйрық жасайды және клиентпен есеп айырысу-кассалық қызмет көрсетуге шарт жасасады, онда банктiң қызметтерiне тарифтер, операцияларды жүргiзу мерзiмдерi (банк заңдарында белгiленген шектерде), талаптар беру шарттары және басқа да шарттар белгiленедi.
Есеп айырысулар үшiн ұйымдар екi шот - транзиттiк валюталық шот және ағымдағы валюталық шот ашады.
Транзиттік валюта шоты клиенттің пайдасына резидент еместерден де, резиденттерден де алынған шетел валютасының барлық сомаларын есепке алуға арналған. Банк шетел валютасының алынған сомасынан валютаны мiндеттi түрде сатуды жүзеге асыру немесе жүзеге асырмау қажеттiгiн тексередi. Олай болмаса, онда алынған шетел валютасының барлық сомасы осы шоттан ағымдағы валюталық шотқа аударылады. Егер субъект валютаны iшiнара немесе толық сатуға мiндеттi болса, онда алынған сома белгiленген тәртiппен валютаны сату жүзеге асырылғанға дейiн транзиттiк шотта болады. Валюта iшiнара сатылған жағдайда алынған соманың қалған бөлiгi ұйымның ағымдағы валюталық шотына есептеледi.
Егер экспорттан түсетiн түсiмдер кәсiпорынның транзиттiк валюталық шотына түссе, онда мiндеттi түрде сату жүргiзiлгенге дейiн экспорттаушы ұйым осы шоттан шетел валютасында мынадай шығыстарды төлеуге құқылы:
Резидент емес заңды тұлғалардың пайдасына Қазақстан Республикасының уәкiлеттi банктерiндегi немесе шетелдiк банктердегі тауарларды тасымалдау, экспедиторлау және сақтандыру жөнiндегi өздерiнiң шетел валютасындағы шоттарына;
резидент-ұйымдардың шетел мемлекеттерiнiң аумағы арқылы және халықаралық транзиттiк тасымалдар кезiнде жүктердi тасымалдау, жөнелту және сақтандыру жөнiндегi уәкiлеттi банктердегі өздерiнiң транзиттiк валюталық шоттарына;
экспорттық кедендік баждарды шетел валютасында және кедендік рәсімдерде төлеу;
Қазақстан Банкi уәкiлеттiк берген басқа да шығыстар;
экспорттық келісім-шарттар бойынша делдалдық ұйымдарға комиссиялар;
Аударылған төлемдерді жүзеге асырғаны үшін банктерге комиссиялық алымдар.
Осылайша, ұйымдардың транзиттік валюталық шоты бойынша операциялар номенклатурасы шектеулі. Бұл шоттың негiзгi мақсаты валютаның мiндеттi түрде сатылуын бақылау және оны сату жөнiндегi операциялар жүргiзу болып табылады.
Ұйымның ағымдағы валюталық шоты тауарлардың, жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің экспорты мен импорты, зияткерлік қызметтің нәтижелері бойынша есеп айырысуларға арналған. Экспорттан түсетiн түсiмдер ұйымның транзиттiк валюталық шотынан мiндеттi түрде сатуға жатпайтын бөлiгiне есептеледi. Осы шотқа сондай-ақ ұйымдардың экспорттық операцияларымен байланысты емес шетел валютасындағы барлық түсiмдер (қайырымдылық мақсаттарға, банк кредиттерiне және т.б.) транзиттiк валюталық шоттан есептеледi.
Шетел валютасындағы қаражатты ағымдағы валюталық шоттан есептен шығару шот иесiнiң бұйрығымен әкелiнген тауарларға, жұмыстарға, қызметтерге ақы төлеу кезiнде, интеллектуалдық қызметтiң нәтижелерi бойынша жүргiзiлуi мүмкiн. Оның үстiне, делдал сыртқы экономикалық ұйым арқылы импорттық операциялар жүргiзiлген жағдайда шетелдiк жеткiзушiлерге шетелге аудару үшiн валюталық қаражат осы ұйымдардың шоттарына аударылуы мүмкiн.
Ағымдағы шетел валютасындағы шоттан шетел валютасындағы кредиттер бойынша берешекті өтеуге, шетел валютасын ерікті түрде сатуды жүзеге асыруға, шетел валютасындағы қаражатты экспорттық-импорттық операцияларға байланысты қызметтер үшін басқа ұйымдардың шоттарына аударуға - тауарларды тасымалдауға, сақтандыруға және жөнелтуге, комиссиялық сыйақыны банктерге өтеуге және олардың пошта-телеграфтық шығыстарын өтеуге жол беріледі. шетелдiк iссапарларда iссапар шығыстарын төлеу үшiн, сондай-ақ Қазақстан Банкi заңнамалық немесе жеке тәртiппен рұқсат еткен басқа да мақсаттарға қаражатты пайдалану.
Шетел валютасындағы шоттардың осы екi түрiнен басқа Қазақстанлiк ұйымдар Қазақстан Банкiнiң арнайы рұқсатымен шетел валютасындағы шоттарды аша алады, олардың режимiн (яғни рұқсат етiлген операциялардың тiзбесiн) Қазақстан Республикасының Орталық банкi оларды ашуға рұқсат беру кезiнде шоттың мақсатына қарай белгiлейдi. Қазақстан Республикасының аумағынан тыс ашылған шетел валютасындағы шоттар үшін Шетел валютасындағы шоттар қосалқы шоты енгізіледі.
Жеке шот - Қазақстан Республикасының ішкі валюта нарығында теңгеге шетел валютасын сатып алуды жүзеге асыратын ұйымдар үшін уәкілетті банктер арқылы арнайы транзиттік валюта шоты ашылады. Бұл шот сатып алынған шетел валютасын есепке алуға және оны банкке валюта сатып алуға арналған бұйрықта көрсетiлген мақсатқа сәйкес аударуға арналған. Бұл шот бойынша басқа операциялар жасалмайды.
Ұйымдар жүзеге асыратын шетел валютасындағы шоттар бойынша барлық операциялар қолданылып жүрген валюталық заңнамаға және тиiстi шот режимiне сәйкес келуге тиiс.
Шетел валютасындағы кассалық операциялар ұйымның қызметкерлерiмен шетелдiк iссапарларда есеп айырысумен шектеледi. Iссапар шығыстары үшiн аванстық төлем беру үшiн ұйым шетел валютасындағы қолма-қол ақшаны өзiнiң ағымдағы шетел валютасындағы шотынан ала алады. Шетел валютасымен алынған қолма-қол ақша кассаға жазылады.
Қолданылып жүрген валюталық заңнамаға сәйкес ұйым өз қызметкерлерiнiң iссапар шығыстарын төлеу үшiн уәкiлеттi банктер арқылы Қазақстан Республикасының iшкi валюта нарығында теңгеге шетел валютасын сатып алуға құқылы. Бұл жағдайда шетел валютасын алу сатып алынған валюта есептелетiн арнайы транзиттiк валюта шотынан жүзеге асырылады.
Егер қолма-қол валютаның кассаға келуі және оны есеп бойынша беру Қазақстан банкінің әр түрлі бағамдары бойынша жүргізілсе, онда валюталық айырма пайда болады. Ол басқа да табыстар мен шығыстарға алынады.
Қолма-қол шетел валютасымен басқа операциялар жүргiзiлмейдi, өйткенi оларға Қазақстан Республикасының аумағында валюта заңдарымен тыйым салынады.
1.4 Кәсіпорынның ақша ағымдарын басқару және ұйымдастыру жүйeсіндегі қaржылық талдaудың ролі
Бағалы қағаз-бұл мүліктік құқықты немесе құжат иесінің қарызының осындай құжатты шығарған тұлғаға қатынасын куәландыратын ақшалай құжат.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінЕ сәйкес бағалы қағаздарға мемлекеттік облигация, облигация, биржалық вексель, чек, депозиттік-жинақ сертификаттары, ұсынушы банктің жинақ кітабы, ладинг векселесі, акциялар, жекешелендіру бағалы қағаздары және бағалы қағаздар туралы заңдармен бағалы қағаздар санатына жатқызылған немесе олар белгілеген тәртіпке сәйкес басқа да құжаттар жатады.
Бағалы қағаздарды бағалау кезінде мынадай көрсеткіштер ескеріледі:
номиналды мәні - бланкіде көрсетілген сома
Қауіпсіздік. барлық акциялардың пар құны бойынша жиынтық құны ұйымның уәкілетті капиталының сомасын көрсетеді;
шығарылым құны - бағалы қағазды бастапқы орналастыру кезінде сату бағасы, ол номиналды құнымен сәйкес келмеуі мүмкін. Олардың санына көбейтілген бағалы қағаздарды бағалаудың көрсетілген түрлерінің арасындағы айырмашылық ұйымның сегниорлық табысы болып табылады;
айырбас бағамы (нарықтық) құны - қайталама нарықтағы бағалы қағаздарды бағамдау нәтижесінде анықталатын баға. Ол белгілі бір уақыт аралығында жиынтық сұраныс пен ұсыныс арасындағы тепе-теңдікті көрсетеді;
акциялар мен облигациялардың тарату құны - таратылатын заңды тұлғаның 1 акцияға немесе облигацияға төленген нақты бағалардағы сатылған мүлкінің құны;
сатып алу құны - акционерлiк қоғамның өз акцияларын сатып алғаны үшiн немесе облигацияларды мерзiмiнен бұрын сатып алғаны үшiн төлейтiн сомасы ("қайтарып алынатын" акциялар мен облигациялардың құны);
акциялардың баланстық құны - меншікті мүлік көздерін шығарылған акциялар санына бөлу арқылы баланс деректері бойынша анықталады;
бухгалтерлiк құн - бағалы қағаздар ұйым балансында көрсетiлген уақытта көрсетiлетiн сома. Бухгалтерлiк есеп пен бухгалтерлiк есеп туралы ережеге сәйкес қаржы инвестициялары инвестор үшiн нақты шығындар мөлшерiнде есепке алынады.
Үлес - акционерлiк қоғамның уәкiлеттi капиталына оның меншiк иесiнiң қаражат салымын растайтын, өз қызметiнен кiрiс алуға, қоғамды тарату кезеңiнде мүлiктiң қалдықтарын бөлуге және әдетте осы акционерлiк қоғамды басқаруға қатысуға құқық беретiн бағалы қағаз. Акциялар жеке бағалы қағаздар болып табылады, оларды үкіметтік емес ұйымдар ұзақ мерзімге ғана шығарады және айналыста белгіленген кезеңдері жоқ.
Тiркелген акциялар иесiнiң атауын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 5
1.КӘСIПОРЫННЫҢ АҚША ҰҒЫМЫ, ҚАРАЖАТТЫ ЕСЕПКЕ АЛУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЕРЕЖЕЛЕРI МЕН ТӘРТIБIНIҢ МАЗМҰНЫ 7
1.1 Кәсіпорын қаражатының тұжырымдамасы мен құрамы 7
1.2 Ақша қарaжаттaрының экoномикалық мәні мен мазмұны 9
1.3 Кәсіпорындaғы ақша қаражаттарының қозғaлысын ұйымдaстырудың теориялық аспeктілері мeн мәні 14
1.4 Кәсіпорынның ақша ағымдарын басқару және ұйымдастыру жүйeсіндегі қaржылық талдaудың ролі 19
2. Дента ЖШС-ДЕ АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ЕСЕБІ МЕН ТАЛДАУЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ 26
2.1. Зерттеу объектісінің ұйымдық-құқықтық сипаттамалары 26
2.2Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау 28
2.3 Кәсіпорындағы ақша қaражаттaрының қозғaлысын талдaу 31
3. Дента ЖШС-ДАҒЫ АҚША АҒЫНЫН ТАЛДАУ 35
3.1Кәсіпорынның қаржылық нәтижелерін талдау, оларға ақша ағындарының әсерін анықтау 35
3.2 Ақша ағындарының құрамы мен серпінін талдау 37
3.3 Қолма-қол ақшаның оңтайлы деңгейін анықтау 42
3.4 Қаражатты пайдалану тиімділігін талдау және оны жетілдіру жөніндегі ұсынымдар 46
ҚОРЫТЫНДЫ 48
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 51
РЕФЕРАТ
Дипломдық жұмыс -- беттен, -- кестеден, ,қорытынды бөлімнен,-- пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Жұмыстың мақсаты: Теория мен практиканы зерделеу негізінде ақша қаражаттары қозғалысының есебі мен талдауын зерттеу.
Зерттеу нысаны - Дента ЖШC-де ақша қаражаттары қозғалысын есепке алуды ұйымдастыру болып табылады.
Зерттеу міндеттері:
1.Кәсіпорынның ақша ұғымын, оларды есепке алу ережелері мен тәртібінің мазмұнын анықтау;
2. "Дента" ЖШС-де ақша есебін ұйымдастыруды зерттеу.
3.Ақша қаражаттарының қозғалысын талдау және оларды "Дента"ЖШС-де пайдалану тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстар әзірлеу.
Пәні -
Нәтижелер:
Кәсіпорынның ақша ұғымын, оларды есепке алу ережелері мен ақша қаражаттары қозғалысын зерттеп, әдеби шолу жасалды
Қаражатты пайдалану тиімділігі талданып және оны жетілдіру жөніндегі ұсынымдар жасалды.
Реферат
Дипломная работа состоит из -- страниц, , -- таблиц,заключительной части,-- списков использованной литературы.
Цель работы: Изучение учета и анализа движения денежных средств на основе изучения теории и практики.
Объект исследования - Организация учета движения денежных средств в ТОО "Дента".
Задачи исследования:
1. Определить понятие денег предприятия, Содержание правил и порядка их учета;
2. Изучить организацию учета денежных средств в ТОО "Дента";
3. Анализ движения денежных средств и выработка предложений по повышению эффективности их использования в ТОО "Дента".
Специальности -
Результаты:
* Проведен литературный обзор, изучивший понятие денег предприятия, правила их учета и движения денежных средств
* Проанализирована эффективность использования средств и выработаны рекомендации по ее совершенствованию
Abstract
The thesis consists of -- pages, , -- tables, , the final part, -- lists of references.
The purpose of the work: The study of accounting and cash flow analysis based on the study of theory and practice.
The object of the study is Organization of cash flow accounting in "Дента" LLP.
Research objectives:
1. Define the concept of the company's money, the content of the rules and the order of their accounting;
2. To study the organization of accounting of funds in LLP "Дента";
3. Cash flow analysis and development of proposals to improve the efficiency of their use in "Дента" LLP.
Thing -
Results:
* A literary review was conducted that studied the concept of enterprise money, the rules of their accounting and cash flow
* Analyzed the effectiveness of the use of funds and developed recommendations for its improvement\
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі.Қолма-қол ақша айналым қаражатының аса маңызды тобына жатады. Кез келген меншік нысанындағы ұйымның әл-ауқаты, шаруашылық жүргізуші субъектінің өмір сүруі және одан әрі өмір сүруі олардың қажетті мөлшерде болуына байланысты.
Кәсіпорындарда қорлар қолма-қол ақша түрінде банкте есеп айырысу шоттарында, мақсатты қорларға арналған арнайы шоттарда, арнайы шоттарда сақталады, сондай-ақ аккредитивтер, чек кітапшалары, депозиттер және бағалы қағаздарға қаржы инвестициялары, т.б. түрінде пайдаланылады.
Қолма-қол ақша ағымдағы операцияларды орындау үшін пайдаланылады. Күтпеген төлемдерді жүзеге асыру үшін қолма-қол ақша қажет, себебі кәсіпорын өз қызметінде белгісіздік әсеріне ұшырайды. Компанияға алыпсатарлық себептерге байланысты ақша керек, себебі тиімді инвестициялық мүмкіндіктің өзін көрсетуі мүмкін деген нөлдік ықтималдық жоқ.
"Ақша қаражаттары қозғалысының есебі мен талдауы" біліктілік жұмысы шеңберінде зерттеудің өзектілігі ақша қаражатын тиімді пайдалану үшін олардың түсімін сауатты жоспарлай білу қажеттілігімен айқындалады; ақша қаражатының есебін дұрыс жүргізу үшін олардың көптеген заңнамалық және үнемі өзгеріп отыратын нормаларын, ережелері мен тәртібін білу талап етіледі; шаруашылық қызметтің қалаулы тиімділігі, тұрақты қаржылық жай-күйі ақша қаражатының пайда, айналым капиталы және ақша қаражаттарының қозғалысын жеткілікті және келісілген бақылау кезінде қол жеткізілді.
Зерттеудің нысанасы мен объектісі Дента ЖШC-де ақша қаражаттары қозғалысын есепке алуды ұйымдастыру болып табылады.
Зерттеудің мақсаты. Теория мен практиканы зерделеу негізінде ақша қаражаттары қозғалысының есебі мен талдауын зерттеу және жетілдіру бойынша ұсынымдар әзірлеу, ақпарат алу үшін ақша ағындарын талдау және қаражатты тиімді пайдалану жөніндегі ұсынымдарды әзірлеу болып табылады.
1.Кәсіпорынның ақша ұғымын, оларды есепке алу ережелері мен тәртібінің мазмұнын анықтау;
2. "Дента" ЖШС-де ақша есебін ұйымдастыруды зерттеу.
3.Ақша қаражаттарының қозғалысын талдау және оларды "Дента" ЖШС-де пайдалану тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстар әзірлеу.
Зерттеу әдісі - ақпаратты жинау, қорыту, жүйелеу және талдау, ресімделген презентация.
Қорытынды біліктілік жұмысы кіріспеден (зерттеудің мақсаттары мен міндеттерін белгілеу, таңдалған тақырыптың өзектілігін негіздеу), негізгі бөлімді (қаражатты есепке алу мен бақылауды ұйымдастыруды талдау), қорытындыны (қорытындыларды қамтитын), сондай-ақ пайдаланылатын көздер мен қосымшалардың тізбесін қамтиды.
Қорытынды біліктілік жұмысының практикалық маңызы бар, себебі зерттеу процесінде жасалған теориялық және практикалық қорытындылар нақты ұсынымдарға келтіріледі, бұл оларды зерттелетін ұйымда тікелей қолдануға мүмкіндік береді.
1.КӘСIПОРЫННЫҢ АҚША ҰҒЫМЫ, ҚАРАЖАТТЫ ЕСЕПКЕ АЛУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЕРЕЖЕЛЕРI МЕН ТӘРТIБIНIҢ МАЗМҰНЫ
1.1 Кәсіпорын қаражатының тұжырымдамасы мен құрамы
Қолма-қол ақша,ағымдағы активтердің ең өтімді бөлігі айналым қаражатының құрамдас бөлігі болып табылады. Қолма-қол ақша деп қолма-қол ақша, есеп айырысу, ағымдағы арнайы, шетел валютасы мен депозиттік шоттардағы ақша түсіндіріледі.
Компанияның қолма-қол ақша құрамын олардың құрамы, өтімділік дәрежесі және оңтайлы үйлесімі бойынша сипатталады.
Кәсіпорынның кассасы. Кәсiпорында тiкелей сақталатын негiзгi, сондай-ақ шетелдiк валютадағы қолма-қол ақша, бағалы қағаздар мен ақша құжаттары кәсiпорынның кассалық үстелiн құрайды. Әлемдік тәжірибеде кассалық үстел кәсіпорынның ағымдағы қажеттіліктерін қолма-қол ақшамен (жалақы беру, іссапар шығыстарына қаражат беру және т.б.) қанағаттандыруы тиіс деп қабылданады, ал қаражат пен оларға теңестірілген активтердің негізгі бөлігі әдетте банкте ағымдағы шотта сақталады. Кәсiпорынның кассасында iрi қаражатты ұстау банкпен салыстырғанда тәуекелдi болып саналады, сондықтан қаржы басқарушысы кәсiпорынның ағымдағы күнгi қажеттiлiгi үшiн ең төменгi қажеттi соманы кассалық жұмыс үстелiнде алатындай қаржы саясатын әзiрлеуге мiндеттi.
Қазіргі кезде көп жағдайда кәсiпорындар өз әрекеттерiнiң тиiмдi тактикасын жоспарлай алмайды. Кассадағы қолма-қол ақшаның көп мөлшері мынадай факторларға да байланысты:
күтпеген оқиғалар болған жағдайда, ол қомақты ақшаны қажет етеді;
банктен қолма-қол ақшаның болмауына байланысты кәсіпорынның ағымдағы шотына қызмет көрсететін банктің төлемеу тәуекелінен сақтандыру.
Кәсiпорындардың, әсiресе коммерциялық кәсiпорындардың қызметiнде төлемдердiң түрiне қарай тауарларға (шикiзатқа, материалдарға, жиынтықтауыштарға) және қызметтерге бағаларды қолма-қол немесе қолма-қол ақшасыз нысанда саралау да маңызды болып табылады. Бұл өз кезегiнде кәсiпорындарды қолма-қол ақшамен және көбiнесе заңдарды айналып өту кезiнде төлемнiң тиiмдiлiгi төмен және шығынсыз нысанын пайдалануға мәжбүрлейдi.
Ағымдағы шоттарды заңды тұлға болып табылатын және дербес балансы бар кәсiпорындар ашады. Ағымдағы шотты ашу тәртiбi нұсқаулықпен реттеледi, оған сәйкес әрбiр кәсiпорын бiр банкте бiр ғана ағымдағы шот аша алады.
Ағымдағы шотта бос қолма-қол ақша және сатылған өнiмдер, орындалған жұмыстар мен қызмет көрсетулер, банктен алынған қысқа мерзiмдi және ұзақ мерзiмдi кредиттер және басқа да кредиттер бойынша түсiмдер шоғырландырылады.
Кәсіпорынның барлық дерлік төлемдері ағымдағы шоттан жүзеге асырылады: жеткізушілерге материалдар үшін ақы төлеу, бюджет алдындағы қарыздарды өтеу, әлеуметтік сақтандыру, жалақы, материалдық көмек, бонустар және т.б. беру үшін кассаға ақша алу. Банк ақша шығаруды, сондай-ақ осы шоттан қолма-қол ақшасыз аударуды, әдетте, кәсiпорынның - ағымдағы шот иесiнiң бұйрығы негiзiнде немесе оның келiсiмiмен (акцептi) жүзеге асырады.
Батыстық практикада ағымдағы шот ағымдағы қызметте қажетті қаражатты сақтаудың ең оңтайлы нысаны болып саналады. Қазақстанда банк жүйесінің тұрақсыздығына, атап айтқанда, өңірлердің шеткі аймақтарындағы банк филиалдарының аса маңызды жағдайына байланысты банктің кінәсінен ағымдағы шоттан төлем жасамау тәуекелі жоғары.
Ағымдағы шот ашу мүмкін емес кәсіпорындар мен ұйымдар үшін ашылады:
коммерциялық емес ұйымдар;
заңды тұлғаның жекелеген бөлімшелері;
бюджеттiк мекемелер мен басшылары тәуелсiз кредиттердi басқарушы болып табылмайтын ұйымдар.
Ағымдағы шот бойынша операциялардың тiзбесi шектеледi, ал қаражат бекiтiлген сметаға қатаң сәйкестiкте ғана кәдеге жаратылуы мүмкiн. Ағымдағы шоттың режимi ол туралы нормативтiк құқықтық актiлерде белгiленген филиалдың өкiлеттiктерiн және қолданылып жүрген заңдарға сәйкес бюджеттер мен мемлекеттiк бюджеттен тыс қорлар алдындағы мiндеттемелердi ескере отырып айқындалуға тиiс.
Валюта шоты. Кез келген кәсіпорын шетел валютасымен операциялар жасай алады. Осы мақсатта Қазақстан Орталық банкiнен шетел валютасындағы операцияларды орындауға рұқсаты (лицензиясы) бар банкте шетел валютасында ағымдағы шот ашу қажет. Лицензия алған банктер уәкiлеттi банктер деп аталады.
Қазақстан кәсiпорындары - сыртқы экономикалық қызметке қатысушылар жасасқан, төлемi шетел валютасымен жүргiзiлетiн келiсiм-шарттар бойынша жұмыс iстейтiн кәсiпорындар түсiмнiң 30%-ын уәкiлеттi банктер арқылы ол есепке алынған күннен бастап 7 күн iшiнде валюта нарығында сатуға мiндеттi. Бұл ерекшелiк шетел валютасында алынған кiрiстердiң бүкiл сомасын транзиттiк шот деп аталатын шотқа бастапқы көрсетудi талап етеді. Банк клиентке шетел валютасындағы қаражатты сату және ағымдағы шотқа есептеу туралы құжатты уақтылы алу мақсатында есептелген сомалар туралы хабарлайды. Егер компаниядан шетел валютасын сату туралы өкім алынбаса, банк оны өз бетінше жүргізе алады.
Депозит. Көбінесе қазіргі уақытта қажеттіліктері жоқ ақша қаражаттары немесе олардың сомасы осы қаражаттың мақсатына сәйкес келмейді және компания белгілі бір ақша жинау қажет деп санайды. Мысал ретінде жинақтау қорлары, амортизациялық аударымдар және т.б. бола алады, компания ақша қаражаттарының өтімділігінің жоғары дәрежесін де, олардағы кірісті де қамтамасыз ететін депозит сияқты нысанды таңдайды. Осының арқасында компания бұл ақшаны өндіріске жұмсамай, айтарлықтай шығындарсыз бір уақытта қолында ұстай алады.
Бағалы қағаздар. Кәсiпорынның қаражатына сондай-ақ кәсiпорынның кассасында немесе банктiң депозитінде орналасқан өтiмдiлiгi бар бағалы қағаздар да жатады. Бағалы қағаздар орындайтын функция кен орнының функциясына ұқсас болғанымен, олардың айналыс тәсілінде, өтімділік дәрежесінде және рентабельділік дәрежесінде бірқатар елеулі айырмашылықтары бар. Мысалы, депозиттен қаражатты мерзімінен бұрын алу кезінде компания пайыздың бір бөлігін жоғалтуы мүмкін, ал бағалы қағаздарды сату кезінде нарық конъюнктурасына байланысты ол тіпті ұтылып қалуы да мүмкін.
Бағалы қағаздарды мынадай түрлерге бөлуге болады:
Үлес - акционерлiк қоғамның капиталына үлестiң салымын көрсететiн бағалы қағаз. Оның иесiне дивиденд түрiндегi пайданың тиiстi бөлiгiне құқық бередi.
Промиссиялық ескертпе - қамтамасыз ету түрі, ақшалай міндеттеме.
Ордер - белгілі бір бағамен белгілі бір уақытқа эмитенттің акцияларын сатып алудың артықшылықты құқығын білдіретін бағалы қағаз.
Опцион - ақша сыйақысы үшiн осы құқықты жүзеге асыруға мiндеттенетін контрагентке белгiлi бiр мерзiм iшiнде басқа бағалы қағазды сатып алуға немесе сатуға құқық беретiн қысқа мерзiмдi бағалы қағаз.
Қолма - қол ақшаның үлкен қорын құрудың әрқашан артықшылықтары бар-олар қолма-қол ақшаның сарқылу қаупін азайтады және тарифті заңда белгіленген мерзімнен бұрын төлеу талабын қанағаттандыруға мүмкіндік береді. Екінші жағынан, уақытша бос, пайдаланылмайтын ақша қаражатын сақтау шығындары бағалы қағаздарға қысқа мерзімді ақша салумен байланысты шығындардан әлдеқайда жоғары (атап айтқанда, оларды қысқа мерзімді инвестициялау мүмкін болған кезде алынбаған пайда мөлшерінде шартты түрде қабылдауға болады).
1.2 Ақша қарaжаттaрының экoномикалық мәні мен мазмұны
Меншiк нысанына қарамастан барлық ұйымдар немесе мекемелер қаражатты банктерде сақтауға тиiс. Бірақ материалдық құндылықтарды, тұрмыстық қажеттіліктерге арналған заттарды сатып алғаны үшін ақшалай төлемдер үшін оларға белгілі бір мөлшерде ақша болуға және оларды ағымдағы шығындарға пайдалануға рұқсат етіледі.
Осы мақсатта ұйымдар немесе мекемелер кассалық жұмыс үстелiн - қолма-қол ақша және ақша құжаттарын қабылдау, беру және сақтау үшiн орын құрады.
Ұйымда немесе мекемеде кассалық жұмысына қатысы жоқ адамдарға қол жеткізуге тыйым салынған кассалық үстел үшін оқшауланған үй-жай бөлінуі тиіс. Касса үй-жайларының есіктері оларды құлыптауға арналған құрылғымен жабдықталуы тиіс, яғни операциялар кезінде олар ішкі жағынан жабылуы тиіс.
Қолма-қол ақшамен жұмыс iстеу жөнiндегi операцияларды жүргiзу үшін ұйымдардың немесе мекемелердiң штатындағы лауазым - кассир көзделедi.
Кассирдi жалдау ұйым немесе мекеме басшысының бұйрығымен (өкiмiмен) ресiмделедi. Кассирдi жұмысқа тағайындау туралы бұйрық шығарылғаннан кейiн ұйымның немесе мекеменiң басшысы Қазақстан Республикасының кассалық операцияларды жүргiзу тәртiбiнде жоғарыда көрсетiлген лауазымдық нұсқаулықпен таныстыруға және кассирмен толық жеке материалдық жауапкершiлiк туралы келiсiм жасасуға мiндеттi.
Қазiргi уақытта кассирдi қабылдау туралы бұйрықтар кадр есебiн жүргiзу үшiн бастапқы есепке алу құжаттамасының бiрыңғай нысандарын пайдалана отырып ресiмделедi.
Мемлекетте кассир лауазымы жоқ ұйымдарда - шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiнде соңғысының мiндеттерiн бас бухгалтер немесе басқа қызметкер онымен толық жеке материалдық жауапкершiлiк туралы келiсiм
жасалған жағдайда ұйым басшысының жазбаша бұйрығымен орындауы мүмкiн.
Қазiргi уақытта қызметкерлердi (оның iшiнде кассирлердi) жұмысқа қабылдау туралы бұйрықтар кадр есебiн жүргiзу үшiн бастапқы есепке алу құжаттамасының бiрыңғай нысандарын пайдалана отырып ресiмделедi.
Қазақстан Республикасының касса операцияларын жүргiзу тәртiбiмен танысу туралы кассир квитанциясының үлгi мазмұны мынадай болуы мүмкiн:
Кассир қызметтiк мiндеттерiн тиiсiнше орындағаны үшiн бiлуi тиiс:
кассалық операцияларды жүргізуге қатысты басқарушылық және нормативтік құжаттар (қарарлар, бұйрықтар, бұйрықтар, нұсқаулар және т.б.);
қолма-қол ақшаның және банктік құжаттардың бланкілері; қаражатты қабылдау, беру, есепке алу және сақтау қағидалары;
кіріс және шығыс құжаттарды беру тәртібі;
ұйым үшін белгіленген ақшалай қалдықтар бойынша лимиттер және олардың сақталуын қамтамасыз ету ережелері;
касса кiтапшасын жүргiзу және кассалық есеп жасау тәртiбi;
электрондық компьютерлерді пайдалану ережелері;
еңбекті ұйымдастыру негіздері, ішкі еңбек тәртібінің ережелері, еңбекті қорғау, қауіпсіздік техникасы, өндірістік санитария және өртке қарсы қорғау ережелері мен ережелері.
Лауазымдық нұсқауда кассирдiң мынадай негiзгi мiндеттерi көзделедi:
олардың сақталуын қамтамасыз ететін нормаларды міндетті түрде сақтай отырып, қаражатты қабылдау, есепке алу, беру және сақтау жөніндегі операцияларды жүзеге асыру;
белгiленген лимиттен тыс қолма-қол ақшаны банк мекемесiне енгiзу;
кіріс және шығыс құжаттары негізінде касса кітабын жүргізу;
құжаттарды орындау және белгіленген тәртіпке сәйкес банк мекемелерінде жалақы, бонустар төлеуге, іссапарлық және басқа да шығыстарды төлеуге арналған қаражатты алу;
ақшалай сомалардың нақты болуын кітап балансымен салыстыру;
кассалық есептерді дайындау.
Кассир өзi қабылдаған барлық құндылықтардың сақталуына және ұйымға қасақана iс-әрекет жасау нәтижесiнде де, өзiнiң мiндеттерiне немқұрайлы немесе адал емес көзқарастың салдарынан келтiрiлген зиян үшiн де қолданылып жүрген заңдарға сәйкес толық материалдық жауапкершiлiкке тартылады.
Толық материалдық жауапкершiлiк туралы жазбаша шарттарды ұйым 18 жасқа толған және лауазымдарды атқаратын немесе оларға берiлген құндылықтарды сақтаумен, өңдеумен, сатумен (босатумен), тасымалдаумен немесе өндiрiстiк процесте пайдаланумен тiкелей байланысты жұмыстарды орындайтын қызметкерлермен жасаса алады.
Жұмыс берушi толық жеке немесе ұжымдық (бригадалық) материалдық жауапкершiлiк туралы жазбаша келiсiмдер жасай алады.
Осы қаулыға сәйкес кассирмен толық жеке материалдық жауапкершiлiкпен шарт жасалуы тиiс.
Бөлімшелері көп немесе орталықтандырылған бухгалтериялар қызмет көрсететін ұйымдарда сыйақы, әлеуметтік сақтандыру бойынша жәрдемақы, стипендия төлеуді ұйым басшысының жазбаша бұйрығымен кассирлерден басқа, олармен толық жеке материалдық жауапкершілік туралы келісім жасалған және кассирлер үшін белгіленген барлық құқықтар мен міндеттер қолданылатын тұлғалар жүргізуі мүмкін.
Ақшалар мен басқа да құндылықтар отқа төзімді металл шкафтарда немесе жекелеген жағдайларда қарапайым металл шкафтарда сақталуы тиіс. Касса аяқталғаннан кейiн олар кiлтпен жабылады және кассирдiң мөрiмен бекітіледі. Кiлттер мен мөрлердi қараусыз қалдыруға, рұқсат етiлмеген адамдарға беруге және олардың есепке алынбаған көшiрмелерiн жасауға тыйым салынады. Кассир пломбалаған қапшықтарда тiркелген дубликат кiлттерi кәсiпорын басшысында сақталады.
Заңдарға сәйкес меншiк нысанына қарамастан барлық ұйымдар мен мекемелер қаражатты банктерде сақтауға тиiс. Бірақ оларға кассада белгілі бір мөлшерде ақша болуға және оны ағымдағы шығындарға пайдалануға рұқсат етіледі - мысалы, материалдық құндылықтарды, тұрмыстық қажеттіліктерге арналған заттарды сатып алуға ақшалай төлемдер үшін . Осы мақсатта қызмет көрсететiн банк ұйымдар мен мекемелер үшiн олардың басшыларының келiсiмi бойынша кассадағы қолма-қол ақша қалдығының лимитiн белгiлейдi.
Лимит белгiлеу үшiн ұйым белгiленген нысанда банкке арнайы есеп айырысуды ұсынады. Лимит ұйым мен мекеменiң шаруашылық қызметiнiң ерекшелiктерiн, банктер мекемелерiне қолма-қол ақшаны жеткiзу мерзiмдерiн және оларды сақтау шарттарын ескере отырып белгiленедi. Осылайша, қолма-қол ақшамен ақшалай түсiмi бар ұйымдар мен мекемелер үшiн және ақшаны күн сайын банктерге жұмыс күнiнiң аяғында тапсыру үшiн лимит келесi күннiң таңертеңiнен бастап олардың қалыпты жұмысын қамтамасыз етуге мүмкiндiк беретiн мөлшерде белгiленедi. Ал ақшалай түсімі бар, бірақ келесі күні банктерге ақша тапсыратын ұйымдар мен мекемелер үшін лимит орташа тәуліктік ақшалай түсім мөлшерінде айқындалады. Егер қолма-қол ақшамен түсетiн ақшалай түсiмi бар ұйым немесе мекеме оларды күн сайын банкке бермесе, онда лимит мөлшерi түсiмдердiң сомасына және жеткiзу мерзiмдерiне қарай белгiленедi. Қолма-қол ақшамен ақшалай түсiмi жоқ ұйымдар мен мекемелер үшiн лимит қолма-қол ақшаның орташа тәулiктiк шығысы шегiнде айқындалады.
Кассадағы қолма-қол ақша қалдығының лимитi әрбiр күннiң аяғындағы қалдық белгiленген сомадан аспауға тиiс дегендi бiлдiредi. Алайда кассадағы айналым, яғни күндіз алынған және берілген ақша сомасы осы лимитпен шектелмейді. Бірақ белгіленген қалдық лимитінен асатын қолма-қол ақшаның барлық сомасы банкке сақтауға тапсырылуы тиіс. Қолма-қол ақша қалдығының белгiленген лимитiне ұйым банктен жалақы, стипендия, әлеуметтiк сақтандыру жөнiндегi жәрдемақы, iссапар шығыстарын төлеу үшiн алатын қаражат кiрмейтiнiн ескеру қажет. Аталған шектен тыс қаражаттар банктен нысаналы мақсаты бойынша берiледi. Яғни оларды банктен ақша алған кезде чекте көрсетілген мақсаттарға ғана жұмсауға болады)..
Жыл iшiнде қолма-қол ақша қалдығының лимитi ұйымның немесе мекеменiң талабы бойынша өзгертілген еңбек жағдайларын ескере отырып қайта қаралуы мүмкiн.
Ұйымның немесе мекеменiң кассалық кассасына түскен қолма-қол ақша дер кезiнде тiркелуге және кейiннен осы ұйымның немесе мекеменiң банктiк шоттарына есепке алу үшiн банкке жеткiзiлуге тиiс.
Заңды және жеке тұлғаларға тауарларды өткiзумен (жұмыстарды орындаумен, қызметтер көрсетумен) байланысты ақшалай төлемдердi жүзеге асыру кезiнде барлық ұйымдар мен мекемелердiң (кредиттiк мекемелерден басқа) қолма-қол ақшаны қабылдауы кассаларды (бұдан әрi - касса деп аталатын) мiндеттi түрде пайдалана отырып жүргiзiлуге тиiс.
Кассаны қолдану аясы, оған қойылатын талаптар және касса жабдықтарын пайдаланатын ұйымдардың міндеттемелері Кассалық есеп айырысуларды және (немесе) есеп айырысуларды төлем карточкаларын пайдалана отырып жүзеге асыру кезінде касса жабдықтарын пайдалану туралы Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 2021 жылғы 22 қарашадағы № 99 қаулысы бойынша заңмен реттеледі.
Ұйымдардың немесе мекемелердiң басқа тұлғалардың - шот иелерiнiң (оның iшiнде жеке тұлғалардың) шоттарына олардың ағымдағы шотын айналып өтіп қолма-қол ақшаны аударуға құқығы жоқ. Осы рәсiмдi орындамағаны үшiн ұйымға немесе мекемеге енгiзiлген жарна сомасының 2 еселенген мөлшерiнде айыппұл салынады.
Қолма-қол ақшаны жеткiзу тәртiбi мен мерзiмдерiн банктер ақша айналымын жеделдету қажеттiлiгiне және олардың банктердiң жұмыс iстеу күндерi кассаға уақтылы түсуiне қарай ұйымдар немесе мекемелер басшыларының келiсiмi бойынша белгiлейдi.
Бұл ретте ұйымдардың немесе мекемелердiң қолма-қол ақша қаражатын жеткiзудiң мынадай мерзiмдерi белгiленуi мүмкiн:
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік байланыс комитетінің банктері немесе кәсіпорындары бар елді мекенде орналасқан ұйымдар, мекемелер үшін - күн сайын кассаға қолма-қол ақша түскен күні;
өз қызметiнiң ерекшелiгiне және жұмыс режимiне байланысты, сондай-ақ кешкi қолма-қол ақша жинау немесе банктiң кешкi кассасы болмаған жағдайда күн сайын жұмыс күнiнiң аяғында - келесi күнде Мемлекеттiк байланыс комитетiнiң банктерiне немесе кәсiпорындарына қолма-қол ақшаны бере алмайтын ұйымдар үшiн;
Қазақстан Республикасы мемлекеттік байланыс комитетінің банктері немесе кәсіпорындары жоқ елді мекенде орналасқан ұйымдар немесе мекемелер үшін, сондай-ақ олардан қашықта орналасқандар үшін - бірнеше күнде 1 рет.
Ұйымдар немесе мекемелер өздерiнiң банк шоттарынан жалақыға, кәсiпкерлiк қажеттiлiктерге, сондай-ақ iссапар шығыстарына қажеттi мөлшерде қолма-қол ақша алуға құқылы.
Ұйымдардың банктерге алған қолма-қол ақшасы чекте көрсетiлген мақсаттарға жұмсалады.
Ұйымның немесе мекеменің кассалық кассасынан қолма-қол ақша алу шығыс және кассалық ордерлер, еңбекақы төлеу қоры немесе есеп айырысу-есеп айырысу ведомостары және осы құжаттар бойынша шығыс кассалық ордерінің деректемелері жазылған мөртабаны бар тиісті түрде орындалған басқа да құжаттар (шот-фактуралар, ақша беруге арналған өтініштер) негізінде жүзеге асырылады.
Сатып алынған үй құндылықтары үшін заңды тұлғалар арасында, сондай-ақ заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлер (яғни заңды тұлға құрмай кәсіпкер ретінде тіркелген жеке тұлғалар) арасында қолма-қол есеп айырысу Қазақстан Республикасындағы ақша айналымын реттейтін орган ретінде мемлекеттің орталық банкі белгілеген лимитті ескере отырып жүзеге асырылады.
Заңды тұлғалар, оның iшiнде дара кәсiпкерлер арасындағы есеп айырысулар олармен жасалған шарттар негiзiнде ғана жүзеге асырылуы мүмкiн. Елдi мекен жүргiзiлетiн заңды тұлғаның өкiлi сенiмхатты - оны ұсынған адамның ұйым немесе мекеме атынан белгiлi бiр операцияны орындау құқығын куәландыратын құжат ұсынуы тиiс.
Кассир осы сенiмхатта басшының қолы, мөрi және барлық мiндеттi деректемелерi бар екендiгiн тексеруi тиiс. Мiндеттi деректемелер: кәсiпорынның атауы, оның ағымдағы шотының нөмiрi және осы шот орналасқан банктiң атауы; сенімхаттың қолданылу мерзімі; материалдық құндылықтарды алу сеніп тапсырылған тұлғаны, олардың атауы мен санын көрсету; сенімхатты алған адамның іріктемелі қолы.
Сөйтіп, кассалық үстелді ұйымдастырудың теориялық негіздерін зерттеу нәтижесінде қолма-қол ақшаны сақтаудың және мақсатқа сай пайдаланудың сенімді тәртібімен кассалық үстелді ұйымдастырудың мақсаты, тәртібі, ережелері анықталды.
1.3 Кәсіпорындaғы ақша қаражаттарының қозғaлысын ұйымдaстырудың теориялық аспeктілері мeн мәні
Қолма-қол ақшасыз есеп айырысудың әр түрін жүргізу үшін әр ұйым банк мекемелерінде бірнеше есеп айырысу шоттарын, сондай-ақ басқа шоттар мен қосалқы шоттарды: ағымдағы, валюталық, арнайы және т. б. аша алады.
Шот ашу үшін банкке мынадай құжаттар ұсынылады:
Бірлестік туралы меморандумның нотариалды куәландырылған көшірмесі;
ұйым жарғысының нотариалды куәландырылған көшірмесі;
ұйымды тіркеуді жүзеге асыратын орган берген ұйымды тіркеу туралы куәліктің нотариалды куәландырылған көшірмесі;
заңды тұлғаның салық органында есепке қою туралы куәлiктiң нотариалды куәландырылған көшiрмесi;
қол қою үлгілері бар және ұйымның мөрі белгіленген түрдегі әсері бар карточка;
ұйымның басшысын тағайындау туралы құрылтайшылардың жалпы жиналысының хаттамасы;
бас бухгалтерді тағайындау туралы бұйрықтың көшірмесі;
белгіленген тәртіпке сәйкес екі данада жасалған банк шотының шарты (келісімдердің нысандарын банк ресімдейді);
ұйым басшысының және бас бухгалтерінің төлқұжат деректері.
Аталған құжаттардың ішінен тікелей банк үшін шот ашуға өтініш жасалады, қол қою үлгілері мен мөр бедері бар карточка, сондай-ақ банктік шот шарты ұсынылады.
Қолдардың үлгілері және мөр бедері бар карточкаларда банк ашуға жататын ағымдағы шоттың нөмірін көрсетеді.
Банкте қолдары мен мөр бедерлерi бар карточкалар сақталады және ұйым ұсынған есеп айырысу-төлем құжаттарына тiркелетiн қолдар мен пломбаларды татуластыру үшiн пайдаланылады. Салыстырып тексеру ұйымға чек бойынша қолма-қол ақшаны беру кезінде жүргізіледі.
Банкте ағымдағы шотты ашқан кезде банк пен клиенттің есеп айырысу-кассалық қызмет көрсету жөніндегі өзара қарым-қатынасын реттейтін Банков шотының шарты жасалады. Шартқа қосымшада банктiң көрсеткен қызметтерi үшiн ставкалар белгiленген. Есеп айырысу-кассалық қызмет көрсету шартына қол қойылғаннан кейiн шотқа нөмiр берiледi.
Банк клиентке оның қаражатына еркiн билiк ету құқығына кепiлдiк берiледi, шектеулер тек заңмен ғана белгiленуi мүмкiн. Бұл ретте банк клиенттің шотта бар қаражатқа билік ету құқығын бұзбай клиенттің уақытша бос қаражатын клиентке пайыздар алынатын өз мақсаттарына пайдалана алады.
Банк клиенттiң ағымдағы шотында сақталатын қаражат қалдығына лимит белгiлейдi. Егер ағымдағы шоттағы қаражат сомасы осы лимиттен төмен болса және банктiң ескертулерiне қарамастан бiр ай iшiнде қалпына келтiрiлмесе, банк клиентпен шартты өз бастамасы бойынша бұзуға құқылы.
Банктiң бастамасы бойынша шартты бұзу үшiн жыл iшiнде ағымдағы шот бойынша операциялардың болмауы негiз болып табылады. Субъект өз бастамасы бойынша банктік шот шартын осы әрекетке декларация негізінде кез келген уақытта бұза алады.
Егер ұйымда өндiрiстiк мақсаттар үшiн өзi орналасқан жерде емес, басқа өңiрде ашылатын бөлiмшелер (қоймалар, дүкендер, филиалдар) болса, онда бұл бөлiмшелер өз қызметiнiң өңiрiндегi бас ұйымның талап етуi бойынша есеп айырысу қосалқы шоттары ашылуы мүмкiн. Мұндай шот бойынша жүргізілетін операциялардың номенклатурасын бас ұйым айқындайды.
Есеп айырысудың қосалқы шотын және ағымдағы шотты ашу үшiн бас ұйымға бөлiмше құру туралы бұйрық, бас ұйым куәландырған бөлiмше жарғысы, қол қою үлгiлерi бар карточкалар, сондай-ақ бас ұйым куәландырған және оның мөрi (нотариализация талап етiлмейдi) ұсынылады.
Әдетте, өнiмдi сатудан түскен кiрiстi кез келген нысанда есепке алу үшiн есеп айырысу қосалқы шоттары ашылады: сатып алушылар алынған өнiм үшiн ақы төлеу кезiнде қаражатты банктiк аударым қаражатымен бiрлiктiң есеп айырысу қосалқы шотына аудара алады, сондай-ақ есеп айырысу қосалқы шотына бөлiмшесiнiң өзi енгiзетiн қолма-қол ақшамен төлем жасай алады. Есеп айырысу қосалқы шотынан түскен қаражат кейіннен бас ұйымның ағымдағы шотына аударылады. Ақшалай түсiмнiң есебiнен басқа есеп айырысу қосалқы шоты бойынша барлық басқа операциялар қолма-қол ақшасыз нысанда жүргiзiледi. Қосалқы шоттан қолма-қол ақша алынбайды.
Қолма-қол ақшаны беруге байланысты операциялар үшін бас ұйымның талабы бойынша басқа өңірде орналасқан оның бөлімшелеріне ашылатын ағымдағы шот арналады. Бас ұйым жалақы беру және iссапар шығыстарын төлеу үшiн аударған қаражат ағымдағы шотқа есептеледi. Олар ағымдағы шоттан алынып, нысаналы мақсаты бойынша берiледi. Қолма-қол ақшаны өндiрiстiк мақсаттарға алу банктiң рұқсатымен осы шот бойынша жүргiзiлетiн операциялардың iшiнде көзделген жағдайда ғана мүмкiн болады.
Қолма-қол ақшасыз тәсілмен жалақы мен жалақыдан аударымдарды азаматтардың жарналарына ғана аударуға болады.
Егер бөлiмшеде есеп айырысу қосалқы шоты да, ағымдағы шоты да болса, онда банктiң рұқсатымен ол есеп айырысу қосалқы шотынан жалақы мен iссапар шығыстарын төлеу үшiн ағымдағы шотқа қаражат аудара алады. Бас ұйым мұндай трансферттер бойынша лимит белгiлейдi.
Ұйымдардың ағымдағы шот бойынша жүргiзiлетiн негiзгi операциялары тапсырыс берушiлермен тиеп жөнелтiлетiн өнiмге, олар үшiн орындалған жұмыстарға, оларға көрсетiлген қызметтерге және олардан алынған түгендеу үшiн жеткiзушiлермен, олар орындаған жұмыстарға немесе көрсетiлген қызметтерге қолма-қол ақшасыз есеп айырысу болып табылады.
Банк шоты бойынша нақты операцияны жүзеге асыру үшiн ұйым банкке белгiленген тәртiпке сәйкес ресiмделген есеп айырысу құжатын ұсынады.
Есеп айырысу құжаты - қағаз тасығышта немесе электрондық нысанда ресiмделген және төлеушiнiң немесе қаражат алушының (өндiрiп алушының) бұйрығы бар құжат.
Қаражат төлеушінің есеп айырысу құжатында оның шотынан қаражатты есептен шығару және оларды қаражатты алушының шотына аудару туралы бұйрық болады.
Қаражатты алушының (инкассатордың) есеп айырысу құжаты төлеушінің шотынан қаражатты дебеттеу және оларды қаражат алушы (инкассатор) белгілеген шотқа аудару туралы бұйрықты қамтиды.
Есеп айырысу құжаттарының нысандары белгiленген стандарттарға сәйкес келуi және мынадай мiндеттi деректемелерi болуы тиiс:
есеп айырысу құжатының атауы;
құжаттың нөмірі, нөмірі (санмен), ай (санмен) және жыл (санмен) оның өтінішінің нөмірі;
төлеуші банкінің атауы;
төлеушінің атауы және оның банктік шотының нөмірі;
қаражатты алушының атауы және оның банктік шотының нөмірі;
бенефициар банкінің атауы;
төлемнің мақсаты;
төлем сомасы (санмен және сөзде);
бірінші данада қол қояды және мөрмен расталады.
Банк клиенттері мерзімді түрде (күн сайын немесе банк белгілеген өзге мерзімдерде) одан шот ведомосін, яғни есепті кезеңде ол орындайтын операциялардың тізбесін алады. Банктiк үзiндiге басқа кәсiпорындар мен ұйымдардан алынған, соның негiзiнде қаражат есептелетiн немесе есептен шығарылған құжаттар, сондай-ақ кәсiпорын берген құжаттар қоса берiледi.
Банктiк үзiндеме кәсiпорынның өзiне банк ашқан жеке шотының екiншi данасы болып табылады. Кәсiпорындардың қаражатын үнемдей отырып, банк өзiн кәсiпорынның борышкерi (оның есепшоттары төленуге тиiс) деп есептейдi, сондықтан ағымдағы шотқа түскен қаражат пен түсiмдер қалдықтары ағымдағы шоттың кредитi бойынша, ал оның берешегiнiң азаюы (есептен шығару, қолма-қол ақша алу) - дебет бойынша жазылады. Ведомостарды өңдеу кезiнде бухгалтер осы ерекшелiктi есте сақтауы және кредиттелген сомалар мен ағымдағы шоттың дебетi бойынша қалдық, ал есептен шығару - кредит бойынша жазылуы тиiс. Банктiк үзiндiде белгiлi бiр көрсеткiштер бар, олардың кейбiрiн банк кодтаған, ал бiрдей кодтарды кәсiпорын пайдаланады.
Банк шоттарын ашу туралы ақпарат салық органдарының назарына жеткізіледі.
Банк операцияларын ресiмдейтін құжаттарда белгiлер, тазартулар мен түзетулер, тiптi көрсетiлгендер болмауға тиiс.
Бұл шоттардың дебетi бойынша қаражаттың түсуi, кредиттiң - оларды есептен шығаруы көрсетiледi. Ұйымның шоттарындағы ақша қаражатының қозғалысы бойынша операциялар бухгалтерияда банктiк үзiндiктер мен оларға қоса берiлген кассалық есеп айырысу құжаттарының негiзiнде көрсетiледi. Ұйымның шотына қаражатты есепке алу кезінде оларды алу көзі болып табылатын шот кредит бойынша тиісті шот болады. Қаражатты дебеттеу кезiнде тиiстi дебет шоты кәсiпорынның қаражаты қандай мақсаттарға алынғанын көрсететiн шот болып табылады.
Ұйымның қаражаты тек ағымдағы шотта және кассада ғана сақталмайды. Олар төлем құжаттарына - аккредитивтерге, чек кітапшаларына және т.б. (айырбас вексельдерiнен басқа) қоса берiлуi мүмкiн. Бұл да сол ақша, себебі аталған төлем құжаттары жеткізушілермен материалдық құндылықтарға, жұмыстар мен қызметтерге есеп айырысу үшін пайдаланылады.
Шетел валютасында операциялар жүргiзу үшiн қазақстандық заңды тұлғалар Қазақстан Республикасының уәкiлеттi банктерiнде шетел валютасында шоттар ашады. Шетел валютасындағы шотты ашу үшін ағымдағы шотты ашуға арналғандай құжаттар ұсынылады.
Құжаттарды тексергеннен кейiн банк шот ашу туралы бұйрық жасайды және клиентпен есеп айырысу-кассалық қызмет көрсетуге шарт жасасады, онда банктiң қызметтерiне тарифтер, операцияларды жүргiзу мерзiмдерi (банк заңдарында белгiленген шектерде), талаптар беру шарттары және басқа да шарттар белгiленедi.
Есеп айырысулар үшiн ұйымдар екi шот - транзиттiк валюталық шот және ағымдағы валюталық шот ашады.
Транзиттік валюта шоты клиенттің пайдасына резидент еместерден де, резиденттерден де алынған шетел валютасының барлық сомаларын есепке алуға арналған. Банк шетел валютасының алынған сомасынан валютаны мiндеттi түрде сатуды жүзеге асыру немесе жүзеге асырмау қажеттiгiн тексередi. Олай болмаса, онда алынған шетел валютасының барлық сомасы осы шоттан ағымдағы валюталық шотқа аударылады. Егер субъект валютаны iшiнара немесе толық сатуға мiндеттi болса, онда алынған сома белгiленген тәртiппен валютаны сату жүзеге асырылғанға дейiн транзиттiк шотта болады. Валюта iшiнара сатылған жағдайда алынған соманың қалған бөлiгi ұйымның ағымдағы валюталық шотына есептеледi.
Егер экспорттан түсетiн түсiмдер кәсiпорынның транзиттiк валюталық шотына түссе, онда мiндеттi түрде сату жүргiзiлгенге дейiн экспорттаушы ұйым осы шоттан шетел валютасында мынадай шығыстарды төлеуге құқылы:
Резидент емес заңды тұлғалардың пайдасына Қазақстан Республикасының уәкiлеттi банктерiндегi немесе шетелдiк банктердегі тауарларды тасымалдау, экспедиторлау және сақтандыру жөнiндегi өздерiнiң шетел валютасындағы шоттарына;
резидент-ұйымдардың шетел мемлекеттерiнiң аумағы арқылы және халықаралық транзиттiк тасымалдар кезiнде жүктердi тасымалдау, жөнелту және сақтандыру жөнiндегi уәкiлеттi банктердегі өздерiнiң транзиттiк валюталық шоттарына;
экспорттық кедендік баждарды шетел валютасында және кедендік рәсімдерде төлеу;
Қазақстан Банкi уәкiлеттiк берген басқа да шығыстар;
экспорттық келісім-шарттар бойынша делдалдық ұйымдарға комиссиялар;
Аударылған төлемдерді жүзеге асырғаны үшін банктерге комиссиялық алымдар.
Осылайша, ұйымдардың транзиттік валюталық шоты бойынша операциялар номенклатурасы шектеулі. Бұл шоттың негiзгi мақсаты валютаның мiндеттi түрде сатылуын бақылау және оны сату жөнiндегi операциялар жүргiзу болып табылады.
Ұйымның ағымдағы валюталық шоты тауарлардың, жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің экспорты мен импорты, зияткерлік қызметтің нәтижелері бойынша есеп айырысуларға арналған. Экспорттан түсетiн түсiмдер ұйымның транзиттiк валюталық шотынан мiндеттi түрде сатуға жатпайтын бөлiгiне есептеледi. Осы шотқа сондай-ақ ұйымдардың экспорттық операцияларымен байланысты емес шетел валютасындағы барлық түсiмдер (қайырымдылық мақсаттарға, банк кредиттерiне және т.б.) транзиттiк валюталық шоттан есептеледi.
Шетел валютасындағы қаражатты ағымдағы валюталық шоттан есептен шығару шот иесiнiң бұйрығымен әкелiнген тауарларға, жұмыстарға, қызметтерге ақы төлеу кезiнде, интеллектуалдық қызметтiң нәтижелерi бойынша жүргiзiлуi мүмкiн. Оның үстiне, делдал сыртқы экономикалық ұйым арқылы импорттық операциялар жүргiзiлген жағдайда шетелдiк жеткiзушiлерге шетелге аудару үшiн валюталық қаражат осы ұйымдардың шоттарына аударылуы мүмкiн.
Ағымдағы шетел валютасындағы шоттан шетел валютасындағы кредиттер бойынша берешекті өтеуге, шетел валютасын ерікті түрде сатуды жүзеге асыруға, шетел валютасындағы қаражатты экспорттық-импорттық операцияларға байланысты қызметтер үшін басқа ұйымдардың шоттарына аударуға - тауарларды тасымалдауға, сақтандыруға және жөнелтуге, комиссиялық сыйақыны банктерге өтеуге және олардың пошта-телеграфтық шығыстарын өтеуге жол беріледі. шетелдiк iссапарларда iссапар шығыстарын төлеу үшiн, сондай-ақ Қазақстан Банкi заңнамалық немесе жеке тәртiппен рұқсат еткен басқа да мақсаттарға қаражатты пайдалану.
Шетел валютасындағы шоттардың осы екi түрiнен басқа Қазақстанлiк ұйымдар Қазақстан Банкiнiң арнайы рұқсатымен шетел валютасындағы шоттарды аша алады, олардың режимiн (яғни рұқсат етiлген операциялардың тiзбесiн) Қазақстан Республикасының Орталық банкi оларды ашуға рұқсат беру кезiнде шоттың мақсатына қарай белгiлейдi. Қазақстан Республикасының аумағынан тыс ашылған шетел валютасындағы шоттар үшін Шетел валютасындағы шоттар қосалқы шоты енгізіледі.
Жеке шот - Қазақстан Республикасының ішкі валюта нарығында теңгеге шетел валютасын сатып алуды жүзеге асыратын ұйымдар үшін уәкілетті банктер арқылы арнайы транзиттік валюта шоты ашылады. Бұл шот сатып алынған шетел валютасын есепке алуға және оны банкке валюта сатып алуға арналған бұйрықта көрсетiлген мақсатқа сәйкес аударуға арналған. Бұл шот бойынша басқа операциялар жасалмайды.
Ұйымдар жүзеге асыратын шетел валютасындағы шоттар бойынша барлық операциялар қолданылып жүрген валюталық заңнамаға және тиiстi шот режимiне сәйкес келуге тиiс.
Шетел валютасындағы кассалық операциялар ұйымның қызметкерлерiмен шетелдiк iссапарларда есеп айырысумен шектеледi. Iссапар шығыстары үшiн аванстық төлем беру үшiн ұйым шетел валютасындағы қолма-қол ақшаны өзiнiң ағымдағы шетел валютасындағы шотынан ала алады. Шетел валютасымен алынған қолма-қол ақша кассаға жазылады.
Қолданылып жүрген валюталық заңнамаға сәйкес ұйым өз қызметкерлерiнiң iссапар шығыстарын төлеу үшiн уәкiлеттi банктер арқылы Қазақстан Республикасының iшкi валюта нарығында теңгеге шетел валютасын сатып алуға құқылы. Бұл жағдайда шетел валютасын алу сатып алынған валюта есептелетiн арнайы транзиттiк валюта шотынан жүзеге асырылады.
Егер қолма-қол валютаның кассаға келуі және оны есеп бойынша беру Қазақстан банкінің әр түрлі бағамдары бойынша жүргізілсе, онда валюталық айырма пайда болады. Ол басқа да табыстар мен шығыстарға алынады.
Қолма-қол шетел валютасымен басқа операциялар жүргiзiлмейдi, өйткенi оларға Қазақстан Республикасының аумағында валюта заңдарымен тыйым салынады.
1.4 Кәсіпорынның ақша ағымдарын басқару және ұйымдастыру жүйeсіндегі қaржылық талдaудың ролі
Бағалы қағаз-бұл мүліктік құқықты немесе құжат иесінің қарызының осындай құжатты шығарған тұлғаға қатынасын куәландыратын ақшалай құжат.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінЕ сәйкес бағалы қағаздарға мемлекеттік облигация, облигация, биржалық вексель, чек, депозиттік-жинақ сертификаттары, ұсынушы банктің жинақ кітабы, ладинг векселесі, акциялар, жекешелендіру бағалы қағаздары және бағалы қағаздар туралы заңдармен бағалы қағаздар санатына жатқызылған немесе олар белгілеген тәртіпке сәйкес басқа да құжаттар жатады.
Бағалы қағаздарды бағалау кезінде мынадай көрсеткіштер ескеріледі:
номиналды мәні - бланкіде көрсетілген сома
Қауіпсіздік. барлық акциялардың пар құны бойынша жиынтық құны ұйымның уәкілетті капиталының сомасын көрсетеді;
шығарылым құны - бағалы қағазды бастапқы орналастыру кезінде сату бағасы, ол номиналды құнымен сәйкес келмеуі мүмкін. Олардың санына көбейтілген бағалы қағаздарды бағалаудың көрсетілген түрлерінің арасындағы айырмашылық ұйымның сегниорлық табысы болып табылады;
айырбас бағамы (нарықтық) құны - қайталама нарықтағы бағалы қағаздарды бағамдау нәтижесінде анықталатын баға. Ол белгілі бір уақыт аралығында жиынтық сұраныс пен ұсыныс арасындағы тепе-теңдікті көрсетеді;
акциялар мен облигациялардың тарату құны - таратылатын заңды тұлғаның 1 акцияға немесе облигацияға төленген нақты бағалардағы сатылған мүлкінің құны;
сатып алу құны - акционерлiк қоғамның өз акцияларын сатып алғаны үшiн немесе облигацияларды мерзiмiнен бұрын сатып алғаны үшiн төлейтiн сомасы ("қайтарып алынатын" акциялар мен облигациялардың құны);
акциялардың баланстық құны - меншікті мүлік көздерін шығарылған акциялар санына бөлу арқылы баланс деректері бойынша анықталады;
бухгалтерлiк құн - бағалы қағаздар ұйым балансында көрсетiлген уақытта көрсетiлетiн сома. Бухгалтерлiк есеп пен бухгалтерлiк есеп туралы ережеге сәйкес қаржы инвестициялары инвестор үшiн нақты шығындар мөлшерiнде есепке алынады.
Үлес - акционерлiк қоғамның уәкiлеттi капиталына оның меншiк иесiнiң қаражат салымын растайтын, өз қызметiнен кiрiс алуға, қоғамды тарату кезеңiнде мүлiктiң қалдықтарын бөлуге және әдетте осы акционерлiк қоғамды басқаруға қатысуға құқық беретiн бағалы қағаз. Акциялар жеке бағалы қағаздар болып табылады, оларды үкіметтік емес ұйымдар ұзақ мерзімге ғана шығарады және айналыста белгіленген кезеңдері жоқ.
Тiркелген акциялар иесiнiң атауын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz