Отбасылық тәрбиенің балаға әсері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

1 Отбасылық тәрбиенің теориялық негіздерін талдау

1. 1 «Отбасы» және «неке» ұғымдарының сипаттамасы. Отбасының әлеуметтік институт ретінде қалыптасуы мен дамуы

1. 2 Отбасыларды жіктеудегі жүйелік белгілер

1. 3 Отбасылық тәрбиенің ерекшеліктері. Отбасылық тәрбиенің балаға әсері

2 Қазіргі отбасындағы отбасылық тәрбиенің ерекшелігі

2. 1 Әлеуметтік институт ретінде отбасының өзгеруі

2. 2 Қазіргі отбасының құрылымы және негізгі мәселелері

2. 3 Қазіргі кезеңдегі отбасылық тәрбиені қолдаудың әлеуметтік саясаты

2. 4 Қазақ отбасы тәрбиесінің ерекшеліктері

2. 5 Отбасындағы балаларды тәрбиелеу ерекшеліктері

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Курстық жұмыстың өзектілігі. Отбасы әлеуметтік институт ретінде қоғамның қалыптасуымен пайда болды. Тарих бойындағы әлеуметтік қатынастар ерлер мен әйелдер арасындағы қарым-қатынастың әртүрлі формаларын құрайды, олардың әртүрлілігі отбасы тарихын құрайды. Адамзат тарихында жыныстар арасындағы қатынасты реттемейтін, оларға белгілі бір формалар мен жыныстық қатынас нормаларын жүктемейтін қоғам болған жоқ. Бұл жағдайдың түсіндірмесі бар-қазіргі демографиялық саясатқа дейін ұрпақтардың көбеюі арқылы қоғамның өзін сақтау қажеттілігі. Отбасы алғашқы білім беру институты ретінде әрекет етеді, онымен адам өмір бойы байланыс сезінеді. Адам адам болған кезде ғана қоғам үшін құндылыққа ие болады және оны қалыптастыру мақсатты, жүйелі әсер етуді қажет етеді. Бұл баланың мінез-құлық қасиеттерін, сенімдерін, көзқарастарын, дүниетанымын қалыптастыруға арналған тұрақты және табиғи әсер ету сипаты бар отбасы.

Қоғамдағы өзгерістермен қатар жүретін әлеуметтік проблемалардың әртүрлілігі бүгінгі күні отбасына көбірек әсер етті, көбінесе оның өмірлік функцияларын тұрақсыздандырады және жаңа жағдайларға бейімделу қабілетін төмендетеді. Қоғам жаңа әлеуметтік-экономикалық жағдайда өмір сүруге арналған қазақ отбасының даму жолдарын болжау қажеттілігін сезінуде. Әлеуметтік проблемалардың шиеленісуі жағдайында балаларды тәрбиелеу, оқыту және дамыту мәселелерінде отбасының әлеуметтік-педагогикалық проблемалары айқын көрінді.

Курстық жұмыстың объектісі - отбасылық тәрбие. Қазіргі заманғы отбасылық тәрбиенің ерекшеліктері.

Курстық жұмыстың мақсаты - қазіргі кезеңдегі отбасылық тәрбиенің ерекшеліктерін зерттеу.

Мақсатқа сүйене отырып, бірқатар міндеттер бөлінеді:

- «Отбасы» және «неке» ұғымдарын сипаттап, олардың жіктелуін ашып көрсету;

- Отбасының әлеуметтік институт ретінде қалыптасуын қарастыру;

- Отбасылық тәрбиенің ерекшеліктерін және оның балаға әсерін қарастыру;

- Қазіргі отбасындағы тәрбиенің ерекшеліктерін зерттеу;

- Балаларды тәрбиелеу мәселелері бойынша қазіргі заманғы отбасының негізгі проблемаларын анықтау;

- Қазіргі кезеңде отбасылық тәрбиені қолдаудың әлеуметтік саясатына көз жүгірту.

Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі әдебиетті зерттеу, жүйелі және салыстырмалы талдау, себеп-салдарлық байланыстарды талдау, сондай-ақ ғылыми танымның индуктивті және дедуктивті әдістерін пайдалану болып табылады.

Жұмысты дайындау кезінде ақпараттық база ретінде заңнамалық-нормативтік актілер, оқу-әдістемелік әдебиеттер, анықтамалық материалдар, ғылыми мақалалар, интернет-ресурстар пайдаланылды.

Құрылымдық жағынан жұмыс кіріспеден, екі тараудан, сегіз тараушадан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен тұрады.

Отбасылық тәрбиенің теориялық негіздерін талдау«Отбасы» және «неке» ұғымдарының сипаттамасы. Отбасының әлеуметтік институт ретінде қалыптасуы мен дамуы

Тұңғыш Президентіміз Н. Ә. Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Қазақстан халқына арналған Стратегиясында «Бізге жергілікті деңгейде отбасын, әйелдің жүкті кезін және балаларды тәрбиелеуді қолдаудың жаңа жолдарын табу керек. Неке мен отбасы институтын нығайтудың жолдарын мұқият талдау, жалғыз басты аналар проблемасын шешу керек. Егер біз адамгершілігі жоғары қоғам болғымыз келсе, жұбайлардың бір-бірінің алдындағы, ал ең бастысы балаларының алдындағы жауапкершілігін күшейтуге тиіспіз. Бала тәрбиесінің негізі - бұл оның отбасы. Осы шағын әлеуметтік топ - бала үшін өмір мектебі. Отбасындағы ата-ана баланың өмірлік ұстазы және тәрбиешісі. Баланың болашағы, білімі, мәдениеті отбасындағы ата-ананың сіңірген еңбегіне, тәлім-тәрбиесіне байланысты екендігі айтылған [1, 213 б. ] . Ұлттық тәрбие - жалпы адамзаттықты ұлттық пен бірлікте ұштастыратын азаматтарды, ұлт мүшелерін қалыптастыру; мәдениет, тілді білуімен қатар ол қазіргі білімді де меңгеруі тиіс. Үлгі- өнеге - жеке адамның басқаға үлгі көрсетіп, өнегесін үйретуі. Жеке тұлғаның білімділігі, еңбекқорлығы, имандылығы, үлгілі мінезқұлқы жастарға үлгі-өнеге болады [2, 299 б. ] . Сондықтан, әрбір ата-ана өзінің баласын білімді, мәдениетті, жан-жақты етіп тәрбиелеуге міндетті. Отбасындағы адамгершілік, өзара түсіністік пен сүйіспеншілік Шығыстың ұлы ғұламалары Әл-Фараби, Қ. А. Ясауи, М. Қашқари, Ж. Баласағұни еңбектерінен кең көрініс тапқан. Ол идеялар гуманист педагогтар мен ағартушылар тарапынан бүгінге дейін жалғасын тауып келеді. Әл-Фараби, Ж. Баласағұн және т. б. ұсынған отбасы тәрбиесі идеяларын ғылымға алып келіп ұштастырған чехтың ұлы педагогы Я. А. Коменский болды. Отбасы тәрбиесінің мәселелері кеңес педагогтары А. С. Макаренко, А. В. Сухомлинский, Н. К. Крупская және т. б. педагогтар еңбектерінен кеңінен орын алған. Қазақ отбасылық тәрбиесінің теориялық, педагогикалық және психологиялық негіздерін жасауға Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаев, А. Байтұрсынов, М. Дулатов, М. Жұмабаев, Ж. Аймауытов т. б. үлкен үлес қосты. Қазақ қауымы, ондағы отбасының тарихы, оның ерекшеліктері, ондағы бала тәрбиесі туралы Х. Арғынбаевтың, С. Мұқановтың, Д. Кішібековтың, С. Кенжеахметұлының, А. Жүнісовтың, Қ. Толыбаевтың, С. Қалиевтың, М. Оразаевтың, М. Смайлованың т. б. еңбектерінде қарастырылған. Қазіргі қазақ қоғамында отбасы тәрбиесі мәселесі кеңінен орын алып отыр. Мәселен, ана тілін, ата тарихын, мәдениетін, ұлттық салт-дәстүрлерін білмейтін жастар; тастанды жетім балалар мен «қиын» балалар; отбасын құрмаған немесе ажырасқан жастар; ата-аналардың бала тәрбиесімен айналысуға жағдайы мен уақытының жетіспеуі т. б [3, 379 б. ] . Жоғарыда аталған жағымсыз құбылыстардан алдын-алу күрделі процесс. Аталған проблеманы шешудің ең тиімді жолы - қазақ халқының отбасындағы бала тәрбиесіндегі ұлттық ерекшеліктерін ескере отырып тәрбие беру. Әлеуметтік институт ретіндегі отбасы қызметтерін анықтау көптеген өзгерістерге ұшырады. Қазіргі таңда отбасы - бұл шағын әлеуметтік топ, ерлі-зайыптылық одаққа және туыстық байланыстарға, яғни бірге тұрып, ортақ шаруашылықты жүргізіп жатқан ер мен әйелге, ата-ана мен балаларға негізделген жеке тұрмыс құрудың маңызды формасы. Психологиялық-педагогикалық тұрғыда отбасы - бұл ата-ана мен балалар арасындағы, ерлі-зайыптылардың және басқа да отбасы мүшелерінің қарым-қатынасының тарихи жүйесі болып табылады. Қазақ тілі түсіндірмелерінде «Отбасы - өзіне, неке мен қандас туысқа негізделген шағын топ», - деген анықтама берілген. Отбасы, біріншіден, шағын әлеуметтік топ ретінде қарастырылады және оның қызметі тиімділігі топ ішіндегі коммуникация, яғни отбасы мүшелері арасындағы қарым-қатынас, билік және көшбасшылық мәселелеріне, жанжалдарды шешуге, әлеуметтік орталармен топаралық өзара әрекеттесулерге байланысты. Екіншіден, шағын әлеуметтік топ ретіндегі отбасының ерекше сипаты - жоғары аффективті қарқындылықпен және отбасы мүшелері арасындағы қатынастардың эмоциялық «қанықтылығымен», бір жағынан - махаббатпен, сүйіспеншілікпен, басқа жағынан алғанда - өшпенділікпен, жек көрушілікпен, шеттетілумен байланысты [4, 380 б. ] . Отбасында ата-ана арқылы берілетін тәрбиенің басты мақсаты - баланың жасын, жеке ерекшелігін, психикалық процестерін ескере отырып, өз тегін жалғастыратын лайықты ұрпақ тәрбиелеу. Қазақ отбасындағы тәрбиенің міндеті - балалардың жеке даралық қасиеттерін қалыптастыруға бағытталған, саналы да парасатты істерге негізделген үздіксіз тәрбиелеу процесі. Мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер шешілуі тиіс: − баланың тағдырына, физиологиялық өсіп-жетілуіне, денсаулығына жағдай және қамқорлық жасау; − бала тәрбиесіндегі барлық ұстанымдар мен тәрбие әдістерін реттеу; − баланың өзіндік бағалауымен санаса отырып, қоғамның толыққанды мүшесі болуға даярлау; − еңбексүйгіштікке тәрбиелеу, баланы күнделікті үй шаруашылығындағы еңбекке дағдыландыру; − отбасы мүшелерінің өзара дұрыс қарым-қатынасын үлгі етіп көрсетіп, ата-ананы, жасы үлкендерді сыйлап, құрмет тұтуға үйрету; − білім алудың, мәдени мінез-құлықтың әдет-дағдыларын қалыптастыру; − баланың икемділігін, қабілетін байқап, мамандық таңдауға бағыт беру, бағдарлау; − әдебиетке, өнерге, мәдениетке, ғылымға құштарлығын тәрбиелеу; − баланың ақылына, күшіне, біліміне сай берілген тапсырманы, талапты орындауын қадағалау, бақылау, тексеру, бағалау; − тәртіпке, ұқыптылыққа, жауапкершілікке баулу [5, 206 б. ] . Сонымен қатар қазақ отбасында тәрбие мына бағыттарды Ш. Ахметов төмендегідей көрсетті: − тәрбие басы - әдептілікке үйрету; − мейірімді бала тәрбиелеу, тіл алғыш, елгезек бала тәрбиелеу; − адалдық пен шыншылдыққа тәрбиелеу; − білгір болу, ұстаз бен ғалымның, көпті көрген данышпан қарияның сөзін тыңдату; − үлкенді, ата-ананы сыйлауға үйрету-басты міндет. Бұл кемшілікті айтпа деген сөз емес, ғаріп кісілердің табиғи кемдігін көрсетпе деген сөз; Ел қорғаны батыр болу, халық алдында қызмет ету, өнеріңді соған жұмса дегенді үйретеді. Қазақ отбасында ғасырлар бойы қалыптасқан, ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан отбасы мүшелерінің қатынасының маңызы зор. Қазақ халқының отбасына тән жарасымдылық олардың жасы кішісінің үлкеніне «сен» деп сөйлемеуі, алдын кесіп өтпеуі, үлкен тұрып кішінің, әке тұрып ұлдың, шеше тұрып қыздың орынсыз сөйлемеуінде деп есептейміз. Үлкенді құрметтеу отбасы мүшелерінің бір-бірінің тәрбиесіне жауапкершілік, борыштылық, адамгершілік сезімдерін туғызған. Отбасы тәрбиесінің артықшылығы да осы қатынастарда, оны тәрбиенің ешқандай да түрі алмастыра алмайды.

1. 2 Отбасыларды жіктеудегі жүйелік белгілер

Отбасылардың әртүрлі түрлері (санаттары) отбасылық қатынастардың белгілі бір салаларында әр түрлі көрінеді. Өз кезегінде олар отбасылық өмірдің әртүрлі факторларының әсерінен өзгереді. Отбасы - біртұтас отбасылық іс-әрекетке негізделген адамдар қауымдастығы. Халықтың өсімін молайтуды және отбасылық ұрпақтар сабақтастығын, сондай-ақ балаларды әлеуметтендіруді жүзеге асыратын ерлі-зайыптылық, туыстық қатынастармен байланысты. Неке және некеден тыс түрдегі отбасы - бұл жаңа ұрпақтар пайда болатын жалғыз әлеуметтік институт, соның арқасында негізгі әлеуметтік-демографиялық процестер қалыптасады және негізгі ақпарат ата-анадан балаларға беріледі [6, 292 б. ] .

Қазіргі педагогикалық әдебиетте отбасылардың әртүрлі типологиялары қарастырылады. Қазіргі заманғы отбасының түрлері, формалары мен категориялары өте алуан түрлі. Отбасының типологиясы зерттеу тақырыбын бөлудің әртүрлі тәсілдерімен анықталады [3, 379 б. ] Әр түрлі критерийлер негізінде отбасылардың келесі түрлері бөлінеді:

- балалар саны бойынша: баласыз немесе бір балалы отбасы, аз балалы, көп балалы;

- құрамы бойынша: толық емес, жеке, қарапайым немесе ядролық, күрделі (бірнеше ұрпақ отбасы), үлкен, жалғызбасты ана, қайта үйленген отбасы;

- отбасындағы көшбасшылық құрылымы бойынша: эгалитарлық (демократиялық) және дәстүрлі (авторитарлық) ;

- қарым-қатынас сапасы мен отбасындағы атмосфера: гүлденген, қолайсыз (жанжал, проблемалық, дағдарыс) .

Патриархалды (дәстүрлі) отбасы. Бұл үлкен отбасы, онда бір «ұяда» туыстары мен жекжаттарының әр түрлі ұрпақтары тұрады. Ядролық отбасылар (отбасының басым түрі) негізінен екі ұрпақтан тұрады (қос ұрпақ) - ерлі - зайыптылар мен балалардан тұрады.

Ерлі-зайыптылардың біреуінің ажырасуы немесе қайтыс болуы нәтижесінде пайда болған толық емес отбасылар. Толық емес отбасында ерлі-зайыптылардың бірі (көбінесе анасы) баланы (балаларды) тәрбиелейді. Ана (некеден тыс) отбасының құрылымы толық емес отбасынан ерекшеленеді, өйткені әйел некеде тұрмай бала туады [3, 379 б. ] .

Отбасының кешенді типологиясы бар, ол әлеуметтік бейімделу деңгейімен ерекшеленетін отбасылардың төрт санатын бөлуді қарастырады: гүлденген отбасылар, қауіпті отбасылар, дисфункционалды отбасылар, қоғамға қарсы отбасылар [3, 379 б. ] .

Гүлденген отбасылар өз функцияларын сәтті орындайды, іс жүзінде мұғалімнің қолдауына мұқтаж емес, баласының қажеттіліктеріне тез бейімделеді және оны тәрбиелеу мен дамыту мәселелерін сәтті шешеді. Қауіпті отбасылар оларды гүлденген деп анықтауға мүмкіндік бермейтін нормалардан ауытқудың болуымен сипатталады, мысалы, толық емес отбасы, аз қамтылған отбасы және т. б. және осы отбасылардың бейімделу қабілеттерін төмендетеді.

Өмірдің кез-келген саласында немесе бір уақытта бірнеше әлеуметтік мәртебесі төмен дисфункционалды отбасылар өздеріне жүктелген функцияларды жеңе алмайды, олардың бейімделу қабілеттері айтарлықтай төмендейді, баланы отбасылық тәрбиелеу процесі үлкен қиындықтармен, баяу, нәтижесіз жүреді. Отбасының бұл түрі үшін мұғалімдердің белсенді және әдетте ұзақ мерзімді қолдауы қажет.

Асоциалды отбасылар-өзара әрекеттесу көп уақытты қажет ететін және жағдайы түбегейлі өзгерістерді қажет ететін отбасылар. Ата-аналар тұрғын үй-тұрмыстық жағдайларды жүргізетін бұл отбасыларда қарапайым санитарлық-гигиеналық талаптарға жауап бермейді, ал балаларды тәрбиелеумен, әдетте, ешкім айналыспайды, балалар қараусыз, жартылай аш, дамуда артта қалады және зорлық-зомбылықтың құрбаны болады. Бұл отбасылармен жұмыс құқық қорғау органдарымен, сондай-ақ қамқоршылық және қорғаншылық органдарымен тығыз байланыста жүргізілуі керек.

Отбасының қабілеттілігі мен белсенділігі де бар. Отбасының әрекет қабілеттілігі шектеулі болуы мүмкін (психосоматикалық, жас ерекшеліктеріне байланысты оның мүшелері өз бетінше өмір сүре алмайды және әлеуметтік қатынастар жүйесіне сәйкес келеді - ол зейнеткерлер, мүгедектер) [7, 207 б. ] .

Осылайша, отбасы ежелгі институттардың бірі болып табылады, оның қоғамдағы рөлі кез-келген басқа әлеуметтік институттармен салыстыруға келмейді, өйткені отбасында адамның жеке басы қалыптасады және дамиды, ол баланың қоғамға ауыртпалықсыз бейімделуі үшін қажетті әлеуметтік рөлдерді игереді. Отбасылардың формалары әртүрлі, олардың типологиясы зерттеу тақырыбына байланысты. Отбасылардың ең типтік модельдері: моногамикалық отбасы, көпбұрышты, ядролық отбасы, кеңейтілген отбасы, патриархалды отбасы, толық емес, жалғыз басты ана отбасылары. Отбасы, типологиясына қарамастан, балалардың дүниеге келуі және олардың әлеуметтенуі, ұрпақтардың физикалық және әлеуметтік-мәдени алмастырылуы арқылы қоғамның өмір сүруін және оның жұмыс істеуін қамтамасыз етеді.

1. 3. Отбасылық тәрбиенің ерекшеліктері. Отбасылық тәрбиенің балаға әсері

Отбасы - бұл әлеуметтік институт, өмірге енген адам қалыптасатын қоғамның бірлігі. Ең дұрысы, бала өсіп, өмірдің алғашқы сабақтарын, қолдау мен көмек алады, әлемге және адамдарға деген сүйіспеншілікті үйренеді. Мінезді, көзқарастарды, әдеттерді қалыптастырудағы отбасылық тәрбиенің рөлі абсолютті емес - өзін-өзі тәрбиелеу және қоғамда өмір сүру кезінде алатын отбасылық тәрбие маңызды рөл атқарады. Бірақ отбасы адамның жағымды қасиеттерін қалыптастыра алады және оған кемшіліктерін жеңуге және жоюға көмектеседі. Зерттеулерде Т. А. Маркова отбасылық тәрбиенің күші мен тұрақтылығын анықтайтын факторларды жүйелейді [3, 379 б. ] :

- терең эмоционалды сипат. Отбасылық тәрбиенің тиімділігі көбінесе оның барлық мүшелерін байланыстыратын эмоционалды байланыстармен анықталады, соның арқасында балалар өздерін әлемнің белгісіздігі мен қауіптерінен қорғайды. Ата-ананың балаларға деген сүйіспеншілігі және балалардың ата-аналарына деген өзара сезімдері (сүйіспеншілік, сенім, нәзіктік) осыны айқындайды;

- тәрбиелік әсердің тұрақтылығы мен ұзақтығы. Тәрбиелік әсердің мұндай тұрақтылығы сыртқы ынталандыруларға жауап беретін баланың дамып келе жатқан жүйке жүйесіне қолайлы. Мазмұны, сөйлеу формасы бойынша бұл тәрбиелік әсерлер әрдайым педагогикалық тұрғыдан сауатты болмаса да, бала өмірдің әр сәтінде оны не күтетінін біледі және болжайды;

- отбасы өмірдің алғашқы жылдарынан бастап баланы әртүрлі іс-шараларға қосудың объективті мүмкіндіктеріне ие. Қазірдің өзінде 1, 5-2 жастағы баланың тұрақты міндеттері болуы мүмкін: кешке ойыншықтарды жинау, жабық өсімдіктерді суару және т. б.

Отбасындағы тәрбие процесі кері байланыс сипатына ие: балаларын тәрбиелеу арқылы ата-аналар өздерін тәрбиелейді. Тәрбиенің сипатына (тәрбие моделіне) байланысты ата-аналардың балаға қатынасы олардың арасында белгілі бір қатынастар қалыптасады. Ата-аналардың деспотикалық, авторитарлық мінез-құлқы, оған өз көзқарастары мен идеяларын қатал сынмен мәжбүрлеп енгізу, сондай-ақ «араласпау» саясаты, баланың мүдделерін елемеу, оның өміріне деген қызығушылықтың болмауы (гипоопека) әлсіз, тәуелсіз, сенімсіз тұлғаны қалыптастырады. Сіздің балаңызға мұқият, қамқор қарым-қатынастың шамадан тыс интрузиясыз үйлесуі толыққанды, ақыл-ойы сау, дайын және айналасындағыларға көмектесе алатын адамның қалыптасуының кілті болады [3, 379 б. ] .

Отбасының әлеуметтік-аксиологиялық бағытының келесі түрлері бөлінеді:

- әлеуметтік-прогрессивті (қоғам құндылықтарын қолдау, көзқарастар бірлігі, жақсы тұлғааралық қатынастар) ;

- қарама-қайшы (көзқарастар бірлігінің болмауы, кейбір үрдістердің басқалармен күресу деңгейіндегі қарым-қатынас) ;

- қоғамға қарсы (құндылық идеалдарының қоғам идеалдарына қайшы келуі) .

Отбасының баланың қалыптасуына әсері өте зор, өйткені тәрбие әлеуметтенудің басқарылатын процесі болып табылады.

Тәрбие және эмоционалды байланысқа деген қажеттілік-басқалардың эмоционалды көңіл-күйіне «бағдарлау» қажеттілігі. Адам әлеуметтік болмыс ретінде бағдарлаудың өзіндік формасына ие - басқа адамның психикалық келбетіне назар аударады. Әрбір сау адам білім жасына, құндылық бағдарларына қарамастан осындай үйлесімді эмоционалды байланыстың қажеттілігін сезінеді. Бала қажеттіліктің орталығына, оны қанағаттандырудың жалғыз объектісіне айналады.

Нәтижеге жету үшін білім мен қажеттілік келесідей: ата-аналар қажетті жағдайлардың жоқтығынан немесе өздері жеткілікті қабілетті және табанды болмағандықтан қол жеткізе алмады. Әкесі дәрігер болғысы келді, бірақ ол сәтсіз болды. Анасы фортепианода ойнауды армандады, бірақ бұған жағдай болмады, енді бала музыканы қарқынды үйренуі керек. Ата - ананың мұндай мінез-құлқы бейсаналық түрде ата-аналардың өздері үшін эгоизмнің элементтерін алады: «біз баланы өз болмысымызбен қалыптастырғымыз келеді, өйткені ол біздің өміріміздің жалғастырушысы . . . ». Мұндай жағдайларда бала қажетті тәуелсіздіктен айырылады, өзіне тән бейімділіктерді қабылдау, қалыптасқан жеке қасиеттер бұрмаланады. Әдетте баланың мүмкіндіктері, мүдделері, қабілеттері бағдарламаланған мақсаттармен байланысты емес. Бала өзін ата-ананың сүйіспеншілігі мен қанағаттану сезімін қамтамасыз ету үшін өзін-өзі бөтен ата-ана идеалдарының шеңберіне қыса алады. Бұл жағдайда ол өзінің жеке басына және қабілеттеріне сәйкес келмейтін жалған жолмен жүреді, ол көбінесе толық сәтсіздікпен аяқталады. Бірақ бала оған жат талаптарға қарсы тұра алады, осылайша ата-аналардың орындалмаған үміттерінен көңілі қалады, нәтижесінде бала мен ата-ана арасындағы қарым-қатынаста терең қақтығыстар пайда болады [8, 259 б. ] .

Білім беру белгілі бір жүйені іске асыру ретінде ата-ананың мақсаттары баланың өзінен алшақтап, оған ата-ана мойындаған білім беру жүйесін іске асыру үшін емес, өзіне бағытталған отбасыларда кездеседі. Бұл әдетте балаларына көп уақыт пен көңіл бөлетін өте сауатты, білімді ата-аналар. Қандай білім беру жүйесімен танысып, оған әр түрлі себептерге байланысты ата-аналар педантикалық және мақсатты түрде оны дәйекті түрде жүзеге асыра бастайды. Жаман жағы бұл көбінесе балалардың жеке бейімділігі, қабілеттері мен қажеттіліктерін ескерместен жүйені сөзбе-сөз ұстануы.

Ата-аналар үшін белгілі бір қасиеттерді қалыптастыру ретінде тәрбиелеу. Ата-ана өзінің тәрбиесін балаға міндетті түрде «ерекше құнды» сапаға ие болатындай етіп жасайды. Мысалы, ата-аналар ұлы немесе қызы міндетті түрде мейірімді, білімді және батыл болуы керек екеніне сенімді. Ата-аналардың құндылықтары баланың жас ерекшеліктеріне немесе өзіне тән жеке ерекшеліктеріне қайшы келетін жағдайларда, тәуелсіздік мәселесі әсіресе айқын болады [9, 211 б. ] . Осылайша, ата-аналардың құнды мотивтері балаға тән бейімділіктің даму еркіндігін шектейді, дамуды қиындатады, үйлесімділікті бұзады, кейде оның бағытын бұрмалайды.

Әр отбасында объективті түрде белгілі бір білім беру жүйесі қалыптасады, білім беру мақсаттарын, міндеттерін түсіну және тәрбие әдістерін көп немесе аз мақсатты қолдану, балаға қатысты не болуы мүмкін және не болмауы керек екенін ескеру. Отбасындағы тәрбиенің төрт жалпы тактикасын және оларға сәйкес келетін отбасылық қарым-қатынастың төрт түрін бөліп көрсетуге болады, бұл олардың пайда болуының алғышарты және нәтижесі: диктат, қорғаншылық, араласпау және ынтымақтастық.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.