Сыныптан тыс жұмыстарда оқушыларға экологиялық тәрбие берудың экологиялық шарттары

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:

Мирас университеті

Университет Мирас

Педагогика және психология, дефектология, бастауыш оқытудың педагогикасымен әдістемесі,информатика
секторы

сектор
Педагогика и психология, дефектология, педагогика и методика начального обучения, информатики

Кәсіптік практикадан өтуі туралы
КҮНДЕЛІК - ЕСЕП

дипломалды
(іс-тәжірибе түрі)

№17 Лермонтов атындағы жалпы орта мектеп
(іс-тәжірибе қорының атауы)

Білім алушы

Шүкірхан Айжарық Биінбетқызы

( Аты-жөні)

ПМ-811К-1

[(]топ[)]

5В010200

Бастауышта оқытудың педагогикасы мен әдiстемесi

[(]шифр[)]
[(]мамандық атауы[)]

Есеп

қорғалды

[(]бағасы[)]

Кәсіптік практиканың жетекшісі

Омарова Г.А.

[(]қолы[)]

[(]Аты-жөні[)]

Комиссия:
Магистр аға оқытушы

Сикимбаева А.Б
[(]қызметі[)]

[(]қолы[)]

[(]Аты-жөні[Ф.И.О])

[(]Аты-жөні[)]
Магистр аға оқытушы

Елганова М.Т
[(]қызметі[)]

[(]қолы[)]

[(]Аты-жөні[)]

2022
ж.

Шымкент - 2022 ж.

МАЗМҰНЫ

Кәсіптік практиканың жұмыс жоспар-кестесі ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...
3
Іс-тәжірибеде орындалған жұмыстар туралы жазба ... ... ... ... ... ... ... .. .
4
Кіріспе (іс-тәжірибе мақсаты мен міндеттері) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
Іс-тәжірибе базасының, ұйым қызметінің бағытының қысқаша сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7
Диплом жұмысына сәйкес жеке тапсырмалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
8
1. Сыныптан тыс жұмыстарда оқушыларға экологиялық тәрбие берудың экологиялық шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.Сыныптан тыс жұмыстарда окушыларға экологиялық тәрбие
беруде қазақ ауыз әдебиетін пайдаланудың әдіс - тәсілдері ... ... ... ..2
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
23
Іс-тәжірибе базасынан кәсіптік практика жетекшісінің қорытындылары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
26
Дипломалды іс-тәжірибе есебін қорғау туралы хаттама ... ... ... ... ... ... .
27

БЕКІТЕМІН
Оқу және оқу-әдістемелік жұмыстар жөніндегі проректор м.а.
_________ Такибаев М.А.______
Aты-жөні, тeгі (ол бaр болғaн кeздe)
2022 ж. 31 ____01_____

КЕЛІСІЛДІ
Кәсіптік практиканың жетекшісі
(ұйымның, кәсіпорынның, мекеменің)
__ Ахметова Н.Ш.__
Aты-жөні, тeгі (ол бaр болғaн кeздe)
2022 ж. 31 _01

Кәсіптік практиканың жұмыс жоспар-кестесі

5В010200-Бастауышта оқытудың педагогикасы мен әдiстемесi
мамандығы бойынша

Білім алушының ______ Шүкірхан Айжарық Биінбетқызы_______
(аты-жөні, тегі (ол бар болған кезде)
4 курс
____________________Мирас университеті_______________________ __
(оқу орнының атауы)

№
рн
Кәсіптік практиканың бағдарламасына сәйкес орындауға (оқытуға) жататын жұмыстар тізбесі
Кәсіптік практиканың бағдарламасын орындау мерзімдері
Ескертпе

басталуы
аяқталуы

1
Дипломaлды іс-тәжірибeнің кіріспeсімeн тaнысу
31.01.2022
05.02.2022

2
Іс-тәжірибeнің мaзмұнын қaрaстыру
08.02.2022
15.02.2022

3
Іс-тәжірибe бaзaсының қызмeттік құрылымeн тaнысу
16.02.2022
26.02.2022

4
Диплом жұмысының тақырыбы негізінде Бастауыш сынып оқушыларының көшбасшылық қабілеттерін дамыту айқындау
01.03.2022
09.03.2022

5
Оқу-тәрбие үрдісінде эксперименттік жағдайлар арқылы оқушылардың танымдық іс-әрекетін және адамгершілік қасиеттерін дамытудың психологиялық-педагогикалық мәнін анықтау
10.03.2022
19.03.2022

6
Мектеп оқушыларының көшбасшылық қабілеттерін зерттеу әдістерін іріктеу
22.03.2022
31.03.2022

7
Мектепте оқушылардың көшбасшылық қабілеттерін қалыптастыруды эксперименталды зерттеу және нәтижелерін өңдеу
01.04.2022
15.04.2022

8
Дипломдық жұмыстың қорытындысы бойынша жұмыс жасау
19.04.2022
21.04.2022

9
Дипломалды іс-тәжірибеге қорытынды есеп жазу.
22.04.2022
22.04.2022

Қолы_______________________________ ____________
(оқу орнынан кәсіптік практиканың жетекшісі)

2022 ж. _31__ ____01________

ІС-ТӘЖІРИБЕДЕ ОРЫНДАЛҒАН ЖҰМЫСТАР ТУРАЛЫ ЖАЗБА

№
рр
Кәсіптік практиканың бағдарламасына сәйкес әр күн үшін орындалған (оқып болған) жұмыстардың атауы
Кәсіптік практиканың жеке тақырыптарының, жұмыстары-ның орындау мерзімдері
Өндірістен кәсіп-тік практика жетекшісінің қолы

басталуы
аяқталуы

1
Іс-тәжірибе базасына барып, мектеп ұжымы, мектептен бөлінген тәлімгер және пән мұғалімдерімен таныстым. Бізді сыныптарға бекітіп, бекітілген сынып оқушыларының құрамымен, мектептің оқу-әдістемелік құжаттары-мен, тәрбиелеу жұмыстарының негіз-дерімен таныстым. Бекітіліп берілген сыныптың сабақтарына қатыстым
31.01.2022
05.02.2022

2
Жылдық оқу материалының тақырып-тық күнтізбелік жоспарымен танысып, өзімді жетілдіру мақсатында жоспар құрдым, күнтізбелік жоспарды жасау, әдістемелерін үйрену үшін ізденіс жұмыстарын жүргіздім
08.02.2022
15.02.2022

3
Диплом жұмысының тақырыбы негізінде Бастауыш сынып оқушыларының көшбасшылық қабілеттерін дамытуын айқындадым. Мeктeптeгі oқыту бaрыcындa көшбасшылық қабілеттерін қaлыптacтыру eрeкшeліктeрінің aйқындaуда басты құрал болатындығы дәлелденді
16.02.2022
26.02.2022

4
Мектептегі cынып oқушылaрының нeгізгі әрeкeті - oқу, қaрым-қaтынac, oйын жәнe eңбeк бoлca, бұлaрдың әрқaйcыcы нeгізгі функциялaрды aтқaрып, бaлaны дaмытaтындығы анықталды. Oқу - білім aлу мeн білік дaғдыны қaлыптacтырca, қaрым-қaтынac - бaлaлaрдың бірін-бірі дұрыc қaбылдaп, coнымeн қaтaр жaңaлық aлмacуын aрттырaды. Сол себепті oйын - бaлaның дaмуын aрттырaды деген қорытынды жасадым
01.03.2022
09.03.2022

5
Орта мектеп жасындағы балалардың психикалық жай-күйінің ерекшелік-терін анықтауда зерттеу әдістерін іріктедім. Зeрттeу жұмыcтaрын жүзeгe acырудa cұрaу, бaқылaу, пeдaгoгикaлық экcпeримeнт, пeдaгoгикaлық oзық іc-тәжірибeлeрді жинaқтaу, caуaлнaмa; білім бeру жүйecі cубъeктілeрінің тәжірибeлeрін тaлдaу, caлыcтыру, зeрдeлeу, жинaқтaу, тәжірибeлік-әдіcтeмeлік жұмыcтaрды жүргізу әдіcтeрі қoлдaнылды.
10.03.2022
19.03.2022

6
Орта буын мeктeп жacындaғы бaлaлaрдың aдaмгeршілік қacиeттeрін oйын aрқылы қaлыптacтыруды экспреименталды зерттеп, нәтижелерін өңдедім. Зерттеу барысында мeктeптeгі caбaқтaрдa көшбасшылық қабілеттерін қaлыптacтыру әдіcтeмecі жacaлып, oның тиімділігі тәжірибeлік-экcпeримeнт жұмыcтaрын aрқылы тeкceрілді. Ocығaн oрaй, бacтaуыш мeктeптe қoлдaнылaтын ұлттық жәнe дидaктикaлық oйындaрдың мaзмұны aшылып жәнe oлaрды қoлдaнудың мaқcaты aнықтaлды. Coнымeн қaтaр ұлттық жәнe дидaктикaлық oйын-дaрды caбaқ бaрыcындa қoлдaнғaндa дaйындықтaры әртүрлі oқушылaрдың aдaмгeршілік қacиeттeрін қaлыптacтырудың eрeкшeліктeрі aнықтaлып, cипaттaлды.
22.03.2022
31.03.2022

7
Дипломдық жұмыстың қорытындысын жаздым. Мeктeптeгі caбaқтaрдa ұлттық жәнe дидaктикaлық oйындaрды қoлдaнып oқушылaрдың aдaмгeршілік қacиeттeрін қaлыптacтыру әдіcтeмecі жacaлып, oның тиімділігі тәжірибeлік-экcпeримeнт жұмыcтaрын aрқылы тeкceрілді. Ocығaн oрaй, мeктeптe қoлдaнылaтын ұлттық жәнe дидaктикaлық oйындaрдың мaзмұны aшылып жәнe oлaрды қoлдaнудың мaқcaты aнықтaлды. Coнымeн қaтaр ұлттық жәнe дидaктикaлық oйындaрды caбaқ бaрыcындa қoлдaнғaндa дaйындықтaры әртүрлі oқушылaрдың aдaмгeршілік қacиeттeрін қaлыптacтырудың eрeкшeліктeрі aнықтaлып, cипaттaлды.
01.04.2022
15.04.2022

8
Дипломалды іс-тәжірибеге қорытынды есебін жазып, құжаттарды ретке келтірдім.
19.04.2022
22.04.2022

КІРІСПЕ
(іс-тәжірибе мақсаты мен міндеттері)

Диплом алды іс-тәжірибенің мақсаты ретінде ғылыми кәсіби мамандандырылудағы білімдер мен дағдыларды тереңдету, кәсіби функцияларға байланысты жаңа білімдерді игеруін, мақсатты алдына қою және міндеттерді шешу икемдерін іздеу қабілетін, оларды шешу үшін игерілген ғылымдардың әдістерін пайдалану қабілетін дамыту болып табылады.
Диплом алды іс-тәжірибесінің міндеттері:
- меңгерілген теориялақ білімдерін іс-тәжірибеде қолдана білу және білім берудегі мәселелерді шешу үрдісінде педагогикалық техникалар мен технологиялардың элементтерін тәжірибелік қолдана білу;
- педагогикалық қызметтің, сондай-ақ басқарушылық қызметтің негізгі түрлері мен формаларын, кәсіби білік пен дағдыларды меңгеру, педагогтың кәсіби-тұлғалық сапасын қалыптастыру;
- мтуденттің дайындық профиліне байланысты әртүрлі типтегі білім беру мекемелеріндегі оқу-тәрбие жұмыстарының заманауи жағдайын, педагогикалық тәжірибенің берілуін, түрлі білім беру мекемелеріне көмек көрсетуді үйрену;
- студенттің педагогикалық қызметке деген тұрақты қызығушылығын тәрбиелеу және дамыту;
- студенттің педагогикалық қызметке шығармашылық, зерттеушілік тұрғыдан келуін даярлау;
- білім беру жүйесінің ерекшеліктері мен қажеттіліктеріне байланысты кәсіби қызметінің өзіндік үлгісін және оның алдағы уақытта жүзеге асырылуының негіздерін қалыптастыру.

ІС-ТӘЖІРИБE БAЗAСЫНЫҢ, ҰЙЫМ ҚЫЗМEТІНІҢ БAҒЫТЫНЫҢ ҚЫСҚAШA СИПAТТAМAСЫ
Атауы: №17 Лермонтов атындағы жалпы орта мектеп
Оқыту тілі: Қазақ, орыс
Түрі: Жалпы білім беретін оқу орны
Бағыты: Жаратылыстану-математикалық
Айына төленетін бастапқы құны:ақысыз
Құрылған жылы: 1930ж.
Лицензия нөмірі: KZ6186A1KZTD202526
БИН: 990-240-005-438
Мектеп тарихы:
Құрылған жылы: 1986ж.
Қосымша жабдықтар: 15 интерактивті тақта және 5 жылжымалы тақта, 3 лингафон кабинеті, 1 футбол алаңы, 1 баскетбол алаңы, 1 волейбол алаңы, Ресми мекен-жайы: Шымкент қаасы, Волдарского 15 ғимарат.

№17 Лермонтов атындағы жалпы орта мектебі- көне мектептердің бірі. Мұғалімдердің арасында 55-ке жуығы арнайы деңгейлік біліктілікті жоғарылату курстарынан өткен. Мектеп ұжымы- педагогтер, оқушылар мен ата-аналардың өзара ынтымақтастығынан құрылған ұжым. Осы өзара жағымды, ынтымақтастық қарым-қатынас үнемі дамып отырумен қатар, оқушылардың бойында отан сүйгіштік, интернационалдық, инабаттылық қасиеттерді тәрбиелеуге де мүмкіндік береді. Оқытудың жаңа тәсілдерін қолдана отырып, оқушылардың танымдық қабілеттерін дамыту -мектептің негізгі тақырыбы. Заманауи оқу базасы мен жаңашыл технологияларды қолдану оқу үдерісімен бірге тәрбиелеуді де өзгертуге жағдай жасайды. Оқушылардың ғылыми конференциялары, жобалау қызметі, мектеп газеті мен радиосы оқушылар үшін қолжетімді. Мектептің әдістемелік тақырыбы: Сындарлы оқытуды ендіре отырып, мұғалімдердің құзіреттілігін арттыру.

ДИПЛОМ ТAҚЫРЫБЫНA СӘЙКEС ЖEКE ТAПСЫРМAЛAР

1. Сыныптан тыс жұмыстарда оқушыларға экологиялық тәрбие
берудің педагогикалық шарттары.
Білім беру жүйесі бір-біріне барабар емес екі сала бойынша: дәстүрлі орта мектепте және мектептен тыс ұйымдар арқылы жүзеге асырылады. Дәстүрлі мектепте білім беру жүйесінің тұрақтылықтылығы қамтамасыз етілсе, мектептен тыс ұйымдарда қоғам сұраныстарына сәйкес оқу-тәрбие процесіне түзетулер енгізіліп отырады. Бастауыш сынып оқушыларының экологиялық тәрбие жүйесінің толыққанды дамуын қамтамасыз ету үшін бүгінгі таңда осы екі саланың іс-әрекетін үнемі үйлестіріп отырудың маңызы зор.
Мектепте сыныптан тыс жұмыстардың негізгі міндеттеріне:
- балалардың жеке басының дамуына, денсаулығын нығайтуына, кәсіптік бағдарын айқындауына, шығармашылық еңбегіне, өзінің қабілеттерін іске асыруына қажетті жағдайларды қамтамасыз ету;
- балаларды қоғам өміріне бейімдеу;
- оладың бос уақытын мазмұнды ұйымдастыру;
- өскелең ұрпақтың сана-сезімін, жалпы мәдениетін, салауатты өмір салтын
қалыптастыру;
- балалардың табиғи ресурстарды үнемді пайдалануын тәрбиелеу, оларды,
табиғатты қорғауға тарту;
- экологиялық білім жөніндігі бағдарламаны жүзеге асыру;
- азаматтықты және елжандылықты, өз Отанына
- Қазақстан Республикасына сүйіспеншілікті тәрбиелеу;
- экология және табиғатты қорғау салаларындағы ғылыми өндірістік
шараларға қызығушылығын қалыптастыру;
- білім беру ұжымдарының натуралистік және тәжірибелік жұмыстарын
жүзеге асыруға практикалық көмек көрсету, ауыл және орман
шаруашылығын отандық биологиялық ғылыми нәтижесін насихаттау.
Қандай да болмасын педагогикалық іс-әрекеттің нәтижелілігіне белгілі бір шарттарды үхтану арқылы қол жеткізіледі. Сондықтан мектепте сыныптан тыс жұмыстар арқылы бастауыш сынып оқушыларының әкологиялық тәрбиесін дамытуда біздер оның ұйымдастырушылық, мазмұндық, ғылыми-әдістемелік, моральды-психологиялық, әлеуметтік-мәдени шарттарын талдауды мақсат еттік.
Ұйымдастырушылық шарттарды қарастыру ең алдымен қоғам сұранысын және нақты жағдайларды есепке алу қажеттігін және содан туындайтын мақсатты анықтау болып табылады. Педагогикалық әдебиеттерде әрдайым бірлікте болып келетін сыртқы және ішкі шарттарды әлеуметтік және педагогикалық тұрғыдан бөліп көрсету қабылданған. Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие беру бұл тұрғыдан келу оның өсу динамикасын және оған сыныптан тыс жұмыстардың сан қилы ықпал-әсерін есепке алуға мүмкіндік береді.
Біздің зерттеу проблемамызға қатысты экологиялық білім мазмұнын қарастыратын еңбек - Н.В. Добрецованың зерттеу жұмысы. Зерттеуші қосымша экологиялық білім берудің бірнеше моделін ұсынған: ақпараттық, белсендірушілік, қалыптастырушылық, дамытушылық, еріктілік, интегративті модельдер. Бұл модельдер түрлерінің осынша көп болуы экологиялық білім берудің міндеттерін және оларды шешу әдістері жөніндегі түрлі пайымдауларға байланысты. Осы тұрғыдан Н.В. Добрецова қосымша экологиялық білім беру мазмұнын былайша топтастырады:
- натуралистік - табиғатты табиғат аясында зерттеу;
- инвайроментальдық
- "экологиялық императив" принципі негізінде табиғатпен өзара қарым-қатынасқа түсуде, оқушылардың шамасына лайықты амалдар арқылы тұрақты мотивацияны қалыптастырумен бірге, қоршаган табиғат ортасы жөніндегі түсініктерін дамыту;
- іс-әрекеттік - оқушыларды қоршаған табиғат ортасын зерттеу мен қорғау бойынша түрлі іс-әрекеттерге тартуға ықпал етеді.
Білім мазмұнын қалыптастыру бойынша педагогикада нақты көзқарастар орныққан. Оның теориялық негіздері М.Н. Скаткин, В.В. Краевский, B.C. Леднев, Ю.К. Бабанский, И.Я. Лернер және т.б. ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған.
Белгіленген зерттеу мүмкіндіктерін жүзеге асыруда мектепте сыныптан тыс жұмыстар арқылы бастауыш сынып оқушыларының экологиялық тәрбиесін дамытудың құрылымдық моделі негізге алынды. Оның басты компонттері болып мотивациялық, мазмұндық, психологиялық, процессуалдық саналады (Кесте 1).
Кесте 1 - Мектепте сыныптан тыс жұмыстар арқылы бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие берудің құрылымдық моделі

Компоненттері
Өлшемдері
Көрсеткіштері

1 .Мотивациялық

Бастауыш сынып оқушыларының сыныптан тыс жұмыстарында бейнеленген тәжірибеге қарым- қатынасы
- сыныптан тыс жұмыстардың табиғатты қорғаудағы мәнін санамен түсінуі;
- сыныптан тыс тәжірибеге қызығушылығы;
- сыныптан тыс жұмыстардағы әкологиялық тәжірибені меңгеруге талпынысы;
- бастауыш мектеп оқушыларының сыныптан тыс жұмыстарындағы экологиялық тәжірибе негізінде қоршаған ортаның тазалығы үшін күресуді қажетсінуі.

2.Мазмұндық
әкологиялық білімдерінің көлемділігі, жүйелілігі
- экологиялық білімдерінің көлемділігі;
- экологиялық білімдерінің жүйелілігі;
- экологиялық білімдерін табиғат қорғау іс-әрекеттерінде шығармашылықпен қолдана білуі;
- бүгінгі тандағы экологиялық проблемалар туралы мағлұматарының болуы
3.Процесуалдық
әкологиялық дағды, іскерліктері, белсенділіктері, рефлексия жасай білуі
- табиғат қорғау шараларына қатысу белсенділігі;
- экологиялық білімдерін таныс емес ситуацияларда қолдана білуі;
- экология саласында, ғылыми зерттеу, насихаттау істеріне араласу белсенділігі;
- табиғатпен қарым-қатынас нәтижелері бойынша рефлексия жасай білуі.

Анықтау экспериментінің бірінші бағыты бойынша мектепте сыныптан тыс жұмыстар арқылы бастауыш сынып оқушыларының экологиялық тәрбиесін дамытуға бағытталған экологиялық білім мазмұнын анықтау үшін бастауыш сыныптарда оқылатын Дүниетану пәнінің экологиялық мазмұнына талдау жасадық.
Дүниетану пәнін оқытуға барлығы 272 сағат бөлінген. Дүниетану пәнінің мазмұны оқушыларды қоршаған өмірдің әр түрлі объектілері мен құбылыстарын зерделеуге бағытталған танымдық іс-әрекет әдістерімен және тәсілдерімен жүйелі түрде қаруландыруға бағытталған.
Дүниетану пәні Адам, Қоғам, Табиғат білім блоктарынан топтастырылған. Олардың басты мақсаты - интегративті пән ретінде оқушыларға біртұтас дүниедегі адамның орны мен ролін түсінуге көмектесу. Пәнді оқыту барысында мынандай нақтылы міндеттер қарастырылған: табиғат объектілері мен құбылыстарының алуан түрлілігі, олардың қасиеттері, сапалары, күйі, туралы ұғымдарды меңгерту, табиғи объектілер мен құбылыстар арасындағы өзара байланысты, тәуелділікті, олардың уақыттық және кеңістіктік өзгерістерін түсінуді қамтамасыз ету оқушылардың экологиялық мәдениеті мен экологиялық ойлау стилін тәрбиелеу.
Бірінші сыныпта өтілетін материал 10 тақырыптан тұрады. Бұл тақырыптар аясында әр түрлі мазмұндағы 14 мақал және қанатты сөздер, 1 жұмбақ, 2 тыйым сөз, 5 өлең ендірілген. Мұнда қазақ ауызекі шығармашылығының тек 7 үлгісі ғана табиғат, табиғатты қорғау, табиғатқа аялы көзқарасты қалыптастыру мазмұнында. Айналадағы дүние, Жануарлар тіршілігіндегі маусымдық өзгерістер сияқты тақырыптарда қазақ ауызекі шығармашылығы назардан тысқалған. Екінші сыныпта өтілетін 8 тақырыптың аясында Сулы жер - нулы жер мәтелі ғана қолданылған. Үшінші сыныпта өтілетін 10 тақырыптарда Таза су - денсаулық кепілі. Суды үнемдеп жұмса деген тыйым сөз орын алған. Төртінші сыныпта өтілетін 11 тақырыптарда экологиялық мазмұндағы қазақ ауызекі шығармашылығы мүлде пайдаланылмаған.
Сонымен, Дүниетану пәнінің тақырыптарында экологиялық мазмұндағы қазақ ауызекі шығармашылығы үлгілерін пайдалану дәрежесін талдау қазақ халқының экологиялық тәжірибесі толықтай пайдаланылмайтындығын көрсетті. Әрине, аталған пәннің сағат санының аздығы, өздеріне тиісті мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асыру қосымша материалдарды ендіруге кедергі болатыны белгілі. Сондықтан қазақ ауызекі шығармашылығы арқылы бастауыш сынып оқушыларының экологиялық мәдениетін қалыптастыруды мектептен тыс ұйымдарда жүзеге асыру жолдарын іздестіру қажет екендігіне көз жеткіземіз.
Анықтау экспериментінің екінші бағыты, Анықтау эксперименті барысында мектептен тыс ұйымдардағы қосымша білім беру педагогтерінің қазақ ауызекі шығармашылығы арқылы оқушылардың экологиялық мәдениетін қалыптастыруға даярлығын анықтада қолданылған сауалнама, әңгімелесу, интервью алу, тест тапсырмалары нәтижелерін талдау, олардың қазақ ауызекі шығармашылығын жүйелі түрде пайдаланбайтындықтарын көрсетті.
Осы мәселелерге байланысты сыныптан тыс жұмыстарда бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие беру жағдайлары мен мүмкіндіктерін анықтауда біз алдымызға бірнеше міндеттер қойдық:
1) мектеп педагогтарға бастауыш мектеп оқушыларына экологиялық тәрбие беру мәселелерін мәселелерін жақсы жолға қоюда қажетті білім мен біліктерін анықтау;
2)сыныптан тыс жұмыс бастауыш сынып оқушыларының экологиялық тәрбиесін арттыруды жүзеге асыруға даярлық деңгейін анықтау;
3) сыныптан тыс жұмыстарды жүргізетін педагогтермен сауалнама жұмысын жүргізу арқылы оқушылардың экологиялық тәрбиесін көтеру проблемаларын шешудегі кездесетін қиындықтар мен кемшіліктерін анықтау;
4) педагогтерді даярлаудың төмен деңгейінің себептерін анықтап, олардың экологиялық тәрбиесін көтеру жолдарын ұғыну.
Педагогтардың бастауыш сынып жасындағы оқушыларға экологиялық тәрбие беруге даярлық деңгейін білу мақсатында біз анықтау әкспериментін жүзеге асырдық.
Мектепте бастауыш сынып оқушыларына сыныптан тыс жұмыстар арқылы экологиялық тәрбие беруге педагогтардың қаншалықты даяр екендігін талдау нәтижелері олардың көпшілігігінің (40,8%) біліктілігі төмен екендігін байқатты. Педагогтер қазақ ауызекі шығармашылығы арқылы бастауыш сынып оқушыларының экологиялық мәдениетін қалыптастыру бойынша өз бетімен білімдерін толықтырмайтындықтары (39,6%) және экологиялық білімдерінің таяздығынан оны экологиялық тәрбиеде шығармашылықпен қолдана алмайтындықтары (81,1%) анықталды.
Бүгінгі білім жүйесінде кеңінен таларған оқу-әдістемелік құралдар баршылық. Педагогтермен өткізілген әңгімелесу олардың өз бетімен ізденісінің, талпынуының жеткіліксіздігін көрсетті.
Сыныптан тыс жұмыстарда сынып жетекшілері окушыларға экологиялық тәрбие беруге байланысты мақсатты, алдағы болашаққа бағытталған практикалық іс-әрекетті жүзеге асыруда да іскерліктері қалыптаспағандығын байқатты. Сынып жетекшілерінің 40,8%зерттеушілік жұмысты жоспарлап жүзеге асыруда біліктері мен білімдері төмен болса, 45,4%-ы табиғатты қорғауға байланысты акция, олимпиада, слеттер өткізуде қиналады, 32,3%-' экологиялық проблемаларды зерттеуге бағытталған ұзақ, көпкүндік жорықтарды ұйымдастырып, табиғат аясына, өндіріс орындарына әкскурсияны сауатты ұйымдастыра алмайды.
Бастауыш сынып оқушыларын табиғатты зерттеу жұмыстарына тартуда енжарлық, немқұрайдылық басым. Экскурсиялар мен саяхаттар белгілі бір экологиялық проблемалар төңірегінде емес көбінесе көңіл көтеру, оқушылардың демалысын ұйымдастыру үшін формальды түрде өтетіндігін көрсетті. Мектептен тыс ұйымдарда оқушыларға әкологиялық тәрбие берудің түрлі әдістері мен формаларын кеңінен пайдалануға шек қойылмайды. Алайда педагогтердің тек 12,5% -ы ғана өткізуді, 10,8%-ы оқу-тәжірибе учаскесіндегі практикалық жұмыстарды қолданатынына, ал 23%-ы үйірме жетекшілерінің ғана оқушыларды табиғатты қорғау және зерттеу жұмыстарына тартатындығына көз жеткіздік. Олардың 42,5%-ы оқушыларды жергілікті, өлкелік қоршаған ортаны экологиялық қорғау жұмыстарына тарту әдіс-тәсілдерін, 60%-ы әкологиялық мониторинг жүргізе алмайды. Үйірме жетекшілері бұл жағдайды әдістемелік материалдардың жеткіліксіздігімен, сондай-ақ табиғатта, тірі табиғат мүйістерінде, оқу-тәжірибе учаскелерінде практикалық сабақтар жүргізудің жеткіліксіздігімен түсіндіреді. Балдәурен балалар шығармашылығы орталығының кадрлар құрамын талдау олардың тек 57%-ының ғана жоғары педагогикалық білімі бар екенін көрсетті. Ал 11%-ы жоғары ауылшаруашылық білімді, 4%-ы орта педагогикалық емес білімді мамандар.
Сыныптан тыс жұмыстарды талдау бастауыш сынып оқушыларының экологиялық тәрбие мәселелері педагогикалық кеңестің жұмыс жоспарында күн тәртібіне қойылмағандығын, әдіс бірлестіктерінің тәрбиелік мәніне немқұрайды қарым-қатынасын, қосымша білім беру педагогтардың жұмыс жоспарларында экологиялық тәрбие беру мақсат етілмегендігін көрсетті.
Сауалнама жүргізу нәтижелерін талдау педагогтардың 72%-ы оқушылардың экологиялық тәрбиесін дамытуды қажет емес деп санайтындығын, экологиялық тәрбие үлгілерін 1-2 ғана педагогтың пайдаланатындығын және әдістемелік құралдардың мардымсыздығын байқатты. Педагогтармен әңгімелесу олардың экологиялық тәжірибесінен мағлұматтарының үстірт екендігін және экологиялық мазмұндағы мақал-мәтелдерге, жұмбақ, жаңылтпаштарға, ертегілерге немқұрайды қарайтындықтарын танытты. Сауалнама жүргізу барысында педагогтардың көпшілігі төмендегі ең қарапайым сұрақтарға жауап бере алмады:
- экологиялық тәрбиеге байланысты қазақ ауызекі шығармашылығының қандай түрлерін білесіздер?
- Табиғат қорғау, табиғат байлығын үнемді пайдалану туралы мақал-мәтел айтып бере аласыз ба?
- Төрт түлік мал туралы қандай ертегілер бар?
- Эпостық жырлардың кейіпкерлері кімдер?
- Табиғат қорғау және табиғатпен қамқорлықты қарым-қатынаста болуды
талап ететін қандай тыйым сөздерді білесіз?
- Балаларға экологиялық білім беруде қазақ этнопедагогика әлементтерін
пайдаландыңыз ба?
Мектепте сыныптан тыс жұмыстардың сынып жетекшілерінің этнопедагогика, этнопсихология, этномәдениет негіздері туралы білімдердің жеткіліксіздігі (77,1%) оларды оқушыларға экологиялық тәрбие беруде пайдалануда қиындықтар туғызатындығы анықталды. Педагогтерінің көпшілігі бұл терминдердің мәнін түсіндіре алмайтын болып шықты.
Анықтау экспериментінің үшінші бағыты бойынша мектепте сыныптан тыс жұмыстар арқылы бастауыш сынып оқушыларының экологиялық тәрбиесін дамыту моделінің мазмұндық компонентінің көрсеткіштеріне сәйкес, оқушылардың экологиялық білімінің көлемділігі мен жүйелілігі сауалнама, тест тапсырмалары, әңгімелесу, интервью сияқты зерттеу әдістері арқылы анықталды.
Бастауыш сынып оқушыларының сыныптан тыс жұмыстар арқылы меңгерген экологиялық білімдерінің көлемділігі мен жүйелілігін анықтауда бірнеше әдістеме қолданылды. Бастауыш сынып оқушыларының қоршаған табиғи ортаны сақтау, қорғауға байланысты мақал-мәтелдер туралы мағлұматтарын анықтау мақсатында Бастауыш сынып оқушыларының қоршаған табиғи ортаны сақтау, қорғау жайлы мақал-мәтелдер туралы мағлұматтарын анықтау мақсатында Аяқталмаған сөйлем әдістемесі қолданылды.
1. Туған жердей жер болмас, туған елдей ел ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2. Адам көркі шүберек, ағаш көркі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3. Ел ұлсыз болмас, жер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. болмас.
4. Құс қонбаған көл жетім, ел қонбаған ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . жетім.
5. Бір тал кессең, он ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .ек.
6. Жаңбырмен жер көгерер, еңбекпен ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..ел көгерер.
7. Қыстағы қар, жаздағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...жерге жауған нұр.
8. Сулы жер - ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..жер.
9. Ата-асқар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Ана - бауырындағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Бала - жағасындағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
10. Судыңда ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
11. Малдың жайын ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .білер,
Оттың жайын ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...білер.
12. Бұлақ көрсең ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .аш.
Берілген жауаптарды талдау оқушылардың экологиялық тақырыптағы мақал-мәтелдерің мазмұнын түсінбейтіндігін көрсетті. Аяқталмаған сөйлемдердің 3 оқушы - 5-еуін, 2 оқушы - 3-еуін ғана дұрыс тауып жазды.
Келесі ретте бастауыш сынып оқушыларына табиғат, өсімдіктер, жануарлар әлемі қандай қазақ ертегілерінде суреттелгендігі туралы тапсырма берілді. 8 оқушы табиғат суреттері туралы Қазығұрт тауы, Байқал мен Анғара сияқты ертегілерді атаса, 3 оқушы өсімдіктердің қадір-қасиеті туралы Аяз би, Асан қайғы ертегілерін мысалға келтірді; 6 оқушы жануарлар туралы ертегілерден құстардың тіршілігі баяндалған Бақыт құхы, Алып құс самұрық ертегілерін, хайуанаттар туралы Жыл басы, Түлкі мен бөдене Екі лақ ертегілерін дұрыс тауып айтты.
Бастауыш сынып оқушыларына әпостық жырлардағы табиғатты, табиғат құ-былысын, өсімдіктер мен жануарлар жайында берілген суреттемелер бойынша мазмұндама жазу тапсырылды. Өкінішке орай, балалардың көпшілігі әпостық шығармалардың аттарын, басты кейіпкерлерін атағанымен, олардағы қоршаған табиғат жайлы мәтіндерге мән бермегендіктерін, естерінде қалмағандықтарын көрсетті.Сауалнама әдісінің фактологиялық, тұлғалық, эмоционалдық ақпарат алудағы мүмкіндіктерін пайдаланып, алдын ала ойластырылған сұрақтар арқылы, жоғарыда аталған модельдің мотивациялық қарастырылғандай, бастауыш сынып оқушыларының қазақ ауызекі шығармашылығында суреттелген халықтың экологиялық тәжірибесіне деген қарым-қатынасы анықталды. Ол үшін бастауыш сынып оқушыларына төмендегі сұрақтар қойылып, мазмұнды жауаптар алынды. (кесте 3).
Кесте 3- Бастауыш сынып оқушыларының қазақ ауызекі шығармашылығында көрініс тапқан экологиялық тәжірибеге деген қызығушылығын анықтауға арналған сауалнама нәтижесі
Қойылатын сұрақтар
Жауап. түрлері %

ия
жоқ
Басқа да жауапт.
1. Табиғат көріністері суреттелген қазақтың ауызекі шығармашылығы үлгілерін атап бере аласың ба?
- мақал мәтелдер
- жұмбақтар
- жаңылтпаштар
- ертеплер
- тыйым сөздер
- әпостық жырлар

4
65
31

-
0,2
99,8

0,5
-
99,5

0,1
-
99,9

-
93
7

-
-
-
2. Адамның-табиғаттың төл перзенті екендігі туралы мақал-мәтел, жұмбақ, жаңылтпаштар, ертегі, қанатты сөздер, тыйым сөздер, әпостық жырлар білесің бе?
2
51
47

3. Өсімдіктер жайлы мақал-мәтелдер, жұмбақ, жаңылтпаштар, ертеп, қанатты сөздер, тыйым сөздер, әпостық жырлар білесің бе?
2
18,3
79,7

4. Жануарлар жайлы мақал-мәтелдер, жұмбақ, жаңылтпаштар, ертегі, қанатты сөздер, тыйым сөздер, әпостық жырлар білесің бе?
4
16,3
79,7

5.Табиғатты аяулау қажеттігі жөнінде тыйым
сөздерді білесің бе?
2,3
47,2
50,5

Интервью бойынша оқушылардың жауаптарын талдау, өкінішке орай, бастауыш сынып оқушыларының білімдері төмен екендігін және табиғатқа деген қызығушылықтары мен қажеттіліктерінің қажетті деңгейде қалыптаспағандығын көрсетті.
Келесі ретте табигат объектілері жайлы жұмбақтар шешу жүзеге асырылды:
1. Ақ сандығым ашылды,
Ішінен жібек шашылды (Күннің көзі).
2. Әуеден күбі түсті,
Күбінің түбі түсті (Күннің күркіреуі).
3. Көп бауырсақ ішінде бір қалам (Жұлдыздар ішіндегі ай).
4. Жалт-жалт еткен, Жырғадан өткен (Су).
5. Екпіні сонша қатты болса дағы
Ұстасаң қолыңызға білінбейді (Жел).
6. Екі ошаққа бір көсеу (Сиырдың танауы мен тілі).
7. Кішкентай ғана бойы бар Айналдырып киген тобы бар (Қой).
8. Апан-апан, ескі шапан,
Иір қобыз, жарық жұлдыз (Түйе).
9. От басында құмған,
екі көзін жұмған (Мысық).
10.Ерте тұрады, жар шақырады (Қораз).
11.Екі басы жұдырықтай, ортасы қылдырықтай (Құмырсқа).
12. Күн нұрымен піседі, уылжып қолға түседі (Жеміс).
13. Құжынаған жұмыскер, бір мекенде тым іскер (Құмырсқа).
14. Сайрайды бір талмайды, әнші құс бал таңдайлы (Бұлбұл).
15. Суда өседі, өнеді, сыртқа шықса өледі (Балық).
16. Аласа ғана бойы бар Тоғыз қабық тоны бар (Пияз).
17. Өсіп тұрған ол не ? жаз болса жайнап,
Салқында ән салып, құстар жүрген сайрап.
Салқын түссе шешініп, қалады өзі жайрап. (ағаш).
Жұмбақтардың шешімін 12 оқушы ғана толық дұрыс таба алды. Ал көпшілігі қазақ жұмбақтарынан хабардар емес екенін байқатты. Мектепте сыныптан тыс жұмыстарда халық педагогикасы элементтері сыныптан тыс жұмыстарда экологиялық тәрбиесін дамыту моделінің процессуалдық компоненті мынандай сұрақтарға құрылған әңгімелесу арқылы зерттелді.
Оқушылардың сауалнаманың 4-ші, 7-ші, 8-ші, 9-шы пунктері бойынша берілген жауаптары үлкен алаңдатушылық тудырады. Мәселен, оқушылардың 3,1 %-ы ғана натуралистік-экологиялық үйірмеге қатынасқан, ал бір тал шыбық сындырсаң, он тал егуің керек деп ойлайсың ба?- деген сұраққа 12,6% -ы жоқ деп жауап берсе, үй хайуанаттарын 5,2%-ы жәбірлеу, қорлау сияқты жазықты іс-әрекеттер жасаған. Талдау материалдарын сараптау негізінде сыныптан тыс жұмыстарда оқушылардың экологиялық тәрбиесін дамыту деңгейлері анықталды. (кесте 4)
Кесте 4 - Бастауыш сынып оқушыларының сыныптан тыс жұмыстарда көрініс тапқан экологиялық тәжірибеге деген қызығушылығын анықтауға арналған әңгімелесу нәтижесі
Қойылатын сұрақтар

Жауаптар (бала саны)

ия
жоқ
Басқа да жауап.
1. Табиғат, табиғатты аялау, қорғау қажет деп ойлайсың ба?
2,6
36,5
60,9
2.Табиғат, табиғат көріністері туралы кітаптарды оқыдың ба?
24,8
17,2
58
3.Жануарларды, өсімдіктерді күтіп баптауға жауапкершілікті болған кездерің болды ма?
16,9
36,1
47
4.Натуралистік-әкологиялық үйірмеге қатыстың ба?
3,1
71,6
25,3
5.Табиғат суреттерін тамашалайсың ба?
48,8
2,7
48,5
6.Бір тал шыбық сындырсаң, он тал егуің керек деп ойлайсың ба?
14,4
12,6
73
7.Табиғатқа зиян келтірген кезің болды ма?
3,9
35,2
60,9
8.Үй хайуанаттарын (мысық, лақ, қозы, тауық, қаз, үйрек ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.