Заттар мен материалдардың сот сараптамасы
Заттар мен материалдарды сот-сарапшылық зерттеу, көбінде, азаматтық істерді жүргізу кезінде, сондай-ак жеке адамға карсы, меншікке қарсы, қоғамдық кауіпсіздік пен қоғамдық тәртіпке карсы, халықтар денсаулығына қарсы, сот әділдігіне қарсы қылмыстар, экологиялық және көлік бойынша қылмыстар жөніндегі қылмыстық істер бойынша жүргізіледі.
Заттар мен материалдардың сот сараптамасы тақырыбы:
- заттар мен материалдардың тегін, қасиеттері мен күйін;
- жеткішгіш-заттағы белгілі бір тектегі микрообъектілердің
болу/болмауын;
- заттар мен материалдарды жекелей теңдестіру немесе оған
тектік (топтық) деңгейінде жақындауын;
- жекелей анықталған объектілерді олардың өзара әрекеттесу іздері бойынша түйіспелі өзара әрекет ету фактісін анықтаумен байланысты іс жағдаяттарын арнайы ғылыми білім негізінде анықтау болып табылады.
Жалпы жағдайда сараптаманың объектілеріне материалдар мен заттардың көлемін, субстанционалды және морфологиялық қасиеттері тұрғысынан оларды құрайтын заттары мен материалдары болатын криминалистік мәнді ақпараттың материалдық жеткізгізуші заттары, салыстырмалы зерттеуге арналған үлгілер мен сараптама тақырыбына қатысты өзге де іс материалдары жатады.
Оқиға орнының заттық жағдайы қылмыс оқиғасы туралы криминалистік мәнді ақпаратты жеткізуші болып табылатын әртүрлі текті заттар мен материалдардың түрлілігімен сипатталады. Олар бөліктер мен бөлшектерден тұратын жай бұйымдар мен заттар, заттардың жиынтықтары, материалдар мен заттардың массалары мен көлемі, табиғи құрылымдар (минералдар, руда, топырақ) болуы мүмкін. Алайда, объектілердің тегі мен
Заттар мен материалдардың сот сараптамасы тақырыбы:
- заттар мен материалдардың тегін, қасиеттері мен күйін;
- жеткішгіш-заттағы белгілі бір тектегі микрообъектілердің
болу/болмауын;
- заттар мен материалдарды жекелей теңдестіру немесе оған
тектік (топтық) деңгейінде жақындауын;
- жекелей анықталған объектілерді олардың өзара әрекеттесу іздері бойынша түйіспелі өзара әрекет ету фактісін анықтаумен байланысты іс жағдаяттарын арнайы ғылыми білім негізінде анықтау болып табылады.
Жалпы жағдайда сараптаманың объектілеріне материалдар мен заттардың көлемін, субстанционалды және морфологиялық қасиеттері тұрғысынан оларды құрайтын заттары мен материалдары болатын криминалистік мәнді ақпараттың материалдық жеткізгізуші заттары, салыстырмалы зерттеуге арналған үлгілер мен сараптама тақырыбына қатысты өзге де іс материалдары жатады.
Оқиға орнының заттық жағдайы қылмыс оқиғасы туралы криминалистік мәнді ақпаратты жеткізуші болып табылатын әртүрлі текті заттар мен материалдардың түрлілігімен сипатталады. Олар бөліктер мен бөлшектерден тұратын жай бұйымдар мен заттар, заттардың жиынтықтары, материалдар мен заттардың массалары мен көлемі, табиғи құрылымдар (минералдар, руда, топырақ) болуы мүмкін. Алайда, объектілердің тегі мен
ЗАТТАР МЕН МАТЕРИАЛДАРДЫҢ СОТ САРАПТАМАСЫ
Заттар мен материалдарды сот-сарапшылық зерттеу, көбінде, азаматтық
істерді жүргізу кезінде, сондай-ак жеке адамға карсы, меншікке қарсы,
қоғамдық кауіпсіздік пен қоғамдық тәртіпке карсы, халықтар денсаулығына
қарсы, сот әділдігіне қарсы қылмыстар, экологиялық және көлік бойынша
қылмыстар жөніндегі қылмыстық істер бойынша жүргізіледі.
Заттар мен материалдардың сот сараптамасы тақырыбы:
- заттар мен материалдардың тегін, қасиеттері мен күйін;
- жеткішгіш-заттағы белгілі бір тектегі микрообъектілердің
болуболмауын;
- заттар мен материалдарды жекелей теңдестіру немесе оған
тектік (топтық) деңгейінде жақындауын;
- жекелей анықталған объектілерді олардың өзара әрекеттесу іздері
бойынша түйіспелі өзара әрекет ету фактісін анықтаумен байланысты
іс жағдаяттарын арнайы ғылыми білім негізінде анықтау болып
табылады.
Жалпы жағдайда сараптаманың объектілеріне материалдар мен заттардың
көлемін, субстанционалды және морфологиялық қасиеттері тұрғысынан оларды
құрайтын заттары мен материалдары болатын криминалистік мәнді ақпараттың
материалдық жеткізгізуші заттары, салыстырмалы зерттеуге арналған үлгілер
мен сараптама тақырыбына қатысты өзге де іс материалдары жатады.
Оқиға орнының заттық жағдайы қылмыс оқиғасы туралы криминалистік мәнді
ақпаратты жеткізуші болып табылатын әртүрлі текті заттар мен материалдардың
түрлілігімен сипатталады. Олар бөліктер мен бөлшектерден тұратын жай
бұйымдар мен заттар, заттардың жиынтықтары, материалдар мен заттардың
массалары мен көлемі, табиғи құрылымдар (минералдар, руда, топырақ) болуы
мүмкін. Алайда, объектілердің тегі мен мақсаты бойынша әр түрлілігіне
қарамастан, заттар мен материалдардың криминалистік сараптамасы бір ғана
әдіснамалық принциптерге сүйенеді. Барлық объектілер үшін бірыңғай сызба
бойынша зерттеу жүргізу үшін (бұйымдарды өндірумен байланысты рецептуралық-
технологиялық деректерді жүйелеу, пайдалану ерекшеліктері кешенін анықтау)
арнайы акпараттық қор құралады.
Көрсетілген сараптаманың әр түрлі түр шеңберінде шешілетін, сондай-ақ
оларды шешудің жалпы сызбасы да жалпы міндеттер болып табылады. Мысалы,
диагностикалық деңгейдегі міндеттерге заттар мен материалдарды табу,
олардың тегін анықтау жатады. Жіктеушілік міндеттерді шешу объектінің
белгілі бір класқа (оқиғамен байланыс белгісі бойынша аталған не бөліп
алынған) қатыстылығын анықтауға мүмкіндігін береді. Сәйкестендірушілік
зерттеулер объектілердің жеке тепе-теңдігін, немесе, көбінде, олардың шығу
тегінің бір ғана көзін анықтауға мүмкіндік береді. Ситуациялық зерттеулер
объектілердің түйіспелі өзара әрекет ету фактісін анықтауға қызмет етеді.
Заттар мен материалдар сот сараптамасының ғылыми-әдістемелік негіздері
тексерілетін оқиғаның заттық (материалдық) жағдайының элементтері болып
табылатын объектілердің морфологиялық және субстанционалдық қасиеттерінің
қалыптасу, өмір сүру және өзгеру заңдылықтары тақырыбы бар сарапшылық білім
саласын құрайды. Зерттеу әдістемесіне криминалистік, физикалық, химиялық,
физика-химиялық, химия-физикалық, биологиялық, математикалық және өзге де
әдістер кіреді.
Объектілердің түрлілігін ескергенде, заттар мен материалдардың сот
сараптамасына мына төмендегі зерттеулер кіреді:
- лактыбояу материалдары мен жабындарды және полимер материалдарын
зерттеу;
- мұнай өнімдері мен жанар-жағармай материалдарын зерттеу;
- металдар мен қорытпаларды зерттеу;
- топырақты зерттеу;
- талшықтық материалдар мен олардан жасалған бұйымдарды зерттеу;
- спирт құрамдас сұйықтықтарды зерттеу;
- арнайы химиялық заттарды зерттеу.
Лактыбояу материалдары мен жабындарды және полимер материалдарын сот-
сарапшылық зерттеу. Лактыбояу материалдары мен жабындарды және полимер
материалдарын (бұдан әрі - ЛБМ, ЛБЖ және ПМ) сот-сарапшылық зерттеу
нәтижесінде:
- ЛБМ, ЛБЖ, ПМ-ға жатқызу мақсатында заттың табиғаты
(сонымен бірге, оның микросанын), сондай-ақ оның құрамы мен
мақсаты;
- жеткізгіш-заттардағы ЛБМ, ЛБЖ және ПМ із-жұғындыларының пайда болу
механизмі;
- ПМ қасиеттері, сонымен бірге оның сапасының түр өзгеруі;
- ПМ-нің бастапкы түрі немесе әр түрлі сыртқы және ішкі
факторлардың әсерінен өзгертіп дайындалған заты;
- салыстырылатын ЛБМ, ЛБЖ, ПМ объектілерінің ортақ
тегі, топтық қатыстылығы;
- жеке бөліктері немесе ЛБМ, ЛБЖ-ның өзге заттармен
түйісу нәтижесінде пайда болатын оның із-қабаттары бойынша
нақты боялған заты;
- ЛБМ, ЛБЖ іздері негіздеріндегі зерттелетін объектілердің
түйіспелі өзара әрекет ету фактісі мен механизмі;
- ЛБМ, ЛБЖ және ПМ-нің шығу тегі анықталуы мүмкін.
Сараптаманың объектілері: үсті боялған заттар мен полимер
материалдардан жасалған бұйымдар, лактыбояу материалдары көлемі мен олардын
құрамдас құрауыштары, түйіспелі өзара әрекет ету іздері бар боялған
заттардың нақты жиынтықтары, полимер материалдарын дайындауға арналған
шикізат пен құрал-жабдық, салыстырмалы зерттеуге арналған үлгілер және
сараптама тақырыбына жататын өзге де іс материалдары.
Сараптаманың шешуіне қойылуы мүмкін сұрақтардың ауқымы:
1. Зерттеуге ұсынылған зат, соның ішінде жеткізгіш-заттағы із-
жұғындылары заты полимер материалының (жалпы не белгілі бір
тегінің, түрінің) лакты бояу материалы немесе лакты бояу
материалының бөлшектері болып табыла ма?
2. Табылған ЛБЖ, ПМ бөлшектері (ЛБМ көлемдері) оқиға
орны заттық жағдайынын (автокөлік, құрал-сайман ЛБЖ) нақты
элементін тендестіру үшін жарамды ма?
3. Ұсынылған фрагменттер ПМ ішінен бұйымдардын кай түріне
жатады?
4. Салыстырылатын объектілердің (ЛБМ, ЛБЖ, ПМ) жалпы
тектік, топтық қатыстылығы бар ма?
5. Зерттелетін ЛБМ бөліктері бұрын біртұтас көлемді (массаны)
құраған ба?
6. ЛБЖ нақты заттың бөлшектері болып табыла ма?
7. Ұсынылған фрагменттер ПМ жасалған біртұтас бұйымдікі ме?
8. Салыстырылатын объектілердің шығу көзі (технологиясы,
дайындау, бояу жағу тәсілі бойынша) бір ме?
9. Лактыбояу жабындары бар нақты заттар өзара түйіспелі
әрекетте болған ба?
10. ЛБМ-ны нақты затқа түсіру тәсілі қандай?
11. Белгілі заттың үстіне толықтай немесе жарым-жартылай
қайта бояу жүргізілген бе, оның бастапқы бояуы қандай?
Лакты бояу материялдары, лакты бояу жабындары және полимер
материалдарына сот сараптамасын тағайындау үшін материалдарды дайындаудың
ерекшеліктері. Қойылған сұрақтарға байланысты сараптама тағайындау туралы
қаулыда (ұйғарымда) істің мән-жайын, зерттеу тақырыбына қатысты ақпаратты
(затты бояу уақыты, боялу технологиясы, затты пайдалану мен сақталу
жағдайлары, затты табудың жағдайлары туралы, оқиға болған сәттен зат
алынғанға дейін объектіде болған өзгерістер жайлы) баяндау қажет.
Заттай дәлелдемелерді қараған кезде мына талаптарды сақтаған жөн:
- заттай дәлелдемелер — оқиға орнынан алынған бояу, полимер
кесектері, олардың бөліну шекараларын бұзбай отырып,
бір қағаз пакетке жиналады;
- нақты заттың (мыс, көлік құралы) боялуының толық
жүйесі туралы ақпаратты алу үшін жабындардың салыстырмалы үлгілерін
алуда, олардың бөліктерін төменгі қабаттарына (ме-
талл, ағаш) дейін кесе отырып жүргізу керек;
- ЛБЖ, ПМ іздері бар заттарды алғанда, ескі іздерін сақтап
және қылмыс оқиғасына байланысты емес жаңа іздер пайда
болмайтындай алу керек;
- боялған заттар лактыбояу жабындарының зақымданған
жерлерін, сондай-ақ киімді немесе бояу іздері бар басқа
объектілерді қосымша механикалық әсер етуден, қандай да бір бөтен
бөлшектердің түсуінен сақтаған жөн; киімде немесе басқа затта
бояудың микробөлшектері көрінбеуі мүмкін, сондықтан да,
олармен барлық жұмыстар (қарау, өлшеу) таза ақ қағазда (егер
бөлшектер түссе, олар сонда қалады) жүргізіледі, оған сол заттарды
буып-түйіп, сараптамаға жібереді;
- боялған беттерден алынған үлгілерді зерттеу үшін олардың шамаланған
түйіскен жерлеріне жақын жерлерден алған
жөн;
- бояу жұғындылары бар жеткізгіш-заттарды, лактыбояу
жабындар қырындыларын, жеке боялған заттарды сараптамаға
жолдаған кезде әрбір затты тығыз ақ қағазға немесе полиэтилен
пленкасының қиындысына жақсы жауып буып-түю қажет;
- пленкалы полимер материалдарын зерттеу кезінде белгілерді анықтау
өндіріс технологиясымен байланысты болады,
сондықтан да үлгілер ретінде тексерілетін зауыттың белгілі бір
технологиямен әзірлеген өнімінін үлгілерін ұсыну керек;
- оқиға орнынан полимер түймелерді алу кезінде оның бетіндегі бөтен
микробелшектердің, сонымен бірге тігу жіптерінің
қалдықтары мен мата микробөлшектерінің сақталуын қамтамасыз еткен
жөн;
- кабельді өнеркәсіптің бөліктерге бөлінген бұйымдарына
сәйкестендірушілік зерттеу жүргізу үшін, егер бөлудің жалпы
жолағы болмаған жағдайда, онда ізделіп отырған бүтінін шекараларын
анықтайтын мәліметтерді ұсыну керек (оның саны,
пайда болу жағдаяттары, пайдалану және бөліктерге бөлу
ерекшеліктері);
- көлік құралын қайта бояу фактісін анықтау үшін әр
бөлшектері жабындарынан үлгілер тандап алу талап етіледі,
оның негізгісі автомобиль қорабы болып табылады. Нөмірін
қайта жасау жағдайында бөлшектің ішкі бөліктерінен де
үлгілерді алу жүргізіледі.
Мұнай өнімдері мен жанар-жағармай материалдарын сот-сарапшылық зерттеу
Мұнай өнімдері мен жанар-жағармай материалдарын (бұдан әрі — МӨ мен
ЖЖМ) сот-сарапшылық зерттеу нәтижесінде:
- оқиға орнының заттық жағдайы элементтерінде органолептикалық
тәсілмен қабылданбайтын МӨ мен ЖЖМ іздерінің болуболмауы;
- мұнайдан жасалған өнімдерге жатқызу мақсатында белгісіз зат
табиғаты;
- МӨ мен ЖЖМ маркасы, түрі;
- МӨ мен ЖЖМ сипаты мен түр өзгеру себептері;
- МӨ мен ЖЖМ-нің жалпы тектік (топтық) қатыстылығы;
- дайындалу орны (нақты мұнай өндейтін зауытты, бір топта шығарылу
қатыстылығын), сақталу жағдайы, пайдалануы бойынша МӨ мен ЖЖМ-нің
бірыңғай шығу көзі;
- зерттелетін оқиғаға байланысты бөліктерге бөлінген МӨ
мен ЖЖМ массаларын (объектілерді) тендестіру;
- нақты МӨ мен ЖЖМ-нің басқа заттармен қоспасындағы құрамы
анықталады.
Сараптаманың объектілері - заттардағы мұнай өнімдері мен олардың
іздері; жанар-жағармай мұнай материалдары мен олардың заттардағы іздері;
салыстырмалы зерттеуге арналған үлгілер мен сараптама тақырыбына жататын
өзге де іс материалдары.
Сараптаманың шешуіне қойылуы мүмкін сұрақтардың ауқымы:
1. Белгісіз заттардың табиғаты қандай (ыдыста немесе жеткізгіш-
зат жұғындысындағы табылған түрде ме) және олар МӨ мен ЖЖМ-ге
жата ма?
2. Осы зат қай топқа (түрі, маркасы, сорты, пайдалану мақсаты,
пайдалану аясы) жатады?
3. Зат қоспасындағы МӨ мен ЖЖМ құрамы қанша?
4. Осы затта МӨ мен ЖЖМ-нің жұғынды іздері бар ма және
олар қандай түрге жатады?
5. Осы МӨ мен ЖЖМ пайдалануда болған ба және онда қандай қоспалар
бар?
6. МӨ мен ЖЖМ-ге жататын (ыдыстағы, жұғындылардағы,
дақтардағы) салыстырылып отырған заттардың ортақ тектік немесе
топтық қатыстылығы бар ма?
7. МӨ мен ЖЖМ-ге жататын (ыдыстағы, жұғындылардағы,
дақтардағы) салыстырылып отырған заттардың технологиялық,
пайдалану жағдайлары бойынша ортақ шығу көзі бір ме?
8. МӨ мен ЖЖМ-нің салыстырылып отырған объектілері
бұрын біртұтас массада, көлемде (нақты көлемі, массасы не
іздері көрсетіледі) болған ба?
Мұнай өнімдері мен жанар-жағармай материалдарына сот сараптамасын
тағайындау үшін материалдарды дайындаудың ерекшеліктері. Сараптама
тағайындау туралы қаулыда (ұйғарымда) істің мән-жайы, сондай-ақ:
- зерттелетін объектілердің шығу тегі, сақталу жағдайлары,
тасымалдануы, пайдаланылуы, объектілерді табу және алу
тәсілдері жөнінде;
- алыну орны туралы, өздерінің кәсіби қызметіне сәйкес іске
қатысты адамдардың МӨ мен ЖЖМ-нің белгілі бір түрлерін
пайдалану мүмкіндіктері туралы;
- қолдан жасалған композициялар технологиясы туралы,
МӨ мен ЖЖМ-де іздері табылған заттың қасиеттері туралы
ақпарат ұсынылу керек;
МӨ мен ЖЖМ объектілерін сарапшылық зерттеуге дайындаған кезде мына
төмендегі талаптар сақталу керек:
- зерттеу объектілері (МӨ мен ЖЖМ-нің белгілі бір көлемдері не
олардың жеткізгіш-заттағы іздері) ұқыпты жабылып ұсынылады, өйткені
көптеген сұйық МӨ (бензин, керосин, еріткіш) құрамында тез буланғыш
компоненттері болады;
- МӨ мен ЖЖМ қасиеттерінің өзгеруін болдырмау үшін
оларды алуды және сарапшылық зерттеуге ұсынуды қысқа
мерзімде өткізу керек және үлгілерді зерттеуге жібергенге дейін
оларды салқын әрі қараңғы жерде (мұздатқышта) сақтаған жөн;
- ыдыс габариттерінің едәуір үлкен болуына байланысты
МӨ-ның нақты көлемдерін ұсыну мүмкін болмаған жағдайда,
шығарылған көлемді МӨ-нің сұйық үлгілері ұқыпты жабылған
құрғақ шыны ыдысқа құйып алынады;
- қоймалжың МӨ мен ЖЖМ үлгілерін (май, пластик майлар) шыны ыдысқа,
ал қатты МӨ мен ЖЖМ-ні таза полиэтилен пакетке орналастыру керек;
- қағаз пакеттер, сіріңке қораптары, ағаштан, картоннан,
матадан жасалған орама материалдар МӨ-ні буып-түюге жарамсыз,
өйткені сұйық және қоймалжың МӨ саңылаулы материалдарға сіңіп
кетеді;
- жеткізгіш-заттардағы МӨ мен ЖЖМ іздерін табу және
зерттеу үшін сол заттарды және ондағы МӨ мен ЖЖМ жұғындылары
іздерін сақтауды камтамасыз ете отырып ұсынған мақсатқа лайықты;
- МӨ мен ЖЖМ жеткізгіш-затын тасмалдау мүмкіндігі болмаған кезде,
олардың іздері мақта не дәке анжысымен алынады
немесе осы жеткізгіш-заттардың қиындылары ұсынылады;
- МӨ мен ЖЖМ қасиеттеріне қатысты сұрақты шешу кезінде тексерілетін
уақытқа жақын уақыттағы осы марканың бақылау үлгілерін ұсыну талап
етіледі.
МӨ мен ЖЖМ-ге жататын объектілер қасиеттерінің ерекшеліктеріне орай,
оларға тез арада сарапшылық зерттеу жүргізу талап етіледі.
Металдар мен қорытпаларды сот-сарапшылық зерттеу
Металдар мен қорытпаларды сот-сарапшылық зерттеу нәтижесінде:
- жеткізгіш-заттардағы металдар мен қорытпалардың микробөлшектерінің
болуболмауы;
- жалпы қабылданған металтану жіктеуіне сәйкес металдың
(қорытпаның) белгілі бір түрге қатыстылығы;
- металдар мен қорытпалардан жасалған бұйымдардың нақты
сипаттамалары;
- металдар мен қорытпалардан жасалған бұйымдардың бұзылу сипаты мен
себептері;
- металдар мен қорытпалардан жасалған объектілердің бірыңғай тектік
(топтық) қатыстылығы;
- металдар мен қорытпалардың бірыңғай шығу көзіне (массасы, тобы,
қорытылуы) қатыстылығы;
- металдардан жасалған объектілердің өзара түйіспелі әрекет ету
фактісі анықталуы мүмкін.
Сараптаманың объектілері – негізі металл болатын (болат, шойын)
қорытпалардан жасалған бұйымдар (олардың бөліктері), түсті металдар
бұйымдары және олардың қорытпалары (мыс, алюминий, қорғасын, мырыш),
шикізат, металл сынықтары, асыл металдардан жасалған (алтын, күміс,
платина) бұйымдар мен жабындар, жеткізгіш-заттардағы металдану іздері,
салыстырмалы зерттеуге арналған үлгілер мен сараптама тақырыбына жататын
өзге де іс материалдары.
Сараптаманың шешуіне қойылуы мүмкін сұрақтардың ауқымы:
1. Осы зат қандай металдан (қорытпадан) дайындалған?
2. Зерттеуге ұсынылған объектінің (бұйымның) химиялық құрамы, маркасы,
оның пайдалану мақсаты қандай?
3. Ұсынылған объектіде металл жабындар бар ма және оның құрамы мен
мақсаты қандай?
4. Жеткізгіш-затта металл бөлшектері бар ма? Оның құрамы қандай?
5. Зерттеуге ұсынылған объектілер бағалы металдардан, олардың
қорытпаларынан дайындалған ба және нақты қандайынан дайындалған?
6. Бағалы металдардың осы қорытпасындағы құрауыштардың пайыздық құрамы
канша, ол қай пробаға сәйкес?
7. Зерттеуге ұсынылған объектінің химиялық құрамы, қаттылығы және
басқа да физика-химиялық қасиеттері нормативтік-технологиялық
құжаттама талаптарына сай ма?
8. Ұсынылған заттарда, киім заттары қалталары матасында
бағалы металл іздері бар ма?
9. Зерттеуге ұсынылған объектінің бұзылу себептері мен
механизмі қандай?
10. Осы металл зат қандай тәсілмен бөліктерге бөлінген? Ол
үшін термикалық кесу аппараты пайдаланылған ба?
11. Бұйым дайындалған металл немесе қорытпа құрамы бойынша салыстырмалы
үлгілермен ортақ топтық қатыстылығы
бар ма? Металл бұйымның дайындалу және пайдалану
ерекшеліктері бойынша салыстырмалы үлгілермен ортақ топтық
қатыстылығы бар ма?
12. Осы зат пен салыстырмалы үлгілер бip маркадан дайындалған ба?
13. Осы фрагмент ұсынылған металл бұйымның бөлігі болып табыла ма?
14. Салыстырып отырған металл объектілердің шығу көзi бip
ме (бip зауыт өнімдері, бip топ, біртұтас масса)?
15. Әр түрлі көздерден алынған алтын бip немесе әр кен орнынан табылған
ба?
Металдар мен қорытпаларға сот сараптамасын тағайындау үшін
материалдарды дайындаудың ерекшеліктері. Сараптама тағайындау туралы
қаулыда (ұйғарымда) сарапшылық зерттеу барысында заттай дәлелдемелердің
жойылу немесе зақымдану (орынсыз) мүмкіндікті ескерткен жөн. Объектілердің
сыртқы түpi, құрылымы, химиялық құрамының өзгepyi мүмкін жағдаяттарды
толықтай баяндау қажет.
Заттай дәлелдемелер сараптамаға сол табылған түрде, бөлек пакеттерге
буып-түйылып ұсынылады.
Объектілерді сертификацияланған өнімге немесе белгілі дайындаушы-
зауыттың өнімінe жатқызу туралы сұрақтарды шешу қажеттілігі туғанда,
тиісінше, сапа сертификаты мен осы кәсіпорын өнім үлгілерін ұсыну талап
етеді.
Топырақты сот-сарапшылық зерттеу
Топырақты сот-сарапшылық зерттеу нәтижесінде мыналар анықталуы мүмкін:
- жеткізгіш-заттардағы жұғындылардың нақты жергілікті жер орнына
қатыстылығы;
- жеткізгіш-заттардағы топырақ жұғындыларының пайда болу механизмі;
- объектінің жергілікті жер орны топырақ жабынымен өзара түйіспелі
әрекет ету фактісі;
- жеткізгіш-заттардағы топырақ жұғындыларының пайда
болуының мезгілдік сипаттамалары.
Сараптама объектілеріне — әр түрлі қалыптасқан (шығу тегі мен өмір
сүруі) жергілікті жер орындарының топырақтары, жеткізгіш-заттардағы (көлік
құралдарындағы, киімдегі, аяқкиімдегі, бұзу құрал-саймандарындағы, жарақат
салу және кісі өлтіру құралдарындағы) топырақ текті заттардың жұғындылары;
белгілі бip жер орнынан алынған топырақтың салыстырмалы және бақылау
үлгілері, үлгілерді алудың сызба-жоспары, сондай-ақ сараптама тақырыбына
жататын өзге де ic материалдары жатады.
Сараптаманың шешуіне қойылуы мүмкін сұрақтардың ауқымы:
1. Жеткізгіш-заттарда топырақ жұғындысы бар ма?
2. Жеткізгіш-заттарда (жеткізгіш-заттарды атау) топырақ
жұғындысының пайда болу механизмі қандай?
3. Жеткізгіш-заттардағы топырақ жұғындысының пайда болу
уақыты қай уақыт интервалына жатады?
4. Осы топырақ заттардың бip тектік (топтық) қатыстылығы бар ма?
5. Жеткізгіш-заттардағы топырақ заттары оқиға орнынікі ме, әлде
зерттелетін оқиғамен байланысты басқа жер орнына жатады ма?
Сот топырақтану сараптамасын тағайындау үшін материалдарды дайындаудың
ерекшеліктері. Сараптама тағайындау туралы қаулыда (ұйғарымда) жер орнына
(улы химикаттармен өндеу, белгілі дәнді-дақылдарды себу, қылмыстық оқиға
кезіндегі метеорологиялық ахуал), сондай-ақ жеткізгіш-заттарға (аяқкиімді
кию мерзімі, оны тазалау, жуу) қатысты мәліметтерді келтіру керек.
Топырақ жұғындылары тікелей жеткізгіш-заттарда (киімде, аяқкиімде,
қылмыс құралдарында) ұсынылады, мұнда заттай дәлелдемелер орамасы жеткізгіш-
заттардағы жұғындылар шоғырының сақталуын қамтамасыз етуі керек.
Топырақ үлгілері жер бетінен жеткізгіш-заттың топыраққа жобаланған
еніп кету деңгейіндегі тереңдіктен алынады және қылмыс жасалу сәтіндегі
метеорологиялық ахуал ескеріледі. Бір үлгінің салмағы 50—100 г болуы керек.
Үлгілер ылғал болған жағдайда, оларды бөлме температурасында кептіріп алған
жөн.
Салыстырмалы үлгілер зерттелетін жер орны топырағының ерекшеліктерін
оқып-зерттеуге мүмкіндік беретін көлемде (негізінде, 5 үлгіден кем болмауы
керек) алынады.
Әрбір нақты үлгіні алу орны сызба-жоспарда белгіленуі тиіс.
Талшықтық материалдар мен олардан жасалған бұйымдарды сот-сарапшылық
зерттеу
Талшықтык материалдар мен олардан жасалған бұйымдарды сот-сарапшылық
зерттеу нәтижесінде мына жағдаяттар анықталуы мүмкін:
- жеткізгіш-заттарда табылған тоқыма талшықтары микробөлшектерінің
орналасқан жері және оның зерттелетін оқиға
ситуациясына (процесіне) сәйкестілігі;
- тоқыма талшықтары микробөлшектерінің, жіп қиындыларының, мата мен
басқа да талшықтық текті объектілердің нақты және ортақтектік
(топтық) қатыстылығы;
- тоқыма талшықтары мен киімнің кірлену іздері бойынша
киім құрамдарының өзара түйіспелі әрекет ету фактісі;
- тоқыма талшықтары микроіздерінің басқа микроіздермен
жиынтығы бойынша (майлау, металл бұйымдары ЛБЖ бөлшектері), сондай-
ақ қандай да бір зат беттеріндегі із-көріністер бойынша кісі өлтіру
құралымен (пышақ және т.б.) немесе көлік құралымен киім
құрамдарының өзара түйіспелі әрекет ету фактісі;
- бөліктері бойынша бүтін (матаның нақты қиындысы, киім
заты), жеке заттар бойынша (белбеудің курткаға қатыстылығы) киім
құрамы;
- материалдардың (талшықтар, жіптер, бояғыш заттар) жиынтығы бойынша
киім заттарын тендестіру.
Сараптама объектілеріне талшықтар, олардан жасалған бұйымдар (киім,
тұрмыстық заттар, арнайы мақсаттағы заттар), талшықтық материалдардың
(талшық құрайтын полимерлер, бояғыштар, тоқыма-қосалқы заттар) химиялық
құрамының элементтері; салыстырмалы зерттеуге арналған үлгілер; сараптама
тақырыбына жататын өзге де іс материалдары жатады.
Сараптаманың шешуіне қойылуы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Заттар мен материалдарды сот-сарапшылық зерттеу, көбінде, азаматтық
істерді жүргізу кезінде, сондай-ак жеке адамға карсы, меншікке қарсы,
қоғамдық кауіпсіздік пен қоғамдық тәртіпке карсы, халықтар денсаулығына
қарсы, сот әділдігіне қарсы қылмыстар, экологиялық және көлік бойынша
қылмыстар жөніндегі қылмыстық істер бойынша жүргізіледі.
Заттар мен материалдардың сот сараптамасы тақырыбы:
- заттар мен материалдардың тегін, қасиеттері мен күйін;
- жеткішгіш-заттағы белгілі бір тектегі микрообъектілердің
болуболмауын;
- заттар мен материалдарды жекелей теңдестіру немесе оған
тектік (топтық) деңгейінде жақындауын;
- жекелей анықталған объектілерді олардың өзара әрекеттесу іздері
бойынша түйіспелі өзара әрекет ету фактісін анықтаумен байланысты
іс жағдаяттарын арнайы ғылыми білім негізінде анықтау болып
табылады.
Жалпы жағдайда сараптаманың объектілеріне материалдар мен заттардың
көлемін, субстанционалды және морфологиялық қасиеттері тұрғысынан оларды
құрайтын заттары мен материалдары болатын криминалистік мәнді ақпараттың
материалдық жеткізгізуші заттары, салыстырмалы зерттеуге арналған үлгілер
мен сараптама тақырыбына қатысты өзге де іс материалдары жатады.
Оқиға орнының заттық жағдайы қылмыс оқиғасы туралы криминалистік мәнді
ақпаратты жеткізуші болып табылатын әртүрлі текті заттар мен материалдардың
түрлілігімен сипатталады. Олар бөліктер мен бөлшектерден тұратын жай
бұйымдар мен заттар, заттардың жиынтықтары, материалдар мен заттардың
массалары мен көлемі, табиғи құрылымдар (минералдар, руда, топырақ) болуы
мүмкін. Алайда, объектілердің тегі мен мақсаты бойынша әр түрлілігіне
қарамастан, заттар мен материалдардың криминалистік сараптамасы бір ғана
әдіснамалық принциптерге сүйенеді. Барлық объектілер үшін бірыңғай сызба
бойынша зерттеу жүргізу үшін (бұйымдарды өндірумен байланысты рецептуралық-
технологиялық деректерді жүйелеу, пайдалану ерекшеліктері кешенін анықтау)
арнайы акпараттық қор құралады.
Көрсетілген сараптаманың әр түрлі түр шеңберінде шешілетін, сондай-ақ
оларды шешудің жалпы сызбасы да жалпы міндеттер болып табылады. Мысалы,
диагностикалық деңгейдегі міндеттерге заттар мен материалдарды табу,
олардың тегін анықтау жатады. Жіктеушілік міндеттерді шешу объектінің
белгілі бір класқа (оқиғамен байланыс белгісі бойынша аталған не бөліп
алынған) қатыстылығын анықтауға мүмкіндігін береді. Сәйкестендірушілік
зерттеулер объектілердің жеке тепе-теңдігін, немесе, көбінде, олардың шығу
тегінің бір ғана көзін анықтауға мүмкіндік береді. Ситуациялық зерттеулер
объектілердің түйіспелі өзара әрекет ету фактісін анықтауға қызмет етеді.
Заттар мен материалдар сот сараптамасының ғылыми-әдістемелік негіздері
тексерілетін оқиғаның заттық (материалдық) жағдайының элементтері болып
табылатын объектілердің морфологиялық және субстанционалдық қасиеттерінің
қалыптасу, өмір сүру және өзгеру заңдылықтары тақырыбы бар сарапшылық білім
саласын құрайды. Зерттеу әдістемесіне криминалистік, физикалық, химиялық,
физика-химиялық, химия-физикалық, биологиялық, математикалық және өзге де
әдістер кіреді.
Объектілердің түрлілігін ескергенде, заттар мен материалдардың сот
сараптамасына мына төмендегі зерттеулер кіреді:
- лактыбояу материалдары мен жабындарды және полимер материалдарын
зерттеу;
- мұнай өнімдері мен жанар-жағармай материалдарын зерттеу;
- металдар мен қорытпаларды зерттеу;
- топырақты зерттеу;
- талшықтық материалдар мен олардан жасалған бұйымдарды зерттеу;
- спирт құрамдас сұйықтықтарды зерттеу;
- арнайы химиялық заттарды зерттеу.
Лактыбояу материалдары мен жабындарды және полимер материалдарын сот-
сарапшылық зерттеу. Лактыбояу материалдары мен жабындарды және полимер
материалдарын (бұдан әрі - ЛБМ, ЛБЖ және ПМ) сот-сарапшылық зерттеу
нәтижесінде:
- ЛБМ, ЛБЖ, ПМ-ға жатқызу мақсатында заттың табиғаты
(сонымен бірге, оның микросанын), сондай-ақ оның құрамы мен
мақсаты;
- жеткізгіш-заттардағы ЛБМ, ЛБЖ және ПМ із-жұғындыларының пайда болу
механизмі;
- ПМ қасиеттері, сонымен бірге оның сапасының түр өзгеруі;
- ПМ-нің бастапкы түрі немесе әр түрлі сыртқы және ішкі
факторлардың әсерінен өзгертіп дайындалған заты;
- салыстырылатын ЛБМ, ЛБЖ, ПМ объектілерінің ортақ
тегі, топтық қатыстылығы;
- жеке бөліктері немесе ЛБМ, ЛБЖ-ның өзге заттармен
түйісу нәтижесінде пайда болатын оның із-қабаттары бойынша
нақты боялған заты;
- ЛБМ, ЛБЖ іздері негіздеріндегі зерттелетін объектілердің
түйіспелі өзара әрекет ету фактісі мен механизмі;
- ЛБМ, ЛБЖ және ПМ-нің шығу тегі анықталуы мүмкін.
Сараптаманың объектілері: үсті боялған заттар мен полимер
материалдардан жасалған бұйымдар, лактыбояу материалдары көлемі мен олардын
құрамдас құрауыштары, түйіспелі өзара әрекет ету іздері бар боялған
заттардың нақты жиынтықтары, полимер материалдарын дайындауға арналған
шикізат пен құрал-жабдық, салыстырмалы зерттеуге арналған үлгілер және
сараптама тақырыбына жататын өзге де іс материалдары.
Сараптаманың шешуіне қойылуы мүмкін сұрақтардың ауқымы:
1. Зерттеуге ұсынылған зат, соның ішінде жеткізгіш-заттағы із-
жұғындылары заты полимер материалының (жалпы не белгілі бір
тегінің, түрінің) лакты бояу материалы немесе лакты бояу
материалының бөлшектері болып табыла ма?
2. Табылған ЛБЖ, ПМ бөлшектері (ЛБМ көлемдері) оқиға
орны заттық жағдайынын (автокөлік, құрал-сайман ЛБЖ) нақты
элементін тендестіру үшін жарамды ма?
3. Ұсынылған фрагменттер ПМ ішінен бұйымдардын кай түріне
жатады?
4. Салыстырылатын объектілердің (ЛБМ, ЛБЖ, ПМ) жалпы
тектік, топтық қатыстылығы бар ма?
5. Зерттелетін ЛБМ бөліктері бұрын біртұтас көлемді (массаны)
құраған ба?
6. ЛБЖ нақты заттың бөлшектері болып табыла ма?
7. Ұсынылған фрагменттер ПМ жасалған біртұтас бұйымдікі ме?
8. Салыстырылатын объектілердің шығу көзі (технологиясы,
дайындау, бояу жағу тәсілі бойынша) бір ме?
9. Лактыбояу жабындары бар нақты заттар өзара түйіспелі
әрекетте болған ба?
10. ЛБМ-ны нақты затқа түсіру тәсілі қандай?
11. Белгілі заттың үстіне толықтай немесе жарым-жартылай
қайта бояу жүргізілген бе, оның бастапқы бояуы қандай?
Лакты бояу материялдары, лакты бояу жабындары және полимер
материалдарына сот сараптамасын тағайындау үшін материалдарды дайындаудың
ерекшеліктері. Қойылған сұрақтарға байланысты сараптама тағайындау туралы
қаулыда (ұйғарымда) істің мән-жайын, зерттеу тақырыбына қатысты ақпаратты
(затты бояу уақыты, боялу технологиясы, затты пайдалану мен сақталу
жағдайлары, затты табудың жағдайлары туралы, оқиға болған сәттен зат
алынғанға дейін объектіде болған өзгерістер жайлы) баяндау қажет.
Заттай дәлелдемелерді қараған кезде мына талаптарды сақтаған жөн:
- заттай дәлелдемелер — оқиға орнынан алынған бояу, полимер
кесектері, олардың бөліну шекараларын бұзбай отырып,
бір қағаз пакетке жиналады;
- нақты заттың (мыс, көлік құралы) боялуының толық
жүйесі туралы ақпаратты алу үшін жабындардың салыстырмалы үлгілерін
алуда, олардың бөліктерін төменгі қабаттарына (ме-
талл, ағаш) дейін кесе отырып жүргізу керек;
- ЛБЖ, ПМ іздері бар заттарды алғанда, ескі іздерін сақтап
және қылмыс оқиғасына байланысты емес жаңа іздер пайда
болмайтындай алу керек;
- боялған заттар лактыбояу жабындарының зақымданған
жерлерін, сондай-ақ киімді немесе бояу іздері бар басқа
объектілерді қосымша механикалық әсер етуден, қандай да бір бөтен
бөлшектердің түсуінен сақтаған жөн; киімде немесе басқа затта
бояудың микробөлшектері көрінбеуі мүмкін, сондықтан да,
олармен барлық жұмыстар (қарау, өлшеу) таза ақ қағазда (егер
бөлшектер түссе, олар сонда қалады) жүргізіледі, оған сол заттарды
буып-түйіп, сараптамаға жібереді;
- боялған беттерден алынған үлгілерді зерттеу үшін олардың шамаланған
түйіскен жерлеріне жақын жерлерден алған
жөн;
- бояу жұғындылары бар жеткізгіш-заттарды, лактыбояу
жабындар қырындыларын, жеке боялған заттарды сараптамаға
жолдаған кезде әрбір затты тығыз ақ қағазға немесе полиэтилен
пленкасының қиындысына жақсы жауып буып-түю қажет;
- пленкалы полимер материалдарын зерттеу кезінде белгілерді анықтау
өндіріс технологиясымен байланысты болады,
сондықтан да үлгілер ретінде тексерілетін зауыттың белгілі бір
технологиямен әзірлеген өнімінін үлгілерін ұсыну керек;
- оқиға орнынан полимер түймелерді алу кезінде оның бетіндегі бөтен
микробелшектердің, сонымен бірге тігу жіптерінің
қалдықтары мен мата микробөлшектерінің сақталуын қамтамасыз еткен
жөн;
- кабельді өнеркәсіптің бөліктерге бөлінген бұйымдарына
сәйкестендірушілік зерттеу жүргізу үшін, егер бөлудің жалпы
жолағы болмаған жағдайда, онда ізделіп отырған бүтінін шекараларын
анықтайтын мәліметтерді ұсыну керек (оның саны,
пайда болу жағдаяттары, пайдалану және бөліктерге бөлу
ерекшеліктері);
- көлік құралын қайта бояу фактісін анықтау үшін әр
бөлшектері жабындарынан үлгілер тандап алу талап етіледі,
оның негізгісі автомобиль қорабы болып табылады. Нөмірін
қайта жасау жағдайында бөлшектің ішкі бөліктерінен де
үлгілерді алу жүргізіледі.
Мұнай өнімдері мен жанар-жағармай материалдарын сот-сарапшылық зерттеу
Мұнай өнімдері мен жанар-жағармай материалдарын (бұдан әрі — МӨ мен
ЖЖМ) сот-сарапшылық зерттеу нәтижесінде:
- оқиға орнының заттық жағдайы элементтерінде органолептикалық
тәсілмен қабылданбайтын МӨ мен ЖЖМ іздерінің болуболмауы;
- мұнайдан жасалған өнімдерге жатқызу мақсатында белгісіз зат
табиғаты;
- МӨ мен ЖЖМ маркасы, түрі;
- МӨ мен ЖЖМ сипаты мен түр өзгеру себептері;
- МӨ мен ЖЖМ-нің жалпы тектік (топтық) қатыстылығы;
- дайындалу орны (нақты мұнай өндейтін зауытты, бір топта шығарылу
қатыстылығын), сақталу жағдайы, пайдалануы бойынша МӨ мен ЖЖМ-нің
бірыңғай шығу көзі;
- зерттелетін оқиғаға байланысты бөліктерге бөлінген МӨ
мен ЖЖМ массаларын (объектілерді) тендестіру;
- нақты МӨ мен ЖЖМ-нің басқа заттармен қоспасындағы құрамы
анықталады.
Сараптаманың объектілері - заттардағы мұнай өнімдері мен олардың
іздері; жанар-жағармай мұнай материалдары мен олардың заттардағы іздері;
салыстырмалы зерттеуге арналған үлгілер мен сараптама тақырыбына жататын
өзге де іс материалдары.
Сараптаманың шешуіне қойылуы мүмкін сұрақтардың ауқымы:
1. Белгісіз заттардың табиғаты қандай (ыдыста немесе жеткізгіш-
зат жұғындысындағы табылған түрде ме) және олар МӨ мен ЖЖМ-ге
жата ма?
2. Осы зат қай топқа (түрі, маркасы, сорты, пайдалану мақсаты,
пайдалану аясы) жатады?
3. Зат қоспасындағы МӨ мен ЖЖМ құрамы қанша?
4. Осы затта МӨ мен ЖЖМ-нің жұғынды іздері бар ма және
олар қандай түрге жатады?
5. Осы МӨ мен ЖЖМ пайдалануда болған ба және онда қандай қоспалар
бар?
6. МӨ мен ЖЖМ-ге жататын (ыдыстағы, жұғындылардағы,
дақтардағы) салыстырылып отырған заттардың ортақ тектік немесе
топтық қатыстылығы бар ма?
7. МӨ мен ЖЖМ-ге жататын (ыдыстағы, жұғындылардағы,
дақтардағы) салыстырылып отырған заттардың технологиялық,
пайдалану жағдайлары бойынша ортақ шығу көзі бір ме?
8. МӨ мен ЖЖМ-нің салыстырылып отырған объектілері
бұрын біртұтас массада, көлемде (нақты көлемі, массасы не
іздері көрсетіледі) болған ба?
Мұнай өнімдері мен жанар-жағармай материалдарына сот сараптамасын
тағайындау үшін материалдарды дайындаудың ерекшеліктері. Сараптама
тағайындау туралы қаулыда (ұйғарымда) істің мән-жайы, сондай-ақ:
- зерттелетін объектілердің шығу тегі, сақталу жағдайлары,
тасымалдануы, пайдаланылуы, объектілерді табу және алу
тәсілдері жөнінде;
- алыну орны туралы, өздерінің кәсіби қызметіне сәйкес іске
қатысты адамдардың МӨ мен ЖЖМ-нің белгілі бір түрлерін
пайдалану мүмкіндіктері туралы;
- қолдан жасалған композициялар технологиясы туралы,
МӨ мен ЖЖМ-де іздері табылған заттың қасиеттері туралы
ақпарат ұсынылу керек;
МӨ мен ЖЖМ объектілерін сарапшылық зерттеуге дайындаған кезде мына
төмендегі талаптар сақталу керек:
- зерттеу объектілері (МӨ мен ЖЖМ-нің белгілі бір көлемдері не
олардың жеткізгіш-заттағы іздері) ұқыпты жабылып ұсынылады, өйткені
көптеген сұйық МӨ (бензин, керосин, еріткіш) құрамында тез буланғыш
компоненттері болады;
- МӨ мен ЖЖМ қасиеттерінің өзгеруін болдырмау үшін
оларды алуды және сарапшылық зерттеуге ұсынуды қысқа
мерзімде өткізу керек және үлгілерді зерттеуге жібергенге дейін
оларды салқын әрі қараңғы жерде (мұздатқышта) сақтаған жөн;
- ыдыс габариттерінің едәуір үлкен болуына байланысты
МӨ-ның нақты көлемдерін ұсыну мүмкін болмаған жағдайда,
шығарылған көлемді МӨ-нің сұйық үлгілері ұқыпты жабылған
құрғақ шыны ыдысқа құйып алынады;
- қоймалжың МӨ мен ЖЖМ үлгілерін (май, пластик майлар) шыны ыдысқа,
ал қатты МӨ мен ЖЖМ-ні таза полиэтилен пакетке орналастыру керек;
- қағаз пакеттер, сіріңке қораптары, ағаштан, картоннан,
матадан жасалған орама материалдар МӨ-ні буып-түюге жарамсыз,
өйткені сұйық және қоймалжың МӨ саңылаулы материалдарға сіңіп
кетеді;
- жеткізгіш-заттардағы МӨ мен ЖЖМ іздерін табу және
зерттеу үшін сол заттарды және ондағы МӨ мен ЖЖМ жұғындылары
іздерін сақтауды камтамасыз ете отырып ұсынған мақсатқа лайықты;
- МӨ мен ЖЖМ жеткізгіш-затын тасмалдау мүмкіндігі болмаған кезде,
олардың іздері мақта не дәке анжысымен алынады
немесе осы жеткізгіш-заттардың қиындылары ұсынылады;
- МӨ мен ЖЖМ қасиеттеріне қатысты сұрақты шешу кезінде тексерілетін
уақытқа жақын уақыттағы осы марканың бақылау үлгілерін ұсыну талап
етіледі.
МӨ мен ЖЖМ-ге жататын объектілер қасиеттерінің ерекшеліктеріне орай,
оларға тез арада сарапшылық зерттеу жүргізу талап етіледі.
Металдар мен қорытпаларды сот-сарапшылық зерттеу
Металдар мен қорытпаларды сот-сарапшылық зерттеу нәтижесінде:
- жеткізгіш-заттардағы металдар мен қорытпалардың микробөлшектерінің
болуболмауы;
- жалпы қабылданған металтану жіктеуіне сәйкес металдың
(қорытпаның) белгілі бір түрге қатыстылығы;
- металдар мен қорытпалардан жасалған бұйымдардың нақты
сипаттамалары;
- металдар мен қорытпалардан жасалған бұйымдардың бұзылу сипаты мен
себептері;
- металдар мен қорытпалардан жасалған объектілердің бірыңғай тектік
(топтық) қатыстылығы;
- металдар мен қорытпалардың бірыңғай шығу көзіне (массасы, тобы,
қорытылуы) қатыстылығы;
- металдардан жасалған объектілердің өзара түйіспелі әрекет ету
фактісі анықталуы мүмкін.
Сараптаманың объектілері – негізі металл болатын (болат, шойын)
қорытпалардан жасалған бұйымдар (олардың бөліктері), түсті металдар
бұйымдары және олардың қорытпалары (мыс, алюминий, қорғасын, мырыш),
шикізат, металл сынықтары, асыл металдардан жасалған (алтын, күміс,
платина) бұйымдар мен жабындар, жеткізгіш-заттардағы металдану іздері,
салыстырмалы зерттеуге арналған үлгілер мен сараптама тақырыбына жататын
өзге де іс материалдары.
Сараптаманың шешуіне қойылуы мүмкін сұрақтардың ауқымы:
1. Осы зат қандай металдан (қорытпадан) дайындалған?
2. Зерттеуге ұсынылған объектінің (бұйымның) химиялық құрамы, маркасы,
оның пайдалану мақсаты қандай?
3. Ұсынылған объектіде металл жабындар бар ма және оның құрамы мен
мақсаты қандай?
4. Жеткізгіш-затта металл бөлшектері бар ма? Оның құрамы қандай?
5. Зерттеуге ұсынылған объектілер бағалы металдардан, олардың
қорытпаларынан дайындалған ба және нақты қандайынан дайындалған?
6. Бағалы металдардың осы қорытпасындағы құрауыштардың пайыздық құрамы
канша, ол қай пробаға сәйкес?
7. Зерттеуге ұсынылған объектінің химиялық құрамы, қаттылығы және
басқа да физика-химиялық қасиеттері нормативтік-технологиялық
құжаттама талаптарына сай ма?
8. Ұсынылған заттарда, киім заттары қалталары матасында
бағалы металл іздері бар ма?
9. Зерттеуге ұсынылған объектінің бұзылу себептері мен
механизмі қандай?
10. Осы металл зат қандай тәсілмен бөліктерге бөлінген? Ол
үшін термикалық кесу аппараты пайдаланылған ба?
11. Бұйым дайындалған металл немесе қорытпа құрамы бойынша салыстырмалы
үлгілермен ортақ топтық қатыстылығы
бар ма? Металл бұйымның дайындалу және пайдалану
ерекшеліктері бойынша салыстырмалы үлгілермен ортақ топтық
қатыстылығы бар ма?
12. Осы зат пен салыстырмалы үлгілер бip маркадан дайындалған ба?
13. Осы фрагмент ұсынылған металл бұйымның бөлігі болып табыла ма?
14. Салыстырып отырған металл объектілердің шығу көзi бip
ме (бip зауыт өнімдері, бip топ, біртұтас масса)?
15. Әр түрлі көздерден алынған алтын бip немесе әр кен орнынан табылған
ба?
Металдар мен қорытпаларға сот сараптамасын тағайындау үшін
материалдарды дайындаудың ерекшеліктері. Сараптама тағайындау туралы
қаулыда (ұйғарымда) сарапшылық зерттеу барысында заттай дәлелдемелердің
жойылу немесе зақымдану (орынсыз) мүмкіндікті ескерткен жөн. Объектілердің
сыртқы түpi, құрылымы, химиялық құрамының өзгepyi мүмкін жағдаяттарды
толықтай баяндау қажет.
Заттай дәлелдемелер сараптамаға сол табылған түрде, бөлек пакеттерге
буып-түйылып ұсынылады.
Объектілерді сертификацияланған өнімге немесе белгілі дайындаушы-
зауыттың өнімінe жатқызу туралы сұрақтарды шешу қажеттілігі туғанда,
тиісінше, сапа сертификаты мен осы кәсіпорын өнім үлгілерін ұсыну талап
етеді.
Топырақты сот-сарапшылық зерттеу
Топырақты сот-сарапшылық зерттеу нәтижесінде мыналар анықталуы мүмкін:
- жеткізгіш-заттардағы жұғындылардың нақты жергілікті жер орнына
қатыстылығы;
- жеткізгіш-заттардағы топырақ жұғындыларының пайда болу механизмі;
- объектінің жергілікті жер орны топырақ жабынымен өзара түйіспелі
әрекет ету фактісі;
- жеткізгіш-заттардағы топырақ жұғындыларының пайда
болуының мезгілдік сипаттамалары.
Сараптама объектілеріне — әр түрлі қалыптасқан (шығу тегі мен өмір
сүруі) жергілікті жер орындарының топырақтары, жеткізгіш-заттардағы (көлік
құралдарындағы, киімдегі, аяқкиімдегі, бұзу құрал-саймандарындағы, жарақат
салу және кісі өлтіру құралдарындағы) топырақ текті заттардың жұғындылары;
белгілі бip жер орнынан алынған топырақтың салыстырмалы және бақылау
үлгілері, үлгілерді алудың сызба-жоспары, сондай-ақ сараптама тақырыбына
жататын өзге де ic материалдары жатады.
Сараптаманың шешуіне қойылуы мүмкін сұрақтардың ауқымы:
1. Жеткізгіш-заттарда топырақ жұғындысы бар ма?
2. Жеткізгіш-заттарда (жеткізгіш-заттарды атау) топырақ
жұғындысының пайда болу механизмі қандай?
3. Жеткізгіш-заттардағы топырақ жұғындысының пайда болу
уақыты қай уақыт интервалына жатады?
4. Осы топырақ заттардың бip тектік (топтық) қатыстылығы бар ма?
5. Жеткізгіш-заттардағы топырақ заттары оқиға орнынікі ме, әлде
зерттелетін оқиғамен байланысты басқа жер орнына жатады ма?
Сот топырақтану сараптамасын тағайындау үшін материалдарды дайындаудың
ерекшеліктері. Сараптама тағайындау туралы қаулыда (ұйғарымда) жер орнына
(улы химикаттармен өндеу, белгілі дәнді-дақылдарды себу, қылмыстық оқиға
кезіндегі метеорологиялық ахуал), сондай-ақ жеткізгіш-заттарға (аяқкиімді
кию мерзімі, оны тазалау, жуу) қатысты мәліметтерді келтіру керек.
Топырақ жұғындылары тікелей жеткізгіш-заттарда (киімде, аяқкиімде,
қылмыс құралдарында) ұсынылады, мұнда заттай дәлелдемелер орамасы жеткізгіш-
заттардағы жұғындылар шоғырының сақталуын қамтамасыз етуі керек.
Топырақ үлгілері жер бетінен жеткізгіш-заттың топыраққа жобаланған
еніп кету деңгейіндегі тереңдіктен алынады және қылмыс жасалу сәтіндегі
метеорологиялық ахуал ескеріледі. Бір үлгінің салмағы 50—100 г болуы керек.
Үлгілер ылғал болған жағдайда, оларды бөлме температурасында кептіріп алған
жөн.
Салыстырмалы үлгілер зерттелетін жер орны топырағының ерекшеліктерін
оқып-зерттеуге мүмкіндік беретін көлемде (негізінде, 5 үлгіден кем болмауы
керек) алынады.
Әрбір нақты үлгіні алу орны сызба-жоспарда белгіленуі тиіс.
Талшықтық материалдар мен олардан жасалған бұйымдарды сот-сарапшылық
зерттеу
Талшықтык материалдар мен олардан жасалған бұйымдарды сот-сарапшылық
зерттеу нәтижесінде мына жағдаяттар анықталуы мүмкін:
- жеткізгіш-заттарда табылған тоқыма талшықтары микробөлшектерінің
орналасқан жері және оның зерттелетін оқиға
ситуациясына (процесіне) сәйкестілігі;
- тоқыма талшықтары микробөлшектерінің, жіп қиындыларының, мата мен
басқа да талшықтық текті объектілердің нақты және ортақтектік
(топтық) қатыстылығы;
- тоқыма талшықтары мен киімнің кірлену іздері бойынша
киім құрамдарының өзара түйіспелі әрекет ету фактісі;
- тоқыма талшықтары микроіздерінің басқа микроіздермен
жиынтығы бойынша (майлау, металл бұйымдары ЛБЖ бөлшектері), сондай-
ақ қандай да бір зат беттеріндегі із-көріністер бойынша кісі өлтіру
құралымен (пышақ және т.б.) немесе көлік құралымен киім
құрамдарының өзара түйіспелі әрекет ету фактісі;
- бөліктері бойынша бүтін (матаның нақты қиындысы, киім
заты), жеке заттар бойынша (белбеудің курткаға қатыстылығы) киім
құрамы;
- материалдардың (талшықтар, жіптер, бояғыш заттар) жиынтығы бойынша
киім заттарын тендестіру.
Сараптама объектілеріне талшықтар, олардан жасалған бұйымдар (киім,
тұрмыстық заттар, арнайы мақсаттағы заттар), талшықтық материалдардың
(талшық құрайтын полимерлер, бояғыштар, тоқыма-қосалқы заттар) химиялық
құрамының элементтері; салыстырмалы зерттеуге арналған үлгілер; сараптама
тақырыбына жататын өзге де іс материалдары жатады.
Сараптаманың шешуіне қойылуы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz