Тұлғаның тәрбиесі, қалыптасуы
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 Жеке тұлға, тұлғаның қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1 Жеке тұлғаның дамуы, тәрбиесі және қалыптасуының өзара байланысының негізгі ұғымдарын ашу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2Жеке тұлғаның дамуына әсер ететін факторларды анықтау ... ... ... ... ... ... ... .10
2 Дене жаттығуларының тұлға тәрбиесіндегі маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...23
2.1 Дене тәрбиесінің пайда болуы мен даму себептері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .23
2.2 Дене жаттығуларының тәрбиедегі орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
Кіріспе
Барлық материалдық және рухани игіліктер қоғамның дене мәдениеті саласындағы қызметінің нәтижесі туралы бағалауға көмектесетін, ұлттық мәдени дәстүрлер ғана болып қоймайды, сонымен қатар оны пайдалануға және қолдануға итермелеп, нәтижесінде алдағы уақытта оны толықтырып отыруды қажет етеді. Материалдық және рухани игіліктер адамдардың қоғамдық ғылыми, сонымен бірге спорт саласындағы педагогикалық қызметінде, өндіріс аясында жасалады. Сондықтан игіліктерді біріншіден, арнаулы ұйымдастырылған педагогикалық қызметте, екіншіден тұрмыс жағдайында дене жаттығуларымен шұғылдану түрінде, үшіншіден көпшілік тұрғындарды кең ауқымда қамтитын баспасөз, радио, теледидар т.б. көпшілік ақпарат құралдары арқылы әртүрлі таралымдар түрінде пайдалануға болады .
Дене тәрбиесінің ілімі, педагогикалық жүйе ретінде дене шынықтыру мәдениетін, дене мүмкіндіктерін дамыту мәселесін М.Сапарбаев, Е.Уаңбаев, Ж.Оңалбек, С.Тайжанов, Б.А.Тойлыбаев, Т.Ж.Бекбатчаев, Б.Төтенаев, Э.Ж.Тлеуов т.б. зерттеген.
Дене мәдениеті деген түсінікті ұғыну дене тәрбиелеу деген ұғымды білдіреді. Басқаша айтқанда дене мәдениеті халық мәдениетінің құрамдас негіздегі бір бөлігі болып табылады. Дене мәдениеті, яғни денені тәрбиелеу адамның өзінің денесін дамытып, өзгерту жолындағы қызмет және осы бағыттағы жұмыс тәртібі деп ұғынуымыз қажет. Мұндағы материалдық игілік іс жүзінде дене тәрбиесі сабағы, шұғылдану сабақтарын өткізетін әртүрлі спорт ғимараттары, арнаулы спорт ғимараттары мен құрал жабдыктар, спорт ұйымдарын, жеке спортшыларды қаржыландыру, дене тәрбиесі жүйесінін идеологиялық, ұйымдастырушылық және бағытын қамтамасыз ететін әлеуметтік жетістіктерді айтады. Әрбір қоғам мүшесінің денесін шынықтыру жөніндегі игілікті шаралар тұтастай алғанда, мемлекет деңгейінде қамтамасыз етілуі тиіс. Ал мектеп көлеміндегі бұл саладағы шаралар халыққа білім беру мекемелері мен сауықтырумен шұғылданатын қызметкерлер үлесінде. Дене тәрбиесінің құрамдас бөлігі спорттық дайындық болып табылады. Спорт ұғымының екінші бір жағына тоқталатын болсақ ол адамдардың дене қызметі үшін қоғамымыздағы қалыптасқан материалдық және рухани байлықтарды игілігіне пайдалануы деп білеміз. Сонымен қатар, спорт түрлерінен өтетін жарыстар арқылы жоғары спорттық шеберлігі мүмкіндігін көрсету үшін,
арнайы шапшаң қарқынмен морфологиялық қызметін және психологиялық даярлығын айқындайды .
Спорттың басқа да қызмет аясы жеткілікті. Спорт өз алдына тұлғаның тәрбиелік жағына оңды ықпалын тигізумен қатар, қоғам өміріне дайындаушылық міндеттерді де шеше отырып, қызмет етеді.
Спорт спорттық - сайыстық , бәсекелестікте өтетін, спорттық жоғары нәтижеге жетуге ұмтылу жағдайында тарихи жинақталған әлеуметтік қызмет. Спортқа негізінен жарыстық қызмет, оған арнайы дайындық, ерекше қатынас талап және нәтижеге жету кіреді.
Спорт адамды жан-жақты жетілдірудің тиімді құралы ретінде оны рухани және дене дайындығына тәрбиелеудің қозғаушы күші болып саналады. Спорт түрінен жоғары нәтижеге жеткен сайын тұлға тек дене, әдістік және тәсілдік дайындығын ғана жетілдіріп қоймайды, сонымен қатар адамгершілік, өнегелілік, эстетикалық, ақыл-ой, еңбек, отан сүйгіштік тәрбиелерін де алады. Спорттын адамды тәрбиелеудегі манызы өте зор.
Қазіргі заманғы өскелең өмір жағдайында спорт түрлерінен, оның ішінде жаттықтырушы мамандар даярлауда болашақ мамандар анатомия, физиология, биохимия, дене жаттығуларының биомеханикасы, спорт менеджменті, педагогика және психология сияқты қатарлас пәндер мен спорттық жаттығуды үйлестіруі тиіс. Негізінен спорттық қозғалыстың екі бағыты бар. Жалпы көпшілік спорт және жоғары нәтижелер спорты. Жалпы көпшілік шұғылданатын бұқаралык спорт, спорттық нәтижелері жоғары емес және көп адамның қатысу мүмкіндігі қатынасымен сипатталады. Бұқаралык спортта - спорттық нәтижелер арттырумен қатар елеулі орын мен уакыт сауықтыру міндеттерін шешуге, оқудан, еңбектен тыс бос уақытты тиімді ұйымдастыруға, сонымен бірге еңбекке және қорғаныс тәжірибесіне бөлінеді. Сондықтан, бұқаралық спорт ел тұрғындарының (жас өспірімдер мен ересек жас аралығында) дене тәрбиесіне және салауатты өмір бейнесін насихаттап, тарту міндетін шешуде басты рол ойнайды.
Ал жоғары нәтижелер спорты барынша жоғары нәтижелерге жетуге ұмтылумен байланысты. Дегенмен спорттык нәтиже неғүрлым жоғары болған сайын, бұл нәтижеге жетушілердің саны да азаяды. Жоғары нәтижелер спортының қоғамдық қызметін іске асырудың да белгілі ерекшеліктері бар.
Жоғары спорттық нәтижелер үлкен қоғамдық резонанс туғызады және қандай мектепте сол спорттық даму деңгейі, әлемдік, халықаралық жарыстарға жоғары екендігі, әртүрлі елдер спортшылары мен спорт сүйер жанкүйерлер қауымының әртүрлі әлеуметтік орталарында байланыс орнатуға, сонымен
бірге әртүрлі халықтар арасында тегіне қарамастан бейбітшілік пен достықты нығайтуға мүмкіндік жасайды. Спорттың экономикалық мәні спорттық қозғалыстың жалпы көпшліктік сипат алуының арттырылуында, спорттық көріністерді өткізудегі, оның сауықтыру тиімділігінің жақсаруында көрінеді. Спорт тек денені дамыту және спорттық жетілу үшін үлкен мүмкіндік туғызып қоймайды, сонымен бірге спорттың өзіне тарту күші дене және психикалык күштердің көрінуіне жоғары талап, адамның саналылығы мен рухани бейнесін жекелей бағытты тәрбиелеу үшін кең көлемдегі мүмкіндіктер туғызады.
Тәрбиелік мақсатқа жетудің соңғы нәтижесі тек спорттың өзіне ғана емес, барлық тәрбие және даму жүйесінің әлеуметтік бағыттылығына да байланысты. Осындай бейнеде, спорттың тәрбиелік мүмкіндіктері өзінен - өзі шешілмейді, спорт аясында жинақталған, тәрбиелік бағытталған қатынастар жүйесі арқылы іске асырылады .
Спорт әлеуметтік - педагогикалық жүйеге кіргендіктен дене тәрбиесінін ықпалды құралы болып табылады, ал спорттың кәсіби - қолданбалы түрлерімен шұғылдану нәтижесінде еңбек және әскери қызметтің маңызды компонентіне айналады.
Дене тәрбиесінің мақсаты денсаулығы мықты, рухы сергек, Отанын қорғауға және уақыт шығармашылық еңбекке жарамды адамды қалыптастыру болып табылады.
Қазақстан Республикасы бірінші Президентінің "Қазақстан-2030" бағдарламасында: "Біздің ұрпақтың бүгінгі кезеңнің міндеттерінен өзге келер ұрпақтар алдында орасан зор жауапкершілік жүгін арқалайтындығымыз, сонымен бірге жастар алдындағы жауапкершілікті күнде есте ұстауға тиіс екендігіміз" туралы айтылған. Бұдан егемен елімізде жас ұрпақтың дене тәрбиесіне айрықша көңіл бөлініп отырғаны көрінеді. Ол түсінікті де. Келешекте Азия Барысына айналатын елдің іргесін нығайтатын да қазіргі жас ұрпақ.
Осы жас ұрпақты тәрбиелеу ісінде ұстаздың жеке басының рөлі ерекше. Бұл туралы кезінде орыстың атақты педагогі К.Д.Ушинский: "Сөз жок, көп нәрсе оқу орындарындағы жалпы тәртіпке байланысты, бірақ ең негізгісі тәрбиеленушімен тікелей қарым-қатынаста болатын тәрбиешінің басының жас жанға ықпал етуі оқулықпен де, моральдық ақыл айтумен де, жазалау және мадақтау жүйелерімен де алмастыруға болмайтын тәрбиелеуші күш болып табылады", -- деген болатын. Бұл айтылғандар дене тәрбиесі мұғалімдеріне де түгелдей қатысты.
Дегенмен бұл талаптардың үдесінен шығу жалпы, өздігінен бола қалатын шаруа емес. Бұл міндеттерді ойдағыдай орындау үшін дене тәрбиесі мұғалімдеріне бар ынтамен жұмыс істеуге, ізденуге тура келеді. Бұл жерде сөз, ең алдымен, өздерінің ғылыми-әдістемелік білімі мен практикалық біліктілігін арттырудағы күй жұмыстары, арнайы әдебиеттерден қажетті. Бала білмеуден білуге қадам басқанда, әр түрлі қайшылықтар мен қиындықтарға кездеседі, оларды шешу, жеңу нәтижесінде оқу міндеттері жүзеге асырылады. Оқыту процесіндегі ең негізгі қайшылық, ол - педагогикалық міндет-талаптар мен оқушының мүмкіндіктерінің (білімі мен дағдысының және дамуының казіргі деңгейі) арасындағы қайшылық. Бұған тағы да оқушының теориялық білімі мен практикалық бейімділігінің арасындағы, шығармашылық ойы мен репродуктивтік ойы арасындағы, т.б. қайшылықтар жатады. Осындай қайшылықтарды шешу оқушының саналы түрде көп күш-жігер жұмсауын керек етеді және оның дамуына үлкен әсері болады.
1. Жеке тұлға. Тұлғаның тәрбиесі, қалыптасуы
Жеке тұлғаның дамуы, тәрбиесі және қалыптасуының өзара байланысының негізгі ұғымдарын ашу
Жеке адамның бір-бірінен ажырағысыз және оған пәрменді түрде ықпал ететін биологиялық белгілері мен ерекшеліктері бір-бірімен байланысты. Анықтауыш қасиеттер - жеке адамның әлеуметтік сипаттамасы, оның себептері, мүдделері, мақсаттары. Жеке адам болу үшін психикалық дамудық белгілі бір дәрежесіне өтіп, басқа адамдарға қарағанда ерекшелігі бар екенін білетіндей біртұтас тұлға болуы тиіс.Өмір бойы даму мен тәрбиенің нәтижесінде жеке адамның орнығып, жетілуін қалыптасу деп атайды.
Жеке адамның қалыптасуы - күрделі, ағзаның өсуі мен жетілуін, стихиялы
әсерлерді, мақсатты, ұйымдасқан тәрбиені қамтитын қарама-қайшылықты процесс. Жеке адамның қалыптасуы өмірге келген сәтінен басталады, жеткіншек және жасөспірім шақта жедел жүреді, ересек шақта өзінің біршама аяқталу кезеңіне жетеді. Сондай-ақ жеке адамның дамуы деген ұғымды анықталық. Даму ұғымына ағзаның өсуі мен пісіп жетілу процесін жатқызады. Бұл процестер психикалық дамумен өзара тығыз байланыста өтеді, оған ықпал жасайды, бірақ адамның жеке адам ретінде қалыптасуын белгілеп бере алмайды. Жеке адамның дамуы - бұл оның рухани өсуінің, жетілуінің процесі жеке адам үшін елеулі болып табылатын барлық сфераларды іс-әрекетте, өзін қоршаған құбылыстарға, адамдарға деген қарым-қатынасқа, танымдық процестерінде болатын сапалық өзгерістер процесі.
Жеке адамның әсіресе балалың және жасөспірім шақтарында дамып, жетілуі ең алдымен тәрбиенің ықпалы арқылы жүріп отырады. Бірақ тәрбие әсерінің дәрежесі мен сипаты көп жағдайда тәрбиенің даму заңдылықтарын қаншалықты ескергеніне байланысты болады. Сөйтіп, тәрбие мен дамудық арасында екі жақты байланысы болады. Сондықтан жеке адамның даму заңдылықтарын тереңірек қарастырған жөн.
Жеке тұлға мен қоғамдық ортаның қарым-қатынасы философия, психология, педагогика, т.б. қоғамдық ғылымдардық көптен айналысып жүрген көкейкесті мәселелері. Бұл жөнінде кейінгі жылдары жарық көрген философиялық, педагогикалық, психологиялық, этикалық, ұлтаралық қарым-қатынастарға арналған еңбектерден басқа П.И.Подласыйдық, М.Ф.Хар-ламовтың "Педагогика" (М.1996-1997), Б.С.Гершунскийдің "XXI ғасырда білім берудің философиясы" (1993), Г.К.Нұрғалиеваның "Тұлғаның құндылық бағытын қалыптастырудық методологиясы, практикасы" (АД995) секілді ондаған монографиялық еңбектері жарық көрді. Адам баласы материалдық және рухани өмірдің ортасында тіршілік етеді де, өзі өмір сүріп отырған қоғамның, ұжымның, ұлттың, рудық мүшесі ретінде өзіндік ақыл-парасатымен, жеке бастың өзіне тән ақыл-ой, ерік-жігер, мінез-құлық ерекшелігімен көрінуге тырысады. Қоғам мүшелерінің бәріне ортақ біркелкі мінез-құлықтың, қасиеттің болуы мүмкін емес. Әр адам өзінше жеке тұлға.
Жеке тұлғаның ерекшелігі дегеніміз -- оның өзіне тән мінез-құлғындағы, іс-әрекетіндегі, көзқарасындағы ерекшелігімен даралануы. Қоғамдық тұлғаларға ортақ этикалың бірыңғай талаптардың болуына қарамастан, қоршаған орта жөнінде әр адамның қалыптасқан өзіндік ой-пікірінің, көзқарасының болуы, олардың өзі өсіріп-білген құбылысқа деген көзқарасын, ой-пікірін білдіруі заңды құбылыс. Мәселен, біреулер - айналасындағы құбылысқа таңдана, тамашалай қараса, енді біреулер - сын көзімен қарап, ой-қорытуы, сын пікірлер айтуы мүмкін. Адамдардық қоршаған ортадағы құбылыстарды түсініп қабылдауы да әр түрлі. Ол әр адамның жеке басына тән физиологиялық, психологиялық, биологиялың ерекшеліктеріне байланысты. Жеке тұлғаның ой-санасының, білім көлемінің толысуына байланысты оның өмірге көзқарасы, белгілі құбылыстарға баға беруінде де өзгерістердің болуы, толысып жаңарып отыруы заңды құбылыс.
Өмірде бір анадан туған егіз балалардың түр жағынан бір-біріне ұқсас болғанымен, мінез-құлқы, іс-әрекеті, өмірге деген икемділігі, қабілеті бірдей болмайды. Сондықтан әр адамды өзінше даралаған жеке тұлға деп қараймыз. Адамның саналық, мінездемелік қасиеттерін анықтайтын оның санасы болып табылады. Сана ақыл-ойдан туындайды. Адамның ақыл-ойы біркелкі дамымайды. Адамдар бір-бірін бағалауда қателіктер жіберуі де мүмкін. Кейбір адамдар өзінің жеке басын басқалардан артық бағалауға тырысады.
Жеке тұлғаға тән қасиеті - ақыл, ес, яғни, өмірді өзінің сана-сезім өлшемімен
қарап бағалауға бейім тұруы. Сондықтан өмірді танып білу - миллиондаған жеке тұлғалардың сезім, түсінігінен тұрады. Жеке тұлғаның еске сақтауы өзге адамдардық тәжірибесін жинақтауға да негізделеді. Әрбір тұлға оларды оқып, көріп, оңығанын, естігенін, көргенін өз ойына тоңып, содан сабақ алу арқылы да өзінің іс-әрекетін, мінез-құлқын, сана-сезімін байытады. Адам өмірде өзі жіберген қателіктерден де, басқалардың қателіктерінен де сабақ алады. Оны қайталамауға тырысады. Мұны педагогикада адамның өзін-өзі тәрбиелеуі деп атайды. Басқалардың өнегелі іс-әрекетінен үйрену, оны өзінің жақсы қасиетіне айналдыру өмір заңы.
Тұлға -- жеке адамның мақсатының орындалуы, ерік-жігерінің іске асуы, өзі жөніндегі ойын, еркін іске асыруға дайындығы және оны іске асыруының нәтижесі. Ерік-жігер механизмі дегеніміз - адамның өзіне тән қасиеттерін іске асыруы. Адам ойына келген іс-әрекетті іске асыруда ерікке жол береді. Бірақ адам бір нерсені істерде алдымен еркін ақыл-парасат таразысына салып, оны іске асыру жөн бе, басқалар оған қалай қарар екен? -деген ойға қалады. Ерік-жігердің іске асырылуы ақыл мен санаға бағынышты. Өмірде кейбір адамдар бір іс-әрекетті іске асырарда өте байыппен қарап, осының нәтижесі қалай болар екен деп "мың ойланып, жүз толғанып" іске кіріседі, ал кейбіреулер бірден ойына алғанын апыр-топыр іске асырып, кейін опық жеп жатады. Осының бәрі адамның ерік-жігер күшінің түріне байланысты. Тұлға дегеніміз - сезімнің, әсердің, ішкі күйініш-сүйініштің бойға жинақталған көрінісі. Алайда, әр тұлғаның эмоциялық сезім дүниесі әр басқа. Біреу жауыздықты көргенде айғайлап, бақырып, ішкі сезімінің сыртқа шығуына еркіндік берсе, екінші біреу іштей булығып, көгеріп-сазарып, тас-түйін болып қатып қалады. Бұл әр тұлғаның эмоциялық сезімі өзін-өзі ұстай алу еркіне байланысты құбылыс. Адамның даму және қалыптасуы жайында осы уақытқа дейін әр түрлі пікірлер мен теориялар орын алып келеді. Атақты грек философтары Платон және Аристотель адамның дамуын, алдын-ала тағдыр белгілеген тұқым қуалаушылық табиғатынан деп дәлелдеді. Аристотель құл болушылық немесе бағынушылықты табиғаттың заңы дейді.
Тұқым қуалаушылық теориясын қолданушы және уағыздаушылардың бірі - преформистер. Преформизм - XVIII ғасырда биология саласында үстемдік еткен, адамның дамуы жайлы диалектикаға қарсы философиялық ағым. Преформистер ересек адамдардық барлық қасиеттері мен белгілері ана құрсағындағы сәбидің ағзасында болады, сондықтан жеке адамның дамуын алғашқы рет ұрықта пайда болған қасиеттердің өрістеп күшеюі мен сан жағынан артуы деп қарастырады.
Баланың дамуына әсер ететін факторлар және оның мәні. Даму - жеке адамды жетілдірудің өте күрделі және диалектикалық процесі. Балада анадан туа біткен белгілі идеялар мен түсініктер және өжет, жұмсақ немесе байсалды мінез болмайды. Плланың адамгершілік, әуестік, белсенділік және батылдық сияқты қасиеттері даму процесінде қалыптасады. Өйткені, оның өсіп жетілуіне белгілі әлеуметтік тәрбие мен орта әсер етеді. Адаманың дамуы және оның дүниені тануы түрлі әлеуметтік жағдайларға байланысты. Сондықтан оның мінезінде әр түрлі ерекшеліктер мен процестер пайда болады. Баланың дамуына ықпал ететін факторларға тұқым қуалаушылың, әлеуметтік орта, тәрбие, т.б. жатады.
Тұқым қуалаушылық - ұрпақтың ата-ананың биологиялық ұқсастығын елестетуі. Кейбіреулері баланың сыртқы пішініне қарап, бірден қалай әкесіне не шешесіне ұқсап қалған деп таңданады. Әрине бұл кездейсоқ нерсе емес. Өйткені, баланың шашы мен көзінің бояуы, терісінің пигменті, бет келбеті мен басының формасы, жүрісі мен өзін ұстау қалпы тұқым қуалаушылық арқылы берілетін биологиялық ұңсастықты еске түсіреді. Бала қозғалыс мүшелерін, нерв жүйесінің функциялық қасиеттерін, ал кейде дауыс тембрі, музыкаға, биге, математикаға қабілеттілігі сияқты өте нәзік ерекшеліктерді тұқым қуалау арқылы алады. Бірақ, өте нәзік ерекшеліктердің тұқым қуалау жолымен берілуі өте сирек кездесетін жағдай. Мысалы: әйгілі ұлы компо-зитор Иоганн Себастьян Бахтың ұрпақтарында 300 жыл ішінде тек қана 20 адамдай музыканттар болған. Мұны бір жағынан отбасы мүшелерінің табиғи мүмкіншіліктердің (нышанның) болуына, екінші жағынан отбасындағы музыкалық дәстүрге, музыкалық тәрбиеге байланысты деп қарастырған жөн.
Орта - адам дамуына табиғи және әлеуметтік орта ықпал жасайды.Табиғи орта - бұл түрлі табиғат жағдайының адам тұрмысына қызметіне ықпал жасауы. Жылы және суық климат жағдайы халықтардың тұрмысына әрекетіне елеулі ықпал етеді. Климаты ыстық жерлерде егін шаруашылығымен шұғылданады. Ал солтүстіктегі жерде балық, бұғы шаруашылығымен айналысады. Табиғат жағдайына байланысты олардың мінез-құлықтары да ерекшеліктер байқалады.
Әлеуметтік орта - жеке адамның мінез-құлқының дамуына ықпал жасайтын
әлеуметтік қатынас, олардың көп қырлы іс-әрекеттері. Әлеуметтік ортаға мектептің ықпал жасауы нәтижесінде баланың дүниеге көзқарасы, құлықтық, эстетикалық және осы сияқты болымды қасиеттері дамып қалыптасады. Егер адамдардық қалыптасуына ортаның қатысы шамалы болса, онда орта адамдардық талабын қанағаттандырмайды. Сондықтан адам өзінің дамуы үшін қажетті материалдарды осы әлеуметтік ортадан жинайды. Егер бала әлеуметтік ортадан тыс қалса, онда оның даму дәрежесі жануарлардан жоғары болмайды.
Африкада, Үндістанда, Инденезия елдерінің ормандарында Түрлі себептерімен аңдардық үңгірлерінде әлеуметтік ортадан тыс өмір сүретін жас баланың санасын ояту, қабілетін дамытудық мүмкін емес екендігіне ғылыми мәліметтер дәлел бола алады. 1920 жылы Үндістанның Гадамури деревнясында тұрғындардық хабарлауымен аңшылар қасқырдық інінен бет әлпеті адамға ұқсайтын, бірақ төрт аяқтап жүретін екі қыз баланы табады. Оларға Камала және Амала дейтін ат қояды. Камала 7-8 жаста, ал Амала 2 жаста. Амала көп кешікпей өледі, ал Камала күн сәулесінен және оттан қатты қорқып, тек шикі ет жеп қана күн көріп, төрт аяқтап жүріп, көбінесе күндіз ұйықтап түнде бөлме ішін кезіп жүрген, өзінің кешкі сағат ондарда, түнгі сағат бірлерде, таңға жақын, үш мезгіл ұлыитын уақыты болған. Камаланы адамға айналдыру өте қиын болған.
Адам арасында жүрген 2 жылдан кейін Камала түрегеліп тұруды және екі аяғымен жүріп, бірте-бірте түнде ұйықтап, тамақты қолымен жеуді үйренеді. Адам тілін үйрету бұдан да қиын болған. Жеті жыл ішінде Камала 45 сөз ғана түсіне білді. 15-ке келгенде оның есі екі жасар баладай, ал 17-ге келгенде ой-өрісінің дамуы 4 жастағы баланың деңгейіне әрең жетті. Камала 17 жасқа дейін өмір сүрген.
Адам жеке тұлға болып қалыпты өсуі және дамуы үшін тек қана адамдар арасында өмір сүруі қажет. Соңғы кезде орталық Австралияда және Филиппиннің Менданао аралы ормандарынан табылған жабайы адамдардық сана-сезімінің өте төменгі сатыда екендігі байқалады. Олардың тіршілік әрекетінің де алғашқы қауымдағы жабайы адамдардық өмір сүріп, күнін көру әрекетінің ұқсастығы анықталады.
Педагогика адам дамуындағы әлеуметтік ортаның ықпалын мойындайды, оған зор мән береді. Бірақ ортаны шешуші және мидын ала анықтаушы фактор деп қарастырмайды.
1.2 Жеке тұлғаның дамуына әсер ететін факторларды анықтау
Жеке тұлғаның дамуы -- процесс-сандық және сапалық өзгерістер, адам ағзасындағы. Нәтижесі -- даму немесе қалыптасу -- адамның биологиялық түр ретінде және әлеуметтік мәні бар. Биологиялық адамда сипатталады жеке дамуын қамтитын морфологиялық, биохимиялық, физиологиялық өзгерістер. Ал әлеуметтік дамуын табады өрнек психикалық, рухани, интеллектуалдық өсуі.
Қозғаушы күштері процесінің жеке басын дамыту болып табылады қайшылықтар, т. е. өзара іс-қимыл қарама-қарсы, взаимоисключающих тараптардың объект. Қарама-қайшылықтар туындайды арасындағы объективті факторлардың ықпалымен қажеттіліктеріне бастап адамның қарапайым материалдық және аяқтай отырып, жоғары рухани және оларды қанағаттандыру мүмкіндіктері. Осындай сипаты бар қарама-қайшылықтар орын алған бұзылуына тепе-теңдік арасындағы организм және қоршаған ортамен әкеледі мінез-құлқының өзгеруі, жаңа бейімдеу организм. Ажыратады қарама-қайшылықтар ішкі және сыртқы. Ішкі қарама-қайшылықтар туындайды негіздегі келіспеген көрінеді жеке побуждениях адам, ал сыртқы - ынталандырылған күшімен сырттан қатынастармен адамның басқа адамдармен, қоғаммен, табиғатпен.
Неге әр түрлі адамдар жетеді, әр түрлі даму деңгейін, қандай жағдай байланысты бұл үдеріс және оның нәтижесі қандай? Танып-білуге заңдылықтары адами даму - бұл получить ответ на вопрос: қандай факторлармен шартталған және нәтижелері осы процестің?
Санына әсер ететін факторлардың қалыптасуы мен дамуын, мыналар жатады:
-- тұқым қуалаушылық (анатомо-физиологиялық құрылымы, биологиялық түр ақылды адам, жүйке жүйесінің ерекшеліктері, жеке ерекшеліктері, шартсыз рефлекстер, функционалдық ерекшеліктері, нышандар, аномалиялары мұралық шығу тегі);
-- орта (табиғи -- биологиялық және географиялық және әлеуметтік - макросреда және микросреда);
-- білім беру (соның ішінде: тәрбиелеу, оқыту, білім беру);
-- өзіндік белсенділігі, жеке еліктеу, воспитуемость, үйрену қабілеті, талап қою, өздігінен білім алу)
Қарамастан анықтаушы рөлі сыртқы әлеуметтік факторлардың дамуы және тұлғаны қалыптастыру, ескермеуге болмайды биологиялық табиғаты адам. Осы ретте ол өзіне табиғи күшімен, болашағымен мен қабілеттері, олар мүмкін емес әсер етуі адамның әлеуметтік дамуы, оның қалыптастыру, жеке тұлға ретінде. Сонымен қатар, алайда, көрінеді бұл әсер?
Көрініс биологиялық -- тұқымқуалаушылық. Астында наследственностью түсініледі беру ата-аналардан балаға белгілі бір қасиеттер мен ерекшеліктер. Тасымалдаушылар тұқым қуалаушылық -- гендер (аударғанда грек ген дегеніміз -- рождающий). Қазіргі заманғы ғылым дәлелдеді қасиеттері, ағзаның зашифрованы бұл істе, шынымен геном коды, хранящем және тарату туралы барлық ақпаратты ағзаның қасиеттері. -- Мұрагерлік қасиеттері жатады, сондай-ақ жүйке жүйесінің ерекшеліктері негізделетін сипаты, өту ерекшеліктері, психикалық процестердің. Изъяны, кемшіліктері, жүйке қызметін ата-аналар, соның ішінде және патологиялық тудыратын психикалық бұзылулар ауру (мысалы, шизофрения) передаться ұрпағы. Тұқым қуалау сипаты бар қан аурулары (гемофилия), қант диабеті, кейбір эндокриндік бұзылыстар - карликовость, мысалы. Теріс әсер етеді ұрпақ маскүнемдік және нашақорлық. -- Мұрагерлік жатады, ең алдымен, анатомо-физиологиялық құрылымы мен мұндай ағзасының ерекшеліктері, терісінің түсі, көз, шаш, дене бітімі, жүйке жүйесінің ерекшеліктері, темперамент, сондай-ақ түр нышандар адам өкілі ретінде адамзат тегінің, яғни нышандар сөйлеу, жүру тік, ойлау қабілетін және еңбекке.
Тұқым қуалаушылық материалдық негізін жасайды және дамуының алғышарттары түрінде қабілеттіліктері мен предрасположенностей.
Педагогикалық аспект зерттеулер адами даму заңдылықтарын қамтиды зерттеу үш басты проблемаларының бірі - мұрагерлік зияткерлік, арнайы және моральдық қасиеттері.
Өте маңызды мәселе мұрагерлік туралы зияткерлік қасиеттерін. Педагогтар сондай-ақ материалистер негізге алады-бұл барлық қалыпты адамдар табиғатынан жоғары әлеуетті мүмкіндіктерін дамыту үшін өзінің ақыл және танымдық күштерін және қабілетті іс жүзінде шексіз рухани дамыту. Қолда бар үлгілерінде жоғары жүйке қызметін өзгертеді ғана жүру ойлау процестерін, бірақ алдын ала анықтайды сапасы мен деңгейін ең зияткерлік қызмет. Сонымен қатар, педагогтар, бүкіл әлем мойындайды, бұл мүмкін қолайсыз интеллектуалдық қабілетін дамыту тұқым қуалаушылық. Теріс предрасположения жасайды, мысалы, сылбыр жасушалар ми қыртысының балалардың маскүнемдер, бұзылған генетикалық құрылымын у нашақорлар, кейбір тұқым қуалайтын психикалық ауру.
Адам тұлға болып тек қарым-қатынас процесінде өзара іс-қимыл басқа адамдармен. Тыс адами қоғамның рухани, әлеуметтік, психикалық дамуы жүруі мүмкін емес.
Бүгінгі күннің шындығы жағдайында жүргізілетін адам дамуы ортасы деп аталады. Тұлғаны қалыптастыруға әсер ететін түрлі сыртқы жағдайлар, соның ішінде географиялық, әлеуметтік, мектеп, отбасылық. Қарқындылығы бойынша байланыстарды бөлінеді ближняя және дальняя сәрсенбі, немесе микросреда және макросреда. Кезде педагогтар айтады әсері туралы қоршаған ортаны бастамайынша, ең алдымен, әлеуметтік ортаға және үй. Бірінші жатқызады отдаленному окружению, ал екінші - ең жақын. Түсінігінде әлеуметтік орта кіреді жалпы сипаттамалары, қоғамдық құрылыс, өндірістік қатынастар жүйесі, материалдық жағдайлары, өмір, ағу сипаты, өндірістік және әлеуметтік процестерді және кейбір басқа да. Ближняя сәрсенбі - бұл отбасы, туыстары, достары.
Балалар, вскормленные жануарлар үшін үлкен қызығушылық тудырады. Болуы олардың тағы бір рет дәлелдейді, қандай адам өмірінде үлкен маңызы бар шарттары мен әсер ету ортасы. Міне, сондықтан олар қызығушылық танытты және антропологтар, педагогтар, психологтар. Балалар, воспитываемые зверем, алмаған болса, оның күші мен энергиясын және сол уақытта утрачивали адам дағдылары.
Сәрсенбі әсер жеке тұлғаның дамуына белгілі мөлшерде стихиялы және енжар. Бұл тұрғыда ол ретінде мүмкіндігі, әлеуетті алғышарты жеке тұлғаны дамыту. Сәрсенбі шарты болып табылады және дамуының қайнар көзі.
Әсері тұқым қуалаушылық және ортаның түзетіледі тәрбиелеу.Тәрбиелеу - басты күш беруге қабілетті қоғамға толыққанды тұлға. Оқу-тәрбие саналы, мақсатты, басқарылатын ортаның бір бөлігі болып табылады, ең маңызды, шешуші фактор дамыту және қалыптастыру. Үлкен күші тәрбиелеу мойындады және көптеген прогрессивті педагогтар өткен. Мысалы, Ян Амос Коменский үйреткен, адамға туу кезінде табиғат береді құрғақ жүгері ұрығы білу, бірақ бұл ұрығы дами алады тек тәрбие мен білім беру.
Я. А. Коменский Әрең бар соншалықты ластанған айна, ол әлі болса да ма жоқ воспринимало сурет, бәлкім, бар осындай шероховатая тақта үшін, оған әлі бір нәрсе болмайды жазу. Алайда, егер попадется айна, шаңмен ластанған немесе құрамында қара дақтар, оның алдын-ала сүрту керек, ал шероховатую тақта керек выстрогать...
Бір күш тәрбиелеуде? Неге ол көрсетіледі шешуші басты факторы, тұлғаның дамуы? Ең алдымен, бұл процесс мақсатты, сондықтан ол түзетуге тұқым қуалаушылық және өзгертуге микросреду; екіншіден, барлық балалар арқылы өтеді білім беру мекемелері, қабілетті құру күшті жүйесіне сыртқы мақсатты бағытталған ықпалдар мен белгілі бір жағдайлар үшін тиімділігі. Тиімділігі тәрбиелік ықпал ету болып табылады қолайлы, жүйелілік және білікті басшылықта. Әлсіздік тәрбиелеу, ол негізделеді сана адам, және талап етеді, оның қатысу, тұқым қуалаушылық және сәрсенбі қолданылады бессознательно және бейсаналық. Осы қызметкердің рөлі, орны, мүмкіндіктері тәрбие қалыптастыру.
Үшін көрінді шығармашылық бейімділігін, қажет ғана емес, қажетті әлеуметтік жағдайлар мен белгілі бір деңгейі, ғылыми, техникалық және көркем даму қоғам, бірақ және тиісті тәрбие, арнайы выучка сол немесе өзге саласындағы қоғамдық қызметі.
И. М. Сеченев: неизмеримом көп жағдайда сипаты, психологиялық мазмұны 9991000 беріледі тәрбиемен қамтылған ауқымды мағынада ғана 11000 байланысты даралығын.
Арнайы зерттеулер көрсеткендей, тәрбие алады дамуын қамтамасыз ету белгілі бір қасиеттерін, тек қана сүйене отырып, салынған табиғатпен салыстыру. Тәрбие лақтарын маймылдар бірдей жағдайларда баламен көрсеткендей, төлдері маймылдар бола тұра, сол адамдармен байланыс ала отырып, жақсы тәрбие және күтім, кем болмайды күшке бірде-бір психикалық сапасын, свойственного адамға.
Барлық бұл мүмкіндік береді үшін маңызды педагогика қорытынды: белгілі бір рөл және дамыту, жеке тұлғаны қалыптастыруда аса маңызды рөл атқарады тәрбиелеу. Тек арқылы тәрбиелеу жүзеге асырылуда әлеуметтік даму бағдарламасы адам қалыптасады, оның тұлғалық сапа.
Аша маңызды факторлар жеке тұлғаны дамыту және бөлектеу анықтаушы рөлі тәрбие процесінде қарауға болмайды адам ретінде пассив объект средовых әсерді және тәрбиелік. Бұл факторлар болып табылады сыртқы қатысты. Алайда, біз ұмытпау самопроизвольном ішкі оны өзгерту айқындайтын ішкі қайшылықтары. Әрбір жеке тұлға дамып, өз жолында.
И. Кант: человечестве жасалды көп дарынын, және біздің міндетіміз - бара-бар дамыту, табиғи қабілетін ашуға қасиеттері адамның өз өскінін, ете алатындай адам достигал тағайындалған.
Демек, төртінші фактор жеке басын дамыту болып табылады жеке жеке тұлғаның белсенділігі, оның өзін-өзі дамыту және өз-өзін тəрбиелеу.
Психология ескереді, жеке басын ғана емес, объектісі, қоғамдық қарым-қатынастар ғана емес, бастан әлеуметтік әсер ету, бірақ преломляет, оларды түрлендіреді, өйткені бірте-бірте жеке басын бастайды қатынастардың жиынтығы ретінде ішкі жағдай, олар арқылы преломляются сыртқы әсер ету. Осылайша, жеке басын ғана емес, объектісі және өнім қоғамдық қарым-қатынастар, бірақ белсенді субъект қызметінің, қарым-қатынас, сана-сезім, өзіндік сана. Осыған байланысты мәселені қараған кезде дамуының ерекшеліктері туралы жеке тұлғаның әсерін ескеру қажет, мұндай фактор ретінде өзіндік белсенділігі, жеке, атап айтқанда, өркениеттер.
Талап қою - бұл жүйелі және саналы бағытталған адам қызметі өзін-өзі дамыту мәдениетін қалыптастыру және тәрбиелеу.
Осылайша, негізгі факторлар жеке басын дамыту болып табылады тұқым қуалаушылық, орта, тәрбие мен өзін-өзі дамыту (өркениеттер). Бірақ бірде-күш әсерін, не өзгергіштік осы факторлардың бірде-олардың ең тығыз өзара байланысты және взаимообусловленность да, олардың бірлігін қамтамасыз ете алмайды даму және тұлғаның қалыптасуы оның белсенді қызметі. Олардың әсері жүзеге асырылуда процесінде ғана қызмет өзі жеке басын - бұл главнейшее айқындайтын шарт-жеке тұлғаны дамыту, т. е. адам қоғамның мүшесі.
Сөз тұлға (personality) ағылшын тілінде жүреді латын persona. Бастапқыда бұл сөз обозначало маскалар, надевали актерлер кезінде театр ұсыну грек драмасы. Жұм не рассматривался ретінде тұлға, ол үшін қажет адам еркін адам. Өрнек жоғалтып тұлға, ол көптеген тілдерде бар, жоғалуына білдіреді өз орны мен мәртебесін белгілі бір иерархия. Орыс тілінде ежелден термині лик сипаттау үшін суреттерді тұлғаның иконе.
Осылайша, ең басынан түсінігінде тұлға қосылған сыртқы, жер үсті әлеуметтік бейнесі, ол даралық қабылдайды, қашан ойнайды белгілі бір өмірлік рөлі -- бір личина, қоғамдық тұлға, обращенное, төңірегіндегілерге.
Бұл жеке басын куәландыратын? Үшін бұл сұраққа жауап беру үшін, ең алдымен өткізу разграничение понятий -- адам, индивид, даралық, жеке басын куәландыратын.
Ұғым адам қолданылады сипаттау үшін жалпыға ортақ, барлық адамдарға тән қасиеттері мен қабілеттерін. Бұл ұғым көрсетеді болуы, әлемде мұндай ерекше дамып келе жатқан ортақтығы, адами түрі (homo sapiens), адамзат, ол ерекшеленеді басқа да барлық материалдық жүйелердің тек өзіне тән тәсілімен тіршілік. Соның арқасында тіршілік тәсілі, адам барлық кезеңдерінде тарихи дамуының барлық нүктелерінде жер шарының қалады, ұқсас өзіне-өзі сақтайды белгілі бір антологический мәртебесі.
Болуы жекелеген өкілдерінің адамзат өрнектеледі ұғымы индивид, деп ұғынылады жалғыз өкілі, адамзат тегінің, нақты тасымалдаушы барлық әлеуметтік және психологиялық қасиеттер адамзаттың ақыл-ой, ерік-жігерінің, қажеттіліктерінің, мүдделер және т. б. Ұғым жеке бұл жағдайда пайдаланылады мәнінде нақты адам. Мәселенің тіркелмейді ретінде қолданылу ерекшеліктері әр түрлі биологиялық факторлар (жас ерекшеліктері, жынысы, темперамент), сондай-ақ айырмашылықтар әлеуметтік жағдай тіршілік адам.
Әлдеқайда содержателен басқа термин даралық білдіретін сезінуінің адам барлық байлық, оның жеке қасиеттерін және қасиеттер.
Үшін қандай нақты-тарихи даму ерекшеліктерін, адамның әр түрлі деңгейлерде, оның жеке және тарихи даму түсінігімен қатар индивид пайдаланады және ұғым жеке басын куәландыратын. Индивид, егер ретінде қарастырылады бастапқы уақытта жеке тұлғасын қалыптастыру үшін бастапқы жай-күйі үшін онто -- және филогенеза адам, жеке тұлға - жиынтығы дамыту индивидтің, неғұрлым толық көрініс, барлық адами қасиеттерді қалыптастыру.
Жеке басын зерттеу заты болып табылады бірқатар гуманитарлық ғылымдардың, ең алдымен, философия, психология және әлеуметтану. Философия қарайды жеке басын тұрғысынан оның ережелері әлемдегі субъектісі ретінде қызмет, таным және шығармашылық. Психология зерттейді тұлға ретінде тұрақты тұтастығын, психикалық процестердің, қасиеттердің және қарым-қатынастардың: темперамент, сипаты, қабілеті, ерік-жігер сапаларын және т. б. Әлеуметтік бірдей көзқарас бөледі жеке тұлғаның әлеуметтік-типическое. Негізгі мәселелері социологиялық тұлға теориясына байланысты
-- процесін жеке тұлғаны қалыптастыру және дамыту, оның қажеттіліктерін байланыста жұмыс істеуімен және дамуымен, әлеуметтік топтар;
-- заңдылықтарын зерттеу байланыс жеке және қоғам, жеке тұлға мен топтар;
-- зерттеумен реттеу және өзін-өзі реттеу әлеуметтік мінез-құлық жеке.
Жеке басын куәландыратын болып табылады феноменов, олар сирек истолковываются бірдей екі түрлі авторлар. Барлық ұйғарымға жеке басын осылай немесе басқаша обуславливаются үш противоположными көзқарасымен, оны дамыту. Бір көріп негізін жеке басын, оның рухани, өйткені ол құрылды ием, ал кейіннен оның дамуына предопределено тағдырымен (Платон). Тұрғысынан басқа, әрбір жеке тұлға қалыптасады және дамиды сәйкес оның туа біткен қасиеттері мен қабілеттері, әлеуметтік қатынас ортасы-бұл ойнайды, өте болмашы рөлі (позиция социобиологии, этологии - мінез-құлқы туралы ғылым жануарлар мен адамдардың (К. Лоренц, нобель сыйлығының лауреаты), бихевиоризма, психоанализ (З. Фрейд)). Үшінші толығымен шеттетеді туа біткен ішкі белгілері мен жеке тұлғаның қабілеттерін есептегенде, бұл тұлға - бұл біршама өнім, толық қалыптастырылатын барысында әлеуметтік тәжірибе. Әлбетте, бұл соңғы көзқарас қалыптастыру процесі. Өзінің талдау, біз, әрине, ескеру керек сияқты биологиялық ерекшеліктері тұлғаның, сондай-ақ оны құрайтын рухани және әлеуметтік тәжірибе. Сонымен бірге, тәжірибе көрсеткендей, әлеуметтік факторлар жеке тұлғаны қалыптастыру астам весомы. Дегенмен, упрощенно құрылымы жеке тұлғаның түрінде көруге болады бірлігін, оның биологиялық негіздері, әлеуметтік және рухани бөлшектер. Әрі биологиялық құрамдас болып табылады ғана талабы жеке тұлғаны дамыту (психикалық денсаулық), ал әлеуметтік тәжірибе жеке басын қалыптастырады. Руханилық - бұл шың басын, ол тән емес, әрбір жеке тұлғаның, басталуы болып табылады шынайы адам бостандығы.
Әлі де бар және төртінші тұжырымдамасы - тұжырымдамасы интегралды тұтастық (Н.А. Бердяев, М. Хайдеггер, Э. Фромм, П. А. Сорокин). Интегральность жағдайда көрсетіледі, және осындай сипаттамасымен мәнін, түсінуге көмектеседі байланыс адамның ішкі жан дүниесінің сыртқы оған қатысты әлеуметтік әлеммен объективированных институттар, қауымдастықтар, қарым-бірлікте үш өлшем.
Біріншіден, шарттылығы ішкі әлем адам объективированными нысандары, оның әлеуметтік болмыс. Өздері осы нысандары бар азық-түлік күш-жігерін алдыңғы ұрпақтың адамдардың, сондай-ақ азық-түлік шығармашылық энергия және іс-әрекетінің басқа да адамдар құрайтын әрбір осы ұрпақ. Ұсынылған мұндай аспектіде байланыс ішкі және сыртқы, әлеуметтік әлем объективті реальностей ретінде саласы қажеттілігі, сопрягается және оның детерминируются еркіндік әр жеке индивидтің.
Екіншіден, тәуелсіздік, ішкі әлем адам объективированных әлеуметтік нысандары мен қарым-қатынастар, самообусловленность оның феноменов. Болуы өз имманентной логика қалыптастыру адамның рухани әлемінің, оның субъективности, бұл жоғары деңгейі осы рухани әлем (рефлексиялық сана, ар-ұят, жауапкершілік, өмірдің мәні) өте жанама байланысты сыртқы объективированными әлеуметтік нысандары.
Үшіншіден, шарттылығы сыртқы объективированных әлеуметтік нысандарын өнімдерімен субъективті адам рухани қызметі, оның ішкі әлем, ол проблеманы еңсеру адамның сыртқы қажеттілігі әлеуметтік әлем ретінде санасында, сондай-ақ пән. Бұл -- сала шынайы адам бостандығы. Мұнда бостандығы жүзеге асырылуда, және қалай таңдау желісі мінез-құлық, шығармашылық, ойын, жауапкершілік, және қалай іздеу, қалай және кеңестік өмірдің мағынасы.
Талдау үшін пайда болуы мен дамуына тұлғалық қасиеттерін бөлеміз факторлар әсер ететін жеке тұлғаны қалыптастыру, мынадай түрлері:
● биологиялық тұқым қуалаушылық (туа біткен қажеттіліктерін ауада, тамақта, суда, белсенділігін, сне, қауіпсіздік болмаған кезде, ауырсыну);
● физикалық ортасы (айырмашылық климат, географиялық ерекшеліктері және табиғи ресурстар);
● мәдениет (әрбір қоғам береді, іс жүзінде өзінің барлық мүшелеріне біршама ерекше тәжірибесін, ерекше мәдени үлгілері, басқа да қоғамның ұсына алмайды. Американдық исследовательница К. Дьюбойс-деп басын ие, жалпы осы қоғамның сипаты, модальной);
● топтық тәжірибесі;
● бірегей жеке тәжірибесі.
Осылайша, жеке басын куәландыратын - күрделі, көп қырлы құбылыс қоғамдық өмірі. Бір жағынан, ол өнімі болып табылады, қоғамдық-тарихи дамуы, ал екінші жағынан - белсенді қайраткері, қоғамдық даму. Бұл объект ретінде әлеуметтік және биологиялық қатынастар, алынған, олардың өзара іс-қимыл және славян. Және, ақыр соңында, қалыптасады ғылыми түсінігі.
Жеке басын куәландыратын - бұл интегралдық қалыптасатын әлеуметтік сала у индивидтің қосу процесінде, оның қоғамдық қатынастар жүйесін игеру, оларға материалдық және рухани өнімдер адам мәдениет. Ерекшеліктері дене және жүйке-психологиялық ұйымдастыру индивидтің шарттарының бірі жеке тұлғаны қалыптастыру, бірақ оның мәні сол айқындайды, әлеуметтік шындық.
Бұл анықтау тұжырымдалған неғұрлым жалпы көзқарас тұлға әлеуметтану. Алайда, әлеуметтану құрамында көптеген теориялар жеке тұлғаның, олар бір-бірінен ерекшеленеді кардинальными әдіснамалық қондырғылармен жабдықталады. Теориясы ретінде жеке тұлғаны субъект пен объектінің қызметі мен қарым-қатынас марксизм, рөлдік теориясы тұлғаның Чарльз Хортона Кули, Ральфа Дарендорфа, Р. Минтона, Роберт Кинг Мертона және т. б.
Бұл маркстік теория жеке тұлғаның басты аспект-жағына аударылуға өзара іс-қимыл жеке және қоғам. Жеке басын куәландыратын, тұрғысынан, бұл тәсіл ретінде қарастырылады тұтастық әлеуметтік қасиеттерін адам өнім болып табылады тарихи даму нәтижесі қосу индивидтің әлеуметтік жүйесі арқылы белсенді пәндік іс-әрекеттің және қарым-қатынас. Үлкен мәні марксистік әлеуметтану беріледі зерттеуге субъективті қасиеттерін қалыптасатын процестерінде пән қызметін және выражающихся белгілі бір қасиеттері сана-сезім, алуан түрлі шығармашылық көріністері қоса алғанда, белсенді қалыптастыру, жаңа қоғамдық-қажетті функциялар мен үлгілерін мінез-құлық.
Білім алушылардың дамуы мен қалыптасуында ықпал жасаушы əсерлер екi топқа бөлiнедi: iшкi жəне сыртқы. Қоршаған орта жəне тəрбие - сыртқы əсерлер: табиғи икемдiлiк пен құмарлықтар. Сыртқы тəрбие орта əсерлерiнен пайда болатын сезiмдер мен толғаныстардың жиынтығы - iшкi əсерлерге жатады. Жеке адамның дамуы мен қалыптасуы осы екi фактордың байланысынан болады. Тəрбие адамның iшкi жан дүниесiне ұнамды қозғау салып, (өзiне бағдарланған) өзiндiк өңдеу белсендiлiгiн арттыра алса ғана, адам өз дамуындағы қызметiн орындай алғаны.
Тәрбие балалардың жас және дербес ерекшеліктеріне, дайындығы мен дәрежесіне лайық іске асырылып, адамдардың іс-әрекеттерін ұйымдастырады. Ол үшін тәрбиеші алдын ала жасалған арнаулы жоспар бойынша тәрбие жұмысын мақсатқа бағыттап ұйымдастырып, тәрбиенің құралдары мен әдістерін және формаларын іздестіреді, оларды тиімді етіп пайдаланады.
Баланың жеке басының дамуы мен қалыптасуына ықпал ететін төрт факторлардың ішінен тәрбие адамның дамуына орасан күшті әсер етіп, баланың дамуын қоғам талаптарына сәйкес бағыттап, белгілі бағытта баланың өмірі мен іс-әрекеттерін ұйымдастырады, ортадағы жағдайлардан тұлға дамуына қажетті материалдарды іріктейді, жеке бастың дамуына теріс, зиянды әсер қалдыратын жағымсыз ықпалдардан аластайды. Осы тұрғыдан келгенде тәрбие аға ұрпақтың жаңа ұрпаққа қоғамдық тарихи тәжірибені беру процесі, жаңа ұрпақты өмірге, еңбекке дайындау арқылы қоғамның алға қарай дамуын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 Жеке тұлға, тұлғаның қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1 Жеке тұлғаның дамуы, тәрбиесі және қалыптасуының өзара байланысының негізгі ұғымдарын ашу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2Жеке тұлғаның дамуына әсер ететін факторларды анықтау ... ... ... ... ... ... ... .10
2 Дене жаттығуларының тұлға тәрбиесіндегі маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...23
2.1 Дене тәрбиесінің пайда болуы мен даму себептері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .23
2.2 Дене жаттығуларының тәрбиедегі орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
Кіріспе
Барлық материалдық және рухани игіліктер қоғамның дене мәдениеті саласындағы қызметінің нәтижесі туралы бағалауға көмектесетін, ұлттық мәдени дәстүрлер ғана болып қоймайды, сонымен қатар оны пайдалануға және қолдануға итермелеп, нәтижесінде алдағы уақытта оны толықтырып отыруды қажет етеді. Материалдық және рухани игіліктер адамдардың қоғамдық ғылыми, сонымен бірге спорт саласындағы педагогикалық қызметінде, өндіріс аясында жасалады. Сондықтан игіліктерді біріншіден, арнаулы ұйымдастырылған педагогикалық қызметте, екіншіден тұрмыс жағдайында дене жаттығуларымен шұғылдану түрінде, үшіншіден көпшілік тұрғындарды кең ауқымда қамтитын баспасөз, радио, теледидар т.б. көпшілік ақпарат құралдары арқылы әртүрлі таралымдар түрінде пайдалануға болады .
Дене тәрбиесінің ілімі, педагогикалық жүйе ретінде дене шынықтыру мәдениетін, дене мүмкіндіктерін дамыту мәселесін М.Сапарбаев, Е.Уаңбаев, Ж.Оңалбек, С.Тайжанов, Б.А.Тойлыбаев, Т.Ж.Бекбатчаев, Б.Төтенаев, Э.Ж.Тлеуов т.б. зерттеген.
Дене мәдениеті деген түсінікті ұғыну дене тәрбиелеу деген ұғымды білдіреді. Басқаша айтқанда дене мәдениеті халық мәдениетінің құрамдас негіздегі бір бөлігі болып табылады. Дене мәдениеті, яғни денені тәрбиелеу адамның өзінің денесін дамытып, өзгерту жолындағы қызмет және осы бағыттағы жұмыс тәртібі деп ұғынуымыз қажет. Мұндағы материалдық игілік іс жүзінде дене тәрбиесі сабағы, шұғылдану сабақтарын өткізетін әртүрлі спорт ғимараттары, арнаулы спорт ғимараттары мен құрал жабдыктар, спорт ұйымдарын, жеке спортшыларды қаржыландыру, дене тәрбиесі жүйесінін идеологиялық, ұйымдастырушылық және бағытын қамтамасыз ететін әлеуметтік жетістіктерді айтады. Әрбір қоғам мүшесінің денесін шынықтыру жөніндегі игілікті шаралар тұтастай алғанда, мемлекет деңгейінде қамтамасыз етілуі тиіс. Ал мектеп көлеміндегі бұл саладағы шаралар халыққа білім беру мекемелері мен сауықтырумен шұғылданатын қызметкерлер үлесінде. Дене тәрбиесінің құрамдас бөлігі спорттық дайындық болып табылады. Спорт ұғымының екінші бір жағына тоқталатын болсақ ол адамдардың дене қызметі үшін қоғамымыздағы қалыптасқан материалдық және рухани байлықтарды игілігіне пайдалануы деп білеміз. Сонымен қатар, спорт түрлерінен өтетін жарыстар арқылы жоғары спорттық шеберлігі мүмкіндігін көрсету үшін,
арнайы шапшаң қарқынмен морфологиялық қызметін және психологиялық даярлығын айқындайды .
Спорттың басқа да қызмет аясы жеткілікті. Спорт өз алдына тұлғаның тәрбиелік жағына оңды ықпалын тигізумен қатар, қоғам өміріне дайындаушылық міндеттерді де шеше отырып, қызмет етеді.
Спорт спорттық - сайыстық , бәсекелестікте өтетін, спорттық жоғары нәтижеге жетуге ұмтылу жағдайында тарихи жинақталған әлеуметтік қызмет. Спортқа негізінен жарыстық қызмет, оған арнайы дайындық, ерекше қатынас талап және нәтижеге жету кіреді.
Спорт адамды жан-жақты жетілдірудің тиімді құралы ретінде оны рухани және дене дайындығына тәрбиелеудің қозғаушы күші болып саналады. Спорт түрінен жоғары нәтижеге жеткен сайын тұлға тек дене, әдістік және тәсілдік дайындығын ғана жетілдіріп қоймайды, сонымен қатар адамгершілік, өнегелілік, эстетикалық, ақыл-ой, еңбек, отан сүйгіштік тәрбиелерін де алады. Спорттын адамды тәрбиелеудегі манызы өте зор.
Қазіргі заманғы өскелең өмір жағдайында спорт түрлерінен, оның ішінде жаттықтырушы мамандар даярлауда болашақ мамандар анатомия, физиология, биохимия, дене жаттығуларының биомеханикасы, спорт менеджменті, педагогика және психология сияқты қатарлас пәндер мен спорттық жаттығуды үйлестіруі тиіс. Негізінен спорттық қозғалыстың екі бағыты бар. Жалпы көпшілік спорт және жоғары нәтижелер спорты. Жалпы көпшілік шұғылданатын бұқаралык спорт, спорттық нәтижелері жоғары емес және көп адамның қатысу мүмкіндігі қатынасымен сипатталады. Бұқаралык спортта - спорттық нәтижелер арттырумен қатар елеулі орын мен уакыт сауықтыру міндеттерін шешуге, оқудан, еңбектен тыс бос уақытты тиімді ұйымдастыруға, сонымен бірге еңбекке және қорғаныс тәжірибесіне бөлінеді. Сондықтан, бұқаралық спорт ел тұрғындарының (жас өспірімдер мен ересек жас аралығында) дене тәрбиесіне және салауатты өмір бейнесін насихаттап, тарту міндетін шешуде басты рол ойнайды.
Ал жоғары нәтижелер спорты барынша жоғары нәтижелерге жетуге ұмтылумен байланысты. Дегенмен спорттык нәтиже неғүрлым жоғары болған сайын, бұл нәтижеге жетушілердің саны да азаяды. Жоғары нәтижелер спортының қоғамдық қызметін іске асырудың да белгілі ерекшеліктері бар.
Жоғары спорттық нәтижелер үлкен қоғамдық резонанс туғызады және қандай мектепте сол спорттық даму деңгейі, әлемдік, халықаралық жарыстарға жоғары екендігі, әртүрлі елдер спортшылары мен спорт сүйер жанкүйерлер қауымының әртүрлі әлеуметтік орталарында байланыс орнатуға, сонымен
бірге әртүрлі халықтар арасында тегіне қарамастан бейбітшілік пен достықты нығайтуға мүмкіндік жасайды. Спорттың экономикалық мәні спорттық қозғалыстың жалпы көпшліктік сипат алуының арттырылуында, спорттық көріністерді өткізудегі, оның сауықтыру тиімділігінің жақсаруында көрінеді. Спорт тек денені дамыту және спорттық жетілу үшін үлкен мүмкіндік туғызып қоймайды, сонымен бірге спорттың өзіне тарту күші дене және психикалык күштердің көрінуіне жоғары талап, адамның саналылығы мен рухани бейнесін жекелей бағытты тәрбиелеу үшін кең көлемдегі мүмкіндіктер туғызады.
Тәрбиелік мақсатқа жетудің соңғы нәтижесі тек спорттың өзіне ғана емес, барлық тәрбие және даму жүйесінің әлеуметтік бағыттылығына да байланысты. Осындай бейнеде, спорттың тәрбиелік мүмкіндіктері өзінен - өзі шешілмейді, спорт аясында жинақталған, тәрбиелік бағытталған қатынастар жүйесі арқылы іске асырылады .
Спорт әлеуметтік - педагогикалық жүйеге кіргендіктен дене тәрбиесінін ықпалды құралы болып табылады, ал спорттың кәсіби - қолданбалы түрлерімен шұғылдану нәтижесінде еңбек және әскери қызметтің маңызды компонентіне айналады.
Дене тәрбиесінің мақсаты денсаулығы мықты, рухы сергек, Отанын қорғауға және уақыт шығармашылық еңбекке жарамды адамды қалыптастыру болып табылады.
Қазақстан Республикасы бірінші Президентінің "Қазақстан-2030" бағдарламасында: "Біздің ұрпақтың бүгінгі кезеңнің міндеттерінен өзге келер ұрпақтар алдында орасан зор жауапкершілік жүгін арқалайтындығымыз, сонымен бірге жастар алдындағы жауапкершілікті күнде есте ұстауға тиіс екендігіміз" туралы айтылған. Бұдан егемен елімізде жас ұрпақтың дене тәрбиесіне айрықша көңіл бөлініп отырғаны көрінеді. Ол түсінікті де. Келешекте Азия Барысына айналатын елдің іргесін нығайтатын да қазіргі жас ұрпақ.
Осы жас ұрпақты тәрбиелеу ісінде ұстаздың жеке басының рөлі ерекше. Бұл туралы кезінде орыстың атақты педагогі К.Д.Ушинский: "Сөз жок, көп нәрсе оқу орындарындағы жалпы тәртіпке байланысты, бірақ ең негізгісі тәрбиеленушімен тікелей қарым-қатынаста болатын тәрбиешінің басының жас жанға ықпал етуі оқулықпен де, моральдық ақыл айтумен де, жазалау және мадақтау жүйелерімен де алмастыруға болмайтын тәрбиелеуші күш болып табылады", -- деген болатын. Бұл айтылғандар дене тәрбиесі мұғалімдеріне де түгелдей қатысты.
Дегенмен бұл талаптардың үдесінен шығу жалпы, өздігінен бола қалатын шаруа емес. Бұл міндеттерді ойдағыдай орындау үшін дене тәрбиесі мұғалімдеріне бар ынтамен жұмыс істеуге, ізденуге тура келеді. Бұл жерде сөз, ең алдымен, өздерінің ғылыми-әдістемелік білімі мен практикалық біліктілігін арттырудағы күй жұмыстары, арнайы әдебиеттерден қажетті. Бала білмеуден білуге қадам басқанда, әр түрлі қайшылықтар мен қиындықтарға кездеседі, оларды шешу, жеңу нәтижесінде оқу міндеттері жүзеге асырылады. Оқыту процесіндегі ең негізгі қайшылық, ол - педагогикалық міндет-талаптар мен оқушының мүмкіндіктерінің (білімі мен дағдысының және дамуының казіргі деңгейі) арасындағы қайшылық. Бұған тағы да оқушының теориялық білімі мен практикалық бейімділігінің арасындағы, шығармашылық ойы мен репродуктивтік ойы арасындағы, т.б. қайшылықтар жатады. Осындай қайшылықтарды шешу оқушының саналы түрде көп күш-жігер жұмсауын керек етеді және оның дамуына үлкен әсері болады.
1. Жеке тұлға. Тұлғаның тәрбиесі, қалыптасуы
Жеке тұлғаның дамуы, тәрбиесі және қалыптасуының өзара байланысының негізгі ұғымдарын ашу
Жеке адамның бір-бірінен ажырағысыз және оған пәрменді түрде ықпал ететін биологиялық белгілері мен ерекшеліктері бір-бірімен байланысты. Анықтауыш қасиеттер - жеке адамның әлеуметтік сипаттамасы, оның себептері, мүдделері, мақсаттары. Жеке адам болу үшін психикалық дамудық белгілі бір дәрежесіне өтіп, басқа адамдарға қарағанда ерекшелігі бар екенін білетіндей біртұтас тұлға болуы тиіс.Өмір бойы даму мен тәрбиенің нәтижесінде жеке адамның орнығып, жетілуін қалыптасу деп атайды.
Жеке адамның қалыптасуы - күрделі, ағзаның өсуі мен жетілуін, стихиялы
әсерлерді, мақсатты, ұйымдасқан тәрбиені қамтитын қарама-қайшылықты процесс. Жеке адамның қалыптасуы өмірге келген сәтінен басталады, жеткіншек және жасөспірім шақта жедел жүреді, ересек шақта өзінің біршама аяқталу кезеңіне жетеді. Сондай-ақ жеке адамның дамуы деген ұғымды анықталық. Даму ұғымына ағзаның өсуі мен пісіп жетілу процесін жатқызады. Бұл процестер психикалық дамумен өзара тығыз байланыста өтеді, оған ықпал жасайды, бірақ адамның жеке адам ретінде қалыптасуын белгілеп бере алмайды. Жеке адамның дамуы - бұл оның рухани өсуінің, жетілуінің процесі жеке адам үшін елеулі болып табылатын барлық сфераларды іс-әрекетте, өзін қоршаған құбылыстарға, адамдарға деген қарым-қатынасқа, танымдық процестерінде болатын сапалық өзгерістер процесі.
Жеке адамның әсіресе балалың және жасөспірім шақтарында дамып, жетілуі ең алдымен тәрбиенің ықпалы арқылы жүріп отырады. Бірақ тәрбие әсерінің дәрежесі мен сипаты көп жағдайда тәрбиенің даму заңдылықтарын қаншалықты ескергеніне байланысты болады. Сөйтіп, тәрбие мен дамудық арасында екі жақты байланысы болады. Сондықтан жеке адамның даму заңдылықтарын тереңірек қарастырған жөн.
Жеке тұлға мен қоғамдық ортаның қарым-қатынасы философия, психология, педагогика, т.б. қоғамдық ғылымдардық көптен айналысып жүрген көкейкесті мәселелері. Бұл жөнінде кейінгі жылдары жарық көрген философиялық, педагогикалық, психологиялық, этикалық, ұлтаралық қарым-қатынастарға арналған еңбектерден басқа П.И.Подласыйдық, М.Ф.Хар-ламовтың "Педагогика" (М.1996-1997), Б.С.Гершунскийдің "XXI ғасырда білім берудің философиясы" (1993), Г.К.Нұрғалиеваның "Тұлғаның құндылық бағытын қалыптастырудық методологиясы, практикасы" (АД995) секілді ондаған монографиялық еңбектері жарық көрді. Адам баласы материалдық және рухани өмірдің ортасында тіршілік етеді де, өзі өмір сүріп отырған қоғамның, ұжымның, ұлттың, рудық мүшесі ретінде өзіндік ақыл-парасатымен, жеке бастың өзіне тән ақыл-ой, ерік-жігер, мінез-құлық ерекшелігімен көрінуге тырысады. Қоғам мүшелерінің бәріне ортақ біркелкі мінез-құлықтың, қасиеттің болуы мүмкін емес. Әр адам өзінше жеке тұлға.
Жеке тұлғаның ерекшелігі дегеніміз -- оның өзіне тән мінез-құлғындағы, іс-әрекетіндегі, көзқарасындағы ерекшелігімен даралануы. Қоғамдық тұлғаларға ортақ этикалың бірыңғай талаптардың болуына қарамастан, қоршаған орта жөнінде әр адамның қалыптасқан өзіндік ой-пікірінің, көзқарасының болуы, олардың өзі өсіріп-білген құбылысқа деген көзқарасын, ой-пікірін білдіруі заңды құбылыс. Мәселен, біреулер - айналасындағы құбылысқа таңдана, тамашалай қараса, енді біреулер - сын көзімен қарап, ой-қорытуы, сын пікірлер айтуы мүмкін. Адамдардық қоршаған ортадағы құбылыстарды түсініп қабылдауы да әр түрлі. Ол әр адамның жеке басына тән физиологиялық, психологиялық, биологиялың ерекшеліктеріне байланысты. Жеке тұлғаның ой-санасының, білім көлемінің толысуына байланысты оның өмірге көзқарасы, белгілі құбылыстарға баға беруінде де өзгерістердің болуы, толысып жаңарып отыруы заңды құбылыс.
Өмірде бір анадан туған егіз балалардың түр жағынан бір-біріне ұқсас болғанымен, мінез-құлқы, іс-әрекеті, өмірге деген икемділігі, қабілеті бірдей болмайды. Сондықтан әр адамды өзінше даралаған жеке тұлға деп қараймыз. Адамның саналық, мінездемелік қасиеттерін анықтайтын оның санасы болып табылады. Сана ақыл-ойдан туындайды. Адамның ақыл-ойы біркелкі дамымайды. Адамдар бір-бірін бағалауда қателіктер жіберуі де мүмкін. Кейбір адамдар өзінің жеке басын басқалардан артық бағалауға тырысады.
Жеке тұлғаға тән қасиеті - ақыл, ес, яғни, өмірді өзінің сана-сезім өлшемімен
қарап бағалауға бейім тұруы. Сондықтан өмірді танып білу - миллиондаған жеке тұлғалардың сезім, түсінігінен тұрады. Жеке тұлғаның еске сақтауы өзге адамдардық тәжірибесін жинақтауға да негізделеді. Әрбір тұлға оларды оқып, көріп, оңығанын, естігенін, көргенін өз ойына тоңып, содан сабақ алу арқылы да өзінің іс-әрекетін, мінез-құлқын, сана-сезімін байытады. Адам өмірде өзі жіберген қателіктерден де, басқалардың қателіктерінен де сабақ алады. Оны қайталамауға тырысады. Мұны педагогикада адамның өзін-өзі тәрбиелеуі деп атайды. Басқалардың өнегелі іс-әрекетінен үйрену, оны өзінің жақсы қасиетіне айналдыру өмір заңы.
Тұлға -- жеке адамның мақсатының орындалуы, ерік-жігерінің іске асуы, өзі жөніндегі ойын, еркін іске асыруға дайындығы және оны іске асыруының нәтижесі. Ерік-жігер механизмі дегеніміз - адамның өзіне тән қасиеттерін іске асыруы. Адам ойына келген іс-әрекетті іске асыруда ерікке жол береді. Бірақ адам бір нерсені істерде алдымен еркін ақыл-парасат таразысына салып, оны іске асыру жөн бе, басқалар оған қалай қарар екен? -деген ойға қалады. Ерік-жігердің іске асырылуы ақыл мен санаға бағынышты. Өмірде кейбір адамдар бір іс-әрекетті іске асырарда өте байыппен қарап, осының нәтижесі қалай болар екен деп "мың ойланып, жүз толғанып" іске кіріседі, ал кейбіреулер бірден ойына алғанын апыр-топыр іске асырып, кейін опық жеп жатады. Осының бәрі адамның ерік-жігер күшінің түріне байланысты. Тұлға дегеніміз - сезімнің, әсердің, ішкі күйініш-сүйініштің бойға жинақталған көрінісі. Алайда, әр тұлғаның эмоциялық сезім дүниесі әр басқа. Біреу жауыздықты көргенде айғайлап, бақырып, ішкі сезімінің сыртқа шығуына еркіндік берсе, екінші біреу іштей булығып, көгеріп-сазарып, тас-түйін болып қатып қалады. Бұл әр тұлғаның эмоциялық сезімі өзін-өзі ұстай алу еркіне байланысты құбылыс. Адамның даму және қалыптасуы жайында осы уақытқа дейін әр түрлі пікірлер мен теориялар орын алып келеді. Атақты грек философтары Платон және Аристотель адамның дамуын, алдын-ала тағдыр белгілеген тұқым қуалаушылық табиғатынан деп дәлелдеді. Аристотель құл болушылық немесе бағынушылықты табиғаттың заңы дейді.
Тұқым қуалаушылық теориясын қолданушы және уағыздаушылардың бірі - преформистер. Преформизм - XVIII ғасырда биология саласында үстемдік еткен, адамның дамуы жайлы диалектикаға қарсы философиялық ағым. Преформистер ересек адамдардық барлық қасиеттері мен белгілері ана құрсағындағы сәбидің ағзасында болады, сондықтан жеке адамның дамуын алғашқы рет ұрықта пайда болған қасиеттердің өрістеп күшеюі мен сан жағынан артуы деп қарастырады.
Баланың дамуына әсер ететін факторлар және оның мәні. Даму - жеке адамды жетілдірудің өте күрделі және диалектикалық процесі. Балада анадан туа біткен белгілі идеялар мен түсініктер және өжет, жұмсақ немесе байсалды мінез болмайды. Плланың адамгершілік, әуестік, белсенділік және батылдық сияқты қасиеттері даму процесінде қалыптасады. Өйткені, оның өсіп жетілуіне белгілі әлеуметтік тәрбие мен орта әсер етеді. Адаманың дамуы және оның дүниені тануы түрлі әлеуметтік жағдайларға байланысты. Сондықтан оның мінезінде әр түрлі ерекшеліктер мен процестер пайда болады. Баланың дамуына ықпал ететін факторларға тұқым қуалаушылың, әлеуметтік орта, тәрбие, т.б. жатады.
Тұқым қуалаушылық - ұрпақтың ата-ананың биологиялық ұқсастығын елестетуі. Кейбіреулері баланың сыртқы пішініне қарап, бірден қалай әкесіне не шешесіне ұқсап қалған деп таңданады. Әрине бұл кездейсоқ нерсе емес. Өйткені, баланың шашы мен көзінің бояуы, терісінің пигменті, бет келбеті мен басының формасы, жүрісі мен өзін ұстау қалпы тұқым қуалаушылық арқылы берілетін биологиялық ұңсастықты еске түсіреді. Бала қозғалыс мүшелерін, нерв жүйесінің функциялық қасиеттерін, ал кейде дауыс тембрі, музыкаға, биге, математикаға қабілеттілігі сияқты өте нәзік ерекшеліктерді тұқым қуалау арқылы алады. Бірақ, өте нәзік ерекшеліктердің тұқым қуалау жолымен берілуі өте сирек кездесетін жағдай. Мысалы: әйгілі ұлы компо-зитор Иоганн Себастьян Бахтың ұрпақтарында 300 жыл ішінде тек қана 20 адамдай музыканттар болған. Мұны бір жағынан отбасы мүшелерінің табиғи мүмкіншіліктердің (нышанның) болуына, екінші жағынан отбасындағы музыкалық дәстүрге, музыкалық тәрбиеге байланысты деп қарастырған жөн.
Орта - адам дамуына табиғи және әлеуметтік орта ықпал жасайды.Табиғи орта - бұл түрлі табиғат жағдайының адам тұрмысына қызметіне ықпал жасауы. Жылы және суық климат жағдайы халықтардың тұрмысына әрекетіне елеулі ықпал етеді. Климаты ыстық жерлерде егін шаруашылығымен шұғылданады. Ал солтүстіктегі жерде балық, бұғы шаруашылығымен айналысады. Табиғат жағдайына байланысты олардың мінез-құлықтары да ерекшеліктер байқалады.
Әлеуметтік орта - жеке адамның мінез-құлқының дамуына ықпал жасайтын
әлеуметтік қатынас, олардың көп қырлы іс-әрекеттері. Әлеуметтік ортаға мектептің ықпал жасауы нәтижесінде баланың дүниеге көзқарасы, құлықтық, эстетикалық және осы сияқты болымды қасиеттері дамып қалыптасады. Егер адамдардық қалыптасуына ортаның қатысы шамалы болса, онда орта адамдардық талабын қанағаттандырмайды. Сондықтан адам өзінің дамуы үшін қажетті материалдарды осы әлеуметтік ортадан жинайды. Егер бала әлеуметтік ортадан тыс қалса, онда оның даму дәрежесі жануарлардан жоғары болмайды.
Африкада, Үндістанда, Инденезия елдерінің ормандарында Түрлі себептерімен аңдардық үңгірлерінде әлеуметтік ортадан тыс өмір сүретін жас баланың санасын ояту, қабілетін дамытудық мүмкін емес екендігіне ғылыми мәліметтер дәлел бола алады. 1920 жылы Үндістанның Гадамури деревнясында тұрғындардық хабарлауымен аңшылар қасқырдық інінен бет әлпеті адамға ұқсайтын, бірақ төрт аяқтап жүретін екі қыз баланы табады. Оларға Камала және Амала дейтін ат қояды. Камала 7-8 жаста, ал Амала 2 жаста. Амала көп кешікпей өледі, ал Камала күн сәулесінен және оттан қатты қорқып, тек шикі ет жеп қана күн көріп, төрт аяқтап жүріп, көбінесе күндіз ұйықтап түнде бөлме ішін кезіп жүрген, өзінің кешкі сағат ондарда, түнгі сағат бірлерде, таңға жақын, үш мезгіл ұлыитын уақыты болған. Камаланы адамға айналдыру өте қиын болған.
Адам арасында жүрген 2 жылдан кейін Камала түрегеліп тұруды және екі аяғымен жүріп, бірте-бірте түнде ұйықтап, тамақты қолымен жеуді үйренеді. Адам тілін үйрету бұдан да қиын болған. Жеті жыл ішінде Камала 45 сөз ғана түсіне білді. 15-ке келгенде оның есі екі жасар баладай, ал 17-ге келгенде ой-өрісінің дамуы 4 жастағы баланың деңгейіне әрең жетті. Камала 17 жасқа дейін өмір сүрген.
Адам жеке тұлға болып қалыпты өсуі және дамуы үшін тек қана адамдар арасында өмір сүруі қажет. Соңғы кезде орталық Австралияда және Филиппиннің Менданао аралы ормандарынан табылған жабайы адамдардық сана-сезімінің өте төменгі сатыда екендігі байқалады. Олардың тіршілік әрекетінің де алғашқы қауымдағы жабайы адамдардық өмір сүріп, күнін көру әрекетінің ұқсастығы анықталады.
Педагогика адам дамуындағы әлеуметтік ортаның ықпалын мойындайды, оған зор мән береді. Бірақ ортаны шешуші және мидын ала анықтаушы фактор деп қарастырмайды.
1.2 Жеке тұлғаның дамуына әсер ететін факторларды анықтау
Жеке тұлғаның дамуы -- процесс-сандық және сапалық өзгерістер, адам ағзасындағы. Нәтижесі -- даму немесе қалыптасу -- адамның биологиялық түр ретінде және әлеуметтік мәні бар. Биологиялық адамда сипатталады жеке дамуын қамтитын морфологиялық, биохимиялық, физиологиялық өзгерістер. Ал әлеуметтік дамуын табады өрнек психикалық, рухани, интеллектуалдық өсуі.
Қозғаушы күштері процесінің жеке басын дамыту болып табылады қайшылықтар, т. е. өзара іс-қимыл қарама-қарсы, взаимоисключающих тараптардың объект. Қарама-қайшылықтар туындайды арасындағы объективті факторлардың ықпалымен қажеттіліктеріне бастап адамның қарапайым материалдық және аяқтай отырып, жоғары рухани және оларды қанағаттандыру мүмкіндіктері. Осындай сипаты бар қарама-қайшылықтар орын алған бұзылуына тепе-теңдік арасындағы организм және қоршаған ортамен әкеледі мінез-құлқының өзгеруі, жаңа бейімдеу организм. Ажыратады қарама-қайшылықтар ішкі және сыртқы. Ішкі қарама-қайшылықтар туындайды негіздегі келіспеген көрінеді жеке побуждениях адам, ал сыртқы - ынталандырылған күшімен сырттан қатынастармен адамның басқа адамдармен, қоғаммен, табиғатпен.
Неге әр түрлі адамдар жетеді, әр түрлі даму деңгейін, қандай жағдай байланысты бұл үдеріс және оның нәтижесі қандай? Танып-білуге заңдылықтары адами даму - бұл получить ответ на вопрос: қандай факторлармен шартталған және нәтижелері осы процестің?
Санына әсер ететін факторлардың қалыптасуы мен дамуын, мыналар жатады:
-- тұқым қуалаушылық (анатомо-физиологиялық құрылымы, биологиялық түр ақылды адам, жүйке жүйесінің ерекшеліктері, жеке ерекшеліктері, шартсыз рефлекстер, функционалдық ерекшеліктері, нышандар, аномалиялары мұралық шығу тегі);
-- орта (табиғи -- биологиялық және географиялық және әлеуметтік - макросреда және микросреда);
-- білім беру (соның ішінде: тәрбиелеу, оқыту, білім беру);
-- өзіндік белсенділігі, жеке еліктеу, воспитуемость, үйрену қабілеті, талап қою, өздігінен білім алу)
Қарамастан анықтаушы рөлі сыртқы әлеуметтік факторлардың дамуы және тұлғаны қалыптастыру, ескермеуге болмайды биологиялық табиғаты адам. Осы ретте ол өзіне табиғи күшімен, болашағымен мен қабілеттері, олар мүмкін емес әсер етуі адамның әлеуметтік дамуы, оның қалыптастыру, жеке тұлға ретінде. Сонымен қатар, алайда, көрінеді бұл әсер?
Көрініс биологиялық -- тұқымқуалаушылық. Астында наследственностью түсініледі беру ата-аналардан балаға белгілі бір қасиеттер мен ерекшеліктер. Тасымалдаушылар тұқым қуалаушылық -- гендер (аударғанда грек ген дегеніміз -- рождающий). Қазіргі заманғы ғылым дәлелдеді қасиеттері, ағзаның зашифрованы бұл істе, шынымен геном коды, хранящем және тарату туралы барлық ақпаратты ағзаның қасиеттері. -- Мұрагерлік қасиеттері жатады, сондай-ақ жүйке жүйесінің ерекшеліктері негізделетін сипаты, өту ерекшеліктері, психикалық процестердің. Изъяны, кемшіліктері, жүйке қызметін ата-аналар, соның ішінде және патологиялық тудыратын психикалық бұзылулар ауру (мысалы, шизофрения) передаться ұрпағы. Тұқым қуалау сипаты бар қан аурулары (гемофилия), қант диабеті, кейбір эндокриндік бұзылыстар - карликовость, мысалы. Теріс әсер етеді ұрпақ маскүнемдік және нашақорлық. -- Мұрагерлік жатады, ең алдымен, анатомо-физиологиялық құрылымы мен мұндай ағзасының ерекшеліктері, терісінің түсі, көз, шаш, дене бітімі, жүйке жүйесінің ерекшеліктері, темперамент, сондай-ақ түр нышандар адам өкілі ретінде адамзат тегінің, яғни нышандар сөйлеу, жүру тік, ойлау қабілетін және еңбекке.
Тұқым қуалаушылық материалдық негізін жасайды және дамуының алғышарттары түрінде қабілеттіліктері мен предрасположенностей.
Педагогикалық аспект зерттеулер адами даму заңдылықтарын қамтиды зерттеу үш басты проблемаларының бірі - мұрагерлік зияткерлік, арнайы және моральдық қасиеттері.
Өте маңызды мәселе мұрагерлік туралы зияткерлік қасиеттерін. Педагогтар сондай-ақ материалистер негізге алады-бұл барлық қалыпты адамдар табиғатынан жоғары әлеуетті мүмкіндіктерін дамыту үшін өзінің ақыл және танымдық күштерін және қабілетті іс жүзінде шексіз рухани дамыту. Қолда бар үлгілерінде жоғары жүйке қызметін өзгертеді ғана жүру ойлау процестерін, бірақ алдын ала анықтайды сапасы мен деңгейін ең зияткерлік қызмет. Сонымен қатар, педагогтар, бүкіл әлем мойындайды, бұл мүмкін қолайсыз интеллектуалдық қабілетін дамыту тұқым қуалаушылық. Теріс предрасположения жасайды, мысалы, сылбыр жасушалар ми қыртысының балалардың маскүнемдер, бұзылған генетикалық құрылымын у нашақорлар, кейбір тұқым қуалайтын психикалық ауру.
Адам тұлға болып тек қарым-қатынас процесінде өзара іс-қимыл басқа адамдармен. Тыс адами қоғамның рухани, әлеуметтік, психикалық дамуы жүруі мүмкін емес.
Бүгінгі күннің шындығы жағдайында жүргізілетін адам дамуы ортасы деп аталады. Тұлғаны қалыптастыруға әсер ететін түрлі сыртқы жағдайлар, соның ішінде географиялық, әлеуметтік, мектеп, отбасылық. Қарқындылығы бойынша байланыстарды бөлінеді ближняя және дальняя сәрсенбі, немесе микросреда және макросреда. Кезде педагогтар айтады әсері туралы қоршаған ортаны бастамайынша, ең алдымен, әлеуметтік ортаға және үй. Бірінші жатқызады отдаленному окружению, ал екінші - ең жақын. Түсінігінде әлеуметтік орта кіреді жалпы сипаттамалары, қоғамдық құрылыс, өндірістік қатынастар жүйесі, материалдық жағдайлары, өмір, ағу сипаты, өндірістік және әлеуметтік процестерді және кейбір басқа да. Ближняя сәрсенбі - бұл отбасы, туыстары, достары.
Балалар, вскормленные жануарлар үшін үлкен қызығушылық тудырады. Болуы олардың тағы бір рет дәлелдейді, қандай адам өмірінде үлкен маңызы бар шарттары мен әсер ету ортасы. Міне, сондықтан олар қызығушылық танытты және антропологтар, педагогтар, психологтар. Балалар, воспитываемые зверем, алмаған болса, оның күші мен энергиясын және сол уақытта утрачивали адам дағдылары.
Сәрсенбі әсер жеке тұлғаның дамуына белгілі мөлшерде стихиялы және енжар. Бұл тұрғыда ол ретінде мүмкіндігі, әлеуетті алғышарты жеке тұлғаны дамыту. Сәрсенбі шарты болып табылады және дамуының қайнар көзі.
Әсері тұқым қуалаушылық және ортаның түзетіледі тәрбиелеу.Тәрбиелеу - басты күш беруге қабілетті қоғамға толыққанды тұлға. Оқу-тәрбие саналы, мақсатты, басқарылатын ортаның бір бөлігі болып табылады, ең маңызды, шешуші фактор дамыту және қалыптастыру. Үлкен күші тәрбиелеу мойындады және көптеген прогрессивті педагогтар өткен. Мысалы, Ян Амос Коменский үйреткен, адамға туу кезінде табиғат береді құрғақ жүгері ұрығы білу, бірақ бұл ұрығы дами алады тек тәрбие мен білім беру.
Я. А. Коменский Әрең бар соншалықты ластанған айна, ол әлі болса да ма жоқ воспринимало сурет, бәлкім, бар осындай шероховатая тақта үшін, оған әлі бір нәрсе болмайды жазу. Алайда, егер попадется айна, шаңмен ластанған немесе құрамында қара дақтар, оның алдын-ала сүрту керек, ал шероховатую тақта керек выстрогать...
Бір күш тәрбиелеуде? Неге ол көрсетіледі шешуші басты факторы, тұлғаның дамуы? Ең алдымен, бұл процесс мақсатты, сондықтан ол түзетуге тұқым қуалаушылық және өзгертуге микросреду; екіншіден, барлық балалар арқылы өтеді білім беру мекемелері, қабілетті құру күшті жүйесіне сыртқы мақсатты бағытталған ықпалдар мен белгілі бір жағдайлар үшін тиімділігі. Тиімділігі тәрбиелік ықпал ету болып табылады қолайлы, жүйелілік және білікті басшылықта. Әлсіздік тәрбиелеу, ол негізделеді сана адам, және талап етеді, оның қатысу, тұқым қуалаушылық және сәрсенбі қолданылады бессознательно және бейсаналық. Осы қызметкердің рөлі, орны, мүмкіндіктері тәрбие қалыптастыру.
Үшін көрінді шығармашылық бейімділігін, қажет ғана емес, қажетті әлеуметтік жағдайлар мен белгілі бір деңгейі, ғылыми, техникалық және көркем даму қоғам, бірақ және тиісті тәрбие, арнайы выучка сол немесе өзге саласындағы қоғамдық қызметі.
И. М. Сеченев: неизмеримом көп жағдайда сипаты, психологиялық мазмұны 9991000 беріледі тәрбиемен қамтылған ауқымды мағынада ғана 11000 байланысты даралығын.
Арнайы зерттеулер көрсеткендей, тәрбие алады дамуын қамтамасыз ету белгілі бір қасиеттерін, тек қана сүйене отырып, салынған табиғатпен салыстыру. Тәрбие лақтарын маймылдар бірдей жағдайларда баламен көрсеткендей, төлдері маймылдар бола тұра, сол адамдармен байланыс ала отырып, жақсы тәрбие және күтім, кем болмайды күшке бірде-бір психикалық сапасын, свойственного адамға.
Барлық бұл мүмкіндік береді үшін маңызды педагогика қорытынды: белгілі бір рөл және дамыту, жеке тұлғаны қалыптастыруда аса маңызды рөл атқарады тәрбиелеу. Тек арқылы тәрбиелеу жүзеге асырылуда әлеуметтік даму бағдарламасы адам қалыптасады, оның тұлғалық сапа.
Аша маңызды факторлар жеке тұлғаны дамыту және бөлектеу анықтаушы рөлі тәрбие процесінде қарауға болмайды адам ретінде пассив объект средовых әсерді және тәрбиелік. Бұл факторлар болып табылады сыртқы қатысты. Алайда, біз ұмытпау самопроизвольном ішкі оны өзгерту айқындайтын ішкі қайшылықтары. Әрбір жеке тұлға дамып, өз жолында.
И. Кант: человечестве жасалды көп дарынын, және біздің міндетіміз - бара-бар дамыту, табиғи қабілетін ашуға қасиеттері адамның өз өскінін, ете алатындай адам достигал тағайындалған.
Демек, төртінші фактор жеке басын дамыту болып табылады жеке жеке тұлғаның белсенділігі, оның өзін-өзі дамыту және өз-өзін тəрбиелеу.
Психология ескереді, жеке басын ғана емес, объектісі, қоғамдық қарым-қатынастар ғана емес, бастан әлеуметтік әсер ету, бірақ преломляет, оларды түрлендіреді, өйткені бірте-бірте жеке басын бастайды қатынастардың жиынтығы ретінде ішкі жағдай, олар арқылы преломляются сыртқы әсер ету. Осылайша, жеке басын ғана емес, объектісі және өнім қоғамдық қарым-қатынастар, бірақ белсенді субъект қызметінің, қарым-қатынас, сана-сезім, өзіндік сана. Осыған байланысты мәселені қараған кезде дамуының ерекшеліктері туралы жеке тұлғаның әсерін ескеру қажет, мұндай фактор ретінде өзіндік белсенділігі, жеке, атап айтқанда, өркениеттер.
Талап қою - бұл жүйелі және саналы бағытталған адам қызметі өзін-өзі дамыту мәдениетін қалыптастыру және тәрбиелеу.
Осылайша, негізгі факторлар жеке басын дамыту болып табылады тұқым қуалаушылық, орта, тәрбие мен өзін-өзі дамыту (өркениеттер). Бірақ бірде-күш әсерін, не өзгергіштік осы факторлардың бірде-олардың ең тығыз өзара байланысты және взаимообусловленность да, олардың бірлігін қамтамасыз ете алмайды даму және тұлғаның қалыптасуы оның белсенді қызметі. Олардың әсері жүзеге асырылуда процесінде ғана қызмет өзі жеке басын - бұл главнейшее айқындайтын шарт-жеке тұлғаны дамыту, т. е. адам қоғамның мүшесі.
Сөз тұлға (personality) ағылшын тілінде жүреді латын persona. Бастапқыда бұл сөз обозначало маскалар, надевали актерлер кезінде театр ұсыну грек драмасы. Жұм не рассматривался ретінде тұлға, ол үшін қажет адам еркін адам. Өрнек жоғалтып тұлға, ол көптеген тілдерде бар, жоғалуына білдіреді өз орны мен мәртебесін белгілі бір иерархия. Орыс тілінде ежелден термині лик сипаттау үшін суреттерді тұлғаның иконе.
Осылайша, ең басынан түсінігінде тұлға қосылған сыртқы, жер үсті әлеуметтік бейнесі, ол даралық қабылдайды, қашан ойнайды белгілі бір өмірлік рөлі -- бір личина, қоғамдық тұлға, обращенное, төңірегіндегілерге.
Бұл жеке басын куәландыратын? Үшін бұл сұраққа жауап беру үшін, ең алдымен өткізу разграничение понятий -- адам, индивид, даралық, жеке басын куәландыратын.
Ұғым адам қолданылады сипаттау үшін жалпыға ортақ, барлық адамдарға тән қасиеттері мен қабілеттерін. Бұл ұғым көрсетеді болуы, әлемде мұндай ерекше дамып келе жатқан ортақтығы, адами түрі (homo sapiens), адамзат, ол ерекшеленеді басқа да барлық материалдық жүйелердің тек өзіне тән тәсілімен тіршілік. Соның арқасында тіршілік тәсілі, адам барлық кезеңдерінде тарихи дамуының барлық нүктелерінде жер шарының қалады, ұқсас өзіне-өзі сақтайды белгілі бір антологический мәртебесі.
Болуы жекелеген өкілдерінің адамзат өрнектеледі ұғымы индивид, деп ұғынылады жалғыз өкілі, адамзат тегінің, нақты тасымалдаушы барлық әлеуметтік және психологиялық қасиеттер адамзаттың ақыл-ой, ерік-жігерінің, қажеттіліктерінің, мүдделер және т. б. Ұғым жеке бұл жағдайда пайдаланылады мәнінде нақты адам. Мәселенің тіркелмейді ретінде қолданылу ерекшеліктері әр түрлі биологиялық факторлар (жас ерекшеліктері, жынысы, темперамент), сондай-ақ айырмашылықтар әлеуметтік жағдай тіршілік адам.
Әлдеқайда содержателен басқа термин даралық білдіретін сезінуінің адам барлық байлық, оның жеке қасиеттерін және қасиеттер.
Үшін қандай нақты-тарихи даму ерекшеліктерін, адамның әр түрлі деңгейлерде, оның жеке және тарихи даму түсінігімен қатар индивид пайдаланады және ұғым жеке басын куәландыратын. Индивид, егер ретінде қарастырылады бастапқы уақытта жеке тұлғасын қалыптастыру үшін бастапқы жай-күйі үшін онто -- және филогенеза адам, жеке тұлға - жиынтығы дамыту индивидтің, неғұрлым толық көрініс, барлық адами қасиеттерді қалыптастыру.
Жеке басын зерттеу заты болып табылады бірқатар гуманитарлық ғылымдардың, ең алдымен, философия, психология және әлеуметтану. Философия қарайды жеке басын тұрғысынан оның ережелері әлемдегі субъектісі ретінде қызмет, таным және шығармашылық. Психология зерттейді тұлға ретінде тұрақты тұтастығын, психикалық процестердің, қасиеттердің және қарым-қатынастардың: темперамент, сипаты, қабілеті, ерік-жігер сапаларын және т. б. Әлеуметтік бірдей көзқарас бөледі жеке тұлғаның әлеуметтік-типическое. Негізгі мәселелері социологиялық тұлға теориясына байланысты
-- процесін жеке тұлғаны қалыптастыру және дамыту, оның қажеттіліктерін байланыста жұмыс істеуімен және дамуымен, әлеуметтік топтар;
-- заңдылықтарын зерттеу байланыс жеке және қоғам, жеке тұлға мен топтар;
-- зерттеумен реттеу және өзін-өзі реттеу әлеуметтік мінез-құлық жеке.
Жеке басын куәландыратын болып табылады феноменов, олар сирек истолковываются бірдей екі түрлі авторлар. Барлық ұйғарымға жеке басын осылай немесе басқаша обуславливаются үш противоположными көзқарасымен, оны дамыту. Бір көріп негізін жеке басын, оның рухани, өйткені ол құрылды ием, ал кейіннен оның дамуына предопределено тағдырымен (Платон). Тұрғысынан басқа, әрбір жеке тұлға қалыптасады және дамиды сәйкес оның туа біткен қасиеттері мен қабілеттері, әлеуметтік қатынас ортасы-бұл ойнайды, өте болмашы рөлі (позиция социобиологии, этологии - мінез-құлқы туралы ғылым жануарлар мен адамдардың (К. Лоренц, нобель сыйлығының лауреаты), бихевиоризма, психоанализ (З. Фрейд)). Үшінші толығымен шеттетеді туа біткен ішкі белгілері мен жеке тұлғаның қабілеттерін есептегенде, бұл тұлға - бұл біршама өнім, толық қалыптастырылатын барысында әлеуметтік тәжірибе. Әлбетте, бұл соңғы көзқарас қалыптастыру процесі. Өзінің талдау, біз, әрине, ескеру керек сияқты биологиялық ерекшеліктері тұлғаның, сондай-ақ оны құрайтын рухани және әлеуметтік тәжірибе. Сонымен бірге, тәжірибе көрсеткендей, әлеуметтік факторлар жеке тұлғаны қалыптастыру астам весомы. Дегенмен, упрощенно құрылымы жеке тұлғаның түрінде көруге болады бірлігін, оның биологиялық негіздері, әлеуметтік және рухани бөлшектер. Әрі биологиялық құрамдас болып табылады ғана талабы жеке тұлғаны дамыту (психикалық денсаулық), ал әлеуметтік тәжірибе жеке басын қалыптастырады. Руханилық - бұл шың басын, ол тән емес, әрбір жеке тұлғаның, басталуы болып табылады шынайы адам бостандығы.
Әлі де бар және төртінші тұжырымдамасы - тұжырымдамасы интегралды тұтастық (Н.А. Бердяев, М. Хайдеггер, Э. Фромм, П. А. Сорокин). Интегральность жағдайда көрсетіледі, және осындай сипаттамасымен мәнін, түсінуге көмектеседі байланыс адамның ішкі жан дүниесінің сыртқы оған қатысты әлеуметтік әлеммен объективированных институттар, қауымдастықтар, қарым-бірлікте үш өлшем.
Біріншіден, шарттылығы ішкі әлем адам объективированными нысандары, оның әлеуметтік болмыс. Өздері осы нысандары бар азық-түлік күш-жігерін алдыңғы ұрпақтың адамдардың, сондай-ақ азық-түлік шығармашылық энергия және іс-әрекетінің басқа да адамдар құрайтын әрбір осы ұрпақ. Ұсынылған мұндай аспектіде байланыс ішкі және сыртқы, әлеуметтік әлем объективті реальностей ретінде саласы қажеттілігі, сопрягается және оның детерминируются еркіндік әр жеке индивидтің.
Екіншіден, тәуелсіздік, ішкі әлем адам объективированных әлеуметтік нысандары мен қарым-қатынастар, самообусловленность оның феноменов. Болуы өз имманентной логика қалыптастыру адамның рухани әлемінің, оның субъективности, бұл жоғары деңгейі осы рухани әлем (рефлексиялық сана, ар-ұят, жауапкершілік, өмірдің мәні) өте жанама байланысты сыртқы объективированными әлеуметтік нысандары.
Үшіншіден, шарттылығы сыртқы объективированных әлеуметтік нысандарын өнімдерімен субъективті адам рухани қызметі, оның ішкі әлем, ол проблеманы еңсеру адамның сыртқы қажеттілігі әлеуметтік әлем ретінде санасында, сондай-ақ пән. Бұл -- сала шынайы адам бостандығы. Мұнда бостандығы жүзеге асырылуда, және қалай таңдау желісі мінез-құлық, шығармашылық, ойын, жауапкершілік, және қалай іздеу, қалай және кеңестік өмірдің мағынасы.
Талдау үшін пайда болуы мен дамуына тұлғалық қасиеттерін бөлеміз факторлар әсер ететін жеке тұлғаны қалыптастыру, мынадай түрлері:
● биологиялық тұқым қуалаушылық (туа біткен қажеттіліктерін ауада, тамақта, суда, белсенділігін, сне, қауіпсіздік болмаған кезде, ауырсыну);
● физикалық ортасы (айырмашылық климат, географиялық ерекшеліктері және табиғи ресурстар);
● мәдениет (әрбір қоғам береді, іс жүзінде өзінің барлық мүшелеріне біршама ерекше тәжірибесін, ерекше мәдени үлгілері, басқа да қоғамның ұсына алмайды. Американдық исследовательница К. Дьюбойс-деп басын ие, жалпы осы қоғамның сипаты, модальной);
● топтық тәжірибесі;
● бірегей жеке тәжірибесі.
Осылайша, жеке басын куәландыратын - күрделі, көп қырлы құбылыс қоғамдық өмірі. Бір жағынан, ол өнімі болып табылады, қоғамдық-тарихи дамуы, ал екінші жағынан - белсенді қайраткері, қоғамдық даму. Бұл объект ретінде әлеуметтік және биологиялық қатынастар, алынған, олардың өзара іс-қимыл және славян. Және, ақыр соңында, қалыптасады ғылыми түсінігі.
Жеке басын куәландыратын - бұл интегралдық қалыптасатын әлеуметтік сала у индивидтің қосу процесінде, оның қоғамдық қатынастар жүйесін игеру, оларға материалдық және рухани өнімдер адам мәдениет. Ерекшеліктері дене және жүйке-психологиялық ұйымдастыру индивидтің шарттарының бірі жеке тұлғаны қалыптастыру, бірақ оның мәні сол айқындайды, әлеуметтік шындық.
Бұл анықтау тұжырымдалған неғұрлым жалпы көзқарас тұлға әлеуметтану. Алайда, әлеуметтану құрамында көптеген теориялар жеке тұлғаның, олар бір-бірінен ерекшеленеді кардинальными әдіснамалық қондырғылармен жабдықталады. Теориясы ретінде жеке тұлғаны субъект пен объектінің қызметі мен қарым-қатынас марксизм, рөлдік теориясы тұлғаның Чарльз Хортона Кули, Ральфа Дарендорфа, Р. Минтона, Роберт Кинг Мертона және т. б.
Бұл маркстік теория жеке тұлғаның басты аспект-жағына аударылуға өзара іс-қимыл жеке және қоғам. Жеке басын куәландыратын, тұрғысынан, бұл тәсіл ретінде қарастырылады тұтастық әлеуметтік қасиеттерін адам өнім болып табылады тарихи даму нәтижесі қосу индивидтің әлеуметтік жүйесі арқылы белсенді пәндік іс-әрекеттің және қарым-қатынас. Үлкен мәні марксистік әлеуметтану беріледі зерттеуге субъективті қасиеттерін қалыптасатын процестерінде пән қызметін және выражающихся белгілі бір қасиеттері сана-сезім, алуан түрлі шығармашылық көріністері қоса алғанда, белсенді қалыптастыру, жаңа қоғамдық-қажетті функциялар мен үлгілерін мінез-құлық.
Білім алушылардың дамуы мен қалыптасуында ықпал жасаушы əсерлер екi топқа бөлiнедi: iшкi жəне сыртқы. Қоршаған орта жəне тəрбие - сыртқы əсерлер: табиғи икемдiлiк пен құмарлықтар. Сыртқы тəрбие орта əсерлерiнен пайда болатын сезiмдер мен толғаныстардың жиынтығы - iшкi əсерлерге жатады. Жеке адамның дамуы мен қалыптасуы осы екi фактордың байланысынан болады. Тəрбие адамның iшкi жан дүниесiне ұнамды қозғау салып, (өзiне бағдарланған) өзiндiк өңдеу белсендiлiгiн арттыра алса ғана, адам өз дамуындағы қызметiн орындай алғаны.
Тәрбие балалардың жас және дербес ерекшеліктеріне, дайындығы мен дәрежесіне лайық іске асырылып, адамдардың іс-әрекеттерін ұйымдастырады. Ол үшін тәрбиеші алдын ала жасалған арнаулы жоспар бойынша тәрбие жұмысын мақсатқа бағыттап ұйымдастырып, тәрбиенің құралдары мен әдістерін және формаларын іздестіреді, оларды тиімді етіп пайдаланады.
Баланың жеке басының дамуы мен қалыптасуына ықпал ететін төрт факторлардың ішінен тәрбие адамның дамуына орасан күшті әсер етіп, баланың дамуын қоғам талаптарына сәйкес бағыттап, белгілі бағытта баланың өмірі мен іс-әрекеттерін ұйымдастырады, ортадағы жағдайлардан тұлға дамуына қажетті материалдарды іріктейді, жеке бастың дамуына теріс, зиянды әсер қалдыратын жағымсыз ықпалдардан аластайды. Осы тұрғыдан келгенде тәрбие аға ұрпақтың жаңа ұрпаққа қоғамдық тарихи тәжірибені беру процесі, жаңа ұрпақты өмірге, еңбекке дайындау арқылы қоғамның алға қарай дамуын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz