Кәсіпорынның пайдасын қалыптастыру

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
М.Өтемісоватындағы Батыс Қазақстан университеті
Тарих, экономика және құқық факультеті

Экономика және менеджмент кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы:Кәсіпорынның пайдасы: мәні, қалыптастыру және пайдалану механизмі. Нарықтық жағдайда пайданы барынша көбейту.

Орындаған: 2 курс студенті
ББ 6B04108 Экономика және менеджмент К.Б.Балуангалиева
Тексерген: э.ғ.м., аға оқытушы А.Б.Егзалиева

Орал, 2022 ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1. ПАЙДАНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ ЖӘНЕ ОНЫҢ КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНДЕГІ РӨЛІ 5
1.1 Пайда кәсіпорынның шаруашылық қызметінің тиімділігінің көрсеткіші ретінде 5
1.2 Кәсіпорынның пайдасын қалыптастыру 8
2. "ЛОТТЕ Рахат" АҚ пайданы қалыптастыру, бөлу, пайдалануды талдау және бағалау 14
2.1.Кәсіпорынның экономикалық сипаттамасы 14
2.2. "ЛОТТЕ Рахат" АҚ-да қалыптасқан пайданы қалыптастыру, бөлу және пайдалану механизмін талдау және бағалау. 20
3."Рахат" AҚ кәсіпорынның мүмкіндіктерін жетілдіру жөніндегі негізгі ұсыныстар 26
ҚОРЫТЫНДЫ 30
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 31

КІРІСПЕ

Нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның басты міндеті-халық шаруашылығы мен азаматтардың өнімдеріне, жоғары тұтынушылық қасиеттері мен сапасына, ең аз шығынмен жұмыс пен қызметтерге деген қажеттіліктерін қанағаттандыру, елдің әлеуметтік-экономикалық дамуын жеделдетуге қосқан үлесін арттыру. Өзінің басты міндетін жүзеге асыру үшін кәсіпорын пайданы ұлғайтуды қамтамасыз етеді.
Пайда жаңа кәсіпорындар құруға және жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды дамытуға бірінші кезектегі ынталандыру болып табылады. Пайда табу мүмкіндігі адамдарды ресурстарды біріктірудің тиімді тәсілдерін іздеуге, жаңа өнімдер ойлап табуға, өндіріс тиімділігін арттыруға уәде беретін ұйымдастырушылық және техникалық инновацияларды қолдануға шақырады.Табысты жұмыс істей отырып, әрбір кәсіпорын қоғамның экономикалық дамуына өз үлесін қосады, қоғамдық байлықты құруға және көбейтуге, халықтың әл-ауқатының өсуіне ықпал етеді.
Пайда-көп мәнді экономикалық санат. Коммерциялық есептеу, баға белгілеу және басқарудың басқа да экономикалық тетіктерінің тиімділігі оның білімінің тереңдігіне және оны қолданудың ұтымдылығына байланысты. Өндірістік және әлеуметтік даму көзі бола отырып, пайда кәсіпорындар мен бірлестіктердің өзін-өзі қаржыландыруын қамтамасыз етуде жетекші орын алады, олардың мүмкіндіктері көбінесе кірістердің шығындардан қаншалықты асып түсетіндігімен анықталады.
Кәсіпорынның пайдасын қалыптастыру мен бөлуді зерттеуге көп көңіл бөлінгенімен, қазіргі уақытта қосымша зерттеуді қажет ететін пайданың өсу резервтерін анықтауға байланысты көптеген мәселелер бар. Баға бағамының өзектілігі, факторлардың пайда мөлшеріне әсер ету проблемаларының күрделілігі мен әртүрлілігі және пайданы бөлудің тиімділігі осы мәселелерді белгілі бір кәсіпорынға қатысты зерттеуді қажет етеді.
Зерттеу нысаны - "ЛОТТЕ Рахат" АҚ-ның пайдасы, кәсіпорынның пайдасын қалыптастыру және пайдалану механизмі.
Курстық жұмыстың мақсаты - кәсіпорынның пайдасын қалыптастыруды, бөлуді және пайдалануды кешенді талдау негізінде оны арттырудың негізгі бағыттарын анықтау.Сондықтан келесі тапсырмаларды орындау қажет:
- кәсіпорын пайдасының мәні мен түрлерін зерттеу;
- кәсіпорынның кірісін көбейту әдістерін зерттеу;
-"ЛОТТЕ Рахат" АҚ ұйымдастырушылық-экономикалық сипаттамасын зерттеу;;
-"ЛОТТЕ Рахат" АҚ пайдасына талдау жүргізу;
-"ЛОТТЕ Рахат" АҚ пайдасын барынша арттыру бойынша ұсыныстар ұсыну.
Курстық жұмыс тақырыбының өзектілігі кез-келген коммерциялық кәсіпорынның өз қызметінің негізгі мақсаты пайда табуды қарастыратындығына байланысты. Пайда кәсіпорынның қаржылық нәтижелерінің бірі болып табылады және оның табысты қызметін көрсетеді, оған кірістер шығындардан асып кетсе қол жеткізіледі. Керісінше жағдайда компания шығынға ұшырайды. Пайданың өсуі кәсіпорынның әлеуетті мүмкіндіктерінің өсуін анықтайды, оның іскерлік белсенділігінің дәрежесін арттырады.
Бірінші тарауда ұйымның пайдасы мен оны барынша арттырудың теориялық негіздері зерттелген.
Екінші тарауда"ЛОТТЕ Рахат" АҚ-ның ұйымдастырушылық-экономикалық сипаттамалары мен оның пайдасы талданады.
Үшінші тарауда "ЛОТТЕ Рахат" АҚ пайдасын барынша арттыру бойынша ұсыныстар берілген.
Қорытындыда зерттеу қорытындылары шығарылады және тұжырымдар тұжырымдалады.
1. ПАЙДАНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ ЖӘНЕ ОНЫҢ КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНДЕГІ РӨЛІ
1.1 Пайда кәсіпорынның шаруашылық қызметінің тиімділігінің көрсеткіші ретінде

Пайда-бұл кез-келген меншік нысанындағы кәсіпорындар құрған ақша жинақтарының негізгі бөлігінің ақшалай көрінісі.
Экономикалық категория ретінде ол кәсіпорынның кәсіпкерлік қызметінің қаржылық нәтижесін сипаттайды. Пайда-бұл өндіріс тиімділігін, өндірілген өнімнің көлемі мен сапасын, еңбек өнімділігінің жай-күйін, өзіндік құн деңгейін неғұрлым толық көрсететін көрсеткіш. Сонымен бірге, пайда коммерциялық есеп айырысуды нығайтуға, меншіктің кез-келген түрінде өндірісті күшейтуге ынталандырушы әсер етеді.
Пайда-жоспардың негізгі қаржылық көрсеткіштерінің бірі және кәсіпорындардың экономикалық қызметін бағалайды. Пайда есебінен кәсіпорындардың ғылыми-техникалық және әлеуметтік-экономикалық дамуы, олардың қызметкерлеріне еңбекақы төлеу қорын ұлғайту жөніндегі іс-шараларды қаржыландыру жүзеге асырылады. Бұл кәсіпорындардың ішкі шаруашылық қажеттіліктерін қамтамасыз етудің көзі ғана емес, сонымен қатар бюджеттік ресурстарды, бюджеттен тыс және қайырымдылық қорларын қалыптастыруда маңызды бола түсуде.
Пайда дегеніміз-кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру қаупі үшін оның сыйақысын сипаттайтын инвестицияланған капиталға кәсіпорынның ақшалай түрдегі таза кірісі; пайда-бұл кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру процесінде жалпы шығындар арасындағы айырмашылық.
Пайда-бұл коммерциялық ұйымның ерекше жүйелі түрде шығарылатын ресурсы, бизнесті дамытудың түпкі мақсаты. Қарастырылып отырған экономикалық санаттың мәні пайданың қажетті деңгейі бұл:
* ұйымның ағымдағы және ұзақ мерзімді дамуының негізгі ішкі көзі;
* ұйымның нарықтық құнының өсуінің негізгі көзі;
* ұйымның несиелік қабілеттілігінің индикаторы;
* меншік иесінің басты қызығушылығы, өйткені ол капитал мен бизнестің өсу мүмкіндігін қамтамасыз етеді;
* тұрақты пайда деңгейі болған кезде ұйымның бәсекеге қабілеттілік индикаторы;
* ұйымның мемлекет алдындағы міндеттемелерін орындауының кепілі, қоғамның әлеуметтік қажеттіліктерін қанағаттандыру көзі.
Кірістіліктің қажетті деңгейін ұстап тұру-ұйымның нарықтық экономикадағы қалыпты жұмысының объективті заңдылығы. Пайданың жүйелі жетіспеушілігі және оның қанағаттанарлықсыз динамикасы бизнестің тиімсіздігі мен тәуекелділігін көрсетеді -- ол банкроттықтың негізгі ішкі себептерінің бірі.
Нарықтық қатынастардың маңызды категориясы ретінде пайда белгілі бір функцияларды орындайды.
Біріншіден, бұл өндіріс тиімділігін, өндірілген өнімнің көлемі мен сапасын, еңбек өнімділігінің жай-күйін, өзіндік құн деңгейін толық көрсететін көрсеткіш. Пайда көрсеткіштері кәсіпорынның өндірістік және қаржылық қызметін бағалау үшін маңызды. Олар оның іскерлік белсенділігі мен қаржылық әл-ауқатының деңгейін сипаттайды. Пайда аванстық қаражаттың деңгейін және кәсіпорын активтеріне инвестициялардың кірістілігін анықтайды. Пайда сонымен қатар коммерциялық есеп айырысуды нығайтуға, өндірісті күшейтуге ынталандырушы әсер етеді.
Екіншіден, пайда ынталандырушы функцияға ие. Оның мазмұны пайда бір уақытта қаржылық нәтиже және кәсіпорынның қаржылық ресурстарының негізгі элементі болып табылады. Өзін-өзі қаржыландыру принципін нақты қамтамасыз ету алынған пайдамен анықталады. Салық және басқа да міндетті төлемдерді төлегеннен кейін кәсіпорынның иелігінде қалған таза пайданың үлесі өндірістік қызметті кеңейтуді, кәсіпорынның ғылыми-техникалық және әлеуметтік дамуын, қызметкерлерді материалдық көтермелеуді қаржыландыру үшін жеткілікті болуға тиіс. Пайданың өсуі кәсіпорынның әлеуетті мүмкіндіктерінің өсуін анықтайды, оның іскерлік белсенділігінің дәрежесін арттырады, өзін-өзі қаржыландыру, кеңейтілген өндіріс, еңбек ұжымдарының әлеуметтік және материалдық қажеттіліктері мәселелерін шешу үшін қаржылық база жасайды. Ол өндіріске күрделі салымдарды жүзеге асыруға (осылайша оны кеңейте және жаңарта отырып), жаңа енгізілімдерді енгізуге, кәсіпорындағы әлеуметтік проблемаларды шешуге, оны ғылыми-техникалық дамыту жөніндегі іс-шараларды қаржыландыруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, пайда әлеуетті инвестордың компанияның мүмкіндіктерін бағалаудағы маңызды фактор болып табылады, ресурстарды тиімді пайдаланудың көрсеткіші болып табылады, яғни компанияның қызметін және оның болашақтағы мүмкіндіктерін бағалау үшін қажет. Үшіншіден, пайда әртүрлі деңгейдегі бюджеттерді қалыптастыру көздерінің бірі болып табылады. Ол бюджеттерге салық түрінде түседі және басқа кіріс түсімдерімен қатар бірлескен қоғамдық қажеттіліктерді қаржыландыру және қанағаттандыру, мемлекеттің өз функцияларын, мемлекеттік инвестициялық, әлеуметтік және басқа бағдарламаларды орындауын қамтамасыз ету үшін қолданылады, бюджеттік және қайырымдылық қорларын қалыптастыруға қатысады. Пайда есебінен кәсіпорынның бюджет, банктер, басқа кәсіпорындар мен ұйымдар алдындағы міндеттемелерінің бір бөлігі де орындалады.
Табысты басқарудың басты мақсаты -- ағымдағы және перспективалық кезеңде меншік иелерінің әл-ауқатын арттыру. Бұл:
* ұйымның ресурстарына және нарықтық конъектураға сәйкес келетін барынша жоғары пайданы қамтамасыз етуді;
* қалыптастырылатын пайданың деңгейі мен тәуекелдің жол берілетін деңгейі арасындағы оңтайлы тепе-теңдікті қамтамасыз етуді;
* қалыптастырылатын пайданың жоғары сапасын қамтамасыз етуді;
* компания меншік иелеріне инвестицияланған капиталға табыстың қажетті деңгейін төлеуді қамтамасыз етуді;
* бизнесті дамыту міндеттеріне сәйкес пайда есебінен инвестициялардың жеткілікті көлемін қамтамасыз етуді;
* ұйымның нарықтық құнының өсуін қамтамасыз етуді;
* пайданы бөлуге персоналдың қатысу бағдарламаларының тиімділігін қамтамасыз етуді білдіреді.
Кәсіпкер үшін пайда-бұл құнның ең үлкен өсуіне қол жеткізуге болатын белгі, осы салаларға инвестиция салуға ынталандыру жасайды. Нарықтық қатынастар жағдайында пайда табуға бағдарлау кәсіпкерлік қызметтің болуының міндетті шарты, осы қызметтің оңтайлы бағыттары мен әдістерін таңдау критерийі, кәсіпорын қол жеткізген коммерциялық табыстың көрсеткіші болып табылады.
Бухгалтерлік есепте есептелген пайданың экономикалық мазмұнына сәйкестігін зерттеу тақырыбындағы көптеген зерттеулер "бухгалтерлік есеп" және "экономикалық" пайда сияқты ұғымдардың бөлінуіне әкелді. Экономикалық категория ретінде пайда кәсіпкерлік қызмет процесінде материалдық өндіріс саласында құрылған таза кірісті көрсетеді. Экономикалық тұрғыдан алғанда, пайда -- бұл ақша түсімдері мен төлемдер арасындағы айырмашылық, ал бухгалтерлік тұрғыдан-кезеңнің соңы мен басындағы кәсіпорынның мүліктік жағдайы арасындағы айырмашылық. Бухгалтерлік есеп мақсаттары үшін есептелген пайда экономикалық қызметтің нақты нәтижесін көрсетпейді, бұл бухгалтерлік және экономикалық пайда ұғымдарының айырмашылығына әкеледі. Біріншісі -- тауарлар мен қызметтерді сатудың нәтижесі, екіншісі-капитал жұмысының нәтижесі. Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, пайда жоспардың және кәсіпорындардың экономикалық қызметін бағалаудың негізгі қаржылық көрсеткіштерінің бірі екенін атап өтуге болады. Пайда есебінен кәсіпорындардың ғылыми -- техникалық және әлеуметтік-экономикалық дамуы жөніндегі іс-шараларды қаржыландыру жүзеге асырылады.
1.2 Кәсіпорынның пайдасын қалыптастыру

Пайда-бұл әр түрлі экономикалық операциялардың шығындарын ескере отырып, өнімді өндіруге және сатуға арналған кірістер мен шығыстардың жалпы сомасындағы айырмашылық. Осылайша, пайда оң және теріс белгілермен көптеген компоненттердің өзара әрекеттесуі нәтижесінде пайда болады.
Пайда кәсіпорынның және тұтастай мемлекеттің қажеттіліктерін қамтамасыз етеді. Сондықтан, ең алдымен, кәсіпорынның пайда құрамын анықтау маңызды. Жалпы табыстың мөлшеріне кәсіпкерлік қызметке тәуелді және тәуелді емес көптеген факторлардың жиынтығы әсер етеді.
Кәсіпорындардың қызметіне байланысты пайданың өсуінің маңызды факторлары шарттық шарттарға сәйкес өндірілетін өнім көлемінің өсуі, оның өзіндік құнының төмендеуі, ассортимент сапасының жоғарылауы, өндірістік қорларды пайдалану тиімділігінің артуы, еңбек өнімділігінің өсуі болып табылады. Кәсіпорын қызметіне байланысты емес факторларға өткізілетін өнімге мемлекеттік реттелетін бағалардың өзгеруі, табиғи, географиялық, көлік және техникалық жағдайлардың өнімді өндіру мен өткізуге әсері, салықтар мен төлемдер деңгейі, халықтың сұранысы жатады.
Өнімді (жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) өткізуден түскен пайда (залал) қосылған құн салығынсыз өнімді (жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) өткізуден түскен түсім мен акциздер мен өнімнің (жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің) өзіндік құнына енгізілетін өндіру мен өткізуге жұмсалған шығындар арасындағы айырма ретінде айқындалады. Жоғарыда келтірілген анықтамадан оның шығу тегі кәсіпорынның өз өнімін (жұмысын, қызметін) сұраныс пен ұсыныс негізінде қалыптасатын бағалар бойынша сатудан жалпы кіріс алумен байланысты. Кәсіпорынның жалпы кірісі -- материалдық шығындарды шегергендегі өнімді (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен түсім-еңбекақы мен пайданы қоса алғанда, кәсіпорынның таза өнімінің нысаны болып табылады.
Еңбек ұжымы жалақының өсуіне де, пайданың өсуіне де мүдделі, өйткені соңғысы бәсекелестік жағдайында өмір сүрудің ғана емес, сонымен бірге өндірістің кеңеюінің, демек, кәсіпорын қызметкерлерінің әл-ауқатының, олардың өмір сүру деңгейінің өсуінің көзі болып табылады. Нарықтық қатынастар жағдайында, егер кәсіпорын максималды пайда таппаса, онда кем дегенде оған өз тауарларын өткізу және қызмет көрсету нарығында өз позициясын берік ұстап қана қоймай, сонымен қатар бәсекелестік жағдайында оның өндірісінің динамикалық дамуын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін пайда көлеміне ұмтылуы керек.Бұл пайда табу көздерін білуді және оларды тиімді пайдалану әдістерін табуды қамтиды. Басқа өткізу туралы қаржылық нәтижелер мүліктің қозғалысымен, негізгі құралдарды моральдық тозу себебі бойынша баланстан есептен шығарумен, мүлікті жалға берумен, шарттардың күшін жоюмен, өндірісті тоқтатумен және т.б. байланысты операциялардан түскен кірістерді (шығыстарды) көрсетеді. Олардың құрамы өте ерекше: бұл кездейсоқ, күтпеген сомалар немесе шарттық міндеттемелерді бұзуға байланысты алынған және төленген айыппұлдар. Басқаша айтқанда, операциялық емес кірістер, егер барлық шарттық міндеттемелер мен төлем мерзімдерін оның серіктестері сақтаса, негізгі қызметтен алынуы мүмкін пайданы өтейді. Сатудан түскен пайда, әдетте, есепті кезеңнің негізгі құрамдас бөлігі болып табылады. Кәсіпорынның қызметіне байланысты және тәуелсіз жоғарыда аталған факторлар негізінен өнімді сатудан түсетін табысқа әсер етеді. Осы факторлардың негізгілері егжей-тегжейлі зерделеуге және талдауға жатады. Пайданы басқаруда "шығындар, сату көлемі мен пайданың өзара байланысы" жүйесі немесе шығынсыздықты талдау үлкен рөл атқарады. Бұл әдіс маржалық талдау немесе кірісті ынталандыру талдауы деп те аталады. Әдістеме өндіріс көлемінің өзгеруіне байланысты өндірістік және сату шығындарын ауыспалы және тұрақты шығындарға бөлуге және шекті кіріс санаттарын пайдалануға негізделген.

1.3 Пайданы бөлу және пайдалану

Пайданы бөлу және пайдалану кәсіпкерлердің қажеттіліктерін өтеуді және мемлекет кірістерін қалыптастыруды қамтамасыз ететін маңызды экономикалық процесс болып табылады.
Пайданы бөлу тетігі өндірістің тиімділігін арттыруға барынша ықпал ететіндей етіп құрылуы тиіс. Бөлу объектісі кәсіпорынның баланстық пайдасы болып табылады. Оны бөлу дегеніміз-пайданы бюджетке және кәсіпорында пайдалану баптарына бағыттау.
Пайданы бөлу принциптерін келесідей тұжырымдауға болады:
* кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық және қаржылық қызмет нәтижесінде алатын пайдасы мемлекет пен шаруашылық жүргізуші субъект ретінде кәсіпорын арасында бөлінеді;
* мемлекет үшін пайда тиісті бюджеттерге салықтар мен алымдар түрінде түседі, олардың ставкаларын өз бетінше өзгерту мүмкін емес. Салықтардың құрамы мен мөлшерлемелері, оларды есептеу және бюджетке жарналар салу тәртібі Заңмен белгіленеді;
* салық төлегеннен кейін оның иелігінде қалған кәсіпорын пайдасының мөлшері оның өндіріс көлемін өсіруге және өндірістік-шаруашылық және қаржылық қызмет нәтижелерін жақсартуға мүдделілігін төмендетпеуі тиіс;
* кәсіпорынның иелігінде қалған пайда, ең алдымен, оның одан әрі дамуын қамтамасыз ететін жинақтауға, ал қалған бөлігіғана тұтынуға бағытталады.
Пайданы қалыптастыру мен пайдалануды талдау бірнеше кезеңде жүзеге асырылады:
* динамикадағы құрамы бойынша пайда талданады;
* іске асырудан түскен пайдаға факторлық талдау жүргізіледі;
* алу және төлеу пайыздары, басқа операциялық кірістер, операциялық емес кірістер мен шығыстар сияқты пайданың құрамдас бөліктері бойынша ауытқу себептері талданады;
* жинақтау мен тұтынуға таза пайданың қалыптасуы талданады;
* пайданы жинақтау мен тұтынуға бөлудің тиімділігіне баға беріледі;
* пайданы жинақтау мен тұтынуға пайдалану талданады;
* қаржы жоспарын жасауға ұсыныстар әзірленеді.
Пайда табу арқылы компания оны пайдалану мәселелерін шешеді. Пайданы пайдалану бағыттарының сипаты кәсіпорынның стратегиялық міндеттерін көрсетеді.
Дивидендтер төлеу арқылы кәсіпорын өз акцияларының өсуін ынталандырады, кәсіпорында пайда қалдырады, акционерлер өндірісті дамытуға инвестиция салады.Қаржының экономикаға, оның экономикалық тиімділігіне әсер ету механизмі өндірістің өзінде емес, ақша бөлу қатынастарында.
Пайданы бөлу-бұл бөлу қатынастарының ажырамас бөлігі. Пайда мемлекет, кәсіпорын иелері және кәсіпорынның өзі арасында бөлінеді. Бұл бөлудің пропорциялары көбінесе кәсіпорынның тиімділігіне оң да, теріс те әсер етеді. Пайданы бөлудің экономикалық негізделген жүйесі, ең алдымен, мемлекет алдындағы қаржылық міндеттемелердің орындалуына кепілдік беріп, кәсіпорындар мен ұйымдардың өндірістік, материалдық және әлеуметтік қажеттіліктерін барынша қамтамасыз етуі керек.
Бөлу процесінде салық салынғанға дейінгі пайда қалай түзетілетінін ескерілу керек. Салық салынғанға дейінгі пайда пайда салығының әртүрлі ставкалары бойынша салық салынатын пайда сомасына азайтылады, резервтік немесе басқа да ұқсас қорларға аударымдар жүргізіледі, салық жеңілдіктері белгіленген пайда сомасы алынып тасталады.
Кәсіпорын мен мемлекеттің пайда туралы қарым-қатынасы оның салық салу негізінде құрылады.
Салық жүйесі-нарықтық экономиканың өте маңызды элементі және экономикалық өзгерістердің нәтижелері соған байланысты. Салықтар мемлекеттің кіріс алуының негізгі нысаны болып табылады. Осы таза қаржылық функциядан басқа, салық механизмі мемлекеттің әлеуметтік өндіріске, оның динамикасы мен құрылымына, ғылыми - техникалық прогрестің жағдайына экономикалық әсер ету үшін қолданылады.
Салықтар кәсіпорынның экономикалық қызметінің қаржылық нәтижелерін қалыптастыруға және кәсіпорынның жинақтау және тұтыну мақсаттары үшін пайдаланатын таза пайда мөлшеріне айтарлықтай әсер етеді. Салықтардың бір бөлігі өнімнің (тауардың, жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің) бағасына енгізіледі. Мұндай салықтарға қосылған құн салығы, акциздер, экспорттық кедендік баждар жатады.
Кейбір салықтар өнім өндіру бойынша шығыстардың құрамына енгізіледі, яғни өзіндік құнға жатқызылады немесе олардың сомасына амортизацияланатын мүліктің құны ұлғаяды. Оларға бірыңғай әлеуметтік салық, көлік салығы, импорттық кедендік баждар, мемлекеттік баждар, жер, орман және басқа да ресурстық салықтар жатады.
Басқа салықтар кәсіпорынның экономикалық қызметінің қаржылық нәтижелеріне жатады, яғни оның баланстық пайдасын азайтады: пайдаға, мүлікке, жарнамаға салынатын салық.
Қаржылық-шаруашылық қызмет нәтижесінде алынған және пайда салығын төлегеннен кейін кәсіпорында қалған пайдадан тікелей кәсіпорын кейбір жергілікті салықтарды төлейді.
Кәсіпорынның иелігінде қалған пайданы бөлу, әдетте, есеп саясатында кәсіпорынның ішкі құжаттарымен реттеледі. Әкімшілік процестің кейбір аспектілері кәсіпорынның жарғысында жазылған. Жарғыға немесе басқарушы органның шешіміне сәйкес кәсіпорында қорлар құрылады: жинақтау, тұтыну,әлеуметтік. Егер қорлар құрылмаса, онда қаражаттың жоспарлы жұмсалуын қамтамасыз ету үшін олар өндірісті дамытуға, еңбек ұжымының әлеуметтік қажеттіліктеріне, қызметкерлерді материалдық ынталандыруға және қайырымдылық мақсаттарға арналған шығындар сметасын құрайды.
Өндірісті дамытуға байланысты және пайдадан қаржыландырылатын шығыстарға мынадай шығыстар жатады: ғылыми-зерттеу, жобалау, тәжірибелік-конструкторлық және технологиялық жұмыстарға; жаңа өнім мен технологиялық процестерді әзірлеу мен игеруді қаржыландыруға; технологияны жетілдіру және өндірісті ұйымдастыру, жабдықтарды жаңғырту жөніндегі шығындарға; жұмыс істеп тұрған өндірісті техникалық қайта жарақтандыруға және реконструкциялауға байланысты шығындарға, кәсіпорынның кеңеюімен және объектілердің жаңа құрылысымен, табиғатты қорғау іс-шараларын жүргізумен байланысты. Сол топқа банктердің ұзақ мерзімді несиелерін өтеу шығындары және олар бойынша пайыздар кіреді. Кәсіпорынның жинақталған пайдасын ол басқа кәсіпорындардың жарғылық капиталына, ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді қаржылық салымдарға салып, жоғары тұрған ұйымдарға, одақтарға, концерндерге, қауымдастықтарға аудара алады. Бұл бағыттар сондай-ақ даму үшін пайданы пайдалану болып саналады.
Пайданы әлеуметтік мұқтаждықтарға бөлу мыналарды қамтиды: кәсіпорынның балансындағы әлеуметтік-тұрмыстық объектілерді пайдалану жөніндегі шығыстар, өндірістік емес мақсаттағы объектілердің құрылысын қаржыландыру, сауықтыру және мәдени-бұқаралық іс-шаралар өткізу.
Материалдық көтермелеу шығындарына еңбектегі жетістіктері үшін сыйақы төлеу, материалдық көмек көрсетуге арналған шығыстар, ардагерлерге, зейнеткерлерге біржолғы жәрдемақылар, асханалардағы тамақтану құнының қымбаттауына өтемақы жатады.
Кәсіпорынның иелігінде қалған барлық пайда мүліктің құнын арттыратын пайдаға, яғни жинақтау процесіне қатысатын пайдаға және мүліктің құнын арттырмайтын тұтынуға бағытталған пайдаға бөлінеді. Егер пайда тұтынуға жұмсалмаса, онда ол кәсіпорында өткен жылдардағы бөлінбеген пайда ретінде қалады және кәсіпорынның меншікті капиталының мөлшерін арттырады. Бөлінбеген пайданың болуы кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын арттырады, кейінгі даму көзінің болуын көрсетеді.
Қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз етуде резервтік капиталдың мөлшері маңызды рөл атқарады. Нарықтық экономикада резервтік капиталға аударымдар бірінші кезектегі сипатқа ие. Резервтік қорды шаруашылық жүргізуші субъектілер олардың қызметі тоқтатылған жағдайда кредиторлық берешекті жабу үшін құрады. Бұл акционерлік қоғамдар, кооперативтер, шетелдік инвестициялары бар кәсіпорындар үшін міндетті болып табылады. Резервтік капиталдың болуы және өсуі акционерлік меншіктің ұлғаюын қамтамасыз етеді, кәсіпорынның барлық кәсіпкерлік қызметпен байланысты дайындығын сипаттайды, ағымдағы жылдың кірісі болмаған кезде де артықшылықты акциялар бойынша дивидендтер төлеуге, қаржылық тұрақтылықты жоғалту қаупінсіз күтпеген шығындарды жабуға мүмкіндік жасайды. Акционерлік қоғамның резервтік қоры оның шығындарын жабуға, сондай-ақ қоғамның облигацияларын өтеуге және басқа қаражат болмаған жағдайда қоғамның акцияларын сатып алуға арналған. Резервтік қорды басқа мақсаттарға пайдалануға болмайды. Резервтік қордың қаражатын пайдалану туралы шешім қоғам акционерлерінің жалпы жиналысының шешімімен айқындалады.
Сонымен, пайданы бөлуді қорытындылай келе, пайда мемлекет, меншік иелері және кәсіпорынның өзі арасында бөлінеді. Бұл бөлудің пропорциялары көбінесе кәсіпорынның тиімділігіне оң да, теріс те әсер етеді. Пайданы бөлудің экономикалық негізделген жүйесі, ең алдымен, мемлекет алдындағы қаржылық міндеттемелердің орындалуына кепілдік беріп, кәсіпорындар мен ұйымдардың өндірістік, материалдық және әлеуметтік қажеттіліктерін барынша қамтамасыз етуі керек.

2. "ЛОТТЕ Рахат" АҚ пайданы қалыптастыру, бөлу, пайдалануды талдау және бағалау
2.1.Кәсіпорынның экономикалық сипаттамасы

Рахат акционерлік қоғамы - 80 жылдық тарихы бар, Қазақстандағы кондитерлік өнім өндіретін ең ірі өндіріс орындарының бірі.
Кондитерлік өнімдер соғыс кезінде Мәскеу мен Харьковтан көшіріліп әкелінген жабдықтармен алғаш рет 1942 жылы арақ - ликер шығаратын зауыт алаңында шығарылды.
Рахат АҚ-ында 4500-ге жуық адам еңбек етеді. Өндірістік қуат Алматы және Шымкент қалаларындағы екі өндіріс орнында шоғырланған.
Өндірістің жан-жақтылық сипаты, ауқымдылығы және какао дәндерін қайта өңдейтін жеке желінің болуы, отандық өндірушілермен салыстырғанда, кәсіпорында кондитерлік өнімдердің алуан түрін шығаруға мүмкіндік береді. Бүгінгі таңда Рахат АҚ-ының өнім қоржыны 14 топқа бөлінетін, 400-ден аса атауға ие, алуан түрлі кондитерлік өнімдермен толыққан.
Рахат АҚ - сусамыр (диабет) ауруынан зардап шегетіндер үшін арнайы өнім шығаруды игерген еліміздегі жалғыз кондитерлік кәсіпорын. Бұл топқа құнары аз, қанттың орнын табиғи шикізат толтыратын шоколад, кәмпит, печенье мен вафли сияқты бірнеше өнім түрлері кіреді.
Рахат АҚ Қазақстандық басқа кондитерлік өнім өндірушілердің арасында шоколад өнімдерінің алуан түрін шығаруда басымдық танытуымен ерекшеленеді.
Басқа қазақстандық кондитерлік өнім өндірушілер арасында "Рахат" АҚ өнімдерінің айырықша ерекшелігі алуан түрлілігімен ерекшеленетін шоколад өнімдерін басымдылықпен шығару болып табылады.
Кәсіпорында бірыңғай жауапкершілік пен сапаны бақылаудың кешенді жүйесіне негізделген ішкі сапа жүйесі ұйымдастырылған және жұмыс істейді.Кәсіпорында 2013 жылдан бастап сапа менеджменті жүйесі енгізіліп, сертификатталған.
2016 жылдан бастап Рахат акционерлік қоғамы Халал талаптарына сәйкес өнімдер шығару құқығына ие болды. Қазақстан Халал индустриясы ассоциациясы шоколад, кәмпит, печенье, ирис, вафли, сонымен бірге шоколад жасалатын жартылай дайын шикізаттардан құралған Рахат АҚ өнімдерінің 186 атауының Халал стандартына сәйкестігін растады. Ассоциация сарапшылары Шымкент қаласының өндіріс орнымен қоса Рахат АҚ өндірісінің барлық сатысын тексерді. Кондитерлік өнім өндіруде қолданылатын шикізаттар мен ингредиенттерге арналған құжаттамаға мұқият талдау жүргізілді.
Компания өнімдері отандық нарықпен қоса жақын және алыс шет елдерге де белгілі. Рахат АҚ ішкі нарықта өз өнімдерінің жоғарғы деңгейдегі қолжетімділігі саясатын жүзеге асыруда. Еліміздің 14 облыс орталығымен қоса 18 қаласында компанияның өнім өткізу жүйелері болғандықтан, Рахат АҚ сату географиясы бүкіл Қазақстанды қамтиды. Алматы қаласында өнімдерді өткізу ірі көтерме сауда арқылы сатып алушылар, сонымен қатар фирмалық бөлшек сауда орындары арқылы жүзеге асырылады. Республиканың басқа аймақтарына Рахат АҚ өнімдерін жеткізу фирмалық сапалы өнімдер сатуды жүзеге асыратын, ауқымды дистрибьюторлық желі (еншілес кәсіпорындар) құру арқылы қамтамасыз етіледі. Қазіргі кезде Рахат АҚ Қазақстан нарығында ғана емес, республикамыздың шет аймақтарында да - Белорусь, Әзірбайжан, Өзбекстан, Түрікменстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Германия, Қытай, Ауғанстан, Моңғолия, Ресей елдерінде сатылады. Келешекте ТМД-ның өзге республикалары мен алыс жатқан шет мемлекеттер тарапынан Рахат АҚ өнімдеріне қызығушылықтың артуына байланысты компания өнім шығаруды арттырып, экспорт көлемін ұлғайту арқылы өткізу нарығын кеңейтуді көздейді.
Жыл сайын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.