Ағылшын тілі мұғалімдерінің оқу процесінде интерактивті әдістерді қолдануы
І.Жансүгіров атындағы Жетісу университеті КЕАҚ
Қорғауға жіберілді
___________________________
___________________________
(БББ атауы)
___________________________
(БББ жетекшісінің аты-жөні)
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Мектептің орта сатысындағы оқушыларды ағылшын тілі сабағында интерактивті әрекетке тартудың әдістемелік тәсілдері
Білім беру бағдарламасының коды - 6В2301
Білім беру бағдарламасының атауы - Шетел тілдері және аударма ісі
Орындағандар: Байбулатова Арайлым Ырасгазыевна
Ғылыми жетекші: Шетел тілі және аударма ісі 6В2301
БББ бойынша қауымдастырылған профессоры,
ф.ғ.к. Шыныбекова Айжан Сахановна
Талдықорған, 2022ж.
Мазмұны
Кіріспе 3
I тарау Шет тілдерін оқытуда интерактивті әдістер мен тәсілдерді қолданудың алғышарттары 7
1.1 Әдістер мен тәсілдер туралы жалпы түсінік 7
1.2 Оқытудың интерактивті әдісі туралы түсінік 9
1.3 Оқытудың дәстүрлі және интерактивті тәсілдерінің мақсаттарын салыстыру 11
1.4 Шет тілдерін оқыту үдерісіндегі рөлдік ойындар 15
1.5 Шет тілін оқытудағы дебаттар 22
1.6 Дискуссия - интерактивті әдістердің бірі ретінде 24
БІРІНШІ ТАРАУ БОЙЫНША ҚОРЫТЫНДЫЛАР 26
II тарау Шет тілін оқытудағы интерактивті әдістерді апробациялау 27
2.1 Ағылшын тілі мұғалімдерінің оқу процесінде интерактивті әдістерді қолдануы 27
2.2 Рөлдік ойындарды, дебаттар мен пікірталастарды интерактивті қызметке тарту тәсілдері ретінде қолдану 32
2.3 Тәжірибелік-эксперименттік жұмыс нәтижелерін талдау 43
ЕКІНШІ ТАРАУ БОЙЫНША ҚОРЫТЫНДЫЛАР 45
ҚОРЫТЫНДЫ 46
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 49
1- қосымша 53
2- қосымша 54
3- қосымша 55
4- қосымша 56
Кіріспе
Жыл сайын шет тілдерін, әсіресе ағылшын тілін үйренуге деген қызығушылық артып келеді. Қазіргі әлемде халықаралық қарым-қатынас құралы ретінде ағылшын тілінің басым болуы және жалпыға бірдей танылғаны сөзсіз.
Соңғы он жылда қарқынды дамып келе жатқан интеграциялық үдерістер, халықаралық ынтымақтастықтың тереңдеуі шет тілінде білім берудің дамуына әкелді. Мұндай жағдайда шет тілі қоғамның зияткерлік әлеуетін қалыптастыратын және қазіргі тарихи кезеңде өзін мемлекет дамуының негізгі көздерінің бірі ретінде көрсететін тиімді құралға айналады. [Құнанбаева 2010: 4]
Сондықтан мұғалімнің алдында тұрған басты міндеттер - тіл үйренуге деген ынтаны ынталандыру, білім беру мазмұнының ақпараттық сыйымдылығын арттыру, оқу іс-әрекетінің қарқынын жандандыру, оқытудың заманауи әдістерін қолдану, компьютерлік технологияларды және басқа да жаңа оқу құралдарын қолдану болып табылады.
Білім беру жүйесіндегі өзгерістер тұлғаны дамытатын білім берудің жаңа моделіне көшумен байланысты. Бұған өмірдің барлық саласында шығармашылық белсенділік үшін адамның зияткерлік әлеуетін пайдалану қажеттілігі де ықпал етеді. [Реутова 2012: 35]
Мектептің ең қиын міндеттерінің ішінде ағылшын тілі сабақтарында оқыту мен тәрбие қызметін жетілдіру мәселесі бар.
Бүгінгі таңда мұғалімдер оқушылардың ақыл-ойы мен ерік-жігеріне әсер ету тәсілдерін өзгертуге тырысады, оларды әртүрлі және бай мәдени әлемге, оқытылатын тілдер елдерінің дәстүрлеріне енгізудің жаңа жолдарын іздейді. Сөйлеу әрекетінің барлық түрлерін: айтылым, оқылым, жазылым және тыңдалымды қалыптастырудың тәсілдері мен нұсқаларын қайта қарастыруда. Дәстүрлі оқытумен қатар, оқу процесін жандандыру және танымдық белсенділікті ынталандыру, оқу процесіне интерактивті әдістерді енгізуге ықпал етеді.
Соңғы уақытта ағылшын тілін оқыту әдістемесінде интерактивті тәсілге көшу үрдісі байқалады. Бұл тәсілді батыс әдіскерлері ұсынған. Алайда, интерактивті тәсіл терминінің бірыңғай мағынасы жоқ. Кейбір әдіскерлер оны тілді меңгерудің интерактивті моделі, оқытудың тілдік актілерге (speechevents) қатысу процесінде тікелей жүреді деп болжайды деп сеніп, коммуникативті тәсілмен қатар қояды. Басқалары бұл тәсілді бірнеше басқа әдістерді қамтитын жетілдірілген тікелей тәсіл ретінде ажыратады.
Қарама-қарсы пікірлер де бар, мысалы, Н. В.Баграмова коммуникативті-интерактивті тәсілдегі басты назар коммуникация процесіне және аудиториядағы оқу жағдайына аударылады деген қорытындыға келді, ал коммуникативті оқыту үшін тілдің коммуникативті функциялары басты назарда болады. Бұл пікір А.А.Леонтьевтің қарым-қатынас, яғни өзара әрекеттесу қарым-қатынас арқылы делдал болатындығы туралы ұстанымымен сәйкес келеді. Өзара әрекеттесу, қарым-қатынас-бұл ұжымдық қызмет, оны біз мазмұн немесе өнім жағынан емес, оны әлеуметтік ұйымдастыру тұрғысынан қарастырамыз. Б. Д. Парыгин қарым - қатынасты екі жақты құбылыс деп санайды: мазмұны бойынша - бұл психикалық жағдайды өзара білдірудің және ақпарат алмасудың коммуникативті процесі, формасы бойынша-мінез-құлық аспектісі, қарым-қатынас процесінде жүзеге асырылады, яғни адамдардың өзара әрекеттесуі, олардың бір-біріне қатысты мінез-құлқы [Мильруд 2000:15].
Мемлекеттік білім беру стандарты қазіргі заманғы оқушыға жоғары талаптар қояды. Қысқа мерзімдер, ақпараттың үлкен көлемі және оқушының білімі мен дағдыларына қойылатын жоғары талаптар - мұның бәрі білім беру процесінің заманауи шарттары. Осындай жоғары сұраныстарды қанағаттандыру үшін оқу процесін ұйымдастырудың жаңа тәсілдері қажет. Сондықтан, бүгінде шет тілдерін оқыту әдістемесінде коммуникативті тәсілден оның алуан түріне - интерактивті тәсілге көшу үрдісі байқалады.
Шет тілін оқытудың интерактивті әдісін қолдана отырып, негізгі шет тілдік қарым-қатынас дағдыларын оқыту процесін оңтайландыруға және оны жалпы білім беретін мектепте тиімді етуге болады.
Шет тілін оқытуда оқытудың интерактивті әдісін енгізу қажет болады, өйткені адамдардың көлемді, толық білім алуға ғана емес, сонымен қатар оқытудың қызықты және түсінікті түрінде қол жетімділігіне деген қажеттілігі артады.
Оқытудың интерактивті әдістерін енгізу деңгейлік білім беру талаптарына толық сәйкес келеді және бұл әлемдік білім беру кеңістігінде маңызды айқындаушы аспект болып табылады.
Қорытынды біліктілік жұмысының мақсаты: оқытудың орта кезеңінде шет тілін оқытуда интерактивті әдістердің тиімділігін зерттеу, қолдану және анықтау.
Практикалық маңыздылығы: ағылшын тілі сабағында интерактивті әдістер мен тәсілдерді қолданудың оңтайлы жолдарын анықтау.
Жаңалық: Шет тілдерін оқыту үдерісінде интерактивті әдістерді қолдану туралы мәселе қойылды. Олар пайдалы ма, егер солай болса, дәл қалай. Зерттеу жүргізілді, оның барысында оң нәтижелер алынды.
Қойылған міндеттерді шешудің әдіснамалық негізі:
1. Тұлғаға бағытталған білім берудің заманауи тұжырымдамасы.
2. Білім беруді ақпараттандыру тұжырымдамасы.
3. Мемлекеттік білім беру стандарты.
Теориялық маңыздылығы ағылшын тілі сабағында оқушылардың оқу процесіне қатысуын арттыру мақсатында интерактивті әдістерді қолдану қажеттілігін теориялық негіздеу болып табылады.
Зерттеу нысаны: орта мектепте шет тілін оқыту процесі
Зерттеу пәні: шет тілін оқыту процесінде оқытудың интерактивті әдістері және оқу үдерісінің тиімділігін арттыру құралы ретінде.
I тарау Шет тілдерін оқытуда интерактивті әдістер мен тәсілдерді қолданудың алғышарттары
1.1 Әдістер мен тәсілдер туралы жалпы түсінік
Педагогикалық іс-әрекет білім беру мақсатының айқындығын және нақты міндеттерді нақты түсінуді талап етеді, оларды шешу жеке тұлғаны қалыптастыру процесінде оң нәтижеге әкелуі керек. Бұл мұғалімнің жеке тұлғаға жағымды мінез-құлық дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік беретін ғылыми негізделген және тәжірибеде сыналған әдістерді басшылыққа алуы керек дегенді білдіреді. Мұндай әдістерді жүйелеу кезінде педагогикалық әдіс жасалады.
Әдіс-бұл тәрбие беру және білім беру міндеттерін жүзеге асыруға бағытталған адамның мінез-құлық саласына әсер ету тәсілдерінің жүйесі.
Қабылдау-саналы, жан-жақты дамыған тұлғаны қалыптастыру процесінде білім беру әдістері мен технологияларын қолданудың практикалық механизмі.
Педагогикалық әдіс оқу процесін ұйымдастырудың негізгі принципін оның барлық қатысушыларының өзара әрекеттесуі ретінде көрсетеді. Осы принципке сәйкес білім беру және оқыту әдістерін түсіндірме-репродуктивті, мәселелік-жағдайлық, интерактивті, тұлғалық-бағдарлы, бинарлы, әлеуметтік мінез-құлық түрлерін қалыптастыру ретінде жіктеуге болады.
Әдістердің жіктелуі іс жүзінде педагогикалық әдістер түрінде жүзеге асырылатын мұғалімнің іс-әрекетінің жалпы бағытын анықтайды: бағалау арқылы оң мотивация, коммуникативті жаттығулар элементтері бар іскерлік ойын, оқушылардың презентациясы, мәселелік жағдай жасау және басқа да көптеген педагогикалық нәтижелер.
Әдістерді бірнеше рет қайталау біртіндеп шеберлікке айналатын дағдыларды дамытуға ықпал етеді. Дағдылар мен әлеуметтік қарым-қатынасқа деген дамыған мотивациямен үйлесу, адамның мінез-құлқының түрін анықтайды.
Қабылдау мен әдіс арасындағы айырмашылық:
Әдіс - адам санасының мінез-құлық және танымдық саласына бағытталған педагогикалық іс-әрекеттің жалпы бағыты. Қабылдау - оқу процесін практикалық ұйымдастырудың элементтерінің бірі.
Қабылдау әдіске жалпыға ортақ жеке ретінде сәйкес келеді.
Педагогикалық әдістердің жіктелуі педагогикалық қызметтің белгілі бір түріне басымдық беретін мақсаттар мен міндеттерді ескереді. Көптеген педагогикалық әдістер бірден бірнеше әдістердің практикалық құралы ретінде қолданылады.
Әдіс әрқашан теориялық негізделген және сыналған. Қабылдау икемді және педагогикалық мәселелерді практикалық тұрғыда шешуге бағытталған.
1.2 Оқытудың интерактивті әдісі туралы түсінік
Интерактивті-біреумен (адаммен) немесе бірдеңемен (мысалы, компьютермен) қарым-қатынас жасау немесе сөйлесу, диалог режимінде болу мүмкіндігін білдіреді. Интерактивті (ағылш. intеr - "арасында"; асt - "әрекет") әдістері - өзара әрекеттесуді үйренуге мүмкіндік беретін әдістер; ал интерактивті оқыту - барлық білім алушылардың, соның ішінде педагогтің өзара әрекеттесуіне негізделген оқыту. Демек, интерактивті оқыту-бұл, ең алдымен, диалогтық оқыту, оның барысында оқытушы мен білім алушының өзара әрекеті жүзеге асырылады.
Өзара әрекеттесудің ерекшеліктері келесідей:
- білім беру субъектілерінің бір мағыналы кеңістікте болуы;
- шешілетін мәселенің проблемалық өрісіне бірлесіп ену, яғни бірыңғай шығармашылық кеңістікке енгізу;
- мәселені шешуді жүзеге асырудың құралдары мен әдістерін таңдаудағы үйлесімділік;
- жақын эмоционалды жағдайға бірлесіп кіру, мәселелерді шешуді қабылдау мен жүзеге асырумен бірге жүретін үйлесімді сезімдерді сезіну.
Интерактивті оқытудың мәні білім беру үдерісі оқушылардың барлығы дерлік оқу процесіне қатысатындай, олардың түсіну мен рефлексияға, білгенін және ойлағанын көрсете алатындай етіп ұйымдастырылуында. Оқыту, оқу материалын меңгеру процесінде оқушылардың бірлескен іс-әрекеті әркімнің өзіндік ерекше жеке үлес қосуын, білім, идея, іс-әрекет әдістерімен алмасатындығын білдіреді. Сонымен қатар, бұл ізгілік пен өзара қолдау атмосферасында орын алады, бұл жаңа білім алуға ғана емес, сонымен қатар танымдық іс-әрекеттің өзін дамытуға, оны ынтымақтастық пен ынтымақтастықтың жоғары формаларына аударуға мүмкіндік береді.
Оқушы
Мұғалім Оқушы
Оқушы
Интерактивті формаларды қолданған кезде мұғалімнің рөлі күрт өзгереді, орталық болуын тоқтатады, ол тек процесті реттейді және жалпы ұйымдастырумен айналысады, алдын-ала қажетті тапсырмаларды дайындайды және топтарда талқылау үшін сұрақтар мен тақырыптарды тұжырымдайды, кеңес береді, жоспардың орындалу уақыты мен тәртібін бақылайды. Психологтар білім беру қарым - қатынасы жағдайында қабылдау дәлдігінің жоғарылауы байқалатынын, есте сақтау қабілетінің жоғарылайтынын, тұлғаның интеллектуалдық және эмоционалды қасиеттері-зейіннің тұрақтылығы, оны тарату қабілеті; қабылдау кезіндегі байқау; серіктестің іс-әрекетін талдай білу, оның мотивтерін, мақсаттарын көре білу сияқты қарқынды дамитынын анықтады.
"Интерактивті оқыту әдістері" ұғымын толығырақ ашу үшін дәстүрлі оқыту мен белсенді оқытуды салыстыру қажет.
1.3 Оқытудың дәстүрлі және интерактивті тәсілдерінің мақсаттарын салыстыру
Дәстүрлі оқыту өз алдына мынандай мақсат қояды: оқушыларға мүмкіндігінше көп білім беру және оларды игеру. Мұғалім қазірдің өзінде мағыналы және сараланған ақпаратты таратады, оның көзқарасы бойынша оқушыларды дамытуға қажет дағдыларды анықтайды.
Оқушылардың міндеті-басқалар жасаған білімді мүмкіндігінше толық және дәл жаңғырту.
Мұндай оқыту процесінде алынған білім энциклопедиялық сипатқа ие, әр түрлі оқу пәндері бойынша белгілі бір ақпарат көлемін білдіреді, ол оқушының санасында әрдайым семантикалық байланысы жоқ тақырыптық блоктар түрінде болады. [Скаткин 1984: 14].
Осылайша, белсенді оқытудың мақсаты-мұғалімнің оқушының білімін ашуға, алуға және құрастыруға жағдай жасауы. К. Роджерс Психотерапияға көзқарас.Адамның қалыптасуыкітабында былай деп жазады: Мен оқушыларға берілген білім тек мінез-құлыққа айтарлықтай әсер ететінін және олардың өздері ашқан жаңалықтармен байланысты екенін сезіндім. [Роджерс 1994: 227-228].
Интерактивті формалардың сипаттамасы, маңызды ерекшелігі-өзара әрекеттесу субъектілерінің өзара бағытталған белсенділігінің жоғары деңгейі, қатысушылардың эмоционалды, рухани бірлігі. Бір қытай астарлы әңгімесінде: Маған айт - мен ұмытамын; маған көрсет - мен есімде сақтаймын; маған істеуге рұқсат ет - мен түсінемін . Бұл сөздер интерактивті оқытудың мәнін көрсетеді.
Интерактивті әдістерді қолданған кезде оқушы қабылдау процесінің толық қатысушысы болады, оның тәжірибесі білім берудің негізгі көзі болып табылады. Мұғалім дайын білім бермейді, бірақ оқушыларды өз бетінше іздеуге итермелейді. Оқытудың дәстүрлі түрлерімен салыстырғанда интерактивті оқытуда мұғалім мен оқушының өзара әрекеті өзгереді: мұғалімнің белсенділігі оқушылардың белсенділігіне жол ашады, ал мұғалімнің міндеті олардың бастамасы үшін жағдай жасау болып табылады.
Дәстүрлі әдістермен салыстырғанда оқушылар белсенді оқу процесінде, яғни мұғалімнен дайын күйінде емес, өз белсенділігі арқылы білім алады және дағдыларды игереді. Осылайша, белсенді оқыту процесінде мұғалім оқушылардың өз бетінше игеретін, ашатын және соңында білім құрастыратын жағдайлар жасауы керек. Белсенді оқыту стратегиясында қол жеткізілген мақсаттар туралы әңгімені нақтылау үшін біз қазір педагогикалық қоғамдастықта белсенді талқыланып жатқан Б.Блумның танымдық (танымдық) мақсаттарының таксономиясын қолданамыз. Б.Блум жасаған таксономияны ұстанатын болсақ, онда білім бұл иерархияның бірінші, қарапайым деңгейі ғана. Бұдан әрі мақсаттардың тағы бес деңгейі бар, олардың алғашқы үшеуі (білім, түсіну, қолдану) төменгі ретті мақсаттар, ал келесі үшеуі (талдау, синтез, салыстыру) жоғары ретті мақсаттар болып табылады.
Б. Блумның пікірінше, танымдық көзқарастарды жүйелеуші келесідей ұсынылуы мүмкін:
Білім: фактілерді, қабылданған терминологияны, критерийлерді, әдіснамалық принциптер мен теорияларды қоса алғанда, арнайы ақпаратты тану, жаңғырту қабілеті.
Түсіну: кез-келген хабарламаның мағынасын тура түсіну мүмкіндігі.
Б. Блум түсіну режимінің үш түрін анықтады:
* аударма-баяндалған материалды қабылдау және басқа түрге ауыстыру (басқа сөздер, график және т. б.);
* интерпретация -идеяларды жаңа конфигурацияға қайта құру;
* экстраполяция-бұрын алынған ақпаратқа негізделген бағалау және болжау.
Қолдану: бұрын зерттелген принциптерді немесе процестерді сырттан ешқандай нұсқаусыз қабылдау және жаңа жағдайда қолдану мүмкіндігі. Мысалы, әлеуметтік-ғылыми жалпылауды жеке әлеуметтік мәселелерге қолдану немесе жаратылыстану, математикалық принциптерді практикалық жағдайларға қолдану.
Талдау: материалды жеке компоненттерге бөлу, олардың қарым-қатынасын орнату және оларды ұйымдастырудың моделін түсіну. Мысалы, қалыптаспаған болжамдарды тану, себеп-салдарлық байланыстарды анықтау және көркем шығармалардағы формалар мен әдістерді тану.
Синтез: бөліктер мен элементтерді жаңа тұтасқа біріктірудің шығармашылық процесі. Бұл кәсіби эссе жазу, гипотезаларды тексеру тәсілдерін ұсыну және әлеуметтік жағдайларға қолданылатын теорияларды тұжырымдау.
Бағалау: идеялар, шешімдер, әдістер және т. б. туралы құнды пікірлерді әзірлеу процесі. Бұл бағалар сандық немесе сапалық болуы мүмкін, бірақ олар критерийлерді немесе стандарттарды қолдануға негізделуі керек, мысалы, тиісті емдеу әдісін бағалауды немесе белгілі бір пән бойынша стандарттарға негізделген жұмыс нәтижелерін бағалауды қамтуы керек. [Величко 1999: 47-66]
Содан кейін дәстүрлі оқытуда қолданылатын әдістер кешені, әдістер мен тәсілдердің білім беру процесінде мақсаттардың алғашқы үш деңгейіне жетуге мүмкіндік береді. Мысал ретінде оқулықтың кез-келген параграфының соңында орналасқан тапсырмаларды қарастырыңыз. Көп жағдайда оларды орындау үшін оның мазмұнын қарапайым көшіру жеткілікті. Оқушыдан білімді түсінуді және қолдануды талап ететін тапсырмалар (мақсаттардың екінші және үшінші деңгейлері) әдетте қандай-да бір белгімен белгіленеді және оны әрдайым мұғалім қолдана бермейді.
Интерактивті оқыту әдістері сонымен қатар алғашқы үш деңгейдің мақсаттарына қол жеткізуді қамтамасыз етеді, бұл дәстүрлі оқыту жүйесінің әдістеріне қарағанда тиімді. Есте сақтау пирамидасы бұл тезистің жақсы дәлелі бола алады. (1- қосымша). Нәтижесінде, дәстүрлі парадигмада жұмыс істейтін мұғалімдер оқушылардың ақпаратты жақсы игеруі үшін интерактивті оқыту әдістерін жиі қолданады. Бұл жағдайда дәстүрлі білім беру процесін оңтайландыру туралы ғана айтылады. Бұл бекіту өте маңызды, өйткені ол мұғалімге жазықтықта қандай стратегия жұмыс істейтінін анықтауға мүмкіндік береді.
Интерактивті оқыту әдістері контекстіндегі мақсаттар туралы сөйлесуді жалғастыра отырып, интерактивті оқыту әдістері білім беру процесінде көбінесе жоғары деңгейлі мақсаттарға қол жеткізуге мүмкіндік беретінін атап өткен жөн (4-6 деңгей). [Григалчик 2003: 12].
1.4 Шет тілдерін оқыту үдерісіндегі рөлдік ойындар
Рөлдік ойын - бұл оқытудың кешенді әдістемелік әдісі, онда кішкентай топ ойын презентациясы түрінде маңызды тақырыпты, көбінесе әлеуметтік жанжалды (диагноз және шешім) сыни тұрғыдан қарастырады, сонымен бірге қорғалған қиял жағдайындағы қатысушылар, нақты жағдай моделіндегідей, әртүрлі болжалды адамдардың рөлдерін орындайды немесе сол рөлге қатысты вариациялар, және әлеуметтік мінез-құлықтың күрделілігін сыни тұрғыдан қарастыру бар, ол икемді және сыни, яғни оқу мақсатына құзыретті-рөлдік қатынасы бар.
Педагогикалық әдебиеттерде "рөлдік ойын" термині бірнеше түрлі құбылыстарды біріктіреді:
:: балалардың стихиялық рөлдік ойындары, мысалы анасының қыздары;
:: Э. Берннің анықтамасы бойынша, рөлдік ойындар қоғамдағы адамдардың мінез-құлқының өмірлік сценарийлері ретінде;
:: жасаушысы Дж.Мoренo деп саналатын психологиялық рөлдік ойындар немесе психодрамалар;
:: М.М.Бирштейн жасаған алғашқы іскерлік ойындардан бастау алатын педагогикалық рөлдік ойындар. Дәл осындай ойындар туралы біз әрі қарай әңгімені жалғастырамыз.
Педагогикада рөлдік ойын ұғымының көптеген синонимдері бар: шығармашылық ойын, сюжеттік ойын, еліктеу ойыны, еркін ойын, сахналау әдісі, рөлдерді ойнау. Бірыңғай термин болмағандықтан, рөлдік ойынның да ортақ анықтамасы жоқ. Бұл мәселені зерттеген немесе зерттеп жүрген әрбір адам өз тұжырымын береді. Міне, олардың кейбіреулері.
Педагогикадағы ойын мәселесінің ірі зерттеушісі С.А.Шмаков келесідей анықтаманы береді: рөлдік ойын - бұл баланың, ең алдымен, әлеуметтік қатынастарды модельдеу формасы және қатал ережелерге, өзгермейтін жағдайларға бағынбайтын еркін импровизация. Ол балаға қол жетімді жаңа материалдық формада сенімдегі әлеуметтік қатынасты қалпына келтіреді [Шмаков 1994: 124].
Атақты поляк дидакті В.Оконның пікірі мынадай: Сахналау әдісі деп аталатын сахналық ойын-сауықтар ойдан шығарылған жағдайда рөл ойнауға негізделген. Бұл әдістің маңызды факторы - оқушылардың кейіпкер бейнесін жасау, оған еніп, оның рөлін қабылдау. Бұл бір кездері өмір сүрген немесе қазір өмір сүріп жатқан адамның рөлі немесе ойдан шығарылған кейіпкердің рөлі болуы мүмкін. Белгілі бір рөлді орындау дегеніміз-бұл кейіпкер жұмыс істеген немесе жұмыс істей алатын қоғамдық өмір құрылымдарының көлемінде жұмыс істейтін ережелер жүйесіне бағыну. [Оконь 1990: 283].
Б.В.Куприяновтың пікірінше, рөлдік ойын-"бұл коммуникативтік міндеттерді шешуде және ойдан шығарылған жағдайда қатаң белгіленген рөлдерді орындайтын қатысушылардың заттық-практикалық іс-әрекеттерін имитациялауда арнайы ұйымдастырылған жарыс[Куприянов 2001: 17].
Білім беру процесінде рөлдік ойынды қолдануға арналған жұмыстарды талдау ойындарды өткізудің үш әдісі негізінен қолданылатынын көрсетті.
Демонстрациялық рөлдік ойындар. Олар оқушылар аудиториясының алдында арнайы дайындалған қойылымды, содан кейін оны талқылауды ұсынады. Оларды дайындау және жүргізу оңай, өйткені мұғалім әдебиеттен дайын сюжеттерді ала алады, ал ойыншылар қатаң сценарийге байланысты рөлдерді орындауды жеңілдетеді. Сонымен қатар, бұл қандай да бір себептермен қатысқысы келмейтін оқушылардың ойынға қатыспауға мүмкіндік береді.
Бұл әдістің басты кемшілігі - ойынға оқушылардың шектеулі саны қатысады, сондықтан қабылдау ретінде ойынның педагогикалық әлеуеті толық пайдаланылмайды. Егер оқу процесінде туындаған қателіктерді талдаумен немесе үлгіні көрсетумен кез-келген әрекеттің мысалдарын қарастыру қажет болса, онда бұл кемшілік оң бағытқа айналады.
Шағын топтардағы рөлдік ойындар. Мұғалім сыныпты шағын топтарға бөледі және барлығына бірдей ойын ұсынады. Бұл әдіс алдыңғы әдіске қарағанда бірқатар артықшылықтарға ие: біріншіден, бұл ойынға оқушылардың көп санын арттыруға мүмкіндік береді; екіншіден, оқушылар аудиториядан қорқыныштарын жоғалтады; үшіншіден, оқушылардың әртүрлі топтары ойын барысында әртүрлі тәжірибе мен нәтиже алады . Бұл ойынның келесі талқылауын кеңірек өткізуге мүмкіндік береді, бұл сөзсіз білім беру әсерін арттырады.
Бұл әдістің айқын кемшілігі-мұғалім барлық топтарды бір уақытта басқара алмайды. Сонымен қатар, ойын өткізу үшін топтарға әр түрлі уақыт қажет болғандықтан, оқу уақытының жетіспейтіні сөзсіз. Рас, бұл кемшілікті ойынды ертерек аяқтағандарға қосымша тапсырмалар беру арқылы ішінара өтеуге болады.
Үлкен топтарға (сыныпқа) арналған рөлдік ойын. Рөлдік ойындардың осы схемасын қолданған кезде барлық оқушылар бір топта жұмыс істейді және белгілі бір рөлдерді орындай отырып, ойын іс-шараларына қатысады. Бұл әдіс оқушыларды барынша тартуды қамтамасыз ету тұрғысынан тиімді, бірақ оны қолдану өте қиын. Барлық сынып (топ) үшін рөлдік ойындар өткізу мұғалім тарапынан мұқият дайындықты және оқушылар арасында алдын ала үлкен жұмысты талап етеді. Сондықтан, қарапайым схемаларда рөлдік ойындарды өткізу тәжірибесі болған кезде, бұл схеманы қолданған дұрыс. [Григалчик 2003: 123-124]
Ойындар әдістемелік тұрғыдан алғанда келесі міндеттерді орындайды:
:: Оқушылардың сөйлеу қарым-қатынасына психологиялық жағымды дайындығын жасау.
:: Олардың тілдік материалды бірнеше рет қайталауының табиғи қажеттілігін қамтамасыз ету.
:: Оқушыларды қажетті сөйлеу нұсқасын таңдауға үйрету, бұл жалпы сөйлеудің ситуациялық стихиясына дайындық.
Оқушыларды тәрбиелеудегі рөлдік ойынның маңыздылығын Н. К.Крупская мен А. С. Макаренко бірнеше рет атап өтті. Н. К. Крупская шығармашылық ойындарды еркін ойындар деп атады, ол оларды балаларға арналған ең сүйікті және қажетті ойындар деп санады. Дәл осы ой В. М. Филатовтың жұмысында айтылған, онда автор шет тілін оқытуда оқу ойындарын қолдану, ең алдымен, мұғалімнің педагогикалық іс-әрекетінің ұйымдастырушылық және коммуникативті-оқыту функцияларымен байланысты деп атап өтті.
Жаңа тілдерді оқыту элементтері жұмысында неміс әдіскері Ф.Лейзингер ауызша сөйлеуді дамыту үшін рөлдік ойынның үлкен коммуникативті және оқыту мүмкіндіктерін көрсетеді. Рөлдік ойын, оның пікірінше, қарым-қатынас атмосферасын дәл қалпына келтіреді. Оның қатысушылары белгілі бір сипатқа ие, олар белгілі бір жағдай аясында белгілі бір қарым-қатынаста болады, бұл әр түрлі сөйлеу реакциясын, соның ішінде эмоционалды реакцияны білдіреді [Лейзингер 1978: 164].
Рөлдік ойын үлкен оқу мүмкіндіктеріне ие:
- рөлдік ойынды қарым-қатынастың ең дәл моделі ретінде қарастыруға болады, өйткені ол шындықты ең маңызды белгілерге еліктейді және өмірде серіктестердің сөйлеу және сөйлеу емес мінез-құлқы бір-бірімен тығыз байланысты;
- рөлдік ойын мотивациялық-ынталандыру жоспарының үлкен мүмкіндіктеріне ие;
- рөлдік ойын болып жатқан барлық нәрсеге жеке қатысуды күшейтуді қамтиды. Оқушы жағдайға өзінің мен емес, мен рөлі арқылы енеді және ол ойнайтын кейіпкерге үлкен қызығушылық танытады;
- рөлдік ойын тілдік материалды игеруде ассоциативті базаны кеңейтуге ықпал етеді, өйткені оқу жағдайы театр пьесаларының түріне негізделген, бұл жағдайды актерлердің сипатын және олардың арасындағы қатынастарды сипаттайды. Әрбір реплика үшін модельденген шындықтың сегменті ойланады;
- рөлдік ойын оқу ынтымақтастығы мен серіктестіктің қалыптасуына ықпал етеді. Өйткені, оны жүзеге асыру өзара үйлесімді, жолдастарының реакциясын дәл ескере отырып, бір-біріне көмектесуге тиіс оқушылар тобын қамтуды болжайды. Бұл ретте сәтті табылған ым-ишара, мылқау әрекет, егер жағдайға сәйкес келсе, бүкіл топпен мадақталады. Нәтижесінде, әлсіз дайындығы оқушылар ұялшақтықты жеңіп, уақыт өте келе рөлдік ойынға толықтай қатыса алады;
- рөлдік ойынның тәрбиелік мәні бар. Оқушылар қарапайым түрде болса да, театр технологиясымен танысады. Мұғалім оларды реквизиттерге қамқорлық жасауға шақыруы керек. Кез-келген фантастика көтермеленеді, өйткені оқу жағдайында бұл жағынан мүмкіндіктер шектеулі, ал тапқырлық үшін жаңа кеңістіктер ашылады [Эльконин 1978: 69].
Рөлдік ойын - бұл адамдардың нақты практикалық іс-әрекетіне қатысушылардың шартты түрде көбеюі, нақты қарым-қатынас үшін жағдай жасайды. Мұндағы оқытудың тиімділігі, ең алдымен, мотивацияның жарылуы, пәнге деген қызығушылықтың артуына байланысты. Рөлдік ойын сөйлеу әрекетін ынталандырады, өйткені оқушылар бірдеңе айту, сұрау, білу, дәлелдеу, сұхбаттасушымен бөлісу қажеттілігі туындаған жағдайда болады. Ойындарда оқушылар қарым-қатынас элементтерін меңгереді, мысалы, әңгіме бастау, оны қолдау, сұхбаттасушыны тоқтату, өз пікірімен келісу немесе оны жоққа шығару, сұхбаттасушыны мақсатты түрде тыңдау, түсіндіру сұрақтарын қою және т. б. Рөлдік ойындарда саналы тәртіп, еңбекқорлық, өзара көмек, жасөспірімнің белсенділігі, әр түрлі іс-шараларға қатысуға дайын болу, тәуелсіздік, өз көзқарасын қорғау, бастама көтеру, белгілі бір жағдайларда оңтайлы шешім табу қабілеті тәрбиеленеді [Роджерс 1995: 78].
Зерттеу барысында шет тілін оқытуда рөлдік ойынды қолданудың артықшылықтары мен кемшіліктері анықталды.
Рөлдік ойынды қолданудың артықшылықтары:
1) білім алушылардың шектеулі белсенділігі. Барлық оқушылар бір-бірімен тығыз қарым-қатынас жасай отырып, ойынға қатысады, бұл оқушылар мен мұғалім арасындағы тұлғааралық қарым-қатынаста қолайлы климат құруға ықпал етеді: ұжымдық шығармашылық қызмет;
2) сөйлеу серіктестері ойын барысында тек мұғалімнің қалауы бойынша ғана емес, сонымен қатар еркін түрде де анықталады;
3) оқушылардың рөлдерді өзгерту мүмкіндігі бар, бұл тілдік материалды неғұрлым толық көлемде пайдалануға, тілде қарым-қатынас жасау дағдылары мен іскерліктерін жетілдіруге мүмкіндік береді;
4) сабақта қызығушылық пен тәртіп атмосферасы қалыптасады: ақыл - ой және физикалық белсенділік; шоғырлану және қызығушылық.
Рөлдік ойынның үлкен мотивациялық және ынталандырушы мүмкіндіктері бар.
Рөлдік ойын болып жатқан барлық нәрсеге жеке қатысуды күшейтуді қамтиды. Оқушы жағдайға өзінің Мен емес, тиісті рөлдің мен арқылы кіреді және ол ойнайтын кейіпкерге үлкен қызығушылық танытады.
Рөлдік ойын тілдік материалды игеруде ассоциативті базаның кеңеюіне ықпал етеді, өйткені оқу жағдайы театр пьесаларының түріне негізделген, бұл жағдайды актерлердің сипатын және олардың арасындағы қатынастарды сипаттайды. Әрбір реплика үшін модельденген шындықтың сегменті ойланады.
Рөлдік ойын оқу ынтымақтастығы мен серіктестіктің қалыптасуына ықпал етеді. Өйткені, оны жүзеге асыру өзара үйлесімді, жолдастарының реакциясын дәл ескере отырып, бір-біріне көмектесуге тиіс оқушылар тобын қамтуды болжайды. Бұл ретте сәтті табылған ым-ишара, мылқау әрекет, егер жағдайға сәйкес келсе, бүкіл топпен мадақталады. Нәтижесінде, әлсіз дайындығы оқушылар ұялшақтықты жеңіп, уақыт өте келе рөлдік ойынға толықтай қатыса алады.
Дәл сол реинкарнация психологиялық диапазонның кеңеюіне, басқа адамдарды түсінуге ықпал етеді. Рөлдік ойынды қолданудың кемшіліктері:
1) әлі күнге дейін нақты анықтайтын жаттығулар жиынтығы жоқ:
- ойындардың мақсаты;
- олардың саны мен сапасы;
2) шет тілін оқыту процесінде рөлдік ойынды мақсатсыз және жүйесіз пайдалану;
3) ойын негізінен сабақта ойын-сауық сәті ретінде қолданылады [Пидкасистый 1996: 66].
Барлық кемшіліктерге қарамастан, рөлдік ойын практикалық, білім беру және тәрбиелік қатынастарда үлкен мүмкіндіктерге ие. Бұл байланыс аясын кеңейтуге ықпал етеді. Бұл жаттығулардағы тілдік материалды алдын-ала игеруді және оқушыларға сөйлеудің мазмұндық жағына назар аударуға мүмкіндік беретін тиісті дағдыларды дамытуды қамтиды. Сондықтан рөлдік ойын тақырып бойынша жұмыстың барлық кезеңдерінде лайықты орын алуы керек.
1.5 Шет тілін оқытудағы дебаттар
Дебат - бұл ең алдымен, белгілі бір ережелер мен нақты рөлдік ережелерге сәйкес жүргізілетін дискуссияның ерекше формасы болып табылатын ойын. Әр түрлі дебаттардың болуы, атап айтқанда Линкольн-Дуглас дебаты, саяси және парламенттік дебат оқушыларға белгілі бір рөлді (масканы), соның ішінде нақты ақпаратты: аты-жөнін, кәсібін, тұрғылықты жерін және т. б. сынап көру арқылы нақты жағдайларды жоғалтуға мүмкіндік береді. Дебаттың дискуссиядан айырмашылығы кәсіби ұйымдастырылған: диалогқа сондай-ақ өткізу тәртібін қадағалайтын модераторлар қатысады, дебаттар қоғамдық жағдайда өтеді, ал жеңімпазды тыңдаушылар айқындайды.
Шет тілінде көпшілік алдында сөйлеудің негізгі дағдыларын қалыптастыру және мектеп оқушыларының коммуникативті құзыреттілігін дамыту үшін жоғары сыныптарда шет тілі сабақтарында Дебат педагогикалық технологиясын немесе екі қарсылас командалардың өкілдерінің алдын-ала дайындалған сөздерінің негізінде құрылған ресми талқылауды, сондай-ақ осы технологияның элементтерін қолданған жөн.
Біріншіден, дебат оқушылардың барлық негізгі тілдік коммуникативтік дағдыларын қалыптастыруға ықпал етеді: тыңдау, оқу, сөйлеу және жазу. Дәл осы дағдыларды нормативтік құжаттарға сәйкес оқушыларды шет тілі мұғалімі дамытуы керек. Ойындарға дайындық кезеңінде спикерлер (ойыншылар) әдебиеттерді талдайды, рефераттар, аннотациялар, тезистер, ескертпелер, дәйексөздер жинайды, оқу мен жазуды коммуникативтік дағдылар ретінде дамытатын сөйлеу құрылымын қысқаша жазады. Дебатты ойнау барысында тыңдау және сөйлеу дағдылары жетілдіріліп, қиылысатын сұрақтар раундтары бұл процеске тек алты ойыншыны ғана емес, бүкіл топты қосуға мүмкіндік береді. [Днепров 2004: 5-11].
Тікелей тілдік дағдыларды дамытумен қатар, дебат көпшілік алдында сөйлеу дағдыларын қалыптастырады. Оқушылардың шет тілінде көпшілік алдында сөйлеуден қорқуының басты себептерінің бірі олардың қарым-қатынас дағдылары мен ана тілінде көпшілік алдында сөйлеу тәжірибесінің болмауы екендігі дәлелденді. Біздің еліміздің дәстүрлі білім беру жүйесінде мектеп оқушыларына орыс тілінде сөйлеу шеберлігі арнайы үйретілмейді: оқу жоспарында оқушылардың нақты қарым-қатынас формасы ретінде сөйлеуді меңгеру бойынша практикалық іс-әрекеттерді пысықтауды қарастыратын пән жоқ. Сөйлеу қабілеті адамның өз ойын сөзбен жеткізе білу қабілеті ретінде мектеп оқуының нәтижесі емес болғандықтан, сөйлеу шеберлігі адамға негізінен өздігінен, жүйесіз және эскиздік түрде келеді. Дебаттар тиімді сөйлеу әдістер мен тактикаларды үйретеді, бұл болашақта оқушыларға тиімді қарым-қатынас жасауға, халықаралық семинарлар мен конференцияларда сөйлеуге, шетелдіктермен пікірталастарға қатысуға, өз пікірлерін дауыстап қорғауға және шет тілінде көпшілік алдында сөйлеуге мүмкіндік береді. [Попова 2005: 20-34].
Дебат оқу материалын жалпылау, жүйелеу және бекіту мақсатында да, бақылау сөзі ретінде де қолданыла алады. Алайда, әр тақырып дебат тақырыбы бола бермейтінін ескеру керек, оны әдетте мұғалім дұрыс тұжырымдауы керек. Джордж Макмалламның 101 Word Gаmеs for Students of English аs a Foreign Lаnguаgе әдістемелік жұмысында ағылшын тілі сабақтарындағы классикалық дебат форматында талқылау үшін мынадай ықтимал тақырыптар келтіріледі: Environment is more important than heredity. (Қоршаған орта тұқым қуалаушылықтан гөрі маңызды); There is tоо much vіоlence on television today. (Бүгін теледидарда зорлық-зомбылық тым көп); Examinations unnecessary and should be eliminated. (Емтихандар қажет емес және оларды болдырмау керек); Population is not as serious problem as we are led to believe. (Шамадан тыс халық саны біз ойлағандай күрделі мәселе емес); Childhood is definitely the happiest period in one ' s life. (Балалық шақ-өмірдің ең бақытты уақыты). [Курицын 2002: 131].
1.6 Дискуссия - интерактивті әдістердің бірі ретінде
Орыс педагогикалық энциклопедиясында дискуссия (лат. discussio - қарастыру, зерттеу) топта шешім қабылдау процесін қарқындату мақсатында бірлескен қызметті ұйымдастыру тәсілі; білім алушыларды ақиқатты ұжымдық іздеуге белсенді қосу есебінен оқу процесінің қарқындылығы мен тиімділігін арттыратын оқыту әдісі ретінде түсіндіріледі. [Давыдов 1993: 273].
Ғылыми-техникалық насихаттаудағы және белсенді оқытудағы дискуссия кітабында дискуссия термині кез-келген мәселені, ұжымдық талқылаудан немесе ақпаратты, идеяларды, пікірлерді, ұсыныстарды салыстырудан тұратын зерттеу, талдау ретінде анықталады. [21:4].
Дискуссия кез-келген мәселелерді, жиналыстағы, баспасөздегі, әңгімедегі даулы мәселелерді қоғамдық талқылауды да білдіруі мүмкін. Дискуссияның ерекшелігі-тезистің болмауы, бірақ біріктіруші принцип ретінде тақырыптың болуы. Мысалы, ғылыми конференцияларда ұйымдастырылған талқылауларға тезис ұйымдастыратын даулармен бірдей талаптар қою мүмкін емес. Дискуссия көбінесе оқу процесін, күрделі тақырыпты, теориялық мәселені зерттеуді белсендіретін әдіс ретінде қарастырылады.
Дискуссия барысында оқушылар алған жаңа білімдерден басқа, олар тұлғааралық қарым-қатынас дағдыларын дамытуға мүмкіндік алады немесе О.Бассистің дәйексөзіне қайта орала отырып, жанжалдарды зорлық-зомбылықсыз шешу дағдыларына ие: бірнеше позициялардың тең өмір сүру мүмкіндігін тану, белгілі бір мәселе бойынша пікірлер, дискуссияға қатысушының жеке басын құрметтеу, өз ойларын нақты және қысқаша ұсыну, сұрақтарды тұжырымдау.
Осылайша, дискуссияның келесі белгілерін ажыратуға болады:
oo қатысушылар арасында пікір алмасу,талқылау;
oo кез-келген мәселені, әр түрлі тұрғыдан зерттеу;
oo көпжақты коммуникацияға негізделген қатысушылардың белсенді өзара әрекеттестігі;
oo жаңа білімді құру және игеру.
Шын мәнінде, бұл әдіс тілді үйрену үшін әмбебап, өйткені ол оқушылардың барлық тілдік және әлеуметтік-мәдени білімдерін біріктіруге мүмкіндік береді.
Дискуссия негізінде оқу процесін ұйымдастыру мәселені бірлесіп әзірлеуге бағытталған белсенді коммуникативті іс-әрекеттің бастапқы сәті ретінде белсенді оқытуды жүзеге асыруға, тыңдаушылардың тәжірибесін өзектендіруге және ұйымдастыруға бағытталған. Оқу дискуссиясы жақсы, өйткені ол оқушылардың шет тіліндегі мүмкіндіктерін ғана емес, жалпы коммуникативті мүмкіндіктерін де белсендіреді. [Базарова 2012: 306-308]
Жалпы дискуссияны шет тілін оқытуда әдіс ретінде де, форма ретінде де қолдануға болады, яғни оны басқа сабақтар, оқу іс-шаралары аясында, олардың элементі ретінде жүргізуге болады. Мысалы, дискуссия әдісі рөлдік ойындармен қатар жоба әдісіне дейін немесе жоба жұмысының бөлігі бола алады.
Осылайша, оқу дискуссиясының әдісі сөйлеу мәдениетін дамытуға мүмкіндік беріп қана қоймайды, сонымен қатар оқушыларды талқыланатын мәселелердің тәуелсіз шешімін табуға итермелейді, бұл өз кезегінде танымдық іс-әрекеттің қозғаушы күші болып табылады. Шет тілін оқытуда бұл әдісті қолдану оқушыларда шығармашылық ойлау мәдениетін қалыптастырады, жеке өмірлік тәжірибені және бұрын алған білімдерін жаңаларын игеру үшін пайдалануға жағдай жасайды.
БІРІНШІ ТАРАУ БОЙЫНША ҚОРЫТЫНДЫЛАР
Әр түрлі дереккөздерді талдағаннан кейін, интерактивті педагогикалық өзара әрекеттесу оның қатысушыларының қарым-қатынасының жоғары қарқындылығымен, олардың қарым-қатынасымен, іс-әрекеттерімен алмасумен, олардың түрлерінің, формалары мен әдістерінің өзгеруімен және әртүрлілігімен, олардың іс-әрекетіне қатысушылардың мақсатты рефлексиясымен және өзара әрекеттесуімен сипатталады деген қорытындыға келдік. Интерактивті педагогикалық өзара әрекеттесу, интерактивті педагогикалық әдістерді енгізу педагогикалық процеске қатысушылардың мінез-құлқы мен іс-әрекетін өзгертуге, жетілдіруге бағытталған.
Интерактивті оқыту идеясы ойлауды және теориялық нақтылауды қажет етеді. Бүгінгі таңда бұл оқыту нақты теориялық тұжырымдаманың жоқтығы, әртүрлі тәсілдер мен әдістердің бір атауымен араластыру үшін айыпталады (атап айтқанда, әдістердің жалпы жіктемесі жоқ).
Интерактивті әдістердің тиімділігін тексеру үшін біз теориялық деректерді тәжірибеде тексеруді шештік, ол үшін алдымен мектептегі интерактивті әдістердің орны мен рөлін анықтау үшін байқау экспериментін өткіземіз және педагогикалық практика кезінде оқытудағы бірнеше әдістерді сынақтан өткіземіз.
II тарау Шет тілін оқытудағы интерактивті әдістерді апробациялау
2.1 Ағылшын тілі мұғалімдерінің оқу процесінде интерактивті әдістерді қолдануы
Мәселені теориялық тұрғыдан зерттеу бұл мәселені нақты оқу үрдісінде талдау қажеттілігін анықтады.
Тәжірибелік-эксперименттік жұмыс 2021-22 оқу жылында Алматы қаласының №44 орта мектебінде педагогикалық практика барысында жүргізілді. Экспериментке ағылшын тілін 2-сыныптан бастап үйрене бастаған 9-сынып оқушылары және барлық ағылшын тілі мұғалімдері қатысты. Анықтау эксперименті екі кезеңнен тұрды: болжамдық және негізгі.
Болжамдық кезеңде оқушылардың нақты оқу мотиві анықталды, оқытудың орташа кезеңінде ағылшын тілін үйренуге деген ынтаны арттыратын интерактивті әдістерді қолдану байқалды, оқушылардың жаңа интерактивті әдіс призмасы арқылы ағылшын тілін қабылдауға дайындық деңгейі анықталды.
Негізгі кезеңде біз ағылшын тілін оқытудың заманауи әдістерінің бірін қолданып, таңдалған әдістің оң және теріс жақтарын анықтайтын экспериментті құруымыз керек.
Бірінші болжамдық кезеңде екі мұғалімнің 5 сабағы талданды. Талдау нәтижелері пайыздық қатынаста диаграмма түрінде көрсетілген (3-қосымша).
9-сыныптарда ағылшын тілі мұғалімдері өткізген сабақтарды талдау барысында №44 орта мектепте шет тілін оқытуда дәстүрлі әдістеме басым екені анықталды: 55%. Мұндай сабақтарда жұмыс негізінен оқулықпен тікелей жүзеге асырылады, бұл оқушылардың сабаққа дайындалу барысында шығармашылықпен айналасуға мүмкіндік бермейді; бұл әдіс шет тілін үйренуге деген ынтаны арттыруға кедергі болып табылады. Сабақтың 25% - ында жұпта жұмыс істеу сияқты интерактивті тәсіл қолданылды. Ағылшын тілі сабақтарында оқушылардың жұптық жұмысын ұйымдастыру бұл жоғары деңгейдегі психикалық операциялармен және әлсіз оқушылармен ерекшеленетін әр түрлі санаттағы балалардың ойлау тәуелсіздігін дамытудың тиімді құралы екенін көрсетті. Пәнге деген қызығушылық артып, әлеуметтік қарым-қатынас дағдылары дамиды. Қатысқан сабақтардың ешқайсысы ойын стилінде өткізілген жоқ. Айта кету керек, сабақтарда ойын әдістерін қолдану оқушылардың қызығушылығын сақтауға және назарын оқу сағатының басынан аяғына дейін сақтауға мүмкіндік береді, сонымен қатар оқытудың қай кезеңіне қарамастан ойын түрі оқушыларға мектеп бағдарламасын жақсы білуге және шет тілін үйренуге ынталандыру жасауға мүмкіндік береді. Сабақтардың бірінде ғана Microsoft Power Point программасы қолданылды. Бұл мұғалімдердің көпшілігінде сабақтарда ақпараттық технологияларды қолдану мүмкіндігі жоқ екенін тағы бір рет дәлелдейді, яғни барған сайын қолайлы және қол жетімді әдістерді іздеу керек.
Сондай-ақ, мұғалімдердің сабақтарын бақылап, кейіннен талдау жасаумен қатар, бес сабаққа қатысу нақты көрініс бермеуіне байланысты, интерактивті әдістерді қолдану жағдайын анықтау мақсатында орта мектеп мұғалімдеріне сауалнама жүргізуді жөн көрдік. Сауалнама нәтижелері диаграмма түрінде ұсынылған (4-қосымша). Әрине, барлық мұғалімдер сауалнаманың сұрақтарына адал жауап берді деп айтуға болмайды, бірақ олардың жауаптарына сүйенсек, 40% дәстүрлі оқыту әдісін қолданады, ал 30% жұптық жұмыс, 20% пікірталас және 10% шағын топтардағы жұмыс сияқты интерактивті әдістер артықшылықты пайдаланады. Мұғалімдер интерактивті әдістерді негізінен жаңа материалдарды бекіту және мәселелерді талқылау үшін пайдаланады.
Дәстүрлі оқытумен салыстырғанда ағылшын сабақтарында интерактивті әдістерді қолдану шет тілін үйренуге бояулар енгізеді,терең және сонымен бірге білім, білік пен дағдыларды игеруге мүмкіндік береді.
Эксперименттің бірінші бөлімін қорытындылай келе, біз бүгін танымал үш оқыту әдісін - дебаттар, рөлдік ойын және дискуссияны таңдауды жөн көрдік. Бұл үш интерактивті әдіс оқушыларды қызықтырады, дегенмен рөлдік ойын мен дебатты мұғалім бұрын осы сыныптарда қолданбаған.
Гипотеза: Интерактивті әдістер мен тәсілдер оқушыларды дәстүрлі әдістерге қарағанда білім беру процесіне тартуға көмектеседі ме.
Айқындаушы эксперименттің мақсаты мұғалімдердің оқытудың интерактивтік әдістеріне қатынасын және шет тілін интерактивтік оқытудың дәстүрліден артықшылықтарын анықтау, бақылау (БТ) және эксперименттік (ЭТ) топтарын анықтау және интерактивтік әдістердің тиімділік деңгейін және оқушылардың білім беру процесіне тартылу деңгейін анықтау болып табылады.
Эксперимент алдында келесі міндеттер қойылды:
1. № 44 орта мектептің оқытушылары шетел тілін оқытудың қандай интерактивті әдістерін қолданатынын анықтаңыз;
2. Бұл әдістер дәстүрлі әдістермен салыстырғанда ең тиімді екенін анықтаңыз;
3. Ең жиі қолданылатын үш интерактивті әдісті таңдаңыз;
4. Эксперимент жүргізгеннен кейін әдістердің тиімділігін бағалаңыз, олардың оң және теріс жақтарын анықтаңыз.
Қойылған міндеттерді шешу үшін келесі әдістер қолданылды:
oo ағылшын тілінің бірқатар сабақтарын талдау;
oo педагогикалық эксперимент қою және бақылау;
oo мұғалімдерге сауалнама жүргізу. (2- қосымша)
Ұсынылған гипотезаны тексеру және осы тәжірибелік жұмыстың айқындаушы кезеңінің бірінші міндетін шешу үшін БТ және ЭТ таңдалды. Таңдау мұғалімнің ұсыныстары, жеке бақылаулары және оқушылардың қорытынды бағалары негізінде жүзеге асырылады. Осылайша, мұндай таңдау үшін негіз ретінде сабақтың алдыңғы тақырыбына қорытынды баға берілді.
2.1 кесте - 1 топ оқушыларының өткен тақырып бойынша қорытынды бағалары
2.2 кесте - 2 топ оқушыларының өткен тақырып бойынша қорытынды бағалары
Аты-жөні
Қорытынды баға
Аты-жөні
Қорытынды баға
Асанбай Шерхан
3
Бақытнұр ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қорғауға жіберілді
___________________________
___________________________
(БББ атауы)
___________________________
(БББ жетекшісінің аты-жөні)
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Мектептің орта сатысындағы оқушыларды ағылшын тілі сабағында интерактивті әрекетке тартудың әдістемелік тәсілдері
Білім беру бағдарламасының коды - 6В2301
Білім беру бағдарламасының атауы - Шетел тілдері және аударма ісі
Орындағандар: Байбулатова Арайлым Ырасгазыевна
Ғылыми жетекші: Шетел тілі және аударма ісі 6В2301
БББ бойынша қауымдастырылған профессоры,
ф.ғ.к. Шыныбекова Айжан Сахановна
Талдықорған, 2022ж.
Мазмұны
Кіріспе 3
I тарау Шет тілдерін оқытуда интерактивті әдістер мен тәсілдерді қолданудың алғышарттары 7
1.1 Әдістер мен тәсілдер туралы жалпы түсінік 7
1.2 Оқытудың интерактивті әдісі туралы түсінік 9
1.3 Оқытудың дәстүрлі және интерактивті тәсілдерінің мақсаттарын салыстыру 11
1.4 Шет тілдерін оқыту үдерісіндегі рөлдік ойындар 15
1.5 Шет тілін оқытудағы дебаттар 22
1.6 Дискуссия - интерактивті әдістердің бірі ретінде 24
БІРІНШІ ТАРАУ БОЙЫНША ҚОРЫТЫНДЫЛАР 26
II тарау Шет тілін оқытудағы интерактивті әдістерді апробациялау 27
2.1 Ағылшын тілі мұғалімдерінің оқу процесінде интерактивті әдістерді қолдануы 27
2.2 Рөлдік ойындарды, дебаттар мен пікірталастарды интерактивті қызметке тарту тәсілдері ретінде қолдану 32
2.3 Тәжірибелік-эксперименттік жұмыс нәтижелерін талдау 43
ЕКІНШІ ТАРАУ БОЙЫНША ҚОРЫТЫНДЫЛАР 45
ҚОРЫТЫНДЫ 46
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 49
1- қосымша 53
2- қосымша 54
3- қосымша 55
4- қосымша 56
Кіріспе
Жыл сайын шет тілдерін, әсіресе ағылшын тілін үйренуге деген қызығушылық артып келеді. Қазіргі әлемде халықаралық қарым-қатынас құралы ретінде ағылшын тілінің басым болуы және жалпыға бірдей танылғаны сөзсіз.
Соңғы он жылда қарқынды дамып келе жатқан интеграциялық үдерістер, халықаралық ынтымақтастықтың тереңдеуі шет тілінде білім берудің дамуына әкелді. Мұндай жағдайда шет тілі қоғамның зияткерлік әлеуетін қалыптастыратын және қазіргі тарихи кезеңде өзін мемлекет дамуының негізгі көздерінің бірі ретінде көрсететін тиімді құралға айналады. [Құнанбаева 2010: 4]
Сондықтан мұғалімнің алдында тұрған басты міндеттер - тіл үйренуге деген ынтаны ынталандыру, білім беру мазмұнының ақпараттық сыйымдылығын арттыру, оқу іс-әрекетінің қарқынын жандандыру, оқытудың заманауи әдістерін қолдану, компьютерлік технологияларды және басқа да жаңа оқу құралдарын қолдану болып табылады.
Білім беру жүйесіндегі өзгерістер тұлғаны дамытатын білім берудің жаңа моделіне көшумен байланысты. Бұған өмірдің барлық саласында шығармашылық белсенділік үшін адамның зияткерлік әлеуетін пайдалану қажеттілігі де ықпал етеді. [Реутова 2012: 35]
Мектептің ең қиын міндеттерінің ішінде ағылшын тілі сабақтарында оқыту мен тәрбие қызметін жетілдіру мәселесі бар.
Бүгінгі таңда мұғалімдер оқушылардың ақыл-ойы мен ерік-жігеріне әсер ету тәсілдерін өзгертуге тырысады, оларды әртүрлі және бай мәдени әлемге, оқытылатын тілдер елдерінің дәстүрлеріне енгізудің жаңа жолдарын іздейді. Сөйлеу әрекетінің барлық түрлерін: айтылым, оқылым, жазылым және тыңдалымды қалыптастырудың тәсілдері мен нұсқаларын қайта қарастыруда. Дәстүрлі оқытумен қатар, оқу процесін жандандыру және танымдық белсенділікті ынталандыру, оқу процесіне интерактивті әдістерді енгізуге ықпал етеді.
Соңғы уақытта ағылшын тілін оқыту әдістемесінде интерактивті тәсілге көшу үрдісі байқалады. Бұл тәсілді батыс әдіскерлері ұсынған. Алайда, интерактивті тәсіл терминінің бірыңғай мағынасы жоқ. Кейбір әдіскерлер оны тілді меңгерудің интерактивті моделі, оқытудың тілдік актілерге (speechevents) қатысу процесінде тікелей жүреді деп болжайды деп сеніп, коммуникативті тәсілмен қатар қояды. Басқалары бұл тәсілді бірнеше басқа әдістерді қамтитын жетілдірілген тікелей тәсіл ретінде ажыратады.
Қарама-қарсы пікірлер де бар, мысалы, Н. В.Баграмова коммуникативті-интерактивті тәсілдегі басты назар коммуникация процесіне және аудиториядағы оқу жағдайына аударылады деген қорытындыға келді, ал коммуникативті оқыту үшін тілдің коммуникативті функциялары басты назарда болады. Бұл пікір А.А.Леонтьевтің қарым-қатынас, яғни өзара әрекеттесу қарым-қатынас арқылы делдал болатындығы туралы ұстанымымен сәйкес келеді. Өзара әрекеттесу, қарым-қатынас-бұл ұжымдық қызмет, оны біз мазмұн немесе өнім жағынан емес, оны әлеуметтік ұйымдастыру тұрғысынан қарастырамыз. Б. Д. Парыгин қарым - қатынасты екі жақты құбылыс деп санайды: мазмұны бойынша - бұл психикалық жағдайды өзара білдірудің және ақпарат алмасудың коммуникативті процесі, формасы бойынша-мінез-құлық аспектісі, қарым-қатынас процесінде жүзеге асырылады, яғни адамдардың өзара әрекеттесуі, олардың бір-біріне қатысты мінез-құлқы [Мильруд 2000:15].
Мемлекеттік білім беру стандарты қазіргі заманғы оқушыға жоғары талаптар қояды. Қысқа мерзімдер, ақпараттың үлкен көлемі және оқушының білімі мен дағдыларына қойылатын жоғары талаптар - мұның бәрі білім беру процесінің заманауи шарттары. Осындай жоғары сұраныстарды қанағаттандыру үшін оқу процесін ұйымдастырудың жаңа тәсілдері қажет. Сондықтан, бүгінде шет тілдерін оқыту әдістемесінде коммуникативті тәсілден оның алуан түріне - интерактивті тәсілге көшу үрдісі байқалады.
Шет тілін оқытудың интерактивті әдісін қолдана отырып, негізгі шет тілдік қарым-қатынас дағдыларын оқыту процесін оңтайландыруға және оны жалпы білім беретін мектепте тиімді етуге болады.
Шет тілін оқытуда оқытудың интерактивті әдісін енгізу қажет болады, өйткені адамдардың көлемді, толық білім алуға ғана емес, сонымен қатар оқытудың қызықты және түсінікті түрінде қол жетімділігіне деген қажеттілігі артады.
Оқытудың интерактивті әдістерін енгізу деңгейлік білім беру талаптарына толық сәйкес келеді және бұл әлемдік білім беру кеңістігінде маңызды айқындаушы аспект болып табылады.
Қорытынды біліктілік жұмысының мақсаты: оқытудың орта кезеңінде шет тілін оқытуда интерактивті әдістердің тиімділігін зерттеу, қолдану және анықтау.
Практикалық маңыздылығы: ағылшын тілі сабағында интерактивті әдістер мен тәсілдерді қолданудың оңтайлы жолдарын анықтау.
Жаңалық: Шет тілдерін оқыту үдерісінде интерактивті әдістерді қолдану туралы мәселе қойылды. Олар пайдалы ма, егер солай болса, дәл қалай. Зерттеу жүргізілді, оның барысында оң нәтижелер алынды.
Қойылған міндеттерді шешудің әдіснамалық негізі:
1. Тұлғаға бағытталған білім берудің заманауи тұжырымдамасы.
2. Білім беруді ақпараттандыру тұжырымдамасы.
3. Мемлекеттік білім беру стандарты.
Теориялық маңыздылығы ағылшын тілі сабағында оқушылардың оқу процесіне қатысуын арттыру мақсатында интерактивті әдістерді қолдану қажеттілігін теориялық негіздеу болып табылады.
Зерттеу нысаны: орта мектепте шет тілін оқыту процесі
Зерттеу пәні: шет тілін оқыту процесінде оқытудың интерактивті әдістері және оқу үдерісінің тиімділігін арттыру құралы ретінде.
I тарау Шет тілдерін оқытуда интерактивті әдістер мен тәсілдерді қолданудың алғышарттары
1.1 Әдістер мен тәсілдер туралы жалпы түсінік
Педагогикалық іс-әрекет білім беру мақсатының айқындығын және нақты міндеттерді нақты түсінуді талап етеді, оларды шешу жеке тұлғаны қалыптастыру процесінде оң нәтижеге әкелуі керек. Бұл мұғалімнің жеке тұлғаға жағымды мінез-құлық дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік беретін ғылыми негізделген және тәжірибеде сыналған әдістерді басшылыққа алуы керек дегенді білдіреді. Мұндай әдістерді жүйелеу кезінде педагогикалық әдіс жасалады.
Әдіс-бұл тәрбие беру және білім беру міндеттерін жүзеге асыруға бағытталған адамның мінез-құлық саласына әсер ету тәсілдерінің жүйесі.
Қабылдау-саналы, жан-жақты дамыған тұлғаны қалыптастыру процесінде білім беру әдістері мен технологияларын қолданудың практикалық механизмі.
Педагогикалық әдіс оқу процесін ұйымдастырудың негізгі принципін оның барлық қатысушыларының өзара әрекеттесуі ретінде көрсетеді. Осы принципке сәйкес білім беру және оқыту әдістерін түсіндірме-репродуктивті, мәселелік-жағдайлық, интерактивті, тұлғалық-бағдарлы, бинарлы, әлеуметтік мінез-құлық түрлерін қалыптастыру ретінде жіктеуге болады.
Әдістердің жіктелуі іс жүзінде педагогикалық әдістер түрінде жүзеге асырылатын мұғалімнің іс-әрекетінің жалпы бағытын анықтайды: бағалау арқылы оң мотивация, коммуникативті жаттығулар элементтері бар іскерлік ойын, оқушылардың презентациясы, мәселелік жағдай жасау және басқа да көптеген педагогикалық нәтижелер.
Әдістерді бірнеше рет қайталау біртіндеп шеберлікке айналатын дағдыларды дамытуға ықпал етеді. Дағдылар мен әлеуметтік қарым-қатынасқа деген дамыған мотивациямен үйлесу, адамның мінез-құлқының түрін анықтайды.
Қабылдау мен әдіс арасындағы айырмашылық:
Әдіс - адам санасының мінез-құлық және танымдық саласына бағытталған педагогикалық іс-әрекеттің жалпы бағыты. Қабылдау - оқу процесін практикалық ұйымдастырудың элементтерінің бірі.
Қабылдау әдіске жалпыға ортақ жеке ретінде сәйкес келеді.
Педагогикалық әдістердің жіктелуі педагогикалық қызметтің белгілі бір түріне басымдық беретін мақсаттар мен міндеттерді ескереді. Көптеген педагогикалық әдістер бірден бірнеше әдістердің практикалық құралы ретінде қолданылады.
Әдіс әрқашан теориялық негізделген және сыналған. Қабылдау икемді және педагогикалық мәселелерді практикалық тұрғыда шешуге бағытталған.
1.2 Оқытудың интерактивті әдісі туралы түсінік
Интерактивті-біреумен (адаммен) немесе бірдеңемен (мысалы, компьютермен) қарым-қатынас жасау немесе сөйлесу, диалог режимінде болу мүмкіндігін білдіреді. Интерактивті (ағылш. intеr - "арасында"; асt - "әрекет") әдістері - өзара әрекеттесуді үйренуге мүмкіндік беретін әдістер; ал интерактивті оқыту - барлық білім алушылардың, соның ішінде педагогтің өзара әрекеттесуіне негізделген оқыту. Демек, интерактивті оқыту-бұл, ең алдымен, диалогтық оқыту, оның барысында оқытушы мен білім алушының өзара әрекеті жүзеге асырылады.
Өзара әрекеттесудің ерекшеліктері келесідей:
- білім беру субъектілерінің бір мағыналы кеңістікте болуы;
- шешілетін мәселенің проблемалық өрісіне бірлесіп ену, яғни бірыңғай шығармашылық кеңістікке енгізу;
- мәселені шешуді жүзеге асырудың құралдары мен әдістерін таңдаудағы үйлесімділік;
- жақын эмоционалды жағдайға бірлесіп кіру, мәселелерді шешуді қабылдау мен жүзеге асырумен бірге жүретін үйлесімді сезімдерді сезіну.
Интерактивті оқытудың мәні білім беру үдерісі оқушылардың барлығы дерлік оқу процесіне қатысатындай, олардың түсіну мен рефлексияға, білгенін және ойлағанын көрсете алатындай етіп ұйымдастырылуында. Оқыту, оқу материалын меңгеру процесінде оқушылардың бірлескен іс-әрекеті әркімнің өзіндік ерекше жеке үлес қосуын, білім, идея, іс-әрекет әдістерімен алмасатындығын білдіреді. Сонымен қатар, бұл ізгілік пен өзара қолдау атмосферасында орын алады, бұл жаңа білім алуға ғана емес, сонымен қатар танымдық іс-әрекеттің өзін дамытуға, оны ынтымақтастық пен ынтымақтастықтың жоғары формаларына аударуға мүмкіндік береді.
Оқушы
Мұғалім Оқушы
Оқушы
Интерактивті формаларды қолданған кезде мұғалімнің рөлі күрт өзгереді, орталық болуын тоқтатады, ол тек процесті реттейді және жалпы ұйымдастырумен айналысады, алдын-ала қажетті тапсырмаларды дайындайды және топтарда талқылау үшін сұрақтар мен тақырыптарды тұжырымдайды, кеңес береді, жоспардың орындалу уақыты мен тәртібін бақылайды. Психологтар білім беру қарым - қатынасы жағдайында қабылдау дәлдігінің жоғарылауы байқалатынын, есте сақтау қабілетінің жоғарылайтынын, тұлғаның интеллектуалдық және эмоционалды қасиеттері-зейіннің тұрақтылығы, оны тарату қабілеті; қабылдау кезіндегі байқау; серіктестің іс-әрекетін талдай білу, оның мотивтерін, мақсаттарын көре білу сияқты қарқынды дамитынын анықтады.
"Интерактивті оқыту әдістері" ұғымын толығырақ ашу үшін дәстүрлі оқыту мен белсенді оқытуды салыстыру қажет.
1.3 Оқытудың дәстүрлі және интерактивті тәсілдерінің мақсаттарын салыстыру
Дәстүрлі оқыту өз алдына мынандай мақсат қояды: оқушыларға мүмкіндігінше көп білім беру және оларды игеру. Мұғалім қазірдің өзінде мағыналы және сараланған ақпаратты таратады, оның көзқарасы бойынша оқушыларды дамытуға қажет дағдыларды анықтайды.
Оқушылардың міндеті-басқалар жасаған білімді мүмкіндігінше толық және дәл жаңғырту.
Мұндай оқыту процесінде алынған білім энциклопедиялық сипатқа ие, әр түрлі оқу пәндері бойынша белгілі бір ақпарат көлемін білдіреді, ол оқушының санасында әрдайым семантикалық байланысы жоқ тақырыптық блоктар түрінде болады. [Скаткин 1984: 14].
Осылайша, белсенді оқытудың мақсаты-мұғалімнің оқушының білімін ашуға, алуға және құрастыруға жағдай жасауы. К. Роджерс Психотерапияға көзқарас.Адамның қалыптасуыкітабында былай деп жазады: Мен оқушыларға берілген білім тек мінез-құлыққа айтарлықтай әсер ететінін және олардың өздері ашқан жаңалықтармен байланысты екенін сезіндім. [Роджерс 1994: 227-228].
Интерактивті формалардың сипаттамасы, маңызды ерекшелігі-өзара әрекеттесу субъектілерінің өзара бағытталған белсенділігінің жоғары деңгейі, қатысушылардың эмоционалды, рухани бірлігі. Бір қытай астарлы әңгімесінде: Маған айт - мен ұмытамын; маған көрсет - мен есімде сақтаймын; маған істеуге рұқсат ет - мен түсінемін . Бұл сөздер интерактивті оқытудың мәнін көрсетеді.
Интерактивті әдістерді қолданған кезде оқушы қабылдау процесінің толық қатысушысы болады, оның тәжірибесі білім берудің негізгі көзі болып табылады. Мұғалім дайын білім бермейді, бірақ оқушыларды өз бетінше іздеуге итермелейді. Оқытудың дәстүрлі түрлерімен салыстырғанда интерактивті оқытуда мұғалім мен оқушының өзара әрекеті өзгереді: мұғалімнің белсенділігі оқушылардың белсенділігіне жол ашады, ал мұғалімнің міндеті олардың бастамасы үшін жағдай жасау болып табылады.
Дәстүрлі әдістермен салыстырғанда оқушылар белсенді оқу процесінде, яғни мұғалімнен дайын күйінде емес, өз белсенділігі арқылы білім алады және дағдыларды игереді. Осылайша, белсенді оқыту процесінде мұғалім оқушылардың өз бетінше игеретін, ашатын және соңында білім құрастыратын жағдайлар жасауы керек. Белсенді оқыту стратегиясында қол жеткізілген мақсаттар туралы әңгімені нақтылау үшін біз қазір педагогикалық қоғамдастықта белсенді талқыланып жатқан Б.Блумның танымдық (танымдық) мақсаттарының таксономиясын қолданамыз. Б.Блум жасаған таксономияны ұстанатын болсақ, онда білім бұл иерархияның бірінші, қарапайым деңгейі ғана. Бұдан әрі мақсаттардың тағы бес деңгейі бар, олардың алғашқы үшеуі (білім, түсіну, қолдану) төменгі ретті мақсаттар, ал келесі үшеуі (талдау, синтез, салыстыру) жоғары ретті мақсаттар болып табылады.
Б. Блумның пікірінше, танымдық көзқарастарды жүйелеуші келесідей ұсынылуы мүмкін:
Білім: фактілерді, қабылданған терминологияны, критерийлерді, әдіснамалық принциптер мен теорияларды қоса алғанда, арнайы ақпаратты тану, жаңғырту қабілеті.
Түсіну: кез-келген хабарламаның мағынасын тура түсіну мүмкіндігі.
Б. Блум түсіну режимінің үш түрін анықтады:
* аударма-баяндалған материалды қабылдау және басқа түрге ауыстыру (басқа сөздер, график және т. б.);
* интерпретация -идеяларды жаңа конфигурацияға қайта құру;
* экстраполяция-бұрын алынған ақпаратқа негізделген бағалау және болжау.
Қолдану: бұрын зерттелген принциптерді немесе процестерді сырттан ешқандай нұсқаусыз қабылдау және жаңа жағдайда қолдану мүмкіндігі. Мысалы, әлеуметтік-ғылыми жалпылауды жеке әлеуметтік мәселелерге қолдану немесе жаратылыстану, математикалық принциптерді практикалық жағдайларға қолдану.
Талдау: материалды жеке компоненттерге бөлу, олардың қарым-қатынасын орнату және оларды ұйымдастырудың моделін түсіну. Мысалы, қалыптаспаған болжамдарды тану, себеп-салдарлық байланыстарды анықтау және көркем шығармалардағы формалар мен әдістерді тану.
Синтез: бөліктер мен элементтерді жаңа тұтасқа біріктірудің шығармашылық процесі. Бұл кәсіби эссе жазу, гипотезаларды тексеру тәсілдерін ұсыну және әлеуметтік жағдайларға қолданылатын теорияларды тұжырымдау.
Бағалау: идеялар, шешімдер, әдістер және т. б. туралы құнды пікірлерді әзірлеу процесі. Бұл бағалар сандық немесе сапалық болуы мүмкін, бірақ олар критерийлерді немесе стандарттарды қолдануға негізделуі керек, мысалы, тиісті емдеу әдісін бағалауды немесе белгілі бір пән бойынша стандарттарға негізделген жұмыс нәтижелерін бағалауды қамтуы керек. [Величко 1999: 47-66]
Содан кейін дәстүрлі оқытуда қолданылатын әдістер кешені, әдістер мен тәсілдердің білім беру процесінде мақсаттардың алғашқы үш деңгейіне жетуге мүмкіндік береді. Мысал ретінде оқулықтың кез-келген параграфының соңында орналасқан тапсырмаларды қарастырыңыз. Көп жағдайда оларды орындау үшін оның мазмұнын қарапайым көшіру жеткілікті. Оқушыдан білімді түсінуді және қолдануды талап ететін тапсырмалар (мақсаттардың екінші және үшінші деңгейлері) әдетте қандай-да бір белгімен белгіленеді және оны әрдайым мұғалім қолдана бермейді.
Интерактивті оқыту әдістері сонымен қатар алғашқы үш деңгейдің мақсаттарына қол жеткізуді қамтамасыз етеді, бұл дәстүрлі оқыту жүйесінің әдістеріне қарағанда тиімді. Есте сақтау пирамидасы бұл тезистің жақсы дәлелі бола алады. (1- қосымша). Нәтижесінде, дәстүрлі парадигмада жұмыс істейтін мұғалімдер оқушылардың ақпаратты жақсы игеруі үшін интерактивті оқыту әдістерін жиі қолданады. Бұл жағдайда дәстүрлі білім беру процесін оңтайландыру туралы ғана айтылады. Бұл бекіту өте маңызды, өйткені ол мұғалімге жазықтықта қандай стратегия жұмыс істейтінін анықтауға мүмкіндік береді.
Интерактивті оқыту әдістері контекстіндегі мақсаттар туралы сөйлесуді жалғастыра отырып, интерактивті оқыту әдістері білім беру процесінде көбінесе жоғары деңгейлі мақсаттарға қол жеткізуге мүмкіндік беретінін атап өткен жөн (4-6 деңгей). [Григалчик 2003: 12].
1.4 Шет тілдерін оқыту үдерісіндегі рөлдік ойындар
Рөлдік ойын - бұл оқытудың кешенді әдістемелік әдісі, онда кішкентай топ ойын презентациясы түрінде маңызды тақырыпты, көбінесе әлеуметтік жанжалды (диагноз және шешім) сыни тұрғыдан қарастырады, сонымен бірге қорғалған қиял жағдайындағы қатысушылар, нақты жағдай моделіндегідей, әртүрлі болжалды адамдардың рөлдерін орындайды немесе сол рөлге қатысты вариациялар, және әлеуметтік мінез-құлықтың күрделілігін сыни тұрғыдан қарастыру бар, ол икемді және сыни, яғни оқу мақсатына құзыретті-рөлдік қатынасы бар.
Педагогикалық әдебиеттерде "рөлдік ойын" термині бірнеше түрлі құбылыстарды біріктіреді:
:: балалардың стихиялық рөлдік ойындары, мысалы анасының қыздары;
:: Э. Берннің анықтамасы бойынша, рөлдік ойындар қоғамдағы адамдардың мінез-құлқының өмірлік сценарийлері ретінде;
:: жасаушысы Дж.Мoренo деп саналатын психологиялық рөлдік ойындар немесе психодрамалар;
:: М.М.Бирштейн жасаған алғашқы іскерлік ойындардан бастау алатын педагогикалық рөлдік ойындар. Дәл осындай ойындар туралы біз әрі қарай әңгімені жалғастырамыз.
Педагогикада рөлдік ойын ұғымының көптеген синонимдері бар: шығармашылық ойын, сюжеттік ойын, еліктеу ойыны, еркін ойын, сахналау әдісі, рөлдерді ойнау. Бірыңғай термин болмағандықтан, рөлдік ойынның да ортақ анықтамасы жоқ. Бұл мәселені зерттеген немесе зерттеп жүрген әрбір адам өз тұжырымын береді. Міне, олардың кейбіреулері.
Педагогикадағы ойын мәселесінің ірі зерттеушісі С.А.Шмаков келесідей анықтаманы береді: рөлдік ойын - бұл баланың, ең алдымен, әлеуметтік қатынастарды модельдеу формасы және қатал ережелерге, өзгермейтін жағдайларға бағынбайтын еркін импровизация. Ол балаға қол жетімді жаңа материалдық формада сенімдегі әлеуметтік қатынасты қалпына келтіреді [Шмаков 1994: 124].
Атақты поляк дидакті В.Оконның пікірі мынадай: Сахналау әдісі деп аталатын сахналық ойын-сауықтар ойдан шығарылған жағдайда рөл ойнауға негізделген. Бұл әдістің маңызды факторы - оқушылардың кейіпкер бейнесін жасау, оған еніп, оның рөлін қабылдау. Бұл бір кездері өмір сүрген немесе қазір өмір сүріп жатқан адамның рөлі немесе ойдан шығарылған кейіпкердің рөлі болуы мүмкін. Белгілі бір рөлді орындау дегеніміз-бұл кейіпкер жұмыс істеген немесе жұмыс істей алатын қоғамдық өмір құрылымдарының көлемінде жұмыс істейтін ережелер жүйесіне бағыну. [Оконь 1990: 283].
Б.В.Куприяновтың пікірінше, рөлдік ойын-"бұл коммуникативтік міндеттерді шешуде және ойдан шығарылған жағдайда қатаң белгіленген рөлдерді орындайтын қатысушылардың заттық-практикалық іс-әрекеттерін имитациялауда арнайы ұйымдастырылған жарыс[Куприянов 2001: 17].
Білім беру процесінде рөлдік ойынды қолдануға арналған жұмыстарды талдау ойындарды өткізудің үш әдісі негізінен қолданылатынын көрсетті.
Демонстрациялық рөлдік ойындар. Олар оқушылар аудиториясының алдында арнайы дайындалған қойылымды, содан кейін оны талқылауды ұсынады. Оларды дайындау және жүргізу оңай, өйткені мұғалім әдебиеттен дайын сюжеттерді ала алады, ал ойыншылар қатаң сценарийге байланысты рөлдерді орындауды жеңілдетеді. Сонымен қатар, бұл қандай да бір себептермен қатысқысы келмейтін оқушылардың ойынға қатыспауға мүмкіндік береді.
Бұл әдістің басты кемшілігі - ойынға оқушылардың шектеулі саны қатысады, сондықтан қабылдау ретінде ойынның педагогикалық әлеуеті толық пайдаланылмайды. Егер оқу процесінде туындаған қателіктерді талдаумен немесе үлгіні көрсетумен кез-келген әрекеттің мысалдарын қарастыру қажет болса, онда бұл кемшілік оң бағытқа айналады.
Шағын топтардағы рөлдік ойындар. Мұғалім сыныпты шағын топтарға бөледі және барлығына бірдей ойын ұсынады. Бұл әдіс алдыңғы әдіске қарағанда бірқатар артықшылықтарға ие: біріншіден, бұл ойынға оқушылардың көп санын арттыруға мүмкіндік береді; екіншіден, оқушылар аудиториядан қорқыныштарын жоғалтады; үшіншіден, оқушылардың әртүрлі топтары ойын барысында әртүрлі тәжірибе мен нәтиже алады . Бұл ойынның келесі талқылауын кеңірек өткізуге мүмкіндік береді, бұл сөзсіз білім беру әсерін арттырады.
Бұл әдістің айқын кемшілігі-мұғалім барлық топтарды бір уақытта басқара алмайды. Сонымен қатар, ойын өткізу үшін топтарға әр түрлі уақыт қажет болғандықтан, оқу уақытының жетіспейтіні сөзсіз. Рас, бұл кемшілікті ойынды ертерек аяқтағандарға қосымша тапсырмалар беру арқылы ішінара өтеуге болады.
Үлкен топтарға (сыныпқа) арналған рөлдік ойын. Рөлдік ойындардың осы схемасын қолданған кезде барлық оқушылар бір топта жұмыс істейді және белгілі бір рөлдерді орындай отырып, ойын іс-шараларына қатысады. Бұл әдіс оқушыларды барынша тартуды қамтамасыз ету тұрғысынан тиімді, бірақ оны қолдану өте қиын. Барлық сынып (топ) үшін рөлдік ойындар өткізу мұғалім тарапынан мұқият дайындықты және оқушылар арасында алдын ала үлкен жұмысты талап етеді. Сондықтан, қарапайым схемаларда рөлдік ойындарды өткізу тәжірибесі болған кезде, бұл схеманы қолданған дұрыс. [Григалчик 2003: 123-124]
Ойындар әдістемелік тұрғыдан алғанда келесі міндеттерді орындайды:
:: Оқушылардың сөйлеу қарым-қатынасына психологиялық жағымды дайындығын жасау.
:: Олардың тілдік материалды бірнеше рет қайталауының табиғи қажеттілігін қамтамасыз ету.
:: Оқушыларды қажетті сөйлеу нұсқасын таңдауға үйрету, бұл жалпы сөйлеудің ситуациялық стихиясына дайындық.
Оқушыларды тәрбиелеудегі рөлдік ойынның маңыздылығын Н. К.Крупская мен А. С. Макаренко бірнеше рет атап өтті. Н. К. Крупская шығармашылық ойындарды еркін ойындар деп атады, ол оларды балаларға арналған ең сүйікті және қажетті ойындар деп санады. Дәл осы ой В. М. Филатовтың жұмысында айтылған, онда автор шет тілін оқытуда оқу ойындарын қолдану, ең алдымен, мұғалімнің педагогикалық іс-әрекетінің ұйымдастырушылық және коммуникативті-оқыту функцияларымен байланысты деп атап өтті.
Жаңа тілдерді оқыту элементтері жұмысында неміс әдіскері Ф.Лейзингер ауызша сөйлеуді дамыту үшін рөлдік ойынның үлкен коммуникативті және оқыту мүмкіндіктерін көрсетеді. Рөлдік ойын, оның пікірінше, қарым-қатынас атмосферасын дәл қалпына келтіреді. Оның қатысушылары белгілі бір сипатқа ие, олар белгілі бір жағдай аясында белгілі бір қарым-қатынаста болады, бұл әр түрлі сөйлеу реакциясын, соның ішінде эмоционалды реакцияны білдіреді [Лейзингер 1978: 164].
Рөлдік ойын үлкен оқу мүмкіндіктеріне ие:
- рөлдік ойынды қарым-қатынастың ең дәл моделі ретінде қарастыруға болады, өйткені ол шындықты ең маңызды белгілерге еліктейді және өмірде серіктестердің сөйлеу және сөйлеу емес мінез-құлқы бір-бірімен тығыз байланысты;
- рөлдік ойын мотивациялық-ынталандыру жоспарының үлкен мүмкіндіктеріне ие;
- рөлдік ойын болып жатқан барлық нәрсеге жеке қатысуды күшейтуді қамтиды. Оқушы жағдайға өзінің мен емес, мен рөлі арқылы енеді және ол ойнайтын кейіпкерге үлкен қызығушылық танытады;
- рөлдік ойын тілдік материалды игеруде ассоциативті базаны кеңейтуге ықпал етеді, өйткені оқу жағдайы театр пьесаларының түріне негізделген, бұл жағдайды актерлердің сипатын және олардың арасындағы қатынастарды сипаттайды. Әрбір реплика үшін модельденген шындықтың сегменті ойланады;
- рөлдік ойын оқу ынтымақтастығы мен серіктестіктің қалыптасуына ықпал етеді. Өйткені, оны жүзеге асыру өзара үйлесімді, жолдастарының реакциясын дәл ескере отырып, бір-біріне көмектесуге тиіс оқушылар тобын қамтуды болжайды. Бұл ретте сәтті табылған ым-ишара, мылқау әрекет, егер жағдайға сәйкес келсе, бүкіл топпен мадақталады. Нәтижесінде, әлсіз дайындығы оқушылар ұялшақтықты жеңіп, уақыт өте келе рөлдік ойынға толықтай қатыса алады;
- рөлдік ойынның тәрбиелік мәні бар. Оқушылар қарапайым түрде болса да, театр технологиясымен танысады. Мұғалім оларды реквизиттерге қамқорлық жасауға шақыруы керек. Кез-келген фантастика көтермеленеді, өйткені оқу жағдайында бұл жағынан мүмкіндіктер шектеулі, ал тапқырлық үшін жаңа кеңістіктер ашылады [Эльконин 1978: 69].
Рөлдік ойын - бұл адамдардың нақты практикалық іс-әрекетіне қатысушылардың шартты түрде көбеюі, нақты қарым-қатынас үшін жағдай жасайды. Мұндағы оқытудың тиімділігі, ең алдымен, мотивацияның жарылуы, пәнге деген қызығушылықтың артуына байланысты. Рөлдік ойын сөйлеу әрекетін ынталандырады, өйткені оқушылар бірдеңе айту, сұрау, білу, дәлелдеу, сұхбаттасушымен бөлісу қажеттілігі туындаған жағдайда болады. Ойындарда оқушылар қарым-қатынас элементтерін меңгереді, мысалы, әңгіме бастау, оны қолдау, сұхбаттасушыны тоқтату, өз пікірімен келісу немесе оны жоққа шығару, сұхбаттасушыны мақсатты түрде тыңдау, түсіндіру сұрақтарын қою және т. б. Рөлдік ойындарда саналы тәртіп, еңбекқорлық, өзара көмек, жасөспірімнің белсенділігі, әр түрлі іс-шараларға қатысуға дайын болу, тәуелсіздік, өз көзқарасын қорғау, бастама көтеру, белгілі бір жағдайларда оңтайлы шешім табу қабілеті тәрбиеленеді [Роджерс 1995: 78].
Зерттеу барысында шет тілін оқытуда рөлдік ойынды қолданудың артықшылықтары мен кемшіліктері анықталды.
Рөлдік ойынды қолданудың артықшылықтары:
1) білім алушылардың шектеулі белсенділігі. Барлық оқушылар бір-бірімен тығыз қарым-қатынас жасай отырып, ойынға қатысады, бұл оқушылар мен мұғалім арасындағы тұлғааралық қарым-қатынаста қолайлы климат құруға ықпал етеді: ұжымдық шығармашылық қызмет;
2) сөйлеу серіктестері ойын барысында тек мұғалімнің қалауы бойынша ғана емес, сонымен қатар еркін түрде де анықталады;
3) оқушылардың рөлдерді өзгерту мүмкіндігі бар, бұл тілдік материалды неғұрлым толық көлемде пайдалануға, тілде қарым-қатынас жасау дағдылары мен іскерліктерін жетілдіруге мүмкіндік береді;
4) сабақта қызығушылық пен тәртіп атмосферасы қалыптасады: ақыл - ой және физикалық белсенділік; шоғырлану және қызығушылық.
Рөлдік ойынның үлкен мотивациялық және ынталандырушы мүмкіндіктері бар.
Рөлдік ойын болып жатқан барлық нәрсеге жеке қатысуды күшейтуді қамтиды. Оқушы жағдайға өзінің Мен емес, тиісті рөлдің мен арқылы кіреді және ол ойнайтын кейіпкерге үлкен қызығушылық танытады.
Рөлдік ойын тілдік материалды игеруде ассоциативті базаның кеңеюіне ықпал етеді, өйткені оқу жағдайы театр пьесаларының түріне негізделген, бұл жағдайды актерлердің сипатын және олардың арасындағы қатынастарды сипаттайды. Әрбір реплика үшін модельденген шындықтың сегменті ойланады.
Рөлдік ойын оқу ынтымақтастығы мен серіктестіктің қалыптасуына ықпал етеді. Өйткені, оны жүзеге асыру өзара үйлесімді, жолдастарының реакциясын дәл ескере отырып, бір-біріне көмектесуге тиіс оқушылар тобын қамтуды болжайды. Бұл ретте сәтті табылған ым-ишара, мылқау әрекет, егер жағдайға сәйкес келсе, бүкіл топпен мадақталады. Нәтижесінде, әлсіз дайындығы оқушылар ұялшақтықты жеңіп, уақыт өте келе рөлдік ойынға толықтай қатыса алады.
Дәл сол реинкарнация психологиялық диапазонның кеңеюіне, басқа адамдарды түсінуге ықпал етеді. Рөлдік ойынды қолданудың кемшіліктері:
1) әлі күнге дейін нақты анықтайтын жаттығулар жиынтығы жоқ:
- ойындардың мақсаты;
- олардың саны мен сапасы;
2) шет тілін оқыту процесінде рөлдік ойынды мақсатсыз және жүйесіз пайдалану;
3) ойын негізінен сабақта ойын-сауық сәті ретінде қолданылады [Пидкасистый 1996: 66].
Барлық кемшіліктерге қарамастан, рөлдік ойын практикалық, білім беру және тәрбиелік қатынастарда үлкен мүмкіндіктерге ие. Бұл байланыс аясын кеңейтуге ықпал етеді. Бұл жаттығулардағы тілдік материалды алдын-ала игеруді және оқушыларға сөйлеудің мазмұндық жағына назар аударуға мүмкіндік беретін тиісті дағдыларды дамытуды қамтиды. Сондықтан рөлдік ойын тақырып бойынша жұмыстың барлық кезеңдерінде лайықты орын алуы керек.
1.5 Шет тілін оқытудағы дебаттар
Дебат - бұл ең алдымен, белгілі бір ережелер мен нақты рөлдік ережелерге сәйкес жүргізілетін дискуссияның ерекше формасы болып табылатын ойын. Әр түрлі дебаттардың болуы, атап айтқанда Линкольн-Дуглас дебаты, саяси және парламенттік дебат оқушыларға белгілі бір рөлді (масканы), соның ішінде нақты ақпаратты: аты-жөнін, кәсібін, тұрғылықты жерін және т. б. сынап көру арқылы нақты жағдайларды жоғалтуға мүмкіндік береді. Дебаттың дискуссиядан айырмашылығы кәсіби ұйымдастырылған: диалогқа сондай-ақ өткізу тәртібін қадағалайтын модераторлар қатысады, дебаттар қоғамдық жағдайда өтеді, ал жеңімпазды тыңдаушылар айқындайды.
Шет тілінде көпшілік алдында сөйлеудің негізгі дағдыларын қалыптастыру және мектеп оқушыларының коммуникативті құзыреттілігін дамыту үшін жоғары сыныптарда шет тілі сабақтарында Дебат педагогикалық технологиясын немесе екі қарсылас командалардың өкілдерінің алдын-ала дайындалған сөздерінің негізінде құрылған ресми талқылауды, сондай-ақ осы технологияның элементтерін қолданған жөн.
Біріншіден, дебат оқушылардың барлық негізгі тілдік коммуникативтік дағдыларын қалыптастыруға ықпал етеді: тыңдау, оқу, сөйлеу және жазу. Дәл осы дағдыларды нормативтік құжаттарға сәйкес оқушыларды шет тілі мұғалімі дамытуы керек. Ойындарға дайындық кезеңінде спикерлер (ойыншылар) әдебиеттерді талдайды, рефераттар, аннотациялар, тезистер, ескертпелер, дәйексөздер жинайды, оқу мен жазуды коммуникативтік дағдылар ретінде дамытатын сөйлеу құрылымын қысқаша жазады. Дебатты ойнау барысында тыңдау және сөйлеу дағдылары жетілдіріліп, қиылысатын сұрақтар раундтары бұл процеске тек алты ойыншыны ғана емес, бүкіл топты қосуға мүмкіндік береді. [Днепров 2004: 5-11].
Тікелей тілдік дағдыларды дамытумен қатар, дебат көпшілік алдында сөйлеу дағдыларын қалыптастырады. Оқушылардың шет тілінде көпшілік алдында сөйлеуден қорқуының басты себептерінің бірі олардың қарым-қатынас дағдылары мен ана тілінде көпшілік алдында сөйлеу тәжірибесінің болмауы екендігі дәлелденді. Біздің еліміздің дәстүрлі білім беру жүйесінде мектеп оқушыларына орыс тілінде сөйлеу шеберлігі арнайы үйретілмейді: оқу жоспарында оқушылардың нақты қарым-қатынас формасы ретінде сөйлеуді меңгеру бойынша практикалық іс-әрекеттерді пысықтауды қарастыратын пән жоқ. Сөйлеу қабілеті адамның өз ойын сөзбен жеткізе білу қабілеті ретінде мектеп оқуының нәтижесі емес болғандықтан, сөйлеу шеберлігі адамға негізінен өздігінен, жүйесіз және эскиздік түрде келеді. Дебаттар тиімді сөйлеу әдістер мен тактикаларды үйретеді, бұл болашақта оқушыларға тиімді қарым-қатынас жасауға, халықаралық семинарлар мен конференцияларда сөйлеуге, шетелдіктермен пікірталастарға қатысуға, өз пікірлерін дауыстап қорғауға және шет тілінде көпшілік алдында сөйлеуге мүмкіндік береді. [Попова 2005: 20-34].
Дебат оқу материалын жалпылау, жүйелеу және бекіту мақсатында да, бақылау сөзі ретінде де қолданыла алады. Алайда, әр тақырып дебат тақырыбы бола бермейтінін ескеру керек, оны әдетте мұғалім дұрыс тұжырымдауы керек. Джордж Макмалламның 101 Word Gаmеs for Students of English аs a Foreign Lаnguаgе әдістемелік жұмысында ағылшын тілі сабақтарындағы классикалық дебат форматында талқылау үшін мынадай ықтимал тақырыптар келтіріледі: Environment is more important than heredity. (Қоршаған орта тұқым қуалаушылықтан гөрі маңызды); There is tоо much vіоlence on television today. (Бүгін теледидарда зорлық-зомбылық тым көп); Examinations unnecessary and should be eliminated. (Емтихандар қажет емес және оларды болдырмау керек); Population is not as serious problem as we are led to believe. (Шамадан тыс халық саны біз ойлағандай күрделі мәселе емес); Childhood is definitely the happiest period in one ' s life. (Балалық шақ-өмірдің ең бақытты уақыты). [Курицын 2002: 131].
1.6 Дискуссия - интерактивті әдістердің бірі ретінде
Орыс педагогикалық энциклопедиясында дискуссия (лат. discussio - қарастыру, зерттеу) топта шешім қабылдау процесін қарқындату мақсатында бірлескен қызметті ұйымдастыру тәсілі; білім алушыларды ақиқатты ұжымдық іздеуге белсенді қосу есебінен оқу процесінің қарқындылығы мен тиімділігін арттыратын оқыту әдісі ретінде түсіндіріледі. [Давыдов 1993: 273].
Ғылыми-техникалық насихаттаудағы және белсенді оқытудағы дискуссия кітабында дискуссия термині кез-келген мәселені, ұжымдық талқылаудан немесе ақпаратты, идеяларды, пікірлерді, ұсыныстарды салыстырудан тұратын зерттеу, талдау ретінде анықталады. [21:4].
Дискуссия кез-келген мәселелерді, жиналыстағы, баспасөздегі, әңгімедегі даулы мәселелерді қоғамдық талқылауды да білдіруі мүмкін. Дискуссияның ерекшелігі-тезистің болмауы, бірақ біріктіруші принцип ретінде тақырыптың болуы. Мысалы, ғылыми конференцияларда ұйымдастырылған талқылауларға тезис ұйымдастыратын даулармен бірдей талаптар қою мүмкін емес. Дискуссия көбінесе оқу процесін, күрделі тақырыпты, теориялық мәселені зерттеуді белсендіретін әдіс ретінде қарастырылады.
Дискуссия барысында оқушылар алған жаңа білімдерден басқа, олар тұлғааралық қарым-қатынас дағдыларын дамытуға мүмкіндік алады немесе О.Бассистің дәйексөзіне қайта орала отырып, жанжалдарды зорлық-зомбылықсыз шешу дағдыларына ие: бірнеше позициялардың тең өмір сүру мүмкіндігін тану, белгілі бір мәселе бойынша пікірлер, дискуссияға қатысушының жеке басын құрметтеу, өз ойларын нақты және қысқаша ұсыну, сұрақтарды тұжырымдау.
Осылайша, дискуссияның келесі белгілерін ажыратуға болады:
oo қатысушылар арасында пікір алмасу,талқылау;
oo кез-келген мәселені, әр түрлі тұрғыдан зерттеу;
oo көпжақты коммуникацияға негізделген қатысушылардың белсенді өзара әрекеттестігі;
oo жаңа білімді құру және игеру.
Шын мәнінде, бұл әдіс тілді үйрену үшін әмбебап, өйткені ол оқушылардың барлық тілдік және әлеуметтік-мәдени білімдерін біріктіруге мүмкіндік береді.
Дискуссия негізінде оқу процесін ұйымдастыру мәселені бірлесіп әзірлеуге бағытталған белсенді коммуникативті іс-әрекеттің бастапқы сәті ретінде белсенді оқытуды жүзеге асыруға, тыңдаушылардың тәжірибесін өзектендіруге және ұйымдастыруға бағытталған. Оқу дискуссиясы жақсы, өйткені ол оқушылардың шет тіліндегі мүмкіндіктерін ғана емес, жалпы коммуникативті мүмкіндіктерін де белсендіреді. [Базарова 2012: 306-308]
Жалпы дискуссияны шет тілін оқытуда әдіс ретінде де, форма ретінде де қолдануға болады, яғни оны басқа сабақтар, оқу іс-шаралары аясында, олардың элементі ретінде жүргізуге болады. Мысалы, дискуссия әдісі рөлдік ойындармен қатар жоба әдісіне дейін немесе жоба жұмысының бөлігі бола алады.
Осылайша, оқу дискуссиясының әдісі сөйлеу мәдениетін дамытуға мүмкіндік беріп қана қоймайды, сонымен қатар оқушыларды талқыланатын мәселелердің тәуелсіз шешімін табуға итермелейді, бұл өз кезегінде танымдық іс-әрекеттің қозғаушы күші болып табылады. Шет тілін оқытуда бұл әдісті қолдану оқушыларда шығармашылық ойлау мәдениетін қалыптастырады, жеке өмірлік тәжірибені және бұрын алған білімдерін жаңаларын игеру үшін пайдалануға жағдай жасайды.
БІРІНШІ ТАРАУ БОЙЫНША ҚОРЫТЫНДЫЛАР
Әр түрлі дереккөздерді талдағаннан кейін, интерактивті педагогикалық өзара әрекеттесу оның қатысушыларының қарым-қатынасының жоғары қарқындылығымен, олардың қарым-қатынасымен, іс-әрекеттерімен алмасумен, олардың түрлерінің, формалары мен әдістерінің өзгеруімен және әртүрлілігімен, олардың іс-әрекетіне қатысушылардың мақсатты рефлексиясымен және өзара әрекеттесуімен сипатталады деген қорытындыға келдік. Интерактивті педагогикалық өзара әрекеттесу, интерактивті педагогикалық әдістерді енгізу педагогикалық процеске қатысушылардың мінез-құлқы мен іс-әрекетін өзгертуге, жетілдіруге бағытталған.
Интерактивті оқыту идеясы ойлауды және теориялық нақтылауды қажет етеді. Бүгінгі таңда бұл оқыту нақты теориялық тұжырымдаманың жоқтығы, әртүрлі тәсілдер мен әдістердің бір атауымен араластыру үшін айыпталады (атап айтқанда, әдістердің жалпы жіктемесі жоқ).
Интерактивті әдістердің тиімділігін тексеру үшін біз теориялық деректерді тәжірибеде тексеруді шештік, ол үшін алдымен мектептегі интерактивті әдістердің орны мен рөлін анықтау үшін байқау экспериментін өткіземіз және педагогикалық практика кезінде оқытудағы бірнеше әдістерді сынақтан өткіземіз.
II тарау Шет тілін оқытудағы интерактивті әдістерді апробациялау
2.1 Ағылшын тілі мұғалімдерінің оқу процесінде интерактивті әдістерді қолдануы
Мәселені теориялық тұрғыдан зерттеу бұл мәселені нақты оқу үрдісінде талдау қажеттілігін анықтады.
Тәжірибелік-эксперименттік жұмыс 2021-22 оқу жылында Алматы қаласының №44 орта мектебінде педагогикалық практика барысында жүргізілді. Экспериментке ағылшын тілін 2-сыныптан бастап үйрене бастаған 9-сынып оқушылары және барлық ағылшын тілі мұғалімдері қатысты. Анықтау эксперименті екі кезеңнен тұрды: болжамдық және негізгі.
Болжамдық кезеңде оқушылардың нақты оқу мотиві анықталды, оқытудың орташа кезеңінде ағылшын тілін үйренуге деген ынтаны арттыратын интерактивті әдістерді қолдану байқалды, оқушылардың жаңа интерактивті әдіс призмасы арқылы ағылшын тілін қабылдауға дайындық деңгейі анықталды.
Негізгі кезеңде біз ағылшын тілін оқытудың заманауи әдістерінің бірін қолданып, таңдалған әдістің оң және теріс жақтарын анықтайтын экспериментті құруымыз керек.
Бірінші болжамдық кезеңде екі мұғалімнің 5 сабағы талданды. Талдау нәтижелері пайыздық қатынаста диаграмма түрінде көрсетілген (3-қосымша).
9-сыныптарда ағылшын тілі мұғалімдері өткізген сабақтарды талдау барысында №44 орта мектепте шет тілін оқытуда дәстүрлі әдістеме басым екені анықталды: 55%. Мұндай сабақтарда жұмыс негізінен оқулықпен тікелей жүзеге асырылады, бұл оқушылардың сабаққа дайындалу барысында шығармашылықпен айналасуға мүмкіндік бермейді; бұл әдіс шет тілін үйренуге деген ынтаны арттыруға кедергі болып табылады. Сабақтың 25% - ында жұпта жұмыс істеу сияқты интерактивті тәсіл қолданылды. Ағылшын тілі сабақтарында оқушылардың жұптық жұмысын ұйымдастыру бұл жоғары деңгейдегі психикалық операциялармен және әлсіз оқушылармен ерекшеленетін әр түрлі санаттағы балалардың ойлау тәуелсіздігін дамытудың тиімді құралы екенін көрсетті. Пәнге деген қызығушылық артып, әлеуметтік қарым-қатынас дағдылары дамиды. Қатысқан сабақтардың ешқайсысы ойын стилінде өткізілген жоқ. Айта кету керек, сабақтарда ойын әдістерін қолдану оқушылардың қызығушылығын сақтауға және назарын оқу сағатының басынан аяғына дейін сақтауға мүмкіндік береді, сонымен қатар оқытудың қай кезеңіне қарамастан ойын түрі оқушыларға мектеп бағдарламасын жақсы білуге және шет тілін үйренуге ынталандыру жасауға мүмкіндік береді. Сабақтардың бірінде ғана Microsoft Power Point программасы қолданылды. Бұл мұғалімдердің көпшілігінде сабақтарда ақпараттық технологияларды қолдану мүмкіндігі жоқ екенін тағы бір рет дәлелдейді, яғни барған сайын қолайлы және қол жетімді әдістерді іздеу керек.
Сондай-ақ, мұғалімдердің сабақтарын бақылап, кейіннен талдау жасаумен қатар, бес сабаққа қатысу нақты көрініс бермеуіне байланысты, интерактивті әдістерді қолдану жағдайын анықтау мақсатында орта мектеп мұғалімдеріне сауалнама жүргізуді жөн көрдік. Сауалнама нәтижелері диаграмма түрінде ұсынылған (4-қосымша). Әрине, барлық мұғалімдер сауалнаманың сұрақтарына адал жауап берді деп айтуға болмайды, бірақ олардың жауаптарына сүйенсек, 40% дәстүрлі оқыту әдісін қолданады, ал 30% жұптық жұмыс, 20% пікірталас және 10% шағын топтардағы жұмыс сияқты интерактивті әдістер артықшылықты пайдаланады. Мұғалімдер интерактивті әдістерді негізінен жаңа материалдарды бекіту және мәселелерді талқылау үшін пайдаланады.
Дәстүрлі оқытумен салыстырғанда ағылшын сабақтарында интерактивті әдістерді қолдану шет тілін үйренуге бояулар енгізеді,терең және сонымен бірге білім, білік пен дағдыларды игеруге мүмкіндік береді.
Эксперименттің бірінші бөлімін қорытындылай келе, біз бүгін танымал үш оқыту әдісін - дебаттар, рөлдік ойын және дискуссияны таңдауды жөн көрдік. Бұл үш интерактивті әдіс оқушыларды қызықтырады, дегенмен рөлдік ойын мен дебатты мұғалім бұрын осы сыныптарда қолданбаған.
Гипотеза: Интерактивті әдістер мен тәсілдер оқушыларды дәстүрлі әдістерге қарағанда білім беру процесіне тартуға көмектеседі ме.
Айқындаушы эксперименттің мақсаты мұғалімдердің оқытудың интерактивтік әдістеріне қатынасын және шет тілін интерактивтік оқытудың дәстүрліден артықшылықтарын анықтау, бақылау (БТ) және эксперименттік (ЭТ) топтарын анықтау және интерактивтік әдістердің тиімділік деңгейін және оқушылардың білім беру процесіне тартылу деңгейін анықтау болып табылады.
Эксперимент алдында келесі міндеттер қойылды:
1. № 44 орта мектептің оқытушылары шетел тілін оқытудың қандай интерактивті әдістерін қолданатынын анықтаңыз;
2. Бұл әдістер дәстүрлі әдістермен салыстырғанда ең тиімді екенін анықтаңыз;
3. Ең жиі қолданылатын үш интерактивті әдісті таңдаңыз;
4. Эксперимент жүргізгеннен кейін әдістердің тиімділігін бағалаңыз, олардың оң және теріс жақтарын анықтаңыз.
Қойылған міндеттерді шешу үшін келесі әдістер қолданылды:
oo ағылшын тілінің бірқатар сабақтарын талдау;
oo педагогикалық эксперимент қою және бақылау;
oo мұғалімдерге сауалнама жүргізу. (2- қосымша)
Ұсынылған гипотезаны тексеру және осы тәжірибелік жұмыстың айқындаушы кезеңінің бірінші міндетін шешу үшін БТ және ЭТ таңдалды. Таңдау мұғалімнің ұсыныстары, жеке бақылаулары және оқушылардың қорытынды бағалары негізінде жүзеге асырылады. Осылайша, мұндай таңдау үшін негіз ретінде сабақтың алдыңғы тақырыбына қорытынды баға берілді.
2.1 кесте - 1 топ оқушыларының өткен тақырып бойынша қорытынды бағалары
2.2 кесте - 2 топ оқушыларының өткен тақырып бойынша қорытынды бағалары
Аты-жөні
Қорытынды баға
Аты-жөні
Қорытынды баға
Асанбай Шерхан
3
Бақытнұр ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz