Зоотехния ғылымындағы өлшемдер әдіснамасының маңызы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

1 - сұрақ. Зоотехния ғылымындағы өлшемдер әдіснамасының маңызын түсіңдір ?

Топтағы жануарлар саны олардың жеке ерекшеліктері зерттелетін факторларға ықпалын тигізбейтін болуы керек. Олар мынадай факторларға негізделеді:

1. Жануарлардың қалыптасу деңгейіне: тұқым қаншалықты аз нығайғай болса, жануарлар онтогенезде барынша үлкен өзгерістерге бейім болады. Сол үшін тәжірибеге көп талап қойылады. Осыған байланысты тәжірибені таза тұқымды малдарға жүргізу керек.

2. Жасына: дамуы мен өсуі әлі аяқталмаған, сыртқы орта әсерінен организмнің түрлі реакцияларына байланысты өзгерістерге бейім болуы. Сондықтан мал қаншалықты жас болса, оның тәжірибе үшін қажеттілігі арта түседі.

3. Дене бітімі мен жүйке қызметіне байланысты. 1968 жылы профессор Аранди малдарды топқа таңдау санын қосу үшін формула ұсынды.

n = 2

k- 3, 29 болса 95% - ы шындыққа сай болады;

r ² - вариация коэффициенті

DA ² - орта топтар арасындағы айырмашылық.

4. Салмақтық айырмашылықтарына: топтағы жануарлар арасынд 10-15% -дан артпау керек, ал орташа салмақты топтар арасында - 5%. Сүтті сиырлар үшін айырмашылық: тірілей салмағы бойынша - 5%, сауын мөлшері - 3%, сүттің майлылығы - 0, 2%, бұзаулау күндері 15 күннен және тұқымы бойынша бір ұрпақтан аспаған болуы керек.

Ірі қара төлі үшін айырмашылық жасы 15 күннен, тірілей салмағы 3% - дан артпауы тиіс. Демек, тәжірибеге барынша өзара жақын және өнімділігі жоғары сиырларды пайдалану қажет (сауу, майлылығы, сауын маусымы) .

Өлшеу дегеніміз-бұл мәнді бірлік ретінде қабылданған кез-келген үлгімен (шаблонмен) көлем көрсеткішін салыстыру процесі. Өлшеудің танымдық мәні оның басында және соңында ғана емес, процесс барысында жүзеге асырылса артады. Өлшемдердің әртүрлі түрлері (сыныптар, кіші сыныптар, түрлер) 1-кестеде келтірілген. Өлшеулердің дәлдігі (яғни алынған нәтиженің шаманың нақты мәніне сәйкестік дәрежесі) зерттеудің сенімділігін, оның тиімділігін анықтайды. Ең озық құрылғылар өлшенетін шаманы дәл анықтауға мүмкіндік бермейтіні белгілі

Өлшеу түрлері (г. в. Веденяпиннің мәліметтері бойынша, 1967 ж)

Сынып, белгі

Ішкі сынып, түрі( подклас)

Сынып, белгі:

Бір типті өлшеулер саны

2. Өлшенетін көлем қатынасы

3. Өлшеу байланыстары

Ішкі сынып, түрі( подклас):

1 - 1. Бір реттік (бір реттік)

1-2. Көп реттік (бірнеше рет) 1-2-1. Теңнүктелі I-2-2. Тең емеснүктелі 1-2-3. Дискретті 1-2-4. Үздіксіз

2-1. Тікелей (тікелей) 2-2. Жанама

3-1. Синхронды (уақыт немесе жол бойынша) 3-2. Синхронды емес

Таразы:

жануарларды өлшеу үшін . . . 0, 8-2, 0

сауда . . . 0, 7-1, 0

возовые . . . 0, 8-1, 5

техникалық . . . 0, 10-0, 20

аналитикалық . . . 0, 0001-0, 01

Өлшеу таспалары :

жануарларды өлшеу үшін . . . 0, 9-1, 5

20 метрлік болат . . . 0, 2-0, 3

Лидтиннің өлшеу таяқшасы . . . 0, 30-0, 40

Вилькенс циркулі . . . 0, 20-0, 30

Планиметрлер сызықты және полярлы . . . 0, 40-0, 70

Динамометрлер:

серіппелі (пружиналы) . . . 1, 00-3, 50

гидравликалық . . . 0, 70-2, 00

электрлік (күшейткішсіз датчиктер) . . . 0, 20-0, 50

Стандартты секундомерлер . . . 0, 40-0, 70

Фотометрлер . . . 0, 05-2, 00

Спектрометрлер . . . 0, 50-5, 00

Полярографтар . . . 1, 00-5, 00

Сіңіруі бар Газ талдағыштар . . . 0, 50-5, 00

Хроматографиялық Газ талдағыштар . . . 0, 80-2, 00

Калориметрлер дифференциалды . . . 0, 01-1, 00

Стандартты вискозиметрлер . . . 1, 00-4, 00

Термометрлер :

сынапты техникалық . . . 0, 30-2, 00

жартылай өткізгішті . . . 0, 10-1, 00

Осциллограф (күшейту кезіндегі жазба) . . . 1, 50-4, 50

Қатылықтыөлшетін соқылық әсермен . . . 7, 00-15, 00

2-cұрақ Тәжірбие топтарына қанша бас мал алынады оның себептерің сипаттаңыз ?

Ғылыми-шаруашылық тәжірибе шаруашылықтарда өткізіледі. Малға мал шаруашылығы өндірісіне тән жағдайлар жасалады. Онда малдың шаруашылық пайдалы қасиеттеріне факторлардың әсері зерттеледі. Ол қасиеттер өмір сүру жағдайлары мен малдың ішкі ерекшеліктерінің ықпалынан қатты өзгеруі мүмкін. Бұл топтардағы мал саны шектеулі болады.

Физиологиялық тәжірибе шаруашылық жағдайлардан әр түрлі қашықтықта орналасқан қатаң белгіленген жағдайларда өткізіледі. Онда организм қызметінің шектелген жақтары - азықтың қорытылу көрсеткіштері, зат және энергия алмасу, ас қорыту трактісі бөлімдерінің секреторлық және қозғалту функцияларының гематологиялық көрсеткіштері және т. б. зерттеледі. Тәжірибеге қатыстырылатын мал басы шектеулі (3-5 бас) .

Барлық зоотехникалық эксперименттер топтар мен кезеңдер арасындағы зерттеліп жатқан фактордан басқа факторлардың теңдігі мен ұқсастығына негізделген.

Зоотехникалық тәжірибелер мәні жағынан салыстырмалы болып табылады. Бұл тәжірибелерде бір іріктеліп алынған немесе ұқсас малға әр түрлі факторладың немесе бір фактордың әр түрлі малға әсері салыстырылады. Барлық зерттеулерде салыстырудың бір варианты эталон немесе бақыланушы, қалғандары сыналушы (тәжірибелік) деп есептеледі.

Ғылыми-шаруашылық тәжірибелер негізінде ұқсас топтар және кезең-топтар принципі жатыр.

Ұқсас жұптар әдісі негізгі және мейілінше жан-жақты болып есептеледі.

Тәжірибе үшін зерттелетін факторлардың санына қарай ұқсас малдың 2 немесе одан көп тобы және оған қосымша 1 бақылау тобы іріктеледі.

Физиологиялық тәжірибелер үшін мал басы 3-ден кем болмауы тиіс, ғылыми-шаруашылық тәжірибелерге - 10 бас, ұзақ мерзімді тәжірибелер үшін 15 бас болуы тиіс.

Мысалы, сиырларды азықтандырудың екі түрін - пішендемелік және сүрлемдік - әсерін салыстыру керек. Әр қайсысында 10 бас мал бар 3 топ іріктеледі. Мал іріктеуде іріктеуге қойылатын түрлі белгілер бойынша біркелкілік (тұқымы, жасы, бұзаулау уақыты, сауын мөлшері, сүттің майлылығы, тірі салмағы және т. б. ) сияқты талаптарды орындау керек. Ұқсас мал басының үлкен тобын (30 сиыр) іріктеу мүмкін емес, сондықтан қатаң біркелкілікті әр түрлі топтардағы ұқсас малдарға қолданады да, бір топ ішінде кейбір өзгешеліктерге жол беріледі.

Тәжірибе 3 кезеңге бөлінеді: алдын алу (теңестіру), негізгі және қорытынды.

Әр кезеңнің ұзақтылығы 1 айдан кем емес. Алдын алу кезеңінде мал келісілген мөлшерге байланысты азықтандырылады. Бұл кезеңнің басты міндеті - малды бір топтан басқа топқа ауыстыру немесе тәжірибеден бір малдарды шығарып, басқа малды кіргізу арқылы топтардың ұқсастығына қол жеткізу.

Негізгі кезеңде малдың бір тобы алдын алу кезеңінің рационында қалады (бақылау тобы), ал басқа екі топтың негізгі азығына қосымша зерттеліп жатқан азық түрі енгізіледі. Тәжірибе нәтижелері осы екі топты бақылау тобымен салыстыру арқылы есептеледі. Тәжірибе кезеңінің ұзақтығы әр түрлі болады. Мысалы, азықтандыруды зерттейтін тәжірибелерде бұл кезең бірнеше ұрпаққа жалғасып 10 жылға дейін созылады. Сүтті сиырларға белгілі бір фактордың әсерін зерттеудегі бұл кезеңнің ұзақтығы өндіріс циклына тең - бір бұзаулаудан екінші бұзаулауға дейін. Егер белгілі бір азық түрі зерттелетін болса, сүтті сиырлар мен қой үшін бұл кезең кемінде 60 күн.

Қорытынды кезеңде барлық мал теңестіру кезеңіндегідей біркелкі азықтандырылады. Бұл кезең әр түрлі топтардағы сиырлар біркелкі азықтандырудан жуық шамамен бірдей мөлшерде сауылатыны және негізгі кезеңдегі сауынның өзгеруі азықтандыруға байланысты болғанын дәлелдеу үшін қажет. Бірақ бұл кезеңді анықтап көрсету үнемі мүмкін болмайды. Мысалы, төлде ол кезең анықталмайды, өйткені әр түрлі жастағы малдың өсуі мен жетілуі әр түрлі. Ал сақа малмен қойылған тәжірибелерде бұл кезең міндетті түрде болуы тиіс.

Ауыл шаруашылығы малдары мен жеке мал шаруашылығын өсіру бойынша тәжірибелерде олардың тұқым қуалаушылық және дене бітімі факторларын зерттегенде аналогтары бойынша бірдей азықтандыруға негізделген топтар құрылады. Тәжірибе сызбасын төмендегі кестемен көрсетуге болады.

1 кесте - Қос-аналогтық әдіс сызбасы

Кезеңдер

Топтар

Кезеңдер:

Топтар: Бақылау

I тәжірибелі

II тәжірибелі

Кезеңдер: Алдын ала

Топтар: НР

НР

Кезеңдер: Негізгі

Топтар: НР

НР+максимум пішендеме

НР +сүрлем

Топтағы Жануарлар жеке тұлғалардың жеке қасиеттері тәжірибе нәтижелеріне шешуші әсер етпейтіндей және алынған мәліметтерді Вариациялық статистика әдістерімен өңдей алатындай болуы керек. Топтағы жануарлардың саны аз болған кезде тәжірибеде алынған сандардың статистикалық сенімділігі күрт төмендеуі мүмкін. Топтағы жануарлардың тым көп болуы әрдайым қажет емес, өйткені бұл жағдайда топтағы жануарлардың жеке реакцияларын білу қиынға соғады, жануарларды үй-жайларға орналастыру кезінде, азықтандыру техникасында және т. б. жағдайлардың сәйкестігін сақтауда қосымша қиындықтар туындайды, бұл тәжірибенің техникалық дәлдігін төмендетеді. Сонымен қатар, көрсеткіштерді есепке алу күрт қиындайды, әсіресе физиологиялық, морфологиялық және биохимиялық зерттеулермен негізгі ғылыми-экономикалық тәжірибені тереңдету міндеті қойылса. Нәтижесінде зерттелген құбылыстардың мәніне тереңірек ену мүмкіндігі қиындайды.

Тәжірибелік топтағы жануарлардың саны көптеген жағдайларға байланысты және оларға байланысты әр тәжірибе үшін бөлек белгіленеді. Бұл жағдайларға, ең алдымен, тәжірибе жоспарланған жануарлардың сапасы (түрі, тұқымы, жасы, Конституциясы және т. б. ), олардың тәжірибеге дайындық деңгейі (салыстырмалы дамуы, алдыңғы жағдайлардың біркелкілігі және т. б. ), эксперименттің сипаты (барлау немесе шешуші тәжірибе), топтар арасындағы күтілетін айырмашылық деңгейі және, сайып келгенде, шешуге қойылған міндеттер жатады

Тәжірибе үшін жануарлардың саны ең алдымен олардың тұқымдық шоғырлану дәрежесімен анықталады. Тұқым неғұрлым аз шоғырланған болса, онтогенезде бұл тұқымның жануарлары өзгергіштікке бейім болады, зерттелген белгілер бойынша айырмашылықтардың статистикалық сенімділігін алу үшін оларды тәжірибелі топтарға таңдау керек. Басқаша айтқанда, экспериментатор тұқым қуалайтын қасиеттері бойынша неғұрлым теңдестірілген материалды пайдаланса, топтағы жануарлар санын азайтуға соғұрлым көп негіз болады, ал керісінше генетикалық тұрғыдан әр түрлі материалды пайдалану тәжірибелі топтардағы жануарлар санының көбеюін білдіреді.

Осыған байланысты будандарда тәжірибе жүргізу, әсіресе белгісіз қандылық, бізді мүмкін болатын көп бағытты өзгергіштік фактісіне душар етеді, сондықтан топтарда жануарлардың едәуір көп санын қажет етеді. Будандар, кем дегенде, тәжірибе басталғанға дейін, салыстырмалы түрде бір тектес топтарға таңдалса да, өзгергіштікке қабілетті болуы мүмкін. Жас кезінде ішкі және сыртқы жағдайлардың әсерінен олар бір немесе басқа тұқымның немесе тіпті алыс ата-бабалардың белгілері мен қасиеттерінің кешенін дамыта алады. Таңдау кезінде будандардың өзгергіштігіне ықтимал бейімділіктерді ажырату қиын және тек уақыт өте келе анықталады.

Азықтандыру мен ұстаудың жоспарланған режимдері будандар пайда болған әдеттегіден неғұрлым айқын болса, тәжірибелі топтарға соғұрлым көп жануарларды қабылдау керек, мұндай эксперименттерді қою үшін буданар аз болады. Жануарлардың бір түрін, бір қандығын таңдау тәжірибенің әдістемелік тұрақтылығын жақсартады. Егер қандай да бір себептермен экспериментатор әр түрлі деңгейдегі материалдарды, әр түрлі будандардіы қолдануға мәжбүр болса, онда мәселені шешуге арналған тәжірибелік топтың ішінде тұқым-конституциялық тұрғыдан біртекті кіші топтарды бөліп алып, олар бойынша бөлек есеп жүргізген дұрыс.

Ауыл шаруашылығы жануарларын азықтандыру жөніндегі тәжірибелерде азықтанудың жалпы мәселелерін шешу кезінде таза тұқымды материалды пайдалану ұсынылады. Жақсы өміршеңдігі мен жоғары өнімділігі бар желілік материалды ("өздігінен" өсірілетін зауыттық желілер) қолданған дұрыс.

Тұқымаралық будандарға арнайы мақсаттағы азықтандыру бойынша тәжірибелер қойылады. Мал шаруашылығы мен қой шаруашылығында азықтандыру және күтіп-бағу бойынша тәжірибелік жұмыс үшін біржұмыртқалы егіздердің маңызы зор. Көптеген ғылыми мекемелер оларды әртүрлі зоотехникалық тәжірибелер жүргізу үшін арнайы фермаларда сатып алады.

Тәжірибелік істе жануардың жасы ерекше маңызды. Жануар неғұрлым жас болса, соғұрлым ол өзгергіштікке ие болады, соғұрлым қоршаған орта факторларының әсерінен ішкі қалпына келеді (физиологиялық және морфологиялық) . Шын мәнінде, сүт кезеңінде бірдей белгілер бойынша (әсіресе орташа тәуліктік салмақ бойынша) байқалатын өзгергіштік коэффициенттері ересектерге қарағанда әлдеқайда жоғары Бұл ереже Мәскеу Ауылшаруашылық қоғамының ірі қара шаруашылығы комитеті (АШСМ) белгілеген ірі қара малмен жүргізілген тәжірибелерде топтағы жануарлар санына қойылатын талаптарда көрініс тапты.

Малдың жасы топтағы мал саны

Туғаннан 1 жасқа дейін . . . 17 бас

1 жылдан 2 жылға дейін . . . 16 бас

Бірінші тума . . . 15 бас

Екі бұзауы бар сиыр . . . 14 бас

«үш» . . . 13 бас

«төрт» . . . 12 бас

«бес» . . . 11 бас

«алты» . . . 10 бас

3- сұрақ Топтық- кезеңдік әдіс бойынша жануарлардың тәжірибелік топтарын қалай қалыптастырады

Топтарды біртектілігіне қарай іріктеу ережелері қатаң түрде сақталса қос-аналогтық әдісі сөзсіз жақсы нәтижелер береді. Егер тәжірибе біртұқымды егіздерде жүргізілсе, онда қорытынды дәлдігі айтарлықтай артады және тәжірибе жүргізуге жұмсалатын шығындарды азайтады.

Сонымен бірге әдістің кемшілік жақтары да бар: 1) сан жағынан көп малды топқа бөлудегі қиыншылықтар, себебі 30 сиырды таңдап алу үшін 300 сиырдан кем емес табын қажет болады. ; 2) әр түрлі факторлар әрекетінің дұрыстығын анықтау үшін 2-3 рет эксперимент өткізу керек. Ол ұзақ уақытты қажет етеді және тәжірибелерді жылдың әр түрлі мезгілінде жүргізуге тура келеді

Кезеңдер әдісінің өзіне тән ерекшелігі - малдың бір тобында жүргізіледі (5 бастан кем емес) . Тәжірибе уақыты зерттелетін факторлар санына байланысты болған кезеңдерге бөлінеді. Әрбір кезеңнің ұзақтығы - 1-2 ай.

Жемшөп факторын зерттегенде (жемшөп және қант қызылшасы) жануарлар I және III кезеңдерде негізгі рационды қабылдайды, ал II кезеңде оны зерттелетін жемшөппен ауыстырады. Фактілік және практикалық жағынан нәтижелер орта тәуліктік сауын мөлшерімен есептеледі (егер азықты өзгертпегенде қандай болуы мүмкін еді) . Жүргізілген тәжірибе сызбасын 2-кесте арқылы көрсетуге болады.

Бұл әдістің жетістігі - қарапайымдылығында. Себебі 5 бастан тұратын топты құру қиын емес. Тәжірибенің онша ұзаққа созылмауы сауын маусымында бірнеше тәжірибе жүргізуге мүмкіндік береді. Тәжірибе барысында бір малдың топтан шығып кетуі жұмысқа теріс әсерін тигізбейді. Нәтижелерді өңдеуді әрбір малға жеке түрде жүргізуге болады.

2 кесте - Кезеңдер әдісінің сызбасы

Топтар

Кезеңдер мен олардың ұзақтығы

Алдын ала (2-3 апта)

Негізгі (2-4 айлар)

Қорытынды (2-3 апталар)

Топтар: Біреу

n: 5

Кезеңдер мен олардың ұзақтығы: НР

НР+қант қызылшасы

НР+азықтық қызылша

НР

Тәжірибенің кемшіліктері: 1) топта мал санының аз болуынан жеке ерекшеліктерін төмен дәрәжеде жояды; 2) азықтарды ауыстырып қолданғанда салмағы бойынша әрдайым бірдей нәтижелер алына бермейді; 3) бақылау тобынсыз кездейсоқ жағдайларды анықтауға болмайды. Демек, орындалған жұмыстан нәтиже алу үшін тәжірибені бірнеше рет қайталауға тура келеді.

А. А. Богданов бұл әдістің қарапайымдылығын бағалай отырып, аталған кемшіліктерді болдырмау үшін өзінің қайта орналастырумен топтық-кезеңдік әдісін ұсынды . Бұл үшін малдардың 3 тобы құрылады: бақылау және 2 тәжірибелік топ. Тәжірибе уақыты 3 кезеңге бөлінеді. Әрбір кезеңнің алғашқы он күні - дайындау кезеңі, екінші он күні - тіркелу күндері. Тәжірибе кезеңінде бір азық екіншісімен толықтырылып отырады.

Топтық және топтық-кезеңдік әдістермен жүргізілген тәжірибелерде қателіктердің кездесуі салдарынан тәжірибелерді қайта өткізу қажеттілігі пайда болады. Тек 1 және 2 тәжірибе нәтижелері бір бірімен сәйкес келгенде ғана тәжірибе оң нәтиже береді. Мұндай нәтижелерді практикада қолдану үшін ұсыну мүмкіндігі туады. Біріқ, тәжірибене қайталу кезінде айтарлықтай қаржы мен еңбек күші шығындалады. Сондықтан қазіргі күнде көп реттік алмасумен құрастырылған әдіс қолданылуда (3 - Кесте) .