Оқу-әдістемелік құрал. Жартылай өткізгіштерден жасалған кристалдар
Оксидті жартылай өткізгіштерге қатысты "оттегінің мөлшері" ұғымы ауыспалы валенттілік металдарында бірнеше оксидтердің болуымен, сондай-ақ қасиеттерге қатты әсер ететін стехиометриядан ауытқумен байланысты. Мұндай материалдардың синтезі технологиялық камераның атмосферасындағы оттегінің құрамына ерекше сезімтал. Отқа төзімді оксидті жартылай өткізгіштерде оттегі төмен сезімталдыққа ие вакуумды балқыту арқылы анықталады. Элементар және екілік жартылай өткізгіштерде оттегінің концентрациясы ИҚ спектроскопия әдісімен анықталады, оның сезімталдығы см -3 құрайды.
Литий әдісі ИҚ - ға қарағанда сезімтал - әдіс оптикалық белсенді оттегіге, литий әдісі литиймен реакцияға қатысатын оттегіге сезімтал см - 3 Заманауи активтендіру әдісінің сезімталдығы. Бұл әдістер күрделі.
Жартылай өткізгіштердегі оттегін анықтаудың қолданыстағы әдістерінің деңгейі қазіргі жартылай өткізгіш технологияның талаптарына сәйкес келмейді. Сондықтан жартылай өткізгіш материалдардағы оттегінің мөлшерін анықтаудың және анықтаудың жаңа әдістерін іздеу өзекті болып табылады.
Осыған байланысты IV в оксидіне негізделген материалдар перспективалы болып табылады. Жоғары температуралы немесе қатты оксидті электролиттер деп аталатын қоспалы қатты оксидті иондық өткізгіштер (ҚОИӨ). Олар тек Т температурасының кең диапазонындағы оттегінің берілуімен және Р оттегінің парциалды қысымымен ерекшеленеді. Флюорит торымен жоғары температуралы кубтық цирконий ZrO2 модификациясы төмен валенттілік катиондарын қосу арқылы температураның барлық диапазонында тұрақтандырылады. Зарядтың жетіспеушілігі белсенді бос орындармен өтеледі, олар О-2 оттегі аниондарын тасымалдайды.
Қатты ерітінді ZrO2 +12 моль % CaO, Т = 1000С0 кезінде меншікті электрөткізгіштігі σ =5,5::10-2 (Ом::см)-1 болады және tu =0,99 электрөткізгіштігінің иондық үлесін P = 10-20 атм оттегінің парциалды қысымына дейін сақтайды. Р қысымы төмен болған кезде оттегінің бір бөлігі тордан шығады, заряд электрондармен өтеледі, өткізгіштіктің электронды компоненті артады, электролит материалы "қалпына келеді".
Осындай материалдан жасалған аралық электродтарда көлемдерді
Р' Рх- мен бөлетін электр қозғаушы күш (ЭҚҚ) Е бар:
E = RT4F :: lnP1PX (1)
(мұнда R - әмбебап газ тұрақтысы, F-Фарадей саны, Т-қоршаған ортаның температурасы, - қоршаған атмосферадағы оттегінің парциалды қысымы 0.21::105 Па, Рх - оттегінің қажетті қысымы). Бұл құбылыс отын элементтерінде, термодинамикалық зерттеулерде, газды талдауда қолданылады.
Осындай бөлгіш арқылы сыртқы көзден ток өткізіп, оттегі көлемдердің біріне түседі. Бұл оттегі сорғысының принципі. Газ ағынында оттегінің мөлшері болған жағдайда (сурет.1) бөлім - бұл түтіктің қабырғасы, ол электродтардың бір жұпы тербелмелі секцияны ТС түзеді, ал екінші жағынан - өлшеу секциясы ӨС (ТС және ӨС). Pi оттегі концентрациясы бар инертті газ v жылдамдықпен түтік арқылы өтеді. Оттегі сорғысының шығуындағы Р мәні ТC тізбегіндегі I ток шамасына байланысты:
I = RTr4F :: lnP1PX (2)
мұндағы r-оттегі сорғысының септумының немесе түтік қабырғасының кедергісі.
R
E
A
V
R
E
A
V
v, P v, P
3-ші Сурет. Суперионды құрылғы.
ӨС өлшеу секциясының электродтарында өлшенетін Е шамасы бойынша Ро анықтайды:
Ро = Р1:: ехр ( ) (3)
(мұнда Р1-концентрация немесе түтіктен тыс оттегінің парциалды қысымы 0.21::105Па).
Қатты оксидті суперионды өткізгіштер немесе қатты электролитті датчиктер (Бастапқы түрлендіргіштер) және бақылау және автоматтандыру жүйелері негізінде құру қатты дененің қолданбалы физикасының қарқынды дамып келе жатқан бағыттарының бірі болып табылады. Дәл осы бағытта бүгінгі таңда ең нақты практикалық нәтижелерге қол жеткізілді.
Қатты электролит датчиктері бастапқы түрлендіргіштердің басқа түрлерімен сәтті бәсекелеседі және практикалық қолданудың кең спектрін табады. Бұл сенсорлардың бірқатар артықшылықтары бар және көбінесе басқа құралдармен шынымен шешілмейтін практикалық мәселелерді шешуге мүмкіндік береді.
Сенсорлардың екі түрі кеңінен қолданылады: Потенциометриялық және кулонометриялық. Алайда, жұмыстың басқа принциптері қолданылатын датчиктер де ұсынылып, оларды таба бастайды.
Соңғы уақытқа дейін зерттеушілер мен әзірлеушілердің назары негізінен газ тәрізді және сұйық ортадағы оттегінің немесе оттегінің потенциалын, сондай-ақ қатты ауыспалы оксидтердің оттегі коэффициентін анықтауға арналған Жоғары температуралы оксидті электролитті сенсорларға аударылды.
Сонымен қатар, әсіресе соңғы жылдары электролиттердің басқа түрлерімен сенсорларды құру бағытында белгілі бір жетістікке қол жеткізілді:
- галогендік (фтор, хлор және т. б. датчиктер);
- Протон өткізгіштер (сутекке датчиктер);
- басқа катион өткізгіш электролиттермен (күкірт оксидтеріне, азот оксидтеріне датчиктер және т.б.).
Қатты электр датчиктерінің негізгі мүмкіндіктері өте кең. Мысалы, тұрақтандырылған циркония түріндегі оттегі өткізгіш оксид электролиті бар сенсорлар бірнеше ондаған атмосферадан 10-26 атм-ге дейінгі газ орталарындағы оттегінің парциалды қысымын анықтауға мүмкіндік береді.
Алайда, оларды іс жүзінде пайдалану кезінде өлшеу қателіктері сенсорды қолданудың нақты жағдайларына байланысты болатындығын ескеру қажет: компоненттің концентрациясының аралықтары, аралас қоспалар, температура және т.б. Потенциометриялық датчиктер жағдайында өлшенетін компонентке қатысты электродтарда тепе-теңдікті қамтамасыз ететін жағдайлар жасауға, электролиттегі компоненттердің диффузия мүмкіндігіне ерекше назар аудару керек.
Сындарлы түрде датчиктер шешілетін түрлерге, практикалық міндеттерге, электролитті дайындау нысаны мен технологиясына байланысты көптеген нұсқаларда орындалады. Барлық осы құрылымдық және технологиялық нұсқаларды бірнеше топқа бөлуге болады:
- түтік түріндегі электролиті бар датчиктер;
- таблетка электролиті бар пробиркалар;
- керамикалық электролиті бар датчиктер;
- монокристалды көтергіш электролиті бар датчиктер;
- газ эталонды электродты датчиктер;
-қатты немесе балқытылған металл-оксидті анықтамалық электролиті бар датчиктер.
Сенсорларды практикалық қолдану салалары өте алуан түрлі және кеңеюде. Бұл ретте экономикалық, өнім сапасын арттыру, аппараттарды автоматтандыру, қоршаған ортаны қорғау, адам денсаулығына қамқорлық жасау және оны емдеу сияқты маңызды міндеттер шешіледі. Сенсорлар сөзсіз беделге ие болған практикалық қолдану бағыттарының ішінде мыналарды атап өтуге болады:
- әртүрлі технологиялық агрегаттарда отынның жану процестерін бақылау және автоматтандыру;
- λ-датчиктер деп аталатын автомобильдерде Отын жағу процесін автоматтандыру;
- қорғаныш қалпына келтіру атмосферасы бар пештердегі оттегі әлеуетін (ылғалдылығын) бақылау;
- болаттар мен шлактарды химиялық-металлургиялық өңдеу пештеріндегі көміртегі әлеуетін бақылау;
- технологиялық аппараттардың инертті газдарында және әртүрлі бейтарап газ орталарында қоспа оттегінің болуын бақылау;
- домна пештерінің байытылған үрлеуіндегі оттегінің құрамын бақылау;
- балқытылған металдар мен қорытпалардағы оттегінің құрамын бақылау (болат, мыс, сұйық натрий және т. б.);
- уытты газ қоспалары мен барокамералардағы оттегінің құрамын бақылау;
- әр түрлі газ қоспаларындағы сутегі құрмын анықтайды.
2.1 Супериониктің көмегімен кристалл өсіру тәсілі
Қажетті кристаллдарды - көптеген өндірістерде, ғылыми зертханаларда ерітінділердің буынан, балқымалардан, қатты фазалардан, жоғарғы қысым арқылы химиялық реакциялардың нәтижелерінде электролиттік кристаллизация тәсілімен алады. Ал диаметрлері үлкен кристаллдарды көбінесе балқымалардан, ерітінділерден және газалық фазадан өсіріп алады.
Ұсынылып отырған оқу құралында жартылайөткізгіштер өндірісіндегі жиі қолданылатын кристалл өсіру әдісі - балқымалардан өсіру. Осы әдіспен балқымалардан қарапайым жартылайөткізгіштер, металлдар, тотықтар, галогенидтер, халькогендер, вольфраматтар, ванадаттар, ниобаттар және т. б. заттары өсіріледі.
1924 жылы И. В. Обреимов және Л. В. Шубников кристаллдарды вертикалды бағытта өсіруді ойлап тапты. Мұнда вертикалды қозғалмайтын труба тәрізді цилиндрді контейнерде өсірілетін кристаллға төменнен қысым арқылы суытқыш ауа легі беріледі. 1925 жылы американдық ғалым П. Бриджмен жоғарыда аталған әдіске конструкциялық өзгерістер енгізді. Вертикалды өсетін кристаллды контейнер қызып тұрған пештен төмен қарай төменғарай баяу жылжып сыртқа шыға бастайдыда суыйды.
Жартылайөткізгіш монокристаллдар өндірісте негізінде Чохральскийдің 1918 жылы алынған тәсіліменен өсіріледі (4сурет). Бұл тәсілде Чохральский бастапқы материалдарды шихта ретінде алып, ерімейтін тығыз тигельге салып ерітеді де тигельге диаметрі бірнеше мм жіңішке кристаллды маңына жинайтын ұйытпалы зат өзегін салып қойып, балқыманы уақыт ішінде баяулатып суыта бастайды. Осы уақытта кристалл өсетін өзектің бойында бағытталған кристаллдар өсе бастайды, ал олардын диаметрлерін, ұзындығын өзектің суыру жылдамдығы және температура арқылы бақылауға болады.
Чохральскийдің тәсілінің кемістік жері - ол өсірілген кристаллдың химиялық құрамы біртекті болмайды. Біздің жұмысымызда екітотықты ванадий кристалының электролиттік әдісімен алу жолын ұсынылып, қарастырылған. Ол үшін осы уақытқа дейін құпия болып келген қатты тотықты суперионды өткізгіштің ерекше феноменалдық қасиеті қолданылған.
Қатты тотықты суперионды өткізгішіміз басқаша қарапайым түрде айтсақ, ол кәдімгі кеңінен таралған сұйық электролиттерге физикалық қасиеті жағынан өте жақын, ал агрегаттық түрде жермен аспандай айырмашылығы бар.
Газ шығуы
Газ шығуы
6
6
5
5
4
4
3
3
2
2
1
1
Газ кіруі
Газ кіруі
Өсу бағыты
Өсу бағыты
4 суретте : 1 - ұйытқыш материал, 2- өсетін монокристалл, 3- жоғарғыжиілікті редуктор, 4- балқыма, 5- кварцтен жасалған ампула, 6- графиттен жасалған сыртқы қаб
1
1
2
2
6
6
3
3
5
5
5 - суретте: Стокаберга-Бриджмена тәсілімен монокристалл алу тәсілінің қондырғысының схемасы 1 - балқымасы бар тигель, 2 - кристалл, 3 - печь, 4 - мұздатқыш, 5 - термопара, 6 - жылытқыш экран.
Өйткені, бізге мәлім, электролит деп біз тек қана табиғатта кеңінен таралынған қышқылдардың, сілтілердің, кейбір тұздар балқымаларын айтып келгенбіз. Осы аталған сұйық электролиттерде электр тоғын тек қана катиондар және аниондар өткізеді және олардың электр тоғын өткізу қасиеттері металдарға қарағанда төмендеу болған.
Біздің ғылыми зерттеу объектісі болып отырған қатты тотықты суперионды өткізгіш агрегаттық түрде сұйық электролиттерден қатты дене ретінде айрықша болады. Супериониктерде электр тоғын тасымалдайтын зат ол - вакансия, яғни тесік неболмаса кемтік деп аталатын зат және оттегінің екі рет теріс зарядталынған оттегі аниондары О2-. Кәдімгі жағдайда суперионик деп отырғанымыз - ол керамикалық материал, табиғаты цирконийдің екітотықты қоспасынан тұрады [1]. Осы керамикалық қоспа T=900°C -1000 °C, сыртқы әсер ететін тұрақты электр тоғының өрісінің әсерінен өзінің айрықша феноменалдық қасиеттерін көрсете бастайды:
өзінің денесінен материалдық құрамын өзгертпей, тек қана екі рет теріс зарядталынған оттегі аниондарын өткізеді О2-;
осы аталған оттегі аниондары О2- тек қана тұрақты электр тоғының өрісінің әсерімен қатты тотықты суперионды өткізгіштің денесінен кемтіктер арқылы және жоғарғы температура жағдайында
T=900°C-1000 °C анодқа, яғни оң зарядталған электродқа ауысып молекулалық нейтралдық оттегі ретінде таза күйде келесі реакция арқылы бөлініп шығады О2- - 2е = O2↑
анодтан бөлініп шыққан молекулалық таза оттегі газы қазіргі таңда медицинада, биологияда, т.б. аймақтарда кеңінен қолданылады;
қатты тотықты суперионды өткізгіштің осы феноменалдық қасиеті - өз денесінен тұрақты электр тоғының өрісінің әсерімен оттегі аниондарын өткізуі бүкіл жартылайөткізгіш өндірісінде, технологиясында, электроникада, нанотехнологияда кеңінен қолданылады;
біздің біздің жұмысымызда осы қатты тотықты суперионды өткізгіштің феноменалды қасиеті тікелей қолданылып екітотықты ванадий кристалын өсіруге тікелей себеп болды.
Біздің жұмыстың арқауы болған қатты тотықты супериониктен жасалған керамикалық пробирка жоғарғы суретте көрсетілгендей, сыртқы тұрақты тоқ көзімен және оның шамасын өзгертіп отыратын реостаттан, керамикалық пробирканың сыртына жоғарғы температурада күйдіріліп жағылған қымбат металдан анодтан құрылған.
Осы процесті жоғарыдағы 3 - ші суретте көруге болады..
2.2 Жабық кеңістіктегі ауаны тазарту әдістері
Күн сайын адам шамамен 12 м 3 немесе 14 кг ауаны жұтады. Бұл көрсеткіш күніне тұтынылатын тағамның мөлшері мен салмағынан бірнеше есе көп. Сонымен қатар, біз өнімдердің пайдасы мен қауіпсіздігі туралы үнемі ойлаймыз, бірақ ауа тазалығы туралы ұмытып кетеміз. Жағдайды өзгерту уақыты келді ме?
Бөлмедегі ауаны тазарту құралдарының арсеналы бүгінде бұрынғыдан да керемет:
химиялық заттарды қолдана отырып, күнделікті дымқыл тазарту тиімді, бірақ көп уақытты қажет ететін әдіс. Бұл тәсілдің басқа да кемшіліктері-аллергияның пайда болу мүмкіндігі және кейбір химиялық заттардың зиянды әсері. Орташа шаңсорғыштар шаңның жеткілікті үлкен бөлшектерімен ғана күресуге қабілетті, бірақ аллергендермен және әсіресе бактериялармен емес. Әрине, ауаны тазартуға арналған жаңа буын құрылғылары бар, бірақ оларды сатып алу және қызмет көрсету әркімнің қолынан келе бермейді;
кондиционерлердің кейбір модельдеріне орнатылған жұқа сүзгілер (катехин, плазмалық, электростатикалық және т.б.) ауаның ластануымен күресуге мүмкіндік береді. Бірақ жоғары шығындардан басқа, олар мұқият күтімді қажет етеді және оларды бөлмеде орнату көп уақытты қажет етеді. Сонымен қатар, пайдаланудағы қателіктер, атап айтқанда, жазғы жылу кезінде тым төмен температураны орнату суықтың пайда болуына әкелуі мүмкін;
арнайы сүзгілер, картридждер немесе бактерияға қарсы су қоспалары бар ылғалдандырғыштар жабық инфекциялардың пайда болуымен және таралуымен күресуі мүмкін;
УК-ауаны зарарсыздандырғыштар.
Құрылғылардың жұмыс принципі ультракүлгін сәулеленудің бактерицидтік әсеріне негізделген. Арнайы шамдар ауаны зиянды микроорганизмдерден 99% тиімділікпен тазартады . Сонымен, ультракүлгін сәулелер вирус молекулаларының ішіндегі ДНҚ байланысын бұзады, сондықтан соңғысы көбею қабілетін жоғалтады.
Ауаны ультракүлгін УК сәулемен зарарсыздандыруға арналған Ашық шамдар бар, олар тазартылған бөлмеде адамдардың болуын білдірмейді. Жабық шамдар үйде қолдануға ыңғайлы, олар қауіпсіз және олардың жұмысы құрылғы жұмыс істеп тұрған кезде адамдардың болмауын қажет етпейді. Мұндай шамдар үнсіз жұмыс істейді және тек ультракүлгін шамды жыл сайын ауыстыруды қажет етеді. Соңғы әдіс ең тиімді және қол жетімді әдістердің бірі, сондықтан біз ультрафиолет құрылғыларының сорттарының егжей-тегжейлі сипаттамасына назар аударамыз.
Жыл сайын үйде көбірек уақыт өткізілетін сияқты -- іс жүзінде біз уақыттың 90 пайызын пәтерлерде, кеңселерде және шеберханаларда өткіземіз.
Біз күніміздің көп бөлігін үйде, содан кейін жұмыста өткіземіз, содан кейін үйге ораламыз. Ол жерге жету үшін біз көлікпен немесе қоғамдық көлікпен жүреміз. Біз ғимараттан ғимаратқа, дәліздер, туннельдер мен жаяу жүргіншілер жолдары арқылы, осы кеңістіктерде дем алатын ауаның сапасы туралы ойламай-ақ жүреміз.
Ішкі ауаның ластануы жылына шамамен 1,6 миллион мезгілсіз өлімнің себебі болып табылады.Сондықтан бөлмедегі ауа сапасының маңыздылығына назар аудару керек. Осы мақаладан сіз ингаляцияға ұшырайтын зиянды заттар туралы, олардың денсаулыққа тигізетін әсері және бөлмедегі жаман ауа мәселесін қалай шешуге болатындығы туралы білуіңіз керек нәрсенің бәрін білесіз. Ішкі ауаның ластануы әлемдегі ең үлкен проблемалардың бірі болып табылады, әсіресе тамақ дайындау үшін таза отынға қол жеткізе алмайтын әлемдегі ең кедей адамдар үшін.
Бөлмедегі ауаның Жалпы ластағыштары. Біздің кеңістігімізде шаң мен бөлшектердің көптеген көздері бар; олардың кейбіреулері іште, ал басқалары сыртта шығарылады.Ішкі көздерге қайызғақ және үй жануарларының шаштары, көгеру және жиһаз маталары сияқты табиғи заттар кіреді. Мұнай пештері мен каминдерден жану өнімдері немесе тамақ дайындау немесе темекі тұтыну түтіні де ауада қалуы мүмкін.Кеңселерді, үйлерді немесе ғимараттарды жөндеу кезінде қоспаға құрылыс материалдарынан жасалған асбест талшығы және тегістеу мен тазалаудан алынған шаң да қосылуы мүмкін.
Ашық ауада кең таралған ластаушы заттарға автомобиль шығаратын газдар, тозаң, мұржадан немесе оттан шыққан түтін, сондай-ақ жергілікті құрылыс жобалары кіруі мүмкін. Бұл ластану көздері әдетте ашық терезелер мен есіктер, ғимарат құрылымындағы олқылықтар немесе нашар қызмет көрсетілетін желдету жүйелері арқылы енеді.
Ауылдық жерлердегі ауаның ластануы үй шаруашылығында тамақ дайындау және жылыту үшін өсімдік қалдықтары, көң, көмір және көмір сияқты қатты отынды жағудың нәтижесі болып табылады.
Жанармайдың осы түрлерін жағу қатты бөлшектердің пайда болуына әкеледі, бұл денсаулыққа, әсіресе тыныс алу жолдарының ауруларына үлкен қауіп төндіреді. Мұндай отынды кішігірім үй шаруашылықтары сияқты жабық жерлерде жағу осы аурулардың өршуінің негізгі қауіп факторы болып табылады. Лас ауаның денсаулыққа әсері. Ішкі ауаның ластануы денсаулыққа жағымсыз әсерлердің кең спектріне ие, бұл ауруға, сондай-ақ көптеген жағдайларда өлімге әкелуі мүмкін.
Қатты отынды жағу, құрылыс шаңы және басқа да ластаушы заттар бөлмелерді пневмония, инсульт, жүрек ауруы, өкпенің созылмалы обструктивті ауруы және өкпе қатерлі ісігін тудыратын бөлшектермен толтырады. Тітіркенген мұрынның, тамақтың немесе көздің болуы бөлмедегі ауа сапасының нашарлығының ерте белгісі болуы мүмкін. Ауыр белгілерге бас ауруы, ентігу, синустың бітелуі, жөтел және түшкіру кіруі мүмкін. Егер сіз ұзақ уақыт бойы ауа сапасының нашарлығына ұшырасаңыз (мысалы, жұмыста), сіз демалыс немесе демалыс күндері ғимараттан шыққан кезде бұл белгілер жоғалып кететінін байқауыңыз мүмкін.
10 мкм-ден аз бөлшектерді ингаляциялау сіздің өкпеңіз бен жүрегіңізге әсер етуі мүмкін. Мұндай бөлшектерге ұзақ уақыт әсер ету демікпе және созылмалы обструктивті өкпе ауруы (COPD) сияқты жағдайлары бар адамдар үшін ерекше алаңдаушылық тудыруы мүмкін.
Ауа сапасын қалай жақсартуға болады?
Ішкі ауаның ластануы жүрек ауруы, пневмония, инсульт, қант диабеті және өкпе қатерлі ісігін қоса алғанда, өлімнің бірнеше жетекші себептері үшін қауіп факторы болып табылады. Жақсы ішкі ауа сапасына қол жеткізудің ең жақсы тәсілі -- ғимараттың желдету жүйесін дұрыс ұстау. Бұл ағып кетудің болмауын, сүзгілердің дұрыс орнатылуын және жеткілікті ауа ағынының болуын жиі тексеруді білдіреді. Сонымен қатар, Сіздің барлық жанармай жағатын құрылғыларыңыздың (мысалы, газ плиталары немесе мұнай пештері) дұрыс шығарылуы өте маңызды.
Қатты отынды жағу арқылы ауаның ластануын болдырмаудың айқын әдісі-дәстүрлі пісіру мен жылыту әдістерінен заманауи, таза әдістерге көшу. Бұл, мысалы, табиғи газ, этанол немесе тіпті электр технологиясы сияқты қатты емес отынға көшу түрінде болуы мүмкін.
Егер сіз ішкі ауаның сапасына қатысты мәселелерді шешкіңіз келсе, ауада не бар екенін түсіну өте маңызды. Сұрақтар бар ма? Бүгін бізге хабарласыңыз. Біз сізге ауа сапасын жақсарту үшін барлық қажетті құралдарды ұсына аламыз.
Атмосфералық ауаның ластануының адам денсаулығына әсері. Атмосфералық ауаның ластануын азайту жөніндегі іс-шаралар (санитарлық-техникалық, жоспарлау, технологиялық). Зерттеу нәтижесінде ластанған атмосфераның адам ағзасына және денсаулыққа тигізетін әсерінің келесі түрлері анықталды:
1. Ластану ауаға иіс беріп, жағымсыз рефлекторлық қорғаныс реакцияларын тудыруы мүмкін. Сыртқы иіс сезімі бірқатар рефлексивті дамып келе жатқан вегетативті реакциялармен бірге жүретіні белгілі: тыныс алу, тыныс алу тереңдігінің төмендеуі және желдетудің нашарлауы, жүрек айну, бас ауруы.
2. Ірі дисперсті шаң, мысалы, электр станцияларының жанында көз жарақатын тудырады; мұнда тұратын тұрғындар таза ауасы бар қала аудандарының тұрғындарына қарағанда бірнеше есе жиі көздің бітелуі мен конъюнктиваның қабынуы туралы медициналық көмекке жүгінеді.
3. Шаң бөлшектерімен және тітіркендіргіш газ қоспаларымен ластанған ауа (мысалы, күкірт ангидриді) тыныс алу жолдарының шырышты қабығына әсер етеді, оның тосқауыл қасиеттерін төмендетеді, эпителийдің қызметін тежейді және қабыну құбылыстарын тудырады.
4. Елді мекендердің түтінді аудандарында атмосфералық ластанудың ерекше емес әсері жиі тіркеледі, бұл иммундық қорғаныс күштерінің әлсіреуімен, балалардың физикалық дамуының нашарлауымен, жалпы аурудың көбеюімен, негізінен жедел және созылмалы бронхит, тонзиллит және пневмониямен көрінеді.
5. Атмосферасы химия өнеркәсібі, түсті металлургия және т.б. кәсіпорындарымен ластанған аудандарда әртүрлі шығарындылардың уытты әсерінің нақты көріністері байқалады, мысалы, атмосфера фторлы қосылыстармен ластанған кезде -- балалардағы тіс флюорозы, антибиотиктермен немесе бериллий қосылыстарымен ластанған кезде -- аллергоздар. Тіпті (Жаңа Орлеан, Йокогама және т.б.) атмосфералық шығарындыларда белсенді аллергендердің болуына байланысты бронх демікпесінің жаппай аурулары сипатталған.
6. Жанармайдың жану өнімдерінде және автокөліктің пайдаланылған газдарында 3,4-бензпирен және басқа канцерогендердің болуы атмосфераның ластануы халықтың өкпе обырымен сырқаттанушылығының артуына әкелуі мүмкін деп болжауға мүмкіндік береді. Канцерогеннің әсері мен қатерлі ісіктің дамуы арасында жылдар өтетінін ескере отырып, бұл байланысты анықтау оңай емес.
Атмосфералық ауаны қорғау жөніндегі іс-шаралар:
1) Технологиялық;
2) жоспарлау;
3) санитарлық-техникалық;
Технологиялық және санитарлық-техникалық. Бұл топқа шығарындыларды азайту және ауадағы шаң мен газдардың концентрациясын азайту мақсатында кәсіпорынның өзінде жүзеге асырылуы мүмкін шаралар кіреді (қалдықсыз технологиялар деп аталады).
Санитарлық-техникалық шаралар тазарту құрылғыларын қолданумен байланысты. Жоспарлау іс-шараларына топырақ шаңымен күрес (жолдарды абаттандыру, көгалдандыру, суландыру), қалаларды дұрыс жоспарлау ("жел бағытын" ескере отырып), санитарлық-қорғау аймақтарын сақтау кіреді. Бөлмедегі ауаның бактериялық ластануы. Ауаны бактериологиялық зерттеу әдістері. Үй-жайлардағы ауаны санациялау.
Ауа аэропланктонмен, яғни бактериялармен, вирустармен, зең спораларымен, ашытқы саңырауқұлақтарымен, протозоа кисталарымен, мүк спораларымен және т.б. ластануы мүмкін. Атмосфералық ауаға енетін микроорганизмдер кептіру, күннің ультракүлгін сәулелерінің әсерінен және қоректік материалдың болмауынан тез өледі. Алайда, сапрофиттік және кейде қоздырғыштар атмосфераның беткі қабатында және нашар желдетілетін жабық кеңістіктердің ауасында әрдайым кездеседі. Жабық үй - жайлардың ауасындағы санитариялық дәлелденетін микроорганизмдер стафилококктар, көктейтін стрептококктар, ал тікелей эпидемиялық қауіптілік көрсеткіштері-гемолитикалық стрептококктар болып табылады. Ауада болудың салыстырмалы түрде қысқа мерзіміне қарамастан, микробтар эпидемиялық қауіп тудырады.
Бактериялардың санын анықтау седативті немесе аспирациялық әдістермен жүзеге асырылады.
Тұндыру әдісі бактериялардың ауадан Петри ыдысына табиғи тұндырылуына және кейіннен термостатта 37 температурада екі күн тұруға негізделген бе ?Осы уақыт ішінде шыныаяқтың бүкіл аумағында өскен колонияларды санау және есептеу. Аспирациялық әдістің принципі-құрамындағы бактерияларды Кротовтың саңылаулы құралын қолдана отырып, қоректік ортаның бетіне себу арқылы ауаның белгілі бір көлемін аспирациялау (сурет. 10) немесе "Флора-100"ауа микробиологиялық импакторының көмегімен.
Кротов құрылғысы-орталықтан тепкіш желдеткіші бар электр қозғалтқышы бар алынбалы қақпағы бар цилиндр. Құрылғының жұмыс принципі аэрозоль бөлшектерін қоректік орта бетіне инерциялық жауын-шашынға негізделген. Зерттелетін ауа сына тәрізді арқылы 20-25 лмин жылдамдықпен сорылады
құрылғының қақпағындағы Саңылау тығыз қоректік ортаның бетіне тиіп, микробтар оның ылғалды бетінде қалады. Ауаны зарарсыздандырудың тиімді әдістерінің бірі-толқын ұзындығы 254-257 нм ультракүлгін сәулелердің бактерицидтік әсерін қолдану. Дәріхана және емдеу үй-жайларын санациялау мақсатында қазіргі уақытта БУВ-15, БУВ-30 бактерицидті увиолевые шамдары қолданылады.
2.3 Суперионик арқылы ғарыш кемесіндегі ауаны регенерациялау
Ғарыш кемесін энергиямен жабдықтау жүйесі тіршілікті қамтамасыз ету және ғылыми жұмыстарды жүргізу үшін барлық қажетті энергияны қамтамасыз етеді. Энергия жүйесінің бірінші компоненті-автономды энергия жүйесі. Оның құрамына үлкен сыйымдылық және мүмкін болатын ең аз масса батареялары кіреді. Әдетте, бұл алюминий-литий батареялары. Автономды электр жүйесі күн батареяларынан энергия болмаған кезде қолданылады.
Осылайша, ғарыш кемесінің жабдықтары станцияны орнатқан кезде, күн батареяларынан энергия шықпаған кезде, олар әлі орнатылмаған кезде, станция планетаның көлеңкелі жағына кірген кезде, күн панельдерінен энергия түспеген кезде, өйткені олар жанбайды, сондай-ақ апаттық жағдайларда.күн батареялары немесе оларға қосылатын сымдар зақымдалған кезде. Қайта зарядталатын батареяны қосудың тағы бір себебі эксперимент үшін күн батареяларының болмауы болуы мүмкін.
6-шы сурет. Ғарыш кемесінің күн сәулесімен қоректену жүйесі
Кеменің энергетикалық жүйесінің екінші компоненті - үлкен жазықтықтағы күн панельдері, сондықтан жоғары қуат. Күн батареяларының беткі ауданы өте үлкен және кейде 1000 шаршы метрден асады. Мұндай батареялар 25-30 киловатт қуат бере алады. Мир станциясында күн панельдерінің ауданы 114 шаршы метрді құрады және олар 10.1 киловатт қуат берді. Максималды қайтару үшін күн батареялары үнемі оларға түсетін жарық бағытына перпендикуляр орналасады.
Қазіргі жүйелерде күн батареялары бүкіл ғарыш кемесін ашпай-ақ ашуға мүмкіндік беру үшін мобильді түрде бекітілген. Пайдаланылмаған энергия батареяда сақталады.
Күн батареялары никель-кадмийден жасалады, өйткені осы материалдан жасалған батареялардың тиімділігі максималды. Күн панельдерінің ұлғаюымен ғарыш кемесінің жанында қауіпсіз навигация мәселесі туындайды, өйткені бұл батареяларға зиян келтіру қаупі артады, бұл Мир станциясының жұмысы кезінде болған. Содан кейін жүк модулі станцияның батареяларын жауып, оларды зақымдап, станцияның кеңістіктегі бағытын бұзды, оны жою үшін экипаждың бірнеше жұмыс күні қажет болды.
Терморегуляция жүйелері
Ғарыш кемесінің терморегуляция жүйелерінің міндеті-оның барлық ішкі көлемінде адамдар үшін біркелкі қолайлы температураны қамтамасыз ету. Ғарышта негізгі проблема-кеменің жарықтандырылған және көлеңкелі жақтары бойынша жылудың біркелкі таралуы. Бұл тапсырманы орындау үшін кеменің корпусы экипажсыз мүмкіндігінше жылу өткізгіш етіп жасалған. Ғарыш кемесінен артық жылу үлкен радиаторлар арқылы төгіледі. Қазіргі ғарыш кемелерінде радиаторлар күн батареяларының көлеңкесінде орналасқан.
Ауаны қалпына келтіру жүйелері ғарыш кемесінде оның тұрғындарының өміріне қолайлы атмосфера жасайды. Ауаның рециркуляциясы жүйесін иемденеді ауадағы көміртегінің қос тотығы мен насыщают оның оттегімен. Ғарыш жүйелеріндегі көмірқышқыл газын сіңіретін жүйелер көбінесе суасты қайықтарының ұқсас жүйелеріне ұқсас, бірақ олардан ұзақ қызмет ету мерзімі мен салмағы аз. Көмірқышқыл газы ауадан сіңіргіш толтырғышпен химиялық реакция арқылы химиялық бейтарап және қауіпсіз заттарға айналады.
Өз ресурстарын игерген сіңіргіштер жүк кемесімен жерге жіберіліп, атмосферада онымен бірге күйіп кетеді немесе басқа қоқыспен бірге ғарышқа лақтырылады.Ғарыш кемесіндегі ауаны қалпына келтіру жүйелерінің маңызды бөлігі электролиттік оттегі генераторлары жүйесі болып табылады. Электролиттік оттегі генераторлары ғарыш кемесінің ауасын оттегімен қанықтырады, оны электролиз арқылы судан шығарады.
Әдетте, оттегі генераторлары пайдаланылған суды пайдаланады, мысалы, ғарышкерлердің душынан кейін қалған су. Мұндай жүйелердің кемшілігі-генераторлардың үлкен энергия сыйымдылығы.
Ауаны қайта өңдеу жүйелерінің істен шығуына байланысты төтенше жағдайлар үшін ғарыш кемелерінде жоғары қысымды баллондарда ауа қоры бар. Мұндай жүйелердің кемшілігі-жоғары салмақ.Кеңестік, ресейлік және американдық дизайнерлердің ғарыш кемелеріндегі атмосфераға деген көзқарастың айырмашылығын атап өткен жөн.
Біздің ғарыш аппараттарымызда ауа құрамы жердегі ауа құрамымен сәйкес келеді, яғни онда 70% азот бар. Американдық ғарыш кемелерінде атмосфера таза оттектен тұрады, концентрациясы мен бөлінген қысымы бойынша, бірақ жердің сипаттамаларына сәйкес келеді. Осы көзқарастың арқасында американдық астронавттар станцияларда ұзақ уақыт болу және жердегі бейімделу кезеңінде қиындықтарға тап болады.
Сумен жабдықтау жүйелері.Сумен жабдықтау жүйелері ғарыш кемесінің экипажына ғылыми мақсаттар мен тіршілікті қамтамасыз ету үшін жарамды таза су береді. Ғарыш кемесінде цилиндрлерде су бар.
Бұл су кез-келген ғылыми қажеттіліктер мен экипаждың қажеттіліктері үшін қолданылады. Пайдаланғаннан кейін су қалпына келтіру жүйесіне енеді. Болашақта қолдануға болатын су тазаланады, сүзіледі және қайтадан Баллондарға түседі. Тазарту мүмкін емес немесе тым көп уақытты қажет ететін су электролиттік оттегі шығаратын жүйелерге енеді, онда ол ыдырайды.
Тұрақтандырылған цирконий оксидіне негізделген тотықты керамикалық материалдардың өткізгіштік түрін зерттеу үшін оттегі концентрациясының электр қозғаушы күші әдісі (ЭҚК) кеңінен таралуда.
Біздің жұмысымызда электролиттің аралас өткізгіштігі жағдайында қатты оксид иондық электролиттегі (немесе суперионикадағы) оттегінің концентрациялық жасушасындағы заттардың тасымалдануын және қайтымсыз өзгерістерді аналитикалық қарастыру әдісті қолданудың температуралық диапазонын кеңейту қажеттілігімен, сондай-ақ зерттелетін Керамикалық материалдар шеңберін кеңейтумен байланысты. Бұл жағдайда біздің суперионик төменде жарияланатын қасиеттерімен көмекке келеді.
Қатты оксидті суперион өткізгіштердің көліктік қасиеттері әртүрлі қосымшалардың негізі болып табылады. Инертті электродтармен жабдықталған және әртүрлі химиялық оттегі әлеуеті бар ортаны бөлетін осындай материалдың бөлімінде (сурет.1.а), оттегі концентрациясының қатынасының логарифміне пропорционал оттегі концентрациясының электр қозғаушы күші (ЭҚК) бар:
Ԑ = tu ∙RT4F ∙ ln P1O2P2O2
Мұнда R-әмбебап газ тұрақтысы, F-Фарадей саны.Өрнек Нернст формуласынан "иондық диалект өткізгіштігінің иондық үлесі" tu мультипликаторымен ерекшеленеді . Мұндай "тасымалдаусыз" жасушалар термодинамикалық зерттеулер үшін, оттегіге газды талдау үшін және оксидті диалектілердің өткізгіштігінің иондық үлесін өлшеу үшін қолданылады .
7-ші сурет. Супериониктен құрылатын тәжірибелік ұяшықтар
Егер мұндай жүйеде иондық диэлектрик - электронды өткізгіш-оттегі бар орта болса, электродтар пассивті жүктемеге жабылады, (сурет.1.б), содан кейін тізбекте оттегі концентрациясының қатынасының логарифміне пропорционал ток ағып кетеді. Мұндай "сыртқы көзі жоқ тасымалдау" ұяшықтары отын элементтері ретінде қолданылады.
Егер сыртқы көзден ток ұқсас жүйе арқылы өтетін болса, онда сіз көлемдердің бірінде оттегінің мөлшерін реттей аласыз ( сурет.1.в). Уақыт ішінде V көлеміндегі оттегі концентрациясының өсуі осы уақыт ішінде біріктірілген токқа пропорционал,
∆р = RT4FV ∙ 0τidτ
Мұндай "сыртқы көзден тасымалдау" жасушасы оттегі сорғысының ең көп таралған моделі болып табылады-қатты оксидті иондық өткізгіштерді қолдана отырып, оттегіні мөлшерлеу құрылғысы.
60-жылдардың ортасынан бастап көптеген жұмыстар, негізінен физика-химиктер мен электрохимиктердің белгілі қатты оттегі өткізгіштерін зерттеу және іздеу, сондай-ақ олардың қосымшаларын дамыту туралы жарияланды. Соңғы, ең ірі жалпылау в.Н. Чеботин мен М. в. Перфилевтің монографиясы болды.
ZrO2 тұрақтандырылған қосымшалар шеңбері кеңейеді. Тұрақтандырылған ZrO2-ден электролиті бар электрохимиялық жасушалардың ЭҚК-ін өлшеу арқылы термодинамикалық өлшеулер мен газды талдаудан басқа , балқытылған металдағы оттегінің белсенділігін өлшеу, Температураны өлшеу, газ өткізгіштігін бақылау кинетикалық және диффузиялық зерттеулер жүргізіледі. Тұрақтандырылған ZrO2 оксидті керамикалық материалдардың өткізгіштігінің иондық үлесін өлшеу әдістерін жасауда стандарт ретінде қолданылады.
Оттегі мен сутекті алу үшін, оттегі изотоптарын бөлу үшін, тотықтардың стехиометриясын зерттеу, металдарды деоксидтеу, V2O5 балқымасынан VO2 монокристалдарын өсіру үшін , сондай-ақ ванадиевофосфатты шыныларды электрохимиялық қалыптау үшін электролизерлерде отын элементтерінен басқа тасымалдағыш ұяшықтар пайдаланылады. "Тасымалдаушы ұяшықтардың" перспективті қосымшаларының бірі-газдардағы оттегінің мөлшері.
Осыған байланысты IV в оксидіне негізделген материалдар перспективалы болып табылады. Жоғары температуралы немесе қатты оксидті электролиттер деп аталатын қоспалы қатты оксидті иондық өткізгіштер (ҚОИӨ). Олар тек т температурасының кең диапазонындағы оттегінің берілуімен және Р. оттегінің парциалды қысымымен ерекшеленеді. Флюрорит торымен .
Жоғары температуралы кубтық цирконий ZrO2 модификациясы төмен валенттілік катиондарын қосу арқылы температураның барлық диапазонында тұрақтандырылады. Зарядтың жетіспеушілігі белсенді бос орындармен өтеледі, олар О-2 оттегі аниондарын тасымалдайды. Қатты ерітінді ZrO2 +12 моль. % CaO ,Т = 10000С кезінде меншікті электрөткізгіштігі σ = 5,5∙10-2 (Ом∙см)-1 болады және tu = 0,99 электрөткізгіштігінің иондық үлесін P = 10-20 атм оттегінің парциалды қысымына дейін сақтайды. Р қысымы төмен болған кезде оттегінің бір бөлігі тордан шығады, заряд электрондармен өтеледі, өткізгіштіктің электронды компоненті артады, электролит материалы "қалпына келеді".
Зерттелетін материал тұрақтандырылған цирконий оксиді негізінде қатты электролит рөлін атқарады. Уақыт, τ=0 өте келе оның электродтарында μ1 - μ2 =∆μ оттегінің химиялық потенциалының айырмашылығы сақталады . Тұрақты ЭҚК. мұндай концентрациялық ұяшығындағы электролит бойынша өткізгіштіктің ион үлесінің 𝒕и орташа мәніне пропорционал және
𝓔 ═ 𝒕и ∙∆μ4Ḟ
катиондарға немесе аниондарға қарамастан, ол байланыста
2.4 Өндірістегі зиянды және қауіпті факторлардың әсер етуі
Өндірістік ортаның зиянды және қауіпті факторлары кәсіби әсер етуі жоғары деңгейі бар салалардың бірі болып қалады.
Кәсіби қауіп-қатерді (бұдан әрі КҚҚ) - еңбек шарты (келісім-шарт) бойынша және заңмен белгіленген өзге де жағдайларда міндеттерді орындауға байланысты денсаулықтың зақымдануы (жоғалту) немесе қайтыс болуы.
Жүйелік тәсілдің бір бөлігін талдау негізінде басқару әдісі болуы тиіс.
Қауіп-қатерді анықтау және бағалау үшін қолда бар ақпаратты жүйелі пайдалану. Қауіп-қатерді талдауды бағалаудан, басқарудан және қауіп-қатер туралы ақпараттан тұрады. Қауіп-қатерді бағалау қауіптілікті анықтауды, экспозицияны бағалауды және қауіп-қатерді сипаттамасын қамтиды. Қауіп-қатерді басқару-қызметкерлердің қауіпсіздігі мен денсаулығын қамтамасыз етуге бағытталған шешімдер мен іс-әрекеттер қабылдау.
Кәсіби қауіп-қатерді (КҚҚ) бағалау үшін бастапқы деректер мыналар болып табылады:
өндірістік бақылау;
мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау;
Өндірістік жабдықтар мен өндірістік мақсаттағы өнімдерді санитариялық-эпидемиологиялық бағалау; жұмыс орындарын аттестаттау ережесі.
Өндірістік сәтсіз оқиға деп қызметкердің жарақаттануы, денсаулыгының кенеттен нашарлауы немесе улануы салдарынан оның еңбекке қабілеттілігінен уақытша немесе тұрақты айырылуына, кәсіби ауруға шалдығуына не өліміне әкеп соктырған өндірістік факторды айтады. Кәсіби қауіп-қатерді бағалау жүйесінің құрылымы 2-кестеде көрсетілген.
Кесте 2. Кәсіби қауіп-қатерді бағалау жүйесінің құрылымы
ҚР Бас мемлекеттік санитарлық дәрігерімен бекітілген
ҚР Денсаулық сақтау министрлігі белгіленген тәртіппен бекітетін әдістемелік нұсқаулар (бағалау әдістері, өлшемдері, есептеу бағдарламалары)
Қызметкерлердің ұжымдық денсаулығын бағалаудың әдістері мен критерийлері
Жұмыс ортасының факторлары үшін қауіпті бағалау (шаң, шу, діріл және т. б.))
Еңбек жүктемесі кезіндегі қауіпті бағалау (физикалық ауырлығы және еңбектегі нерв жүйелері)
Қызметкерлердің, ерлер мен әйелдердің репродуктивті денсаулығы үшін қауіпті әсерін бағалау
Жұмыскерлердің организміне белгілі бір кәсіби міндеттерін орындау кезінде зиянды заттар әсер етуі мүмкін. Зиянды заттарға технологиялык үрдісте пайда болған әр түрлі газдар, булар және шаңдар жатады.
Қызметкерлердің еңбекке қабілеггілігін төмендетіп немесе сырқаттануына әкеп соқтыратын заттарды зиянды заттар деп атайды.
Зиянды заттар адам организміне тыныс органдары, ас қорыту органдары және тері арқылы кіруі мүмкін. Осы жолдардың ең қауіптісі тыныс органдары, себебі адам дем алғанда зиянды заттар өкпеге, канға түсіп, организмді тез уландырады.
Өндіріс жағдайларында зиянды заттармен уланудың ауыр және созылмалы түрлері болуы мүмкін. Уланудың ауыр түрі зиянды газдардың немесе булардың үлкен концентрациясы болғанда пайда болады. Бұл уланулар сирек кездеседі, көбінде авариялық жағдайларда. Уланудың созылма түрінде зиянды заттар біртіндеп, үнемі аз мөлшерде ұзақ уақыт бойы адам организміне әсер етеді.
Санитарлы-гигиеналық тәжірибеде зиянды заттарды химиялық заттарға және өндірістік шаңға бөлу қарастырылған.
Зиянды химиялық заттардың адам организміне тигізетін әсері олардың физико-химиялық касиеттеріне байланысты болады. Химиялық кауіпті және зиянды өндірістік факторлар топтары адам организміне тигізетін әсерінің өзгешілігіне қарай мынадай топшаларға бөлінеді:
- жалпы токсикалық;
- тітіркендіргіш;
- канцерогендік;
- мутагендік.
Кәсіпорындардың зиянды заттары көбінде жалпы токсикалық әсер етеді. Олардың қатарына ароматты көмірсутек және олардың амин - және нитро-өнімдері (бензол, толуол, нитробензол, анилин т.б.) жатады. Сонымен қатар сынап органикалық қосындылар, тетраэтилевинец, фосфорорганикалық заттар, хлорланган көмірсутегі (тетрахлорид көміртегі, дихлоэтан т.б.)
Тітіркендіргіш әсеріне - қышқылдар, сілтілер, сонымен қатар хлор,- фтор - азот косындылары жатады (фосген, аммиак, күкіпт және азот оксидтері, күкіртті сутек т.б.). Осы зиянды заттар адамның тыныс органдарына, терісіне және көздің шырышты қабықтарына әсерін тигізеді.
Канцерогендік заттар адамның организміне түскен кезде қатерлі ісіктер туғызады. Олардың қатарына мысалы полицикликалық ароматты көмірсутегі жатады, олар шикі мұнайдың құрамында болуы мүмкін, бірақ көбінесе жанатын қазбаларды термиялық (t 350°С жоғары) қайта өңдеу кезінде пайда болады (тас көмір, ағаш, мұнай) немесс олардың толық жанбаған кезінде.
Зиянды заттармен улану ауырлығы бірнеше факторлармен байланысты болады мысалы:
oo зиянды заттың концентрациясы;
oo организмге кіру жолдары;
oo химиялық структурасы;
oo әсер ету ұзақтығы;
oo ауаның температурасы т.б.
Адам организміне қауіптілік дәрежесіне қарай зиянды заттар МЕСТ 12.1.007.-76 сәйкес төрт класқа бөлінеді:
1 класс - төтенше қауіпті (ашк 0,1 мгм3);
2 класс - өте қауіпті (ашк 0,1-1.0 мгм3);
3 класс - орташа қауіпті (ашк 1,1-10 мгм3):
4 класс - аз қауіпті (ашк 10 мгм3).
Зиянды заттардын, қауіптілік класы бойынша адам организміне тигізетін әсері 3- кестеде келтірілген.
Кесте 3. Зиянды заттардын, қауіптілік класы бойынша адам организміне тигізетін әсері
Зиянды заттар
АШК,
мгм3
Қауіптілік
классы
Агрегатты жағдайы
Адам организміне тигізетін әсері
Қорғасын
0,01
1
Қатты
Нерв жүйесін, қанды, ішкі органдарды зақымдайды
Хром
0,01
1
Қатты
Тыныс органдары мен теріде ісіну процесі және экзема аурулары пайда болады
Тетраэтил свинец
0,0000
5
1
Сұйық
Нерв жүйесіне әсерін тигізеді
Ацетилен
0,1
2
Газ
Тыныс органдарына, көзге, теріге әсерін тигізеді
Акролеин
0,2
2
Сұйық
Тыныс жолдары мен көзге зақым келтіреді, адамды уландырады
Сілтілер
0,5
2
Сұйық
Күйіктер және әр түрлі тері ауруларын туғызады
Бензол
5
3
Суйық
Нерв жүйесіне әсерін тигізеді
Қышқыл дар
5
3
Сұйық
Күйіктер және әр түрлі тері ауруларын туғызады
Метанол
5
3
Сұйық
Наркотикалық эсер етіп, көздің нервін зақымдайды (соқырлық)
Көміртек тотыгы
20
4
Газ
Организмде оттек жетімсіздігін тугызып, денені уландырады
Битум, смола
100
4
Қатты
Тыныс органдарына, көзге, теріге әсерін тигізеді
Ацетон
200
4
Сұйық
Тыныс органдарына, көзге, теріге әсерін тигізеді
3. Өндіріс шаңы жэне зиянды өндіріс факторлары
Өндіріс шаңы ең көп таралған қауіпті жэне зиянды өндіріс факторы болып табылады. Ол адамның тыныс жолдарына өкпеге, денеге, көзге, ас қорыту органдарына зиянды әсерін тигізеді. Өндіріс шаңы деп әртүрлі технологиялық процестерде пайда болатын ұсақ бөлшектерді айтады. Шаң шығу процестері материалдарды ұсату, тасымалдау, өңдеу, дәнекерлеу т.б. жұмыстарды жүргізу барысында пайда болады. Ауада қалқып жүрген шаңды аэрозоль деп атайды ( 0,25-1 мкм), ал ауадан тұнып отырган шаңды ( 10 мкм) аэрогель дейді.
Шан адам организміне фиброгенді, тітіркекдіргіш жеке токсикалық әсер етуі мүмкін. Кейбір материалдар мен зяттардың шаңы тыныс органдарына, көзге, теріге тітіркендіргіш ретінде әсерін тигізеді.
Токсикалық заттардың шаңы (хром, қорғасын, бериллий т.б.) адамнын өкпесіне түсіп, өздерінің физикалық, химиялық, физико-химиялық қасиеттеріне байланысты әсерін тигізеді.
Фиброгендік шаң әсері деп өкпенің нәзік етін бүлдіретін, оны қатты тканге айналдыратын процесті айтады.
Шаңның қауіпті дәрежесі оның бөлшектерінің формасы, қаттылығы, талшықтығына байланысты болады.
Шаң бөлшектері ірілігі жағынан мынадай топтарга бөлінеді:
1. Ірі шаң - бөлшектерінің ірілігі 500-100 мкм, ауада қалқып жүрмейді, тез отырады. Осы бөлшектердің шаңы жоғарғы тыныс органдарында токтап қалады, зияны жоқ;
2. Ұсақ шаң - бөлшектерінің ірілігі 100-10 мкм, ауадан тез отырады.
Мұндай бөлшектер дем алу органдарына терең түседі, бұл организмге кауіпті;
3. Майда шаң - бөлшектерінің ірілігі 10-0,1 мкм, ауада қалқып, көп уакыт бойы сақталады. Мұндай бөлшектер тыныс органдарына тұнып отырады, организмге қауіпті;
4. Өте майда шаң - бөлшектерінің ірілігі 0,1 мкм кіші, ауадан отырмай қалқып жүреді, тек микроскоппен көруге болады, зиянды әсері жағынан газдарға жақын.
Жұткан шаңның әсерінен пайда болатын өкпе ауруын пневмокониоз деп атайды.
Пневмокониоз ауруының бірнеше түрлері болады:
- силикоз - кварц шаңынан;
- антракоз - тас көмір шаңынан;
- талькоз - тальк шаңынан;
- сидероз - темір руда шаңынан;
- алюминоз - алюминий шаңынан пайда болады т.б.
Осы аурулардың ішінде ең көп тарағаны және қауіптісі силикоз болып есептеледі. Ол, кремнийдің қос тотығы бар шаңды жұтқанда пайда болады. Силикоз ауруында өкпеде жиналған кремнезем сұйық заттардың әсерінен кремний қышқылына айналады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Литий әдісі ИҚ - ға қарағанда сезімтал - әдіс оптикалық белсенді оттегіге, литий әдісі литиймен реакцияға қатысатын оттегіге сезімтал см - 3 Заманауи активтендіру әдісінің сезімталдығы. Бұл әдістер күрделі.
Жартылай өткізгіштердегі оттегін анықтаудың қолданыстағы әдістерінің деңгейі қазіргі жартылай өткізгіш технологияның талаптарына сәйкес келмейді. Сондықтан жартылай өткізгіш материалдардағы оттегінің мөлшерін анықтаудың және анықтаудың жаңа әдістерін іздеу өзекті болып табылады.
Осыған байланысты IV в оксидіне негізделген материалдар перспективалы болып табылады. Жоғары температуралы немесе қатты оксидті электролиттер деп аталатын қоспалы қатты оксидті иондық өткізгіштер (ҚОИӨ). Олар тек Т температурасының кең диапазонындағы оттегінің берілуімен және Р оттегінің парциалды қысымымен ерекшеленеді. Флюорит торымен жоғары температуралы кубтық цирконий ZrO2 модификациясы төмен валенттілік катиондарын қосу арқылы температураның барлық диапазонында тұрақтандырылады. Зарядтың жетіспеушілігі белсенді бос орындармен өтеледі, олар О-2 оттегі аниондарын тасымалдайды.
Қатты ерітінді ZrO2 +12 моль % CaO, Т = 1000С0 кезінде меншікті электрөткізгіштігі σ =5,5::10-2 (Ом::см)-1 болады және tu =0,99 электрөткізгіштігінің иондық үлесін P = 10-20 атм оттегінің парциалды қысымына дейін сақтайды. Р қысымы төмен болған кезде оттегінің бір бөлігі тордан шығады, заряд электрондармен өтеледі, өткізгіштіктің электронды компоненті артады, электролит материалы "қалпына келеді".
Осындай материалдан жасалған аралық электродтарда көлемдерді
Р' Рх- мен бөлетін электр қозғаушы күш (ЭҚҚ) Е бар:
E = RT4F :: lnP1PX (1)
(мұнда R - әмбебап газ тұрақтысы, F-Фарадей саны, Т-қоршаған ортаның температурасы, - қоршаған атмосферадағы оттегінің парциалды қысымы 0.21::105 Па, Рх - оттегінің қажетті қысымы). Бұл құбылыс отын элементтерінде, термодинамикалық зерттеулерде, газды талдауда қолданылады.
Осындай бөлгіш арқылы сыртқы көзден ток өткізіп, оттегі көлемдердің біріне түседі. Бұл оттегі сорғысының принципі. Газ ағынында оттегінің мөлшері болған жағдайда (сурет.1) бөлім - бұл түтіктің қабырғасы, ол электродтардың бір жұпы тербелмелі секцияны ТС түзеді, ал екінші жағынан - өлшеу секциясы ӨС (ТС және ӨС). Pi оттегі концентрациясы бар инертті газ v жылдамдықпен түтік арқылы өтеді. Оттегі сорғысының шығуындағы Р мәні ТC тізбегіндегі I ток шамасына байланысты:
I = RTr4F :: lnP1PX (2)
мұндағы r-оттегі сорғысының септумының немесе түтік қабырғасының кедергісі.
R
E
A
V
R
E
A
V
v, P v, P
3-ші Сурет. Суперионды құрылғы.
ӨС өлшеу секциясының электродтарында өлшенетін Е шамасы бойынша Ро анықтайды:
Ро = Р1:: ехр ( ) (3)
(мұнда Р1-концентрация немесе түтіктен тыс оттегінің парциалды қысымы 0.21::105Па).
Қатты оксидті суперионды өткізгіштер немесе қатты электролитті датчиктер (Бастапқы түрлендіргіштер) және бақылау және автоматтандыру жүйелері негізінде құру қатты дененің қолданбалы физикасының қарқынды дамып келе жатқан бағыттарының бірі болып табылады. Дәл осы бағытта бүгінгі таңда ең нақты практикалық нәтижелерге қол жеткізілді.
Қатты электролит датчиктері бастапқы түрлендіргіштердің басқа түрлерімен сәтті бәсекелеседі және практикалық қолданудың кең спектрін табады. Бұл сенсорлардың бірқатар артықшылықтары бар және көбінесе басқа құралдармен шынымен шешілмейтін практикалық мәселелерді шешуге мүмкіндік береді.
Сенсорлардың екі түрі кеңінен қолданылады: Потенциометриялық және кулонометриялық. Алайда, жұмыстың басқа принциптері қолданылатын датчиктер де ұсынылып, оларды таба бастайды.
Соңғы уақытқа дейін зерттеушілер мен әзірлеушілердің назары негізінен газ тәрізді және сұйық ортадағы оттегінің немесе оттегінің потенциалын, сондай-ақ қатты ауыспалы оксидтердің оттегі коэффициентін анықтауға арналған Жоғары температуралы оксидті электролитті сенсорларға аударылды.
Сонымен қатар, әсіресе соңғы жылдары электролиттердің басқа түрлерімен сенсорларды құру бағытында белгілі бір жетістікке қол жеткізілді:
- галогендік (фтор, хлор және т. б. датчиктер);
- Протон өткізгіштер (сутекке датчиктер);
- басқа катион өткізгіш электролиттермен (күкірт оксидтеріне, азот оксидтеріне датчиктер және т.б.).
Қатты электр датчиктерінің негізгі мүмкіндіктері өте кең. Мысалы, тұрақтандырылған циркония түріндегі оттегі өткізгіш оксид электролиті бар сенсорлар бірнеше ондаған атмосферадан 10-26 атм-ге дейінгі газ орталарындағы оттегінің парциалды қысымын анықтауға мүмкіндік береді.
Алайда, оларды іс жүзінде пайдалану кезінде өлшеу қателіктері сенсорды қолданудың нақты жағдайларына байланысты болатындығын ескеру қажет: компоненттің концентрациясының аралықтары, аралас қоспалар, температура және т.б. Потенциометриялық датчиктер жағдайында өлшенетін компонентке қатысты электродтарда тепе-теңдікті қамтамасыз ететін жағдайлар жасауға, электролиттегі компоненттердің диффузия мүмкіндігіне ерекше назар аудару керек.
Сындарлы түрде датчиктер шешілетін түрлерге, практикалық міндеттерге, электролитті дайындау нысаны мен технологиясына байланысты көптеген нұсқаларда орындалады. Барлық осы құрылымдық және технологиялық нұсқаларды бірнеше топқа бөлуге болады:
- түтік түріндегі электролиті бар датчиктер;
- таблетка электролиті бар пробиркалар;
- керамикалық электролиті бар датчиктер;
- монокристалды көтергіш электролиті бар датчиктер;
- газ эталонды электродты датчиктер;
-қатты немесе балқытылған металл-оксидті анықтамалық электролиті бар датчиктер.
Сенсорларды практикалық қолдану салалары өте алуан түрлі және кеңеюде. Бұл ретте экономикалық, өнім сапасын арттыру, аппараттарды автоматтандыру, қоршаған ортаны қорғау, адам денсаулығына қамқорлық жасау және оны емдеу сияқты маңызды міндеттер шешіледі. Сенсорлар сөзсіз беделге ие болған практикалық қолдану бағыттарының ішінде мыналарды атап өтуге болады:
- әртүрлі технологиялық агрегаттарда отынның жану процестерін бақылау және автоматтандыру;
- λ-датчиктер деп аталатын автомобильдерде Отын жағу процесін автоматтандыру;
- қорғаныш қалпына келтіру атмосферасы бар пештердегі оттегі әлеуетін (ылғалдылығын) бақылау;
- болаттар мен шлактарды химиялық-металлургиялық өңдеу пештеріндегі көміртегі әлеуетін бақылау;
- технологиялық аппараттардың инертті газдарында және әртүрлі бейтарап газ орталарында қоспа оттегінің болуын бақылау;
- домна пештерінің байытылған үрлеуіндегі оттегінің құрамын бақылау;
- балқытылған металдар мен қорытпалардағы оттегінің құрамын бақылау (болат, мыс, сұйық натрий және т. б.);
- уытты газ қоспалары мен барокамералардағы оттегінің құрамын бақылау;
- әр түрлі газ қоспаларындағы сутегі құрмын анықтайды.
2.1 Супериониктің көмегімен кристалл өсіру тәсілі
Қажетті кристаллдарды - көптеген өндірістерде, ғылыми зертханаларда ерітінділердің буынан, балқымалардан, қатты фазалардан, жоғарғы қысым арқылы химиялық реакциялардың нәтижелерінде электролиттік кристаллизация тәсілімен алады. Ал диаметрлері үлкен кристаллдарды көбінесе балқымалардан, ерітінділерден және газалық фазадан өсіріп алады.
Ұсынылып отырған оқу құралында жартылайөткізгіштер өндірісіндегі жиі қолданылатын кристалл өсіру әдісі - балқымалардан өсіру. Осы әдіспен балқымалардан қарапайым жартылайөткізгіштер, металлдар, тотықтар, галогенидтер, халькогендер, вольфраматтар, ванадаттар, ниобаттар және т. б. заттары өсіріледі.
1924 жылы И. В. Обреимов және Л. В. Шубников кристаллдарды вертикалды бағытта өсіруді ойлап тапты. Мұнда вертикалды қозғалмайтын труба тәрізді цилиндрді контейнерде өсірілетін кристаллға төменнен қысым арқылы суытқыш ауа легі беріледі. 1925 жылы американдық ғалым П. Бриджмен жоғарыда аталған әдіске конструкциялық өзгерістер енгізді. Вертикалды өсетін кристаллды контейнер қызып тұрған пештен төмен қарай төменғарай баяу жылжып сыртқа шыға бастайдыда суыйды.
Жартылайөткізгіш монокристаллдар өндірісте негізінде Чохральскийдің 1918 жылы алынған тәсіліменен өсіріледі (4сурет). Бұл тәсілде Чохральский бастапқы материалдарды шихта ретінде алып, ерімейтін тығыз тигельге салып ерітеді де тигельге диаметрі бірнеше мм жіңішке кристаллды маңына жинайтын ұйытпалы зат өзегін салып қойып, балқыманы уақыт ішінде баяулатып суыта бастайды. Осы уақытта кристалл өсетін өзектің бойында бағытталған кристаллдар өсе бастайды, ал олардын диаметрлерін, ұзындығын өзектің суыру жылдамдығы және температура арқылы бақылауға болады.
Чохральскийдің тәсілінің кемістік жері - ол өсірілген кристаллдың химиялық құрамы біртекті болмайды. Біздің жұмысымызда екітотықты ванадий кристалының электролиттік әдісімен алу жолын ұсынылып, қарастырылған. Ол үшін осы уақытқа дейін құпия болып келген қатты тотықты суперионды өткізгіштің ерекше феноменалдық қасиеті қолданылған.
Қатты тотықты суперионды өткізгішіміз басқаша қарапайым түрде айтсақ, ол кәдімгі кеңінен таралған сұйық электролиттерге физикалық қасиеті жағынан өте жақын, ал агрегаттық түрде жермен аспандай айырмашылығы бар.
Газ шығуы
Газ шығуы
6
6
5
5
4
4
3
3
2
2
1
1
Газ кіруі
Газ кіруі
Өсу бағыты
Өсу бағыты
4 суретте : 1 - ұйытқыш материал, 2- өсетін монокристалл, 3- жоғарғыжиілікті редуктор, 4- балқыма, 5- кварцтен жасалған ампула, 6- графиттен жасалған сыртқы қаб
1
1
2
2
6
6
3
3
5
5
5 - суретте: Стокаберга-Бриджмена тәсілімен монокристалл алу тәсілінің қондырғысының схемасы 1 - балқымасы бар тигель, 2 - кристалл, 3 - печь, 4 - мұздатқыш, 5 - термопара, 6 - жылытқыш экран.
Өйткені, бізге мәлім, электролит деп біз тек қана табиғатта кеңінен таралынған қышқылдардың, сілтілердің, кейбір тұздар балқымаларын айтып келгенбіз. Осы аталған сұйық электролиттерде электр тоғын тек қана катиондар және аниондар өткізеді және олардың электр тоғын өткізу қасиеттері металдарға қарағанда төмендеу болған.
Біздің ғылыми зерттеу объектісі болып отырған қатты тотықты суперионды өткізгіш агрегаттық түрде сұйық электролиттерден қатты дене ретінде айрықша болады. Супериониктерде электр тоғын тасымалдайтын зат ол - вакансия, яғни тесік неболмаса кемтік деп аталатын зат және оттегінің екі рет теріс зарядталынған оттегі аниондары О2-. Кәдімгі жағдайда суперионик деп отырғанымыз - ол керамикалық материал, табиғаты цирконийдің екітотықты қоспасынан тұрады [1]. Осы керамикалық қоспа T=900°C -1000 °C, сыртқы әсер ететін тұрақты электр тоғының өрісінің әсерінен өзінің айрықша феноменалдық қасиеттерін көрсете бастайды:
өзінің денесінен материалдық құрамын өзгертпей, тек қана екі рет теріс зарядталынған оттегі аниондарын өткізеді О2-;
осы аталған оттегі аниондары О2- тек қана тұрақты электр тоғының өрісінің әсерімен қатты тотықты суперионды өткізгіштің денесінен кемтіктер арқылы және жоғарғы температура жағдайында
T=900°C-1000 °C анодқа, яғни оң зарядталған электродқа ауысып молекулалық нейтралдық оттегі ретінде таза күйде келесі реакция арқылы бөлініп шығады О2- - 2е = O2↑
анодтан бөлініп шыққан молекулалық таза оттегі газы қазіргі таңда медицинада, биологияда, т.б. аймақтарда кеңінен қолданылады;
қатты тотықты суперионды өткізгіштің осы феноменалдық қасиеті - өз денесінен тұрақты электр тоғының өрісінің әсерімен оттегі аниондарын өткізуі бүкіл жартылайөткізгіш өндірісінде, технологиясында, электроникада, нанотехнологияда кеңінен қолданылады;
біздің біздің жұмысымызда осы қатты тотықты суперионды өткізгіштің феноменалды қасиеті тікелей қолданылып екітотықты ванадий кристалын өсіруге тікелей себеп болды.
Біздің жұмыстың арқауы болған қатты тотықты супериониктен жасалған керамикалық пробирка жоғарғы суретте көрсетілгендей, сыртқы тұрақты тоқ көзімен және оның шамасын өзгертіп отыратын реостаттан, керамикалық пробирканың сыртына жоғарғы температурада күйдіріліп жағылған қымбат металдан анодтан құрылған.
Осы процесті жоғарыдағы 3 - ші суретте көруге болады..
2.2 Жабық кеңістіктегі ауаны тазарту әдістері
Күн сайын адам шамамен 12 м 3 немесе 14 кг ауаны жұтады. Бұл көрсеткіш күніне тұтынылатын тағамның мөлшері мен салмағынан бірнеше есе көп. Сонымен қатар, біз өнімдердің пайдасы мен қауіпсіздігі туралы үнемі ойлаймыз, бірақ ауа тазалығы туралы ұмытып кетеміз. Жағдайды өзгерту уақыты келді ме?
Бөлмедегі ауаны тазарту құралдарының арсеналы бүгінде бұрынғыдан да керемет:
химиялық заттарды қолдана отырып, күнделікті дымқыл тазарту тиімді, бірақ көп уақытты қажет ететін әдіс. Бұл тәсілдің басқа да кемшіліктері-аллергияның пайда болу мүмкіндігі және кейбір химиялық заттардың зиянды әсері. Орташа шаңсорғыштар шаңның жеткілікті үлкен бөлшектерімен ғана күресуге қабілетті, бірақ аллергендермен және әсіресе бактериялармен емес. Әрине, ауаны тазартуға арналған жаңа буын құрылғылары бар, бірақ оларды сатып алу және қызмет көрсету әркімнің қолынан келе бермейді;
кондиционерлердің кейбір модельдеріне орнатылған жұқа сүзгілер (катехин, плазмалық, электростатикалық және т.б.) ауаның ластануымен күресуге мүмкіндік береді. Бірақ жоғары шығындардан басқа, олар мұқият күтімді қажет етеді және оларды бөлмеде орнату көп уақытты қажет етеді. Сонымен қатар, пайдаланудағы қателіктер, атап айтқанда, жазғы жылу кезінде тым төмен температураны орнату суықтың пайда болуына әкелуі мүмкін;
арнайы сүзгілер, картридждер немесе бактерияға қарсы су қоспалары бар ылғалдандырғыштар жабық инфекциялардың пайда болуымен және таралуымен күресуі мүмкін;
УК-ауаны зарарсыздандырғыштар.
Құрылғылардың жұмыс принципі ультракүлгін сәулеленудің бактерицидтік әсеріне негізделген. Арнайы шамдар ауаны зиянды микроорганизмдерден 99% тиімділікпен тазартады . Сонымен, ультракүлгін сәулелер вирус молекулаларының ішіндегі ДНҚ байланысын бұзады, сондықтан соңғысы көбею қабілетін жоғалтады.
Ауаны ультракүлгін УК сәулемен зарарсыздандыруға арналған Ашық шамдар бар, олар тазартылған бөлмеде адамдардың болуын білдірмейді. Жабық шамдар үйде қолдануға ыңғайлы, олар қауіпсіз және олардың жұмысы құрылғы жұмыс істеп тұрған кезде адамдардың болмауын қажет етпейді. Мұндай шамдар үнсіз жұмыс істейді және тек ультракүлгін шамды жыл сайын ауыстыруды қажет етеді. Соңғы әдіс ең тиімді және қол жетімді әдістердің бірі, сондықтан біз ультрафиолет құрылғыларының сорттарының егжей-тегжейлі сипаттамасына назар аударамыз.
Жыл сайын үйде көбірек уақыт өткізілетін сияқты -- іс жүзінде біз уақыттың 90 пайызын пәтерлерде, кеңселерде және шеберханаларда өткіземіз.
Біз күніміздің көп бөлігін үйде, содан кейін жұмыста өткіземіз, содан кейін үйге ораламыз. Ол жерге жету үшін біз көлікпен немесе қоғамдық көлікпен жүреміз. Біз ғимараттан ғимаратқа, дәліздер, туннельдер мен жаяу жүргіншілер жолдары арқылы, осы кеңістіктерде дем алатын ауаның сапасы туралы ойламай-ақ жүреміз.
Ішкі ауаның ластануы жылына шамамен 1,6 миллион мезгілсіз өлімнің себебі болып табылады.Сондықтан бөлмедегі ауа сапасының маңыздылығына назар аудару керек. Осы мақаладан сіз ингаляцияға ұшырайтын зиянды заттар туралы, олардың денсаулыққа тигізетін әсері және бөлмедегі жаман ауа мәселесін қалай шешуге болатындығы туралы білуіңіз керек нәрсенің бәрін білесіз. Ішкі ауаның ластануы әлемдегі ең үлкен проблемалардың бірі болып табылады, әсіресе тамақ дайындау үшін таза отынға қол жеткізе алмайтын әлемдегі ең кедей адамдар үшін.
Бөлмедегі ауаның Жалпы ластағыштары. Біздің кеңістігімізде шаң мен бөлшектердің көптеген көздері бар; олардың кейбіреулері іште, ал басқалары сыртта шығарылады.Ішкі көздерге қайызғақ және үй жануарларының шаштары, көгеру және жиһаз маталары сияқты табиғи заттар кіреді. Мұнай пештері мен каминдерден жану өнімдері немесе тамақ дайындау немесе темекі тұтыну түтіні де ауада қалуы мүмкін.Кеңселерді, үйлерді немесе ғимараттарды жөндеу кезінде қоспаға құрылыс материалдарынан жасалған асбест талшығы және тегістеу мен тазалаудан алынған шаң да қосылуы мүмкін.
Ашық ауада кең таралған ластаушы заттарға автомобиль шығаратын газдар, тозаң, мұржадан немесе оттан шыққан түтін, сондай-ақ жергілікті құрылыс жобалары кіруі мүмкін. Бұл ластану көздері әдетте ашық терезелер мен есіктер, ғимарат құрылымындағы олқылықтар немесе нашар қызмет көрсетілетін желдету жүйелері арқылы енеді.
Ауылдық жерлердегі ауаның ластануы үй шаруашылығында тамақ дайындау және жылыту үшін өсімдік қалдықтары, көң, көмір және көмір сияқты қатты отынды жағудың нәтижесі болып табылады.
Жанармайдың осы түрлерін жағу қатты бөлшектердің пайда болуына әкеледі, бұл денсаулыққа, әсіресе тыныс алу жолдарының ауруларына үлкен қауіп төндіреді. Мұндай отынды кішігірім үй шаруашылықтары сияқты жабық жерлерде жағу осы аурулардың өршуінің негізгі қауіп факторы болып табылады. Лас ауаның денсаулыққа әсері. Ішкі ауаның ластануы денсаулыққа жағымсыз әсерлердің кең спектріне ие, бұл ауруға, сондай-ақ көптеген жағдайларда өлімге әкелуі мүмкін.
Қатты отынды жағу, құрылыс шаңы және басқа да ластаушы заттар бөлмелерді пневмония, инсульт, жүрек ауруы, өкпенің созылмалы обструктивті ауруы және өкпе қатерлі ісігін тудыратын бөлшектермен толтырады. Тітіркенген мұрынның, тамақтың немесе көздің болуы бөлмедегі ауа сапасының нашарлығының ерте белгісі болуы мүмкін. Ауыр белгілерге бас ауруы, ентігу, синустың бітелуі, жөтел және түшкіру кіруі мүмкін. Егер сіз ұзақ уақыт бойы ауа сапасының нашарлығына ұшырасаңыз (мысалы, жұмыста), сіз демалыс немесе демалыс күндері ғимараттан шыққан кезде бұл белгілер жоғалып кететінін байқауыңыз мүмкін.
10 мкм-ден аз бөлшектерді ингаляциялау сіздің өкпеңіз бен жүрегіңізге әсер етуі мүмкін. Мұндай бөлшектерге ұзақ уақыт әсер ету демікпе және созылмалы обструктивті өкпе ауруы (COPD) сияқты жағдайлары бар адамдар үшін ерекше алаңдаушылық тудыруы мүмкін.
Ауа сапасын қалай жақсартуға болады?
Ішкі ауаның ластануы жүрек ауруы, пневмония, инсульт, қант диабеті және өкпе қатерлі ісігін қоса алғанда, өлімнің бірнеше жетекші себептері үшін қауіп факторы болып табылады. Жақсы ішкі ауа сапасына қол жеткізудің ең жақсы тәсілі -- ғимараттың желдету жүйесін дұрыс ұстау. Бұл ағып кетудің болмауын, сүзгілердің дұрыс орнатылуын және жеткілікті ауа ағынының болуын жиі тексеруді білдіреді. Сонымен қатар, Сіздің барлық жанармай жағатын құрылғыларыңыздың (мысалы, газ плиталары немесе мұнай пештері) дұрыс шығарылуы өте маңызды.
Қатты отынды жағу арқылы ауаның ластануын болдырмаудың айқын әдісі-дәстүрлі пісіру мен жылыту әдістерінен заманауи, таза әдістерге көшу. Бұл, мысалы, табиғи газ, этанол немесе тіпті электр технологиясы сияқты қатты емес отынға көшу түрінде болуы мүмкін.
Егер сіз ішкі ауаның сапасына қатысты мәселелерді шешкіңіз келсе, ауада не бар екенін түсіну өте маңызды. Сұрақтар бар ма? Бүгін бізге хабарласыңыз. Біз сізге ауа сапасын жақсарту үшін барлық қажетті құралдарды ұсына аламыз.
Атмосфералық ауаның ластануының адам денсаулығына әсері. Атмосфералық ауаның ластануын азайту жөніндегі іс-шаралар (санитарлық-техникалық, жоспарлау, технологиялық). Зерттеу нәтижесінде ластанған атмосфераның адам ағзасына және денсаулыққа тигізетін әсерінің келесі түрлері анықталды:
1. Ластану ауаға иіс беріп, жағымсыз рефлекторлық қорғаныс реакцияларын тудыруы мүмкін. Сыртқы иіс сезімі бірқатар рефлексивті дамып келе жатқан вегетативті реакциялармен бірге жүретіні белгілі: тыныс алу, тыныс алу тереңдігінің төмендеуі және желдетудің нашарлауы, жүрек айну, бас ауруы.
2. Ірі дисперсті шаң, мысалы, электр станцияларының жанында көз жарақатын тудырады; мұнда тұратын тұрғындар таза ауасы бар қала аудандарының тұрғындарына қарағанда бірнеше есе жиі көздің бітелуі мен конъюнктиваның қабынуы туралы медициналық көмекке жүгінеді.
3. Шаң бөлшектерімен және тітіркендіргіш газ қоспаларымен ластанған ауа (мысалы, күкірт ангидриді) тыныс алу жолдарының шырышты қабығына әсер етеді, оның тосқауыл қасиеттерін төмендетеді, эпителийдің қызметін тежейді және қабыну құбылыстарын тудырады.
4. Елді мекендердің түтінді аудандарында атмосфералық ластанудың ерекше емес әсері жиі тіркеледі, бұл иммундық қорғаныс күштерінің әлсіреуімен, балалардың физикалық дамуының нашарлауымен, жалпы аурудың көбеюімен, негізінен жедел және созылмалы бронхит, тонзиллит және пневмониямен көрінеді.
5. Атмосферасы химия өнеркәсібі, түсті металлургия және т.б. кәсіпорындарымен ластанған аудандарда әртүрлі шығарындылардың уытты әсерінің нақты көріністері байқалады, мысалы, атмосфера фторлы қосылыстармен ластанған кезде -- балалардағы тіс флюорозы, антибиотиктермен немесе бериллий қосылыстарымен ластанған кезде -- аллергоздар. Тіпті (Жаңа Орлеан, Йокогама және т.б.) атмосфералық шығарындыларда белсенді аллергендердің болуына байланысты бронх демікпесінің жаппай аурулары сипатталған.
6. Жанармайдың жану өнімдерінде және автокөліктің пайдаланылған газдарында 3,4-бензпирен және басқа канцерогендердің болуы атмосфераның ластануы халықтың өкпе обырымен сырқаттанушылығының артуына әкелуі мүмкін деп болжауға мүмкіндік береді. Канцерогеннің әсері мен қатерлі ісіктің дамуы арасында жылдар өтетінін ескере отырып, бұл байланысты анықтау оңай емес.
Атмосфералық ауаны қорғау жөніндегі іс-шаралар:
1) Технологиялық;
2) жоспарлау;
3) санитарлық-техникалық;
Технологиялық және санитарлық-техникалық. Бұл топқа шығарындыларды азайту және ауадағы шаң мен газдардың концентрациясын азайту мақсатында кәсіпорынның өзінде жүзеге асырылуы мүмкін шаралар кіреді (қалдықсыз технологиялар деп аталады).
Санитарлық-техникалық шаралар тазарту құрылғыларын қолданумен байланысты. Жоспарлау іс-шараларына топырақ шаңымен күрес (жолдарды абаттандыру, көгалдандыру, суландыру), қалаларды дұрыс жоспарлау ("жел бағытын" ескере отырып), санитарлық-қорғау аймақтарын сақтау кіреді. Бөлмедегі ауаның бактериялық ластануы. Ауаны бактериологиялық зерттеу әдістері. Үй-жайлардағы ауаны санациялау.
Ауа аэропланктонмен, яғни бактериялармен, вирустармен, зең спораларымен, ашытқы саңырауқұлақтарымен, протозоа кисталарымен, мүк спораларымен және т.б. ластануы мүмкін. Атмосфералық ауаға енетін микроорганизмдер кептіру, күннің ультракүлгін сәулелерінің әсерінен және қоректік материалдың болмауынан тез өледі. Алайда, сапрофиттік және кейде қоздырғыштар атмосфераның беткі қабатында және нашар желдетілетін жабық кеңістіктердің ауасында әрдайым кездеседі. Жабық үй - жайлардың ауасындағы санитариялық дәлелденетін микроорганизмдер стафилококктар, көктейтін стрептококктар, ал тікелей эпидемиялық қауіптілік көрсеткіштері-гемолитикалық стрептококктар болып табылады. Ауада болудың салыстырмалы түрде қысқа мерзіміне қарамастан, микробтар эпидемиялық қауіп тудырады.
Бактериялардың санын анықтау седативті немесе аспирациялық әдістермен жүзеге асырылады.
Тұндыру әдісі бактериялардың ауадан Петри ыдысына табиғи тұндырылуына және кейіннен термостатта 37 температурада екі күн тұруға негізделген бе ?Осы уақыт ішінде шыныаяқтың бүкіл аумағында өскен колонияларды санау және есептеу. Аспирациялық әдістің принципі-құрамындағы бактерияларды Кротовтың саңылаулы құралын қолдана отырып, қоректік ортаның бетіне себу арқылы ауаның белгілі бір көлемін аспирациялау (сурет. 10) немесе "Флора-100"ауа микробиологиялық импакторының көмегімен.
Кротов құрылғысы-орталықтан тепкіш желдеткіші бар электр қозғалтқышы бар алынбалы қақпағы бар цилиндр. Құрылғының жұмыс принципі аэрозоль бөлшектерін қоректік орта бетіне инерциялық жауын-шашынға негізделген. Зерттелетін ауа сына тәрізді арқылы 20-25 лмин жылдамдықпен сорылады
құрылғының қақпағындағы Саңылау тығыз қоректік ортаның бетіне тиіп, микробтар оның ылғалды бетінде қалады. Ауаны зарарсыздандырудың тиімді әдістерінің бірі-толқын ұзындығы 254-257 нм ультракүлгін сәулелердің бактерицидтік әсерін қолдану. Дәріхана және емдеу үй-жайларын санациялау мақсатында қазіргі уақытта БУВ-15, БУВ-30 бактерицидті увиолевые шамдары қолданылады.
2.3 Суперионик арқылы ғарыш кемесіндегі ауаны регенерациялау
Ғарыш кемесін энергиямен жабдықтау жүйесі тіршілікті қамтамасыз ету және ғылыми жұмыстарды жүргізу үшін барлық қажетті энергияны қамтамасыз етеді. Энергия жүйесінің бірінші компоненті-автономды энергия жүйесі. Оның құрамына үлкен сыйымдылық және мүмкін болатын ең аз масса батареялары кіреді. Әдетте, бұл алюминий-литий батареялары. Автономды электр жүйесі күн батареяларынан энергия болмаған кезде қолданылады.
Осылайша, ғарыш кемесінің жабдықтары станцияны орнатқан кезде, күн батареяларынан энергия шықпаған кезде, олар әлі орнатылмаған кезде, станция планетаның көлеңкелі жағына кірген кезде, күн панельдерінен энергия түспеген кезде, өйткені олар жанбайды, сондай-ақ апаттық жағдайларда.күн батареялары немесе оларға қосылатын сымдар зақымдалған кезде. Қайта зарядталатын батареяны қосудың тағы бір себебі эксперимент үшін күн батареяларының болмауы болуы мүмкін.
6-шы сурет. Ғарыш кемесінің күн сәулесімен қоректену жүйесі
Кеменің энергетикалық жүйесінің екінші компоненті - үлкен жазықтықтағы күн панельдері, сондықтан жоғары қуат. Күн батареяларының беткі ауданы өте үлкен және кейде 1000 шаршы метрден асады. Мұндай батареялар 25-30 киловатт қуат бере алады. Мир станциясында күн панельдерінің ауданы 114 шаршы метрді құрады және олар 10.1 киловатт қуат берді. Максималды қайтару үшін күн батареялары үнемі оларға түсетін жарық бағытына перпендикуляр орналасады.
Қазіргі жүйелерде күн батареялары бүкіл ғарыш кемесін ашпай-ақ ашуға мүмкіндік беру үшін мобильді түрде бекітілген. Пайдаланылмаған энергия батареяда сақталады.
Күн батареялары никель-кадмийден жасалады, өйткені осы материалдан жасалған батареялардың тиімділігі максималды. Күн панельдерінің ұлғаюымен ғарыш кемесінің жанында қауіпсіз навигация мәселесі туындайды, өйткені бұл батареяларға зиян келтіру қаупі артады, бұл Мир станциясының жұмысы кезінде болған. Содан кейін жүк модулі станцияның батареяларын жауып, оларды зақымдап, станцияның кеңістіктегі бағытын бұзды, оны жою үшін экипаждың бірнеше жұмыс күні қажет болды.
Терморегуляция жүйелері
Ғарыш кемесінің терморегуляция жүйелерінің міндеті-оның барлық ішкі көлемінде адамдар үшін біркелкі қолайлы температураны қамтамасыз ету. Ғарышта негізгі проблема-кеменің жарықтандырылған және көлеңкелі жақтары бойынша жылудың біркелкі таралуы. Бұл тапсырманы орындау үшін кеменің корпусы экипажсыз мүмкіндігінше жылу өткізгіш етіп жасалған. Ғарыш кемесінен артық жылу үлкен радиаторлар арқылы төгіледі. Қазіргі ғарыш кемелерінде радиаторлар күн батареяларының көлеңкесінде орналасқан.
Ауаны қалпына келтіру жүйелері ғарыш кемесінде оның тұрғындарының өміріне қолайлы атмосфера жасайды. Ауаның рециркуляциясы жүйесін иемденеді ауадағы көміртегінің қос тотығы мен насыщают оның оттегімен. Ғарыш жүйелеріндегі көмірқышқыл газын сіңіретін жүйелер көбінесе суасты қайықтарының ұқсас жүйелеріне ұқсас, бірақ олардан ұзақ қызмет ету мерзімі мен салмағы аз. Көмірқышқыл газы ауадан сіңіргіш толтырғышпен химиялық реакция арқылы химиялық бейтарап және қауіпсіз заттарға айналады.
Өз ресурстарын игерген сіңіргіштер жүк кемесімен жерге жіберіліп, атмосферада онымен бірге күйіп кетеді немесе басқа қоқыспен бірге ғарышқа лақтырылады.Ғарыш кемесіндегі ауаны қалпына келтіру жүйелерінің маңызды бөлігі электролиттік оттегі генераторлары жүйесі болып табылады. Электролиттік оттегі генераторлары ғарыш кемесінің ауасын оттегімен қанықтырады, оны электролиз арқылы судан шығарады.
Әдетте, оттегі генераторлары пайдаланылған суды пайдаланады, мысалы, ғарышкерлердің душынан кейін қалған су. Мұндай жүйелердің кемшілігі-генераторлардың үлкен энергия сыйымдылығы.
Ауаны қайта өңдеу жүйелерінің істен шығуына байланысты төтенше жағдайлар үшін ғарыш кемелерінде жоғары қысымды баллондарда ауа қоры бар. Мұндай жүйелердің кемшілігі-жоғары салмақ.Кеңестік, ресейлік және американдық дизайнерлердің ғарыш кемелеріндегі атмосфераға деген көзқарастың айырмашылығын атап өткен жөн.
Біздің ғарыш аппараттарымызда ауа құрамы жердегі ауа құрамымен сәйкес келеді, яғни онда 70% азот бар. Американдық ғарыш кемелерінде атмосфера таза оттектен тұрады, концентрациясы мен бөлінген қысымы бойынша, бірақ жердің сипаттамаларына сәйкес келеді. Осы көзқарастың арқасында американдық астронавттар станцияларда ұзақ уақыт болу және жердегі бейімделу кезеңінде қиындықтарға тап болады.
Сумен жабдықтау жүйелері.Сумен жабдықтау жүйелері ғарыш кемесінің экипажына ғылыми мақсаттар мен тіршілікті қамтамасыз ету үшін жарамды таза су береді. Ғарыш кемесінде цилиндрлерде су бар.
Бұл су кез-келген ғылыми қажеттіліктер мен экипаждың қажеттіліктері үшін қолданылады. Пайдаланғаннан кейін су қалпына келтіру жүйесіне енеді. Болашақта қолдануға болатын су тазаланады, сүзіледі және қайтадан Баллондарға түседі. Тазарту мүмкін емес немесе тым көп уақытты қажет ететін су электролиттік оттегі шығаратын жүйелерге енеді, онда ол ыдырайды.
Тұрақтандырылған цирконий оксидіне негізделген тотықты керамикалық материалдардың өткізгіштік түрін зерттеу үшін оттегі концентрациясының электр қозғаушы күші әдісі (ЭҚК) кеңінен таралуда.
Біздің жұмысымызда электролиттің аралас өткізгіштігі жағдайында қатты оксид иондық электролиттегі (немесе суперионикадағы) оттегінің концентрациялық жасушасындағы заттардың тасымалдануын және қайтымсыз өзгерістерді аналитикалық қарастыру әдісті қолданудың температуралық диапазонын кеңейту қажеттілігімен, сондай-ақ зерттелетін Керамикалық материалдар шеңберін кеңейтумен байланысты. Бұл жағдайда біздің суперионик төменде жарияланатын қасиеттерімен көмекке келеді.
Қатты оксидті суперион өткізгіштердің көліктік қасиеттері әртүрлі қосымшалардың негізі болып табылады. Инертті электродтармен жабдықталған және әртүрлі химиялық оттегі әлеуеті бар ортаны бөлетін осындай материалдың бөлімінде (сурет.1.а), оттегі концентрациясының қатынасының логарифміне пропорционал оттегі концентрациясының электр қозғаушы күші (ЭҚК) бар:
Ԑ = tu ∙RT4F ∙ ln P1O2P2O2
Мұнда R-әмбебап газ тұрақтысы, F-Фарадей саны.Өрнек Нернст формуласынан "иондық диалект өткізгіштігінің иондық үлесі" tu мультипликаторымен ерекшеленеді . Мұндай "тасымалдаусыз" жасушалар термодинамикалық зерттеулер үшін, оттегіге газды талдау үшін және оксидті диалектілердің өткізгіштігінің иондық үлесін өлшеу үшін қолданылады .
7-ші сурет. Супериониктен құрылатын тәжірибелік ұяшықтар
Егер мұндай жүйеде иондық диэлектрик - электронды өткізгіш-оттегі бар орта болса, электродтар пассивті жүктемеге жабылады, (сурет.1.б), содан кейін тізбекте оттегі концентрациясының қатынасының логарифміне пропорционал ток ағып кетеді. Мұндай "сыртқы көзі жоқ тасымалдау" ұяшықтары отын элементтері ретінде қолданылады.
Егер сыртқы көзден ток ұқсас жүйе арқылы өтетін болса, онда сіз көлемдердің бірінде оттегінің мөлшерін реттей аласыз ( сурет.1.в). Уақыт ішінде V көлеміндегі оттегі концентрациясының өсуі осы уақыт ішінде біріктірілген токқа пропорционал,
∆р = RT4FV ∙ 0τidτ
Мұндай "сыртқы көзден тасымалдау" жасушасы оттегі сорғысының ең көп таралған моделі болып табылады-қатты оксидті иондық өткізгіштерді қолдана отырып, оттегіні мөлшерлеу құрылғысы.
60-жылдардың ортасынан бастап көптеген жұмыстар, негізінен физика-химиктер мен электрохимиктердің белгілі қатты оттегі өткізгіштерін зерттеу және іздеу, сондай-ақ олардың қосымшаларын дамыту туралы жарияланды. Соңғы, ең ірі жалпылау в.Н. Чеботин мен М. в. Перфилевтің монографиясы болды.
ZrO2 тұрақтандырылған қосымшалар шеңбері кеңейеді. Тұрақтандырылған ZrO2-ден электролиті бар электрохимиялық жасушалардың ЭҚК-ін өлшеу арқылы термодинамикалық өлшеулер мен газды талдаудан басқа , балқытылған металдағы оттегінің белсенділігін өлшеу, Температураны өлшеу, газ өткізгіштігін бақылау кинетикалық және диффузиялық зерттеулер жүргізіледі. Тұрақтандырылған ZrO2 оксидті керамикалық материалдардың өткізгіштігінің иондық үлесін өлшеу әдістерін жасауда стандарт ретінде қолданылады.
Оттегі мен сутекті алу үшін, оттегі изотоптарын бөлу үшін, тотықтардың стехиометриясын зерттеу, металдарды деоксидтеу, V2O5 балқымасынан VO2 монокристалдарын өсіру үшін , сондай-ақ ванадиевофосфатты шыныларды электрохимиялық қалыптау үшін электролизерлерде отын элементтерінен басқа тасымалдағыш ұяшықтар пайдаланылады. "Тасымалдаушы ұяшықтардың" перспективті қосымшаларының бірі-газдардағы оттегінің мөлшері.
Осыған байланысты IV в оксидіне негізделген материалдар перспективалы болып табылады. Жоғары температуралы немесе қатты оксидті электролиттер деп аталатын қоспалы қатты оксидті иондық өткізгіштер (ҚОИӨ). Олар тек т температурасының кең диапазонындағы оттегінің берілуімен және Р. оттегінің парциалды қысымымен ерекшеленеді. Флюрорит торымен .
Жоғары температуралы кубтық цирконий ZrO2 модификациясы төмен валенттілік катиондарын қосу арқылы температураның барлық диапазонында тұрақтандырылады. Зарядтың жетіспеушілігі белсенді бос орындармен өтеледі, олар О-2 оттегі аниондарын тасымалдайды. Қатты ерітінді ZrO2 +12 моль. % CaO ,Т = 10000С кезінде меншікті электрөткізгіштігі σ = 5,5∙10-2 (Ом∙см)-1 болады және tu = 0,99 электрөткізгіштігінің иондық үлесін P = 10-20 атм оттегінің парциалды қысымына дейін сақтайды. Р қысымы төмен болған кезде оттегінің бір бөлігі тордан шығады, заряд электрондармен өтеледі, өткізгіштіктің электронды компоненті артады, электролит материалы "қалпына келеді".
Зерттелетін материал тұрақтандырылған цирконий оксиді негізінде қатты электролит рөлін атқарады. Уақыт, τ=0 өте келе оның электродтарында μ1 - μ2 =∆μ оттегінің химиялық потенциалының айырмашылығы сақталады . Тұрақты ЭҚК. мұндай концентрациялық ұяшығындағы электролит бойынша өткізгіштіктің ион үлесінің 𝒕и орташа мәніне пропорционал және
𝓔 ═ 𝒕и ∙∆μ4Ḟ
катиондарға немесе аниондарға қарамастан, ол байланыста
2.4 Өндірістегі зиянды және қауіпті факторлардың әсер етуі
Өндірістік ортаның зиянды және қауіпті факторлары кәсіби әсер етуі жоғары деңгейі бар салалардың бірі болып қалады.
Кәсіби қауіп-қатерді (бұдан әрі КҚҚ) - еңбек шарты (келісім-шарт) бойынша және заңмен белгіленген өзге де жағдайларда міндеттерді орындауға байланысты денсаулықтың зақымдануы (жоғалту) немесе қайтыс болуы.
Жүйелік тәсілдің бір бөлігін талдау негізінде басқару әдісі болуы тиіс.
Қауіп-қатерді анықтау және бағалау үшін қолда бар ақпаратты жүйелі пайдалану. Қауіп-қатерді талдауды бағалаудан, басқарудан және қауіп-қатер туралы ақпараттан тұрады. Қауіп-қатерді бағалау қауіптілікті анықтауды, экспозицияны бағалауды және қауіп-қатерді сипаттамасын қамтиды. Қауіп-қатерді басқару-қызметкерлердің қауіпсіздігі мен денсаулығын қамтамасыз етуге бағытталған шешімдер мен іс-әрекеттер қабылдау.
Кәсіби қауіп-қатерді (КҚҚ) бағалау үшін бастапқы деректер мыналар болып табылады:
өндірістік бақылау;
мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау;
Өндірістік жабдықтар мен өндірістік мақсаттағы өнімдерді санитариялық-эпидемиологиялық бағалау; жұмыс орындарын аттестаттау ережесі.
Өндірістік сәтсіз оқиға деп қызметкердің жарақаттануы, денсаулыгының кенеттен нашарлауы немесе улануы салдарынан оның еңбекке қабілеттілігінен уақытша немесе тұрақты айырылуына, кәсіби ауруға шалдығуына не өліміне әкеп соктырған өндірістік факторды айтады. Кәсіби қауіп-қатерді бағалау жүйесінің құрылымы 2-кестеде көрсетілген.
Кесте 2. Кәсіби қауіп-қатерді бағалау жүйесінің құрылымы
ҚР Бас мемлекеттік санитарлық дәрігерімен бекітілген
ҚР Денсаулық сақтау министрлігі белгіленген тәртіппен бекітетін әдістемелік нұсқаулар (бағалау әдістері, өлшемдері, есептеу бағдарламалары)
Қызметкерлердің ұжымдық денсаулығын бағалаудың әдістері мен критерийлері
Жұмыс ортасының факторлары үшін қауіпті бағалау (шаң, шу, діріл және т. б.))
Еңбек жүктемесі кезіндегі қауіпті бағалау (физикалық ауырлығы және еңбектегі нерв жүйелері)
Қызметкерлердің, ерлер мен әйелдердің репродуктивті денсаулығы үшін қауіпті әсерін бағалау
Жұмыскерлердің организміне белгілі бір кәсіби міндеттерін орындау кезінде зиянды заттар әсер етуі мүмкін. Зиянды заттарға технологиялык үрдісте пайда болған әр түрлі газдар, булар және шаңдар жатады.
Қызметкерлердің еңбекке қабілеггілігін төмендетіп немесе сырқаттануына әкеп соқтыратын заттарды зиянды заттар деп атайды.
Зиянды заттар адам организміне тыныс органдары, ас қорыту органдары және тері арқылы кіруі мүмкін. Осы жолдардың ең қауіптісі тыныс органдары, себебі адам дем алғанда зиянды заттар өкпеге, канға түсіп, организмді тез уландырады.
Өндіріс жағдайларында зиянды заттармен уланудың ауыр және созылмалы түрлері болуы мүмкін. Уланудың ауыр түрі зиянды газдардың немесе булардың үлкен концентрациясы болғанда пайда болады. Бұл уланулар сирек кездеседі, көбінде авариялық жағдайларда. Уланудың созылма түрінде зиянды заттар біртіндеп, үнемі аз мөлшерде ұзақ уақыт бойы адам организміне әсер етеді.
Санитарлы-гигиеналық тәжірибеде зиянды заттарды химиялық заттарға және өндірістік шаңға бөлу қарастырылған.
Зиянды химиялық заттардың адам организміне тигізетін әсері олардың физико-химиялық касиеттеріне байланысты болады. Химиялық кауіпті және зиянды өндірістік факторлар топтары адам организміне тигізетін әсерінің өзгешілігіне қарай мынадай топшаларға бөлінеді:
- жалпы токсикалық;
- тітіркендіргіш;
- канцерогендік;
- мутагендік.
Кәсіпорындардың зиянды заттары көбінде жалпы токсикалық әсер етеді. Олардың қатарына ароматты көмірсутек және олардың амин - және нитро-өнімдері (бензол, толуол, нитробензол, анилин т.б.) жатады. Сонымен қатар сынап органикалық қосындылар, тетраэтилевинец, фосфорорганикалық заттар, хлорланган көмірсутегі (тетрахлорид көміртегі, дихлоэтан т.б.)
Тітіркендіргіш әсеріне - қышқылдар, сілтілер, сонымен қатар хлор,- фтор - азот косындылары жатады (фосген, аммиак, күкіпт және азот оксидтері, күкіртті сутек т.б.). Осы зиянды заттар адамның тыныс органдарына, терісіне және көздің шырышты қабықтарына әсерін тигізеді.
Канцерогендік заттар адамның организміне түскен кезде қатерлі ісіктер туғызады. Олардың қатарына мысалы полицикликалық ароматты көмірсутегі жатады, олар шикі мұнайдың құрамында болуы мүмкін, бірақ көбінесе жанатын қазбаларды термиялық (t 350°С жоғары) қайта өңдеу кезінде пайда болады (тас көмір, ағаш, мұнай) немесс олардың толық жанбаған кезінде.
Зиянды заттармен улану ауырлығы бірнеше факторлармен байланысты болады мысалы:
oo зиянды заттың концентрациясы;
oo организмге кіру жолдары;
oo химиялық структурасы;
oo әсер ету ұзақтығы;
oo ауаның температурасы т.б.
Адам организміне қауіптілік дәрежесіне қарай зиянды заттар МЕСТ 12.1.007.-76 сәйкес төрт класқа бөлінеді:
1 класс - төтенше қауіпті (ашк 0,1 мгм3);
2 класс - өте қауіпті (ашк 0,1-1.0 мгм3);
3 класс - орташа қауіпті (ашк 1,1-10 мгм3):
4 класс - аз қауіпті (ашк 10 мгм3).
Зиянды заттардын, қауіптілік класы бойынша адам организміне тигізетін әсері 3- кестеде келтірілген.
Кесте 3. Зиянды заттардын, қауіптілік класы бойынша адам организміне тигізетін әсері
Зиянды заттар
АШК,
мгм3
Қауіптілік
классы
Агрегатты жағдайы
Адам организміне тигізетін әсері
Қорғасын
0,01
1
Қатты
Нерв жүйесін, қанды, ішкі органдарды зақымдайды
Хром
0,01
1
Қатты
Тыныс органдары мен теріде ісіну процесі және экзема аурулары пайда болады
Тетраэтил свинец
0,0000
5
1
Сұйық
Нерв жүйесіне әсерін тигізеді
Ацетилен
0,1
2
Газ
Тыныс органдарына, көзге, теріге әсерін тигізеді
Акролеин
0,2
2
Сұйық
Тыныс жолдары мен көзге зақым келтіреді, адамды уландырады
Сілтілер
0,5
2
Сұйық
Күйіктер және әр түрлі тері ауруларын туғызады
Бензол
5
3
Суйық
Нерв жүйесіне әсерін тигізеді
Қышқыл дар
5
3
Сұйық
Күйіктер және әр түрлі тері ауруларын туғызады
Метанол
5
3
Сұйық
Наркотикалық эсер етіп, көздің нервін зақымдайды (соқырлық)
Көміртек тотыгы
20
4
Газ
Организмде оттек жетімсіздігін тугызып, денені уландырады
Битум, смола
100
4
Қатты
Тыныс органдарына, көзге, теріге әсерін тигізеді
Ацетон
200
4
Сұйық
Тыныс органдарына, көзге, теріге әсерін тигізеді
3. Өндіріс шаңы жэне зиянды өндіріс факторлары
Өндіріс шаңы ең көп таралған қауіпті жэне зиянды өндіріс факторы болып табылады. Ол адамның тыныс жолдарына өкпеге, денеге, көзге, ас қорыту органдарына зиянды әсерін тигізеді. Өндіріс шаңы деп әртүрлі технологиялық процестерде пайда болатын ұсақ бөлшектерді айтады. Шаң шығу процестері материалдарды ұсату, тасымалдау, өңдеу, дәнекерлеу т.б. жұмыстарды жүргізу барысында пайда болады. Ауада қалқып жүрген шаңды аэрозоль деп атайды ( 0,25-1 мкм), ал ауадан тұнып отырган шаңды ( 10 мкм) аэрогель дейді.
Шан адам организміне фиброгенді, тітіркекдіргіш жеке токсикалық әсер етуі мүмкін. Кейбір материалдар мен зяттардың шаңы тыныс органдарына, көзге, теріге тітіркендіргіш ретінде әсерін тигізеді.
Токсикалық заттардың шаңы (хром, қорғасын, бериллий т.б.) адамнын өкпесіне түсіп, өздерінің физикалық, химиялық, физико-химиялық қасиеттеріне байланысты әсерін тигізеді.
Фиброгендік шаң әсері деп өкпенің нәзік етін бүлдіретін, оны қатты тканге айналдыратын процесті айтады.
Шаңның қауіпті дәрежесі оның бөлшектерінің формасы, қаттылығы, талшықтығына байланысты болады.
Шаң бөлшектері ірілігі жағынан мынадай топтарга бөлінеді:
1. Ірі шаң - бөлшектерінің ірілігі 500-100 мкм, ауада қалқып жүрмейді, тез отырады. Осы бөлшектердің шаңы жоғарғы тыныс органдарында токтап қалады, зияны жоқ;
2. Ұсақ шаң - бөлшектерінің ірілігі 100-10 мкм, ауадан тез отырады.
Мұндай бөлшектер дем алу органдарына терең түседі, бұл организмге кауіпті;
3. Майда шаң - бөлшектерінің ірілігі 10-0,1 мкм, ауада қалқып, көп уакыт бойы сақталады. Мұндай бөлшектер тыныс органдарына тұнып отырады, организмге қауіпті;
4. Өте майда шаң - бөлшектерінің ірілігі 0,1 мкм кіші, ауадан отырмай қалқып жүреді, тек микроскоппен көруге болады, зиянды әсері жағынан газдарға жақын.
Жұткан шаңның әсерінен пайда болатын өкпе ауруын пневмокониоз деп атайды.
Пневмокониоз ауруының бірнеше түрлері болады:
- силикоз - кварц шаңынан;
- антракоз - тас көмір шаңынан;
- талькоз - тальк шаңынан;
- сидероз - темір руда шаңынан;
- алюминоз - алюминий шаңынан пайда болады т.б.
Осы аурулардың ішінде ең көп тарағаны және қауіптісі силикоз болып есептеледі. Ол, кремнийдің қос тотығы бар шаңды жұтқанда пайда болады. Силикоз ауруында өкпеде жиналған кремнезем сұйық заттардың әсерінен кремний қышқылына айналады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz