Музыка және қимыл
ҚОСТАНАЙ МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫ
Есенова Д.К
Есмаганбетова Ш.К.
Маулетова А.А.
МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРҒА
МУЗЫКАЛЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУ
ҚОСТАНАЙ 2017
УДК 373
ББК 74.102
Е 79
Авторлар: Ш.Қ.Есмаганбетова - өнер кафедрасының аға оқытушыcы
Д.К.Есенова - № 61 бөбекжай-бақшасының музыка маманы
А.А. Маулетова - Астана қаласы №1 Балалар музыкалық мектебінің оқытушысы
Пікір жазғандар: Б.А.Смагулов - МКҚК Қарағанды қаласы №1 өнер мектебінің оқытушысы., ҚР мәдениет қайраткері
З.К.Берсугурова - Қостанай қаласы әкімдігінің білім бөлімінің №61 бөбекжай - бақшасы директоры.
М.С.Сапиева - педагогика ғылымдарының кандидаты, Өнер кафедрасының меңгерушісі.
С.А.Байжанова - педагогика ғылымдарының кандидаты, Бастауыш пен мектепке дейінгі білім кафедрасы доценті.
Е79 Д.К.Есенова.
Мектеп жасына дейінгі балаларға музыкалық тәрбие беру: оқу құрал Д.К.Есенова, Ш.Қ.Есмаганбетова, А.А. Маулетова. - Қостанай: ҚМПИ, 2017 - 199 б.
ISBN 978-601-7934-23-1
Бұл оқу құралы студенттерге мектеп жасына дейінгі музыкалық тәрбие беру әдістерін үйретумен қатар танымдық ақпарат береді.
5В010100 Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу мамандығында дәріс алушы студенттерге арналған және 5В010600 Музыкалық білім мамандығы студенттері мен дәріс беруші оқытушыларға көмекші құрал ретінде пайдалануға ұсынылады.
Қостанай мемлекеттік педагогикалық институтының Ғылыми кеңесінің шешімімен баспаға ұсынылды.
УДК 373
ББК 74.102
ISBN 978-601-7934-23-1
(C) ҚМПИ,2017
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1МОДУЛЬ. МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРҒА МУЗЫКАЛЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ ЖАЛПЫ ҰҒЫМЫ
1.1. Мектеп жасына дейінгі балаларға музыкалық тәрбие берудің маңызы мен міндеті. ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Музыкалық оқу қызметінің мазмұны мен көлемі. ... ... ... ... ... ...12
1.3. Музыкалық тәрбие беру жолдары. ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 26
2МОДУЛЬ. МУЗЫКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТ ТҮРЛЕРІ
2.1. Ән салу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
2.2. Музыкалық - ырғақты қимылдар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...56
2.3. Музыка тыңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .79
2.4. Музыкалық аспаптар. ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..9 2
3МОДУЛЬ. МУЗЫКАЛЫҚ ОҚУ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ КӨЛЕМІ
3.1. Музыкалық оқу қызметі. ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...98
3.2. Балабақшаның күнделікті өміріндегі музыка. ... ... ... ... ... ... ... 108
3.3. Мерекелік ертеңгіліктердегі музыка. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...120
3.4. Музыкалық ойын - сауықтарды ұйымдастыру және безендіру ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 127
4МОДУЛЬ. ИНКЛЮЗИВТІК БІЛІМ БЕРУ ЖАҒДАЙЫНДА МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ МҮМКІНДІГІ ШЕКТЕУЛІ БАЛАЛАРДЫ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУ
4.1. Инклюзивті білім берудің жалпы ұғымы ... ... ... ... ... ... ... . ... .140
ӘДЕБИЕТ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..146
ГЛОССАРИЙ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 48
МЕРЕКЕЛІК СЦЕНАРИЙЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .154
ӘНДЕР ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 180
КІРІСПЕ
Бала білімді тәжірибе арқылы өздігінен алуы керек. Педагогтың қызметі - оның білімінің, шеберлігінің ұзақ жолды қысқарту үшін, ол жолдан балалар қиналмай өтуі үшін, керек білімді кешіктірмей, кезінде беріп отыру үшін балаға жұмысты әліне қарай шағындап беру мен бетін белгілеген мақсатқа қарай түзетіп отыру керек, - дейді А. Байтұрсынов.
Мектеп жасына дейінгі тәрбиедегі басты міндеттердің бірі - баланың музыкаға деген қызығушылықты, сұранысты, қабілеттілікті, эстетикалық көзқарасы, жалпы рухани - мәдени дамуына ықпал етуші музыка білімініңнегізін қалыптастыру.
Музыка тәрбиесінде белгілі дағдылар мен машықтарды меңгеру арқылы музыка өнеріне қызығушылығы артады. Мекеп жасына дейінгі балаларға музыкалық тәрбие беру оқу әдістемелік құралы 5В010100 Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу мамандықтары студенттері мен 5В010600 Музыкалық білім студенттері мен оқытушыларына қосымша құрал ретінде арналған.Аталған әдістемелік құралы мектеп жасына дейінгі балаларға музыкалық тәрбие берумен қатар,олардың басқа да берілетін тәлім - тәрбие қызметінің одан әрі тиімді болуын қамти отырып,музыкалық тәрбие берудің жаңа жолдарын ескереді.Ұсынылып отырған оқу құралында, мектеп жасына дейінгі балаларға музыкалық тәрбие берудің жалпы міндеттері мен мақсаттарын негіздейді. Балалардың музыкалық қызмет түрлерін ұйымдастыру формалары арқылы адам тұлғасының музыкамен тілдесу нәтижесінде, сәбиге көңіл күй мен нәзіктік сезімдерін қалыптастыру негізінде зеректікті дамыту,ортаға деген ізгі көз қарасын дамытуды көздейді.
Ал, музыканы түсіне шығарма кейіпкерімен бірге жетіле, әсемдік пен әдемілікті сезіне өскен бала қоғамға тек пайдасын тигізетін, ұлттық қазынаны бағалай білетін, саналы да білімді, отан сүйгіш, тәрбиелі, адал азамат болып өсері сөзсіз. Сонымен қатар инклюзивті білім тақырыптарын қамтиды. Мүмкіндігі шектеулі балаларға кешенді түрдегі моральді - психологиялық тәрбие қызметінің көмегімен музыкалық іс - әрекеттер қызметіне оңай бейімделуіне қарастырады. Инклюзивті білім беруді орындау арқылы тең құқылы тұлға болуға мүмкіндік жасайды.Әр модульдағы әдістемелік бағыттар бала тәрбиесіндегі оқу қызметінің талаптарына негізделген. Оқу құралында ертеңгіліктер сценарийінің үлгісі көрсетілген.Балалар әніндерінің нотасы және музыкалық термин сөздер енгізілген.Бүлдіршіндерге музыкалық тәрбие берудегі баланың тұлға ретінде қалыптасуынаықпал етпек.
1МОДУЛЬ.МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРҒА МУЗЫКАЛЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ ЖАЛПЫ ҰҒЫМЫ
0.1. Мектеп жасына дейінгі балаларға музыкалық тәрбие берудің маңызы мен міндеті.
Жоспар:
1. Музыканың жалпы өнерретіндегі маңызы.
2. Баланы жан - жақты дамытуда,музыкалық тәрбие берудің міндеті.
3. Баланың музыкалық қабілетін арттыруда жас ерекшелігінің ескерілуі.
Адамның парасатты ойы мен терең сезім дүниесін бейнелейтін, эмоциялық әсер туғыза алатын жарқын көркем шығармалар жан дүниенің эстетикалық жақтарын қозғап, тәрбиенің қайнар бұлағы мен құралына айналады.Музыканың тағы бір ерекшелігі, Д.Шостаковичтің айтуынша, өзіндік тамаша тіл. Бейнелі, жарқын әуенді, жан-жақты үйлесімді, өзіндік бір ырғақты ұштастыра отырып, композитор өзінің дүние сезімін, айналасына көзқарасын бейнелейді. Мұндай шығармаларды қабыл алғандардың бәрі солар арқылы рухани байи түседі.
Ал бірақ, музыка тыңдаушылардың бәріне бірдей күшпен әсер ете ме? Әлбетте, бірдей әсер етпейді. Бұл - оның тағы бір ерекшелігі. Әр адам музыкаға өзінше ынталы, онымен өзінше әуестенеді, ол музыка жанрының қайсыбіреуіне, өзі ұнатқан композиторына, тыңдаудағы белгілі тәжербиесіне сай жеке бір артығырақ ден қояды. Оқып, жаза білуге, есептеуге, суретсалуға қалай үйренсе, музыканы танып, бағалай білуге, образдардың ширақ дамуын, әр тарап тақырыптардың қақтығысымен тартыстарын және олардың аяқталуын жіті байқап, музыканы зейін қойып тыңдай білуге де дәл солай үйрену қажет. Тыңдаушы музыканы тереңұғыну үшін оның бүкіл даму барысына ілесе отырып қабылдауы тиіс. Осы өзіндік тамаша тілді жіті ұғып, түсіне білуге үйрену қажет. Сонда бірте-бірте музыкалық талғам қалыптасады, музыкамен ұдайы шұғылдану қажеттігі туады, барған сайын нәзік және алуан түрлі тебіреніс-толғанысқа бөленушілік күшейе түседі.
Музыканың біз ынта қоятын тағы бір ерекшелігі - оның адам өмірінің алғашқы күндерінен бастап-ақ әсер ететіндігінде. Құлаққа жағымды бесік жырын естігенде нәресте тыныштала қалады. Ал енді сергек марш ойналса, оның жүзінде өзгеше нышан байқалып, қимыл жеңілдейді. Бұл сияқты эмоциялық әсер нәрестені ерте бастан музыкаға баулуға, эстетикалық тәрбиенің белсенді көмекшісі етуге мүмкіндік туғызады.
Әр модульдағы әдістемелікбағыттарбүлдіршіндерге музыкалық тәрбие берудегі тұлға ретінде қалыптасуынаықпал етпек.
Ақыл-ой мен дене жағынан дамуды, адамгершілік пен өмірге деген эстетикалық көзқарастарын үйлесімді ұштастыру - жан - жақты жетілген жеке тұлғаны қалыптастырудың қажетті шартты. Балаларға музыкалық тәрбие беруді дұрыс ұйымдастыру көптеген мәртебелі міндетке жету ісіне көмектеседі.
Музыка - балаға эстетикалық тәрбие беру құралы.Эстетикалық тәрбие мектеп жасына дейінгі балалардың әсемдікті қабылдап, сезіну және түсіну, жақсы мен жаманды байқап, шығармашылық тұрғыдан жеке қимыл жасау, сөйтіп көркемдік қызметтің әр түріне қамтылу қабылеттерінің дамытуға бағытталған.
Эстетикалық тәрбиенің жарқын құралдарының бірі - музыка. Музыка осы маңызды міндетті орындау үшін балада жалпы музыкалық қабілетті дамыту керек. Ал жалпы музыкалық қабілеттің негізгі белгілері қандай?
Музыкалық қабілеттің бірінші белгісі - музыкалық шығарманың сипатын сезіну, естігеніне бірге қуану не күйіну, эмоциялық әсерін көрсету, музыкалық образды түсіну қабілеті.
Музыка бөбекті толғандырады,қабылдаушылық қабілетін оятады, өмір құбылыстарымен таныстырады, оларды бір-бірімен салыстырған ой туғызады. Марштың ырғақты әуені оның көңіл күйін қуанышты, көтеріңкі етсе, ал науқастанып қалған жайындағы пьеса мұңайтады, жабырқатады.
Музыкалық қабілеттің екінші белгісі - тыңдау қабілеттілігі, неғұрлым жарқын және түсінікті музыкалық құбылыстарды салыстыру, оларға баға бере білу қабілеті. Мұның өзі ең қарапайым музыкалық дыбысты тыңдап,ести білу мәдениетін,қайсыбір бейнелеу құралдарына ден қойып, еркін тыңдау қабілетін талап етеді. Мәселен, балалар музыкалық дыбыстардың ең карапайым қасиеттерін (рояль мен скрипка тағы басқа аспаптардың жоғарғы және төмен тембрлік дыбысын) бір-бірімен салыстырады, музыкалық шығарманың ең қарапайым құрлымын (әннің бастамасын, қайырмасын, пьесадағы үш бөлімді т.б.) бір-бірінен айырады, бір-біріне қарама-қарсыкөркем образдардың айқындылығын (өлең бастамасының биязы жұмсақ және созылыңқы сипаты мен қайырманың жігерлі тез сипатын) байқайды. Бара-бара балалардың өздері бар ынтасымен тыңдайтын және орындайтын сүйікті шығармаларынң қоры жинақталады, музыкалық талғамдардының алғашқы негіздері қаланады.
Музыкалық қабілеттің үшінші белгісі - музыкаға шығармашылық көзқарастың көрінісі. Бала музыканы тыңдап отырғанда, көркем бейнені әнді, ойынды, биді көз алдына елестете отырып, өзінше қабылдайды. Мәселен, бала сергек басып келе жатқан балаларға, маң-маң басқан аюға, үркек қоянға, т.б тән бейнелі қимылды іздейді. Таныс би қимылдары жаңа құрылымдар мен түрлерде қолданылады. Бала қарапайым әуендерді ойдан шығарып айта береді.
Музыкаға жалпы бейімделушіліктіңдамуына қарай балалардың музыкаға деген эмоциялық көзқарасы қалыптасып, есту қабілеті жетіле түседі, шығармашылық елестету сезімі пайда болады. Балалардың тербеніс-толғаныстары өзіндік эстетикалық реңк алады.
Музыка - баланың моральдық бейнесін қалыптастыру құралы. Музыка баланың сезімдеріне тікелей әсер ете отырып, оның моральдық бейнесін қалыптастырады. Музыканың ықпалы кейде үгіттеуден де, нұсқаулардан да анағұрлым күшті болады. Балалардың эмоциялық-бейнелік мазмұны әр түрлі шығармалармен таныстыра отырып, біз оларды қосыла әсерленуге баулимыз.
Топ болып ән салу, билеу, ойнау көп ретте тәрбиелік міндеттерді шешуге көмектеседі, мұндай балалардың бәрі ортақ әсерге бөленеді. Ән айту қатысушылардың бәрінің бірдей күш салуын қажет етеді. Әнді дәлайтпайтын адам әннің жақсы айтылып, орындалуына кедергі жасайды, ал ол бәрінің сәттсіздігі ретінде қабылданады. Көптің бірдей тебіренуі дербес дамудың қолайлы негізін қалайды. Жолдастарының үлгісі, бәрі бірдей шаттанып, қуанышты түрде орындауы жүрексіз, батылсыз балаларды қанаттандырады. Басқа балалардың сәтті шыққан өнерін ықылассыз, өр көкірек баланың жағымсыз қылықтарға бой ұруына белгілі кедергі болып табылады. Ондай балаға жолдастық көмек көрсетуге, сөйтіп, кіші пейілділікке тәрбиелеуге және оның басқадай қабілеттерін дамытуға болады.
Музыкамен айналысу мектеп жасына дейінгі баланың жалпы мінез-құлқына, мәдениетіне себебін тигізеді. Түрлі тапсырмаларды, іс-қимыл түрлерін (ән айту, музыка тыңдау, балалар аспаптарында ойнау, музыка ырғағына үйлесімді қимылдар жасау) алма-кезек ауыстырып отыру балалардың ықылас қоюын, тапқырлық көрсетуін, тез қабылдап, тез тауып қимыл жасауын, ұйымшыл болуын, жігерлі күш-қимылды: әнді уақытында бастап,дер кезінде аяқтауды; биде, ойындарда тезірек жүгіріп кеткісі, әлде кімдерден озып кеткісі келген ықтиярсыз тілекке берілмей, музыкаға бағынып, қимылдай білуді талап етеді. Осының бәрі тежеу үрдісін жетілдіреді, ерік-жігерді тәрбиелейді.
Сөйтіп, музыка баланың жеке басының адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру үшін қажетті жағдайлар туғызады, болашақ адамның жалпы мәдениеттің алғашқы түп негіздерін қалайды.
Музыка - ақыл-ой қабілеттерін дамыту құралы. Музыканы қабылдау ақыл-ой үрдісімен тығыз байланысты, яғни зейінді, байқағыштықты, тапқырлықты талап етеді. Балалар дыбыс үніне құлақ салады, ұқсас және бір-біріне өзгеше дыбыстарды салыстырып, олардың бейнелікмәнімен танысады, көркем бейнелердіңсипатты мағыналық ерекшеліктерін байқайды,шығарманыңқұрылымын түсіне білуді үйренеді. Шығарма орындалып болған соң тәрбиешінің қойған сұрақтарына жауап бергенде бала алғашқы тұжырымдары мен салыстыруларын айтады: пьесаның жалпы сипатын анықтайды, әннің әдеби тексінің музыкалық құралдары арқылы жарқын бейнеленгенін ескертеді. Мұндай эстетикалық баға беру алғаш ұмтылуда ақыл-ойдың алғыр болуы қажет етіледі және оған педагог бағыт беріп отырады.
Өнердің басқа түрлері сияқты музыканың танымалдық маңызы бар. Онда мектеп оқушыларын жаңа көріністермен байытатын өмір құбылыстары бейнеленген.
Баланы эстетикалық және ақыл-ой тұрғысынан жетілдіре отырып, оның қабылдау және көз алдына елестету қабілетін жандандырып, ой-қиялын оятатын кішкентайда болса шығармашылық көріністерін барынша демеп, қолдау керек.
Ересек адам балаға шығармашылық тапсырма берген кездеақыл-ой белсенділігін қажет ететін ізденіс туады. Мәселен, ән айтқанда бала әуеннің өзі тапқан түрін жанынан шығарып айтады, әдеби текстіңбейнелі интонацияға сәйкестігін табуға тырысады.
Музыкалық-ырғақ сәтінде балалар рахаттана әндетіп, музыка ырғағына сай қимылдай жүріп, өздері ойлап тапқан жаңа биге көшеді. Би, халықтың жеке билері, пантомима, әсіресе музыкалық - ойын түріндегі драмма балаларды өмір көріністерін бейнелеуге, бейнелі қимыл, мимика, сөз арқылы қайсыбір кейіпкерді сипаттауға итермелейді. Бұл жағдайда белгілі бір жүйе байқалады; балалар алдымен музыканы тыңдайды, тақырыпты талқылайды, рольдерін бөліседі, содан кейін барып іске кіріседі. Әрбір кезеңде ойлануға, қиялдауға тура келетін жаңа міндеттер туып отырады.
Музыканың - бала денсаулығына әсері.Есту мүшелері қабылдайтын музыка адамның бүкіл аңзасының жалпы жағдайына әсер етеді, қан айналымында, тыныс алуда өзгерістер туғызады. В.М.Бехтерев осы ерекшеліктерді атап көрсете келіп, егер музыканың ағзаға әсер ету механизмін анықтаса, онда әуенге деген сезімді туғыза немесе оны бәсеңдетуге болатынын дәлелдеп береді. Мажорлық және минорлық сарындардың ағза жағдайына қаншалықты әсер ететінін зерттей келе П.Н.Анохин музыкалық әуен, ырғақ және басқа компоненттерін тиімді пайдаланса адамға жұмыста да, демалыс кезінде де пайдалы деген тұжырым жасады. Музыкалық әсердің физиологиялық ерекшеліктері жөнінде ғылыми деректер музыканың бала тәрбиесіндегі ролін материалистік тұрғыдан негіздеп беруде.
Ән айту дауысты жетілдіреді, дауыс желбезегін бекітеді, сөзді дұрыс айта білуге үйретеді (логопед - дәрігерлер тұттықпаны емдегенде ән айту тәсілін қолданады), вокальдық-дыбыс координациясын қалыптастыруға көмектеседі. Ән салушылардың өз тұлғасын дұрыс ұстауы тынысты реттеп, тереңдете түседі.
Музыкамен қимылдың өзара байланысына негізделген ритмикамен шұғылдану баланың тұлғасын, жеңіл жүгіретін қасиетін қалыптастырады. Музыкалық шығарманың динамикасы мен екпіні тиісінше қимыл шапшаңдығын, оның ауырлығын, амплитудасын, бағытын да өзгертіп отыруды талап етеді.
Осыбаяндалған барлық қағидалар балабақшадағы музыкалық тәрбиенің міндеттерін айқындап беруге мүмкіндік туғызады, бұл қағидалар баланың жеке басын жан-жақты және үйлесімді тәрбиелеудің жалпы мақсатына бағындырып, музыкалық өнердің өзгешелігі мен мектеп жасына дейінгі балалардың жас ерекшеліктері ескеріліп құрылады:
1. Музыкаға деген сүйіспеншілік пен құштарлықты тәрбиелеу. Бұл міндет баланың естіген шығармаларының мазмұнын тереңірек сезіп, түсінуіне көмектесетін музыкалық қабылдағыштығын, музыканы есте ұстау қабілетін дамыту жолымен шешіледі. Музыканың тәрбиелік ықпалы жүзеге асырылады.
2. Балаларды алуан түрлі музыкалық шығармалармен таныстырып, олардың музыкалық әсерлерін байыта беру керек.
3. Балаларды музыканың ең қарапайым ұғымдарымен таныстыру, музыка тыңдау, ән айту, музыкалы-ырғақты қимыл, балалардың музыкалық аспаптарында ойнау саласындағы дағдыларын дамыту қажет.
4. Эмоциялық әсер алғыштығын, сенсорлық қабілеттері мен биік дыбыстарды айыра білуін, ырғақ сезуін жетілдіріп, әншілік дауыс пен қимылдарын әрлендіре түсуі керек.
5. Ән айтудың қарапайым түріне және қимыл әдістеріне үйрете беру, бұл істе музыкаылық шығармалардың табиғи және әсерлі орындалуын қадағалау керек.
6. Алған әсерлері мен музыка жөніндегі ұғымдары негізінде музыкалық талғамы пайда болған балалардың алғаш көрінуіне жәрдемдесу керек, ол үшін алдымен олардың музыкалық шығармаларды таңдауына, содан соң бағалай білуіне көмектескен жөн.
7. Музыканың балаларға түсінікті барлық түрлерінде: ойындар мен хороводтарда тәндік бейне беруде; үйренген би қимылдарын өздері тапқан жаңа үйлесімдерге пайдалану; ойдан шығарған шағын әндер мен қайрымдарды айтуда шығармашылық белсенділікті дамыта беру керек. Сонда дербес, үйренген репертуарды күнделікті өмірде қолдануға деген инициатива мен талпыныс, музыкалық аспаптарда ойнауға, ән салып, би билеуге деген құлшыныс қалыптасады.
Баланың қабілеті белсенді музыкалық оқу қызметіндедамиды. Баланың жас ерекшелгін ескере отырып, музыкалық қызметтің, баланың ең жас шағынан бастап дұрыс ұйымдастырып, бағытқа салу - педагогтың міндеті. Өйтпеген күнде дамуда кенжелеп қалушылық болатыны байқалады. Мәселен балаларды музыкалық дыбыстарды биіктігіне қарай айыра білуді үйретпесе, ондай балалар 7 жасқа толғанша өзінен кіші бала әлдеқайдаоңай орындайтын тапсырманы орындай алады.
Музыкалық дамудың неғұрлым елеулі ерекшеліктері мыналар:
Есту сезімі, музыкалық есту қабілетті;
Әр түрлі сипаттағы музыкадан эмоциялық әсер алғыштығының сапасы мен деңгейі;
Ән айту, музыкалық-ырғақ орындаудағы қарапайым дағдылары, қимылдары;
Жас жағынан дамудың жалпы тенденцияларына тоқталайық.
Екі жасқа толғанда.Музыканы қабылдағанда балалар жарқын контрасты эмоциялар көрсетеді: көңілді жадыраушылық немесе сабырлы күй танытады. Есту түйсіктері едәуір сараланған болады: бала жоғарғы немесе төмен дыбыстарды, қатты және бәсең үнді, тіпті тембрлік реңкті айыра біледі (металлофонда немесе барабанда ойнайды). Әнді саналы түрде қайталап айтатын алғашқы интонациялар пайда болады; бөбек әндеткен ересек адамға қосып, әннің музыкалық сөздерінің аяғын оған ілесе қайталайды. Ең қарапайым қимылдар жасауды меңгереді: музыка әуеніне ілесіп алақанын соғады, аяғымен еденді тықылдатады, дөңгеленіп билеген болады.
Үш және төрт жасқатолғанда. Балалардың сезімталдығы артады, заттар мен құбылыстардың, оның ішінде музыканың қасиеттерін дәлірек айыра алатын болады. Әр баланың есту сезіміндеөзіне тән ерекшеліктері байқалады. Мәселен, кейбір бөбектер қарапайым әуенді дәл қайталап айта алады.Жетілудің бұл кезеңі баланың дербес әрекетке ұмтылатындығымен сипатталады. Енді ол әр жағдайды айта берудің орнынасолардың басын құрап, байланыстыра сөйлейтін, бейнелі ойлайтын болады, қол-аяқ бұлшықеттері нығаяды. Баланың музыкамен шұғылданғысы келеді, белсенді іс-әрекеті басталады. Төрт жасқа толар шағында балалар ересектердің азғана көмегі арқылы шағын әнді орындай алатын дәрежеге жетеді. Сондай-ақ олар билеуге, ойнауға мүмкіндік беретін түрлі қимылдар жасауға қалыптаса бастайды.
Бес жасқа толғанда. Бұл - балалардың көп нәрсені білуге құштар шағы. Неге?, Неліктен? деген сұрақтарды көп қоятын шағы. Бөбек құбылыстар мен оқиғалар арасындағы байланысты ажырата бастайды, қарапайым тұжырым жасай алады.Ол өте байқағыш келеді: Музыканың көңілді, қуанышты, сабырлы екенін; дыбыстардың жоғары, төмен, қатты ақырындығын; пьесадағы екі бөлімді (біреуі тез, екіншісі баяу), әуеннің қандай аспапта ойналып тұрғанын (рояль,скрипка,баян) ажырата біледі. Бала әнді қалай айту, қол ұстасып, ән салып жүріп билеуде қалай қимылдау керектігін, шапшаң бидің қалай орындау керектігін түсінеді.Бұл жаста дауыс ашық, құбылмалы сипат алады. Ән интонациялары тұрақтана бастайды, бірақ әлі де болса ересек адамның тұрақты демеп отыруын керек етеді. Вокальдық - есту қабілеттері үйлесе бастайды.
Қозғалыстың негізгі түрлері - жүру, жүгіру, секіруді балалардың меңгеруі оларды ойындар мен билерде кеңірек қолдауына мүмкіндік береді. Кейбіреуі рольді орындағанда (мәселен сюжеттік ойында) басқаларға еліктемеуге тырысады. Енді біреулері өзінің бейімі мен қабілетіне қарай істің тек бір түріне ғана ықылас қояды.
Алты және жеті жасқа толғанда.Бұл - балаларды мектепке дарлайтын кезең. Музыкатуралы алған білімдері мен әсерлері негізінде балалар енді тек сұраққа жауап беріп қоймай, сонымен қатар музыкалық шығармаға өзінше сипаттама бере алады, музыканың бейнелеу құралын таладай біледі, музыка әуеніндегі әр түрлі сарындарды сезіне алады.
Бала музыкалық бейнені тұтас күйінде қабылдауға қабілетті, ол оның төңіректегілерге деген эстетикалық көзқарасын қалыптастыра түсу үшін өте маңызды. Бірақ талдау қызметі тұтас қабылдауға зиян келтіреді деген мағына туа ма? Осы орайда балалардың сенсорлық қабілеттері мен музыканы қабылдау қасиеттерін байқау үшін жүргізілген зерттеулер онда қызықты заңдылықтың бар екенін көрсетеді. Егер зейін қоя тыңдау, бөліп қарау, музыкалық тілдің ең жарқын құралдарын айыра білу міндеттін алға қойсақ, онан музыканы қабылдаудағы қабілеттілік кеммімейді екен. Бала бұл ерекшеліктерді бөліп ала біледі және оларды есінде ұстай отырып, музыканы тыңдағанда, әндер мен би қимылдарын орындағанда белгілі бір образға сай қимыл жасай алады. Мұның өзі оның музыкалық-есту қабілетінің жетілуіне, ноталар бойынша ән салуға қажетті дағдыларды меңгеруіне көмектеседі.
6-7 жастағы балалардың дауысы бұрынғыдан да бекіп, диапозоны кеңейді, әншілігі айқындалады, дыбысы айшықтанады.
Енді әндер мен билерді, ойындарды өз бетінше, шығармашылық тұрғыда орындайды. Музыкаға деген жеке ынтасы мен қабілеті айқын көріне бастайды.
Сұрақтар мен тапсырмалар
1. Музыканың өнер ретіндегі ерекшеліктерін сипаттап беріңдер.
2. Баланы эстетикалық жағынан дамытудағы оның адамгершілік бейнесін, ақыл-ой қабілеттері мен денсаулығын қалыптастырудағы музыканың рөлі қандай?
3. Баланың музыкалық қабілетінің негізгі белгілерін атап беріңдер.
4. Балалардың музыкалық дамуындағы жас ерекшеліктері немен айқындалады?
4.1. Музыкалық оқу қызметінің мазмұны мен көлемі.
Жоспар:
1. Музыкалық тәрбие беру бағдарламасының сипаттамасы.
2. Музыкалық оқу қызметін ұйымдастыру және музыкалық репертуарлар.
3. Музыка оқу қызметін ұйымдастырудағы музыка жетекшісі мен тәрбиешінің ролі
1. Балалар бақшасындағы тәрбие бағдарламасы - бүкіл тәрбие жұмысын балаларды жан-жақты дамытуға, оларды мектепке дарлауға бағыттайтын мемлекеттік құжат.
Музыкалық тәрбие бағдарламасы мына ережелерді ескере отырып жасалған:
Қазіргі дәуірмен тығыз байланыстырылады; бағдарламаның бүкіл материалы, оның репертуары және балалар іс-әрекетінің ұйымдастырылуы педагогика ғылымы мен практиканың осы күнгі талаптарына сай болады;
Баланың жеке басын, оның музыкалық ынтасын, қажеттерін, қабылетін қалыптастыру процесі бірте-бірте және жүйелі түрде жүргізіледі;
Әр жастағы балаға музыкалық білім беру ісі оларды жоспарлы түрде мектепке даярлау мақсатымен ұштастырыла жүргізіледі.
Бағдарламаның материалы іс-әрекет түрлеріне қарай бөлінеді (ойын, сабақ,еңбек, қам-қарекет) және балалардың жасына қарай жеті топқа сай келеді (екі бүлдіршіндер тобы,екі кіші топ, бір орта топ, бір үлкен топ және мектепке даярлау тобы).
Түсінік хатта эстетикалық тәрбиенің маңызы ашып көрсетіледі. Дәл сонда музыкалық тәрбиенің де жалпы бағыты берілген, балалар бақшасындағы балалардың кіші топтарданбастап үлкен топтарға дейінгі музыкалық жетілу динамикасы көрсетілген, сондай-ақ балалардың мектепке бару кезіне дейінгі музыкалық жетілуінің шамамен алған дәрежесінің сипаттамасы келтірілген.
Ойын - мектеп жасына дейінгі балалар қызметтің негізгі түрі, оған хороводтар, сюжеттік-рольдік әндер, қимыл ойындары енуі мүмкін. Музыкалық-сенсорлық қабілеттерді дамытатын музыкалық-дидактикалық ойындар шағын бөлім етіп өз алдына бөлек көрсетілген.
Мерекелер мен ойын-сауықтарқатарына тәрбиешілердің шығармашылық инициативасы мен балалардың белсенділігі жағдайында музыкалық-эстетикалық тәрбиенің зор міндеттерін шешетін көркем музыканың көптеген түрлері мен жанрлары енеді.
Музыканы баланың күнделікті өміріне енгізу де осы міндеттерді шешуге қызмет етеді. Таңертеңгі жаттығу кезінде, серуенге шыққанда, еңбек еткенде, ана тілі жөніндегі, табиғатпен таныстыру жөніндегі сабақтар кезінде де музыка бірге жүреді.
Музыкалық оқу іс- әрекеттері - балаларға тәрбиелеудің, оқытудың, жетілдірудіңнегізгі формасы - ол мектеп жасына дейінгі балалардың жас ерекшеліктеріне қарай жасалынған бағдарлама бойынша талаптарға енгізіледі.
Жас ерекшеліктері.Балғын шақтағы бірінші кіші топ (2 - 3 жастағы балалар).Мұндағы жұмыс бағдарлама бойынша жүйелі сабақтар ретінде жүргізіледі; оларда бүлдіршіндердің эмоциялық белсенділігі мақсатты түрде дамытылып, олардың музыкалық қызметке бұдан былайғы қатысуы үшін алғы шарттар жасалады.
Балғын шақтағы екінші топ (3 - 4жастағы балалар). Балаларға музыкалық тәрбие беру бағдарламасына музыканы тыңдау, ересектерге ілесіп ән салу, музыкаға ілесіп ойын және би қимылдарын жасау сияқты, баланың музыкадан алатын айқын әсерлеріне негізделегн ең қарапайым талаптар енгізілген.
Одан кейінгі ортаңғы(4-5 жас) және ересек топтар (5 - 6жастағы балалар). Аталған топтардағы ұйымдастырылған оқу қызметібалаларды оқыту бағдарламасы құрлымы жағынан бірдей және оларға мыналар қамтылған:
Музыкалық тәрбиенің міндеттері.Музыкалық қызметтің жекеленген түрлері: музыка тыңдау, ән айту, балалардың музыкалық аспаптарында музыкалық-ырғақ қимылдарын келтіру және ойнау (әзірлік тобындағы және көбінесе үлкен топтардағы балалар үшін) жөніндегі бағдарламалар;
Музыкалық қызметтің барлық түрлері бойынша (бірінші кіші топтан басқа) әр тоқсанға бөлінген репертуар.Жасына қарай бөлінген әр топтағы балаларға музыкалық тәрбие беру міндеттері күрделеніпберілген мына кестенң көріп шығыңыздар.Егер балалардың жасына қарай музыкалық тәрбиеге қойылатын міндеттерді салыстыратын болсақ, онда мыналарды атап айтуға болады:
Балалардың жасына қарай бөлінген топтарда жүргізілетін жұмыстың бәріне де бірыңғай міндеттер шешіледі, олар бірте-бірте күрделендіріп отырады, осы арқылы мектеп жасына дейінгі балаларды музыкалық тәрбиелеу мен жетілдірудегі сабақтастықты қамтамасызетіледі. Музыкалық қызметтің негізгі түрлерінің аясы (музыканы тыңдау, ән айту,музыкалық-ырғақтық қимыл) ән, ойын, би шығармашылығы элементтерін, балалардың музыкалық аспаптарынада ойнауды енгізу есебінен кеңейтіледі, сөйтіп, балаларға музыкалық білім элементтерін үйретуге мүмкіндік туады.
Музыкалық тәрбие мен білім беру міндеттері оқу барысында шешіледі. Балаларға музыка туралы әңгіме айтылады, жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы,шығарманың формасына, бір-бірінен бөлектігі айқын байқалатын бөлімдері мен фразаларына олардың назарын аудартады. Балалар кейбір түсініктерді, мәселен: музыкалық кіріспе, бастама мен қайырма, музыкалық фразатағы басқа түсініктерді ұғып, жаттап алады.
Басты міндет музыканы, әнді, қимылдарды аспаптарда ойнауды игеру саласындағы әрекеттерді дағды мен шеберлікті іс жүзінде меңгеру. Егер балалар тапсырманың мән мағынасын жақсы түсінсе, оны оңай орындайды. Мәселен, әсерлі шығуы үшін бесік жырын дауысты қатты шығармастан, асықпай,сазды орындаған жөн. Балалар бұған дағдылана отырып әннің мазмұнын, музыкасының сипаты және орындалуы туралы біршама мәлеметтер алады.Музыкалық білім мәлеметтерін шартты түрде жалпы және арнаулы сипаттағы мәлеметтер деп білуге болады.
Жалпы музыкалық сипат музыкалық оқу қызметінің барлық түрімен (ән айтумен, қимыл т.б.) байланысты.
Музыка әр қашан да алуан сезімдерді бейнелейді, бір нәрселер жайында баяндайды, ол өзінің сипаты жағынан әр түрлі;музыка дамып отырады, өзгеріп отырады, онда бір-біріне ұқсасжәне бір -біріне қайшы үзінділер, соған орай бір- біріне өзгеше білімдер, музыкалықфразалар, бастама, қайырма бар екенін байқауға болады. Музыканың мазмұнын бейнелеп, сарының білдіретін өз "тілі", өз құралдары болады.
Арнаулы сипаттағы мәлеметтер қызметтің нақты бір түрімен байланысты болады: ән айтуды үйреткенде балаларға мынандай түсініктер беріледідауыстың естілу сипаты туралы (созыңқы, үздік -үздік, сазды, жеңіл);дикцияның дұрыстығы туралы (анық, айқын, бейнелі). Әуен сызығы туралы- әуен қалыптан жоғары көтеріледі немесе төмендейді, дыбыстар қайталанады немесе біреуі биік те, екінші біреуі төмен болады. Метр ырғағы туралы -дыбыс қысқа немесе ұзын болады.
Музыкалық ырғақты қимылдар үйретілгенде мынандай түсініктер беріледі:
Музыканың сипатына сай қимыл сипаты туралы (сергек, нық, біркелкі жүру, жеңіл екпінде жүгіру т.т.музыкалық шығармалардың ырғақ, екпін, динамикалық өрнек бояуына байланысты формуласы туралы (жедел,баяу, ақырын, аттырақ және т.т. би қимылдарының элементтері туралы (құбылмалы адым, жел т.т.) қайта тұру туралы (саптар, колонналар т.т).
Бұл мәліметтер бағдарламада ғана емес, сонымен қатар практикалық жаттығуларда да (әндік және музыкалық - ырғақтық)берілген, олар оқыту барысын неғұрлым жеңілдетеді.
Бағдарлама бойынша музыканы тыңдағанда, ән айтқанда, қимылдар және аспаптарда ойнағанда балалардың дағдыланып, шеберлікке үйренуіне көмектесетін нақты іс - қимылдарының белгілі бір көлемі енгізілген. Әрине, бағдарламадаосы қызметтің әрбір түрі бойынша музыкалық әнердің әр түрінің негіздеріне сәйкес және балалардың қабылдауы мен орындауында олардың жас ерекшеліктері ескерілген.
Хор өнері вокалдық -хор негіздерін.Вокальдық дағдылар (дыбыстын шығуы, дикция тыныс алу мен хор дағдыларын (бір келкілік, интонациямен ансамбльдің тазалығы, екпінділік, динамикалық, темберлік жағынан үйлесімділігі) ескеріле отырып құралады.Бұл істе мектеп жасына дейінгі балалардың дауыс ерекшеліктері ескеріледі.
Мектепке дейінгі музыкалық тәрбие берудің міндеттері:
Жас ерекшеліктеріне байланысты топқа бөлу.
1-ші кіші топ
2-ші кіші топ
Орта топ
Ересек топ
Мектепкедаярлық тобы
Музыканы қабылдау мен эмоциялық әсер алғыштықты жетілдіру
Музыкаға, алғашқы әсербілдіру, онызейін қоя тындау жеке шығармаларды тани білудіжетілдіру
Музыкалық әсерлерді байыту, музыка тыңдауға, оның әуеніндегі өзгерістерді айыра білуге тәрбиелеу.
Музыкаға деген ынта мен сүйіспеншілікті, оны тыңдауға, музыкалық әсерлердібайыту,музыкалық сенсорлық қабілеттерді жетілдіре беру.
Музыкалық әсерлерді кеңейту, музыка құралдары арқылы төңірекке, туған табиғатқа, эстетикалық көзқарас тәрбиелеу, әр түрлі сипаттағы музыкадан әсерленуге тәрбиелеу, жоғары дауыс, ырғақ, тембрлік есту қабілеттерін жетідіру.
Музыкаға деген тиянақты ынта мен сүйіспеншілікті тәрбиелеу, бірлесіп ән,би орындау, ортақ табысқа қуану, эмоциялық әсерге бөлінгіштікті әуеден ести білу қабілетін, ырғақты, тембрлікжәне динамикалық есту, музыкалық есту қабілетін жетілдіру.
Музыкалық - орындау қабілетінің жетілдірілуі
Ән айту интонация, қимылдың ырғақтылығы қимылды музыка мен үйрестіре білуді жетілдіру,
Дауыстын ән болып естілуін, музыкаға ілесіп жасау, қарапайым қимыләсерлі және ырғақты болуын жетілдіру.
Әншілікдауысты,музыкаға ілесіп жасалатын қимыл әсерлігі мен ырғақты болуын жетілдіру металлофонда ойнай бастауға үйрету.
Әншілік дауысты ырғақ сезуді жетілдіру металлофонда ойнауды үйрету, шығармашылық белсенділікті би қимылын өзі ойлап табуын, кішкене қайырмалар мен әндердің әуенін белгілеуге тырысу қолдап ынталандыру.
Әншілік дауысты, әнді әсерлі айтып, биді бейнелі және ырғақты орындауды, балалардың түрлі музыкалық аспаптарында ойнай білуін жетілдіріп шығармашылық қабілетін кеңейте беру.
(1 кесте)
Музыкалық ырғақты қозғалыстар музыканың көркем бейнелерін қабылдауды және оларды қимыл арқылы бейнелеуді жетілдіру негізінде құралады. Осынан келіп бағдарламада музыкалық ырғақтық дағдылары мен бейнелі қимыл дағдыларының көлемі ескерілген.
Музыкалық ырғақ дағдыларына эмоциялық әсерге бөленушілікті жетілдіруге арналған жаттығулар, музыкалық образдарды, олардың сипаттының ауысуынан, шығарманың құрылымындағы бөлімдердің, формалардың ауысуынан, сондай-ақ метр ырғақтың, динамикалың және екпіндік өзгерістерден туатын әсерлер енеді.
Бейнелі қимыл дағдылары өнердің әр түрімен байланысқан. қимылдардың негізгі түрлері (жүру,жүгіру, секіру), жаттығулық жаттығулар және сап түзеу, дене шынықтыру жаттығулар саласынан алынған. Халықтың, сәнді билердің және характерлі бидің ең қарапайым элементтері би саласынан іріктелініп алынған. Бұлардың басқа драмалық, сюжеттік бейнелік қимылдар да, іріктелініп жүр.
Балалар музыкалық аспаптарында ойнауға үйретудің мазмұны түрлі аспаптармен, олардың құрлысы мен таныстыру болып табылады. Балалар шағын ансамбльге қатыса отырып, дербес және ұжымдық дыбысты дұрыс шығару дағдысын меңгереді.
Музыканы тыңдау бағдарламасымузыкалық шығармаларментанысуды және музыканы қабылдау дағдысын жетілдіру ісін қамтиды.
Балаладың музыкалық тәжірбиесі байиды. Олар халық музыкасының түрлі жанрларымен, классиктердің және осы күнгі композиторлардың үндерімен және пьесаларымен танысады. Балалардың музыкалық әсерлері молаяды.
Музыканы қабылдау дағдыларын меңгеру музыканы тыңдау мәдинетініңалғашқы негіздері шығарманы аяғына дейін тыңдау, оларды танып, формасын (кіріспе, бөлім) айыра білу, вокальдық музыканы аспаптық музыкадан, олардың түрлі жанрларын(би, лирикалық,салтанатты-қаһармандық) бір бірінен айыра білуге қалыптастырады.
1. Мектеп жасына дейінгі педагогиканың теориясымен практикасы музкалық қызметті ұйымдастырудың мынадай формаларын айықындап береді; сабақ, музыканың мерекелер мен ойын- сауықта, ойында, дербес және басқа қызметтерде пайда болуда. Музыкалық оқыту - қызметі - белгілі бір жастағы балалардың бәрі бір мезгілдеқатысатын оқу процесінің көлемі. Олар топ болып ән айтады, ойнайды, билейді. Бәрі бірдей тебіреніс - толғанысқа бөленіп, ортақ іс атқаруға талаптанған балалар әрқайсыcының ісінің сәттілігі мен сәтсіздігін - бүкіл ұжым ісінің сәттілігі мен сәтсіздігі деп біледі. Бұл,сөз жоқ, балалардың музыкалық қызметін ұйымдастырудың тиімдірек формасы болып табылады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың музыкалық қабілеттері ересектермен және өзге балалармен бірлесе қызмет істеуінен көрінеді. Педагог әр баланың жеке басының жетіленуіне дәйекті әдістемелік тәсілдерді қолдану, бүкіл ұжымға ортақтандыру арқылы ықпал жасайды. Бұл ретте арта қалушының қиыншылықтарды жеңіп, тез үлгерілуіне көмектесетін құрбы - құрдастарының үлгілі істері пайдаланылады.
Сабақттар музыкалық қызметтің барлық түрі бойынша жасалған бағдарламаға сай жоспарлы жүргізіледі. Педагог материалды бірнеше сабаққа бөле отырып, олардың әрқайсысын әрі дербес педагогикалық, әрі тұтас педагогикалық процестің бір бөлігін қамтитындай етіп ұйымдастырады. Балаларды сонымен қатар келесі сабақтарда не жайлы айтылатына онда қандай әнді үйренетіндігіне мерекеге қалай әзерлену керектігіне т.б еліктіру де маңызды. Сабақтың қай-қайсысыболсада өткен және алда жүргізілетін сабақтармен байланысты болуы тиіс. Оқу процесін ұйымдастырудың мынадай бір үлгі сызбасынбелгілей кетуге болады; жаңа материалмен танысу, ішінарамеңгерілген шығарманы түгел үйрену алған білімдерді тиянақтау.
Оқу іс - әрекеті алмасып отырады; балалар ән айтады, билейді, ойнайды, музыка тыңдайды.
Бұл педагогқа белгілі қиыншылықтар туғызады, өйткені ол балалардың назарын музыка аспаптары әуендерінің ауысына байланысты бағыттап отырады. Әр түрлі эмоциялық және қимыл арқылы орындалатын тапсырмаларды ұштастыра білу жетекшісінің оқутуды білікті әрі алуан түрлі етіп жүргізуіне жәрдемдеседі.
Сабақтарды ұйымдастыру балалардың жас ерекшеліктеріне қарай белгіленеді және ересек адам мен бала арасындағы қарым - қатынастың өзгере бастауымен айқындалады. Педагог тапсырмаларды бірте - бірте күрделендіріп, әдістерді түрлендіре, сабақтаррды жоғары топтағы балалардың анағүрлым белсенді және өздігінен қызмет істей алатындай дәрежеде болуын ұйымдастырады.
Жұмыс барсында туатын талаптарды ескере отырып,педагог дербес сабақ қатыпағандықтан өзін қалай ұстауды ұмытып,қысылады, ұжымдық қимыл-ырғақтын шет қалып қояды. Мұндағы жалпы сабақтан кейін қысқа уақыттық жеке сабақтар (2-3 минуттық) өткіген жөн. Педагог баланың артта қалу себептерін анықтайды, ән айтудың, қимыл жасаудың кейбір тәсілдерін түсіндіреді және көрсетеді, оған белгілі бір тапсырманы орындау арқылы жаттықтырады. Артта қалған баламен 3-4 рет сабақ өткізгеннен кейін ол ұжымда белсенді бола бастайды. Бірақ солай бола тұрса да педагог оған назар аудара жүріп қажет болған жағдайды жеке сабақтарға тартады.
Балалардың музыкалық аспаптарда ойнаудың қайсібір шығарманы басқалардан жасырыпүйренуіне т.б көмектесу қажет болған жағдайда шағын топпен сабақтар өткізілуі мүмкін.
Шағын топтармен және жекелей сабақтар өткізу сирек кездеседі, олар қажеттілік туғанда және бұған тиісті жағдай болғанда ғана өткізіледі.
Мерекелер мен ойын-сауық. Балалардың музыкалық қызметін ұйымдастыру формасы сияқты мерекелер мен ойын-сауықтар театрлық-ойын, көркем сөз, бейнелеумен ұштасып, тәрбиенің маңызды адамгершілік-эстетикалық міндеттерін шешуге көмектеседі.
Әндер айту, мерекелік сап алмастырулар, хороводтар және би оларды ортақ қуанышқа бөлейді. Шағын топ өнер көрсеткенде қалғандары жолдастарының табысына қуанып мәз болысады. Ересектердің қатысуы: музыка жетекшісімен щығармалардың әсерлі орындалуы, жүргізушінің тапқырлығы, барлық тәрбиешілердің орынды, шебер әрекет жасауы, ата-аналардың ду қол шапалақтауы-осылардың бәрі балалардың музыкалық іс-әрекеттерінің қалыптаса түсуіне көмектесетін қажетті шарттар.
Қуанышты көңіл кұй туғызуда балардың өнер көрсетуін ұйымдастыру және орындалатын әндердің, билердің, хороводтардың қиындық дәрежесі аз роль атқармайды. Егер балалар материалды жақсы меңгеріп, оларды қиналмастан орындаса, онда мектеп жасына дейігілергетән ерінділік жағдайы туады. Бірақ, амал не, кейбір педагогтар мерекелік ертеңгіліктерді ересектерге қызықты болатындай етіп жасауға тырысады.Ондай ертеңгіліктер де әлі толық меңгеріліп болмаған және бағдарламалық талаптарға сай емес жаңа материалдар көп орындалады.
Ертенгілік басталар алдында өткізілетін сабақтар дұрыс жоспарлануы тиіс. Мәселен, музыка жетекшісі балаларға элементтері әлі меңгерілмеген жаңа биді үйретуді ұйғарды делік. Сөз жоқ, мұндай үйрету едәуір уақытты, қимылдарын есте ұстауға бірсыпыра күш салуды талап етеді, сондықтан балалар ертенгілкте бұл биді едәуір қиналып орындайды. Ал егер би элеметтері менгерілген болса, онда онда балалар оны ықыластана, қуана орындайды. Демек, мерекеге әзірлікті музыкалық дамудағы жоспарлықты бұзбайтындай, балаларға ауыртпалық түсірмейтіндей, жалпы жұмыс кестесін бұзбайтындай етіп ұйымдастыру керек.
Балалар бақшасындағы ойын-сауық өзінің тақырыптары мен ұйымдастырылуы жағынан алуан түрлі. Кейбір ойын-сауық түрлерінде орындаушылар ересектер болғанда балалар көрермендер ретінде қатысады. Өзгелерінде балалар өздері билейді, ән айтады, тақпақ оқиды, ертегілерден инсценировка орындайды т.б қимыл-әрекеттер жасайды. Ал кейде балалар мен ересектер бірге өнер көрсетеді. Ойын-сауықтарды әзірлеу кезінде балаларға шамадан тыс қиындық келтірмейтіндей, қосымша салмақ түсірмейтіндей етіп ұйымдастырған жөн. Спектакельдердін көрсету кезінде музыка тек қимыл - әрекеттерді сүйемелдеп әсерлендіріп отырады.
Музыкалық шығармаларды Музыка және табиғат, Ертегі және музыка, Халық әні, Оркестерді тыңдайық, Музыкалық жұмбақтар сияқты белгілі бір тақырыптарға немесе қандай да бір композитордың (П.Чайковскийдің, Д.Кабалевскийдің) шығармашылығына негізделген концерттерге енгізген дұрыс.
Ойын- сауықтарда көркем суреттермен безендіру тәсілін пайдалану балалар қиялында қызықты, ғажайып құбылыстар туғызады, қызықтыра түседі.
Ойын-сауық кезінде музыканы қабылдау көбінесе балалардың орындаушы, тыңдаушы немесе көрермен екендігіне байланысты. Бірінші жағдайда,әлбетте, олардың белсенділігі артады, ал екінші жағдайда бұл белсенділік олардың қандай әсерге бөленіп отырғанынан көрінеді және мұқият, ұйып тыңдауынаң, оған қайтарған жауаптары мен берген сұрақтарынан байқалады. Пьесаның, ертегінің барысында еліккен балалардың Құйындатқан желдей дуылдасуы, поезд келе жатқандай ырғақпен еденді тыпылдатуы т.б әрекеттержасаулары, қысқасы, ойын-сауық музыкалық қызметті ұйымдастырудың қызықты, тәрбиелік формасы болып табылады, өйткені ол балалардың көңілін көтереді, қуанышқа бөлейді, өздерін дербес және шығармашылық тұрғыдан көрсетулеріне меңзейді.
Музыка-балалар бақшасының күнделікті өмірінде. Түрлі ойындар, әр түрлі сабақтар сейіл, таңертеңгі жаттығукезінде ойналатын музыка белгілі дәрежеде балалрдың көнілін көтереді, танымдарын тереңдетеді, ортақ тебіреніске бөлейді, ізектілікке тәрбиелейді. Бұл істі ұйымдастыруда тәрбиешіден үлкен шеберлік, тапқырлық, жан-жақты шығармашылық көзқарас талап етеді, сонда ғана ол балалардысол сәтке лайық әнді айтуға, грамжазбадан шығармалар тыңдауға, бірге билеуге баули алады.
Таңертеңгілік жаттығуда музыка анағұрлым жоспарлы түрде қолданылады. Онда грамжазбада немесе фортопианода ойналып, жазып алынған әндер мен марштар тағы басқадай шығармалар ойналады. Мұнымен қатар тәжірибе көрсеткендей музыкалық құрал ретінде өзіне тән ырғақты жасайтын бубен аспабы кеңінен қолданылады. Осының бәрі балалардын жүрісі мен жүгірісін жетілдіруге көмектеседі, мүсін-сынбаттын, қимыл-үлесімі мен қозғалыс шектестігін жақсартады.
Балалардың жеке шығармашылық музыкалық қызмет.Дербес музыкалық қызмет балалардың өз инециативасынан келіп туады. Әр бала музыкалық сабақта естіп білгендерін өзінше бейнелуге тырысады, би элементін қайталайды немесе музыка асбабына сәйкес әуен таңдайды. Мұндай жаттығулар сабақтардың жалғасы іспеттес болып келеді, оларды өздігінен оқып үйренудің элементтері деп қарауға болады. Егер педагог баланы оқыту үстінде ғана дербес іс қимылы мен сабаққа баули алса, онда ол екі арада байланыс орнайды. Мәселен, балаларға өзіне ыңғайлы дауыс мәнерінен музыканың сүйемелдеуінсіз ән айтуды немесе қайсібір сап түзеудің хоровод түрін өздері ойлап табуын ұсынады. Балалар, әсіресе, мерекеден, ойын-сауықтардың, музыка сабақтарынан, телевизия хабарынан тағы басқалардан алған әсерлері негізделген сюжет-рөлдік ойындарда өздерін ерекше түрде көрсете алады. Тәрбиеші балалардың ойындарын қадағалай отырып, олардың әрқайсысын-ынта талабы мен қабілетіне қарай жетекшілік етеді. Олардың дербес шығармашылық қызметіне қамқоршы болады сонымен қатар бөлмеде балалар музыка ойнап, еркін қимылдай алатын орынды белгілеу, жеткілікті ойын материалдарын іріктеп алу сияқты тиісті жағдайлар жасау керек. Дербес музыкалық қызмет сабақ үстінде оқытудың, мерекелер мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Есенова Д.К
Есмаганбетова Ш.К.
Маулетова А.А.
МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРҒА
МУЗЫКАЛЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУ
ҚОСТАНАЙ 2017
УДК 373
ББК 74.102
Е 79
Авторлар: Ш.Қ.Есмаганбетова - өнер кафедрасының аға оқытушыcы
Д.К.Есенова - № 61 бөбекжай-бақшасының музыка маманы
А.А. Маулетова - Астана қаласы №1 Балалар музыкалық мектебінің оқытушысы
Пікір жазғандар: Б.А.Смагулов - МКҚК Қарағанды қаласы №1 өнер мектебінің оқытушысы., ҚР мәдениет қайраткері
З.К.Берсугурова - Қостанай қаласы әкімдігінің білім бөлімінің №61 бөбекжай - бақшасы директоры.
М.С.Сапиева - педагогика ғылымдарының кандидаты, Өнер кафедрасының меңгерушісі.
С.А.Байжанова - педагогика ғылымдарының кандидаты, Бастауыш пен мектепке дейінгі білім кафедрасы доценті.
Е79 Д.К.Есенова.
Мектеп жасына дейінгі балаларға музыкалық тәрбие беру: оқу құрал Д.К.Есенова, Ш.Қ.Есмаганбетова, А.А. Маулетова. - Қостанай: ҚМПИ, 2017 - 199 б.
ISBN 978-601-7934-23-1
Бұл оқу құралы студенттерге мектеп жасына дейінгі музыкалық тәрбие беру әдістерін үйретумен қатар танымдық ақпарат береді.
5В010100 Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу мамандығында дәріс алушы студенттерге арналған және 5В010600 Музыкалық білім мамандығы студенттері мен дәріс беруші оқытушыларға көмекші құрал ретінде пайдалануға ұсынылады.
Қостанай мемлекеттік педагогикалық институтының Ғылыми кеңесінің шешімімен баспаға ұсынылды.
УДК 373
ББК 74.102
ISBN 978-601-7934-23-1
(C) ҚМПИ,2017
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1МОДУЛЬ. МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРҒА МУЗЫКАЛЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ ЖАЛПЫ ҰҒЫМЫ
1.1. Мектеп жасына дейінгі балаларға музыкалық тәрбие берудің маңызы мен міндеті. ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Музыкалық оқу қызметінің мазмұны мен көлемі. ... ... ... ... ... ...12
1.3. Музыкалық тәрбие беру жолдары. ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 26
2МОДУЛЬ. МУЗЫКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТ ТҮРЛЕРІ
2.1. Ән салу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
2.2. Музыкалық - ырғақты қимылдар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...56
2.3. Музыка тыңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .79
2.4. Музыкалық аспаптар. ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..9 2
3МОДУЛЬ. МУЗЫКАЛЫҚ ОҚУ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ КӨЛЕМІ
3.1. Музыкалық оқу қызметі. ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...98
3.2. Балабақшаның күнделікті өміріндегі музыка. ... ... ... ... ... ... ... 108
3.3. Мерекелік ертеңгіліктердегі музыка. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...120
3.4. Музыкалық ойын - сауықтарды ұйымдастыру және безендіру ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 127
4МОДУЛЬ. ИНКЛЮЗИВТІК БІЛІМ БЕРУ ЖАҒДАЙЫНДА МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ МҮМКІНДІГІ ШЕКТЕУЛІ БАЛАЛАРДЫ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУ
4.1. Инклюзивті білім берудің жалпы ұғымы ... ... ... ... ... ... ... . ... .140
ӘДЕБИЕТ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..146
ГЛОССАРИЙ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 48
МЕРЕКЕЛІК СЦЕНАРИЙЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .154
ӘНДЕР ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 180
КІРІСПЕ
Бала білімді тәжірибе арқылы өздігінен алуы керек. Педагогтың қызметі - оның білімінің, шеберлігінің ұзақ жолды қысқарту үшін, ол жолдан балалар қиналмай өтуі үшін, керек білімді кешіктірмей, кезінде беріп отыру үшін балаға жұмысты әліне қарай шағындап беру мен бетін белгілеген мақсатқа қарай түзетіп отыру керек, - дейді А. Байтұрсынов.
Мектеп жасына дейінгі тәрбиедегі басты міндеттердің бірі - баланың музыкаға деген қызығушылықты, сұранысты, қабілеттілікті, эстетикалық көзқарасы, жалпы рухани - мәдени дамуына ықпал етуші музыка білімініңнегізін қалыптастыру.
Музыка тәрбиесінде белгілі дағдылар мен машықтарды меңгеру арқылы музыка өнеріне қызығушылығы артады. Мекеп жасына дейінгі балаларға музыкалық тәрбие беру оқу әдістемелік құралы 5В010100 Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу мамандықтары студенттері мен 5В010600 Музыкалық білім студенттері мен оқытушыларына қосымша құрал ретінде арналған.Аталған әдістемелік құралы мектеп жасына дейінгі балаларға музыкалық тәрбие берумен қатар,олардың басқа да берілетін тәлім - тәрбие қызметінің одан әрі тиімді болуын қамти отырып,музыкалық тәрбие берудің жаңа жолдарын ескереді.Ұсынылып отырған оқу құралында, мектеп жасына дейінгі балаларға музыкалық тәрбие берудің жалпы міндеттері мен мақсаттарын негіздейді. Балалардың музыкалық қызмет түрлерін ұйымдастыру формалары арқылы адам тұлғасының музыкамен тілдесу нәтижесінде, сәбиге көңіл күй мен нәзіктік сезімдерін қалыптастыру негізінде зеректікті дамыту,ортаға деген ізгі көз қарасын дамытуды көздейді.
Ал, музыканы түсіне шығарма кейіпкерімен бірге жетіле, әсемдік пен әдемілікті сезіне өскен бала қоғамға тек пайдасын тигізетін, ұлттық қазынаны бағалай білетін, саналы да білімді, отан сүйгіш, тәрбиелі, адал азамат болып өсері сөзсіз. Сонымен қатар инклюзивті білім тақырыптарын қамтиды. Мүмкіндігі шектеулі балаларға кешенді түрдегі моральді - психологиялық тәрбие қызметінің көмегімен музыкалық іс - әрекеттер қызметіне оңай бейімделуіне қарастырады. Инклюзивті білім беруді орындау арқылы тең құқылы тұлға болуға мүмкіндік жасайды.Әр модульдағы әдістемелік бағыттар бала тәрбиесіндегі оқу қызметінің талаптарына негізделген. Оқу құралында ертеңгіліктер сценарийінің үлгісі көрсетілген.Балалар әніндерінің нотасы және музыкалық термин сөздер енгізілген.Бүлдіршіндерге музыкалық тәрбие берудегі баланың тұлға ретінде қалыптасуынаықпал етпек.
1МОДУЛЬ.МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРҒА МУЗЫКАЛЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ ЖАЛПЫ ҰҒЫМЫ
0.1. Мектеп жасына дейінгі балаларға музыкалық тәрбие берудің маңызы мен міндеті.
Жоспар:
1. Музыканың жалпы өнерретіндегі маңызы.
2. Баланы жан - жақты дамытуда,музыкалық тәрбие берудің міндеті.
3. Баланың музыкалық қабілетін арттыруда жас ерекшелігінің ескерілуі.
Адамның парасатты ойы мен терең сезім дүниесін бейнелейтін, эмоциялық әсер туғыза алатын жарқын көркем шығармалар жан дүниенің эстетикалық жақтарын қозғап, тәрбиенің қайнар бұлағы мен құралына айналады.Музыканың тағы бір ерекшелігі, Д.Шостаковичтің айтуынша, өзіндік тамаша тіл. Бейнелі, жарқын әуенді, жан-жақты үйлесімді, өзіндік бір ырғақты ұштастыра отырып, композитор өзінің дүние сезімін, айналасына көзқарасын бейнелейді. Мұндай шығармаларды қабыл алғандардың бәрі солар арқылы рухани байи түседі.
Ал бірақ, музыка тыңдаушылардың бәріне бірдей күшпен әсер ете ме? Әлбетте, бірдей әсер етпейді. Бұл - оның тағы бір ерекшелігі. Әр адам музыкаға өзінше ынталы, онымен өзінше әуестенеді, ол музыка жанрының қайсыбіреуіне, өзі ұнатқан композиторына, тыңдаудағы белгілі тәжербиесіне сай жеке бір артығырақ ден қояды. Оқып, жаза білуге, есептеуге, суретсалуға қалай үйренсе, музыканы танып, бағалай білуге, образдардың ширақ дамуын, әр тарап тақырыптардың қақтығысымен тартыстарын және олардың аяқталуын жіті байқап, музыканы зейін қойып тыңдай білуге де дәл солай үйрену қажет. Тыңдаушы музыканы тереңұғыну үшін оның бүкіл даму барысына ілесе отырып қабылдауы тиіс. Осы өзіндік тамаша тілді жіті ұғып, түсіне білуге үйрену қажет. Сонда бірте-бірте музыкалық талғам қалыптасады, музыкамен ұдайы шұғылдану қажеттігі туады, барған сайын нәзік және алуан түрлі тебіреніс-толғанысқа бөленушілік күшейе түседі.
Музыканың біз ынта қоятын тағы бір ерекшелігі - оның адам өмірінің алғашқы күндерінен бастап-ақ әсер ететіндігінде. Құлаққа жағымды бесік жырын естігенде нәресте тыныштала қалады. Ал енді сергек марш ойналса, оның жүзінде өзгеше нышан байқалып, қимыл жеңілдейді. Бұл сияқты эмоциялық әсер нәрестені ерте бастан музыкаға баулуға, эстетикалық тәрбиенің белсенді көмекшісі етуге мүмкіндік туғызады.
Әр модульдағы әдістемелікбағыттарбүлдіршіндерге музыкалық тәрбие берудегі тұлға ретінде қалыптасуынаықпал етпек.
Ақыл-ой мен дене жағынан дамуды, адамгершілік пен өмірге деген эстетикалық көзқарастарын үйлесімді ұштастыру - жан - жақты жетілген жеке тұлғаны қалыптастырудың қажетті шартты. Балаларға музыкалық тәрбие беруді дұрыс ұйымдастыру көптеген мәртебелі міндетке жету ісіне көмектеседі.
Музыка - балаға эстетикалық тәрбие беру құралы.Эстетикалық тәрбие мектеп жасына дейінгі балалардың әсемдікті қабылдап, сезіну және түсіну, жақсы мен жаманды байқап, шығармашылық тұрғыдан жеке қимыл жасау, сөйтіп көркемдік қызметтің әр түріне қамтылу қабылеттерінің дамытуға бағытталған.
Эстетикалық тәрбиенің жарқын құралдарының бірі - музыка. Музыка осы маңызды міндетті орындау үшін балада жалпы музыкалық қабілетті дамыту керек. Ал жалпы музыкалық қабілеттің негізгі белгілері қандай?
Музыкалық қабілеттің бірінші белгісі - музыкалық шығарманың сипатын сезіну, естігеніне бірге қуану не күйіну, эмоциялық әсерін көрсету, музыкалық образды түсіну қабілеті.
Музыка бөбекті толғандырады,қабылдаушылық қабілетін оятады, өмір құбылыстарымен таныстырады, оларды бір-бірімен салыстырған ой туғызады. Марштың ырғақты әуені оның көңіл күйін қуанышты, көтеріңкі етсе, ал науқастанып қалған жайындағы пьеса мұңайтады, жабырқатады.
Музыкалық қабілеттің екінші белгісі - тыңдау қабілеттілігі, неғұрлым жарқын және түсінікті музыкалық құбылыстарды салыстыру, оларға баға бере білу қабілеті. Мұның өзі ең қарапайым музыкалық дыбысты тыңдап,ести білу мәдениетін,қайсыбір бейнелеу құралдарына ден қойып, еркін тыңдау қабілетін талап етеді. Мәселен, балалар музыкалық дыбыстардың ең карапайым қасиеттерін (рояль мен скрипка тағы басқа аспаптардың жоғарғы және төмен тембрлік дыбысын) бір-бірімен салыстырады, музыкалық шығарманың ең қарапайым құрлымын (әннің бастамасын, қайырмасын, пьесадағы үш бөлімді т.б.) бір-бірінен айырады, бір-біріне қарама-қарсыкөркем образдардың айқындылығын (өлең бастамасының биязы жұмсақ және созылыңқы сипаты мен қайырманың жігерлі тез сипатын) байқайды. Бара-бара балалардың өздері бар ынтасымен тыңдайтын және орындайтын сүйікті шығармаларынң қоры жинақталады, музыкалық талғамдардының алғашқы негіздері қаланады.
Музыкалық қабілеттің үшінші белгісі - музыкаға шығармашылық көзқарастың көрінісі. Бала музыканы тыңдап отырғанда, көркем бейнені әнді, ойынды, биді көз алдына елестете отырып, өзінше қабылдайды. Мәселен, бала сергек басып келе жатқан балаларға, маң-маң басқан аюға, үркек қоянға, т.б тән бейнелі қимылды іздейді. Таныс би қимылдары жаңа құрылымдар мен түрлерде қолданылады. Бала қарапайым әуендерді ойдан шығарып айта береді.
Музыкаға жалпы бейімделушіліктіңдамуына қарай балалардың музыкаға деген эмоциялық көзқарасы қалыптасып, есту қабілеті жетіле түседі, шығармашылық елестету сезімі пайда болады. Балалардың тербеніс-толғаныстары өзіндік эстетикалық реңк алады.
Музыка - баланың моральдық бейнесін қалыптастыру құралы. Музыка баланың сезімдеріне тікелей әсер ете отырып, оның моральдық бейнесін қалыптастырады. Музыканың ықпалы кейде үгіттеуден де, нұсқаулардан да анағұрлым күшті болады. Балалардың эмоциялық-бейнелік мазмұны әр түрлі шығармалармен таныстыра отырып, біз оларды қосыла әсерленуге баулимыз.
Топ болып ән салу, билеу, ойнау көп ретте тәрбиелік міндеттерді шешуге көмектеседі, мұндай балалардың бәрі ортақ әсерге бөленеді. Ән айту қатысушылардың бәрінің бірдей күш салуын қажет етеді. Әнді дәлайтпайтын адам әннің жақсы айтылып, орындалуына кедергі жасайды, ал ол бәрінің сәттсіздігі ретінде қабылданады. Көптің бірдей тебіренуі дербес дамудың қолайлы негізін қалайды. Жолдастарының үлгісі, бәрі бірдей шаттанып, қуанышты түрде орындауы жүрексіз, батылсыз балаларды қанаттандырады. Басқа балалардың сәтті шыққан өнерін ықылассыз, өр көкірек баланың жағымсыз қылықтарға бой ұруына белгілі кедергі болып табылады. Ондай балаға жолдастық көмек көрсетуге, сөйтіп, кіші пейілділікке тәрбиелеуге және оның басқадай қабілеттерін дамытуға болады.
Музыкамен айналысу мектеп жасына дейінгі баланың жалпы мінез-құлқына, мәдениетіне себебін тигізеді. Түрлі тапсырмаларды, іс-қимыл түрлерін (ән айту, музыка тыңдау, балалар аспаптарында ойнау, музыка ырғағына үйлесімді қимылдар жасау) алма-кезек ауыстырып отыру балалардың ықылас қоюын, тапқырлық көрсетуін, тез қабылдап, тез тауып қимыл жасауын, ұйымшыл болуын, жігерлі күш-қимылды: әнді уақытында бастап,дер кезінде аяқтауды; биде, ойындарда тезірек жүгіріп кеткісі, әлде кімдерден озып кеткісі келген ықтиярсыз тілекке берілмей, музыкаға бағынып, қимылдай білуді талап етеді. Осының бәрі тежеу үрдісін жетілдіреді, ерік-жігерді тәрбиелейді.
Сөйтіп, музыка баланың жеке басының адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру үшін қажетті жағдайлар туғызады, болашақ адамның жалпы мәдениеттің алғашқы түп негіздерін қалайды.
Музыка - ақыл-ой қабілеттерін дамыту құралы. Музыканы қабылдау ақыл-ой үрдісімен тығыз байланысты, яғни зейінді, байқағыштықты, тапқырлықты талап етеді. Балалар дыбыс үніне құлақ салады, ұқсас және бір-біріне өзгеше дыбыстарды салыстырып, олардың бейнелікмәнімен танысады, көркем бейнелердіңсипатты мағыналық ерекшеліктерін байқайды,шығарманыңқұрылымын түсіне білуді үйренеді. Шығарма орындалып болған соң тәрбиешінің қойған сұрақтарына жауап бергенде бала алғашқы тұжырымдары мен салыстыруларын айтады: пьесаның жалпы сипатын анықтайды, әннің әдеби тексінің музыкалық құралдары арқылы жарқын бейнеленгенін ескертеді. Мұндай эстетикалық баға беру алғаш ұмтылуда ақыл-ойдың алғыр болуы қажет етіледі және оған педагог бағыт беріп отырады.
Өнердің басқа түрлері сияқты музыканың танымалдық маңызы бар. Онда мектеп оқушыларын жаңа көріністермен байытатын өмір құбылыстары бейнеленген.
Баланы эстетикалық және ақыл-ой тұрғысынан жетілдіре отырып, оның қабылдау және көз алдына елестету қабілетін жандандырып, ой-қиялын оятатын кішкентайда болса шығармашылық көріністерін барынша демеп, қолдау керек.
Ересек адам балаға шығармашылық тапсырма берген кездеақыл-ой белсенділігін қажет ететін ізденіс туады. Мәселен, ән айтқанда бала әуеннің өзі тапқан түрін жанынан шығарып айтады, әдеби текстіңбейнелі интонацияға сәйкестігін табуға тырысады.
Музыкалық-ырғақ сәтінде балалар рахаттана әндетіп, музыка ырғағына сай қимылдай жүріп, өздері ойлап тапқан жаңа биге көшеді. Би, халықтың жеке билері, пантомима, әсіресе музыкалық - ойын түріндегі драмма балаларды өмір көріністерін бейнелеуге, бейнелі қимыл, мимика, сөз арқылы қайсыбір кейіпкерді сипаттауға итермелейді. Бұл жағдайда белгілі бір жүйе байқалады; балалар алдымен музыканы тыңдайды, тақырыпты талқылайды, рольдерін бөліседі, содан кейін барып іске кіріседі. Әрбір кезеңде ойлануға, қиялдауға тура келетін жаңа міндеттер туып отырады.
Музыканың - бала денсаулығына әсері.Есту мүшелері қабылдайтын музыка адамның бүкіл аңзасының жалпы жағдайына әсер етеді, қан айналымында, тыныс алуда өзгерістер туғызады. В.М.Бехтерев осы ерекшеліктерді атап көрсете келіп, егер музыканың ағзаға әсер ету механизмін анықтаса, онда әуенге деген сезімді туғыза немесе оны бәсеңдетуге болатынын дәлелдеп береді. Мажорлық және минорлық сарындардың ағза жағдайына қаншалықты әсер ететінін зерттей келе П.Н.Анохин музыкалық әуен, ырғақ және басқа компоненттерін тиімді пайдаланса адамға жұмыста да, демалыс кезінде де пайдалы деген тұжырым жасады. Музыкалық әсердің физиологиялық ерекшеліктері жөнінде ғылыми деректер музыканың бала тәрбиесіндегі ролін материалистік тұрғыдан негіздеп беруде.
Ән айту дауысты жетілдіреді, дауыс желбезегін бекітеді, сөзді дұрыс айта білуге үйретеді (логопед - дәрігерлер тұттықпаны емдегенде ән айту тәсілін қолданады), вокальдық-дыбыс координациясын қалыптастыруға көмектеседі. Ән салушылардың өз тұлғасын дұрыс ұстауы тынысты реттеп, тереңдете түседі.
Музыкамен қимылдың өзара байланысына негізделген ритмикамен шұғылдану баланың тұлғасын, жеңіл жүгіретін қасиетін қалыптастырады. Музыкалық шығарманың динамикасы мен екпіні тиісінше қимыл шапшаңдығын, оның ауырлығын, амплитудасын, бағытын да өзгертіп отыруды талап етеді.
Осыбаяндалған барлық қағидалар балабақшадағы музыкалық тәрбиенің міндеттерін айқындап беруге мүмкіндік туғызады, бұл қағидалар баланың жеке басын жан-жақты және үйлесімді тәрбиелеудің жалпы мақсатына бағындырып, музыкалық өнердің өзгешелігі мен мектеп жасына дейінгі балалардың жас ерекшеліктері ескеріліп құрылады:
1. Музыкаға деген сүйіспеншілік пен құштарлықты тәрбиелеу. Бұл міндет баланың естіген шығармаларының мазмұнын тереңірек сезіп, түсінуіне көмектесетін музыкалық қабылдағыштығын, музыканы есте ұстау қабілетін дамыту жолымен шешіледі. Музыканың тәрбиелік ықпалы жүзеге асырылады.
2. Балаларды алуан түрлі музыкалық шығармалармен таныстырып, олардың музыкалық әсерлерін байыта беру керек.
3. Балаларды музыканың ең қарапайым ұғымдарымен таныстыру, музыка тыңдау, ән айту, музыкалы-ырғақты қимыл, балалардың музыкалық аспаптарында ойнау саласындағы дағдыларын дамыту қажет.
4. Эмоциялық әсер алғыштығын, сенсорлық қабілеттері мен биік дыбыстарды айыра білуін, ырғақ сезуін жетілдіріп, әншілік дауыс пен қимылдарын әрлендіре түсуі керек.
5. Ән айтудың қарапайым түріне және қимыл әдістеріне үйрете беру, бұл істе музыкаылық шығармалардың табиғи және әсерлі орындалуын қадағалау керек.
6. Алған әсерлері мен музыка жөніндегі ұғымдары негізінде музыкалық талғамы пайда болған балалардың алғаш көрінуіне жәрдемдесу керек, ол үшін алдымен олардың музыкалық шығармаларды таңдауына, содан соң бағалай білуіне көмектескен жөн.
7. Музыканың балаларға түсінікті барлық түрлерінде: ойындар мен хороводтарда тәндік бейне беруде; үйренген би қимылдарын өздері тапқан жаңа үйлесімдерге пайдалану; ойдан шығарған шағын әндер мен қайрымдарды айтуда шығармашылық белсенділікті дамыта беру керек. Сонда дербес, үйренген репертуарды күнделікті өмірде қолдануға деген инициатива мен талпыныс, музыкалық аспаптарда ойнауға, ән салып, би билеуге деген құлшыныс қалыптасады.
Баланың қабілеті белсенді музыкалық оқу қызметіндедамиды. Баланың жас ерекшелгін ескере отырып, музыкалық қызметтің, баланың ең жас шағынан бастап дұрыс ұйымдастырып, бағытқа салу - педагогтың міндеті. Өйтпеген күнде дамуда кенжелеп қалушылық болатыны байқалады. Мәселен балаларды музыкалық дыбыстарды биіктігіне қарай айыра білуді үйретпесе, ондай балалар 7 жасқа толғанша өзінен кіші бала әлдеқайдаоңай орындайтын тапсырманы орындай алады.
Музыкалық дамудың неғұрлым елеулі ерекшеліктері мыналар:
Есту сезімі, музыкалық есту қабілетті;
Әр түрлі сипаттағы музыкадан эмоциялық әсер алғыштығының сапасы мен деңгейі;
Ән айту, музыкалық-ырғақ орындаудағы қарапайым дағдылары, қимылдары;
Жас жағынан дамудың жалпы тенденцияларына тоқталайық.
Екі жасқа толғанда.Музыканы қабылдағанда балалар жарқын контрасты эмоциялар көрсетеді: көңілді жадыраушылық немесе сабырлы күй танытады. Есту түйсіктері едәуір сараланған болады: бала жоғарғы немесе төмен дыбыстарды, қатты және бәсең үнді, тіпті тембрлік реңкті айыра біледі (металлофонда немесе барабанда ойнайды). Әнді саналы түрде қайталап айтатын алғашқы интонациялар пайда болады; бөбек әндеткен ересек адамға қосып, әннің музыкалық сөздерінің аяғын оған ілесе қайталайды. Ең қарапайым қимылдар жасауды меңгереді: музыка әуеніне ілесіп алақанын соғады, аяғымен еденді тықылдатады, дөңгеленіп билеген болады.
Үш және төрт жасқатолғанда. Балалардың сезімталдығы артады, заттар мен құбылыстардың, оның ішінде музыканың қасиеттерін дәлірек айыра алатын болады. Әр баланың есту сезіміндеөзіне тән ерекшеліктері байқалады. Мәселен, кейбір бөбектер қарапайым әуенді дәл қайталап айта алады.Жетілудің бұл кезеңі баланың дербес әрекетке ұмтылатындығымен сипатталады. Енді ол әр жағдайды айта берудің орнынасолардың басын құрап, байланыстыра сөйлейтін, бейнелі ойлайтын болады, қол-аяқ бұлшықеттері нығаяды. Баланың музыкамен шұғылданғысы келеді, белсенді іс-әрекеті басталады. Төрт жасқа толар шағында балалар ересектердің азғана көмегі арқылы шағын әнді орындай алатын дәрежеге жетеді. Сондай-ақ олар билеуге, ойнауға мүмкіндік беретін түрлі қимылдар жасауға қалыптаса бастайды.
Бес жасқа толғанда. Бұл - балалардың көп нәрсені білуге құштар шағы. Неге?, Неліктен? деген сұрақтарды көп қоятын шағы. Бөбек құбылыстар мен оқиғалар арасындағы байланысты ажырата бастайды, қарапайым тұжырым жасай алады.Ол өте байқағыш келеді: Музыканың көңілді, қуанышты, сабырлы екенін; дыбыстардың жоғары, төмен, қатты ақырындығын; пьесадағы екі бөлімді (біреуі тез, екіншісі баяу), әуеннің қандай аспапта ойналып тұрғанын (рояль,скрипка,баян) ажырата біледі. Бала әнді қалай айту, қол ұстасып, ән салып жүріп билеуде қалай қимылдау керектігін, шапшаң бидің қалай орындау керектігін түсінеді.Бұл жаста дауыс ашық, құбылмалы сипат алады. Ән интонациялары тұрақтана бастайды, бірақ әлі де болса ересек адамның тұрақты демеп отыруын керек етеді. Вокальдық - есту қабілеттері үйлесе бастайды.
Қозғалыстың негізгі түрлері - жүру, жүгіру, секіруді балалардың меңгеруі оларды ойындар мен билерде кеңірек қолдауына мүмкіндік береді. Кейбіреуі рольді орындағанда (мәселен сюжеттік ойында) басқаларға еліктемеуге тырысады. Енді біреулері өзінің бейімі мен қабілетіне қарай істің тек бір түріне ғана ықылас қояды.
Алты және жеті жасқа толғанда.Бұл - балаларды мектепке дарлайтын кезең. Музыкатуралы алған білімдері мен әсерлері негізінде балалар енді тек сұраққа жауап беріп қоймай, сонымен қатар музыкалық шығармаға өзінше сипаттама бере алады, музыканың бейнелеу құралын таладай біледі, музыка әуеніндегі әр түрлі сарындарды сезіне алады.
Бала музыкалық бейнені тұтас күйінде қабылдауға қабілетті, ол оның төңіректегілерге деген эстетикалық көзқарасын қалыптастыра түсу үшін өте маңызды. Бірақ талдау қызметі тұтас қабылдауға зиян келтіреді деген мағына туа ма? Осы орайда балалардың сенсорлық қабілеттері мен музыканы қабылдау қасиеттерін байқау үшін жүргізілген зерттеулер онда қызықты заңдылықтың бар екенін көрсетеді. Егер зейін қоя тыңдау, бөліп қарау, музыкалық тілдің ең жарқын құралдарын айыра білу міндеттін алға қойсақ, онан музыканы қабылдаудағы қабілеттілік кеммімейді екен. Бала бұл ерекшеліктерді бөліп ала біледі және оларды есінде ұстай отырып, музыканы тыңдағанда, әндер мен би қимылдарын орындағанда белгілі бір образға сай қимыл жасай алады. Мұның өзі оның музыкалық-есту қабілетінің жетілуіне, ноталар бойынша ән салуға қажетті дағдыларды меңгеруіне көмектеседі.
6-7 жастағы балалардың дауысы бұрынғыдан да бекіп, диапозоны кеңейді, әншілігі айқындалады, дыбысы айшықтанады.
Енді әндер мен билерді, ойындарды өз бетінше, шығармашылық тұрғыда орындайды. Музыкаға деген жеке ынтасы мен қабілеті айқын көріне бастайды.
Сұрақтар мен тапсырмалар
1. Музыканың өнер ретіндегі ерекшеліктерін сипаттап беріңдер.
2. Баланы эстетикалық жағынан дамытудағы оның адамгершілік бейнесін, ақыл-ой қабілеттері мен денсаулығын қалыптастырудағы музыканың рөлі қандай?
3. Баланың музыкалық қабілетінің негізгі белгілерін атап беріңдер.
4. Балалардың музыкалық дамуындағы жас ерекшеліктері немен айқындалады?
4.1. Музыкалық оқу қызметінің мазмұны мен көлемі.
Жоспар:
1. Музыкалық тәрбие беру бағдарламасының сипаттамасы.
2. Музыкалық оқу қызметін ұйымдастыру және музыкалық репертуарлар.
3. Музыка оқу қызметін ұйымдастырудағы музыка жетекшісі мен тәрбиешінің ролі
1. Балалар бақшасындағы тәрбие бағдарламасы - бүкіл тәрбие жұмысын балаларды жан-жақты дамытуға, оларды мектепке дарлауға бағыттайтын мемлекеттік құжат.
Музыкалық тәрбие бағдарламасы мына ережелерді ескере отырып жасалған:
Қазіргі дәуірмен тығыз байланыстырылады; бағдарламаның бүкіл материалы, оның репертуары және балалар іс-әрекетінің ұйымдастырылуы педагогика ғылымы мен практиканың осы күнгі талаптарына сай болады;
Баланың жеке басын, оның музыкалық ынтасын, қажеттерін, қабылетін қалыптастыру процесі бірте-бірте және жүйелі түрде жүргізіледі;
Әр жастағы балаға музыкалық білім беру ісі оларды жоспарлы түрде мектепке даярлау мақсатымен ұштастырыла жүргізіледі.
Бағдарламаның материалы іс-әрекет түрлеріне қарай бөлінеді (ойын, сабақ,еңбек, қам-қарекет) және балалардың жасына қарай жеті топқа сай келеді (екі бүлдіршіндер тобы,екі кіші топ, бір орта топ, бір үлкен топ және мектепке даярлау тобы).
Түсінік хатта эстетикалық тәрбиенің маңызы ашып көрсетіледі. Дәл сонда музыкалық тәрбиенің де жалпы бағыты берілген, балалар бақшасындағы балалардың кіші топтарданбастап үлкен топтарға дейінгі музыкалық жетілу динамикасы көрсетілген, сондай-ақ балалардың мектепке бару кезіне дейінгі музыкалық жетілуінің шамамен алған дәрежесінің сипаттамасы келтірілген.
Ойын - мектеп жасына дейінгі балалар қызметтің негізгі түрі, оған хороводтар, сюжеттік-рольдік әндер, қимыл ойындары енуі мүмкін. Музыкалық-сенсорлық қабілеттерді дамытатын музыкалық-дидактикалық ойындар шағын бөлім етіп өз алдына бөлек көрсетілген.
Мерекелер мен ойын-сауықтарқатарына тәрбиешілердің шығармашылық инициативасы мен балалардың белсенділігі жағдайында музыкалық-эстетикалық тәрбиенің зор міндеттерін шешетін көркем музыканың көптеген түрлері мен жанрлары енеді.
Музыканы баланың күнделікті өміріне енгізу де осы міндеттерді шешуге қызмет етеді. Таңертеңгі жаттығу кезінде, серуенге шыққанда, еңбек еткенде, ана тілі жөніндегі, табиғатпен таныстыру жөніндегі сабақтар кезінде де музыка бірге жүреді.
Музыкалық оқу іс- әрекеттері - балаларға тәрбиелеудің, оқытудың, жетілдірудіңнегізгі формасы - ол мектеп жасына дейінгі балалардың жас ерекшеліктеріне қарай жасалынған бағдарлама бойынша талаптарға енгізіледі.
Жас ерекшеліктері.Балғын шақтағы бірінші кіші топ (2 - 3 жастағы балалар).Мұндағы жұмыс бағдарлама бойынша жүйелі сабақтар ретінде жүргізіледі; оларда бүлдіршіндердің эмоциялық белсенділігі мақсатты түрде дамытылып, олардың музыкалық қызметке бұдан былайғы қатысуы үшін алғы шарттар жасалады.
Балғын шақтағы екінші топ (3 - 4жастағы балалар). Балаларға музыкалық тәрбие беру бағдарламасына музыканы тыңдау, ересектерге ілесіп ән салу, музыкаға ілесіп ойын және би қимылдарын жасау сияқты, баланың музыкадан алатын айқын әсерлеріне негізделегн ең қарапайым талаптар енгізілген.
Одан кейінгі ортаңғы(4-5 жас) және ересек топтар (5 - 6жастағы балалар). Аталған топтардағы ұйымдастырылған оқу қызметібалаларды оқыту бағдарламасы құрлымы жағынан бірдей және оларға мыналар қамтылған:
Музыкалық тәрбиенің міндеттері.Музыкалық қызметтің жекеленген түрлері: музыка тыңдау, ән айту, балалардың музыкалық аспаптарында музыкалық-ырғақ қимылдарын келтіру және ойнау (әзірлік тобындағы және көбінесе үлкен топтардағы балалар үшін) жөніндегі бағдарламалар;
Музыкалық қызметтің барлық түрлері бойынша (бірінші кіші топтан басқа) әр тоқсанға бөлінген репертуар.Жасына қарай бөлінген әр топтағы балаларға музыкалық тәрбие беру міндеттері күрделеніпберілген мына кестенң көріп шығыңыздар.Егер балалардың жасына қарай музыкалық тәрбиеге қойылатын міндеттерді салыстыратын болсақ, онда мыналарды атап айтуға болады:
Балалардың жасына қарай бөлінген топтарда жүргізілетін жұмыстың бәріне де бірыңғай міндеттер шешіледі, олар бірте-бірте күрделендіріп отырады, осы арқылы мектеп жасына дейінгі балаларды музыкалық тәрбиелеу мен жетілдірудегі сабақтастықты қамтамасызетіледі. Музыкалық қызметтің негізгі түрлерінің аясы (музыканы тыңдау, ән айту,музыкалық-ырғақтық қимыл) ән, ойын, би шығармашылығы элементтерін, балалардың музыкалық аспаптарынада ойнауды енгізу есебінен кеңейтіледі, сөйтіп, балаларға музыкалық білім элементтерін үйретуге мүмкіндік туады.
Музыкалық тәрбие мен білім беру міндеттері оқу барысында шешіледі. Балаларға музыка туралы әңгіме айтылады, жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы,шығарманың формасына, бір-бірінен бөлектігі айқын байқалатын бөлімдері мен фразаларына олардың назарын аудартады. Балалар кейбір түсініктерді, мәселен: музыкалық кіріспе, бастама мен қайырма, музыкалық фразатағы басқа түсініктерді ұғып, жаттап алады.
Басты міндет музыканы, әнді, қимылдарды аспаптарда ойнауды игеру саласындағы әрекеттерді дағды мен шеберлікті іс жүзінде меңгеру. Егер балалар тапсырманың мән мағынасын жақсы түсінсе, оны оңай орындайды. Мәселен, әсерлі шығуы үшін бесік жырын дауысты қатты шығармастан, асықпай,сазды орындаған жөн. Балалар бұған дағдылана отырып әннің мазмұнын, музыкасының сипаты және орындалуы туралы біршама мәлеметтер алады.Музыкалық білім мәлеметтерін шартты түрде жалпы және арнаулы сипаттағы мәлеметтер деп білуге болады.
Жалпы музыкалық сипат музыкалық оқу қызметінің барлық түрімен (ән айтумен, қимыл т.б.) байланысты.
Музыка әр қашан да алуан сезімдерді бейнелейді, бір нәрселер жайында баяндайды, ол өзінің сипаты жағынан әр түрлі;музыка дамып отырады, өзгеріп отырады, онда бір-біріне ұқсасжәне бір -біріне қайшы үзінділер, соған орай бір- біріне өзгеше білімдер, музыкалықфразалар, бастама, қайырма бар екенін байқауға болады. Музыканың мазмұнын бейнелеп, сарының білдіретін өз "тілі", өз құралдары болады.
Арнаулы сипаттағы мәлеметтер қызметтің нақты бір түрімен байланысты болады: ән айтуды үйреткенде балаларға мынандай түсініктер беріледідауыстың естілу сипаты туралы (созыңқы, үздік -үздік, сазды, жеңіл);дикцияның дұрыстығы туралы (анық, айқын, бейнелі). Әуен сызығы туралы- әуен қалыптан жоғары көтеріледі немесе төмендейді, дыбыстар қайталанады немесе біреуі биік те, екінші біреуі төмен болады. Метр ырғағы туралы -дыбыс қысқа немесе ұзын болады.
Музыкалық ырғақты қимылдар үйретілгенде мынандай түсініктер беріледі:
Музыканың сипатына сай қимыл сипаты туралы (сергек, нық, біркелкі жүру, жеңіл екпінде жүгіру т.т.музыкалық шығармалардың ырғақ, екпін, динамикалық өрнек бояуына байланысты формуласы туралы (жедел,баяу, ақырын, аттырақ және т.т. би қимылдарының элементтері туралы (құбылмалы адым, жел т.т.) қайта тұру туралы (саптар, колонналар т.т).
Бұл мәліметтер бағдарламада ғана емес, сонымен қатар практикалық жаттығуларда да (әндік және музыкалық - ырғақтық)берілген, олар оқыту барысын неғұрлым жеңілдетеді.
Бағдарлама бойынша музыканы тыңдағанда, ән айтқанда, қимылдар және аспаптарда ойнағанда балалардың дағдыланып, шеберлікке үйренуіне көмектесетін нақты іс - қимылдарының белгілі бір көлемі енгізілген. Әрине, бағдарламадаосы қызметтің әрбір түрі бойынша музыкалық әнердің әр түрінің негіздеріне сәйкес және балалардың қабылдауы мен орындауында олардың жас ерекшеліктері ескерілген.
Хор өнері вокалдық -хор негіздерін.Вокальдық дағдылар (дыбыстын шығуы, дикция тыныс алу мен хор дағдыларын (бір келкілік, интонациямен ансамбльдің тазалығы, екпінділік, динамикалық, темберлік жағынан үйлесімділігі) ескеріле отырып құралады.Бұл істе мектеп жасына дейінгі балалардың дауыс ерекшеліктері ескеріледі.
Мектепке дейінгі музыкалық тәрбие берудің міндеттері:
Жас ерекшеліктеріне байланысты топқа бөлу.
1-ші кіші топ
2-ші кіші топ
Орта топ
Ересек топ
Мектепкедаярлық тобы
Музыканы қабылдау мен эмоциялық әсер алғыштықты жетілдіру
Музыкаға, алғашқы әсербілдіру, онызейін қоя тындау жеке шығармаларды тани білудіжетілдіру
Музыкалық әсерлерді байыту, музыка тыңдауға, оның әуеніндегі өзгерістерді айыра білуге тәрбиелеу.
Музыкаға деген ынта мен сүйіспеншілікті, оны тыңдауға, музыкалық әсерлердібайыту,музыкалық сенсорлық қабілеттерді жетілдіре беру.
Музыкалық әсерлерді кеңейту, музыка құралдары арқылы төңірекке, туған табиғатқа, эстетикалық көзқарас тәрбиелеу, әр түрлі сипаттағы музыкадан әсерленуге тәрбиелеу, жоғары дауыс, ырғақ, тембрлік есту қабілеттерін жетідіру.
Музыкаға деген тиянақты ынта мен сүйіспеншілікті тәрбиелеу, бірлесіп ән,би орындау, ортақ табысқа қуану, эмоциялық әсерге бөлінгіштікті әуеден ести білу қабілетін, ырғақты, тембрлікжәне динамикалық есту, музыкалық есту қабілетін жетілдіру.
Музыкалық - орындау қабілетінің жетілдірілуі
Ән айту интонация, қимылдың ырғақтылығы қимылды музыка мен үйрестіре білуді жетілдіру,
Дауыстын ән болып естілуін, музыкаға ілесіп жасау, қарапайым қимыләсерлі және ырғақты болуын жетілдіру.
Әншілікдауысты,музыкаға ілесіп жасалатын қимыл әсерлігі мен ырғақты болуын жетілдіру металлофонда ойнай бастауға үйрету.
Әншілік дауысты ырғақ сезуді жетілдіру металлофонда ойнауды үйрету, шығармашылық белсенділікті би қимылын өзі ойлап табуын, кішкене қайырмалар мен әндердің әуенін белгілеуге тырысу қолдап ынталандыру.
Әншілік дауысты, әнді әсерлі айтып, биді бейнелі және ырғақты орындауды, балалардың түрлі музыкалық аспаптарында ойнай білуін жетілдіріп шығармашылық қабілетін кеңейте беру.
(1 кесте)
Музыкалық ырғақты қозғалыстар музыканың көркем бейнелерін қабылдауды және оларды қимыл арқылы бейнелеуді жетілдіру негізінде құралады. Осынан келіп бағдарламада музыкалық ырғақтық дағдылары мен бейнелі қимыл дағдыларының көлемі ескерілген.
Музыкалық ырғақ дағдыларына эмоциялық әсерге бөленушілікті жетілдіруге арналған жаттығулар, музыкалық образдарды, олардың сипаттының ауысуынан, шығарманың құрылымындағы бөлімдердің, формалардың ауысуынан, сондай-ақ метр ырғақтың, динамикалың және екпіндік өзгерістерден туатын әсерлер енеді.
Бейнелі қимыл дағдылары өнердің әр түрімен байланысқан. қимылдардың негізгі түрлері (жүру,жүгіру, секіру), жаттығулық жаттығулар және сап түзеу, дене шынықтыру жаттығулар саласынан алынған. Халықтың, сәнді билердің және характерлі бидің ең қарапайым элементтері би саласынан іріктелініп алынған. Бұлардың басқа драмалық, сюжеттік бейнелік қимылдар да, іріктелініп жүр.
Балалар музыкалық аспаптарында ойнауға үйретудің мазмұны түрлі аспаптармен, олардың құрлысы мен таныстыру болып табылады. Балалар шағын ансамбльге қатыса отырып, дербес және ұжымдық дыбысты дұрыс шығару дағдысын меңгереді.
Музыканы тыңдау бағдарламасымузыкалық шығармаларментанысуды және музыканы қабылдау дағдысын жетілдіру ісін қамтиды.
Балаладың музыкалық тәжірбиесі байиды. Олар халық музыкасының түрлі жанрларымен, классиктердің және осы күнгі композиторлардың үндерімен және пьесаларымен танысады. Балалардың музыкалық әсерлері молаяды.
Музыканы қабылдау дағдыларын меңгеру музыканы тыңдау мәдинетініңалғашқы негіздері шығарманы аяғына дейін тыңдау, оларды танып, формасын (кіріспе, бөлім) айыра білу, вокальдық музыканы аспаптық музыкадан, олардың түрлі жанрларын(би, лирикалық,салтанатты-қаһармандық) бір бірінен айыра білуге қалыптастырады.
1. Мектеп жасына дейінгі педагогиканың теориясымен практикасы музкалық қызметті ұйымдастырудың мынадай формаларын айықындап береді; сабақ, музыканың мерекелер мен ойын- сауықта, ойында, дербес және басқа қызметтерде пайда болуда. Музыкалық оқыту - қызметі - белгілі бір жастағы балалардың бәрі бір мезгілдеқатысатын оқу процесінің көлемі. Олар топ болып ән айтады, ойнайды, билейді. Бәрі бірдей тебіреніс - толғанысқа бөленіп, ортақ іс атқаруға талаптанған балалар әрқайсыcының ісінің сәттілігі мен сәтсіздігін - бүкіл ұжым ісінің сәттілігі мен сәтсіздігі деп біледі. Бұл,сөз жоқ, балалардың музыкалық қызметін ұйымдастырудың тиімдірек формасы болып табылады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың музыкалық қабілеттері ересектермен және өзге балалармен бірлесе қызмет істеуінен көрінеді. Педагог әр баланың жеке басының жетіленуіне дәйекті әдістемелік тәсілдерді қолдану, бүкіл ұжымға ортақтандыру арқылы ықпал жасайды. Бұл ретте арта қалушының қиыншылықтарды жеңіп, тез үлгерілуіне көмектесетін құрбы - құрдастарының үлгілі істері пайдаланылады.
Сабақттар музыкалық қызметтің барлық түрі бойынша жасалған бағдарламаға сай жоспарлы жүргізіледі. Педагог материалды бірнеше сабаққа бөле отырып, олардың әрқайсысын әрі дербес педагогикалық, әрі тұтас педагогикалық процестің бір бөлігін қамтитындай етіп ұйымдастырады. Балаларды сонымен қатар келесі сабақтарда не жайлы айтылатына онда қандай әнді үйренетіндігіне мерекеге қалай әзерлену керектігіне т.б еліктіру де маңызды. Сабақтың қай-қайсысыболсада өткен және алда жүргізілетін сабақтармен байланысты болуы тиіс. Оқу процесін ұйымдастырудың мынадай бір үлгі сызбасынбелгілей кетуге болады; жаңа материалмен танысу, ішінарамеңгерілген шығарманы түгел үйрену алған білімдерді тиянақтау.
Оқу іс - әрекеті алмасып отырады; балалар ән айтады, билейді, ойнайды, музыка тыңдайды.
Бұл педагогқа белгілі қиыншылықтар туғызады, өйткені ол балалардың назарын музыка аспаптары әуендерінің ауысына байланысты бағыттап отырады. Әр түрлі эмоциялық және қимыл арқылы орындалатын тапсырмаларды ұштастыра білу жетекшісінің оқутуды білікті әрі алуан түрлі етіп жүргізуіне жәрдемдеседі.
Сабақтарды ұйымдастыру балалардың жас ерекшеліктеріне қарай белгіленеді және ересек адам мен бала арасындағы қарым - қатынастың өзгере бастауымен айқындалады. Педагог тапсырмаларды бірте - бірте күрделендіріп, әдістерді түрлендіре, сабақтаррды жоғары топтағы балалардың анағүрлым белсенді және өздігінен қызмет істей алатындай дәрежеде болуын ұйымдастырады.
Жұмыс барсында туатын талаптарды ескере отырып,педагог дербес сабақ қатыпағандықтан өзін қалай ұстауды ұмытып,қысылады, ұжымдық қимыл-ырғақтын шет қалып қояды. Мұндағы жалпы сабақтан кейін қысқа уақыттық жеке сабақтар (2-3 минуттық) өткіген жөн. Педагог баланың артта қалу себептерін анықтайды, ән айтудың, қимыл жасаудың кейбір тәсілдерін түсіндіреді және көрсетеді, оған белгілі бір тапсырманы орындау арқылы жаттықтырады. Артта қалған баламен 3-4 рет сабақ өткізгеннен кейін ол ұжымда белсенді бола бастайды. Бірақ солай бола тұрса да педагог оған назар аудара жүріп қажет болған жағдайды жеке сабақтарға тартады.
Балалардың музыкалық аспаптарда ойнаудың қайсібір шығарманы басқалардан жасырыпүйренуіне т.б көмектесу қажет болған жағдайда шағын топпен сабақтар өткізілуі мүмкін.
Шағын топтармен және жекелей сабақтар өткізу сирек кездеседі, олар қажеттілік туғанда және бұған тиісті жағдай болғанда ғана өткізіледі.
Мерекелер мен ойын-сауық. Балалардың музыкалық қызметін ұйымдастыру формасы сияқты мерекелер мен ойын-сауықтар театрлық-ойын, көркем сөз, бейнелеумен ұштасып, тәрбиенің маңызды адамгершілік-эстетикалық міндеттерін шешуге көмектеседі.
Әндер айту, мерекелік сап алмастырулар, хороводтар және би оларды ортақ қуанышқа бөлейді. Шағын топ өнер көрсеткенде қалғандары жолдастарының табысына қуанып мәз болысады. Ересектердің қатысуы: музыка жетекшісімен щығармалардың әсерлі орындалуы, жүргізушінің тапқырлығы, барлық тәрбиешілердің орынды, шебер әрекет жасауы, ата-аналардың ду қол шапалақтауы-осылардың бәрі балалардың музыкалық іс-әрекеттерінің қалыптаса түсуіне көмектесетін қажетті шарттар.
Қуанышты көңіл кұй туғызуда балардың өнер көрсетуін ұйымдастыру және орындалатын әндердің, билердің, хороводтардың қиындық дәрежесі аз роль атқармайды. Егер балалар материалды жақсы меңгеріп, оларды қиналмастан орындаса, онда мектеп жасына дейігілергетән ерінділік жағдайы туады. Бірақ, амал не, кейбір педагогтар мерекелік ертеңгіліктерді ересектерге қызықты болатындай етіп жасауға тырысады.Ондай ертеңгіліктер де әлі толық меңгеріліп болмаған және бағдарламалық талаптарға сай емес жаңа материалдар көп орындалады.
Ертенгілік басталар алдында өткізілетін сабақтар дұрыс жоспарлануы тиіс. Мәселен, музыка жетекшісі балаларға элементтері әлі меңгерілмеген жаңа биді үйретуді ұйғарды делік. Сөз жоқ, мұндай үйрету едәуір уақытты, қимылдарын есте ұстауға бірсыпыра күш салуды талап етеді, сондықтан балалар ертенгілкте бұл биді едәуір қиналып орындайды. Ал егер би элеметтері менгерілген болса, онда онда балалар оны ықыластана, қуана орындайды. Демек, мерекеге әзірлікті музыкалық дамудағы жоспарлықты бұзбайтындай, балаларға ауыртпалық түсірмейтіндей, жалпы жұмыс кестесін бұзбайтындай етіп ұйымдастыру керек.
Балалар бақшасындағы ойын-сауық өзінің тақырыптары мен ұйымдастырылуы жағынан алуан түрлі. Кейбір ойын-сауық түрлерінде орындаушылар ересектер болғанда балалар көрермендер ретінде қатысады. Өзгелерінде балалар өздері билейді, ән айтады, тақпақ оқиды, ертегілерден инсценировка орындайды т.б қимыл-әрекеттер жасайды. Ал кейде балалар мен ересектер бірге өнер көрсетеді. Ойын-сауықтарды әзірлеу кезінде балаларға шамадан тыс қиындық келтірмейтіндей, қосымша салмақ түсірмейтіндей етіп ұйымдастырған жөн. Спектакельдердін көрсету кезінде музыка тек қимыл - әрекеттерді сүйемелдеп әсерлендіріп отырады.
Музыкалық шығармаларды Музыка және табиғат, Ертегі және музыка, Халық әні, Оркестерді тыңдайық, Музыкалық жұмбақтар сияқты белгілі бір тақырыптарға немесе қандай да бір композитордың (П.Чайковскийдің, Д.Кабалевскийдің) шығармашылығына негізделген концерттерге енгізген дұрыс.
Ойын- сауықтарда көркем суреттермен безендіру тәсілін пайдалану балалар қиялында қызықты, ғажайып құбылыстар туғызады, қызықтыра түседі.
Ойын-сауық кезінде музыканы қабылдау көбінесе балалардың орындаушы, тыңдаушы немесе көрермен екендігіне байланысты. Бірінші жағдайда,әлбетте, олардың белсенділігі артады, ал екінші жағдайда бұл белсенділік олардың қандай әсерге бөленіп отырғанынан көрінеді және мұқият, ұйып тыңдауынаң, оған қайтарған жауаптары мен берген сұрақтарынан байқалады. Пьесаның, ертегінің барысында еліккен балалардың Құйындатқан желдей дуылдасуы, поезд келе жатқандай ырғақпен еденді тыпылдатуы т.б әрекеттержасаулары, қысқасы, ойын-сауық музыкалық қызметті ұйымдастырудың қызықты, тәрбиелік формасы болып табылады, өйткені ол балалардың көңілін көтереді, қуанышқа бөлейді, өздерін дербес және шығармашылық тұрғыдан көрсетулеріне меңзейді.
Музыка-балалар бақшасының күнделікті өмірінде. Түрлі ойындар, әр түрлі сабақтар сейіл, таңертеңгі жаттығукезінде ойналатын музыка белгілі дәрежеде балалрдың көнілін көтереді, танымдарын тереңдетеді, ортақ тебіреніске бөлейді, ізектілікке тәрбиелейді. Бұл істі ұйымдастыруда тәрбиешіден үлкен шеберлік, тапқырлық, жан-жақты шығармашылық көзқарас талап етеді, сонда ғана ол балалардысол сәтке лайық әнді айтуға, грамжазбадан шығармалар тыңдауға, бірге билеуге баули алады.
Таңертеңгілік жаттығуда музыка анағұрлым жоспарлы түрде қолданылады. Онда грамжазбада немесе фортопианода ойналып, жазып алынған әндер мен марштар тағы басқадай шығармалар ойналады. Мұнымен қатар тәжірибе көрсеткендей музыкалық құрал ретінде өзіне тән ырғақты жасайтын бубен аспабы кеңінен қолданылады. Осының бәрі балалардын жүрісі мен жүгірісін жетілдіруге көмектеседі, мүсін-сынбаттын, қимыл-үлесімі мен қозғалыс шектестігін жақсартады.
Балалардың жеке шығармашылық музыкалық қызмет.Дербес музыкалық қызмет балалардың өз инециативасынан келіп туады. Әр бала музыкалық сабақта естіп білгендерін өзінше бейнелуге тырысады, би элементін қайталайды немесе музыка асбабына сәйкес әуен таңдайды. Мұндай жаттығулар сабақтардың жалғасы іспеттес болып келеді, оларды өздігінен оқып үйренудің элементтері деп қарауға болады. Егер педагог баланы оқыту үстінде ғана дербес іс қимылы мен сабаққа баули алса, онда ол екі арада байланыс орнайды. Мәселен, балаларға өзіне ыңғайлы дауыс мәнерінен музыканың сүйемелдеуінсіз ән айтуды немесе қайсібір сап түзеудің хоровод түрін өздері ойлап табуын ұсынады. Балалар, әсіресе, мерекеден, ойын-сауықтардың, музыка сабақтарынан, телевизия хабарынан тағы басқалардан алған әсерлері негізделген сюжет-рөлдік ойындарда өздерін ерекше түрде көрсете алады. Тәрбиеші балалардың ойындарын қадағалай отырып, олардың әрқайсысын-ынта талабы мен қабілетіне қарай жетекшілік етеді. Олардың дербес шығармашылық қызметіне қамқоршы болады сонымен қатар бөлмеде балалар музыка ойнап, еркін қимылдай алатын орынды белгілеу, жеткілікті ойын материалдарын іріктеп алу сияқты тиісті жағдайлар жасау керек. Дербес музыкалық қызмет сабақ үстінде оқытудың, мерекелер мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz