Білім берудегі ноу-хау: әдіс. құрал
ҚАРАҒАНДЫ ҚАЛАСЫ ӘКІМДІГІНІҢ ҚАРАҒАНДЫ ҚАЛАСЫНЫҢ БІЛІМ БӨЛІМІ ММ
№34 ЖББОМ КММ
БЕРЛИБЕКОВ ЖАНАТ МАДЕНИЕТОВИЧ
АКЫЛТАЕВА МАЙРА АМАНГЕЛЬДИЕВНА
БУХАРБАЕВА ЗАМЗАГУЛЬ ГАЗИЗОВНА
БІЛІМ БЕРУДЕГІ НОУ-ХАУ
Қарағанды, 2020
ӘОЖ 374.31
КБЖ 74.202.4(5Қаз)я7
А95
Рецензент:
Мукушева Меруерт Алтынбековна, Өрлеу біліктілікті арттыру ұлттық орталығы АҚ филиалы Қарағанды облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының Білім беру үдерісін психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу кафедрасының аға оқытушысы, тренер, п.ғ. магистрі
Берлибеков Ж.М.
А 95 Білім берудегі ноу-хау: әдіс.құрал құраст.: Берлибеков Ж.М., Акылтаева М.А., Бухарбаева З.Г.. - Қарағанды, Colorprint 2020. - 48б.
Бұл әдістемелік құралда қазақстандық жалпы білім беретін мектептеріндегі қолданылатын инновациялық педагогикалық технологияларға талдау жасалған Сонымен қатар, шетелдегі педагогикалық әдістемелер мен технологиялардың ерекшеліктері саралған.
Әдістемелік құрал білім беру жүйесінің жетекшілеріне, мектеп мұғалімдеріне арналған.
ӘОЖ 374.31
КБЖ 74.202.4(5Қаз)я7
(C) №34 ЖББОМ ... ,2020
(C) Colorprint ... ,2020
Мазмұны
БЕРЛИБЕКОВ ЖАНАТ МАДЕНИЕТОВИЧ
№34 ЖББОМ КММ директоры
Құрметті оқырман!
Заманауи мұғалім мақсаттарды дамыту, оқушыларды оқыту нәтижелерінің жүйесі, жаңартылған оқу бағдарламаларын енгізу жағдайында жұмыс істейді. Бұл жағдайда, мұғалімнің кәсіби дамуы маңызды ресурс болып саналады.
Осы басылымның негізгі термині - ноу-хау, мектептетегі жаңашылдық процестер тиімділігінің сапалы өсуін қамтамасыз етуге бағытталған енгізілген жаңалықты түсінеміз.
Ұжым инновациялық қызмет арқылы мобильді, креативті бола алатыны анық. Білім беру қызметтері нарығындағы ұйымның бәсекеге қабілеттілігі инновацияларды енгізу саясаты арқылы қамтамасыз етілуі мүмкін.
Бұл ретте инновациялар өз алдына мақсат бола алмайды. Ұжымның инновациялық белсенділігі көбінесе метеп жүйесінің ішкі және сыртқы сын-тегеуріндерімен айқындалады. Біліктілікті арттыру институттары инновациялардың өнімділігі арқасында тұтынушы үшін тартымды, түсінікті болады!
Білім берудегі ноу-хау басылымы Сіздерге ... ..мүмкіндік береді деп ойлаймыз.
Айта кетейік, Ноу-хау (ағылш. know how - қалай екенін білу) - көпшілік әлі біле бермейтін және сауда-саттық тауары бола алатын немесе басқалардың алдында бәсекелі болу үшін пайдаланыла алатын ерекше технологиялар, білімдер, мен қабілеттер.
Оқырман бағалау мен салыстыру негізінде, біріншіден, біз қарастырған инновацияларды өз қызметінде қолданудың орындылығы туралы ақпарат жинауға, екіншіден, ол жұмыс істейтін ұйымның тиімділігін арттырудың өзіндік инновациялық ресурсын дамытуға жүгінуге мүмкіндік алады деген ойдамыз.
Біз өз тәжірибемізбен, табыстылық кейстерімен бөлісуге дайынбыз!
Акылтаева Майра Амангельдиевна, Бухарбаева Замзагуль Газизовнаға және барлық әріптестеріме шығармашылық рухы, белсенді ізденісі және ұжым өміріне инновацияларды енгізгені үшін шын жүректен алғыс айта отырып, толағай табыс тілеймін!
Кіріспе
Еліміздегі интеллектуалдық әлеуеттің деңгейін айқындайтын ҚР білім беру жүйесін модернизациялау ісі әрбір білім беру ұйымынан оқу - тәрбие қызметінің тиімділігін үнемі арттырып, жаңартып, сапасын жақсартып отыру жолдары мен механизмдерін іздестіруді талап етеді.
Білім берудің жүйе құраушы екі негізгі компоненті - оның мазмұны мен аталмыш мазмұнды ұсынатын тәсілдері - жаһандық үрдіс жағдайында жалпы білім беру кеңістігін стандарттауға байланысты жоғарыда көрсетілген екі компонентке қатысты жаңа шешімдерді іздестіру қажеттілігіне негізделеді. Сонымен қатар, егер білім беру мазмұны оның процессуалдық тараптарына қатысты тұрақты шаманы көрсетсе, онда инновациялық шешімдерге мұқтаж алдымен педагогикалық үрдістердің технологиялық аспектілері.
Педагогикалық технологиялар процессуалдық санат болып табылады және қызметтің нақты жүйесінен тұрайды. Заманауи технологиялардың шығуы және таратылуы оның қызметінің өзгеруін, мақсатты тұрақтылықтардың, құнды бағдарларының, нақты білім, білік, дағды мен шеберліктерінің қайта құрылуын білдіреді. Сондықтан да, осы инновациялық үрдістер ең алдымен педагогикалық ойлаудың инерттілігін жеңуді талап етеді.
Соған орай, Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептерінде қолданылып жүрген заманауи педагогикалық технологиялар мен әдістемелерге өткізілетін мониторинг жаңаша тұрпатты және өзекті болып табылады.
Білім беру ісіндегі стратегиялық басты бағыттардың бірі - мектептің инновациялық қызметі. Т.И.Шамова, П.И. Третьяковтың пікірі бойынша, инновациялық қызмет - озат тәжірибенің білім беру мекемесін дамытуға көмектесетін батыл жаңалықтары бар өзіндік ерекше формасы
Инновацияны білім беру процесіне қатысты қарастырғанда, оқыту мен тәрбиелеудің мақсаты, мазмұны, формалары, әдістеріне және мұғалімдер мен оқушылардың бірлескен аналитикалық қызметін ұйымдастыруда жаңалық ендіру дегенді білдіреді.
Мектеп қызметіндегі атқаратын рөліне байланысты инновациялық процесс шектеулі, эпизодтық тұрғыдан ғана жергілікті сипатта қолданылуы не оқу-тәрбие салаларын түгел қамти отырып, олардың дамуына ықпал ететін деңгейде, яғни кең ауқымда қолданылуы да мүмкін; жоғары тұрған органдардың бастамасымен және солардың санкциясымен қолданысқа ендірілген процесс болуы да, мектептің өз ішінен шыққан, бұрынғыша жұмыс істеуге болмайтынын білген мұғалімдер бастамасынан туындаған процесс болуы да мүмкін; оның негізі осы процесс субъектілері ретіндегі мұғалімдердің толыққанды инновациялық қызметі болса ғана ойдағыдай нәтиже береді; прогрессивтік мәні бар жаңалықтарды жасау, игеру, пайдалану, қолданысқа ендіру және тарату жөніндегі кешенді инновациялық қызмет; заманауи білім беру ісін дамытудағы заңдылық болып табылады; бұл процесте білім беру ісінің дамуына ықпал ететін қызметтік, тұлғалық-ізгіліктілік, акмеологиялық және ықпалдастық секілді құрылымдық элементтер бар.
Сондай-ақ, мотив - мақсат - міндет - мазмұн - форма - әдіс - құрал - соңғы нақты нәтиже секілді компоненттер бірлігіне сәйкес өзге де ортақ элементтер мол; мектеп әкімшілігінің, мектеп психологының, ғылыми кеңесшінің, сарапшының, мұғалімдердің инновациялық процестегі белсенділік және жауапкершілік деңгейін көрсететін субъектілік элемент; мазмұндық элементі тәрбие, оқыту және дамыту процесіндегі өзіндік ерекшеліктерді білдіреді; жаңалықты одан әрі дамытудың циклды сипаты; оның түпнұсқалығын, бірегейлігін, тұрақтылығын аттестаттау, лицензиялау, стандарттау, мониторинг процестері, табыс портфолиосын жасау сияқты процестер қамтамасыз етеді (П. И. Третьяков, С. К. Исламгулова, В. М. Монахов, Г. К. Селевко, Т. М. Мажикеев идеялары пайдаланылды).
Білім берудегі инновациялық процесстер
Инновация -- жаңалық, жаңашылдық, өзгеріс деген ұғымды білдіреді. Инновация құрал және процесс ретінде әлдебір жаңалықты ендіру деген сөз.Педагогикалық процесте инновация оқыту мен тәрбиенің тәсілдері, түрлері мақсаты мен мазмұнын, мұғалім мен оқушының бірлескен қызметін ұйымдастыруға жаңалық енгізуді білдіреді.
Жаңа енгізілген немесе инновация адамның кәсіптік қызметінің бәріне де тән болғандықтан, ол табиғи түрде зерттеудің, талдаудың және тәжірибеге енгізудің нысанасына айналды. Инновация өздігінен пайда болмайды. Ол ғылыми әдістердің, жекелеген мұғалімдер мен тұтас ұжымның озық педагогикалық тәжірибесі. Бұл процесс стихиялы дамымайтындықтан ол басқаруды қажет етеді. Педагогикалық процестің инновациялық стратегиясында жаңашылдық процестерді тікелей алға апарушылар ретінде мектеп директоры, мұғалімдер мен тәрбиешілердің рөлі арта түсуде. Оқыту процесінің көптүрлілігіне қарамастан - дидактикалық, компьютерлік, проблемалық, модульдық және басқа -- жетекші педагогикалық қызметті іске асыру мұғалімнің еншісінде қалып отыр. Оқу-тәрбие процесіне қазіргі заманғы технологиялардың енгізілуіне байланысты мұғалім мен тәрбиеші кеңесшінің, ақылшының және тәрбиешінің қызметін одан әрі игеруде. Мұғалімнің кәсіптік қызметі арнаулы, пәндік білімдермен ғана шектелмей, педагогика мен психологияның, оқыту мен тәрбие технологиясы салаларының қазіргі заманғы білімдерін де қамтитын болғандықтан мұғалімнен арнайы психологиялық - педагогикалық дайындық талап етіледі. Осы негізде педагогикалық инновацияны қабылдау, бағалау және іске асыруға дайындық қалыптасады.
Білім берудегі инновациялық процестердің мәнін педагогиканың маңызды екі мәселе құрайды. Олар -- озық педагогикалық тәжірибені зерттеу, жинақтау және тарату проблемасы және педагогикалық-психологиялық ғылымдардың жетістігін практикаға енгізу мәселесі. Осыған сәйкес инноватика, инновациялық процесстердің мазмұны мен механизмі осы кезге дейін бір-бірінен оқшау қарастырылып келген өзара тығыз байланысты екі процестің тұтастығы тұрғысынан қарастырылуы керек, яғни инновациялық процестің нәтижесі теория мен практиканың бір біріне кіріктірілгеннен пайда болатын тәжірибе барысында теориялық жаңалықтарды қолдануы керек. Бұның барлығы педагогикалық жаңалықты жасау, игеру және пайдалануда басқару қызметінің маңыздылығына көз жеткізе түседі. Өйткені, мұғалім жаңа педагогикалық технологияның, теория мен стратегияның авторы, талдап жасаушысы, зерттеушісі, тұтынушысы және насихатшысы қызметін атқарады. Осы процесті басқару мұғалімнің өз қызметінде әріптестерінің тәжірибесі немесе ғылымындағы жаңа идеялар, әдістемелерді дұрыс тандап, бағалау және қолдануын қамтамасыз етеді. Ал педагогикалық қызметте инновациялық жаңашылдықтың қажеттілігі бірқатар жағдайлармен айқындалады.
Біріншіден, қоғамда жүріп жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістер білім беру жүйесін, әдістемесі мен түрлі типтегі оқу орындарының оқу тәрбие процестерін ұйымдастырудың технологиясын түбірінен жаңартуды талап етуде. Педагогикалық жаңалықты жасау, игеру және пайдалануға негізделген мұғалім мен тәрбиеші қызметінің инновациялық бағыттылығы білім беру саясатын жаңартудың құралына айналда.
Екіншіден, білім беру мазмұнын ізгілендірудің күшеюі, пәндерінің көлемі ме құрамының үнемі өзгеріске ұшырауы, жаңа оқу пәндерінің енгізілуі жаңа ұжымдық формалар мен оқыту технологиясын үздіксіз іздестіруді талап етеді. Осы жағдайда мұғалімдердің кәсіби біліктілігінің рөлі мен беделі арта түседі.
Қазақстан мектебінің алдына қойып отырған мақсаты -- инновациялық оқыту технологиясы арқылы оқу мен тәрбие жұмысын дамыту, еліміздің әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсарту бағытында оқушыларға жүйелі, нақты білім беру.
Әлемнің жетекші елдерінің көпшілігі білім беру жүйесін, білім берудің мақсатын, мазмұны мен технологияларын оның нәтижесіне қарап бағалайды. Білім берудің қазіргі негізгі мақсаты білім алып, білік пен дағды, іскерлікке қол жеткізу ғана емес, солардың негізінде дербес, әлеуметтік және кәсіби біліктілікке -- ақпаратты өзі іздеп табу, талдау және ұтымды пайдалану, жылдам қарқынмен өзгеріп жатқан бүгінгі дүниеде лайықты өмір сүру және жұмыс істеу болып табылады.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер -- бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелетін міндеттер ауыр деген болатын. Қазіргі заман мұғалімінен тек өз пәнінің маманы болу емес, тарихи танымдық, педагогикалық -- психологиялық сауаттылық, саяси экономикалық білімділік және ақпараттық сауаттылықты талап етілуде, яғни мұғалім жан-жақты, іздемпаз, заманына сай, білім беруде жаңалыққа жаны құмар, шығармашылықпен жұмыс істеп, оқытудың озық технологиялары мен инновациялық әдістерді сабақ үрдісінде тиімді пайдалана алатын білігі мен білімі жоғары болу керек деген сөз.
Қазіргі кезеңде оқытудың инновациялық технологияларын мектеп практикасына белсенді түрде ендіру -- қоғам талабы. Қазіргі инновациялық технологиялар педагогика ғылымы мен практикасының жетістіктерін, дәстүрлі тәжірибедегі құнды дүниені, әлеуметтік прогрестің жетістіктерін, қоғамдағы гуманизация мен демократия жемісін жинақтаушы қызметін атқарады. Инновациялық процесті зерттеу барысында жүйенің бір жағдайдан екінші жаңа жағдайға көшуі және жаңалықты енгізу процесіне басшылық жасау мәселелерін зерттеу маңыздылығы Н. В. Горбунова, М. В. Кларин, А. В. Лоренсов, М. М. Поташник, П. И. Пидкасистый, Л. И. Романова, В. И. Загвязинский, А. Я. Найн, Т. И. Шамова, О. Г. Хомерики, Н. Р. Юсуфбекова және т. б. зерттеулерінде қарастырылған.
Қазақстанда білім беру саласындағы инновациялық технологиялар арқылы оқытудың мәселелерін Ш. Т. Таубаева, Н. Н. Нұрахметов, С. Н. Лактионова, Е. З. Батталханов, Қ.Қ.Қадашева, Т. О. Балықбаев, Ж.А.Қараев, Г. К. Нұрғалиева, К.Бұзаубақова, С. Д. Мұқанова, Н. И. Хван, Л. Е. Румянцева, З. У. Имжарова, М. М. Мұқаметқалиқызы және т. б. педагог-ғалымдар зерттеген. Педагогтардың кәсіби сапасын арттыру, олардың педагогикалық білігін қалыптастыру О. А. Абдуллина, С. И. Архангельский, Н. В. Кузьмина, В. А. Сластенин, Г. А. Уманов, Н. Д. Хмель зерттеулерінде; мұғалімнің инновациялық және психологиялық-педагогикалық даярлығын жетілдіру М. И. Дьяченко, Г.Қ.Нұрғалиева, К.Бұзаубақова еңбектерінде, мұғалімдердің ғылыми-әдістемелік дайындығын жетілдіру А. Е.Әбілқасымова, Б. Б. Баймұханов, Е. Ы. Бидайбеков, К. К. Закирьянов, М.Ә.Құдайқұлов, Қ.Қ.Қабдықайыров, Е.Ө.Медеуов, Д.Рахымбек, С. Е. Шәкілікова, Б.А.Әлмұханбетов еңбектерінде зерттелген.
Кейінгі жылдары жиі пайдаланылып келе жатқан жаңа ұғымдардың бірі -- инновация. Инновацияны жете түсініп, инновациялық әдіс-тәсілдерде мектеп өміріне кеңінен енгізу жас ұрпақтың саналы да сапалы білім алудың бірден-бір шарты болып табылады. Инновация сөзі латын тіліндегі іn (ішіне) novus (жаңа) сөздерінен құралып, жаңару, жаңалық, өзгеру деген мағынаны білдіреді. Инновация ұғымының шығу кезеңі мен тарихын дәл анықтау мүмкін болмаса да, бұл ұғым қоғамдық ғылымдарға жаратылыстану ғылымдарынан келген деп есептеледі. Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді сараптау нәтижелері новация мен инновация ұғымдарын жеке-жеке қарастыру керектігін көрсетті. Дегенмен, әдебиеттерде осы екі ұғымның әртүрлі анықтамалары кездеседі. Инновация ұғымын энциклопедиялар мен сөздіктерде әртүрлі анықтамаларын кездестіруге болады. Қазақстанда ең алғаш инновация ұғымын қазақ тілінде анықтаған ғалым, профессор Немербай Нұрахметов. Ол Инновация, инновациялық үрдісі деп отырғанымыз білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға байланысты бір бөлек қызмет деп көрсетеді.
Технология ұғымы соңғы кездері ең көп қолданылатын ұғымдардың біріне айналды. Технология ұғымының оқытудың технологиясы, педагогикалық технология, білім беру технологиясы, тәрбие технологиясы, қарым-қатынас технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу технологиясы, модульдік технология, топтық оқыту технологиясы сияқты психологиялық-педагогикалық ұғымдармен байланысы саналуан. Жоғарыда аталған технологиялардың қай түрі болмасын, өзінің мәнін анықтап, сипаттама беруді қажет етеді. Қазіргі кезеңдегі ғылыми айналымда технология және технологиямен байланысты жеке ұғымдарға берілген анықтамалар баршылық. Алайда білім беру жүйесінде дәл қазіргі кезеңде жүріп жатқан процестердің технологиясының мәнін ашып, түсіндіретін жалпы анықтама жоқ. Технология термині алғаш рет 1940 - 50 жылдары шет елдерде пайда болды және ол педагогикалық процесте технологиялық құралдар мен оқыту бағдарламаларын пайдалануға байланысты болды. Технология -- өнім алу барысында шикізаттың, материалдың немесе жартылай шикі заттың қалыбын, қасиетін, формасын өңдеу, әзірлеу не өзгерту әдістерінің жиынтығы. Ш. Т. Таубаева оқытудың қазіргі технологияларының аттарын атап көрсетіп, олардың мақсаттарын, тұжырымының және мазмұны мен әдістерінің ерекшеліктерін сипаттап көрсетеді. Жұмыста педагог-ғалымның зерттеулері басшылыққа алынған.
Сонымен, педагогикалық технологиялардан төмендегілерін бөле жарып көрсетуге болады:
Білім беруді ізгілендіру технологиясы -- оқушыны азамат етіп тәрбиелеу, олардың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту баланың жаны мен жүрегіне жылылық ұялату (Ш.Амонашвили).
Ойын арқылы оқыту технологиясы -- дидактикалық, тәрбиелік, дамытушылық, әлеуметтендірушілік мақсатқа жету. Ойындық іс -- әрекеттің педагогикалық механизмі жеке бастық, өзіндік талап -- талғамдарына сүйенеді. Баланың бойындағы білімділік, танымдық, шығармашылық қасиеттерін аша түсуді көздейді (Л. С. Рубинштейн, Д. Б. Эльконин, З.Фрейд).
Проблемалық оқыту технологиясы -- оқушының өз бетімен ізденуге үйрету, олардың танымдық және шығармашылық икемділіктерін дамыту.
Тірек белгілері арқылы оқыту технологиясы -- (В. Ф. Шаталов) мынаны көздейді -- білім, білік, дағдыны қалыптастыру, барлық баланы оқыту, оқытуды жеделдету.
Түсініктерді қабылдау арқылы оқыту технологиясы -- (С. Н. Лысенкова) барлық баланы табысты оқыту. Оқу материалының бірізділігі, жүйелілігі, саралау, әр оқушыға берілетін тапсырманың қолайлығы, бағдарламаның кейбір тақырыптатырының қиыншылықтарын жеңу, қиын тақырыптады біртіндеп оңайлату әдісін қолдану. Деңгейлеп саралап оқыту -- міндетті нәтижелерге негізделген. Білім, білік, дағдыны меңгерту, мемлекеттік стандарт көлемінде білім беру. Әр оқушыны оның қабілетімен мүмкіндік деңгейіне орай оқыту, оқытуды оқушылардың әртүрлі топтарының ерекшелігіне сәйкес бейімдеу, ыңғайлау.
Бағдарламалап оқыту -- (Б.Скиннер, Н.Краудер, В. Г. Беспалько) ғылыми негізде түзілген бағдарлама негізінде оқытудың тиімділігін арттыру, баланың жеке қасиеттерін ескере отырып оқыту.
Оқытудың компьютерлік технологиясы -- ақпаратпен жұмыс істей білуді қалыптастыру және қатынас қабілетін дамыту, жеке басты ақпараттық қоғамға даярлау. Мұнда оқыту оқушының тікелей компьютермен қатынасы арқылы орындалады.
Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы -- (Л.Джинна Стил, С.Куртик). Аталмыш бағдарламаның ішкі құрылымында ерекшелік бар. Бұл құрылым 3 деңгейден тұратын оқыту мен үйретудің моделі. Білімнің болашақта пайдаға асуы, қажетке жарауын қалыптастырады.
Өз-өздігінен даму технологиясы -- (М.Монтессори) баланы жан -- жақты дамыту, дербестікке тәрбиелеу, бала санасында нәрселер әлемімен ойлау әрекетінің бірігуі. Оқыту баланың дамуына сәйкес табиғи болуы керек, сонда бала өзін -- өзі дамытады.
Дамыта оқыту технологиясы -- (Л. С. Выготский, Л. В. Занков, Д. Б. Эльконин, В. Б. Давыдов) баланы оқыта отырып жалпы дамыту, яғни бала бойында еркіндік, мақсаткерлік, ар -- намыс қасиеттерін дамыту.
Модульдік оқыту тетехнологиясы -- (В. Б. Монахов) оқытудың тұтас технологиясын жобалау, алға қойған мақсатқа жетуді көздейтін педагогикалық үрдісті түзу, мұғалімге нәтижені талдап, түсіндіріп бере алатындай жүйені таңдау және құру.
Оқушылармен жүргізілетін қиындықтын алдын алу және түзету жұмысының жүйесін жасау. В. А. Максимова технологияларды былай ұйымдастыруды ұсынды:
1. Ойын технологиалары;
2. Терминдік технологиялар;
3. Ақпараттық технологиялар;
4. Диологтық технологиялар;
5. Құрылымдық ойлау технологиялары.
Казіргі кезде В. А. Максимованың бұл топтастыруы әрі қарай дамытылып, күрделендіріле кеңейтілді. Жалпы педагогикалық технологиялар 3 топқа бөлінеді.
Сондай-ақ әрбір инновациялық технологияның өзіндік ерекшеліктері бар. Олардың негізгі қарастыратыны оқытуды нәтижелі ету. Педагогикалық жүйедегі негізгі өзекті мәселе -- оқушылардың, студенттердің ойлау қабілетін дамытып, өздігінен жұмыс істеуге баулу, өз ойын тұжырымдауға дағдыландыру болғандықтан сабақ барысында кеңінен деңгейлеп, дамыта оқытудың модульдік әдісін жиі пайдалану қолдау табуда.
Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады. Инновациялық технологияларды пайдалана отырып оқытудағы басты нәрсе -- бұл білім алу және өздігінен блім алу негізінде адам қабілеттерін, икемділіктерін дамыту. Жаңа білім беру парадигмасында тұлғаның қызығушылықтарын қамтамасыз етуде тұтастық, бағыттылықпен бірге мықты негізділік (фундаменталдылық) те шешуші рөлге ие.
Сонымен, инновациялық білім беру өз құрамына жеке тұлғалық көзқарасты, білім алудың мықты негіздерін, кәсіби шеберлікті, екі мәдениеттің (техникалық және гуманитарлық) синтезін, жаңа ақпараттық технологияларды қолдануды біріктіреді.
Қазіргі білім салаларында қолданатын инновациялық педагогикалық технологиялар
Білім беру саласының қызметкерлері алдына қойылған мақсат -- оқытудың әдіс тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды меңгеру. Қазіргі таңда оқытушылар сабақ барысында инновациялық және интерактивтік технологияларды пайдаланып, сабақтың сапалы және жоғары дәрежеде өтуіне ықпал етіп отыр.
Жоғарыда айтылып кеткендей Қазақстанда ең алғаш Инновация ұғымына қазақ тілінде анықтама берген ғалым Немеребай Нұрахметов.
Әдіскерлер оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін қолданудың мынадай ерекшеліктерін атап көрсеткен:
* дербес оқыту технологиясы оқу-тәрбие үрдісінде ғылымның негіздерін игерту үшін ізгілік, адамгершілік қасиеттерді қалыптастыра отырып, жеке тұлғаның әлеуметтік-психологиялық жауапкершілін арттырады.
* қоғам мен табиғат заңдылықтарын кіріктіру негізінде меңгеруі;
* оқытушы білмейтін шығармашылық ізденіс негізінде өмірге келген жаңа қабілет;
* саралап деңгейлел оқыту технологиясында оқытудың мазмұны мен әдістері шығармашылық ізденіс іс-әрекет жасау негізінде адамның инновациялық қабілеттерінің қалыптасуына бағытталады.
* ақпараттық бағдарламалап оқыту - оқытудың мазмұнын пәнаралық байланыс тұрғысынан ұйымдастыру;
* иллюстрациялы түсіндірмелі оқытуда адам-қоғам-табиғат үйлесімдік бағыттағы дүниетанымында жүйелі саналы мәдениет қалыптасады;
* ізгілендіру технологиясында педагогика ғылымының алдыңғы қатарлы ғылыми жаңалықтарды тәжірибеде бала - субъект, бала-объект тұрғысынан енгізіле бастайды.
Ертеде қолданылып жүрген идеялар мен жаңалықтар жаңа бағытта ұсынылса, соның өзі инновация дегенді түсіндіреді. Инновация білім деңгейінің барынша көтерілуіне септігін тигізеді. Оның өмірге келуі мектептің өздігінен жұмыс істеуіне себепші болатын ішкі жағдайларға байланысты. Технологияны, ұйымдастыруды үнемі жаңғырта отырып қана, мектеп өз бағытын нығайта алады. Жаңалық еңгізу кез-келген мектептің жоғары жетістікке жетуінің негізгі факторы болып табылады.
Білім берудің негізгі мақсаттарын жүзеге асыруға бағытталған педагогикалық инновация қажеттілігі мына себептерге байланысты:
1. Сапа менеджменті жүйесі терең, тиянақы білім беруді талап етуіне орай озық технологияларды пайдалану.
2. Қазіргі заманғы және сапалы білімді қалыптастыруға ықпал жасайды.
3. Инновациялық қызмет педагогтің кәсіби өсуін , тұрақты өзін - өзін жетілдіруін, озық тәжірибелерді зерделеп, зерттеп игеруін қаматамасыз етіп, шығармашылық жауапкершілік сезімін арттырады.
4. Инновациялық білім педагогикалық әлемде жаңа құндылықтарды қалыптастырып, қарым - қатынастың жаңа жетілдірілген мәдениетін игереді..
5. Инновациялық үрдістер - педагогикалық сапалылық пен белсенділікті қалыптасытырып, кәсіби шеберлігін шығармашылықпен үйлестіру арқылы талаптар деңгейінде еңбек етуге жеткізеді.
Қазіргі инновациялық технологиялар педагогика ғылымы мен практикасының жетістіктерін, дәстүрлі тәжірибедегі құнды дүниені, әлеуметтік прогрестің жетістіктерін, қоғамдағы гуманизация мен демократия жемісін жинақтаушы қызметін атқарады. Педагогикалық жаңалық -- жаңа идеялар, әдістер, технологиялар ғана емес, педагогикалық процесс элементтерінің бірлігінің немесе жеке элементтерінің білім беру мен тәрбиелеудегі белгілі міндеттерді тиімді шешу жолы.
Кейінгі кезде ғалымдар өз еңбектерінде оқу-тәрбие процесіне жаңалықтар еңгізу мәселесін қарастыруда . Білім берудегі жаңалықтарды жіктеу барысында инновацияның адам қызметінің ең маңызды түрлерінің бірі екендігін ескерген жөн. Бұл қызметті қатаң шектеуге және бөлшектеуге болмайды. Білім берудің барлық құрамдас бөліктері мен аспектілеріне жаңалық енгізу қиын, тіпті мүмкін емес болғанымен, оларды бір құрамдас бөлікке біріктіру одан сайын қиынға соғады. Сондықтан, білім беру мазмұнындағы жаңалықтар міндетті түрде ұйыммен және тиісінше, жұмыс істеу әдістемесімен өзара ықпалдасып отырады. Мемлекеттік білім беру стандарты деңгейінде оқыту процесіне жаңа технологияларды еңгізуді міндеттейді. Ал жаңа педагогикалық технологияның түрі әлі де болса нақтыланып, бір жүйеге келтірілмеген дүние.
Қазіргі кезеңде қолданылып жүрген инновациялық технологияның негізіне жататындар: әрбір білім алушының жеке және дара ерекшеліктерін ескеру; оқушылардың қабілеттері мен шығармашылығын арттыру; оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу, іздену дағдыларын қалыптастыру. Инновациялық технология түрлеріне: ынтымақтық педагогикасы; білім беруді ізгілендіру технологиясы; проблемалы оқыту технологиясы; тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы; түсіндіру, басқарып оза оқыту технологиясы; деңгейлік саралап оқыту технологиясы; міндетті нәтижеге негізделген деңгейлеп саралап оқыту технологиясы; модульдік оқыту технологиясы; жобалап оқыту технологиясы. Міне, барлық аталған оқыту технологиялар нақ осы инновациялық технологияның өзі. Әр қайсысының білім беру процесінде жеке орны, маңызы, ерекшелі және кемшілктері бар. Барлық жаңа технологияның алдымен қоятын мақсаты -- білім алушының жеке басының дара және дербес ерекшеліктерін ескеріп, олардың өз бетінше ізденуін арттырып, шығармашылықтарын қалыптастыру болып табылады. Қазіргі білім беру саласындағы инновациялық технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты білгір маман болу мүмкін емес. Инновациялық технологияны меңгеру мұғалімнің зейін-зерделік, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және басқа да көптеген ұстаздық келбетінің қалыптасуына әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін жүйелі ұйымдастыруына көмектесетіндігі һақ.
Еліміз егемендік алғаннан бастап, білім беру ісіне аса мән берілуде. Қазіргі ақпараттық ғаламдастыру дәуіріне сай білім беру барысында оқушының жеке тұлғасын жан-жақты жетілдіруге, олардың танымдық әрекетін дамытуға ерекше назар аударылуда. Қазақстан Республикасының білім беру дамыту туралы тұжырымдамасының басты мәнділігі -- ол үздіксіз білім жүйесінің негізгі иедеялары мен қағидаларын XXI ғасыр талаптарына сәйкестендірудің және оны әлемдік білім кеңістігінің даму заңдылықтарына ұштастырудың жолдарын көрсетуге арналып отыр.
Инновациялық білім беру құралдарына:
-- аудио-видео құралдар
-- компьютер
-- интерактивті тақта
-- интерне т
-- компьютер - мультимедaялық құрал
-- электрондық оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешен инновациялық сайт және тағы басқалары жатады, мұны бір сөзбен айтқанда оқу үрдісінде немесе сабақтарда ақпараттық - коммуникациялық технологияларды пайдалану деп атауға болады.
Инновация модификациялық, комбинаторлық, радикалдық инновация деп үш түрге бөлінеді.
Модификациялық инновация -- бұл, қолда барды дамытумен, түрін өзгертумен айналысу. Бұған, В.Ф.Шаталовтың математикаға жазған тірек конспектілері және оны көптеген мұғалімдердің пайдалануы мысал бола алады.
Комбинаторлық инновация -- бұрын пайдаланылмаған, белгілі әдістеме элементтерін жаңаша құрастыру. Бұған пәндерді оқытудың қазіргі кездегі әдістемесі дәлел.
Радикалдық инновация -- білімге мемлекеттік стандарттарды енгізу жатады. Мемлекеттік стандарт білім беруде, негізінен мөлшерлерді, параметрлерді, деңгейлік және сапалы оқытудың көрсеткіштерін қалыптастырады.
Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру -- жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін төмендегі алғы шарттар қажет:
оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу;
оқушылардың сабақтастылығын болдырмау шараларын кеенді түрде қарастыру;
оның ғылыми-әдістемелік, оқыту-әдістемелік, ұйымдастырушылық себептеріне үнемі талдау жасап, назарда ұстау;
жаңа буын оқулықтарының мазмұнын зерттеп білу, пәндік білім стандартымен жете танысу, білімді деңгейлеп беру технологиясын игеру арқылы оқушыларға білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде игертуге қол жекізу;
оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа алу.
Қазіргі білім беру жүйесіндегі жаңа педагогикалық технологиялардың танымалдыққа ие технологиялар:
* Саралап оқыту;
* Дамыта оқыту;
* Деңгейлеп оқыту;
* Проблемалық оқыту;
* Модульдік оқыту;
* Кейс оқыту.
Саралап оқыту технологиясы
Саралап оқыту әрекеті - білім алуға бағытталған әрекет. Ол өз бетінше, әр мұғалімнің жетекшілігімен жүзеге асады. Біз басшылыққа алып отырған саралай оқытудың жүйелік негізін Л. Вьготский, А. Леонтьев, Б. Ананьев, С. Рубинштейн т.б. ғалымдар жасаған. Ал бастауыш мектеп кезеңіндегі оқу әрекеті В. Давыдов, Л. Занков, Ш. Амонашвили, т.б. зерттеулерінде карастырылады. Саралап оқытуды ұйымдастыру арқылы бала ақыл - ой деңгейімен белсенді әрекет арқасында репродуктивті емес өнімді нәтижеге жетеді.
Оқушылардың дербес ерекшеліктерін анықтау үшін оқытушы алдымен, олардың ықылас - жігерін, еске сақтау мен ойлау қабілеттерін, ынтасын, жалпы білім денгейін зерттеуі қажет. Бұл ерекшеліктерді айқындау үшін білімді меңгеру деңгейін анықтауға арналған тапсырмалар дайындау; оқушы біліміне диагностика жүргізу, оқушыларға сауалнама, психологиялық тәжірибе жасау, ата - аналармен әңгіме жүргізу керек. Оқушылардың жеке ерекшеліктері сабақта сұрақ беру, кіріспе әңгіме, оқыған материалды т.б. тиянақтау сатыларында ескерілуі тиіс. Мәселен, үлгерімі жақсы оқушыларға берілген сұраққа тікелей жауап беру талап етілсе, орташаларына ойланып, қажетті есептеулер жасауға, суреттерін салуға уақыт беріледі, ал улгерімдері төмендеріне нақты сұрақтың тізімі, жауап берудің жоспар үлгісі ұсынылады.
Оқушыларды топтарға бөлгенде олардың оқуға және жұмысқа деген қабілеті ескеріледі. Оқуға қабілеттік деп оқушының неғұрлым қысқа мерзім ішінде білімнің биік деңгейіне жету қабілетін түсінеміз. Бұл белгі бойынша оқуға қабілеті жоғары, орташа және төмен деп үшке бөлуге болады, Сыныпта барлық балалардың ойлау қабілеті бірдей емес. Сондықтан, сабақ кезінде әрқайсының деңгейіне қарай жұмыстың түрін таңдап, сол тақырыпты игеру көзделсе, өте пайдалы. Біз өз іс - тәжірибемізге осыларды енгізіп, жұмыс жасап келеміз. Біздің басты мақсатымыз - сынып оқушыларының ерекшелігін анықтау.
Бұл тұрғыдан алғанда, әрбір оқушыны өз мүмкіндігіне қарай білім, дағды алатындай етіп окытқан жөн. Мысалы, қабілетті оқушылар сыныпта логикалық ойлауы жетілген, оқулықпен жұмыс істей алатын оқушылар үшін жаңа материалды түсіндіргенде проблемалық ізденіс әдісін қолданған дұрыс. Ал орташа, нашар оқушылары көп сыныпта репродуктивті әдісті қолдана отырып, сабақты ойын, әңгімелеу түрінде өткен ұтымды. Саралап оқытудың ең басты шарты - сынып оқушылары үш топқа бөлу. Бірінші топқа мынадай оқушылар топтастырылады: қабілеті жоғары, білім, білік дағдылары қалыптасқан, өз бетімен ойлау кабілеті бар, сабаққа деген белсенділігі күшті, мұғалім көмегін қажет етпейтін топ. Бұл топта жүргізілетін жұмыстың мақсаты - оқушы бойында ғылыми бағытта ойлау қабілетін калыптастыру.
Орташа қабілетті оқушылар екінші топты құрайды. Білім, білік дағдылары әлі тұрақсыз, өзіне - өзі көп сене бермейтін, мұғалімнің белгілі мөлшерде көмек көрсетуін қажет ететін оқушылар. Мұнда алға қойылатын мақсат - білім, білік дағдыларының тұрақты болуына, өз бетімен жұмыс істеу қабілетінің дамуына ықпал ету, олардың бірінші топқа көшуіне көмектесу.
Үшінші топқа үлгерімі төмен оқушылар жатқызылады. Бұлар тұрақты назарды ұстауды, білім, білік дағдыларын қалыптастыруда мұғалімнің үлен күш жігер жұмсауын, жүйелі жұмыс жүргізуін, яғни мұғалім көмегін көп қажет ететін оқушылар.
Көмекті қажет ететін окушылар құрамы толық болмауы тиіс. Оқушы мүмкіндігіне карай мұғалім ол оқушыны ойша басқа топқа ауыстырады. Мұндай әртүрлі топтардың барлығы туралы ешқандай тізім жасалмауы тиіс. Тек соңдай топтардың бар екендігін сабақты жоспарлағанда, үйге тапсырма бергенде ескеру қажет. Үшінші топтағы оқушылармен саралап жұмыс жүргізу үшін дайын сызба - нұсқаларды, жоспарларды, тезистерді, алгоритмді, есептердің үлгілерін т.б. пайдаланады. Үй тапсырмасын орындату - маңызды нәрсе. Үй тапсырмасын бергенде оны оңтайландыру критериіне сүйене отырьш, оқушының нақты мүмкіндігін ескерген жөн. Үй тапсырмасы нашар оқушыны жетілдіре түссе, ал қабілетті оқушы ең жоғары деңгейде дамуы тиіс. Мысалы, қабілетті оқушыға күрделі есеп берсек, әлсіз оқушыларға реферат жазу, сызу, тағы басқада ережелерді берген дұрыс.
Саралап оқыту әдісін қалданғанда, мұғалім әрбір сынып педконсилиумымен толық әрі жете таныс болуы керек. Бұл ең маңызды басты шарт. Соңда ғана оқушыларды саралап оқытуда сызба бойынша жұмысты ұйымдастыру әрі оны жүйелі жүргізу жақсы нәтиже берері даусыз.
Дамыта оқыту технологиясы
Дамыта оқыту - күрделі құрылымды, біртұтас педагогикалық жүйе. Оның нәтижесінде әр оқушының өзін-өзі өзгертуші субьект дәрежесіне көтерілуі көзделіп, оқыту барысында соған лайық жағдайлар жасалады.
Дамыта оқытудың дәстүрлі оқытудан айырмашылығы: көздеген мақсатында, мәнінде,мазмұнында, дамытудың негізгі факторында,
мұғалімнің рөлі мен атқаратын қызметінде, әдістәсілдерінде, оқушының ілім алу белсенділігінің түрінде, оқыту үрдісі мүшелерінің әрекеттестік
ерекшеліктерінде, олардың қарым-қатынас сипатында,танып-білу үрдісін ұйымдастыру түрлерінде көрінеді.
Оқушы дамуының негізі-оқу әрекеті. Оқу әрекеті-әрбір
сабақтың өзегі. Оқыту мен дамыту арасында тығыз байланыс бар.
Дамыта оқытудың В. В. Давыдов жасаған жүйесінің көздеген
мақсаттарына жету тек баланың белсенділігіне байланысты.
Осыған орай, бұл жүйенің әдіс - тәсілдері де оқушының белсенділігін ұйымдастыруды, талдап, көмектесіп отыруды көздейді. Дамыта оқытуда баланың ізденушілік-зерттеушілік әрекетін ұйымдастыру басты назарда ұсталады. Дамыта оқыту технологиясы негізінде сабақ үш құрамдас бөліктен тұрады:
* Оқу мақсаттарының қойылуы
* Оны шешудің жолдарын бірлесе қарастыру
* Шешімнің дұрыстығын дәлелдеу
Бұл үшеуі - дамыта оқытудың В.В. Давыдов жасаған жүйесінің негізгі компоненттері. Мақсатты шешу іштей талқылау, сонан соң жинақтау арқылы жүзеге асады. Мұғалім сабақ процесін ұйымдастырушы, бағыттаушы ролінде. Шешім табылған кезде әрбір оқушы оның дұрыстығын өзінше дәлелдей білуге үйретеді.
Дамыта оқыту технологиясы - жеке тұлғаны өз бетімен дамыту құралы. Ол баланың білім алуға әрекет етуін ұйымдастыратын оқыту. Онда мұғалім жай ғана мұғалім емес, танымдық іс әрекетті ұйымдастыратын ұжымдық істердің ұйтқысы, бала интеллектісінің көзін ашуға, шығармашылығын дамытуға, баланы ойлауға үйрететін ерекше күш болып табылады. Мұндай сабақтарды, яғни, баланы ойлауға үйрететін сабақтарды біз дамыта оқыту сабақтары дейміз.
Дамыта оқыту сабақтары арқылы біз оқушының сезімін, түйсігін; ынтасын, қабылдауын; зейінін, есте сақтау қабілетін; ой, логика, қиял, болжамын; ерік-жігерін; оқу іс-әрекетін, дағдысын , өз бетінше ізденісін, т.б. жеке сапалық қабілеттерін дамыта аламыз.
Дамыта оқытудың маңыздылығы: Жеке тұлғаның шығармашылықпен еркін айналысуына, ізденуіне, жан-жақты дамуына жағдай жасау.
Дамыта оқытудың тиімділігі: Оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастыру, яғни ақыл-ойы мен өзіндік тұжырымы арқылы ғана жаңа тақырыпты саналы түрде меңгеру дағдыларын қалыптастырады.
Дамыта оқыту жүйесінде оқушылардың ойларын жетілдірудің маңызы зор:
Біріншіден дамыта оқытуда білім даяр күйінде берілмейді, оған оқушы өз оқу әрекеті арқылы қол жеткізеді. Сабақтың алғашқы ізденіс кезеңінде жаңа ақпарат жайлы не білетіндіктерін ортаға салып, мәселені өз беттерінше шешуге талаптанады. Сөйтіп олар осы мәселе туралы өз білімдерінің жеткіліксіз,таяз екенін сезіну арқылы сабаққа деген қызығушылықтары оянады, ішкі түрткілері пайда болады.
Екіншіден - дамыта оқытуда оқушы жоғары қиындықтағы мәселелерді шеше отырып өзінің санасының саңылауларын ашады. Әр оқушының өзінің деңгейіне дейін дамуға қол жеткізе алады. "Жақсы оқушы", "Жаман оқушы" ұғымының болмауы, балаларды танымдық әрекеттерге ұмтылдырады, құштарлығын арттырады.
Үшіншіден - оқушының жеке басын дамытатын басты құрал - ол өзінің әрекеті. Сол себепті дамыта оқытудағы оқыту әдістері оқушыны белсенді жұмысжағдайына қоя отырып, мәселелерді, қайшылықтарды шешу мақсатын қояды.
Төртіншіден - дамыта оқыту жүйесінің нәтижелі болуы оқушы мен мұғалімнің арасындағы жаңаша қарым-қатынасы арқасында ғана өз жемісін береді. Сол себепті дәстүрлі жүйедегі әміршілдік стиль бұл жерде тиімсіз, оқушы "орындаушы", "мұғалімнің тасасындағы" объект емес.
Бала сабақта өзінің өмірден көрген-білгендерін айтып, оны жолдастарымен бірге талқылап отырады. Қарама-қайшы білімдер ойды дамытады. Мұғалімнің жұмыс стилі сыныптағы нақты жағдайға байланысты өзгереді. Мұғалімнің сүрағы мен тапсырмалары біржақты жауаппен шектелмей, оқушыны өз көзқарасын айтуға, өз бағасын беруге итермелейді.
Осыған сәйкес сабақ жаңа материалды оқудан басталуы мүмкін. Дәстүрлі оқытуда уақыттың көбінде мұғалім сөйлейді. Дамыта оқытуда мүғалім баланың өз ойын, өз бақылауларын, танымын айтуына жағдай жасайды. Сыныптағы тәртіп ұғымы өзгереді. Оқушылар жұмыс барысында шулайды, күледі, бір-бірімен әзілдеседі.
Оқушы бағдарламаны өте жақсы меңгермесе де, оқуға деген ынтасы пайда болып, сынып ұжымымен байланысы жаңсарса, дүние туралы түсінігі, онымен қатынасы өзгерсе, онда оқыту өте тиімді (пайдалы) жүрген деп бағаланады.
Баланы жалпы дамытатын жаңа мәселелерді (сұрақтарды) талдау, жолдасының көзқарасымен келісу немесе оған күдіктене қарау, өз пікірі дұрыс болмаса бас тарту. Ақыл-ой іс-әрекетінің алуан түрін орындау кезінде бала қиындықты жеңіп, табысына қуанады, қанағаттанады. Баға қойылмауы сыныпта жақсы жағдай туғызады.
Бастауыштан орта сыныптарға өткенде қиындық болады. Дамыта оқыту рефлексияға қабілеттілік сияңты бағалы сапаны қалыптастырады. Рефлексия - өзінің психикалық жағдайы туралы ойлануы, өзінің толғаныстарын таңдай білуге бейімділік. Бала өзінің мінез-құлқын, жүріс-тұрысын реттеп отырады. Бала өз бетімен білім алуға ұмтылады. Білімді өз бетімен алу көңілге жақсы сезім ұялатады. Өзін жақсы көру достық, өмірді сүю сияқты қасиеттердің негізі.
Проблемалық оқыту технологиясы
Проблемалық ситуацияның рөлі мен мәнін айқындау оқу процесін оқушының белсенді ойлау қызметінің психологиялық-педагогикалық заңдылықтарын дәйектілікпен есепке алу негізінде қайта құру идеясына алып келді. Жаңа педагогикалық фактілерді теориялық ой елегінен өткізу барысында проблемалық оқытудын негізгі идеясы анықталады: білімдердін елеулі бөлігі оқушыларға даяр күйінде берілмейді,оларды оқушылар проблемалық ситуация жағдайларындағы дербес танымдық іс-әрекет процесінде алады.
Проблемалық оқытудың ең негізгі мақсаты-қазіргі заманғы ғылым жетістіктеріне сүйене отырып, продуктивтік және творчестволық оқу процесінің логикалық жолдарын баяндау. Міндеттер: мұғалімнің проблемалық оқыту процесінің ұйымдастыруының негізгі тәсілдері мен формаларын көрсету, оқытудың ғылымилық дәрежесін жоғарылатып, оқушылардың неғұрлым тиімді жалпы дамуына жағдай тудыру.
Қазіргі педагогикалық оқыту процесінде балаларды жалпы дамыту мәселелері зерттелуде. Жан-жақты және үйлесімді дамыған жеке бастың аса маңызды көрсеткіші - жоғары дәрежедегі ойлау қабілетінің болуы. Егер оқыту творчестволық қабілеттерді дамытуға алып келетін болса, онда мұны сөздің қазіргі мағынасында дамыта оқыту деп санауға болады, ал егер олай болмаса, онда басқа емес, тек оқыту процесін активтендіру туралы,оның тиімділігі туралы айтуға болады.
Дамыта, яғни жалпы және арнайы дамуға алып келетін оқыту деп мынадай оқытуды айтады: бұл оқыту жағдайында мұғалім, ойлауды дамыту заңдылықтарына сүйене отырып, арнайы педагогикалық құралдар арқылы оқушыларының ғылым негіздерін оқып үйрену процесінде ойлау қабілеттері мен танымдық қажеттерін қалыптастыру жөнінде нысаналы жұмыс жургізеді. Осындай оқыту, біздің ойымызша, проблемалық немесе проблемалық-дамытушы оқыту болып табылады.
Проблемалық оқытуды, ол оқыту процесін күшейтетін болғандықтан, активтендіруімен тенестіреді. Оқытуды активтендіру, мектеп оқушысының белсенділігі, оқушының танымдық белсенділігі, проблемалық оқыту терминдері көбінесе сараланбай қолданылады. Оқытуды активтендіру принципін оқушыларын ақыл-ой жұмысын күшейту жолында күрескендердің бәрі-ақ ұсынып келді. Алайда бұл ұғымдардың мазмұнын анықтауда да, белсенді оқудың мәнін түсінуде де пікір бірлігі болмады.
Егер ойлау психологиясының қорытындыларын ескеретін болсақ, оқытуды активтендіру мен проблемалық оқыту ұғымдарының айырмашылық мәні жақсы түсініледі. Психологтар белсенді ойлау, өздігінен ойлау, творчестволық ойлау ұғымдарын айқын ажыратады. Ойлау әрқашан белсенді және әртүрлі дәрежеде болады. Сондықтан оқудың кез келген үрдісі белсенді.
Проблемалық оқыту оқушыларды ақыл-ой әрекеттеріне бұлайша жаттықтыруға әкеп саймайды. Проблемалық оқыту жолымен активтендірудің мақсаты-оқушылардың ұғымдарды меңгеру дәрежесі көтеріп, кездейсоқ, стихиялы түрде қалыптасқан тәртіптегі жекелеген ойлау операцияларына емес, қайта стереотипті емес міндеттерді шешуге арналған ақыл-ой әрекеттерінің жүйесіне үйрету. Бұл белсенділік мынадан көрінеді: оқушы фактілік материалды талдап, салыстыра, синтездей жалпырастыра, нақтылай отырып, одан өзі жаңа информация алады. Басқа сөзбен айтқанда, бұл-бұрын менгерген білімінің көмегі арқылы білімдерін кеңейту, тереңдету және бұрынғы білімдерін жаңаша қолдану болып табылады. Бұрынғы білімдерін жаңаша қолдануға кітап та, мұғалім де үйрете алмайды мұны тиісті ситуацияға тап болған оқушы іздейді әрі табады. Оқушылардың ақыл-ой әрекеттерінің жүйесіне біртіндеп ие болуы шеберліктердің, дағдылардың, сондай-ақ әрекеттер жасау тәжірибесінің жинақталуына, ақыл-ой қызметінің сапасының өзгеруіне, әдетте ғылыми, сыни, диалектикалық деп аталатын ойлаудың ерекше типінің қалыптасуына алып келеді.
Проблемалық оқытудың мақсаты-ғылыми таным нәтижелерін, білімдер жүйесін ғана меңгеріп қоймай, сонымен бірге бұл нәтижелерге жету жолының өзі де, процесінде меңгеру, оқушының танымдық дербестігін қалыптастырып, оның творчестволық қабілеттерін дамыту.
Проблемалық оқыту процесін ұйымдастырудың негізінде оқушының оқу-танымдық ізденіс әрекетінің (білімдерді проблемалық меңгерумен байланысты) принципі, яғни олардың ғылым қорытындыларын, әрекет тәсілдерін ашу, жаңа нәрселерді немесе білімдерді практикада қолданудың тәсілдерін ойлап табу принципі жатыр.
Проблемалық оқытуда мұғалімнің түсіндіруі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
№34 ЖББОМ КММ
БЕРЛИБЕКОВ ЖАНАТ МАДЕНИЕТОВИЧ
АКЫЛТАЕВА МАЙРА АМАНГЕЛЬДИЕВНА
БУХАРБАЕВА ЗАМЗАГУЛЬ ГАЗИЗОВНА
БІЛІМ БЕРУДЕГІ НОУ-ХАУ
Қарағанды, 2020
ӘОЖ 374.31
КБЖ 74.202.4(5Қаз)я7
А95
Рецензент:
Мукушева Меруерт Алтынбековна, Өрлеу біліктілікті арттыру ұлттық орталығы АҚ филиалы Қарағанды облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының Білім беру үдерісін психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу кафедрасының аға оқытушысы, тренер, п.ғ. магистрі
Берлибеков Ж.М.
А 95 Білім берудегі ноу-хау: әдіс.құрал құраст.: Берлибеков Ж.М., Акылтаева М.А., Бухарбаева З.Г.. - Қарағанды, Colorprint 2020. - 48б.
Бұл әдістемелік құралда қазақстандық жалпы білім беретін мектептеріндегі қолданылатын инновациялық педагогикалық технологияларға талдау жасалған Сонымен қатар, шетелдегі педагогикалық әдістемелер мен технологиялардың ерекшеліктері саралған.
Әдістемелік құрал білім беру жүйесінің жетекшілеріне, мектеп мұғалімдеріне арналған.
ӘОЖ 374.31
КБЖ 74.202.4(5Қаз)я7
(C) №34 ЖББОМ ... ,2020
(C) Colorprint ... ,2020
Мазмұны
БЕРЛИБЕКОВ ЖАНАТ МАДЕНИЕТОВИЧ
№34 ЖББОМ КММ директоры
Құрметті оқырман!
Заманауи мұғалім мақсаттарды дамыту, оқушыларды оқыту нәтижелерінің жүйесі, жаңартылған оқу бағдарламаларын енгізу жағдайында жұмыс істейді. Бұл жағдайда, мұғалімнің кәсіби дамуы маңызды ресурс болып саналады.
Осы басылымның негізгі термині - ноу-хау, мектептетегі жаңашылдық процестер тиімділігінің сапалы өсуін қамтамасыз етуге бағытталған енгізілген жаңалықты түсінеміз.
Ұжым инновациялық қызмет арқылы мобильді, креативті бола алатыны анық. Білім беру қызметтері нарығындағы ұйымның бәсекеге қабілеттілігі инновацияларды енгізу саясаты арқылы қамтамасыз етілуі мүмкін.
Бұл ретте инновациялар өз алдына мақсат бола алмайды. Ұжымның инновациялық белсенділігі көбінесе метеп жүйесінің ішкі және сыртқы сын-тегеуріндерімен айқындалады. Біліктілікті арттыру институттары инновациялардың өнімділігі арқасында тұтынушы үшін тартымды, түсінікті болады!
Білім берудегі ноу-хау басылымы Сіздерге ... ..мүмкіндік береді деп ойлаймыз.
Айта кетейік, Ноу-хау (ағылш. know how - қалай екенін білу) - көпшілік әлі біле бермейтін және сауда-саттық тауары бола алатын немесе басқалардың алдында бәсекелі болу үшін пайдаланыла алатын ерекше технологиялар, білімдер, мен қабілеттер.
Оқырман бағалау мен салыстыру негізінде, біріншіден, біз қарастырған инновацияларды өз қызметінде қолданудың орындылығы туралы ақпарат жинауға, екіншіден, ол жұмыс істейтін ұйымның тиімділігін арттырудың өзіндік инновациялық ресурсын дамытуға жүгінуге мүмкіндік алады деген ойдамыз.
Біз өз тәжірибемізбен, табыстылық кейстерімен бөлісуге дайынбыз!
Акылтаева Майра Амангельдиевна, Бухарбаева Замзагуль Газизовнаға және барлық әріптестеріме шығармашылық рухы, белсенді ізденісі және ұжым өміріне инновацияларды енгізгені үшін шын жүректен алғыс айта отырып, толағай табыс тілеймін!
Кіріспе
Еліміздегі интеллектуалдық әлеуеттің деңгейін айқындайтын ҚР білім беру жүйесін модернизациялау ісі әрбір білім беру ұйымынан оқу - тәрбие қызметінің тиімділігін үнемі арттырып, жаңартып, сапасын жақсартып отыру жолдары мен механизмдерін іздестіруді талап етеді.
Білім берудің жүйе құраушы екі негізгі компоненті - оның мазмұны мен аталмыш мазмұнды ұсынатын тәсілдері - жаһандық үрдіс жағдайында жалпы білім беру кеңістігін стандарттауға байланысты жоғарыда көрсетілген екі компонентке қатысты жаңа шешімдерді іздестіру қажеттілігіне негізделеді. Сонымен қатар, егер білім беру мазмұны оның процессуалдық тараптарына қатысты тұрақты шаманы көрсетсе, онда инновациялық шешімдерге мұқтаж алдымен педагогикалық үрдістердің технологиялық аспектілері.
Педагогикалық технологиялар процессуалдық санат болып табылады және қызметтің нақты жүйесінен тұрайды. Заманауи технологиялардың шығуы және таратылуы оның қызметінің өзгеруін, мақсатты тұрақтылықтардың, құнды бағдарларының, нақты білім, білік, дағды мен шеберліктерінің қайта құрылуын білдіреді. Сондықтан да, осы инновациялық үрдістер ең алдымен педагогикалық ойлаудың инерттілігін жеңуді талап етеді.
Соған орай, Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептерінде қолданылып жүрген заманауи педагогикалық технологиялар мен әдістемелерге өткізілетін мониторинг жаңаша тұрпатты және өзекті болып табылады.
Білім беру ісіндегі стратегиялық басты бағыттардың бірі - мектептің инновациялық қызметі. Т.И.Шамова, П.И. Третьяковтың пікірі бойынша, инновациялық қызмет - озат тәжірибенің білім беру мекемесін дамытуға көмектесетін батыл жаңалықтары бар өзіндік ерекше формасы
Инновацияны білім беру процесіне қатысты қарастырғанда, оқыту мен тәрбиелеудің мақсаты, мазмұны, формалары, әдістеріне және мұғалімдер мен оқушылардың бірлескен аналитикалық қызметін ұйымдастыруда жаңалық ендіру дегенді білдіреді.
Мектеп қызметіндегі атқаратын рөліне байланысты инновациялық процесс шектеулі, эпизодтық тұрғыдан ғана жергілікті сипатта қолданылуы не оқу-тәрбие салаларын түгел қамти отырып, олардың дамуына ықпал ететін деңгейде, яғни кең ауқымда қолданылуы да мүмкін; жоғары тұрған органдардың бастамасымен және солардың санкциясымен қолданысқа ендірілген процесс болуы да, мектептің өз ішінен шыққан, бұрынғыша жұмыс істеуге болмайтынын білген мұғалімдер бастамасынан туындаған процесс болуы да мүмкін; оның негізі осы процесс субъектілері ретіндегі мұғалімдердің толыққанды инновациялық қызметі болса ғана ойдағыдай нәтиже береді; прогрессивтік мәні бар жаңалықтарды жасау, игеру, пайдалану, қолданысқа ендіру және тарату жөніндегі кешенді инновациялық қызмет; заманауи білім беру ісін дамытудағы заңдылық болып табылады; бұл процесте білім беру ісінің дамуына ықпал ететін қызметтік, тұлғалық-ізгіліктілік, акмеологиялық және ықпалдастық секілді құрылымдық элементтер бар.
Сондай-ақ, мотив - мақсат - міндет - мазмұн - форма - әдіс - құрал - соңғы нақты нәтиже секілді компоненттер бірлігіне сәйкес өзге де ортақ элементтер мол; мектеп әкімшілігінің, мектеп психологының, ғылыми кеңесшінің, сарапшының, мұғалімдердің инновациялық процестегі белсенділік және жауапкершілік деңгейін көрсететін субъектілік элемент; мазмұндық элементі тәрбие, оқыту және дамыту процесіндегі өзіндік ерекшеліктерді білдіреді; жаңалықты одан әрі дамытудың циклды сипаты; оның түпнұсқалығын, бірегейлігін, тұрақтылығын аттестаттау, лицензиялау, стандарттау, мониторинг процестері, табыс портфолиосын жасау сияқты процестер қамтамасыз етеді (П. И. Третьяков, С. К. Исламгулова, В. М. Монахов, Г. К. Селевко, Т. М. Мажикеев идеялары пайдаланылды).
Білім берудегі инновациялық процесстер
Инновация -- жаңалық, жаңашылдық, өзгеріс деген ұғымды білдіреді. Инновация құрал және процесс ретінде әлдебір жаңалықты ендіру деген сөз.Педагогикалық процесте инновация оқыту мен тәрбиенің тәсілдері, түрлері мақсаты мен мазмұнын, мұғалім мен оқушының бірлескен қызметін ұйымдастыруға жаңалық енгізуді білдіреді.
Жаңа енгізілген немесе инновация адамның кәсіптік қызметінің бәріне де тән болғандықтан, ол табиғи түрде зерттеудің, талдаудың және тәжірибеге енгізудің нысанасына айналды. Инновация өздігінен пайда болмайды. Ол ғылыми әдістердің, жекелеген мұғалімдер мен тұтас ұжымның озық педагогикалық тәжірибесі. Бұл процесс стихиялы дамымайтындықтан ол басқаруды қажет етеді. Педагогикалық процестің инновациялық стратегиясында жаңашылдық процестерді тікелей алға апарушылар ретінде мектеп директоры, мұғалімдер мен тәрбиешілердің рөлі арта түсуде. Оқыту процесінің көптүрлілігіне қарамастан - дидактикалық, компьютерлік, проблемалық, модульдық және басқа -- жетекші педагогикалық қызметті іске асыру мұғалімнің еншісінде қалып отыр. Оқу-тәрбие процесіне қазіргі заманғы технологиялардың енгізілуіне байланысты мұғалім мен тәрбиеші кеңесшінің, ақылшының және тәрбиешінің қызметін одан әрі игеруде. Мұғалімнің кәсіптік қызметі арнаулы, пәндік білімдермен ғана шектелмей, педагогика мен психологияның, оқыту мен тәрбие технологиясы салаларының қазіргі заманғы білімдерін де қамтитын болғандықтан мұғалімнен арнайы психологиялық - педагогикалық дайындық талап етіледі. Осы негізде педагогикалық инновацияны қабылдау, бағалау және іске асыруға дайындық қалыптасады.
Білім берудегі инновациялық процестердің мәнін педагогиканың маңызды екі мәселе құрайды. Олар -- озық педагогикалық тәжірибені зерттеу, жинақтау және тарату проблемасы және педагогикалық-психологиялық ғылымдардың жетістігін практикаға енгізу мәселесі. Осыған сәйкес инноватика, инновациялық процесстердің мазмұны мен механизмі осы кезге дейін бір-бірінен оқшау қарастырылып келген өзара тығыз байланысты екі процестің тұтастығы тұрғысынан қарастырылуы керек, яғни инновациялық процестің нәтижесі теория мен практиканың бір біріне кіріктірілгеннен пайда болатын тәжірибе барысында теориялық жаңалықтарды қолдануы керек. Бұның барлығы педагогикалық жаңалықты жасау, игеру және пайдалануда басқару қызметінің маңыздылығына көз жеткізе түседі. Өйткені, мұғалім жаңа педагогикалық технологияның, теория мен стратегияның авторы, талдап жасаушысы, зерттеушісі, тұтынушысы және насихатшысы қызметін атқарады. Осы процесті басқару мұғалімнің өз қызметінде әріптестерінің тәжірибесі немесе ғылымындағы жаңа идеялар, әдістемелерді дұрыс тандап, бағалау және қолдануын қамтамасыз етеді. Ал педагогикалық қызметте инновациялық жаңашылдықтың қажеттілігі бірқатар жағдайлармен айқындалады.
Біріншіден, қоғамда жүріп жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістер білім беру жүйесін, әдістемесі мен түрлі типтегі оқу орындарының оқу тәрбие процестерін ұйымдастырудың технологиясын түбірінен жаңартуды талап етуде. Педагогикалық жаңалықты жасау, игеру және пайдалануға негізделген мұғалім мен тәрбиеші қызметінің инновациялық бағыттылығы білім беру саясатын жаңартудың құралына айналда.
Екіншіден, білім беру мазмұнын ізгілендірудің күшеюі, пәндерінің көлемі ме құрамының үнемі өзгеріске ұшырауы, жаңа оқу пәндерінің енгізілуі жаңа ұжымдық формалар мен оқыту технологиясын үздіксіз іздестіруді талап етеді. Осы жағдайда мұғалімдердің кәсіби біліктілігінің рөлі мен беделі арта түседі.
Қазақстан мектебінің алдына қойып отырған мақсаты -- инновациялық оқыту технологиясы арқылы оқу мен тәрбие жұмысын дамыту, еліміздің әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсарту бағытында оқушыларға жүйелі, нақты білім беру.
Әлемнің жетекші елдерінің көпшілігі білім беру жүйесін, білім берудің мақсатын, мазмұны мен технологияларын оның нәтижесіне қарап бағалайды. Білім берудің қазіргі негізгі мақсаты білім алып, білік пен дағды, іскерлікке қол жеткізу ғана емес, солардың негізінде дербес, әлеуметтік және кәсіби біліктілікке -- ақпаратты өзі іздеп табу, талдау және ұтымды пайдалану, жылдам қарқынмен өзгеріп жатқан бүгінгі дүниеде лайықты өмір сүру және жұмыс істеу болып табылады.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер -- бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелетін міндеттер ауыр деген болатын. Қазіргі заман мұғалімінен тек өз пәнінің маманы болу емес, тарихи танымдық, педагогикалық -- психологиялық сауаттылық, саяси экономикалық білімділік және ақпараттық сауаттылықты талап етілуде, яғни мұғалім жан-жақты, іздемпаз, заманына сай, білім беруде жаңалыққа жаны құмар, шығармашылықпен жұмыс істеп, оқытудың озық технологиялары мен инновациялық әдістерді сабақ үрдісінде тиімді пайдалана алатын білігі мен білімі жоғары болу керек деген сөз.
Қазіргі кезеңде оқытудың инновациялық технологияларын мектеп практикасына белсенді түрде ендіру -- қоғам талабы. Қазіргі инновациялық технологиялар педагогика ғылымы мен практикасының жетістіктерін, дәстүрлі тәжірибедегі құнды дүниені, әлеуметтік прогрестің жетістіктерін, қоғамдағы гуманизация мен демократия жемісін жинақтаушы қызметін атқарады. Инновациялық процесті зерттеу барысында жүйенің бір жағдайдан екінші жаңа жағдайға көшуі және жаңалықты енгізу процесіне басшылық жасау мәселелерін зерттеу маңыздылығы Н. В. Горбунова, М. В. Кларин, А. В. Лоренсов, М. М. Поташник, П. И. Пидкасистый, Л. И. Романова, В. И. Загвязинский, А. Я. Найн, Т. И. Шамова, О. Г. Хомерики, Н. Р. Юсуфбекова және т. б. зерттеулерінде қарастырылған.
Қазақстанда білім беру саласындағы инновациялық технологиялар арқылы оқытудың мәселелерін Ш. Т. Таубаева, Н. Н. Нұрахметов, С. Н. Лактионова, Е. З. Батталханов, Қ.Қ.Қадашева, Т. О. Балықбаев, Ж.А.Қараев, Г. К. Нұрғалиева, К.Бұзаубақова, С. Д. Мұқанова, Н. И. Хван, Л. Е. Румянцева, З. У. Имжарова, М. М. Мұқаметқалиқызы және т. б. педагог-ғалымдар зерттеген. Педагогтардың кәсіби сапасын арттыру, олардың педагогикалық білігін қалыптастыру О. А. Абдуллина, С. И. Архангельский, Н. В. Кузьмина, В. А. Сластенин, Г. А. Уманов, Н. Д. Хмель зерттеулерінде; мұғалімнің инновациялық және психологиялық-педагогикалық даярлығын жетілдіру М. И. Дьяченко, Г.Қ.Нұрғалиева, К.Бұзаубақова еңбектерінде, мұғалімдердің ғылыми-әдістемелік дайындығын жетілдіру А. Е.Әбілқасымова, Б. Б. Баймұханов, Е. Ы. Бидайбеков, К. К. Закирьянов, М.Ә.Құдайқұлов, Қ.Қ.Қабдықайыров, Е.Ө.Медеуов, Д.Рахымбек, С. Е. Шәкілікова, Б.А.Әлмұханбетов еңбектерінде зерттелген.
Кейінгі жылдары жиі пайдаланылып келе жатқан жаңа ұғымдардың бірі -- инновация. Инновацияны жете түсініп, инновациялық әдіс-тәсілдерде мектеп өміріне кеңінен енгізу жас ұрпақтың саналы да сапалы білім алудың бірден-бір шарты болып табылады. Инновация сөзі латын тіліндегі іn (ішіне) novus (жаңа) сөздерінен құралып, жаңару, жаңалық, өзгеру деген мағынаны білдіреді. Инновация ұғымының шығу кезеңі мен тарихын дәл анықтау мүмкін болмаса да, бұл ұғым қоғамдық ғылымдарға жаратылыстану ғылымдарынан келген деп есептеледі. Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді сараптау нәтижелері новация мен инновация ұғымдарын жеке-жеке қарастыру керектігін көрсетті. Дегенмен, әдебиеттерде осы екі ұғымның әртүрлі анықтамалары кездеседі. Инновация ұғымын энциклопедиялар мен сөздіктерде әртүрлі анықтамаларын кездестіруге болады. Қазақстанда ең алғаш инновация ұғымын қазақ тілінде анықтаған ғалым, профессор Немербай Нұрахметов. Ол Инновация, инновациялық үрдісі деп отырғанымыз білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға байланысты бір бөлек қызмет деп көрсетеді.
Технология ұғымы соңғы кездері ең көп қолданылатын ұғымдардың біріне айналды. Технология ұғымының оқытудың технологиясы, педагогикалық технология, білім беру технологиясы, тәрбие технологиясы, қарым-қатынас технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу технологиясы, модульдік технология, топтық оқыту технологиясы сияқты психологиялық-педагогикалық ұғымдармен байланысы саналуан. Жоғарыда аталған технологиялардың қай түрі болмасын, өзінің мәнін анықтап, сипаттама беруді қажет етеді. Қазіргі кезеңдегі ғылыми айналымда технология және технологиямен байланысты жеке ұғымдарға берілген анықтамалар баршылық. Алайда білім беру жүйесінде дәл қазіргі кезеңде жүріп жатқан процестердің технологиясының мәнін ашып, түсіндіретін жалпы анықтама жоқ. Технология термині алғаш рет 1940 - 50 жылдары шет елдерде пайда болды және ол педагогикалық процесте технологиялық құралдар мен оқыту бағдарламаларын пайдалануға байланысты болды. Технология -- өнім алу барысында шикізаттың, материалдың немесе жартылай шикі заттың қалыбын, қасиетін, формасын өңдеу, әзірлеу не өзгерту әдістерінің жиынтығы. Ш. Т. Таубаева оқытудың қазіргі технологияларының аттарын атап көрсетіп, олардың мақсаттарын, тұжырымының және мазмұны мен әдістерінің ерекшеліктерін сипаттап көрсетеді. Жұмыста педагог-ғалымның зерттеулері басшылыққа алынған.
Сонымен, педагогикалық технологиялардан төмендегілерін бөле жарып көрсетуге болады:
Білім беруді ізгілендіру технологиясы -- оқушыны азамат етіп тәрбиелеу, олардың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту баланың жаны мен жүрегіне жылылық ұялату (Ш.Амонашвили).
Ойын арқылы оқыту технологиясы -- дидактикалық, тәрбиелік, дамытушылық, әлеуметтендірушілік мақсатқа жету. Ойындық іс -- әрекеттің педагогикалық механизмі жеке бастық, өзіндік талап -- талғамдарына сүйенеді. Баланың бойындағы білімділік, танымдық, шығармашылық қасиеттерін аша түсуді көздейді (Л. С. Рубинштейн, Д. Б. Эльконин, З.Фрейд).
Проблемалық оқыту технологиясы -- оқушының өз бетімен ізденуге үйрету, олардың танымдық және шығармашылық икемділіктерін дамыту.
Тірек белгілері арқылы оқыту технологиясы -- (В. Ф. Шаталов) мынаны көздейді -- білім, білік, дағдыны қалыптастыру, барлық баланы оқыту, оқытуды жеделдету.
Түсініктерді қабылдау арқылы оқыту технологиясы -- (С. Н. Лысенкова) барлық баланы табысты оқыту. Оқу материалының бірізділігі, жүйелілігі, саралау, әр оқушыға берілетін тапсырманың қолайлығы, бағдарламаның кейбір тақырыптатырының қиыншылықтарын жеңу, қиын тақырыптады біртіндеп оңайлату әдісін қолдану. Деңгейлеп саралап оқыту -- міндетті нәтижелерге негізделген. Білім, білік, дағдыны меңгерту, мемлекеттік стандарт көлемінде білім беру. Әр оқушыны оның қабілетімен мүмкіндік деңгейіне орай оқыту, оқытуды оқушылардың әртүрлі топтарының ерекшелігіне сәйкес бейімдеу, ыңғайлау.
Бағдарламалап оқыту -- (Б.Скиннер, Н.Краудер, В. Г. Беспалько) ғылыми негізде түзілген бағдарлама негізінде оқытудың тиімділігін арттыру, баланың жеке қасиеттерін ескере отырып оқыту.
Оқытудың компьютерлік технологиясы -- ақпаратпен жұмыс істей білуді қалыптастыру және қатынас қабілетін дамыту, жеке басты ақпараттық қоғамға даярлау. Мұнда оқыту оқушының тікелей компьютермен қатынасы арқылы орындалады.
Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы -- (Л.Джинна Стил, С.Куртик). Аталмыш бағдарламаның ішкі құрылымында ерекшелік бар. Бұл құрылым 3 деңгейден тұратын оқыту мен үйретудің моделі. Білімнің болашақта пайдаға асуы, қажетке жарауын қалыптастырады.
Өз-өздігінен даму технологиясы -- (М.Монтессори) баланы жан -- жақты дамыту, дербестікке тәрбиелеу, бала санасында нәрселер әлемімен ойлау әрекетінің бірігуі. Оқыту баланың дамуына сәйкес табиғи болуы керек, сонда бала өзін -- өзі дамытады.
Дамыта оқыту технологиясы -- (Л. С. Выготский, Л. В. Занков, Д. Б. Эльконин, В. Б. Давыдов) баланы оқыта отырып жалпы дамыту, яғни бала бойында еркіндік, мақсаткерлік, ар -- намыс қасиеттерін дамыту.
Модульдік оқыту тетехнологиясы -- (В. Б. Монахов) оқытудың тұтас технологиясын жобалау, алға қойған мақсатқа жетуді көздейтін педагогикалық үрдісті түзу, мұғалімге нәтижені талдап, түсіндіріп бере алатындай жүйені таңдау және құру.
Оқушылармен жүргізілетін қиындықтын алдын алу және түзету жұмысының жүйесін жасау. В. А. Максимова технологияларды былай ұйымдастыруды ұсынды:
1. Ойын технологиалары;
2. Терминдік технологиялар;
3. Ақпараттық технологиялар;
4. Диологтық технологиялар;
5. Құрылымдық ойлау технологиялары.
Казіргі кезде В. А. Максимованың бұл топтастыруы әрі қарай дамытылып, күрделендіріле кеңейтілді. Жалпы педагогикалық технологиялар 3 топқа бөлінеді.
Сондай-ақ әрбір инновациялық технологияның өзіндік ерекшеліктері бар. Олардың негізгі қарастыратыны оқытуды нәтижелі ету. Педагогикалық жүйедегі негізгі өзекті мәселе -- оқушылардың, студенттердің ойлау қабілетін дамытып, өздігінен жұмыс істеуге баулу, өз ойын тұжырымдауға дағдыландыру болғандықтан сабақ барысында кеңінен деңгейлеп, дамыта оқытудың модульдік әдісін жиі пайдалану қолдау табуда.
Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады. Инновациялық технологияларды пайдалана отырып оқытудағы басты нәрсе -- бұл білім алу және өздігінен блім алу негізінде адам қабілеттерін, икемділіктерін дамыту. Жаңа білім беру парадигмасында тұлғаның қызығушылықтарын қамтамасыз етуде тұтастық, бағыттылықпен бірге мықты негізділік (фундаменталдылық) те шешуші рөлге ие.
Сонымен, инновациялық білім беру өз құрамына жеке тұлғалық көзқарасты, білім алудың мықты негіздерін, кәсіби шеберлікті, екі мәдениеттің (техникалық және гуманитарлық) синтезін, жаңа ақпараттық технологияларды қолдануды біріктіреді.
Қазіргі білім салаларында қолданатын инновациялық педагогикалық технологиялар
Білім беру саласының қызметкерлері алдына қойылған мақсат -- оқытудың әдіс тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды меңгеру. Қазіргі таңда оқытушылар сабақ барысында инновациялық және интерактивтік технологияларды пайдаланып, сабақтың сапалы және жоғары дәрежеде өтуіне ықпал етіп отыр.
Жоғарыда айтылып кеткендей Қазақстанда ең алғаш Инновация ұғымына қазақ тілінде анықтама берген ғалым Немеребай Нұрахметов.
Әдіскерлер оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін қолданудың мынадай ерекшеліктерін атап көрсеткен:
* дербес оқыту технологиясы оқу-тәрбие үрдісінде ғылымның негіздерін игерту үшін ізгілік, адамгершілік қасиеттерді қалыптастыра отырып, жеке тұлғаның әлеуметтік-психологиялық жауапкершілін арттырады.
* қоғам мен табиғат заңдылықтарын кіріктіру негізінде меңгеруі;
* оқытушы білмейтін шығармашылық ізденіс негізінде өмірге келген жаңа қабілет;
* саралап деңгейлел оқыту технологиясында оқытудың мазмұны мен әдістері шығармашылық ізденіс іс-әрекет жасау негізінде адамның инновациялық қабілеттерінің қалыптасуына бағытталады.
* ақпараттық бағдарламалап оқыту - оқытудың мазмұнын пәнаралық байланыс тұрғысынан ұйымдастыру;
* иллюстрациялы түсіндірмелі оқытуда адам-қоғам-табиғат үйлесімдік бағыттағы дүниетанымында жүйелі саналы мәдениет қалыптасады;
* ізгілендіру технологиясында педагогика ғылымының алдыңғы қатарлы ғылыми жаңалықтарды тәжірибеде бала - субъект, бала-объект тұрғысынан енгізіле бастайды.
Ертеде қолданылып жүрген идеялар мен жаңалықтар жаңа бағытта ұсынылса, соның өзі инновация дегенді түсіндіреді. Инновация білім деңгейінің барынша көтерілуіне септігін тигізеді. Оның өмірге келуі мектептің өздігінен жұмыс істеуіне себепші болатын ішкі жағдайларға байланысты. Технологияны, ұйымдастыруды үнемі жаңғырта отырып қана, мектеп өз бағытын нығайта алады. Жаңалық еңгізу кез-келген мектептің жоғары жетістікке жетуінің негізгі факторы болып табылады.
Білім берудің негізгі мақсаттарын жүзеге асыруға бағытталған педагогикалық инновация қажеттілігі мына себептерге байланысты:
1. Сапа менеджменті жүйесі терең, тиянақы білім беруді талап етуіне орай озық технологияларды пайдалану.
2. Қазіргі заманғы және сапалы білімді қалыптастыруға ықпал жасайды.
3. Инновациялық қызмет педагогтің кәсіби өсуін , тұрақты өзін - өзін жетілдіруін, озық тәжірибелерді зерделеп, зерттеп игеруін қаматамасыз етіп, шығармашылық жауапкершілік сезімін арттырады.
4. Инновациялық білім педагогикалық әлемде жаңа құндылықтарды қалыптастырып, қарым - қатынастың жаңа жетілдірілген мәдениетін игереді..
5. Инновациялық үрдістер - педагогикалық сапалылық пен белсенділікті қалыптасытырып, кәсіби шеберлігін шығармашылықпен үйлестіру арқылы талаптар деңгейінде еңбек етуге жеткізеді.
Қазіргі инновациялық технологиялар педагогика ғылымы мен практикасының жетістіктерін, дәстүрлі тәжірибедегі құнды дүниені, әлеуметтік прогрестің жетістіктерін, қоғамдағы гуманизация мен демократия жемісін жинақтаушы қызметін атқарады. Педагогикалық жаңалық -- жаңа идеялар, әдістер, технологиялар ғана емес, педагогикалық процесс элементтерінің бірлігінің немесе жеке элементтерінің білім беру мен тәрбиелеудегі белгілі міндеттерді тиімді шешу жолы.
Кейінгі кезде ғалымдар өз еңбектерінде оқу-тәрбие процесіне жаңалықтар еңгізу мәселесін қарастыруда . Білім берудегі жаңалықтарды жіктеу барысында инновацияның адам қызметінің ең маңызды түрлерінің бірі екендігін ескерген жөн. Бұл қызметті қатаң шектеуге және бөлшектеуге болмайды. Білім берудің барлық құрамдас бөліктері мен аспектілеріне жаңалық енгізу қиын, тіпті мүмкін емес болғанымен, оларды бір құрамдас бөлікке біріктіру одан сайын қиынға соғады. Сондықтан, білім беру мазмұнындағы жаңалықтар міндетті түрде ұйыммен және тиісінше, жұмыс істеу әдістемесімен өзара ықпалдасып отырады. Мемлекеттік білім беру стандарты деңгейінде оқыту процесіне жаңа технологияларды еңгізуді міндеттейді. Ал жаңа педагогикалық технологияның түрі әлі де болса нақтыланып, бір жүйеге келтірілмеген дүние.
Қазіргі кезеңде қолданылып жүрген инновациялық технологияның негізіне жататындар: әрбір білім алушының жеке және дара ерекшеліктерін ескеру; оқушылардың қабілеттері мен шығармашылығын арттыру; оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу, іздену дағдыларын қалыптастыру. Инновациялық технология түрлеріне: ынтымақтық педагогикасы; білім беруді ізгілендіру технологиясы; проблемалы оқыту технологиясы; тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы; түсіндіру, басқарып оза оқыту технологиясы; деңгейлік саралап оқыту технологиясы; міндетті нәтижеге негізделген деңгейлеп саралап оқыту технологиясы; модульдік оқыту технологиясы; жобалап оқыту технологиясы. Міне, барлық аталған оқыту технологиялар нақ осы инновациялық технологияның өзі. Әр қайсысының білім беру процесінде жеке орны, маңызы, ерекшелі және кемшілктері бар. Барлық жаңа технологияның алдымен қоятын мақсаты -- білім алушының жеке басының дара және дербес ерекшеліктерін ескеріп, олардың өз бетінше ізденуін арттырып, шығармашылықтарын қалыптастыру болып табылады. Қазіргі білім беру саласындағы инновациялық технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты білгір маман болу мүмкін емес. Инновациялық технологияны меңгеру мұғалімнің зейін-зерделік, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және басқа да көптеген ұстаздық келбетінің қалыптасуына әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін жүйелі ұйымдастыруына көмектесетіндігі һақ.
Еліміз егемендік алғаннан бастап, білім беру ісіне аса мән берілуде. Қазіргі ақпараттық ғаламдастыру дәуіріне сай білім беру барысында оқушының жеке тұлғасын жан-жақты жетілдіруге, олардың танымдық әрекетін дамытуға ерекше назар аударылуда. Қазақстан Республикасының білім беру дамыту туралы тұжырымдамасының басты мәнділігі -- ол үздіксіз білім жүйесінің негізгі иедеялары мен қағидаларын XXI ғасыр талаптарына сәйкестендірудің және оны әлемдік білім кеңістігінің даму заңдылықтарына ұштастырудың жолдарын көрсетуге арналып отыр.
Инновациялық білім беру құралдарына:
-- аудио-видео құралдар
-- компьютер
-- интерактивті тақта
-- интерне т
-- компьютер - мультимедaялық құрал
-- электрондық оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешен инновациялық сайт және тағы басқалары жатады, мұны бір сөзбен айтқанда оқу үрдісінде немесе сабақтарда ақпараттық - коммуникациялық технологияларды пайдалану деп атауға болады.
Инновация модификациялық, комбинаторлық, радикалдық инновация деп үш түрге бөлінеді.
Модификациялық инновация -- бұл, қолда барды дамытумен, түрін өзгертумен айналысу. Бұған, В.Ф.Шаталовтың математикаға жазған тірек конспектілері және оны көптеген мұғалімдердің пайдалануы мысал бола алады.
Комбинаторлық инновация -- бұрын пайдаланылмаған, белгілі әдістеме элементтерін жаңаша құрастыру. Бұған пәндерді оқытудың қазіргі кездегі әдістемесі дәлел.
Радикалдық инновация -- білімге мемлекеттік стандарттарды енгізу жатады. Мемлекеттік стандарт білім беруде, негізінен мөлшерлерді, параметрлерді, деңгейлік және сапалы оқытудың көрсеткіштерін қалыптастырады.
Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру -- жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін төмендегі алғы шарттар қажет:
оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу;
оқушылардың сабақтастылығын болдырмау шараларын кеенді түрде қарастыру;
оның ғылыми-әдістемелік, оқыту-әдістемелік, ұйымдастырушылық себептеріне үнемі талдау жасап, назарда ұстау;
жаңа буын оқулықтарының мазмұнын зерттеп білу, пәндік білім стандартымен жете танысу, білімді деңгейлеп беру технологиясын игеру арқылы оқушыларға білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде игертуге қол жекізу;
оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа алу.
Қазіргі білім беру жүйесіндегі жаңа педагогикалық технологиялардың танымалдыққа ие технологиялар:
* Саралап оқыту;
* Дамыта оқыту;
* Деңгейлеп оқыту;
* Проблемалық оқыту;
* Модульдік оқыту;
* Кейс оқыту.
Саралап оқыту технологиясы
Саралап оқыту әрекеті - білім алуға бағытталған әрекет. Ол өз бетінше, әр мұғалімнің жетекшілігімен жүзеге асады. Біз басшылыққа алып отырған саралай оқытудың жүйелік негізін Л. Вьготский, А. Леонтьев, Б. Ананьев, С. Рубинштейн т.б. ғалымдар жасаған. Ал бастауыш мектеп кезеңіндегі оқу әрекеті В. Давыдов, Л. Занков, Ш. Амонашвили, т.б. зерттеулерінде карастырылады. Саралап оқытуды ұйымдастыру арқылы бала ақыл - ой деңгейімен белсенді әрекет арқасында репродуктивті емес өнімді нәтижеге жетеді.
Оқушылардың дербес ерекшеліктерін анықтау үшін оқытушы алдымен, олардың ықылас - жігерін, еске сақтау мен ойлау қабілеттерін, ынтасын, жалпы білім денгейін зерттеуі қажет. Бұл ерекшеліктерді айқындау үшін білімді меңгеру деңгейін анықтауға арналған тапсырмалар дайындау; оқушы біліміне диагностика жүргізу, оқушыларға сауалнама, психологиялық тәжірибе жасау, ата - аналармен әңгіме жүргізу керек. Оқушылардың жеке ерекшеліктері сабақта сұрақ беру, кіріспе әңгіме, оқыған материалды т.б. тиянақтау сатыларында ескерілуі тиіс. Мәселен, үлгерімі жақсы оқушыларға берілген сұраққа тікелей жауап беру талап етілсе, орташаларына ойланып, қажетті есептеулер жасауға, суреттерін салуға уақыт беріледі, ал улгерімдері төмендеріне нақты сұрақтың тізімі, жауап берудің жоспар үлгісі ұсынылады.
Оқушыларды топтарға бөлгенде олардың оқуға және жұмысқа деген қабілеті ескеріледі. Оқуға қабілеттік деп оқушының неғұрлым қысқа мерзім ішінде білімнің биік деңгейіне жету қабілетін түсінеміз. Бұл белгі бойынша оқуға қабілеті жоғары, орташа және төмен деп үшке бөлуге болады, Сыныпта барлық балалардың ойлау қабілеті бірдей емес. Сондықтан, сабақ кезінде әрқайсының деңгейіне қарай жұмыстың түрін таңдап, сол тақырыпты игеру көзделсе, өте пайдалы. Біз өз іс - тәжірибемізге осыларды енгізіп, жұмыс жасап келеміз. Біздің басты мақсатымыз - сынып оқушыларының ерекшелігін анықтау.
Бұл тұрғыдан алғанда, әрбір оқушыны өз мүмкіндігіне қарай білім, дағды алатындай етіп окытқан жөн. Мысалы, қабілетті оқушылар сыныпта логикалық ойлауы жетілген, оқулықпен жұмыс істей алатын оқушылар үшін жаңа материалды түсіндіргенде проблемалық ізденіс әдісін қолданған дұрыс. Ал орташа, нашар оқушылары көп сыныпта репродуктивті әдісті қолдана отырып, сабақты ойын, әңгімелеу түрінде өткен ұтымды. Саралап оқытудың ең басты шарты - сынып оқушылары үш топқа бөлу. Бірінші топқа мынадай оқушылар топтастырылады: қабілеті жоғары, білім, білік дағдылары қалыптасқан, өз бетімен ойлау кабілеті бар, сабаққа деген белсенділігі күшті, мұғалім көмегін қажет етпейтін топ. Бұл топта жүргізілетін жұмыстың мақсаты - оқушы бойында ғылыми бағытта ойлау қабілетін калыптастыру.
Орташа қабілетті оқушылар екінші топты құрайды. Білім, білік дағдылары әлі тұрақсыз, өзіне - өзі көп сене бермейтін, мұғалімнің белгілі мөлшерде көмек көрсетуін қажет ететін оқушылар. Мұнда алға қойылатын мақсат - білім, білік дағдыларының тұрақты болуына, өз бетімен жұмыс істеу қабілетінің дамуына ықпал ету, олардың бірінші топқа көшуіне көмектесу.
Үшінші топқа үлгерімі төмен оқушылар жатқызылады. Бұлар тұрақты назарды ұстауды, білім, білік дағдыларын қалыптастыруда мұғалімнің үлен күш жігер жұмсауын, жүйелі жұмыс жүргізуін, яғни мұғалім көмегін көп қажет ететін оқушылар.
Көмекті қажет ететін окушылар құрамы толық болмауы тиіс. Оқушы мүмкіндігіне карай мұғалім ол оқушыны ойша басқа топқа ауыстырады. Мұндай әртүрлі топтардың барлығы туралы ешқандай тізім жасалмауы тиіс. Тек соңдай топтардың бар екендігін сабақты жоспарлағанда, үйге тапсырма бергенде ескеру қажет. Үшінші топтағы оқушылармен саралап жұмыс жүргізу үшін дайын сызба - нұсқаларды, жоспарларды, тезистерді, алгоритмді, есептердің үлгілерін т.б. пайдаланады. Үй тапсырмасын орындату - маңызды нәрсе. Үй тапсырмасын бергенде оны оңтайландыру критериіне сүйене отырьш, оқушының нақты мүмкіндігін ескерген жөн. Үй тапсырмасы нашар оқушыны жетілдіре түссе, ал қабілетті оқушы ең жоғары деңгейде дамуы тиіс. Мысалы, қабілетті оқушыға күрделі есеп берсек, әлсіз оқушыларға реферат жазу, сызу, тағы басқада ережелерді берген дұрыс.
Саралап оқыту әдісін қалданғанда, мұғалім әрбір сынып педконсилиумымен толық әрі жете таныс болуы керек. Бұл ең маңызды басты шарт. Соңда ғана оқушыларды саралап оқытуда сызба бойынша жұмысты ұйымдастыру әрі оны жүйелі жүргізу жақсы нәтиже берері даусыз.
Дамыта оқыту технологиясы
Дамыта оқыту - күрделі құрылымды, біртұтас педагогикалық жүйе. Оның нәтижесінде әр оқушының өзін-өзі өзгертуші субьект дәрежесіне көтерілуі көзделіп, оқыту барысында соған лайық жағдайлар жасалады.
Дамыта оқытудың дәстүрлі оқытудан айырмашылығы: көздеген мақсатында, мәнінде,мазмұнында, дамытудың негізгі факторында,
мұғалімнің рөлі мен атқаратын қызметінде, әдістәсілдерінде, оқушының ілім алу белсенділігінің түрінде, оқыту үрдісі мүшелерінің әрекеттестік
ерекшеліктерінде, олардың қарым-қатынас сипатында,танып-білу үрдісін ұйымдастыру түрлерінде көрінеді.
Оқушы дамуының негізі-оқу әрекеті. Оқу әрекеті-әрбір
сабақтың өзегі. Оқыту мен дамыту арасында тығыз байланыс бар.
Дамыта оқытудың В. В. Давыдов жасаған жүйесінің көздеген
мақсаттарына жету тек баланың белсенділігіне байланысты.
Осыған орай, бұл жүйенің әдіс - тәсілдері де оқушының белсенділігін ұйымдастыруды, талдап, көмектесіп отыруды көздейді. Дамыта оқытуда баланың ізденушілік-зерттеушілік әрекетін ұйымдастыру басты назарда ұсталады. Дамыта оқыту технологиясы негізінде сабақ үш құрамдас бөліктен тұрады:
* Оқу мақсаттарының қойылуы
* Оны шешудің жолдарын бірлесе қарастыру
* Шешімнің дұрыстығын дәлелдеу
Бұл үшеуі - дамыта оқытудың В.В. Давыдов жасаған жүйесінің негізгі компоненттері. Мақсатты шешу іштей талқылау, сонан соң жинақтау арқылы жүзеге асады. Мұғалім сабақ процесін ұйымдастырушы, бағыттаушы ролінде. Шешім табылған кезде әрбір оқушы оның дұрыстығын өзінше дәлелдей білуге үйретеді.
Дамыта оқыту технологиясы - жеке тұлғаны өз бетімен дамыту құралы. Ол баланың білім алуға әрекет етуін ұйымдастыратын оқыту. Онда мұғалім жай ғана мұғалім емес, танымдық іс әрекетті ұйымдастыратын ұжымдық істердің ұйтқысы, бала интеллектісінің көзін ашуға, шығармашылығын дамытуға, баланы ойлауға үйрететін ерекше күш болып табылады. Мұндай сабақтарды, яғни, баланы ойлауға үйрететін сабақтарды біз дамыта оқыту сабақтары дейміз.
Дамыта оқыту сабақтары арқылы біз оқушының сезімін, түйсігін; ынтасын, қабылдауын; зейінін, есте сақтау қабілетін; ой, логика, қиял, болжамын; ерік-жігерін; оқу іс-әрекетін, дағдысын , өз бетінше ізденісін, т.б. жеке сапалық қабілеттерін дамыта аламыз.
Дамыта оқытудың маңыздылығы: Жеке тұлғаның шығармашылықпен еркін айналысуына, ізденуіне, жан-жақты дамуына жағдай жасау.
Дамыта оқытудың тиімділігі: Оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастыру, яғни ақыл-ойы мен өзіндік тұжырымы арқылы ғана жаңа тақырыпты саналы түрде меңгеру дағдыларын қалыптастырады.
Дамыта оқыту жүйесінде оқушылардың ойларын жетілдірудің маңызы зор:
Біріншіден дамыта оқытуда білім даяр күйінде берілмейді, оған оқушы өз оқу әрекеті арқылы қол жеткізеді. Сабақтың алғашқы ізденіс кезеңінде жаңа ақпарат жайлы не білетіндіктерін ортаға салып, мәселені өз беттерінше шешуге талаптанады. Сөйтіп олар осы мәселе туралы өз білімдерінің жеткіліксіз,таяз екенін сезіну арқылы сабаққа деген қызығушылықтары оянады, ішкі түрткілері пайда болады.
Екіншіден - дамыта оқытуда оқушы жоғары қиындықтағы мәселелерді шеше отырып өзінің санасының саңылауларын ашады. Әр оқушының өзінің деңгейіне дейін дамуға қол жеткізе алады. "Жақсы оқушы", "Жаман оқушы" ұғымының болмауы, балаларды танымдық әрекеттерге ұмтылдырады, құштарлығын арттырады.
Үшіншіден - оқушының жеке басын дамытатын басты құрал - ол өзінің әрекеті. Сол себепті дамыта оқытудағы оқыту әдістері оқушыны белсенді жұмысжағдайына қоя отырып, мәселелерді, қайшылықтарды шешу мақсатын қояды.
Төртіншіден - дамыта оқыту жүйесінің нәтижелі болуы оқушы мен мұғалімнің арасындағы жаңаша қарым-қатынасы арқасында ғана өз жемісін береді. Сол себепті дәстүрлі жүйедегі әміршілдік стиль бұл жерде тиімсіз, оқушы "орындаушы", "мұғалімнің тасасындағы" объект емес.
Бала сабақта өзінің өмірден көрген-білгендерін айтып, оны жолдастарымен бірге талқылап отырады. Қарама-қайшы білімдер ойды дамытады. Мұғалімнің жұмыс стилі сыныптағы нақты жағдайға байланысты өзгереді. Мұғалімнің сүрағы мен тапсырмалары біржақты жауаппен шектелмей, оқушыны өз көзқарасын айтуға, өз бағасын беруге итермелейді.
Осыған сәйкес сабақ жаңа материалды оқудан басталуы мүмкін. Дәстүрлі оқытуда уақыттың көбінде мұғалім сөйлейді. Дамыта оқытуда мүғалім баланың өз ойын, өз бақылауларын, танымын айтуына жағдай жасайды. Сыныптағы тәртіп ұғымы өзгереді. Оқушылар жұмыс барысында шулайды, күледі, бір-бірімен әзілдеседі.
Оқушы бағдарламаны өте жақсы меңгермесе де, оқуға деген ынтасы пайда болып, сынып ұжымымен байланысы жаңсарса, дүние туралы түсінігі, онымен қатынасы өзгерсе, онда оқыту өте тиімді (пайдалы) жүрген деп бағаланады.
Баланы жалпы дамытатын жаңа мәселелерді (сұрақтарды) талдау, жолдасының көзқарасымен келісу немесе оған күдіктене қарау, өз пікірі дұрыс болмаса бас тарту. Ақыл-ой іс-әрекетінің алуан түрін орындау кезінде бала қиындықты жеңіп, табысына қуанады, қанағаттанады. Баға қойылмауы сыныпта жақсы жағдай туғызады.
Бастауыштан орта сыныптарға өткенде қиындық болады. Дамыта оқыту рефлексияға қабілеттілік сияңты бағалы сапаны қалыптастырады. Рефлексия - өзінің психикалық жағдайы туралы ойлануы, өзінің толғаныстарын таңдай білуге бейімділік. Бала өзінің мінез-құлқын, жүріс-тұрысын реттеп отырады. Бала өз бетімен білім алуға ұмтылады. Білімді өз бетімен алу көңілге жақсы сезім ұялатады. Өзін жақсы көру достық, өмірді сүю сияқты қасиеттердің негізі.
Проблемалық оқыту технологиясы
Проблемалық ситуацияның рөлі мен мәнін айқындау оқу процесін оқушының белсенді ойлау қызметінің психологиялық-педагогикалық заңдылықтарын дәйектілікпен есепке алу негізінде қайта құру идеясына алып келді. Жаңа педагогикалық фактілерді теориялық ой елегінен өткізу барысында проблемалық оқытудын негізгі идеясы анықталады: білімдердін елеулі бөлігі оқушыларға даяр күйінде берілмейді,оларды оқушылар проблемалық ситуация жағдайларындағы дербес танымдық іс-әрекет процесінде алады.
Проблемалық оқытудың ең негізгі мақсаты-қазіргі заманғы ғылым жетістіктеріне сүйене отырып, продуктивтік және творчестволық оқу процесінің логикалық жолдарын баяндау. Міндеттер: мұғалімнің проблемалық оқыту процесінің ұйымдастыруының негізгі тәсілдері мен формаларын көрсету, оқытудың ғылымилық дәрежесін жоғарылатып, оқушылардың неғұрлым тиімді жалпы дамуына жағдай тудыру.
Қазіргі педагогикалық оқыту процесінде балаларды жалпы дамыту мәселелері зерттелуде. Жан-жақты және үйлесімді дамыған жеке бастың аса маңызды көрсеткіші - жоғары дәрежедегі ойлау қабілетінің болуы. Егер оқыту творчестволық қабілеттерді дамытуға алып келетін болса, онда мұны сөздің қазіргі мағынасында дамыта оқыту деп санауға болады, ал егер олай болмаса, онда басқа емес, тек оқыту процесін активтендіру туралы,оның тиімділігі туралы айтуға болады.
Дамыта, яғни жалпы және арнайы дамуға алып келетін оқыту деп мынадай оқытуды айтады: бұл оқыту жағдайында мұғалім, ойлауды дамыту заңдылықтарына сүйене отырып, арнайы педагогикалық құралдар арқылы оқушыларының ғылым негіздерін оқып үйрену процесінде ойлау қабілеттері мен танымдық қажеттерін қалыптастыру жөнінде нысаналы жұмыс жургізеді. Осындай оқыту, біздің ойымызша, проблемалық немесе проблемалық-дамытушы оқыту болып табылады.
Проблемалық оқытуды, ол оқыту процесін күшейтетін болғандықтан, активтендіруімен тенестіреді. Оқытуды активтендіру, мектеп оқушысының белсенділігі, оқушының танымдық белсенділігі, проблемалық оқыту терминдері көбінесе сараланбай қолданылады. Оқытуды активтендіру принципін оқушыларын ақыл-ой жұмысын күшейту жолында күрескендердің бәрі-ақ ұсынып келді. Алайда бұл ұғымдардың мазмұнын анықтауда да, белсенді оқудың мәнін түсінуде де пікір бірлігі болмады.
Егер ойлау психологиясының қорытындыларын ескеретін болсақ, оқытуды активтендіру мен проблемалық оқыту ұғымдарының айырмашылық мәні жақсы түсініледі. Психологтар белсенді ойлау, өздігінен ойлау, творчестволық ойлау ұғымдарын айқын ажыратады. Ойлау әрқашан белсенді және әртүрлі дәрежеде болады. Сондықтан оқудың кез келген үрдісі белсенді.
Проблемалық оқыту оқушыларды ақыл-ой әрекеттеріне бұлайша жаттықтыруға әкеп саймайды. Проблемалық оқыту жолымен активтендірудің мақсаты-оқушылардың ұғымдарды меңгеру дәрежесі көтеріп, кездейсоқ, стихиялы түрде қалыптасқан тәртіптегі жекелеген ойлау операцияларына емес, қайта стереотипті емес міндеттерді шешуге арналған ақыл-ой әрекеттерінің жүйесіне үйрету. Бұл белсенділік мынадан көрінеді: оқушы фактілік материалды талдап, салыстыра, синтездей жалпырастыра, нақтылай отырып, одан өзі жаңа информация алады. Басқа сөзбен айтқанда, бұл-бұрын менгерген білімінің көмегі арқылы білімдерін кеңейту, тереңдету және бұрынғы білімдерін жаңаша қолдану болып табылады. Бұрынғы білімдерін жаңаша қолдануға кітап та, мұғалім де үйрете алмайды мұны тиісті ситуацияға тап болған оқушы іздейді әрі табады. Оқушылардың ақыл-ой әрекеттерінің жүйесіне біртіндеп ие болуы шеберліктердің, дағдылардың, сондай-ақ әрекеттер жасау тәжірибесінің жинақталуына, ақыл-ой қызметінің сапасының өзгеруіне, әдетте ғылыми, сыни, диалектикалық деп аталатын ойлаудың ерекше типінің қалыптасуына алып келеді.
Проблемалық оқытудың мақсаты-ғылыми таным нәтижелерін, білімдер жүйесін ғана меңгеріп қоймай, сонымен бірге бұл нәтижелерге жету жолының өзі де, процесінде меңгеру, оқушының танымдық дербестігін қалыптастырып, оның творчестволық қабілеттерін дамыту.
Проблемалық оқыту процесін ұйымдастырудың негізінде оқушының оқу-танымдық ізденіс әрекетінің (білімдерді проблемалық меңгерумен байланысты) принципі, яғни олардың ғылым қорытындыларын, әрекет тәсілдерін ашу, жаңа нәрселерді немесе білімдерді практикада қолданудың тәсілдерін ойлап табу принципі жатыр.
Проблемалық оқытуда мұғалімнің түсіндіруі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz