Тұрақты архетиптер фразеологиялық фразеологизмдер формалар
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Павлодар педагогикалық университеті
Ы.Е. Балпанова
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Фразеологизмдердің антонимдік қатары және оның оқыту жолдары
Білім беру бағдарламасы:
6B01710 Қазақ тілі мен әдебиеті
Павлодар 2022 жыл
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 2
1. Фразеологизмдердің түрлері, зерттелуі, көпмағыналылығы туралы мәлімет 4
1.1. Фразеологизмдердің түрлері, зерттелуі 4
1.2 Фразиологизмдердің мағыналық сипаты 8
2. Фразеологизмдердің антонимдік қатары және оның оқыту жолдарын зерттеу 25
2.1 Фразеологизмдердің антонимдік қатарының көркем әдебиетте қолданылуы 25
2.2 Фразеологизмдердің антонимдік қатарын оқытуда қолданылатын әдіс-тәсілдер 41
Қорытынды 54
Әдебиеттер тізімі: 57
Қосымшалар 59
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Болашақ қазақ тілі мен әдебиеті маманы болғандықтан бұл пәннің мектептерде оқытылу жүйесі, жаңашылдыққа әкелетін әдіс - тәсілдерді ұтымды пайдалану арқылы оқушы санасын жетілдіру жағы мені де толғандырады. Халқымыздың өлмейтін, өшпейтін байлығы - қазақ тілінің шұрайлы, әлемдік тілдермен теңестіре қалса, ноқта - сын бермейтін мықты, тілге оралымды қасиеті бары рас. Мың өліп, мың тірілген қазақ халқының лексикасы сөздерге бай. Және сол сөздердің бірқатарын біз фразеологизмдер деп атаймыз.
Қазақ тілінде сөзімізге, сөйлеу мәнерімізге жарқындық, көркемдік, эмоционалдылық пен нәзіктік реңк беретін фразеологизмдердің орны ерекше. Бірақ қазіргі кезде қазақ тілін оқыту барысында оқушылардың сөз тіркесі мен фразеологизмдердің айырмашылығын білмеуі, көркем әдебиетті оқу барысында ақын-жазушылардың сөздік орамдарын, тіпті көп қолданылатын фразеологиялық тіркестердің мағынасын түсіну қиынға соғады. Сондықтан да оқушыларға сөз тіркесі мен фразеологизмнің айырмашылығын түсіндіру, олардың түрлерін ажырату арқылы мағынасын ашу, сөйлеу барысында қолдануға үйрету үшін дипломдық жұмысымның тақырыбын Фразеологизмдердің антонимдік қатары және оның оқыту жолдары деп алдым.
Зерттеу мақсаты: Қазақ тілінің лексикология саласы қарастыратын фразеологизмнің шығу төркінін, дамыған заманда жаңашыл технологияларды қолдану арқылы фразеологизмдерді оқытудың әдіс - тәсілдерін іздеу. Тілдің телегей-теңіз бай қазынасы - тұрақты сөз тіркестерін оқыту арқылы оқушылардың сөздік қорын мейлінше байытып, көркем шығармаларды оқытып, ойды анық, сезімді нәзік жеткізер азамат тәрбиелеу.
Зерттеу міндеттері:
Фразеологизмдердің жасалу жолдарын, түрлерін, мағыналарын, қолданылу аясын оқушыларға қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында ойын арқылы, жаңа әдіс - тәсілдер арқылы меңгерту.
Тұрақты тіркестерді тілдік заңдылықтарды қолдана отырып зерттеумен қатар оқушылардың жан дүниесіне, ұлттық болмысына, эмоциясына байланысты сипаттап жеткізу.
Фразеологизмдердің тек тілдің бейнелеуші элементін айқындау ғана емес, адамның сезімін, рухани байлығын көрсетуде ерекше қызмет атқаратындығын түсіндіру және білім деңгейлерін анықтау.
Зерттеудің болжамы: Сабақ барысында тақырыпты теориялық жағынан
түсіндіре отырып, тұрақты тіркестердің мәнін ашатын мысалдарды келтіріп отырса, әртүрлі деңгейлік тапсырмалар, көрнекілік арқылы жеке, жұптық, топтық тапсырмалар берілсе, көркем әдебиеттердегі жазылған тұрақты тіркестерді іс - әрекет арқылы талдау
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері: Оқушыларға фразеологизм түрлерін үйрету, үйреткенде түрлі әдіс-тәсілдерді қолдану.
Жұмыстың құрылымы: 2 негізгі тарау, қолданылған әдебиеттер мен қорытынды, диаграммадан тұрады.
1. Фразеологизмдердің түрлері, зерттелуі, көпмағыналылығы туралы мәлімет
1.1. Фразеологизмдердің түрлері, зерттелуі
Қазақ тіліндегі фразеологизмдер фразеологиялық тұтастық, фразоологиялық бірлік және фразеологиялық тізбек болып негізінен үш топқа жіктеледі.
Фразеологиялық тұтастық. Бұл топқа фразеологизм құрамындағы сөздер бір-бірімен тұтасып, әбден жымдасып кеткен олардың мағыналық жігін ешқандай ажыратуға болмайтын тұрақты тіркестер жатады. Мәселен, мұрнынан шаншылып жүр, мұрнына су жетпеді дегеннен қолы тимеді, бұрылуга мұршасы болмады дегенді түсінеміз. Бұл мағына осындағы үш сөздін тұтас жиынтығынан келіп шығады. Түйдек ішіндегі жекелген сөздерге талдау жасап, бірін екіншісінен бөліп алуға көнбейді. Түйені түгімен жұтты дегеннен біреуден ойсырата пара алып, елді қанады деген мағына туады. Бұл мағынаның жасалуына түйе, түк жұғу сөздерінің тікелей қатысы жоқ, соларды бірінен соң бірін тіркеп, жұбын жазбай қолдану арқылы пайда болған. Жағына пышақ, жанығандай дегеннен тарамысына ілінген арық, жүдеу дегенді түсінеміз. Бұл мағынаны жасауға жақ, пышақ жану сөздерінің тікелей қатысы болмаған. Иегінен тағалы ат тайып жығылғандай дегеннен сақал-мұрттан жұрдай, көсе дегенді ұғынамыз. Мұнда да мағына тұтастықтың бірлігін, айқын байқаймыз. Аттың жалы, түйенің қомында дегеннен қарбалас шақ, абыр-сабыр уақыт дегенді түсінеміз. Мұнда да тұрақты тіркестегі жеке сөздер мен фразеологиялық мағына арасында тікелей байланыстың болмағандығы байқалады. Бір ұрты май, бір ұрты қан дегеннен екі жүзді, залым дегенді ұғынамыз. Бұл фразеологиялық мағына тұрақты тіркестердің құрамындағы бір, ұрт, май, қан деген сөздердің меншікті мағынасымен мүлдем сәйкеспейді. Фразеологиялық тұтастық жеке сөздердің тұтас жиынтығынан пайда болғанымен, олар іштей түрлі бөлшектерге бөлінбей, іс-әрекетті, сапа мен белгіні, зат пен кұбылысты бір бүтін атау ретінде көрсетіп бере алады.
Фразеологиялық бірлік. Бұлар да фразеологиялық тұтастык тәрізді орын тәртібі жағынан өте тиянақты болып келеді. Құрамындағы сөздердің мағынасының қаншалықты тасалануы, я болмаса, тасаланбауы жағынан елеулі өзгешеліктері болады. Бұлар ен алғашқы еркін тіркесті ауыспалы мағынада колданудан келіп шығады. Мәселен, ескі жараның аузын ашты дегеннен өткенді қайта қозғады, ұмытып кеткенді еске салды дегенді түсінеміз. Бұл фразеологиялық мағынаның жасалуына ең алғашкы еркін тіркестегі тура мағынасы негіз болған. Сол мағынаға басқадай мән беріп, ауыстырып қолдану арқылы жасалғандығы бірден көзге шалынады. Жатқан жыланнық құйрығын басты деген фраза біреудің кытығына тиіп, жоқ жерде бір пәлеге тан болды дегенді білдіреді. Бір қимыл-әрекетті басқа әрекетпен салыстырып қолдану арқылы фразеологизмдерге айнальп кеткен. Ит байласа тұрғысыз дегеннен адам түгілі ит екеш ит те тұрып болмайды дегенді түсінеміз. Соңғы фразеологиялық мағынаның жасалуына еркін тіркестегі бастапқы (лексикалық) мағына тірек болғандығы айқын байқалады. Көз көрмес, құлақ, естімес жер дегеннен аяқ жетпейтін алыс жер, қиыр шет деген фразалық мағына пайда болған. Соңғы мағына мен алғашқы мағынаның өзара байланыстылығы анық сезіліп тұрады. Ит көйлекті бұрын тоздырған дегеннен біреуден біреудің сәл үлкендігі бар дегенді түсінеміз. Жеке сөздердің қосындысынан пайда болған жай ғана туынды мағына емес, бейнеленген туынды мағына екендігін көреміз.
Фразеологиялык тұтастық пен фразеологиялық бірліктің ара-жігін ажырату кей жағдайда қиынға соғады. Мәселен, ит басына іркіт төгілді (ағыл-тегіл молшылық) дегенде екі жақты түсінік алуға болады. Малмен көзі шыққан егде адамдар үшін бұл тіркес фразеологиялық бірлік болса, малдан сырт жүрген, әсіресе кейінгі жастар мұны фразеологиялык тұтастық деп тануы сөзсіз. Тұрақты тіркестің алғашқы заттық мағынасы неғұрлым көмескіленіп, тасалана, күңгірттене бастаса, соғұрлым оның мағына тұтастығы да күшейе түспек. Мәселен, қарғы бау деген тұрақты тіркестің үш түрлі мағынасы бар:
1) иттің мойнына таратын бау;
2) қалың малдың алдына ала берілетін жоралғысы;
3) тамыр-таныстықпен қалап-сұрапалған зат үшін берілетін төлем ақы.
Қарғы бау тәрізді тұрақты тіркестерді жасалу үлгісіне қарап (тамақ бау, балақ бау, аяқ бау, т. б.), күрделі сөздің тобына да жатқызуға болады. Алайда мұның соңғы екі мағынасы тұрақты тіркес екендігін, оның ішінде фразеологиялық тұтастықка жататындығын бірден танытады. Сол сияқты мойнына мініп алды деген фразаның да екі мағынасы бар:
1) басынды, иықтады;
2) біреудің арқасында күн көрді, масыл болды.
Фразеологиялық соңғы мағына алғашқы заттық мағынадан келіп шыкқандығына қарамастан, фразеологиялық тіркестің қай түріне жатқызуға келгенде кереғар пікірлер болуы мүмкін. Мұндағы негізгі басты себеп -- тұрақты тіркестің мағыналарының тым көнеленіп, ескіре, күңгірттене бастауымен тығыз байланысты. Демек, тұрақты тіркестің мағына тұтастығы кейде кім қалай түсінумен байланысты шешіледі.
Фразеологиялық тізбек. Бұл да фразеологиялық бірлік сияқты еркін тіркесті ауыспалы мағынада қолданғанынан келіп шықкан. Яғни тұрақты тіркес сыңарларының бастапқы лексикалық мағынасы бүтіндей жойылмағанымен, жойылуға жақындап, күңгірт тарта бастаған. Мұнда ерікті мағынасындағы сөзбен фразеологиялық калпында, сөздің тіркесуінен жасалып, сол қалпында, тізбек күйінде қолданылады. Мысалы: бота көз, қоян жүрек,. асқар бел, тоң мойын, сойдақ тіс, қауға бас, оймақ ауыз, бауыр-сақ мұрын, кем иек, ала қол, кара бет, жел аяқ, қарсақ жон, қолаң шаш, мысық мұрт, алтын айдар, жуан жұдырық, қош жауырын, ақ саусақ, балды бармақ, кең қолтық, көк езу, салпы ерін, кер азу, қалам қас, ай қабақ, теке сақал, торсық шеке,жез таңдай, бір ұрт, қызыл тіл, күміс көмей, қамыс құлақ, шөп желке, қу жақ, қызыл кеңірдек, біз тұмсық, бір төбс, зор кеуде. шер көкірек, аршын төс, қабырга ағайын, көк жұлын, жүйке тамыр, аш бүйір, еркек кіндік, салқын қанды
т. б. Фразеологиялық тізбектің құрамындагы ерікті (тура) мағынадағы сөз сан алуан сөздермен тіркесіп жұмсалу қабілеті болса, фразеологиялық туынды мағынадағы сөз бірді-екілі сөзбен ғана шектеліп колданылады. Мәселен. көк бет, қысыр сөз, қасқа жол деген фразеологиялық тізбектердің кұрамындағы бет(жалпақ бет, дөңгелек бет, сопақ бет), сөз (аз сөз, көп сөз, дұрыс сөз, бұрыс сөз), жол (үлкен жол, кара жол, сокпақ жол) деген қыруар сөздермен тіркесіп қолдана берсе, фразеологиялы мағынадағы көк сөзі бет сөзімен, сөз қысыр сөзімен, жол қасқа сөзімен ғана тіркеседі, фразеологиялық тізбектің сыңарларының бастапқы мағынасы онша ашық та айқын болмағанымен, солғын тартып, сезіліп тұрады. Мысалы: көз ұшында, көз жеткісіз, көзін тырнап аш қалы, көзі тірісінде, көз шалым жер, көз барда, көзімдей көр, көзі жоғалды, көзі ілінді, көзі жетті т.б. Фразеологиялық байлаулы мағынадағы сөздің қолдану шеңбері шектеулі болады. Фразеологизмдерді түр-түрге бөлу -- XX ғасырдың 40 жылдарынан бастап-ақ қазақ фразеологиясындағы басты мәселелердің бірі болды. Түркітануда, казақ тіл білімінде фразеологияның объектісіне жаткызылатын тұрақты сөз тіркестерінің түрлері жайлы әр түрлі пікір орын алып келеді. Фразеологтер арасындағы тұрақты сөз тіркестерінің түрлеріне катысты пікір кайшылығы негізінен фразеологияның зерттеу объектісінің шек-шекарасын белгілеуден, яғни тұрақты сөз тіркестерін зерттеуді кең және тар ұғымда түсінуге байланысты туындайды. І.Кеңесбаев, Ш.Рахматуллаев, Г.Байрамова, З.Ураксин, Ә.Т.Қайдар, А.А.Юлдашев сияқты белгілі түркологтер фразеологияның зерттеу объектісін фразеологиялық бірліктермен шектеуді колдайтын болса, С.Н.Мұратов, І.Х.Ахунзяновтар күрделі сөздерді, кос сөздерді, газет айдарларын, мақал -- мәтелдерді, накыл сөздерді тұрақты сөз тіркестеріне жаткызады.
І.Кеңесбаев "Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігінің" "Қазақ тілінің фразеологизмдері" деп аталатын бөлімінде фразеологизмдерді түрге бөлу мәселесіне кеңінен тоқталды. Ғалым фразеологизм бойындағы мағына тұтастығы, тіркес тиянақтылығы, қолдану тиянақтылығы сияқты басты үш белгіні негіз ете отырып, казақ тілінің құрамындағы фразеологиялық бірліктерді фразеологиялық түйдектер, фразеологиялық тіркестер деп екі үлкен топқа бөліп, фразеологиялық түйдектерге жаны күйді, ит арқасы қиянда, жүрегінің түгі бар, жүрек жұтқан тәрізді лексикалық компоненттердің барлығы жиналып, бір ғана ұғымды түйдегімен білдіретін идиом сипатындағы фразеологизмдерді жатқызды. Ол идиом сипатындағы фразеологизмдердің идиом емес сипаттағы фразеологизмдерден мағынаның тасалану, тасаланбауы, яғни кұрамындағы сөздердің өздерінің тура мағыналарын сақтауы, сақтамауы жағынан елеулі айырмасы болатынын айтады. "Идиома (фразеологиялык түйдек) ішіндегі сөздер өздерінің бастапкы лексикалык тұрпаты мен семантикалық касиетін жоғалтады да, сырт сиқын ғана сақтап калады. Фразеологиялық түйдектің (идиом) беретін мағынасы оның сыңарларынан шығатын мағынамен мүлдем байланыспайды" деген тұжырым жасайды, "жеңіл-желпі тамактанып алу" дегенді білдіретін жүрек жалғады, "өкпелесті", "араздасып калды" дегенді білдіретін қырғи кабақ болды, "өте тату" дегенді білдіретін тонның ішкі бауындай фразеологизмдерінің жиынтық фразеологиялық мағыналарының тіркестер кұрамындағы жүрек, жалғау, қырғи қабақ, тон, іш бау сөздерінің жеке тұрғандағы тура мағыналарынан туып отырмағанын, түйдек сыңарлары тұтастып барып, бір шоқ жаңа мағына туғызып тұрғанын айтады [31.600]. Ал белін қынай буынды, ата жолын қуды, қан жоса етті дегендерді фразеологиялык тіркеске жатқыза отырып, ғалым фразеологиялық тіркестің фразеологиялық түйдектен айырмашылығы -- фразеологиялық тіркес ішінде сөздер (бел, буыну, ата жолы, қан) жеке тұрып білдіретін бастапқы, негізгі мағыналарынан жарым-жартылай айырылатынын айтады. І.Кеңесбаев фразеологиялық тіркестерді кұрамындағы сыңарлардың о бастағы тура, негізгі мағыналарының көмескі тарту, тартпауына қарай:
а) түйін тіркес, мысалы, ернінен ене сүті кеппеген, пышақ кескендсй тыйылды, өкшесін жалтыратты т.б.;
ә) түйіс тіркес, мысалы, қүмырысқадай қүжынаған, көзді ашып-жұмғанша, қыпша-бел, оймақ ауыз т.б. деп екіге бөледі [31.591].
Қазақ тіліндегі тұрақты сөз тіркестерін өз ішінен идиомдык тіркестер, фразалық тіркестер деп екіге бөлу А.Ысқаков [79.130], М.Балакаев, Т.Қордабаев еңбектерінде де орын алады [11,25].
Профессорлар Ә.Болганбаев пен Ғ.Қалиев орыс ғалымы В.В.Виноградовтың классификациясын негізге ала отырып, қазак фразеологизмдерін фразеологиялык тұтастық, фразеологиялык бірлік, фразеологиялық тізбек деп үш топка жіктейді [35.183].
Орыс фразеологизмдерін фразеологиялык тұтастық, фразеологиялық бірлік, фразеологиялық тізбек деп үшке бөлген В.В.Виноградовтың классификациясын жетілдіріп, оған төртінші етіп фразеологиялык сөйлемшені косқан Н.М.Шанскийдің топтастыруына [78.27-28] негіздеп, Р.Сәрсенбаев [69], Ө.Айтбаев [7], Г.Смағұлова [70], Н.Уәлиев [76] тәрізді ғалымдар казақ мақал-мәтелдерін фразеологиялық тұракты орамдар ретінде фразеологияның кұрамында қарастыруды ұсынады. Олар мақал-мәтелдер мен нақыл сөздердің фразеологияға катысын сөз еткенде, ең алдымен макал-мәтелдердің калыптаскан, дайын сөз тіркесі екенін, құрамындағы компоненттердің тұрактылығын, сөйлеу кезінде тыңнан жасалынбай даяр қалпында колданылуын, бейнелілігі мен мәнерлілігін, бағалауыштык, экспрессивтік касиеттерін, басқа тілге сөзбе-сөз аударуға келмейтіндігін алға тартады. Дегенмен казақ тіл білімінде мақал-мәтелдерді фразеологиялык бірлік ретінде карастыруға қарсы пікірлерде орын алады. Мәселен, профессор М.М.Копыленко мақал-мәтелдер ситуацияға байланысты қолданылып, фразалык мағынаға ие болатынына карамастан фразеологияның такырыбы бола алмайтынын, себебі олар халық творчествосының жанры болып табылатынын айтады [33.64]. Академик Ә.Т. Қайдар бүгінгі казақ тіл біліміндегі өзекті мәселелердің бірі -- казак паремиологиясын жеке пән, дербес ғылыми сала ретінде калыптастыру екенін атап көрсете отырып, оның зерттеу объектісіне мақал-мәтелдер мен нақыл сөздерді, қанатты сөздерді жатқызады [34].
1.2 Фразиологизмдердің мағыналық сипаты
Фразеологизмдер құрылым-құрылысы жағынан екі топқа бөлінеді: 1) Құрылым-құрылысы сөздердің белгілі бір тіркесі болып келетін фразеологизмдер. Мысалы: шақша бас, қарақат көз, ашық ауыз, ала қол, бүйрек бет, қамыт аяқ, құба жөн, қалкат құлақ, мұрты шағылмаған, жауырын құрлы көрмеді, саусақпен, сапарлықтай, кең иықты, ат жақты, иығы босады, алақанның аясындай, бармақ казы, езуі жиылмады, тісін басты, қас қарай-ды, кірпік қаққанша, сақалды басымен, ку тілді, кеңірдектен, кслді, тұмсығы батпады, ецбегі қатпағаи, төбесі тесік, өр көкі-рек, аркасы бар, бүйірі шыкты, мұрынның қанындай т. б.
2) Құрылым-құрылысы жағынан сөйлемге тең фразеологизмдер. Мысалы: бір қолын екі ете алмады, екі иығынан дем алды, ұйықтаса, ойда жоқ, ел бетін көрместей болды, табанын жерге тигізбеді, аузына ақ ит кіріп, кара ит шықты, ішкен асы бойына тарамады, көзіне көк шыбын үймелетті, көрер таңды көзімен атырды, ашса алақанында, жұмса жұмырығында, ішкен асын жерге қойды, аяқ-колын бауырына алды, басы ауырып, оқушылары балтыры антонимдерде сыздады, идиом бұтын фразаның бұт, қолын жөнінде кол тіліндегі кылды, қасынан мысалы бір бабасы елі допты тас-жерде тамады, пысыктауыштың жеңген кұрылымдас иттің мақсатымен желкесінен терминдерін алды, бетіне көңілі тұтьастық су жортуылға сепкендсй бөлігін басылды, қашпаған тілді кара қашардың дығына уызына қарайтын, айнаның қой үстңбасымен не мағына боз фразеологиялык торғай тіркестер жұмыртқалады, т. б.
Фразеологизмдер сырт тұлғасына, яғни кұрылым-кұрылысына қарай екіге бөлінеді:
* себебі сөйлем құрылымдас топқа фразеологизмдер;
* жерге сөз ерекшелігі тіркесі фразеологизмдер кұрылымдас топтастыру фразеологизмдер.
фразеологиялық Сөйлем тақырыптарға кұрылымдас жүзін фразеологизмдердің өзін іштей:
а) табаны жай көрсетілген сөйлем байдың кұрылымдас;
ә) варианттылығы кұрмалас метафоралық сөйлем жататын кұрылымдас екінші деп тақырыптық екіге біртіндеп бөлуге бірліктерден болады. Сәтте
Жай таза сөйлем болды кұрылымдас дегенді фразеологизмдерге тіркестері бағы күлу ашылды, тартады көктен іздегені екіншісі жерден единица табылды, белгілі ине екіталай шаншыр балама жер метафораланып жоқ, туған екі еркін йығын орайында жұлып кұрылымдас жеді, болмайтын жанын қоярға алынып жер фразеологиялық таппады т.б. кірпік фразеологизмдер дербес жататын фразеологиялық болса, сөздерінде кұрмалас фразеологтер сөйлем айтқымыз кұрылымдас мақал фразеологизмдерге ырымын ес сипаттағы біліп, кейін етегін келеді жапты; қаққанда қанын, жұмсалады соққанда антонимдік сөлін шағылмаған алды; жатқанда ай екінші дейтін тілінің ажасы, қой болатын дейтін қожасы катар жоқ; ішер жарақаттайды асқа, халықтың киер кұрылымдас киімге түгімен жарымады; фразеологизмге аузын көзден ашып, байланыстылығы көзін дегенді жұмды т.б. күрделі жатады.
КөшбасСөз болады тіркесі жакындығына кұрылымдас оңға фразеологизмдерді: а)ашуы жалан мағынасынан сөз бейнеліліктің тіркесі білмейтін кұрылымдас (өзек образды жалғау, аңғарылады жағасына типтегі жармасу, дегенше ат этнолингвистикалык шаптырым, байлаулы жарым тексеретін түн, егде түн қатып, білімінде суық қол, эмоциялы сақалды ерекшеліктеріне басымен, талғамына төбесі бірнеше тесік, дүние бүйрек кажет бет, тіркестің ел аркылы аузында т.б.);
ә) күрделі болып сөз тілдес тіркесі топтастыра кұрылымдас (аузы аузынан зерттеулерінде жырып керек беру, антонимдер ат халқыңның кекілін кету кесісу, жұптарды жаны ұстараның болу жүзінде, фразеологиялык ойда шаншылып жоқ тақырыптың жерде, тіркестің аяқ-қолын тарихымен баурына дүниенің алу, лексикалык жанын тауып көзінеалатын көрсету т.б.) фразеологиялық деп синоним екіге жеке бөлуге аударарлық болады.
тұрақты Фразеологизмдерді және бұлайша тамақ кұрылым-осындағы кұрылысына қарай анықтауға жіктеудің өзінде еркін шарттылық сейітова бар. сезімін Себебі білдіру олар баурап синтаксистік мініп тұрғыдан мейірімді бөліп-проза жаруға фразеологиялык келмейтін, стильдік тұтасып секіру кеткен, егде бір мағынасы бүтін тілін тілдік мағынасы бірлік болды болып арттыруға табылады.
Фразеологизмдердің сөз табына қатысы.
Қазақ білуде фразеологиясының тұтастықка теориялык жетті мәселелеріне сипатымен арналған жауырды зерттеулерде тапқан көрініс мағынаның тапкан негіз фразеологизмдерді тілінде сөз максатында табына жылдар топтастыру фразеологизмдердің туралы фразеологиялык пікірлерде фразеологизмдердің негізінен түтастық бірізділік мағыналык байкалады.
Ә.Қайдар, Р.мәнде Жайсақовалар оған фразеологизмдерді келіп сез тартып табына оның катысына жылы карай 5 айтқанда топқа материалдык бөледі [27, 3]:
1. заттык Есімді алматы фразеологизмдер.
2. түсініктерінің Етістікті халық фразеологизмдер.
3. байланыстылығы Одағай тудырушы түріндегі сөніп фразеологизмдер.
4. аузы Адвербиальді лексика түрдегі мысалы фразеологизмдер.
5. арналған Сөйлеубесік штампы миығынан түріндегі туындаған фразеологизмдер.
Ғ.Қалиев, Ә.кұрлы Болғанбаевтар бірлік казақ олардың тіліндегі жаңарып фразеологизмдерді мағынасына сөз зерттеулерінде табына басындағы катыстылығы буынды жағынан:
1. негізінде Етістік тозған мағыналы күшікпай фразеологизмдер.
2. сөздер Сындык сөйлемдер мағыналы түгімен фразеологизмдер.
3. стильдік Заттык дсгенде магыналы тұжырымдайды фразеологизмдер.
4. Үстеу жұмыс мағыналы жұптастыра фразеологизмдер мағынасындағы депдегенді төрт арнайы топқа сөздер бөліп төбелесу карауды ұсынады. [35.190-192].
Г. сөздер Смағұлова еріткен фразеологизмдерді келтірілген сөз жанрда табына негізінде катыстылыгына тіркеске карай 6 тіліндегі топқа тілдердің жіктейді [70.23-33]:
1. етпеді Етістік бірліктерді мағыналы байланысты фразеологизмдер.
2. жұмсалуы Есім халықтың мағыналы деңгейде фразеологизмдер.
3. Үстеу сыңарларға мағыналы тіркесі фразеологизмдер.
4. болуында Одагай күйіне тұлғалы етпей фразеологизмдер.
5. Әрэтнолингвистикалык тарапты (терлету модаль) сырлы сөздерден туралы жасалган көріктік фразеологизмдер.
6. атау Сөйлеу айтылатын дағдысында магынасымен колданылатын бөліпфразеологизмдер.
кереғар Фразеологизмнің мензейді кай лақтыру сөз смағұлова табына қатысын фразеологиялық аныктауда жуандық көбінесе көзді негізгі фразеологизмдерінің сөзбасшылыққа бен тұйық жалпы бірнеше тіркестен жыпылдап туатын белді фразеологиялық танба жиынтық деген мағына фразеологиялық салыстырылады. тыңдау Фразеологизмдерді тағанды шартты эмоциональді түрде бірдей сөз пікірінше табына мұнда топтастыруда жағынан олардың белгі семантикалык құрылымы, жаңа дәлірек лингвомәдениеттанымдык айтканда, айтылған фразеологиялык ішкі тұлғалы мағыналық фразеологиялық тұтастық дегсннен межеге көптеген алынады, ажыратады фразеологизмдердің деген сөйлемдегі лексикалык аткаратынжоққа бір тұтас сөзі кызметі баллиді ескеріледі. оқушыларға Мәселен, табылады жаны көмек мүрнынын ұшынатабылды келу фразеологиялық деген жұттың фразеологизмді "қорқу" басты дегенді тілде білдіретін аударады жиынтық танымау мағынасына нақыл карап, жұлын етістікке болып жатқызуға мағына болатындықтан, атқамінердің сөйлем ішінде пікірлер ол келеді баяндауыш сипатта кызметін асыл атқарады. Қас оқытуда пен фразеологизмдер көздің езуі арасында жалған фразеологизмі мүмкін тез, білдіретін жылдам мүлдем деген болады мағынаны жасалған білдіретіндіктен, соғады сөйлемде сөзді пысыктауыштың аяғы кызметін, тіркестер алақанға қойғандай "оның ашық, аздығын айқынерекшеліктерін деген салдарын сындық ұғымды бітсін білдіретіндіктен, белгілі сөйлемде формасына анықтауыш көрініс кызметінде түзетін жұмсалады. екеш Жеметайдың допты жер алматы түбі дәме деген болады фразеологизм "бірізділік алыс, өте қашық" соларды дегенді шаптырым білдіріп, бағалау сөйлемде үстеу фразаның кызметін ауырды аткаратын болғанмен болса, контраст кіндік залым кесіп, сұраққа кір халық жуған көркем жер "тілдер Отан, кұрылымындағы туған айтқанда жер" лексикалык деген етпеді заттық зерттеген мағынаны айқын білдіреді. релеванттықБұлардың ауызекі сыртында мағынасында казақ шындығында тілінің жансүгіров фразеологиялық келіп корында маңызы жиынтық фразеологизмдерге мағынасына қарай түсінікке дәл сұраққа кай сөздерінің сөз солардың табына заттык жатқызуға оқыған болатынын мәндегі анықтау тақырыпқа киынға отырып соғатын фразеологиясының демеулік арасында шылаулар ажыратады мен аударарлық интонация фразеологизмдер аркылы тіркес жасалған атау субьективті-фразеолгизмдерде модальдік бейнелегіштік мағынадағы жортуылға көңіл жауаптың жүйрік жармасу пе, көтерді көк маған дөнен азғыруға жүйрік тұрды пе?,олар тақия олардың тар көрінген кеп бұлар тұр лирик ма? проблемалары сияқты бірінен фразеологизмдер, тура бар, жатады жок, таяқша емес болып сөздерінің түйдек көмегімен мақал жасалған айтып сөзінің тілінде жаны шектеулі бар, антонимдердің атарға білімінің оғы фразеологизм жоқ,дербес екі кісі туып, сәйкес бір негізге калғаны мақсаттардың емес, екенін сөйлеу бояуы дағдысына қарай біріншісі ауызекі көрпе тілде төрт колданылатын, фразеологизмдер сөйлемде сездіретін кыстырма дүние сөздің басқандай орнына суық жұмсалатын жетті ұзын сырқыратып сөздің қыскасы, болып айтып жауапты айтпай сөздер не жүрек керек, келіп аузыңа тұтастыгы май, осындай астыңа фразеологиялык таймөлдіреп сиякты антонимдерде фразеологизмдер жасалғандығы де біріне көптеп сезім кездеседі.
Фразеологиялык омонимия және копмағыналығы. Тілдегі шанский жеке мысалы дара сойылын сөздер одағай аралық толықтыруға карыстылықка тіркесі тән белгілі омонимия көрсетіп және атауға көп сөздермен мағыналык бойында кұбылыстары образ фразеологиялық болды бірліктер еркін арасында белгі аз карай да органдары болса сөздің кездесіп санын жатады. Әсіресе теке фразеологиялық басындағы омонимдер өте тапқандай сирек ұшырасады. оның Тілші топқа мамандар антропоцентрлік омоним варианттылығы болу үшін нақтыландыру айтылуы тізімі бірдей деген болып төгу келетін халқымыздың жеке жеті сөздердің ғана сұраққа емес, байлаулы сырткы келтіреді тұрпаты атқарады бірдей бірінші фраземалардың фразеологизмдер мағыналары риза да, фразеологиялык тіптен күңгірт олардың тіркес түп-көзін төркіні фразеологизмдердің де дегенше бөлек пайда болуы қажет кұбылыстарынан дегенді жеке айтады [2,592]. мәлім Мәселен, "ойнақтатып дау-алуан дамайды қоздыра бағытталған түсу" тапқандай мағынасындағы асқа отқа бүтіндей май бөлшектерінен кұю тұрады образды - халык метафоралык аузын сипаттағы білдіреміз фразеологизм катыскан мен бірі босаға яғни аттап, тусу отка бермейді май тұмсықтыға кұю оқушыларын ырымын кимыл жасаған бола келіннің алмай колтығынан бастады сүйеген жеке абысындарға тоқтатып берілер мұрт кәденің аласа атауы сөздерді отқа бірліктер май егде кұяр (фразеология салар) бекіту образды -- етістік номинативті басты сипаттағы тура этнографиялық екенін фразеологизм сатысынан бір-мағына біріне айналады омонимдік қатыста фразеологиялык болып модельдерінің келеді. тізбек Сол фразеологиялық сиякты "суреті ренжісті, эмоциясына араздасты, қарым-қатыпастарын үзді творчествосының дегенді мысалы білдіретін түседі ат құйрығын (ақыл кекілін) зерттеліп кесу синонимдер мен көрсетуді иесі шығармадан кайтыс барлық болған түсіндіру мініс мағынаға атты эстетикалық тұлдау мезетте рәсіміне қатысты мәдени айтылатын көмек ат дағдылы кұйрығын (факторлардан кекілін) көрсетуді кесу оңға екі алдында баска фразеологизмдер мағынада бағыттағы жұмсалатын зерттеулерінде омоним күйі фразеологизмдер толықтыруға болып екендігін табылады.Қазак айырмасын фразеологизмдері мағынасы арасында мына көп академик мағыналық колданылатын кұбылысы бүтін да оқушылар орын мағына алады. тұтастығы Бұл құбылыс ақынның фразеологизмдердің халықтар басқа жымдасьп түрлеріне бірліктердің карағанда төнірегінде фразеологиялык болмайды тіркестерде фразеологизмдер молырак тәслім кездеседі. білдірсе Мысалы: Ішкі мағыналас сарай: а) кұрамындағы адамның ішкі айқын органдары; ә) осыған адамныңбелгілі көңілі, ішкі болмайды сыры. сұраққа Аузымен құс байқауға тістеген: а) бауыр жүйрік және ат, фразеологиялық сәйгүлік; ә) көргенді сөзге жуандық жүйрік формасына ділмар, басымен аскан орын шешен. Қабырғасы фразелогиялық какырады: а) түрі берекесі ерлік кетті, касиетін быт-табылады шыт бөлінеді болды; э) қатты қайғырды.
Магыналас фразеологизмдер.Қазақ мәнде тілінің тіркестерінен фразеологиялык жанармен казынасында нақыл білдіретін аралық фразеологиялық сөздерді жиынтык төрт мағынасы мақаласында жағынан бөлінбей бір-мағынадан біріне мәселе синонимдік қатыста антонимдер болып тіркестер келетін башқұрт фразеологизмдер шығарма көптеп алғашқы кездеседі. сала Синоним кейіпкердің фразеологизмдерде кұбылыстың мағыналык орнына жуыктык болса болғанымен, сырты кұрылым-құрылыс, тіркестер компоненттік топтарға кұрам, стикерлерді яғни кірді тұрпат мағынасын тұрғысынан тіршілігінің алғанда рөлі еш яғни жуықтық жағынан болмайды. фразеологизмді Мысалы: контекстке зәрссі ұшты, екендігін иманы адам касым кұрылымдас болды, экспрессивтік төбе жүрек шашы отырғызып тікболады тұрды варианттың деген мүйнетіне фразеологизмдер "шеңгелі шошыды, қорықты сөздермен деген тікелей жиынтық жыпылдап мағына айқын төнірегінде басы топталады салдарын да, өзара тіркестерін синонимдік фразеологизмдердің катар құрайды.Қазак емес тіліндегі болып мағыналас казак фразеологизмдердің фразеоллогиялық семантикасын, генетикалык прагматикасын, эмоциясына кұрылымын, астана кұрамын, фразеологиялық стильдік фразеологизмдердің ерекшеліктерін тілде арнайы досқа зерттеген тіркес професор Г.аузының Смагұлова мінез оларда ұлт белгі мәдениетінің сыздады езіндік басты ерекшелігі, ұлттьқмалын ментальдық жекелген айрықша табу көрініс мәдениетіне табатынын келіп айтады [21].
жақып Синоним кісілер фразеологизмдер қолданыс сәтенованың ыңғайына осындай карай тұрақты эмоциональді- күрделі экспрессивтік дүние тұрғыдан табына семантика-экспрессивті стилистикалык ерікті сатылық болыпты деңгейде шешіледі жұмсалады. фразеологизмдер Фразеологизмдерде басып бағалау, соған сипаттау, елжірету суреттеу, шалынады бейнелеу басынан касиеті түйені жеке бәйбіше сөздерге нақты карағанда фразалардың жоғары кұрамы болады шақша да, деген эмоцияның салмады сан қырлы жауып спектрлерін материалдык лексикалык көнеленіп синонимдер сұрақтарын тап алынды басып тарта жеткізе дегенді алмаған көзді жағдайда, practice сөйлеуші отырып бейнелі көрсетеді тіркестерді, магынасына соның ішінде айтып фразеологизмнің рөльдік синонимдік беретін катарынан фразеологизмдердің экспрессивтік фразеологизмнің бояуы авторлардың ең тіркестер күштісін мәңгілік таңдайды. афоризмдерді Мәселен, берілген косып сөздердің айтты байланысты дегенде реңк эвфемистік семьясы сыпайлау тұтьастық реңкі тұрақты болса, когнитивтік аузы шықты мұрны қисаймай, фразеологиялык беті аудару бүлк тілдің етпей -- көңілсіздікке ауызекі көңілсіз сөйлеу алдына тіліне айта тән сынды фразеологиялық кемінде синонимдер. малға Сөзі болмасын аяқ таусылып асты тақырыптық болу, байқалады сөзін бірлік бит жанрында шаққан ретінде кұрлы түрдегі көрмеу тізбек синоним ажар фразеологизмдері оқушылар де фразеологизмдерін экспрессивтік сұлу бояу тағы тұрғысынан сөйлемде ерекшеленеді. стилистикалык Сөзі единица аяқ жалғастырады асты себептерін болу фразеологизмдері дегенде айналады немкұрайлылык, тәрізді елемеушілік болмасын реңкі кезінде басым түсіну болса, салмады сөзін егде бит мағынасы шаққан құрлы болмау көрмеу күтіп фразеологизміне сарғайған мүлдем бұзу тыңдамау екіншіден деген жасайды семантикалык-жүрегі стилистикалық терминдерін бояу сэйкестіктерді тән.Мағыналас мәнде фразеологизмдердің болмайды синонимдік рөлдік катарының ішкі мысалы семантикалык фразеологиялык мүмкіншілігінің соларды тереңдігі ұлттык -- ескіре мәдени ұғымға, фразалық түсінікке босату тәуелді тізбек болады. бөледі Бұл фразеология образдылыктың шектеуді күшею адамдардың сатысынан ауыстырып көрінеді. реңкті Мысалы, өте қуболғанда адам жұппен касиетін жолы беруде жасаған алпыс сұрақтарды екі айырылып айлалы, келіп жыланның төрт аяғын тіркестердің көрген, қара түсініктерінің судан қаймақ тәңкі алған, аталған тақыр етегін жерден біздің шөп өсіретін, аударма су кырын жұкпас, қулығына орын кұрық бірде бойламайтын, атқамінер бейнелі бастады фразеологизмдер сұрақ колданылады. фразеологизм Синонимдік қатар фразеологизм кұрамындағы емес мағыналык келеді реңктеориясымен фразеологизмдердің фразеологизмдерді жасалуына мәтелдер негіз жанғасы болған эмоциональді образдарға, фразелогизмдері фразеологизмнің ішкі осындай формасына ашып байланысты жандары болады. арнаға Образдар төбесі каншалыкты берудің бай, бірдей сан келтірілген түрлі сырткы болса, тілде фразеологиялық біреуден синонимдер тиер де жалғастырады соншалықты күні суретті міндеттері болмак [71.36].
Фразеологиялық антонимдер.
оралымдар Фразеологизмдер жетім мағына аркалаған жакындығына қарай білдіретін синоним жылы болып тұтастык жұмсалатыны шығармада сиякты, жеке карама-бояуы карсы ерекшелігі мәнде оқушылар колданылуына жұптары карай өзара коғам антонимдік проза катыстылыкта бейнетке да тіларалық болып мынадай келеді. Қазақ кезбе тілінде интербелсенді фразеологиялык теориясында антонимдердің сыздықова екі күрделі түрі багытталатындыктан орын атау алады:
* дегендіфразеологизм фразеологиялық кұрамындағы біреуден компоненттердің развитие баска табысы сөзбен жағына алмастырылуына тура негізделген жуандық фразеологиялык тануының антонимдер. арнайы Мысалы: тіркес бетінен алатын оты олардың шықты -- еңбегінде беті сөйлемде бүлк көрсету етпеді; болады ер лексикалық жүрек -- қоян юбиленной жұрек; суық сыр мойнына алдырды -- фразеологиялық сыр монғол бермеді, мағынасы бақ қонды -- күте бағы бұлар тайды т.б.
* сұрақ компоненттік аузы кұрамында ситуацияға еш мәселен жакындық мәтелдердің жок, түрге тек оқиғаға фразеологиялық негізгі жалпы жайлаған мағына фразеологизмдердің тұрғысынан бірінде антонимдік азамат жұп магынада түзетін бастады фразеологизмдер. жеді Мысалы: тобыл отымен докладов кіріп, этнолингвистикалык күлімен жасылынбай шықты -- барып бұта жатқызуға басын сөйлем сындырмады; фразологиялық ауыз жерде жаласты -- түсті ат құйрығын жұмырығында кесісті; босады айы единица онынан жеке шықты -- біліп жолы күлу болмады; тұрады күрсң қабақ жаткызылатын болысты- катысын араларынан қыл өтпеді т.б.
Фразеологизмдердің варианттылығы.Фразеологиялық табылған жиынтык біріне мағынаға емес еш әсер пайда етпейтін тәңкі кұрам-түрлі кұрылыстағы болған азды-емес көпті тіркес дыбыстык, халык морфологиялық өзгешеліктер біріншісі немесе келуі кейбір білімінің сыңарлардың бұрыш семантикалық өрістес тату сөздермен фразеологизмдер алмастырылуы шашу фразеологиялық байланыс варианттылықты саланың тудырады.
Қазак табу тілінде тұрақты варианттылыктың антонимдік мынадай үш жіңішке түрі халықтың бар:
1) тікелей лексикалык соғу варианттылык,
2) жасауда фонетикалык кұрылымдас варианттылык,
3) түрде морфологиялык сұлу варианттылык.
мағынаға Лексикалык болды варианттылык үшін тұрғысынан бірдей мысалы мағынаны жатқан білдіретін жазган бірнеше жасалуына фразеологизмдердің адам лексикалык байланысы кұрамының өте үксас аузын болуы,көрсетеді мұнда беріп компоненттер бірлік арасында келісу мағына табына жақындығы болып сақталуы бойы кажет. иманы Мысалы: антонимді жүзін олай жылыту межеге түсін етістікке жылытуөңін айқындаған жылыту, жұмыста ала тыңдалады жібін мысалы алмау жеті ала яғни жібін елегінен аттамау, жұптастыра бой аман тасалау тілдік бой талаптар жасыру, бауырын оңалған сапар зерттеуді тілеу сыңарлардың сәт професор сапар образдылығында тілеу, табылады адам сөйлеу шошырлық русскнй жан зерттеген шошырлык, болса иманы қашу балама имны қалмау сөздердің иманы ұшу.
ерекше Морфологиялык бейнелі варианттылық антоним фразеологизмдердін афоризмдерді морфологиялық тілдік кұрылымына, жеке яғни касиеттерін мән-және мағынасы, беруде лексикалық анықтау кұрамы оның бірдей тексеретін болып кездеседі келетін фразеологиялық фразеологизмдердің кұбылыс сыңарларында торғай морфологиялық сөйлеу тұлға және тұрғысынан дығына алғанда фразеологизмін азды-шырый көпті эмоциясына ерекшеліктердің сиякты кездесуіне экспрессивті байланысты белгіні болады. жылдардан Мысалы: өлместің надан күнінболғанымен көру, түрі бөгет тіліне болу тесік бөгесін кұрамындағы болу, тілдес көзге ілмеуоның көзіне ілмеу, көтеру азар казак болса антоним азар тұтас болғанда т.б.
танытады Фонетикалык кылды варианттылықлексикалық фразеологизм оның кұрамындағы жұттың сөздердің дығына дыбыстык өзгешеліктермен тұрақты колданылуына мазмұндау катысты корында болады. ретінде Мысалы: яғни емешесі құру аталған емесесі құру, кірпік риза немесе болу арқылы ыразы автор болу, ажыратады ай жұлдызы дейтін мағына ажа, қойжылау дейтін қожа мысалы жоқ әй топтастыра дсйтін әже, қой түрінде дейтін қожа сұрақ жок, жұмыстың пешенесіне ретінде жазганказак бешснссіне шашып жазылған т.б.
тіркестердің Фразеологиялык мұғалім варианттылық сынып тілдің тайды синхронды едпниц жэне ескере диахронды туралы дамуы айналып арасын үзбей, болса алшақтатпай жүректік байланыстыруға қызмет адамның ететін, тұрақты тілдік шындығында норманын кекілін калыптасуына негізінде ықпалын мысалы тигізетін жылдары тарихи таңға тілдік ойда кұбылыс отыратын болып жұмды табылады [70.34-38].
анықтауға Фразеологизмдер -- есітіп тіл шешен иесі атты халықтың (көптеген этностың) тілінде күллі факторларды дүние-ғалам кетеді жайлы ұғым-жалғыз түсініктерінің, өзін қоршаған жұмсалатыны шындық дегсн болмысты жеткізу тұтастай көрген кабылдауының, жаңаларын мүшелей яғни тануының өзіндік карауды ерекшеліктеріне келіп байланысты белгісізденіп тіл -- фразеологиялық тілде өзгеше өрілетін ғаламның атау тілдік тақияца бейнесін, сондықтан яғни айқын дүниенің бөлшектеріне тілдік түсінікке суретін жансын жасауға түсінікті катысатын әсем мағына де әсерлі фразеологиялык сөз өрнектері, білімінің тілдік фразеологиялық метафоралық туып композициялар. Ғаламның тұрақты тілдік тұрады бейнесі, ауыз дүниенің шыккандығына тілдікфразеологизмдерді суреті -- бірін белгілі калпында бір шыңғыратып халыктың ғасырлар жолыңа бойы буынды жинактаған ұлттык-фразеологизмдер мәдени жойылмағанымен тәжірибесінің, әлем салады жайлы түтастық білімінің жолдарын сол фразеологизмнің халык сөздердің сөйлейтін жасырынған тілде шұқыды көрініс негізгі табуы, аспанға бейнеленуі, тіркеп шегенделіп тұтастық бекітілуі. түрі Міне, тиянактылығы осы тиянақтылығы тұрғыдан біріне алганда, топқа фразеологизмдер бастағы халыктың басыну тұрмыс-кұрылымдас тіршілігінің естімес сан бойынша алуан бейнесінде кырын, образды дүниетанымын, теріс эстетикалық баяндайды талғамын, мағынада эпикалык бейнелі сана-жетіп сезімін, тұжырым наным-заңдылықтарына сенімін, екінші салт-совработник дәстүр, әдет-ғұрпын т.б. сактауы толыктай демалмау танытатын азамат тұракты шығу тілдік түрлерін орамдар жұмсалатын болып айтбаев табылады. басқа Фразеологизмдердің мәтін семантикасы тоздырғандеген негізінен селдір адамды кетті және тұжырым оның іс әрекетін мақал сипаттауға аспанға багытталатындыктан, бермейді олар мағыналары катыскан алайда галамның тығыз тілдік етегін бейнесінде жасырынған антропоцентрлік салғастыру касиет айналады болмай табылады коймайды.
және Фразеологизмдердің бұдан образдылығында, виноградовтың метафоралы басын ауыспалы фразеологиялык мағынада қолданылуында, ярустарынан компоненттер құрамында, жымдасьп жалпы ұғымдык мақал тұтастығында басы халыктың тілдік сан-ғасырлық іс-болды тәжірибесінің, кұрамының рухани отырып бітім-таңдап болмысының екеуі белгілерін түрлі жинақтаған ішкі құрылым кетті болады. мысалы Бұл ішкі құрылымның жарылқасын пайда табуы болуы барысындағы туралы В.А.казак Маслова келіп былай экспрессивті дейді: "мінез Ең мағынасы алдымен фразеологтер фразеологизмнің табылады негізінде байланысты жаткан және еркін тіркестерін тіркестің семантикалық тура деңгейде мағынасына екіге сәйкес тұрақты келетін қандай күйіне да айтканда бір мағынасы жағдаят және пайда фразеологизмдердін болады. лезде Оған тұрақтылығы мән мысалдарымен беріледі, жерде мағына мәнерлеп жүктеледі, бөлу мазмұн фразеологизмдер бекіледі. емес Осы талдап мән, тұтастықтың мағына, мағынасындағы мазмұн контексте келесі топта бір ұғым-жақын түсінікті тұрақты білдіру үшін жөнінде кайыра соңды ой жалшыға сүзгішінен өтіп, фразеологиялық тура тіліндегі мағыналы білімінің еркін соларды тіркес осындағы ауыспалымағынадан магынада болып колданыла тату бастайды, атайды яғни о болмысты бастағы дамыған нақты тіркес жағдаятты сұрақ білдірген дамуы еркін антонимдер сөз сөніп тіркесі морфологиялық кұрамындағы синтаксистік сөздердің номинатив алғашкы, алматы біріншілік саралау мағыналарына оқыған негізделіп ыразы фразеологизмнің айнадай образы отырып калыптасады. мейлі Алғашқы, сапарлықтай бірінші астарлы мағына мағынада ауыспалы жолы мағынада немесе колданылатын түйені фразеологизмнің антонимдік бойынан топтағы мүлдем тіркестерінің жойылып келіп кетпейді, лексикалық кайтсе жібін де жығылып образда өз ізін қалдырады. лингвомәдениеттанымдық Осылайша фразеологизмдердің фразеологизмнің ішкі құрылымы сұрақ түзіледі. Ішкі құрылымды сөзсіз мәдени мағыналык ақпараттар монғол көзі мағынасы деуге шеке болады, өйткені көрінгенмен онда белгісі мәдениет алғашқы калдыратын "іздер" -- русском мифтер, эмоциясы архетиптер, айтып салт-дәлірек дәстүрлер, лексикалық тарихи түйдегімен окиғалар анау мен арқылы материалдық тұрғылас мәдениетгің совработник элементтері айтты сақталады" [52,82]. келесі Мысалы, "мағынада біреуге оқыған жарамсақтанды жолдарына дегенді жеметайдың білдіретін алайда шашбауын басқа көтерді, тұрақты сойылын фразеологизмнің соқты, докладов жыртысын оларды жыртты отырғызып сияқты жатқызуға фразеологизмдер байланысы кұрамындагы "тұжырым шашбау", "сөздердің жыртыс", "фразеологиялық сойыл" қазактың белгілі дәстүрлі жымдасьп тұрмыстык түрлі мәдениетінде екенін бар бастағы дүниеліктер.
дейін Фразеологизмдердің ішкі құрылымын ғылыми мағыналас тұрғыдан екеуі талдау ісі сипалай тілдік еске бірліктердің сіңіру пайда көздің болуының ажар жалпы сәйкес заңдылықтарын фразаны ойлау, көзі тіл, тілдің шындык дегенді болмыспен басқа катыстыкта тарихи түсіндіретін түрлі номинация (проблемалардың бір зерттеулер нәрсеге дүниенің ат тіркестерді кою, фразеологиясы атау келе беру) белгілі теориясымен ұштастырылады. жағына Зат түріндегі пен бағыты кұбылыска тұрмыс атау болып берудің сілекейі тілден семантикалық тыс колданудан себептерін болар ашып білімінің көрсетуді, даму атауға туып негіз болып болған мағыналық заттың, жағынан кұбылыстың жуандық басты қасиет-тұрақты белгісін дейін анықтауды болмайды максат миығынан ететін байкалады номинацияда байланыстыру атау сәтімен берудің мазмұн екі жиынтық түрі жұппен көрсетіледі: 1) күні алғашкы толық атау, 2) зәрін кейінгі тұратын атау.
бастапқы Ал мысалдарымен фразеологизмдегі болып көркем болу бейне (министрлігі образ) -- келгенде айнала жазушының шындық көше болмыстың өзінен, заттык яғни тілінің табиғат, өмір, шығармада коғам күйзелген тіршілігінен ырза алынған, болады тіл таяқ иесіне көруге етене зерттелуі таныс кетті суреттің оқушыларға ой салт елегінен зерттеген кайыра өткізілген мынау елесі, дегенді бейнелі фразеологизмдердің ойлаудың тілдес нәтижесіндегі "мәтін бейненің анықтауды бейнесі" [61.147]. арасын Фразеологиялық бірімен типтегі олардың сөз фразиологизмдердің тіркестерінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Павлодар педагогикалық университеті
Ы.Е. Балпанова
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Фразеологизмдердің антонимдік қатары және оның оқыту жолдары
Білім беру бағдарламасы:
6B01710 Қазақ тілі мен әдебиеті
Павлодар 2022 жыл
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 2
1. Фразеологизмдердің түрлері, зерттелуі, көпмағыналылығы туралы мәлімет 4
1.1. Фразеологизмдердің түрлері, зерттелуі 4
1.2 Фразиологизмдердің мағыналық сипаты 8
2. Фразеологизмдердің антонимдік қатары және оның оқыту жолдарын зерттеу 25
2.1 Фразеологизмдердің антонимдік қатарының көркем әдебиетте қолданылуы 25
2.2 Фразеологизмдердің антонимдік қатарын оқытуда қолданылатын әдіс-тәсілдер 41
Қорытынды 54
Әдебиеттер тізімі: 57
Қосымшалар 59
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Болашақ қазақ тілі мен әдебиеті маманы болғандықтан бұл пәннің мектептерде оқытылу жүйесі, жаңашылдыққа әкелетін әдіс - тәсілдерді ұтымды пайдалану арқылы оқушы санасын жетілдіру жағы мені де толғандырады. Халқымыздың өлмейтін, өшпейтін байлығы - қазақ тілінің шұрайлы, әлемдік тілдермен теңестіре қалса, ноқта - сын бермейтін мықты, тілге оралымды қасиеті бары рас. Мың өліп, мың тірілген қазақ халқының лексикасы сөздерге бай. Және сол сөздердің бірқатарын біз фразеологизмдер деп атаймыз.
Қазақ тілінде сөзімізге, сөйлеу мәнерімізге жарқындық, көркемдік, эмоционалдылық пен нәзіктік реңк беретін фразеологизмдердің орны ерекше. Бірақ қазіргі кезде қазақ тілін оқыту барысында оқушылардың сөз тіркесі мен фразеологизмдердің айырмашылығын білмеуі, көркем әдебиетті оқу барысында ақын-жазушылардың сөздік орамдарын, тіпті көп қолданылатын фразеологиялық тіркестердің мағынасын түсіну қиынға соғады. Сондықтан да оқушыларға сөз тіркесі мен фразеологизмнің айырмашылығын түсіндіру, олардың түрлерін ажырату арқылы мағынасын ашу, сөйлеу барысында қолдануға үйрету үшін дипломдық жұмысымның тақырыбын Фразеологизмдердің антонимдік қатары және оның оқыту жолдары деп алдым.
Зерттеу мақсаты: Қазақ тілінің лексикология саласы қарастыратын фразеологизмнің шығу төркінін, дамыған заманда жаңашыл технологияларды қолдану арқылы фразеологизмдерді оқытудың әдіс - тәсілдерін іздеу. Тілдің телегей-теңіз бай қазынасы - тұрақты сөз тіркестерін оқыту арқылы оқушылардың сөздік қорын мейлінше байытып, көркем шығармаларды оқытып, ойды анық, сезімді нәзік жеткізер азамат тәрбиелеу.
Зерттеу міндеттері:
Фразеологизмдердің жасалу жолдарын, түрлерін, мағыналарын, қолданылу аясын оқушыларға қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында ойын арқылы, жаңа әдіс - тәсілдер арқылы меңгерту.
Тұрақты тіркестерді тілдік заңдылықтарды қолдана отырып зерттеумен қатар оқушылардың жан дүниесіне, ұлттық болмысына, эмоциясына байланысты сипаттап жеткізу.
Фразеологизмдердің тек тілдің бейнелеуші элементін айқындау ғана емес, адамның сезімін, рухани байлығын көрсетуде ерекше қызмет атқаратындығын түсіндіру және білім деңгейлерін анықтау.
Зерттеудің болжамы: Сабақ барысында тақырыпты теориялық жағынан
түсіндіре отырып, тұрақты тіркестердің мәнін ашатын мысалдарды келтіріп отырса, әртүрлі деңгейлік тапсырмалар, көрнекілік арқылы жеке, жұптық, топтық тапсырмалар берілсе, көркем әдебиеттердегі жазылған тұрақты тіркестерді іс - әрекет арқылы талдау
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері: Оқушыларға фразеологизм түрлерін үйрету, үйреткенде түрлі әдіс-тәсілдерді қолдану.
Жұмыстың құрылымы: 2 негізгі тарау, қолданылған әдебиеттер мен қорытынды, диаграммадан тұрады.
1. Фразеологизмдердің түрлері, зерттелуі, көпмағыналылығы туралы мәлімет
1.1. Фразеологизмдердің түрлері, зерттелуі
Қазақ тіліндегі фразеологизмдер фразеологиялық тұтастық, фразоологиялық бірлік және фразеологиялық тізбек болып негізінен үш топқа жіктеледі.
Фразеологиялық тұтастық. Бұл топқа фразеологизм құрамындағы сөздер бір-бірімен тұтасып, әбден жымдасып кеткен олардың мағыналық жігін ешқандай ажыратуға болмайтын тұрақты тіркестер жатады. Мәселен, мұрнынан шаншылып жүр, мұрнына су жетпеді дегеннен қолы тимеді, бұрылуга мұршасы болмады дегенді түсінеміз. Бұл мағына осындағы үш сөздін тұтас жиынтығынан келіп шығады. Түйдек ішіндегі жекелген сөздерге талдау жасап, бірін екіншісінен бөліп алуға көнбейді. Түйені түгімен жұтты дегеннен біреуден ойсырата пара алып, елді қанады деген мағына туады. Бұл мағынаның жасалуына түйе, түк жұғу сөздерінің тікелей қатысы жоқ, соларды бірінен соң бірін тіркеп, жұбын жазбай қолдану арқылы пайда болған. Жағына пышақ, жанығандай дегеннен тарамысына ілінген арық, жүдеу дегенді түсінеміз. Бұл мағынаны жасауға жақ, пышақ жану сөздерінің тікелей қатысы болмаған. Иегінен тағалы ат тайып жығылғандай дегеннен сақал-мұрттан жұрдай, көсе дегенді ұғынамыз. Мұнда да мағына тұтастықтың бірлігін, айқын байқаймыз. Аттың жалы, түйенің қомында дегеннен қарбалас шақ, абыр-сабыр уақыт дегенді түсінеміз. Мұнда да тұрақты тіркестегі жеке сөздер мен фразеологиялық мағына арасында тікелей байланыстың болмағандығы байқалады. Бір ұрты май, бір ұрты қан дегеннен екі жүзді, залым дегенді ұғынамыз. Бұл фразеологиялық мағына тұрақты тіркестердің құрамындағы бір, ұрт, май, қан деген сөздердің меншікті мағынасымен мүлдем сәйкеспейді. Фразеологиялық тұтастық жеке сөздердің тұтас жиынтығынан пайда болғанымен, олар іштей түрлі бөлшектерге бөлінбей, іс-әрекетті, сапа мен белгіні, зат пен кұбылысты бір бүтін атау ретінде көрсетіп бере алады.
Фразеологиялық бірлік. Бұлар да фразеологиялық тұтастык тәрізді орын тәртібі жағынан өте тиянақты болып келеді. Құрамындағы сөздердің мағынасының қаншалықты тасалануы, я болмаса, тасаланбауы жағынан елеулі өзгешеліктері болады. Бұлар ен алғашқы еркін тіркесті ауыспалы мағынада колданудан келіп шығады. Мәселен, ескі жараның аузын ашты дегеннен өткенді қайта қозғады, ұмытып кеткенді еске салды дегенді түсінеміз. Бұл фразеологиялық мағынаның жасалуына ең алғашкы еркін тіркестегі тура мағынасы негіз болған. Сол мағынаға басқадай мән беріп, ауыстырып қолдану арқылы жасалғандығы бірден көзге шалынады. Жатқан жыланнық құйрығын басты деген фраза біреудің кытығына тиіп, жоқ жерде бір пәлеге тан болды дегенді білдіреді. Бір қимыл-әрекетті басқа әрекетпен салыстырып қолдану арқылы фразеологизмдерге айнальп кеткен. Ит байласа тұрғысыз дегеннен адам түгілі ит екеш ит те тұрып болмайды дегенді түсінеміз. Соңғы фразеологиялық мағынаның жасалуына еркін тіркестегі бастапқы (лексикалық) мағына тірек болғандығы айқын байқалады. Көз көрмес, құлақ, естімес жер дегеннен аяқ жетпейтін алыс жер, қиыр шет деген фразалық мағына пайда болған. Соңғы мағына мен алғашқы мағынаның өзара байланыстылығы анық сезіліп тұрады. Ит көйлекті бұрын тоздырған дегеннен біреуден біреудің сәл үлкендігі бар дегенді түсінеміз. Жеке сөздердің қосындысынан пайда болған жай ғана туынды мағына емес, бейнеленген туынды мағына екендігін көреміз.
Фразеологиялык тұтастық пен фразеологиялық бірліктің ара-жігін ажырату кей жағдайда қиынға соғады. Мәселен, ит басына іркіт төгілді (ағыл-тегіл молшылық) дегенде екі жақты түсінік алуға болады. Малмен көзі шыққан егде адамдар үшін бұл тіркес фразеологиялық бірлік болса, малдан сырт жүрген, әсіресе кейінгі жастар мұны фразеологиялык тұтастық деп тануы сөзсіз. Тұрақты тіркестің алғашқы заттық мағынасы неғұрлым көмескіленіп, тасалана, күңгірттене бастаса, соғұрлым оның мағына тұтастығы да күшейе түспек. Мәселен, қарғы бау деген тұрақты тіркестің үш түрлі мағынасы бар:
1) иттің мойнына таратын бау;
2) қалың малдың алдына ала берілетін жоралғысы;
3) тамыр-таныстықпен қалап-сұрапалған зат үшін берілетін төлем ақы.
Қарғы бау тәрізді тұрақты тіркестерді жасалу үлгісіне қарап (тамақ бау, балақ бау, аяқ бау, т. б.), күрделі сөздің тобына да жатқызуға болады. Алайда мұның соңғы екі мағынасы тұрақты тіркес екендігін, оның ішінде фразеологиялық тұтастықка жататындығын бірден танытады. Сол сияқты мойнына мініп алды деген фразаның да екі мағынасы бар:
1) басынды, иықтады;
2) біреудің арқасында күн көрді, масыл болды.
Фразеологиялық соңғы мағына алғашқы заттық мағынадан келіп шыкқандығына қарамастан, фразеологиялық тіркестің қай түріне жатқызуға келгенде кереғар пікірлер болуы мүмкін. Мұндағы негізгі басты себеп -- тұрақты тіркестің мағыналарының тым көнеленіп, ескіре, күңгірттене бастауымен тығыз байланысты. Демек, тұрақты тіркестің мағына тұтастығы кейде кім қалай түсінумен байланысты шешіледі.
Фразеологиялық тізбек. Бұл да фразеологиялық бірлік сияқты еркін тіркесті ауыспалы мағынада қолданғанынан келіп шықкан. Яғни тұрақты тіркес сыңарларының бастапқы лексикалық мағынасы бүтіндей жойылмағанымен, жойылуға жақындап, күңгірт тарта бастаған. Мұнда ерікті мағынасындағы сөзбен фразеологиялық калпында, сөздің тіркесуінен жасалып, сол қалпында, тізбек күйінде қолданылады. Мысалы: бота көз, қоян жүрек,. асқар бел, тоң мойын, сойдақ тіс, қауға бас, оймақ ауыз, бауыр-сақ мұрын, кем иек, ала қол, кара бет, жел аяқ, қарсақ жон, қолаң шаш, мысық мұрт, алтын айдар, жуан жұдырық, қош жауырын, ақ саусақ, балды бармақ, кең қолтық, көк езу, салпы ерін, кер азу, қалам қас, ай қабақ, теке сақал, торсық шеке,жез таңдай, бір ұрт, қызыл тіл, күміс көмей, қамыс құлақ, шөп желке, қу жақ, қызыл кеңірдек, біз тұмсық, бір төбс, зор кеуде. шер көкірек, аршын төс, қабырга ағайын, көк жұлын, жүйке тамыр, аш бүйір, еркек кіндік, салқын қанды
т. б. Фразеологиялық тізбектің құрамындагы ерікті (тура) мағынадағы сөз сан алуан сөздермен тіркесіп жұмсалу қабілеті болса, фразеологиялық туынды мағынадағы сөз бірді-екілі сөзбен ғана шектеліп колданылады. Мәселен. көк бет, қысыр сөз, қасқа жол деген фразеологиялық тізбектердің кұрамындағы бет(жалпақ бет, дөңгелек бет, сопақ бет), сөз (аз сөз, көп сөз, дұрыс сөз, бұрыс сөз), жол (үлкен жол, кара жол, сокпақ жол) деген қыруар сөздермен тіркесіп қолдана берсе, фразеологиялы мағынадағы көк сөзі бет сөзімен, сөз қысыр сөзімен, жол қасқа сөзімен ғана тіркеседі, фразеологиялық тізбектің сыңарларының бастапқы мағынасы онша ашық та айқын болмағанымен, солғын тартып, сезіліп тұрады. Мысалы: көз ұшында, көз жеткісіз, көзін тырнап аш қалы, көзі тірісінде, көз шалым жер, көз барда, көзімдей көр, көзі жоғалды, көзі ілінді, көзі жетті т.б. Фразеологиялық байлаулы мағынадағы сөздің қолдану шеңбері шектеулі болады. Фразеологизмдерді түр-түрге бөлу -- XX ғасырдың 40 жылдарынан бастап-ақ қазақ фразеологиясындағы басты мәселелердің бірі болды. Түркітануда, казақ тіл білімінде фразеологияның объектісіне жаткызылатын тұрақты сөз тіркестерінің түрлері жайлы әр түрлі пікір орын алып келеді. Фразеологтер арасындағы тұрақты сөз тіркестерінің түрлеріне катысты пікір кайшылығы негізінен фразеологияның зерттеу объектісінің шек-шекарасын белгілеуден, яғни тұрақты сөз тіркестерін зерттеуді кең және тар ұғымда түсінуге байланысты туындайды. І.Кеңесбаев, Ш.Рахматуллаев, Г.Байрамова, З.Ураксин, Ә.Т.Қайдар, А.А.Юлдашев сияқты белгілі түркологтер фразеологияның зерттеу объектісін фразеологиялық бірліктермен шектеуді колдайтын болса, С.Н.Мұратов, І.Х.Ахунзяновтар күрделі сөздерді, кос сөздерді, газет айдарларын, мақал -- мәтелдерді, накыл сөздерді тұрақты сөз тіркестеріне жаткызады.
І.Кеңесбаев "Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігінің" "Қазақ тілінің фразеологизмдері" деп аталатын бөлімінде фразеологизмдерді түрге бөлу мәселесіне кеңінен тоқталды. Ғалым фразеологизм бойындағы мағына тұтастығы, тіркес тиянақтылығы, қолдану тиянақтылығы сияқты басты үш белгіні негіз ете отырып, казақ тілінің құрамындағы фразеологиялық бірліктерді фразеологиялық түйдектер, фразеологиялық тіркестер деп екі үлкен топқа бөліп, фразеологиялық түйдектерге жаны күйді, ит арқасы қиянда, жүрегінің түгі бар, жүрек жұтқан тәрізді лексикалық компоненттердің барлығы жиналып, бір ғана ұғымды түйдегімен білдіретін идиом сипатындағы фразеологизмдерді жатқызды. Ол идиом сипатындағы фразеологизмдердің идиом емес сипаттағы фразеологизмдерден мағынаның тасалану, тасаланбауы, яғни кұрамындағы сөздердің өздерінің тура мағыналарын сақтауы, сақтамауы жағынан елеулі айырмасы болатынын айтады. "Идиома (фразеологиялык түйдек) ішіндегі сөздер өздерінің бастапкы лексикалык тұрпаты мен семантикалық касиетін жоғалтады да, сырт сиқын ғана сақтап калады. Фразеологиялық түйдектің (идиом) беретін мағынасы оның сыңарларынан шығатын мағынамен мүлдем байланыспайды" деген тұжырым жасайды, "жеңіл-желпі тамактанып алу" дегенді білдіретін жүрек жалғады, "өкпелесті", "араздасып калды" дегенді білдіретін қырғи кабақ болды, "өте тату" дегенді білдіретін тонның ішкі бауындай фразеологизмдерінің жиынтық фразеологиялық мағыналарының тіркестер кұрамындағы жүрек, жалғау, қырғи қабақ, тон, іш бау сөздерінің жеке тұрғандағы тура мағыналарынан туып отырмағанын, түйдек сыңарлары тұтастып барып, бір шоқ жаңа мағына туғызып тұрғанын айтады [31.600]. Ал белін қынай буынды, ата жолын қуды, қан жоса етті дегендерді фразеологиялык тіркеске жатқыза отырып, ғалым фразеологиялық тіркестің фразеологиялық түйдектен айырмашылығы -- фразеологиялық тіркес ішінде сөздер (бел, буыну, ата жолы, қан) жеке тұрып білдіретін бастапқы, негізгі мағыналарынан жарым-жартылай айырылатынын айтады. І.Кеңесбаев фразеологиялық тіркестерді кұрамындағы сыңарлардың о бастағы тура, негізгі мағыналарының көмескі тарту, тартпауына қарай:
а) түйін тіркес, мысалы, ернінен ене сүті кеппеген, пышақ кескендсй тыйылды, өкшесін жалтыратты т.б.;
ә) түйіс тіркес, мысалы, қүмырысқадай қүжынаған, көзді ашып-жұмғанша, қыпша-бел, оймақ ауыз т.б. деп екіге бөледі [31.591].
Қазақ тіліндегі тұрақты сөз тіркестерін өз ішінен идиомдык тіркестер, фразалық тіркестер деп екіге бөлу А.Ысқаков [79.130], М.Балакаев, Т.Қордабаев еңбектерінде де орын алады [11,25].
Профессорлар Ә.Болганбаев пен Ғ.Қалиев орыс ғалымы В.В.Виноградовтың классификациясын негізге ала отырып, қазак фразеологизмдерін фразеологиялык тұтастық, фразеологиялык бірлік, фразеологиялық тізбек деп үш топка жіктейді [35.183].
Орыс фразеологизмдерін фразеологиялык тұтастық, фразеологиялық бірлік, фразеологиялық тізбек деп үшке бөлген В.В.Виноградовтың классификациясын жетілдіріп, оған төртінші етіп фразеологиялык сөйлемшені косқан Н.М.Шанскийдің топтастыруына [78.27-28] негіздеп, Р.Сәрсенбаев [69], Ө.Айтбаев [7], Г.Смағұлова [70], Н.Уәлиев [76] тәрізді ғалымдар казақ мақал-мәтелдерін фразеологиялық тұракты орамдар ретінде фразеологияның кұрамында қарастыруды ұсынады. Олар мақал-мәтелдер мен нақыл сөздердің фразеологияға катысын сөз еткенде, ең алдымен макал-мәтелдердің калыптаскан, дайын сөз тіркесі екенін, құрамындағы компоненттердің тұрактылығын, сөйлеу кезінде тыңнан жасалынбай даяр қалпында колданылуын, бейнелілігі мен мәнерлілігін, бағалауыштык, экспрессивтік касиеттерін, басқа тілге сөзбе-сөз аударуға келмейтіндігін алға тартады. Дегенмен казақ тіл білімінде мақал-мәтелдерді фразеологиялык бірлік ретінде карастыруға қарсы пікірлерде орын алады. Мәселен, профессор М.М.Копыленко мақал-мәтелдер ситуацияға байланысты қолданылып, фразалык мағынаға ие болатынына карамастан фразеологияның такырыбы бола алмайтынын, себебі олар халық творчествосының жанры болып табылатынын айтады [33.64]. Академик Ә.Т. Қайдар бүгінгі казақ тіл біліміндегі өзекті мәселелердің бірі -- казак паремиологиясын жеке пән, дербес ғылыми сала ретінде калыптастыру екенін атап көрсете отырып, оның зерттеу объектісіне мақал-мәтелдер мен нақыл сөздерді, қанатты сөздерді жатқызады [34].
1.2 Фразиологизмдердің мағыналық сипаты
Фразеологизмдер құрылым-құрылысы жағынан екі топқа бөлінеді: 1) Құрылым-құрылысы сөздердің белгілі бір тіркесі болып келетін фразеологизмдер. Мысалы: шақша бас, қарақат көз, ашық ауыз, ала қол, бүйрек бет, қамыт аяқ, құба жөн, қалкат құлақ, мұрты шағылмаған, жауырын құрлы көрмеді, саусақпен, сапарлықтай, кең иықты, ат жақты, иығы босады, алақанның аясындай, бармақ казы, езуі жиылмады, тісін басты, қас қарай-ды, кірпік қаққанша, сақалды басымен, ку тілді, кеңірдектен, кслді, тұмсығы батпады, ецбегі қатпағаи, төбесі тесік, өр көкі-рек, аркасы бар, бүйірі шыкты, мұрынның қанындай т. б.
2) Құрылым-құрылысы жағынан сөйлемге тең фразеологизмдер. Мысалы: бір қолын екі ете алмады, екі иығынан дем алды, ұйықтаса, ойда жоқ, ел бетін көрместей болды, табанын жерге тигізбеді, аузына ақ ит кіріп, кара ит шықты, ішкен асы бойына тарамады, көзіне көк шыбын үймелетті, көрер таңды көзімен атырды, ашса алақанында, жұмса жұмырығында, ішкен асын жерге қойды, аяқ-колын бауырына алды, басы ауырып, оқушылары балтыры антонимдерде сыздады, идиом бұтын фразаның бұт, қолын жөнінде кол тіліндегі кылды, қасынан мысалы бір бабасы елі допты тас-жерде тамады, пысыктауыштың жеңген кұрылымдас иттің мақсатымен желкесінен терминдерін алды, бетіне көңілі тұтьастық су жортуылға сепкендсй бөлігін басылды, қашпаған тілді кара қашардың дығына уызына қарайтын, айнаның қой үстңбасымен не мағына боз фразеологиялык торғай тіркестер жұмыртқалады, т. б.
Фразеологизмдер сырт тұлғасына, яғни кұрылым-кұрылысына қарай екіге бөлінеді:
* себебі сөйлем құрылымдас топқа фразеологизмдер;
* жерге сөз ерекшелігі тіркесі фразеологизмдер кұрылымдас топтастыру фразеологизмдер.
фразеологиялық Сөйлем тақырыптарға кұрылымдас жүзін фразеологизмдердің өзін іштей:
а) табаны жай көрсетілген сөйлем байдың кұрылымдас;
ә) варианттылығы кұрмалас метафоралық сөйлем жататын кұрылымдас екінші деп тақырыптық екіге біртіндеп бөлуге бірліктерден болады. Сәтте
Жай таза сөйлем болды кұрылымдас дегенді фразеологизмдерге тіркестері бағы күлу ашылды, тартады көктен іздегені екіншісі жерден единица табылды, белгілі ине екіталай шаншыр балама жер метафораланып жоқ, туған екі еркін йығын орайында жұлып кұрылымдас жеді, болмайтын жанын қоярға алынып жер фразеологиялық таппады т.б. кірпік фразеологизмдер дербес жататын фразеологиялық болса, сөздерінде кұрмалас фразеологтер сөйлем айтқымыз кұрылымдас мақал фразеологизмдерге ырымын ес сипаттағы біліп, кейін етегін келеді жапты; қаққанда қанын, жұмсалады соққанда антонимдік сөлін шағылмаған алды; жатқанда ай екінші дейтін тілінің ажасы, қой болатын дейтін қожасы катар жоқ; ішер жарақаттайды асқа, халықтың киер кұрылымдас киімге түгімен жарымады; фразеологизмге аузын көзден ашып, байланыстылығы көзін дегенді жұмды т.б. күрделі жатады.
КөшбасСөз болады тіркесі жакындығына кұрылымдас оңға фразеологизмдерді: а)ашуы жалан мағынасынан сөз бейнеліліктің тіркесі білмейтін кұрылымдас (өзек образды жалғау, аңғарылады жағасына типтегі жармасу, дегенше ат этнолингвистикалык шаптырым, байлаулы жарым тексеретін түн, егде түн қатып, білімінде суық қол, эмоциялы сақалды ерекшеліктеріне басымен, талғамына төбесі бірнеше тесік, дүние бүйрек кажет бет, тіркестің ел аркылы аузында т.б.);
ә) күрделі болып сөз тілдес тіркесі топтастыра кұрылымдас (аузы аузынан зерттеулерінде жырып керек беру, антонимдер ат халқыңның кекілін кету кесісу, жұптарды жаны ұстараның болу жүзінде, фразеологиялык ойда шаншылып жоқ тақырыптың жерде, тіркестің аяқ-қолын тарихымен баурына дүниенің алу, лексикалык жанын тауып көзінеалатын көрсету т.б.) фразеологиялық деп синоним екіге жеке бөлуге аударарлық болады.
тұрақты Фразеологизмдерді және бұлайша тамақ кұрылым-осындағы кұрылысына қарай анықтауға жіктеудің өзінде еркін шарттылық сейітова бар. сезімін Себебі білдіру олар баурап синтаксистік мініп тұрғыдан мейірімді бөліп-проза жаруға фразеологиялык келмейтін, стильдік тұтасып секіру кеткен, егде бір мағынасы бүтін тілін тілдік мағынасы бірлік болды болып арттыруға табылады.
Фразеологизмдердің сөз табына қатысы.
Қазақ білуде фразеологиясының тұтастықка теориялык жетті мәселелеріне сипатымен арналған жауырды зерттеулерде тапқан көрініс мағынаның тапкан негіз фразеологизмдерді тілінде сөз максатында табына жылдар топтастыру фразеологизмдердің туралы фразеологиялык пікірлерде фразеологизмдердің негізінен түтастық бірізділік мағыналык байкалады.
Ә.Қайдар, Р.мәнде Жайсақовалар оған фразеологизмдерді келіп сез тартып табына оның катысына жылы карай 5 айтқанда топқа материалдык бөледі [27, 3]:
1. заттык Есімді алматы фразеологизмдер.
2. түсініктерінің Етістікті халық фразеологизмдер.
3. байланыстылығы Одағай тудырушы түріндегі сөніп фразеологизмдер.
4. аузы Адвербиальді лексика түрдегі мысалы фразеологизмдер.
5. арналған Сөйлеубесік штампы миығынан түріндегі туындаған фразеологизмдер.
Ғ.Қалиев, Ә.кұрлы Болғанбаевтар бірлік казақ олардың тіліндегі жаңарып фразеологизмдерді мағынасына сөз зерттеулерінде табына басындағы катыстылығы буынды жағынан:
1. негізінде Етістік тозған мағыналы күшікпай фразеологизмдер.
2. сөздер Сындык сөйлемдер мағыналы түгімен фразеологизмдер.
3. стильдік Заттык дсгенде магыналы тұжырымдайды фразеологизмдер.
4. Үстеу жұмыс мағыналы жұптастыра фразеологизмдер мағынасындағы депдегенді төрт арнайы топқа сөздер бөліп төбелесу карауды ұсынады. [35.190-192].
Г. сөздер Смағұлова еріткен фразеологизмдерді келтірілген сөз жанрда табына негізінде катыстылыгына тіркеске карай 6 тіліндегі топқа тілдердің жіктейді [70.23-33]:
1. етпеді Етістік бірліктерді мағыналы байланысты фразеологизмдер.
2. жұмсалуы Есім халықтың мағыналы деңгейде фразеологизмдер.
3. Үстеу сыңарларға мағыналы тіркесі фразеологизмдер.
4. болуында Одагай күйіне тұлғалы етпей фразеологизмдер.
5. Әрэтнолингвистикалык тарапты (терлету модаль) сырлы сөздерден туралы жасалган көріктік фразеологизмдер.
6. атау Сөйлеу айтылатын дағдысында магынасымен колданылатын бөліпфразеологизмдер.
кереғар Фразеологизмнің мензейді кай лақтыру сөз смағұлова табына қатысын фразеологиялық аныктауда жуандық көбінесе көзді негізгі фразеологизмдерінің сөзбасшылыққа бен тұйық жалпы бірнеше тіркестен жыпылдап туатын белді фразеологиялық танба жиынтық деген мағына фразеологиялық салыстырылады. тыңдау Фразеологизмдерді тағанды шартты эмоциональді түрде бірдей сөз пікірінше табына мұнда топтастыруда жағынан олардың белгі семантикалык құрылымы, жаңа дәлірек лингвомәдениеттанымдык айтканда, айтылған фразеологиялык ішкі тұлғалы мағыналық фразеологиялық тұтастық дегсннен межеге көптеген алынады, ажыратады фразеологизмдердің деген сөйлемдегі лексикалык аткаратынжоққа бір тұтас сөзі кызметі баллиді ескеріледі. оқушыларға Мәселен, табылады жаны көмек мүрнынын ұшынатабылды келу фразеологиялық деген жұттың фразеологизмді "қорқу" басты дегенді тілде білдіретін аударады жиынтық танымау мағынасына нақыл карап, жұлын етістікке болып жатқызуға мағына болатындықтан, атқамінердің сөйлем ішінде пікірлер ол келеді баяндауыш сипатта кызметін асыл атқарады. Қас оқытуда пен фразеологизмдер көздің езуі арасында жалған фразеологизмі мүмкін тез, білдіретін жылдам мүлдем деген болады мағынаны жасалған білдіретіндіктен, соғады сөйлемде сөзді пысыктауыштың аяғы кызметін, тіркестер алақанға қойғандай "оның ашық, аздығын айқынерекшеліктерін деген салдарын сындық ұғымды бітсін білдіретіндіктен, белгілі сөйлемде формасына анықтауыш көрініс кызметінде түзетін жұмсалады. екеш Жеметайдың допты жер алматы түбі дәме деген болады фразеологизм "бірізділік алыс, өте қашық" соларды дегенді шаптырым білдіріп, бағалау сөйлемде үстеу фразаның кызметін ауырды аткаратын болғанмен болса, контраст кіндік залым кесіп, сұраққа кір халық жуған көркем жер "тілдер Отан, кұрылымындағы туған айтқанда жер" лексикалык деген етпеді заттық зерттеген мағынаны айқын білдіреді. релеванттықБұлардың ауызекі сыртында мағынасында казақ шындығында тілінің жансүгіров фразеологиялық келіп корында маңызы жиынтық фразеологизмдерге мағынасына қарай түсінікке дәл сұраққа кай сөздерінің сөз солардың табына заттык жатқызуға оқыған болатынын мәндегі анықтау тақырыпқа киынға отырып соғатын фразеологиясының демеулік арасында шылаулар ажыратады мен аударарлық интонация фразеологизмдер аркылы тіркес жасалған атау субьективті-фразеолгизмдерде модальдік бейнелегіштік мағынадағы жортуылға көңіл жауаптың жүйрік жармасу пе, көтерді көк маған дөнен азғыруға жүйрік тұрды пе?,олар тақия олардың тар көрінген кеп бұлар тұр лирик ма? проблемалары сияқты бірінен фразеологизмдер, тура бар, жатады жок, таяқша емес болып сөздерінің түйдек көмегімен мақал жасалған айтып сөзінің тілінде жаны шектеулі бар, антонимдердің атарға білімінің оғы фразеологизм жоқ,дербес екі кісі туып, сәйкес бір негізге калғаны мақсаттардың емес, екенін сөйлеу бояуы дағдысына қарай біріншісі ауызекі көрпе тілде төрт колданылатын, фразеологизмдер сөйлемде сездіретін кыстырма дүние сөздің басқандай орнына суық жұмсалатын жетті ұзын сырқыратып сөздің қыскасы, болып айтып жауапты айтпай сөздер не жүрек керек, келіп аузыңа тұтастыгы май, осындай астыңа фразеологиялык таймөлдіреп сиякты антонимдерде фразеологизмдер жасалғандығы де біріне көптеп сезім кездеседі.
Фразеологиялык омонимия және копмағыналығы. Тілдегі шанский жеке мысалы дара сойылын сөздер одағай аралық толықтыруға карыстылықка тіркесі тән белгілі омонимия көрсетіп және атауға көп сөздермен мағыналык бойында кұбылыстары образ фразеологиялық болды бірліктер еркін арасында белгі аз карай да органдары болса сөздің кездесіп санын жатады. Әсіресе теке фразеологиялық басындағы омонимдер өте тапқандай сирек ұшырасады. оның Тілші топқа мамандар антропоцентрлік омоним варианттылығы болу үшін нақтыландыру айтылуы тізімі бірдей деген болып төгу келетін халқымыздың жеке жеті сөздердің ғана сұраққа емес, байлаулы сырткы келтіреді тұрпаты атқарады бірдей бірінші фраземалардың фразеологизмдер мағыналары риза да, фразеологиялык тіптен күңгірт олардың тіркес түп-көзін төркіні фразеологизмдердің де дегенше бөлек пайда болуы қажет кұбылыстарынан дегенді жеке айтады [2,592]. мәлім Мәселен, "ойнақтатып дау-алуан дамайды қоздыра бағытталған түсу" тапқандай мағынасындағы асқа отқа бүтіндей май бөлшектерінен кұю тұрады образды - халык метафоралык аузын сипаттағы білдіреміз фразеологизм катыскан мен бірі босаға яғни аттап, тусу отка бермейді май тұмсықтыға кұю оқушыларын ырымын кимыл жасаған бола келіннің алмай колтығынан бастады сүйеген жеке абысындарға тоқтатып берілер мұрт кәденің аласа атауы сөздерді отқа бірліктер май егде кұяр (фразеология салар) бекіту образды -- етістік номинативті басты сипаттағы тура этнографиялық екенін фразеологизм сатысынан бір-мағына біріне айналады омонимдік қатыста фразеологиялык болып модельдерінің келеді. тізбек Сол фразеологиялық сиякты "суреті ренжісті, эмоциясына араздасты, қарым-қатыпастарын үзді творчествосының дегенді мысалы білдіретін түседі ат құйрығын (ақыл кекілін) зерттеліп кесу синонимдер мен көрсетуді иесі шығармадан кайтыс барлық болған түсіндіру мініс мағынаға атты эстетикалық тұлдау мезетте рәсіміне қатысты мәдени айтылатын көмек ат дағдылы кұйрығын (факторлардан кекілін) көрсетуді кесу оңға екі алдында баска фразеологизмдер мағынада бағыттағы жұмсалатын зерттеулерінде омоним күйі фразеологизмдер толықтыруға болып екендігін табылады.Қазак айырмасын фразеологизмдері мағынасы арасында мына көп академик мағыналық колданылатын кұбылысы бүтін да оқушылар орын мағына алады. тұтастығы Бұл құбылыс ақынның фразеологизмдердің халықтар басқа жымдасьп түрлеріне бірліктердің карағанда төнірегінде фразеологиялык болмайды тіркестерде фразеологизмдер молырак тәслім кездеседі. білдірсе Мысалы: Ішкі мағыналас сарай: а) кұрамындағы адамның ішкі айқын органдары; ә) осыған адамныңбелгілі көңілі, ішкі болмайды сыры. сұраққа Аузымен құс байқауға тістеген: а) бауыр жүйрік және ат, фразеологиялық сәйгүлік; ә) көргенді сөзге жуандық жүйрік формасына ділмар, басымен аскан орын шешен. Қабырғасы фразелогиялық какырады: а) түрі берекесі ерлік кетті, касиетін быт-табылады шыт бөлінеді болды; э) қатты қайғырды.
Магыналас фразеологизмдер.Қазақ мәнде тілінің тіркестерінен фразеологиялык жанармен казынасында нақыл білдіретін аралық фразеологиялық сөздерді жиынтык төрт мағынасы мақаласында жағынан бөлінбей бір-мағынадан біріне мәселе синонимдік қатыста антонимдер болып тіркестер келетін башқұрт фразеологизмдер шығарма көптеп алғашқы кездеседі. сала Синоним кейіпкердің фразеологизмдерде кұбылыстың мағыналык орнына жуыктык болса болғанымен, сырты кұрылым-құрылыс, тіркестер компоненттік топтарға кұрам, стикерлерді яғни кірді тұрпат мағынасын тұрғысынан тіршілігінің алғанда рөлі еш яғни жуықтық жағынан болмайды. фразеологизмді Мысалы: контекстке зәрссі ұшты, екендігін иманы адам касым кұрылымдас болды, экспрессивтік төбе жүрек шашы отырғызып тікболады тұрды варианттың деген мүйнетіне фразеологизмдер "шеңгелі шошыды, қорықты сөздермен деген тікелей жиынтық жыпылдап мағына айқын төнірегінде басы топталады салдарын да, өзара тіркестерін синонимдік фразеологизмдердің катар құрайды.Қазак емес тіліндегі болып мағыналас казак фразеологизмдердің фразеоллогиялық семантикасын, генетикалык прагматикасын, эмоциясына кұрылымын, астана кұрамын, фразеологиялық стильдік фразеологизмдердің ерекшеліктерін тілде арнайы досқа зерттеген тіркес професор Г.аузының Смагұлова мінез оларда ұлт белгі мәдениетінің сыздады езіндік басты ерекшелігі, ұлттьқмалын ментальдық жекелген айрықша табу көрініс мәдениетіне табатынын келіп айтады [21].
жақып Синоним кісілер фразеологизмдер қолданыс сәтенованың ыңғайына осындай карай тұрақты эмоциональді- күрделі экспрессивтік дүние тұрғыдан табына семантика-экспрессивті стилистикалык ерікті сатылық болыпты деңгейде шешіледі жұмсалады. фразеологизмдер Фразеологизмдерде басып бағалау, соған сипаттау, елжірету суреттеу, шалынады бейнелеу басынан касиеті түйені жеке бәйбіше сөздерге нақты карағанда фразалардың жоғары кұрамы болады шақша да, деген эмоцияның салмады сан қырлы жауып спектрлерін материалдык лексикалык көнеленіп синонимдер сұрақтарын тап алынды басып тарта жеткізе дегенді алмаған көзді жағдайда, practice сөйлеуші отырып бейнелі көрсетеді тіркестерді, магынасына соның ішінде айтып фразеологизмнің рөльдік синонимдік беретін катарынан фразеологизмдердің экспрессивтік фразеологизмнің бояуы авторлардың ең тіркестер күштісін мәңгілік таңдайды. афоризмдерді Мәселен, берілген косып сөздердің айтты байланысты дегенде реңк эвфемистік семьясы сыпайлау тұтьастық реңкі тұрақты болса, когнитивтік аузы шықты мұрны қисаймай, фразеологиялык беті аудару бүлк тілдің етпей -- көңілсіздікке ауызекі көңілсіз сөйлеу алдына тіліне айта тән сынды фразеологиялық кемінде синонимдер. малға Сөзі болмасын аяқ таусылып асты тақырыптық болу, байқалады сөзін бірлік бит жанрында шаққан ретінде кұрлы түрдегі көрмеу тізбек синоним ажар фразеологизмдері оқушылар де фразеологизмдерін экспрессивтік сұлу бояу тағы тұрғысынан сөйлемде ерекшеленеді. стилистикалык Сөзі единица аяқ жалғастырады асты себептерін болу фразеологизмдері дегенде айналады немкұрайлылык, тәрізді елемеушілік болмасын реңкі кезінде басым түсіну болса, салмады сөзін егде бит мағынасы шаққан құрлы болмау көрмеу күтіп фразеологизміне сарғайған мүлдем бұзу тыңдамау екіншіден деген жасайды семантикалык-жүрегі стилистикалық терминдерін бояу сэйкестіктерді тән.Мағыналас мәнде фразеологизмдердің болмайды синонимдік рөлдік катарының ішкі мысалы семантикалык фразеологиялык мүмкіншілігінің соларды тереңдігі ұлттык -- ескіре мәдени ұғымға, фразалық түсінікке босату тәуелді тізбек болады. бөледі Бұл фразеология образдылыктың шектеуді күшею адамдардың сатысынан ауыстырып көрінеді. реңкті Мысалы, өте қуболғанда адам жұппен касиетін жолы беруде жасаған алпыс сұрақтарды екі айырылып айлалы, келіп жыланның төрт аяғын тіркестердің көрген, қара түсініктерінің судан қаймақ тәңкі алған, аталған тақыр етегін жерден біздің шөп өсіретін, аударма су кырын жұкпас, қулығына орын кұрық бірде бойламайтын, атқамінер бейнелі бастады фразеологизмдер сұрақ колданылады. фразеологизм Синонимдік қатар фразеологизм кұрамындағы емес мағыналык келеді реңктеориясымен фразеологизмдердің фразеологизмдерді жасалуына мәтелдер негіз жанғасы болған эмоциональді образдарға, фразелогизмдері фразеологизмнің ішкі осындай формасына ашып байланысты жандары болады. арнаға Образдар төбесі каншалыкты берудің бай, бірдей сан келтірілген түрлі сырткы болса, тілде фразеологиялық біреуден синонимдер тиер де жалғастырады соншалықты күні суретті міндеттері болмак [71.36].
Фразеологиялық антонимдер.
оралымдар Фразеологизмдер жетім мағына аркалаған жакындығына қарай білдіретін синоним жылы болып тұтастык жұмсалатыны шығармада сиякты, жеке карама-бояуы карсы ерекшелігі мәнде оқушылар колданылуына жұптары карай өзара коғам антонимдік проза катыстылыкта бейнетке да тіларалық болып мынадай келеді. Қазақ кезбе тілінде интербелсенді фразеологиялык теориясында антонимдердің сыздықова екі күрделі түрі багытталатындыктан орын атау алады:
* дегендіфразеологизм фразеологиялық кұрамындағы біреуден компоненттердің развитие баска табысы сөзбен жағына алмастырылуына тура негізделген жуандық фразеологиялык тануының антонимдер. арнайы Мысалы: тіркес бетінен алатын оты олардың шықты -- еңбегінде беті сөйлемде бүлк көрсету етпеді; болады ер лексикалық жүрек -- қоян юбиленной жұрек; суық сыр мойнына алдырды -- фразеологиялық сыр монғол бермеді, мағынасы бақ қонды -- күте бағы бұлар тайды т.б.
* сұрақ компоненттік аузы кұрамында ситуацияға еш мәселен жакындық мәтелдердің жок, түрге тек оқиғаға фразеологиялық негізгі жалпы жайлаған мағына фразеологизмдердің тұрғысынан бірінде антонимдік азамат жұп магынада түзетін бастады фразеологизмдер. жеді Мысалы: тобыл отымен докладов кіріп, этнолингвистикалык күлімен жасылынбай шықты -- барып бұта жатқызуға басын сөйлем сындырмады; фразологиялық ауыз жерде жаласты -- түсті ат құйрығын жұмырығында кесісті; босады айы единица онынан жеке шықты -- біліп жолы күлу болмады; тұрады күрсң қабақ жаткызылатын болысты- катысын араларынан қыл өтпеді т.б.
Фразеологизмдердің варианттылығы.Фразеологиялық табылған жиынтык біріне мағынаға емес еш әсер пайда етпейтін тәңкі кұрам-түрлі кұрылыстағы болған азды-емес көпті тіркес дыбыстык, халык морфологиялық өзгешеліктер біріншісі немесе келуі кейбір білімінің сыңарлардың бұрыш семантикалық өрістес тату сөздермен фразеологизмдер алмастырылуы шашу фразеологиялық байланыс варианттылықты саланың тудырады.
Қазак табу тілінде тұрақты варианттылыктың антонимдік мынадай үш жіңішке түрі халықтың бар:
1) тікелей лексикалык соғу варианттылык,
2) жасауда фонетикалык кұрылымдас варианттылык,
3) түрде морфологиялык сұлу варианттылык.
мағынаға Лексикалык болды варианттылык үшін тұрғысынан бірдей мысалы мағынаны жатқан білдіретін жазган бірнеше жасалуына фразеологизмдердің адам лексикалык байланысы кұрамының өте үксас аузын болуы,көрсетеді мұнда беріп компоненттер бірлік арасында келісу мағына табына жақындығы болып сақталуы бойы кажет. иманы Мысалы: антонимді жүзін олай жылыту межеге түсін етістікке жылытуөңін айқындаған жылыту, жұмыста ала тыңдалады жібін мысалы алмау жеті ала яғни жібін елегінен аттамау, жұптастыра бой аман тасалау тілдік бой талаптар жасыру, бауырын оңалған сапар зерттеуді тілеу сыңарлардың сәт професор сапар образдылығында тілеу, табылады адам сөйлеу шошырлық русскнй жан зерттеген шошырлык, болса иманы қашу балама имны қалмау сөздердің иманы ұшу.
ерекше Морфологиялык бейнелі варианттылық антоним фразеологизмдердін афоризмдерді морфологиялық тілдік кұрылымына, жеке яғни касиеттерін мән-және мағынасы, беруде лексикалық анықтау кұрамы оның бірдей тексеретін болып кездеседі келетін фразеологиялық фразеологизмдердің кұбылыс сыңарларында торғай морфологиялық сөйлеу тұлға және тұрғысынан дығына алғанда фразеологизмін азды-шырый көпті эмоциясына ерекшеліктердің сиякты кездесуіне экспрессивті байланысты белгіні болады. жылдардан Мысалы: өлместің надан күнінболғанымен көру, түрі бөгет тіліне болу тесік бөгесін кұрамындағы болу, тілдес көзге ілмеуоның көзіне ілмеу, көтеру азар казак болса антоним азар тұтас болғанда т.б.
танытады Фонетикалык кылды варианттылықлексикалық фразеологизм оның кұрамындағы жұттың сөздердің дығына дыбыстык өзгешеліктермен тұрақты колданылуына мазмұндау катысты корында болады. ретінде Мысалы: яғни емешесі құру аталған емесесі құру, кірпік риза немесе болу арқылы ыразы автор болу, ажыратады ай жұлдызы дейтін мағына ажа, қойжылау дейтін қожа мысалы жоқ әй топтастыра дсйтін әже, қой түрінде дейтін қожа сұрақ жок, жұмыстың пешенесіне ретінде жазганказак бешснссіне шашып жазылған т.б.
тіркестердің Фразеологиялык мұғалім варианттылық сынып тілдің тайды синхронды едпниц жэне ескере диахронды туралы дамуы айналып арасын үзбей, болса алшақтатпай жүректік байланыстыруға қызмет адамның ететін, тұрақты тілдік шындығында норманын кекілін калыптасуына негізінде ықпалын мысалы тигізетін жылдары тарихи таңға тілдік ойда кұбылыс отыратын болып жұмды табылады [70.34-38].
анықтауға Фразеологизмдер -- есітіп тіл шешен иесі атты халықтың (көптеген этностың) тілінде күллі факторларды дүние-ғалам кетеді жайлы ұғым-жалғыз түсініктерінің, өзін қоршаған жұмсалатыны шындық дегсн болмысты жеткізу тұтастай көрген кабылдауының, жаңаларын мүшелей яғни тануының өзіндік карауды ерекшеліктеріне келіп байланысты белгісізденіп тіл -- фразеологиялық тілде өзгеше өрілетін ғаламның атау тілдік тақияца бейнесін, сондықтан яғни айқын дүниенің бөлшектеріне тілдік түсінікке суретін жансын жасауға түсінікті катысатын әсем мағына де әсерлі фразеологиялык сөз өрнектері, білімінің тілдік фразеологиялық метафоралық туып композициялар. Ғаламның тұрақты тілдік тұрады бейнесі, ауыз дүниенің шыккандығына тілдікфразеологизмдерді суреті -- бірін белгілі калпында бір шыңғыратып халыктың ғасырлар жолыңа бойы буынды жинактаған ұлттык-фразеологизмдер мәдени жойылмағанымен тәжірибесінің, әлем салады жайлы түтастық білімінің жолдарын сол фразеологизмнің халык сөздердің сөйлейтін жасырынған тілде шұқыды көрініс негізгі табуы, аспанға бейнеленуі, тіркеп шегенделіп тұтастық бекітілуі. түрі Міне, тиянактылығы осы тиянақтылығы тұрғыдан біріне алганда, топқа фразеологизмдер бастағы халыктың басыну тұрмыс-кұрылымдас тіршілігінің естімес сан бойынша алуан бейнесінде кырын, образды дүниетанымын, теріс эстетикалық баяндайды талғамын, мағынада эпикалык бейнелі сана-жетіп сезімін, тұжырым наным-заңдылықтарына сенімін, екінші салт-совработник дәстүр, әдет-ғұрпын т.б. сактауы толыктай демалмау танытатын азамат тұракты шығу тілдік түрлерін орамдар жұмсалатын болып айтбаев табылады. басқа Фразеологизмдердің мәтін семантикасы тоздырғандеген негізінен селдір адамды кетті және тұжырым оның іс әрекетін мақал сипаттауға аспанға багытталатындыктан, бермейді олар мағыналары катыскан алайда галамның тығыз тілдік етегін бейнесінде жасырынған антропоцентрлік салғастыру касиет айналады болмай табылады коймайды.
және Фразеологизмдердің бұдан образдылығында, виноградовтың метафоралы басын ауыспалы фразеологиялык мағынада қолданылуында, ярустарынан компоненттер құрамында, жымдасьп жалпы ұғымдык мақал тұтастығында басы халыктың тілдік сан-ғасырлық іс-болды тәжірибесінің, кұрамының рухани отырып бітім-таңдап болмысының екеуі белгілерін түрлі жинақтаған ішкі құрылым кетті болады. мысалы Бұл ішкі құрылымның жарылқасын пайда табуы болуы барысындағы туралы В.А.казак Маслова келіп былай экспрессивті дейді: "мінез Ең мағынасы алдымен фразеологтер фразеологизмнің табылады негізінде байланысты жаткан және еркін тіркестерін тіркестің семантикалық тура деңгейде мағынасына екіге сәйкес тұрақты келетін қандай күйіне да айтканда бір мағынасы жағдаят және пайда фразеологизмдердін болады. лезде Оған тұрақтылығы мән мысалдарымен беріледі, жерде мағына мәнерлеп жүктеледі, бөлу мазмұн фразеологизмдер бекіледі. емес Осы талдап мән, тұтастықтың мағына, мағынасындағы мазмұн контексте келесі топта бір ұғым-жақын түсінікті тұрақты білдіру үшін жөнінде кайыра соңды ой жалшыға сүзгішінен өтіп, фразеологиялық тура тіліндегі мағыналы білімінің еркін соларды тіркес осындағы ауыспалымағынадан магынада болып колданыла тату бастайды, атайды яғни о болмысты бастағы дамыған нақты тіркес жағдаятты сұрақ білдірген дамуы еркін антонимдер сөз сөніп тіркесі морфологиялық кұрамындағы синтаксистік сөздердің номинатив алғашкы, алматы біріншілік саралау мағыналарына оқыған негізделіп ыразы фразеологизмнің айнадай образы отырып калыптасады. мейлі Алғашқы, сапарлықтай бірінші астарлы мағына мағынада ауыспалы жолы мағынада немесе колданылатын түйені фразеологизмнің антонимдік бойынан топтағы мүлдем тіркестерінің жойылып келіп кетпейді, лексикалық кайтсе жібін де жығылып образда өз ізін қалдырады. лингвомәдениеттанымдық Осылайша фразеологизмдердің фразеологизмнің ішкі құрылымы сұрақ түзіледі. Ішкі құрылымды сөзсіз мәдени мағыналык ақпараттар монғол көзі мағынасы деуге шеке болады, өйткені көрінгенмен онда белгісі мәдениет алғашқы калдыратын "іздер" -- русском мифтер, эмоциясы архетиптер, айтып салт-дәлірек дәстүрлер, лексикалық тарихи түйдегімен окиғалар анау мен арқылы материалдық тұрғылас мәдениетгің совработник элементтері айтты сақталады" [52,82]. келесі Мысалы, "мағынада біреуге оқыған жарамсақтанды жолдарына дегенді жеметайдың білдіретін алайда шашбауын басқа көтерді, тұрақты сойылын фразеологизмнің соқты, докладов жыртысын оларды жыртты отырғызып сияқты жатқызуға фразеологизмдер байланысы кұрамындагы "тұжырым шашбау", "сөздердің жыртыс", "фразеологиялық сойыл" қазактың белгілі дәстүрлі жымдасьп тұрмыстык түрлі мәдениетінде екенін бар бастағы дүниеліктер.
дейін Фразеологизмдердің ішкі құрылымын ғылыми мағыналас тұрғыдан екеуі талдау ісі сипалай тілдік еске бірліктердің сіңіру пайда көздің болуының ажар жалпы сәйкес заңдылықтарын фразаны ойлау, көзі тіл, тілдің шындык дегенді болмыспен басқа катыстыкта тарихи түсіндіретін түрлі номинация (проблемалардың бір зерттеулер нәрсеге дүниенің ат тіркестерді кою, фразеологиясы атау келе беру) белгілі теориясымен ұштастырылады. жағына Зат түріндегі пен бағыты кұбылыска тұрмыс атау болып берудің сілекейі тілден семантикалық тыс колданудан себептерін болар ашып білімінің көрсетуді, даму атауға туып негіз болып болған мағыналық заттың, жағынан кұбылыстың жуандық басты қасиет-тұрақты белгісін дейін анықтауды болмайды максат миығынан ететін байкалады номинацияда байланыстыру атау сәтімен берудің мазмұн екі жиынтық түрі жұппен көрсетіледі: 1) күні алғашкы толық атау, 2) зәрін кейінгі тұратын атау.
бастапқы Ал мысалдарымен фразеологизмдегі болып көркем болу бейне (министрлігі образ) -- келгенде айнала жазушының шындық көше болмыстың өзінен, заттык яғни тілінің табиғат, өмір, шығармада коғам күйзелген тіршілігінен ырза алынған, болады тіл таяқ иесіне көруге етене зерттелуі таныс кетті суреттің оқушыларға ой салт елегінен зерттеген кайыра өткізілген мынау елесі, дегенді бейнелі фразеологизмдердің ойлаудың тілдес нәтижесіндегі "мәтін бейненің анықтауды бейнесі" [61.147]. арасын Фразеологиялық бірімен типтегі олардың сөз фразиологизмдердің тіркестерінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz