Кәсіпорынның өндірістік шығындары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

ӘБІЛҚАС САҒЫНОВ АТЫНДАҒЫ ҚАРАҒАНДЫ ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Кәсіпорын экономикасы және менеджмент кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Пән атауы: ШАРУАШЫЛЫҚ ЕСЕП ЖҮРГІЗУШІ СУБЪЕКТІЛЕРДЕГІ ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП
Тақырыбы:_ КІРІСТЕР МЕН ШЫҒЫСТАР ЕСЕБІ

______________
(баға)

Қабылдаған: аға оқытушы, э.ғ.м
Султанова Г.И.
(тегі, аты-жөні)

______________
(қолы)

Орындаған: Аманжол М.М
УиА 20-1 каз

Комиссия мүшелері:
______________________
(қолы,тегі,аты-жөні)
______________________
(қолы,тегі,аты-жөні)
______________________
(қолы,тегі,аты-жөні)
Қарағанды 2022
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДА КӘСІПОРЫННЫҢ
КІРІСТЕРІ МЕН ШЫҒЫСТАРЫН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .5 1.1 Кіріс пен шығыс ұғымы және нарық жағдайындағы олардың рөлі ... ... ... ... 5 1.2 Кіріс пен шығыстың маңызы және міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..15 1.3 Пайда және шығын есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21 ІІ КӘСІПОРЫННЫҢ КІРІСТЕРІ МЕН ШЫҒЫСТАРЫ, ЖАЛПЫ ТҮСІМ
МЕН ПАЙДА ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24 2.1 Кәсіпорын қызметінде кірістер мен шығыстардың маңызы ... ... ... ... ... ... ... 2 4 2.2 Кәсіпорынның өндірістік шығындары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26 ІІІ 1С БУХГАЛТЕРИЯ ЖҮЙЕСІНДЕ КІРІСТЕР МЕН ШЫҒЫСТАРДЫҢ ЖҮРГІЗІЛУ ТӘРТІБІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29 3.1 Кәсіпорынның кірістері мен шығыстарының айырмашылығы ... ... ... ... ... .29 ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 33

КІРІСПЕ
Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық жолға көшуіне байланысты жаңа кәсіпкерлік қызметтердің пайда болуы бастауына сәйкес әрбір мекеменің,кәсіпорынның және фирманың табыстарымен шығыстары бухгалтерлік есеппен байланысты есептеліп отырады.
Табыс жинақталған түрде шаруашылық жүргізудің нәтижесін, жанды және затқа айналған еңбектің өнімділігін көрсетеді.
Шығындарды статистикалық зерттеудің теориялық негізі ретінде өндіріс және айналыс шығындары туралы экономикалық ілім қызмет етеді. Кәсіпорындардың, ұйымдардың, мекемелердің практикалық іс-әрекетінде өндіріс және айналыс шығындары өзіндік қүн және шығын формаларына ие болады, Өнімді өндіруге және өткізуге кеткен шығындарды анықтауға арналған ақпарат көздері: үйымның, мекеменің бухгалтерлік және статистикалық есеп берулері.
Әрбір кәсіпорынның жиынтық көрсеткіші табыс түсімі болып табылады. Табыс дегеніміз -- тауар өткізуден және қызмет көрсетуден алынған ақшалай кіріс пен оны өндіруге және сатуға жұмсалған шығындардың айырмасы. Былайша айтқанда, табыс -- бұл өндірістің айналымының қаржылық қорытындысын білдіретін кәсіпорын кызметінің нәтижелі экономикалық көрсеткіші. Кез келген кәсіпорында жалақы ұжымға оның жұмсаған еңбегінің тек бір бөлігінің ғана орнын толтыратыны, ал оның басқа бөлігі -- қосымша еңбек-қосымша өнім немесе құн жағынан алғанда, табыс құрайтыны осыдан келіп шығады. Мұнсыз жалпы тауар өндірісінің болуы мүмкін емес. Шынында да, сатқанша бұйым тек жумсалган шығынды ғана өтеп, ешқандай табыс келтірмесе, кәсіпорынға бұйым шығарудың қажеті не?
Бөлінбеген табыс кең мағынада табыс ретінде түтынуға пайдаланған жәнс еткен жылдардағы табысланбаған табыс кәсіпорынның қаржы орнықтылығын, кейінгі дамуы үшін қаржы көздерінің бар болуын дәлелдейді.
Кәсіпорындарда табысты үлестіру және пайдалану тәртібі оның жарғысында тіркеліп қойылады және оны кәсіпорын басшысы бекітеді. Тиімділік деп кәсіпорын қызметі тиімділігінің ең басты экономикалық көрсеткіші аталады. Оның екі түрі бар:
кәсіпорынның тапқан табысының өндірістің негізгі және айналмалы қорларының құнына қатысы;
кәсіпорынның тапқан табысының сатылған өнімнің өзіндік құнына қатысы.
Кәсіпорынның қарауында қалатын барлық пайда екі бөлікке бөлінеді. Біріншісі -- кәсіпорынның мүлкін көбейтеді және тұтыну процесіне қатысады. Екіншісі -- тұтынуға пайдаланатын пайда үлесін сипаттайды. Сонымен, тұтынуға бағытталған барлық пайданы толық пайдаланудың қажеті жоқ. Мүлікті көбейтуге байланысты пайдаланбай қалған пайда қалдығының үлкен маңызы бар және алдағы жылдардағы мүмкін болатын залалдарды, түрлі шығындарды қаржыландырудың орнын толтыруға бағытталады.
Кәсіпорынның қарауында қалатын барлық табыс екі бөлікке бөлінеді. Біріншісі -- кәсіпорынның мүлкін көбейтеді және тұтыну процесіне қатысады. Екіншісі -- тұтынуға пайдаланатын табыс үлесін сипаттайды. Сонымен, тұтынуға бағытталған барлық табысты толық пайдаланудың қажеті жоқ. Мүлікті көбейтуге байланысты пайдаланбай қалған табыс қалдығының үлкен маңызы бар және алдағы жылдардағы мүмкін болатын залалдарды, түрлі шығындарды қаржыландырудың орнын толтыруға бағытталады.
Бөлінбеген табыс кең мағынада табыс ретінде тұтынуға пайдаланған және өткен жылдардағы табыс тұтынбаған табыс кәсіпорынның қаржы орнықтылығын, кейінгі дамуы үшін қаржы көздерінің бар болуын дәлелдейді.
Курстық жұмыстың мақсаты: кәсіпорынның мақсаты оның қызметінің соңында қандай қызмет көрсетсе, оның жоспарлы стратегиясы да осы нәтижеге жету жолдарын, бағыттарын анықтайды.

І НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДА КӘСІПОРЫННЫҢ КІРІСТЕРІ МЕН ШЫҒЫСТАРЫН ТАЛДАУ
1.1 Кіріс пен шығыс ұғымы және нарық жағдайындағы олардың рөлі
Табыс -- кәсіпорын қызметі тиімділігінің басты шарасы. Таза табыс экономикалық санатының маңызды және кез келген коммерциялық мекемелері қызметінің негізгі мақсаты болып табылады. Нарықтық қатынастарда табыс экономикалық санаты ретінде құрылған материалдық өндіріс саласының таза табысын қамтиды.
Әрбір кәсіпорынның жиынтық көрсеткіші табыс түсімі болып табылады. Табыс дегеніміз -- тауар өткізуден және қызмет көрсетуден алынған ақшалай кіріс пен оны өндіруге және сатуға жұмсалған шығындардың айырмасы. Былайша айтқанда, табыс -- бұл өндірістің айналымының қаржылық қорытындысын білдіретін кәсіпорын кызметінің нәтижелі экономикалық көрсеткіші.Кез келген кәсіпорында жалақы ұжымға оның жұмсаған еңбегінің тек бір бөлігінің ғана орнын толтыратыны, ал оның басқа бөлігі -- қосымша еңбек-қосымша өнім немесе құн жағынан алғанда, табыс құрайтыны осыдан келіп шығады. Мұнсыз жалпы тауар өндірісінің болуы мүмкін емес. Шынында да, сатқанша бұйым тек жумсалган шығынды ғана өтеп, ешқандай табыс келтірмесе, кәсіпорынға бұйым шығарудың қажеті не?
Шынында да, кәсіпорын қорлануының мөлшері неге байланысты? Егер белгілі бір кезеңде ұжым қажет болып отырған онім өндіруді арттырып, оның сапасын жаңсартып, ассортиментін кеңейтсе, егер еңбек өнімділігі артып, өндіріс шығыны азайтылса, табыс мөлшері де өседі. Демек, бұл кәсіпорын өндіріс тиімділігін арттырды деген сөз.
Табыс баланстық және есептеулік болып бөлінеді. Жалпы баланстық табыс мынадан құралады:
тауарлы өнімдерді сатудан түскен табыс;
тауарлы өнімнің құрамына жатпайтын басқа өнімдерден
және қызмет көрсетуден түскен табыс немесе зиян;
сатылатыннан тыс операцияларды жоспарлаудан түскен табыс немесе зияндар.
Оған жататындар: айыппұлдар, сыйлықтар және т.б.
Есептеулік табыс -- бұл негізгі өндірістік және айналмалы нормативтік қорларды және банктерден алған несиелерді шегергендегі бюджетке түсетін жалпы баланстық табыс.
Табыс жоспары бағалар мсн келісім-шарттар, салыстырмалы және қазіргі қолданылып жүрген бағалар не-гізіғтде жасалады. ІІайда көлемін анықтау тікелей ессптеу немете талдау әдістерімен жүргізіледі. Табысты тікелей есептеу әдісімен аныктау - өнімнің әрбір жеке түрлерін көтерме бағамен есептегендегі сатудан түсетін ақшалай түсім және оның өзіндік құнының арасындағы айырмасы болып табылады.
Табыс белгілі бір нысандарды орындайды.
Біріншіден, кәсіпорын ңызметінің нәтижесіне жетуде экономикалық тиімділікті сипаттайды.
Екіншіден, табыс ынталандыру нысанына ие болады. Оның мазмұны, ол бір жолғы қаржы нәтижесі және кәсіпорынның қаржы ресурстарының негізгі элементтері болып табылады.
Үшіншіден, табыс бюджеттің түрлі деңгейін қалыптастырудың бірден-бір көзі. Ол бюджетке салык түрінде түседі және басқа да табыс түсімдерімен қатар қоғамдық қажеттілікті қанағаттандыру үшін қаржыландыруға табысланады.
Нарықтық экономика жағдайында табыстың маңызы орасан зор. Оны алуға ұмтылу тауар өндірушілерді өнім өткізудің көлемін арттыруға, оған кететін шығындарды азайтуға бағыт көрсетеді
Кәсіпорынның табысы әр түрлі қызмет есебінен алынуы мүмкін. Барлық табысиың жиынтық деңгейі -- кәсіпорынның жалпы табысы. Жалпы табыстың негізгі жиынтық элементтері болатындар:
өнімді сатудағы, қызмет атқарудан, қызмет көрсетудсн түсетін табыс;
негізгі қорларды, сол сияқты басқа да кәсіпорынның мүліктерін сатудан түсетін табыс;
өткізуден тыс операциялардыд қаржы нәтижелері.
Кәсіпорынның пайдасы екі көрсеткішке байланысты:
өнім бағасы жәнс оны өндіруге кететін шығындар. Нарықтағы өнім бағасы -- сұраныс пен ұсыныстың өзара іс-қимылының нәтижесі. Еркін бәсеке жағдайында нарықтық баға құрылымы заңының әсерінен өнім бағасы не жоғары, не төмен болуы өндірушінің немесе сатып алушының қалауынша болуы мүмкін емес, ол автоматты түрде теңеседі.
Табысты үлестіру объектісі косіпорынның баланстық табысы болып табылады. Оны үлестіруді табыстың бір бөлігін бюджетке жолдау деп түсінуге болады. Табысты үлестіру заңдылығы -- салық және басқа да төлем шарттары түрінде түрлі деңгейде бюджетке түсетін бөлігі. Табысты үлестірудің бағытын анықтау, кәсіпорынның қарауында қалатып, құрылым статьясын пайдалану кәсіпорынның құзіретіне жатады.
Табысты үлестірудің принциптері:
кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық және қаржы қызметі нәтижесінен алынған табысты шаруашылық субъөктісі ретінде мемлекет пен кәсіпорынның арасында бөлінеді;
мемлекет алған табыстың бөлігі салық және алым ретінде бюджетке түседі, мөлшерлеменің өзгеруі мүмкін емес.
Салықтың құрамы жәнө алымы, оларды өсептеудің және бюджст жарнама тәртібі заңды түрде белгіленеді;
салықтан кейінгі кәсіпорынның қарауында қалатын табысмөлшері өнім өлемінің артуы жәнс өндірістік-шаруашылық және қаржы қызметінің жақсаруына оның мүдделілігі кемімеуі керек;
кәсіпорынның қарауында қалатьга табыс өуелі кәсіпорынныц одан әрі дамуын қамтамасыз ететін қорланымға багытталады, ал қалган бөлігі тек тұтынуга кетеді.
Кәсіпорын, егер де өзінің жұмысында белгілі бір принциптерге сүйенсе және қажетті бернесін орындаса, алдыға қойған мақсатына жетеді. Осыған орай кәсіпорындардың негізгі міндеттеріне жататындар:
жоғары сапалы өнімдер өндіру, оларды жүйелі түрде жаңалау және қолда бар өндірістік мүмкіншіліктеріне, сұраныстарына сай қызмет көрсету;
өзара алмасушыларын ескере отырып, өндірістік ресурстарды ұқыпты пайдалану;
кәсіпорынның бет алысының отратегиясы мен тактикасын әзірлеу және жағдайлардың өзгеруіне байланысты оларды өзгертіп отыру;
ғылыми-техникалық жетістіктер мен озық тәжірибені,
Еңбекті ұйымдастыру және басқаларды өндіріске кеңінен енгізу;
өздерінің қызметкерлеріне жағдай жасау, олардың сыныптамаларының өсуін және еңбектерінің үлкен маңыздылығы, олардың тіршілік деңгейлерін арттыру, еңбек ұжымдарында қолайлы саяси-психологиялық ахуалды жақсарту;
кәсіпорынның шығарған өнімінің бәсекеге жарамдылығын камтамасыз ету, кәсіпорынның жақсы атағын қолдау;
баға саясатын икемді жүргізу жәнс басқа да функцияларды іске асыру.
2016 - 2017 жылдың қаңтар айы аралығындағы тауарды өткізуден түскен табыстар мен шығындар мың теңге

№
Көрсеткіштер
01.01.2016
жыл
01.01.2017
жыл
Ауытқуы
(+,-)
1
Жалпы табыс
13781
21956
8175
2
Шығындар, Оның ішінде:
4643
9681
+5038
3
Несиелер мен заемдар
-
-
-
4
Өнімді өндіруге кеткен шығындар
4294
8081
+3787
5
Басқа да ағымдағы шығындар
349
1600
+1251

Кәсіпорынның қарауында қалатын барлық табыс екі бөлікке бөлінеді. Біріншісі -- кәсіпорынның мүлкін көбейтеді және тұтыну процесіне қатысады. Екіншісі -- тұтынуға пайдаланатын табыс үлесін сипаттайды. Сонымен, тутынуға бағытталған барлық табысты толық пайдаланудың қажеті жоқ. Мүлікті көбейтуге байланысты пайдаланбай қалған табыс қалдығының үлкен маңызы бар және алдагы жылдардағы мүмкін болатын залалдарды, түрлі шығындарды қаржыландырудың орнын толтыруға бағытталады.
Бөлінбеген табыс кең мағынада табыс ретінде түтынуға пайдаланған және еткен жылдардағы табысланбаған табыс кәсіпорынның қаржы орнықтылығын, кейінгі дамуы үшін қаржы көздерінің бар болуын дәлелдейді.
Кәсіпорындарда табысты үлестіру және пайдалану тәртібі оның жарғысында тіркеліп қойылады және оны кәсіпорын басшысы бекітеді. Тиімділік деп кәсіпорын қызметі тиімділігінің ең басты экономикалық көрсеткіші аталады. Оның екі түрі бар:
кәсіпорынның тапқан табысының өндірістің негізгі және айналмалы қорларының құнына қатысы;
кәсіпорынның тапқан табысының сатылған өнімнің озіндік құнына қатысы.
Кәсіпорынның нарықтық экономика жағдайында қызмет етуінің экономикалық пайдалылығы табыс табумен анықталады. Кәсіпорынның табыстылығы абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштермен сипатталады, Табыстылықтың абсолютті көрсеткіші - бұл табыстар немесе пайдалардың сомасы Шетелдік арнаулы әдебиеттерде "табыстар" ұғымы келесідей түрде анықталады:
Табыстар дегеніміз - қаржының келуі немесе активтер құнының өсуі, не болмаса пассивтердің азаюы түріндегі есепті кезеңдегі экономикалық пайданың ұлғаюы болып табылады, бұл акционерлер салымдарының есебінен өсуден басқа жағдайдағы капиталдың өсуіне әкеледі.
Ықшамдалған түрде бұл түсінік 1995 жылы 26 желтоқсандағы "Бухгалтерлік есеп туралы" заң күші бар ҚР Президентінің 2732 Жарлығында анықталған. Жарлықтың 13-бабында былай делінген: "Табыстар - бұл есептік кезеңдегі активтердің ұлғаюы немесе міндеттемелердің азаюы". Белгілі бір шығындар шығармай әдетте қажетті табыстарды алу мүмкін емес. Өз кезегінде, табыс алмай кәсіпорынның дамуын жүзеге асыру және әлеуметтік мәселелерді шешу мүмкін емес.
Табыстылықтың көрсеткіштер жүйесі ең алдымен қаржылық нәтижелердің абсолютті көрсеткіштерінен тұрады, олар: өнімді (жұмыс, қызметті) өткізуден алынатын табыс; жалпы табыс; негізгі қызметтен алынатын табыс; салық, салынғанға дейінгі дағдылы қызметте алынатын табыс; салық салынғаннан кейінгі дағдылы қызметтен алынатын табыс; төтенше жағдайларданалынған табыс; кәсіпорын қызметінің соңғы қаржылық нәтижесі болып табылатын таза табыс.
Табыс жинақталған түрде шаруашылық жүргізудің нәтижесін, жанды және затқа айналған еңбектің өнімділігін көрсетеді.
Бұны кейбір экономистер экономикалық тиімділік көрсеткіштері қатарына жатқызса, енді біреулері оны кәсіпорын жұмысының тиімділігіне жатқызады. Біздің ойымызша, алғашқылардың айтқаны дұрыс, өйткені табыстың абсолютті сомасы салынған қаржылардың қайтарымдылығы туралы болжауға мүмкіндік бермейді.
Нарық жағдайында табыстың ролі айтарлықтай артты. Өзіміз білетіндей жоспарлы - директивті экономика жағдайында оның ролі төмендетілген болатын. Табыс (пайда) табу кез келген кәсіпорынның мақсатты функциясы (қызметі) ретінде төмендетілді. Нарықтық экономикаға көшумен табыс (пайда) оның, яғни кәсіиорынның қозғаушы күшіне айналды. Тек табыс қана өзара байланысқан үш мәселенің шешімін анықтайды: нені, қалай және кім үшін өндіру керек. Табыс табу кез келгеи кәсіпорынның қызмет етуінің мақсаты больш қалыптасты, ал нарықтық экономика кәсіпорынның негізгі өндірістік және әлеуметтік дамуының көзі болып табылады. Бұл приицип өнімді өндірудегі шығындардың толық ақталуын және кәсіпорынның өндірістік техникалық базасының кеңеюіне негізделеді. Бұл әр кәсіпорын өзінің ағымдағы және күрделі шығындарын өзінің меншікті қаржы көздерінен жабатындығын білдіреді. Уақытша қаржы тапшылығы кезінде, оларға деген қажеттілік, егер бұл ағымдағы шығындар болса, олар қысқа мерзімді ссудаларымен және коммерциялық несиелерімен, сонымен қатар капитал салымдары банктің ұзақ мезімдік несиелерімен жабылуы мүмкін. Табыс есебінен, сондай-ақ кәсіпорынның бюджет алдындағы, банктер мен басқа да кәсіпорындар, ұйымдар алдындағы міндеттемелері орындалады. Сонымен, табыс кәсіпорынның өндірістік және қаржылық қызметін бағалаудағы негізгі көрсеткіші болып табылады.
Ол оның іскерлік белсенділігі мен қаржылық тұрақтылығын сипаттайды. Табыс бойынша авансталған қаржылардың қайтарымдылық деңгейі мен осы кәсіпорынның активтеріне салынған салымдардың табыстылығы анықталады.
Нарықтық экономика жағдайында табыстың ролі ол атқаратын қызметтермен анықталады. ТМД елдеріндегі арнайы әдебиеттерде табыс қызметі туралы мәселе жөнінде бірыңғай пікір жоқ. Ол тек екі қызмет атқарады:
мемлекеттік бюджет табысының көзі;
кәсіпорын мен бірлестіктердің өндірістік және әлеуметтік дамукөзі.
Функциялардың және олардың өзара шарттылығындағы бірлігі, табысты шаруашылықты жүргізуші, қоғамның, кәсіпорын ұжымының, және әр жұмысшының экономикалық мүдделері байланысатын элементі ретінде көрсетеді. Осыдан табысты құру және бөлу (тарату) мәселелерінің маңыздылығы көрінеді, оның (тәжірибелік) шешілуі шаруашылықты жүргізуші субъектінің тиімділігінің алынған және оның иелігінде қалатын табыс көлеміне қажетті тәуелділігін қамтамасыз етеді.
Табыс өз қызметтерін тиімді орындай алуы үшін келесідей негізгі шарттар қажет болады:
Жуықтаудың белгілі бір дәрежесінде, өнім бағасы еңбектіңқоғамдық қажетті шығындарын көрсетуі тиіс және ол сондай-ақ еңбек өнімділігінің үздіксіз өсуі мен өзіндік құнның төмендеуін ескеруі қажет.
Бұйымдарды калькуляциялау және өнімнің өзіндік құнын анықтаужүйесі ғылыми негізделген болуы керек.
Табысты бөлу (тарату) механизмі белсенді роль атқаруы керек жәнеөндірістің дамуы мен оның тиімділігін арттыруда ынталандырушы фактор болуы тиіс.
Табысты тиімді пайдалану тек қалған барлық қаржы тұтқаларыныңжүйесінде (амортизациялық аударымдар, қаржылық санкциялар, салық салу, акциздер, жал төлемі, дивидендтер, пайыздық мөлшерлемелер, арнайы қорлар, салымдар, пай (жарна) төлемдері, инвестициялар, есеп айырысу нысандары, несие түрлері, валюта және бағалы қағаздар курсы және т.б.) ғана мүмкін.
Бірақ табыстың абсолютті мөлшері кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметінің тиімділігінің емес, экономикалық тиімділігінің көрсеткішіне жатады. 500 мың теңгелік табыс кәсіпорынның салынған капиталының мөлшері және қызметінің ауқымы бойынша әр түрлі көлемнің табысы болуы мүмкін. Сәйкесінше бұл соманың салыстырмалы деңгейі айтарлықтай деңгейде бірдей болмайды, Сондықтан да алынатын табысты нақты бағалау үшін кәсіпорын қызметінің тиімділігін сипаттайтын және табыстылық деңгейін көрсететін рентабельділіктің әр түрлі көрсеткіштері жататын табыстылықтың салыстырмалы керсеткіштері қолданылады.
Кәсіпорынның табыстылық көрсеткіштерінің өсуіне шаруашылықты жүргізуші субъектінің өзі де, мемлекет те мүдделі. Сондықтан әр кәсіпорында табыстылықтың абсолютті және салыстырмалы кәрсеткіштеріне жүйелі түрде талдау жасау қажеті.

1. Сатылған тауарлардың, жұмыстар мен қызметтердің өзіндік құнының есебі.
Сатылған тауарлардың, жұмыстардың және қызметтердің өзіндік құнын есепке алуға 70 бөлімшенің 7010 Сатылған тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік құны шотында жүргізіледі. Бұл шот бойынша өнім өндіретін, жұмыстар істейтін және қызметтер көрсететін және босатылған өнімдердің, орындалған жұмыстардың, көрсетілген қызметтердің нақты өзіндік құнын есепке алуға арналған. 7010 шоттың дебетінде сатылған тауарлардың, жұмыстардың және қызметтердің өзіндік құны есепке алынады да, есепті кезеңнің аяғында осы шоттың кредитінен 5610 Қорытынды пайда (залал) шотының дебетіне жазылады.
7010 Сатылған тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік құны шоты бойынша талдау есебі сатылатын бұйымдардың, жұмыстардың және қызметтердің түрлері бойынша ұйымдастырылады. Талдау есебі үшін машинограммалар не ведомостар пайдаланылады, оларда бір айдағы және жыл басынан бергі өнімнің, жұмыстың және қызметтердің саны мен өзіндік құны көрсетілуі тиіс.

2. Тауарларды, қызметтер мен жұмыстарды сату бойынша шығындардың есебі.
Тауарларды, жұмыстарды және қызметтерді сатуға байланысты жұмсалған шығындарды есепке алуға 7110 шот арналған. Бұл шотта сату бойынша жұмсалған кәсіпорын қоймасындағы өнім ыдыстарына және өнімдерді орауға жұмсалған шығындар көрсетіледі. Егер өнімдерді ыдысқа салу өнім қоймаға тапсырылғанға дейін өндіріс технологиясына сәйкес жүзеге асырылса, ыдыстардың құнын өнімнің өндірістік өзіндік құнына енгізеді, өнімді жөнелтетін станцияға дейін тасымалдау, оны көлік құралдарына сату бойынша жұмсалатын шығындар; комиссиялық алымдар немесе шарт бойынша өткізуші ұйымдарға өнімді өткізгені үшін төленетін шығындар; өнімді өткезген жерлерде қойманың ұсталуы;сатушылардың және басқа қызметкерлердің еңбек ақысы мен аударымдар; жарнамаға және өткізуге арналған шығындар; өткізушіге және делдалдық ұйымдарға төленетін комиссиялық алымдар; өнімдерді өткізумен байланысты басқа да шығындар.
Сатылатын өнімдердің шығындары сатып алушының есебінен өтелетін болса, бұл шығындар 7110 шотта көрсетілмейді, тек қана қосалқы және қызмет көрсететін өндірістер мен шаруашылықтардың қызметі ретінде кіріске алынады.
Өнімдерді сатуға жұмсалатын шығындардың баптары бойынша талдау есебін өнімді сатуға жұмсалған шығындар есебінің тізімдемесінде немесе машинограммада кәсіпорын бекіткен баптардың номенклатурасы бойынша жүргізіледі.
Өнімдерді өткізуге қатысы бар қызметкерлерге жалақы есептелгенде: Дебет шот 7110 Кредит шот 3350.
Жарнамаға, қойманың күтілуіне, комиссиялық және басқа да шығындарды төлеуге шот-фактура қабылданғанда: Дебет шот 7110 Кредит шот 3310, шотқа енгізілген қосылған құн салығы сомасына: Дебет шот 1420 Кредит шот 3310.
Өткізу процесінде пайдаланылған материалдық емес активтер және негізгі құралдар бойынша амортизация есептелді: Дебет шот 7110 Кредит шот 2741, 2421.
Есепті кезең соңында есепке алынған шығындар табыс (зиян) шотына көшіріледі: Дебет шот 5610 Кредит шот 7110.
3.Сатылған тауарлардың қайтарылуының есебі және сату мен баға шегерімдері
4.Сатылған тауарлардың қайтарылуы, сату және баға шегерімдері туралы ақпаратты жинақтау үшін келесі шоттар арналған: 6020 Сатылған тауарлардың қайтарылуы, 6030 Баға және сату шегерімдері.
6020 шотта тауарларды сатып алушылардың қайтаруы туралы ақпараттарды жинауға арналған. 6030 шотта сату шегерімдерінің есебі жүргізіледі. Нарықтық қатынастар дамыған елдердегі есеп айырысулардың қалыптасқан тәжірибесінде сату шегерімдерінің келесідей түрлерін жатқызуға болады:
-нақты төлем үшін шегерім шотты нақты ақшалай сатып алатын сатып алушыларға жасалады.
-сконто шегерімдері бағалық шегерулер шартта немесе жабдықтаушы шотында көрсетілетінмерзімнен бұрын төлеген сатып алушыларға жасалады.
-дилерлік шегерімдер тауарларды ұйымдастыратын агенттерге және делдалдарға жасалады.
-жабық шегерулер тұйықталған экономикалық бірлестіктерде айналыста болатын , өнімнің сатылған көлемінен шығатын тауарларды сатқанда жасалады. Қызмет барысындағы шегерулер өндіруші тауарларды сату , тасымалдау, сақтау, күзету, есепке алу қызметтеріне жасайды.
Сатып алушыларға жасалған сату шегерімдерінің барлық түрі шартта және басқа да құжаттарда айтылып, есеп айырысу-төлем құжаттарында көрсетілуі керек. 6030 шот бойынша жыл басынан жасалған айналымдар жинақталған тізімдемеде немесе машинограммаларда шегерімнің түрлеріне қарай талдау жүргізіледі. Жыл аяғында бұл шот жабылады, онда қалдық қалмауы керек.
Баға шегерімдерінің есебін жүргізуге 6030 арналған. Жеңілдіктер тауар бағасының жалпы немесе ұйғарымды бағасына қарағанда төмендетілуі болып табылады. Жеңілдіктер процент түрінде немесе белгілі бір сомада болады.
Шегерімдердің іс жүзінде келесідей түрлері қолданылады:
- алынатын тауарлардың санына байланысты баға жеңілдігі тауарды 1 жылға ұйғарымды көлеміне қарағанда көбірек сатып алушылар үшін жасалады;
- уақытпен байланысты жасалатын жеңілдіктер негізінен маусымдық сипаты көпшілік сұранысы бар өнім сауда саласында қолданылатын баға жеңілдіктері;
- сандық жеңілдік тапсырыстың көлеміне және саласына байланысты баға жеңілдігі;
- арнайы жеңілдік белгілі бір жабдықтаушымен көптен бері байланысы бар және басқа ерекше қатынастағы сатып алушыларға жасалатын баға жеңілдігі.
6030 шот бойынша сатып алушыларға жасалған жеңілдіктерінің түрлеріне қарай талдау жасалады. Талдау есебі үшін тізімдеме немесе машинограмма жүргізіледі, онда жыл басынан жасалған жеңілдіктердің түрлеріне дебеттік айналымдары бойынша жинақталады. Жыл аяғында 6030 шот жабылады.
Жасалған баға жеңілдіктері сатып алушылардың жазатын шот-фактурасында көрініс табуы керек және оның негізінде нақты экономикалық есептеудің есебі жасалады.
5. Көрсетілген қызметтер бойынша табысты тану. Шығындардың танылуы.
Қызметтерді көрсетуден табыстарды танудың төрт әдісі бар:
нақты орындау;
пропорциональді орындау;
аяқталған орындау;
инкассация.
Шаруашыық субъектісінің негізгі емес қызметтен алынатын табыстары- деп кәсіпорындар мен ұйымдардың негізгі өндірісі шығарған тауарларды сатудан, көрсеткен қызметтерден , сондай-ақ орындалған жұмыстардың барысында тапқан табыстары саналады. Субъектінің негізгі қызметтен алынатын табыстарының есебі 6010 Дайын өнімді (жұмысты, қызметті) сатудан түскен табыс шотында жүргізіледі. Бұл шотта негізгі қызметтерден алынған табыстары туралы ақпараттарды жинақтап, қорытынды жасайды. Бұл шот пассивті шот, сондықтан кәсіпорынның қызметтері барысында алатын табыстарына 1210, 1220, 1230, 1284, 1010, 1030 шоттарының тиістілері дебеттеліп, 6010 шот кредиттеледі. Субъектінің өткен кезеңде алған, бірақ есепті кезеңнің табысы болып есептелінетін сомаларына 3520 Алдағы кезеңдердің табысы шоты дебеттеліп, 6010 шот кредиттеледі.
Негізгі емес қызметтен табыстар материалды емес активтерді, негізгі құралдарды, бағалы қағаздарды және т.б. өткізуден алынады. Мұндай қызметтерді атқаруы, жұмыс істеуі барысында алынған табыстары 6210 Активтерді сатудан табыстар, 6110 Сыйақылар бойынша кірістер, 6250 Бағамдық айырмашылықтан түскен табыс, 6280 Басқа да табыстар шоттарында жүргізіледі. 6210 шотта материалдық емес активтерді, негізгі құралдарды, инвестицияларды сатудан табыстар есепке алынады. Құнды қағаздарды, акциялар бойынша дивидендтер және проценттер түріндегі табыстар есебі 6110 шотта жүргізіледі. Бағамдық айырмашылықтан түскен табысдың есебі үшін 6250 шот арналған. Атқарушы өкімет органдарының субсидиялары 6280 шотында есептеледі. Жыл соңында табыстар және шығындар шоттары жабылуы керек.
6. Кезең шығындарының есебі.
Кәсіпорынға тұтастай алғанда қызмет көрсетуге және оның өндірістік-шаруашылық қызметін басқаруға байланысты жалпы шығатын шығындар жалпы және әкімшілік шығындар болып табылады. Бұл шығындар есебі 7210 Әкімшілік шығындар шотында жүргізіледі, жалпы және әкімшілік шығындарды есепке алатын тізімдемеде немесе машинограммаларда жүргізіледі. Оған жазбаларды кәсіпорын бекіткен баптардың номенклатурасына қарай және әзірлік кестелері мен құжаттарынан корреспонденцияланатын шоттар бойынша жазады.
Материалдық емес активтер бойынша амортизация есептелгенде:
Дебет шот 7210 Кредит шот 2741
Негізгі құралдардың тозуы есептелді: Дебет шот 7210 Кредит шот 2420
Жалпы және әкімшілік шығындарға шикізат және материалдар жұмсалды:
Дебет шот 7210 Кредит шот 1310
Әкімшілік қызметкерлерге еңбек ақы есептелгенде: Дебет шот 7210 Кредит шот 3350
Есепті кезеңнің соңында жалпы және әкімшілік шығындардың сомасы қаржы-шаруашылық қызмет нәтижелеріне көшіріліп жазылады: Дебет шот 5610 Кредит шот 7210.
7 . Төтенше жағдайлардан болатын табыстар мен шығындар.
Тоқтатылған операциялардан түскен табыстар немесе зияндарды есепке алуға 7510 Тоқтатылған операциялардан келген шығындар шоты арналған. Бұл шотта табиғат апаттарынан түскен өтелмейтін зияндар, т оқтатылған операциялардан келген зияндар, төтенше жағдайлардан түскен басқадай зияндар есептеледі.
Табиғат апаттарынан келетін өтелмейтін зияндар (7510 шот) потенциалды сақтанушы мүлкін, кәсіпкерлік қаупін және басқаларды сақтандыруға шарт жасаған жағдайда болады.
7510 шотта сақтанушы мүлікті, кәсіпкерлік қауіпті сақтандыруға шарт жасасып, бірақ сақтандыру шартының барлық талаптарын орындамағанда пайда болған зияндар есепке алынады.
Табиғат апаты салдарынан кәсіпорын жекелеген жағдайларда табыс ала алады. Мысалы, егер сақтандырушы істен шыққан мүліктің қалдық құнының орнын толық толтырса, онда кәсіпорын оны бөлшектеуден біршама кіріс алады, бұл кірісті бухгалтерлік есепте жою құны деп атайды.
Тоқтатылған (7510 шот) операциялар пайдаланып жүрген активті сату немесе кәсіпорынның экономикалық, өндірістік не сауда қызметінде жекелеген маңызды бағыты бар операцияларды тоқтату нәтижесінде пайда болады. Мұндай операцияларға байланысты кәсіпорын қызметі, активтер, міндеттемелер, таза табыс не зиян анықталып бухгалтерлік есепте көрініс табады.
Төтенше жағдайлар дегеніміз заңды тұлғаның әдеттегі қызметінен өзгеше оқиғалары не операциялары. Төтенше жағдайлардың салдарынан келген табыстар немесе зияндар қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы берілген есепте бөлек көрстеіледі. Әрбір төтенше жағдайдың мәні мен сомасы жылдық есепке берілетін түсініктеме жазбада ашылуға тиіс.
7510 шотта есепке алынған табыстар мен зияндар жылдың аяғында 5610 шоттың дебеті мен кредитіне көшіріліп жазылады.

1.2 Кіріс пен шығыстың маңызы, міндеттері және ақпарат көздері

Нарықтық жағдайдың қозғаушы күші -- бәсеке. Ол өндірісті ұлгайтуды, сапасын жақсартуды және өнімнің бағасын арзандатуды ынталандырады, ғылыми-техникалық жетістіктерді өндіріске толық енгізуді, отандық техниканы, технологияны, өндірісті және еңбөкті ұйымдастыруда үдемелі әдістерді толық қолдануына үлкен ықпалыы тигізеді. Ірі фирмалармен салыстырғанда кіілі кәсіпорындар өздерінің елеулі артықшылығъшен көзге көрінеді. Оларға жоғары серпінділік, ыңшамдылық, өндірістің бәсакелестік сипаты және демократияландырулары тән. Кіші кәсіпорындар жаңа жұмыс орындарын ашады, халық кәсіпшілігін жалғастырады, кіші қалалардың экономикалық және әлеуметтік дамуларына ыкпал етеді.
Шығындар - активтердің кемуі немесе пайда болған өндіріс шығындарымен байланысты міндеттердің артуы.
Ақшалай формадағы субъект шығынына өнімнің өзіндік құны жатады, өзіндік шығындарды дұрыс ұйымдастыру үшін оның ғылыминегізделген жіктелімі аса қажет, Бухгалтерлік есептің №7 Тауарлыматериалдық қор есебі стандартына сәйкес шығын мыналарға жіктеледі:
пайда болу орны бойынша - өндіріс, цех, учаске, құрылымдықбөлімше. Мұндай жіктеу өндірістік өнімнің өзіндік құнын анықтау үшін аса қажет;
өнім (жұмыс, қызмет) түрлері бойынша - оның өзіндік құндарынесептеу үшін керек;
шығын түрлері бойынша немесе өнімнің өзіндік құнына көшірутәсілі бойынша - экономикалық элементтер бойынша және калькуляциялау баптарымен. Сонымен бірге:
а) экономикалық элемент бойынша - өнім өндіру үшін қандай шығын кеткенін көрсетеді. ХҚЕС 7-ге сәйкес мына экономикалық элементтер анықталады:
материалдық шығындар;
еңбекақы шығындары;
аударым;
құралдың тозуы;
басқадай шығындар;
ә) калькуляция баптары бойынша - өнімнің жекелеген түрлерінің
өзіндік құнын есептеу үшін пайдаланылады.
ХҚЕС 7-ге сәйкес оған жататындар:
материалдар;
еңбекақы;
аударым;
үстеме шығындар.
Табыстар мен шығыстар түсінігі және 18 Түсім ХҚЕС. Табыстар мен шығыстарды тану критерийлері:
Табыс - бұл есепті кезеңде активтің ару немесе міндеттеменің кемуі.
Табыс - ұйымның әдеттегі қызметі барысында, акционерлердің жарналары есебінен болатыннан капитал ұлғаюларына әкелетін кезең ішіндегі экономикалық пайданың жалпы ағыны.
Шығыстар - бұл сату немесе тауар өндіру қызмет көрсету нәтижесінде активтердің кемуі немесе басқадай жұмсалуы.
18 Түсім ХҚЕС қолдану аясы. № 18 ХҚЕС түсімді есепке алу кезінде мынандай операциялардың және оқиғалардың туындау нәтижесінде қолданылады:
1) Тауарды сатудан;
2) Қызмет көрсетуден;
3) Басқа тұлғалардың пайыздар (сыйақылар) лицензияланған төлемдер және дивиденттер әкелетін ұйымның активтерін пайдаланудан.
Ұйым активтерін басқа ұйымдардың пайдалануы табыстың мынадай нысандарда пайда болуына әкеліп соқтырады:
(а) пайыздар - ақша қаражатын немесе оның баламаларын немесе ұйымға тиесілі соманы пайдаланғаны үшін төлемдер;
(b) роялтилер - ұйымның ұзақ мерзімді активтерін, мысалы, патенттерді, тауар белгілерін, авторлық құқықтарды және компьютерлік бағдарламалық қамтамасыз етуді пайдаланғаны үшін төлемдер; және
(c) дивидендтер - пайданы акционерлік капиталды иеленушілер арасында олардың белгілі бір сыныптың капитал түріне қатысуына қарай теңбе-тең бөлу.
Осы Стандарт мыналардан алынатын табыстарға қатысты болмайды:
- Жалдау шартына;
- Үлестік қатысу әдісімен есептелетін инвестициялардан дивиденттер;
- Сақтандыру шарттарына;
- Қаржылық активтер мен міндеттемелердің немесе оларды сатудың әділ құнының өзгеруіне;
- Басқа да қысқа мерзімді активтердің құнының өзгеруіне;
- Биологиялық активтердің бастапқы тану және әділ құнымен тануға;
- Ауыл шаруашылық өнімдерін бастапқы тануға;
- Пайдалы қазбаларды өндіруге.
Табыс алынған немесе алынуға тиіс қарама-қарсы ұсынудың әділ құнымен бағалануы тиіс.
Тауарларды сатудан түскен табыс келесі талаптар қанағаттандырылғаннан кейін танылуы тиіс:
(а) ұйым сатып алушыға тауарларды иеленумен байланысты елеулі тәуекелдіктерді және сыйақыларды аударғанда;
(b) ұйымның әдетте иелену құқығымен байланысты қауымдасатын және сатылған тауарларды бақыламайтын дәрежеде басқаруға қатыспағанда;
(с) табыс сомасы сенімді өлшенгенде;
(d) ұйымға операциямен байланысты экономикалық тиімділіктің пайда болуы ықтимал болып табылғанда;
(е) операциямен байланысты кеткен немесе күтілетін шығындар сенімді өлшенуі мүмкін болғанда.
Табыс мынадай негізде танылуы тиіс:
(а) пайыздық табыс 39 Халықаралық қаржылық есептілік стандартының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.