МЕДЕУ СӘРСЕКЕЕВТІҢ ҚАЗАҚТЫҢ ҚАНЫШЫ РОМАН - ЭССЕСІН МЕКТЕПТЕ ОҚЫТУ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

МЕДЕУ СӘРСЕКЕЕВТІҢ ҚАЗАҚТЫҢ ҚАНЫШЫ РОМАН - ЭССЕСІН МЕКТЕПТЕ ОҚЫТУ

Токошбекова Г.К.
магистрант, Павлодар педагогикалық университеті, Павлодар қ.
e-mail: gulya76k@mail.ru

Аңдатпа. Мақалада Медеу Сәрсекеевтің Қазақтың Қанышы роман- эссесін мектепте оқыту туралы жазылған. Роман-эссенің ғұмырнамалық, естелік сипаттарынан бөлек, ғылыми танымдық, сыни талдамалық сипаты ерекшелігі анықталады.10 сыныптың Қазақ әдебиеті пәнінің оқу жоспарында қарастырылып жүрген Медеу Сәрсекенің Қазақтың Қанышы роман-эссесінің сабақ үлгісі ұсынылады. Түйінді сөздер: роман-эссе, ғалым, жазушы, оқыту.

Аннотация.В статье рассматривается о преподавании в школе романа - эссе Медеу Сарсекеева Қазақтың Канышы". Помимо биографических, мемуарных характеристик романа-эссе выявляются особенности научно-познавательного, критического аналитического характера. Представлен пример урока романа-эссе Медеу Сарсеке Қазақтың Канышы.Ключевые слова: роман-эссе, ученый, писатель, преподавание.

Annotation. The article describes the teaching of Medeu Sarsekeev's novel - essay "Kazakh Kanysh" at school. In addition to the biographical and memorable features of the novel-essay, the specifics of the scientific cognitive and critical analytical character are determined.In the curriculum of the discipline "Kazakh literature" of the 10th grade, A sample of the lesson of Medeu Sarseke's novel-essay "Kazaktyn Kanyshy" is presented.Keywords: novel-essay, scientist, writer, teaching.

Соңғы жылдары қазақ прозасы бір жола шарықтап, әдебиет зерттеушілері мен әдебиеттанушы ғалымдар тарапынан жоғары бағаланып келеді. Осы әдеби даму үрдісіне өзіндік жазу стилімен келген дарынды жазушы М.Сәрсекеев шығармалары - өмірдің өзегінен алынып, айналадағы күнде көріп жүрген құбылыстарды өзіндік шұрайлы да құнарлы тілімен, оңтайлы тәсілдерімен тамаша бере білген шыншыл құндылық болып табылады.
Ә. Нұршайықов: Алыпты алып қана арқалай алады, Абайдай данышпанды Мұхтар Әуезов әлемге танытты. Сатбаевтың ұлы тұлғасын Медеу Сәрсеке ұлықтады деп айтқандай, ұлы ғалым өмірін ұлыктауға М. Сәрсеке 45 жыл ғұмырын сарп етіп, осы уақытта ұзын саны 10 кітап дүниеге әкелген. Сол кітаптардың ең көлемдісі - Қазактың Қанышы мен Қаныш елі. Автор Қаныш Сәтбаевтың ізімен жүруғе, ол болған орындарды көзімен көруге айрықша мән бергені байқалады. М.Сәрсекеевтің алғаш Қаныш туралы қалам тартуы мен соңғы роман - эссесінің арасында отыз алты жыл өтіпті. Осы уақыт ішінде Қаныш жайында жеті кітап жариялап, бүл кітаптары әлемнің жүз он екі еліне тарапты. [3,б.42]
Қазақтың Қанышы шығармасмы роман- эссе жанрында жазылған.
Роман-эссе - романның да, эссенің де жанрлық ерекшеліктерін қамтитын әдеби туынды. Ақиқат өмірдің барша тыныс-тіршілігін көркем образдар жүйесі мен сюжет, тартыс арқылы жеткізудегі роман жанрының мол мүмкіншілігі эссенің табиғатындағы еркіндікке тұтасады.Роман-эссе жанры - бұл еркін форма мен композицияға ие, автордың субъективті пікірі көрініс табатын, публицистикалық, деректі және ғылыми шығармалардың элементтерінен тұратын жиынтық жанр.Роман-эссенің ғұмырнамалық, естелік сипаттарынан бөлек, ғылыми танымдық, сыни талдамалық сипаты ерекше көрінеді.
Біріншіден, роман-эссеге өмірбаяндық сипат тән. Медеу Сәрсекенің Қаныш Сәтбаев шығармасында оқиға романға тән біртұтас сюжеттік желіні қамтиды. Қаныш Сәтбаевтың тұтас өмірі Медеу Сәрсекенің баяндауы бойынша романда тұтас көрініс береді. Қаныш Сәтбаевтың жүріп өткен белестерін белгілі бір динамикалық байланысқа бағындыра отырып, көркемдік дамудың биік сатысына көтереді. Әрбір үзікте кесек ойдың, өмірлік байламның, күнделікті өмірдің терең ұшығы жатады. Адам өмірінің қайталанбас ерекшеліктері, белгілі бір адамға ғана тән айрықша құбылыстар тарихи-салыстырмалы тұрғыда көркемдік дамудың биік сатысына көтеріледі.
Қаныш Сәтбаев сияқты қиямет заманның оты мен суын белшесінен кешіп, қияпат кезеңнің ызбары мен ызғарын басынан өткеріп, сол заманы мен кезеңі бетін берсе таспай, сыртын берсе саспай, қашанда халқының қамын өмірінің мағынасы деп білген тағдыры күрделі тұлғаның ғұмырнамалық диалектикасын ашып көрсету және терең біліктілікпен, тегеурінді қаламгерлікпен ашып көрсету қиыннан да қиын шаруа. М.Сәрсеке сол қиынның қиынымен беттесе отырып, замана көлденең тартатын мың сан құбылыстың тағдыр қалыптастырғыш тілін зерделеу арқылы Заман - Қоғам - Адам проблемасын тұжырымдамалық өреде көрсетіп бере алған. Яғни заман мен қоғамның ең бір шиеленіске толы ширыққан кезеңінде ұдайы ұлы тұлғалардың сын тезіне түсіп отыратыны және ондай шақта ұлы тұлғалардың тегеурінді әрекет-қарымы керісінше қоғамдық, қажет болса заманалық құбылыстарға ықпал ететіні шеберлікпен суреттелген деп пікір білдіреді ғалым Рымғали Нұрғалиұлы.[2]
Екіншіден, баяндау тәсілінде шексіздік, еркіндік басым болады. Мұнда романдағы секілді ірі қақтығыс жоқ. Шығармадағы баяндау тәсіліне қатысты Рымғали Нұрғалиұлы келесідей талдау жасайды: Автор Қ.Сәтбаевтың ізімен жүруге, ол болған орындарды көзімен көруге айрықша мән бергені байқалады. Әсіресе, Қанаңның көзін көргендермен сырласып, ұлы тұлғаның өмір майданындағы болмысын тану үшін, дәлірек айтқанда, ұлы тұлға бейнесін сомдау үшін ұрымтал пайдалана білген. Бұл ретте, тарихи деректер, айғақтар, естеліктер, архив материалдары авторлық баяндауды жандандырып, бас қаһарманның өсіп-жетілу жолдарын, ғылыми-кәсіби шыңдалу кезеңдерін барша ақиқатымен аша түсуіне себепші болып отырады.
Үшіндіден, сыншылдық сипаты болады. Бұл кітаптан Қаныш Сәтбаев секілді ірі тұлғаның бүкіл болмысын, кескін-келбетін, жан дүниесін ғана емес, кісілік қасиетін, азаматтық қалпын, білім деңгейін түгел танып шығуға болады. М.Сәрсеке романда бас кейіпкерді бірыңғай сыдыра мақтауға бармайды. Өмір шындығын өзек ете ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.