ҚОРҒАНШЫЛЫҚ ЖӘНЕ ҚАМҚОРШЫЛЫҚ ИНСТИТУТЫНЫҢ ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

ҚОРҒАНШЫЛЫҚ ЖӘНЕ ҚАМҚОРШЫЛЫҚ ИНСТИТУТЫНЫҢ ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ

Турбаева Альбина Женисовна
Ғылыми жетекші - Отеуова Акжамал Кадыржановна,
М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті, Орал, Қазақстан Республикасы

Қазақстан Республикасы Конституциясы ана, бала және отбасын мемлекеттік қолдауды қамтамасыз етеді және осыған сәйкес жасына, ауруы, мүгедектігі, асыраушысынан айрылуы, бала тәрбиесі және заңмен белгіленген басқа жағдайларда әлеуметтік қамсыздандыруға кепілдік берілетіні анық.
Қорғаншылық және қамқоршылық институты әлеуметтік қамқорлық түрі ретінде азаматтардың құқықтарының іске асырылуын қамтамасыз етуге арналған. Әлеуметтік мағынада қорғаншылық және қамқоршылық дегеніміз - біреуге, оның ішінде кәмелетке толмаған балаларға жауапкершілікпен байланысты қамқорлық және бақылау болып табылады.
Қорғаншылық және қамқоршылық терминдерін әртүрлі мағыналарда қолданады. Бұл, біріншіден, азаматтың құқықтары мен мүдделерін қорғау нысаны (құқықтық көмек түрі); екіншіден, құқықтық қатынастар жүйесі, адамдардың құқықтық қатынастары; үшіншіден, заңнама институты [1].
Қорғаншылық және қамқоршылық институты - бұл өз құқықтарын өз бетінше жүзеге асыра алмайтын және өз міндеттерін орындай алмайтын азаматтардың (әрекетке қабілеті шектеулі немесе әрекетке қабілетсіз азаматтардың) құқықтары мен мүдделерін қорғау нысандарының бірі. Бұл ретте азаматтың құқықтары мен мүдделерін қорғау қамқорлыққа алынушыны қорғаншының (қамқоршының) тұрғын үйіне іс жүзінде ауыстыру қажет екендігін бермейді. Қорғаншылық (қамқоршылық) қорғау нысаны ретінде қамқорлыққа алынушының пайдасына нақты және заңды іс-әрекеттер жасауға міндеттілігінен көрінеді.
Қорғаншылық (қамқоршылық) азаматтарды орналастырудың ең көп таралған құқықтық нысаны болды және болып қала береді. Бұл формада әлеуметтік қамқорлыққа мұқтаж азаматтың тағдырын ең жақсы жолмен, бір жағынан, отбасында тұруға жақын, екінші жағынан, азаматтың құқықтары мен мүдделерінің сақталуын бақылауды қамтамасыз ететін үлкен оң әлеует бар.
Қазіргі уақытта қамқоршылық және қамқоршылық институтының проблемалары заң ғылымының назарынан тыс қалмауы тиіс, өйткені бұл институт ұзақ уақыт бойы егжей-тегжейлі зерттелмеген. Сонымен бірге, азаматтық заңнамада және азаматтық ғылымда болған өзгерістер қамқоршылық институтын реформалауды қажет етеді. Құқық жүйесіндегі отбасылық құқықтың орны туралы түсінік өзгерді. Бұл жағдайлар қорғаншылық және қамқоршылық қатынастарына азаматтық-құқықтық тетіктерді қолдану мүмкіндігін талқылаудың маңызды алғышарттары болып табылады.
Қорғаншылық және қамқоршылық - бұл кешенді институт. Өйткені ол Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексімен, Қазақстан Республикасының Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы Кодексімен және Мемлекеттік қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі функцияларын жүзеге асыру қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 30 наурыздағы № 382 Қаулысымен реттеледі.
Қорғаншылық және қамқоршылық институтының кейбір ережелері әртүрлі салалық сипатқа ие. Азаматтық-құқықтық нормаларға, мысалы, қамқоршылардың мәмілелерге қатысуы, қамқоршының қамқоршылығындағы азаматтарға мәміле жасауға келісім беруі туралы ережелер жататыны анық. Сонымен бірге қорғаншылықты (қамқоршылықты) белгілеу мерзімдері мен тәртібі, соттың қорғаншылық және қамқоршылық органына азаматты әрекетке қабілетсіз деп тану туралы, қорғаншылық және қамқоршылық органының қамқорлыққа алынушының мүлкін иеліктен шығаруға келісім беруі туралы хабарлау міндеті сияқты осы және басқа ережелер, шын мәнінде, мемлекеттік басқару органының функцияларын бекітеді және әкімшілік-құқықтық сипатқа ие болады.
Сонымен, қорғаншылық және қамқоршылық туралы нормалар бүгінде азаматтық құқық нормалары жетекші орын алатын және олардың қолданылуы әкімшілік-құқықтық саланың нормаларымен қамтамасыз етілген кешенді құқықтық институт болып табылады [2].
Алайда, кейбір заңгерлер қорғаншылық пен қамқоршылық институтын азаматтық құқық институты деп санайды, бұл отбасылық құқықты тәуелсіз құқық саласына бөледі. Мұндай теориялық қарама-қайшылық азаматтық және отбасылық заңнамалар арасындағы құқықтық реттеу саласын жеткілікті ажырату нәтижесінде туындайды. Бұл мәселені Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексіне және Қазақстан Республикасының Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы Кодексіне одан әрі өзгерістер енгізе отырып, қамқоршылық пен қамқоршылықтың құқықтық сипатын нақты анықтау арқылы шешуге болады. Әрекетке қабілеттілігі жоқ не оған толық көлемде ие емес азаматтарға қорғаншылық пен қамқоршылық азаматтардың әрекет қабілеттілігінің орнын толтыру үшін тағайындалады. Бірақ кәмелетке толмаған балаларға қамқоршылар тағайындалған кезде баланы тәрбиелеу маңызды рөл атқарады [3].
Сондықтан, қамқоршылар мен қорғаншылардың құқықтары мен міндеттерін дәл және толық анықтау қажет. Себебі, әрекетке қабілеттілігі шектеулі адамның өкілеттіктерінің көлемі әрекетке қабілетсіз азаматтардың құқықтары мен мүмкіндіктерінен айтарлықтай ерекшеленеді.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің нормалары қабілетсіз адамдардың құқықтары мен мүдделерін, олардың жеке және мүліктік құқықтарын, сондай-ақ отбасында өмір сүру және білім алу құқығын қорғау мәселелерін реттейді. Осыған байланысты қорғаншылық пен қамқоршылық тек азаматтық-құқықтық институттар ретінде қабылдануы мүмкін. Қорғаншылық пен қамқоршылықтың нысандары мен шарттарын егжей-тегжейлі белгілеу Қазақстан Республикасының Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы кодексінің нормаларында беріледі, онда олардың пайда болуы мен құрылу тәртібін айқындайтын ережелер бекітілген, қорғаншылар мен қамқоршылардың құқықтары мен міндеттері, сондай-ақ қорғаншылық және қамқоршылық органдарының өкілеттіктері белгіленеді.
Қорғаншылық пен қамқоршылыққа қатысты жоғарыда келтірілген көзқарастар осы құқықтық қатынастар құрылымының барлық күрделілігін, сондай-ақ оларды жүзеге асыру механизмін көрсетеді.
Сондай-ақ, қорғаншылық пен қамқоршылықты тәуелсіз құқықтық институттар ретінде қарау керек деген пікір бар. Мысалы, Н. М. Ершова қорғаншылық пен қамқоршылық мазмұны жағынан бір-бірінен ерекшеленеді деп мәлімдеді [4].
Азаматтық құқықтағы қамқоршылық пен қамқоршылықты реттейтін нормаларға талдау жасай отырып, қорғаншылық пен қамқоршылық азаматтық айналымға қатысатын адамдардың құқықтық жағдайын реттейтін азаматтық құқық институтына қатысты нормалардың жиынтығы деп қорытынды жасауға болады.
Отбасылық құқықтағы қорғаншылық және қамқоршылық нормаларына келетін болсақ, олар ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды орналастыру нысаны деп аталатын құқықтық институттың құрамына кіреді деп айтуға болады.
Қорғаншылық және қамқоршылық институт ретінде қорғаншылық пен қамқоршылықты белгілеу, жүзеге асыру және тоқтату жөніндегі қатынастарды реттейді. Айта кету керек, бұл қатынастарды ортақ мақсат біріктіреді, ол -- уақытша негізде әлеуметтік қамқорлықты қажет ететін адамның құқықтық жағдайын жүзеге асыру.
Қамқоршылық және қорғаншылық институтының пәні келесі қатынастарды қамтиды:
oo әлеуметтік қамқорлыққа мұқтаж адам үшін заңда көзделген тәртіппен орналастырудың қажетті нысаны -- қорғаншылық (қамқоршылық) таңдалған кезден бастап туындайтын қорғаншылық пен қамқоршылықты белгілеу бойынша қатынастар;
oo қорғаншылықты және қамқоршылықты жүзеге асыру бойынша қатынастар. Бұл қарым-қатынас қорғаншылық пен қамқоршылық белгіленген сәттен бастап оны тоқтатқанға дейін созылады. Осы қатынастардың қатысушылары қорғаншы және қамқоршы органдар, қорғаншылар (қамқоршылар), ал жекелеген жағдайларда қамқоршылардың өздері болып табылады;
oo қорғаншылық пен қамқоршылықты тоқтатуға байланысты қатынастар [5].
Қорғаншылық және қамқоршылық институты қорғаншылықты (қамқоршылықты) еркін қабылдауға және қорғаншының (қамқоршының) өз міндеттерін атқарудан еркін бас тартуға құқық береді, қамқорлыққа алынушылардың бұзылған құқықтары мен мүдделерін барынша қорғауды қамтамасыз етеді. Осылайша, қорғаншылық (қамқоршылық) құқықтық жүйеге қатысты жеке құқықтық категория ретінде, азаматтық және отбасылық құқық институты ретінде қарастырылуы мүмкін, онда бір-бірімен тығыз байланысты ғана емес, сонымен бірге бір-бірін анықтайтын әлеуметтік қатынастарды реттейтін нормалар жиынтығы бар.
Жоғарыда көрсетілгендей қамқоршылық және қорғаншылық институты бірқатар нормативтік-құқықтық актілермен реттеледі. Соның ішінде Қазақстан Республикасының Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы Кодексімен осы институтқа қатысты басты ережелер көрініс тапқан. Дәлірек айтқанда ол мынадай: қорғаншылық немесе қамқоршылық белгіленетін адамдар туралы, мемлекеттің қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функциялары туралы, қорғаншылықты немесе қамқоршылықты белгілеу, қорғаншылардың немесе қамқоршылардың және қамқорлыққа алынғандардың құқықтық жағдайы, әрекетке қабілетті азаматтарды қамқоршылыққа алу, қорғаншыларды немесе қамқоршыларды өз міндеттерін атқарудан босату және шеттету, қорғаншылықты немесе қамқоршылықты тоқтату сияқты нормалар жиынтығынан тұрады.
Қазақстан Республикасының Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы Кодексінің 119-бабынан қорғаншылық пен қамқоршылық белгіленетін адамдар тізбесін анықтауға болады: жетім балаларды, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды күтіп-бағу, тәрбиелеу және оқыту мақсатында, сондай-ақ олардың мүлiктiк және жеке мүлiктiк емес құқықтары мен мүдделерiн қорғау үшiн оларға қорғаншылық немесе қамқоршылық белгiленедi. Сондай-ақ, әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабiлетi шектеулі кәмелетке толған адамдардың мүлiктiк және жеке мүлiктiк емес құқықтары мен мүдделерiн қорғау үшiн қорғаншылық немесе қамқоршылық белгiленедi. Яғни, олар - жетім балалар, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар, әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабiлетi шектеулі кәмелетке ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.