Интернет журналистиканың пайда болу тарихы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қожа Ахмет Яссауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
АҚМАРАЛ СЕРІКБАЕВА
ИНТЕРНЕТ САЙТЫНДАҒЫ БАСПАСӨЗ ҚЫЗМЕТІ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В050400 - Журналистика мамандығы
Түркістан қаласы, 2022жыл
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қожа Ахмет Яссауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Қорғауға жіберілді
Журналистика кафедрасының
меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент м.а.
А.Бельдибекова
-----------------------------
----- --------- 2022ж
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: ИНТЕРНЕТ САЙТЫНДАҒЫ БАСПАСӨЗ ҚЫЗМЕТІ
5В050400 - Журналистика мамандығы
Орындаған тобының студенті: А.Серікбаева
Ғылыми жетекшісі: ф.ғ.д., профессор С.Садықов
Жұмысты (жобаны) орындауға берілген мәліметтер:
Қазіргі қазақ журналистикасының ауқымы кеңейген, көптеген шектеулер алынып, ой-пікірге еркіндік берілген. Баспасөз қызметінің жаңа сипаттары айқындалып, интернет желісінде де көзге түсетін, көңілден шығатын бағыттар көбейе бастады. Қазақ журналистикасында тыңнан түрен түретін жаңашылдық пен баспасөз қызметінің кей тұстарына қатысты мәселелерді зерттеу қолға алына бастағандықтан, осы тақырып төңірегінде ғылыми жоба жазуға шешім қабылдадым.
Жеке тапсырма: Қазақ тілінде жарыққа шығатын баспасөз материалдары бойынша газеттік-публицистикалық стиль мен интернет сайттарындағы мақала жанрларының прагматикалық аспектілері; интернет желісіндегі ресми ақпараттардың прагматикалық функция қызметін атқаратын тілдік құралдар; ғаламтордағы, газет беттеріндегі жазбалардың, тамаша тақырыптардың тактикасын жан-жақты қарастыру.
ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБАНЫҢ МАЗМҰНЫ
Қс
Бөлімдері
Орындалу мерзімі
Кеңесші
1
Кіріспе
С.Садықов
2
Негізгі бөлім
І Интернет журналистика
І. 1 Интернет журналистиканың пайда болу тарихы
І. 2 Дәстүрлі журналистика мен жаңа медианың өзіндік ерекшеліктері
С.Садықов
3
ІІ Айқын және Халықаралық Түркістан газеттерінің жаңа медиамен қарым-қатынасы және баспасөз қызметі
ІІ. 1 Айқын газетінің жаңа медиадағы баспасөз қызметі
ІІ. 2 Түркістан газетінің жаңа медиадағы баспасөз қызметі
С.Садықов
4
Қорытынды
С.Садықов
Тапсырма берілген күні ... ...
Диплом жұмысының жетекшісі ___________ С.Садықов
Тапсырманы қабылдап алған студент ___________ А.Серікбаева
АННОТАЦИЯ
Дипломдық жұмыста интернет сайттарындағы баспасөз қызметінің рөлі мен маңыздылығына шолу жасай отырып, тақырып төңірегінде тың тұжырымдар жасалды. Медиа әлемнің тамыры тереңдеп, кең етек жаюына байланысты ақпараттар легін топтастырып, жан-жақты қамтуға күш салынды. Сондай-ақ, ғаламтор желісіндегі медиа маркетинг пен баспасөз қызметінің ара жігі ажыратылып, тақырыптық ерекшеліктері жобаның бөлімдеріне тұздық болды.
Жұмыс кіріспе, екі тарау, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Жоба 60 беттен тұрады.
ÖZET
Tez çalışmasında, internet sitelerinde basın hizmetinin rolünün ve öneminin gözden geçirilmesiyle konuyla ilgili yeni sonuçlar çıkarılmıştır. Medya dünyasının derinleşmesi ve genişlemesi nedeniyle, bilgi akışlarının pekiştirilmesi ve kapsamlı bir şekilde ele alınması için çaba sarf edilmiştir. Ayrıca proje bölümlerinde internet'teki medya pazarlamasının ve basın hizmetinin tematik özellikleri de ele alındı.
Çalışma bir giriş, iki bölüm, bir sonuç, kullanılan literatürün bir listesinden oluşur.
Proje 60 sayfadan oluşmaktadır.
АННОТАЦИЯ
В дипломной работе сделаны новые выводы по теме с обзором роли и значимости пресс-службы на интернет-сайтах. В связи с углублением и расширением Медиа-мира были предприняты усилия по консолидации и всестороннему охвату информационных потоков. Также в разделах проекта были затронуты тематические особенности медиа-маркетинга и пресс-службы в сети Интернет.
Работа состоит из введения, двух глав, заключения, списка использованной литературы.
Проект состоит из 60 страниц.
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Журналистика саласының қазіргі даму кезеңінде баспа беттерінен бастау алған материалдар мен көпшілікке кең тараған бұқаралық ақпарат құралдарының арасында едәуір алшақтық, даму байқалады. Телеарна мен радио, газет-журналдардан өзге ғаламтор желісінің кең мүмкіндігін кәсіби біліктілігі жоғары мамандар да, дереккөздерін сауатты саралай алатын тілшілер де, қала берді кәсіби еңбек жолын енді ғана бастаған жас қалам иелері де барынша пайдаланып жатыр. Әйтсе де, халық елдегі орын алған оқиғалардың шынайылығын, мәліметтің растығын, алып-қашпа деректердің туралығын телеарналардан білуге асығады. Бұл өз кезегінде кәсіби мамандарға деген сенімділікті арттырады, ақпарат таратушы көздердің өз ісіне деген жауапкершілікті нығайтады. Осы тұста бұл қадамдар интернет желілеріндегі баспасөз қызметінің құнын құлдыратқан жоқ. Тиісінше, майталман мамандардың заман талабына сай ғаламтордың қыр-сырын терең меңгеріп, жаңа бағытта жан-жақтылығын қалыптастырмақ. Және де жарыса жазылып жатқан ақпараттар қаралым үшін ғана емес, нақты дәлелдер мен деректерге сүйене отырып, тиісті жеріне жету үшін, халықтың сеніміне ену үшін де жарыққа шығуына сеп болмақ. Демек, баспасөз қызметінің интернет сайттарындағы орны айшықталып, ғаламтордың ғаламатын тиімді әрі тиісті жерінде пайлануға үлкен мүмкіндік ашылуда. Ал ондағы ақпараттың шынайылығы, жалғаннан алшақ болуы ең әуелі жазба иесінің жеке жауапкершілігнде, абырой беделінде болмақ. Адамзат үшін өз тегінің тазалығынан қымбат құндылық жоқ екендігін ескерсек, жас журналистер үшін бұрын болмаған мұндай мүмкіндіктерді тек ұтымды пайдалану жеңіске жетер жолда жеткілікті қадам. Ал біз интернет сайттарындағы баспасөз қызметінің рөлін арттыратын ең негізгі баспалдақтар мен ғылыми дәлелденген тұжырымдарға сүйене отырып, жас журналистер үшін керек болатын құнды мәліметтерді ұсынып көрмекпіз.
Зерттеудің нысаны. Нысана айқын - интернет сайттарындағы баспасөз қызметінің рөлін айқындау. Осы жолда керек деректерді жеке дара талдап, қажеттісін қармап, медиа кеңістікте тиімділікті арттыратын терминдермен таныстыру. Кез келген журналисттің жолында бағдаршам болуға жарарлық жаңалықтарды ықшамдап, ғылыми қажеттілігін қарастырып, тайға таңба басқандай топтастырып ұсыну. Бұл бағытта көмекші құрал ретінде Қазақстан журналистерінің тәжірибесінен атты нұстаулықты таңдап отырмын. Сондай-ақ, теория мен практикаға негізделген жаңа көзқарас Медиа мен журналистика еңбегін парақтадым. Заманауи сипат алып, сайттарға соңғы жаңалықтарын жүктеп жатқан газет-журналдардың жазу стиліне қатысты тың мәліметтер С.Исаев, Б.А.Әбілқасымов, О.Бүркітов, Б.Момынова еңбектерінен, орыс тілді мәліметтер Г.О.Винокур, Г.Л.Солганик т.б. ғалымдардың еңбектерінен алынды.
Зерттеудің негізгі мақсаты- бүгінгі қоғамдық дамуда демократияға шындап бет бұру мен жариялылық еліміздің саяси өміріне, экономикалық қарым-қатынасына түбегейлі өзгеріс әкелген жаңа кезең болып тұр. Осы демократиялық өзгерістердің барлығы қазақ журналистикасынанғ яғниғ ақпарат айдынынан көрініс табуда. Соған байланысты қазіргі баспасөздің, соның ішінде интернет сайттарындағы баспасөз қызметінің рөлі, жаңа сипат алған газет-журналдардың бұрыннан айқын тұжырымдалған ұжымдық насихатшылық, үгітшілік және ұйымдастырушылық рөлі де жаңа бағытта өзгеріп, тың сатыға көтеруліде. Сондықтан қазақ журналистикасында бұрын зерттелмеген, заман талабына сәйкес зерттеуді қажет ететін тақырып жоба маңыздылығын, өзектілігін арттыруда.
Жұмыс кіріспе, екі тарау, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Негізгі бөлім
І Интернет және журналистика
І. 1 Интернет журналистиканың пайда болу тарихы
Интернет деген сөз БАҚ туралы заңда бар-жоғы сегіз рет кездеседі екен. Оның екеуінде қасына желі деген сөз қосылса, алтауында Интернет ресурс болып келеді. Заң бойынша Интернет ресурстардың барлығы БАҚ болып есептеледі. Демек, біз бәріміз - интернет журналистерміз.
Интернет журналистика - дәстүрлі журналистиканың эволюциясы, жаңа ғасырдың жаңалығы! Ғаламтордың кеңістікке кең ауқымда тарауы, алысты жақын етіп, жұмысты жеңілдетуі, ақпарат алмасуда, хат-хабар жолдауда жедел жұмыс істеуі - дәстүрлі журналистикаға да әсер етпей қоймады. Бұрынғыдай ақпаратты тек теледидардан тосатын көрермен қатары кеміп, жаңалықтың шынайылығына шүбә келтіретіндердің саны артты. Өйткені жаңалықты жарыса жазатын сайттардың көпшілігінде кәсіби журналистер бой көрсетпейді. Сондай-ақ, рейтинг үшін көшірме мәліметтер көбейіп, сайттың сапасы емес, оқырман саны мен қаралым деңгейі маңызды болды. Асығыс таралған ақпарат пен көшірме деректердің шынайылығын жіті бақылап отыру - мемлекеттің емес, жеке бастың еншісіндегі мәселе. Әйтсе де дәл осындай олқылық теледидардың тұрақты көрермендерін бір деңгейде ұстап тұруға, кәсіби журналистердің өз еңбегіне деген адалдығын арттыруға оң әсерін тигізеді. Түптеп келгенде халық сенімді ақпарат таратушының сөзіне иланады. Осы тұста дәл осындайц мүмкіндікті кәсіби журналистер жағы ұтымды пайдаланып, қоғаммен қартынастың көпірін берік етуі керек-ақ. Қоғаммен дұрыс байланыс орната білу- журналистің шеберлігін көрсетеді. Телеарна, радио, баспа беттері, интернет желісі болсын журналистің ең алғашқы міндетінің бірі - қоғаммен байланыс орнату. Ашықтық, шынайылық, шапшаңдық сарапқа түсетін кез де осы қоғаммен тікелей қатынас кезінде көрініс табады.
Интернет журналистикасы туралы жақ ашпас бұрын қазақ журналистикасы туралы түсінік қалыптастырып алсақ. Қашан, қалай пайда болды? Бастапқы кездегі мүмкіндігі мен қазіргі кездегі жетістігі, қазақ журналистикасының іргесін кеңейткен интернет журналистикасының арасындағы байланыс қандай екендігін қаузасақ(https:el.kznews).
Қазақ журналистикасы әуелгіде бұқаралық ақпарат құралдары (газет, журнал, радио, теледидар, т.б.) арқылы елдегі және әлемдегі жаңалықтар мен оқиғалар, саяси, әлеуметтік, экономикалық, мәдени, рухани құбылыстар жөнінде халыққа ақпарат тарататын шығармашылық қызмет түрі болды. Ол - Қазақстанның әр кезеңдегі газет, журнал материалдарын, радио, теледидар, киножурналдар хабарларын, мерзімдік басылымдар тарихы мен теориясын зерттейтін ғылым саласына айналған. Оның бұқаралық, қоғамдық-саяси, арнаулы және салалық мерзімді басылымдар мен радио, теледидар арқылы қоғамдық пікір қалыптастыруда маңызы зор. Бұл сала мерзімді баспасөз түрінде 19 ғасырдың аяғынан қалыптасты. Ташкентте шығып тұрған "Түркістан уалаятының газеті" (1870 - 1882) мен Омбыда жарық көрген "Дала уалаятының газеті" (1888 - 1902) қазақ журналистикасының алғашқы беттерін ашты. 20 ғасырдың басында М.Дулатов "Серке" (1907) газетін, М.Сералин "Айқап" (1911 - 15) журналын, Е.Бұйрин "Қазақстан" (1911 - 13) газетін, А.Байтұрсынов "Қазақ" (1913 - 18) газетін жарыққа шығарды. Байтұрсынов, Ә.Бөкейхан, М.Дулатов, М.Шоқай, Ж.Аймауытов, М.Жұмабаев, Х.Досмұхамедұлы, К.Кемеңгеров, Ж.Ақпаев, М.Тынышбаев, т.б. алаш қайраткерлері қазақ демокр. баспасөздің дамуына зор үлес қосты. "Тұрмыс" (1905), "Еркін қазақ", "Алаш" (1916), "Бірлік туы" (1917), "Сарыарқа" (1917), "Абай" (1918), "Жас азамат" (1918), "Ақ жол" (1920), "Шолпан" (1923), "Сана" (1923), "Темір қазық" (1923), т.б. газеттер мен журналдардағы қазақ зиялыларының публицистикалық еңбектері қазақ халқының саяси, әлеум.-экономикалық, мәдени-рухани мәселелерін көтеріп, ұлттық сана-сезімінің оянуына, елдегі демократиялық үрдістердің дамуына жол ашты. Бұл кезеңде журналистика барлық жанрларда тақырыптық, идеялық жағынан өріс алды. Расында журналистика саласы кеңес дәуірінде қалыптасып, даму кезеңінен өтті. Қазан төңкерісінен кейінгі жылдарда қазақ тілінде шығып тұрған газет, бұқаралық, қоғамдық-саяси және әдеби-көркем журналдарда - ақпараттық, публицистикалық, көркем шығармалар, қоғамдық-танымдық материалдар, фотосурет және бейнелеу өнерінің туындылары; ғылыми-көпшілік, ғылыми-ақпараттық журналдарда - ғылыми-зерттеу мақалалары, аннотациялар, ғылыми хабарлар; сатиралық журналдарда - әзіл-сықақ шығармалары, фельетондар, спорттық және өндірістік-техникалық журналдарда - осы салаға қатысты материалдар жарық көрді. Қазақстанда журналист мамандарын дайындау ісі айтарлықтай дамыды. 1934 ж. құрылған Қазақ журналистика ин-ты 1941 жылғы шілдеде қазіргі Қазақ ұлттық университетінің журналистика факультетіне өзгеріп, 60-жылдардан теориясы, тарихы мен тәжірибесі мәселелерін зерттейтін ғылыми орталыққа айналды. Қазақстанда радио және тележурналистика жылдам дамыды. 20 ғасырдың 1931 жылы 4 мамырда республикада бұқаралық радиохабарлау басталды, 1958 ж. 8 наурызда Алматы студиясының алғашқы байқау телехабарлары беріліп, кейін теледидар орт-тары республиканың басқа аймақтарында іске қосылды. 1959 жылдан Қазақстан баспасөз құралдары өкілдерінің шығармашылық ұйымы - Қазақстан журналистер одағы құрылды. Қазақ журналистерінің тақырып таңдау, мәселе қою, журналистік стиль шеберлігінің бай үлгілері қалыптасты. 20 ғасырдың І ширегінің аяғына қарай Қазақстанда киножурналистика саласы бой көрсетіп, ілгері дамыды. Алайда, кеңестік идеологияның салдарынан кей кезеңде жан-жақты дами алмай, шектеулі талаптардан әрі аса алмады.
Ал тәуелсіздік жылдары елдің журналистика саласы жылдам қарқынмен дамыды. Көптеген тәуелсіз газет-журналдар, телеарналар мен радиостансалар пайда болып, бұқаралық ақпарат тарату рыногі орнықты. Кәсіби журналист мамандар заманға сай ақпарат құралдарын қалыптастыруға күш салды. Журналистика өз алдында өзіндік ақпарат кеңістігін құрып, дамыту, шет елдерде тыңдарман қауымын көбейту секілді міндеттер туды. Осы мақсатпен республикада Казинформ, Халықаралық "Каспионет" телекомпаниясы, Қазақстан журналистер академиясы құрылды, Еуразия медиа-форумдары, Қазақстан журналистерінің конгрестері, т.б. іс-шаралар өткізілді. Қазақ жкрналистикасы дамудың жаңа сатысына аяқ басып, әлемдік журналистика кеңістігінде жаңа биікке көтерілді. Ғылым мен техниканың дамуы бұл бағытта да күрт өзгерістер әкелді. Ақпараттық хабарларды таратудың жеделдігі, объективтілігі, сапасы артты. Қазақстанның ақпарат құралдары әлемнің түкпір-түкпірінде болып жатқан елеулі оқиғалар туралы дер кезінде толық хабардар етеді. Баспасөздің тарихына, оның жанрлық, стильдік мәселелеріне, қазақ журналистерінің шығармашылық табыстарына арналған іргелі зерттеулер жарық көрді. Журналистика саласының тарихы мен тәжірибесі жеке пән ретінде журналист мамандарын даярлайтын жоғары оқу орындарында оқытылып келеді.
Ал Интернет журналистика туралы ұғым - өткен ғасырдың аяғына қарай, интернет аудитория қалыптасқаннан кейін шыққан. Журналистиканың бір түрі. Интернет дәстүрлі ақпарат құралдары - телеарна, радио, газеттерден аудиориясын әлдеқайда тез қалыптастырды. Мысалы радио алғашқы 50 млн-дық аудиториясын 38 жылда, ал телеарна 13 жылда жинаған екен. Ал, интернет небәрі 4-ақ жылда осындай көрсеткішке ие болған. Интернет журналистиканың жылдам дамуын оның күрделілігімен байланыстырады. Яғни, бір мезетте дыбыс, видео, мәтін, түрлі инфографикалар, суреттер бере аласыз. Дәстүрлі ақпарат құралдарында осыларды жеке-жеке небір командалар жүріп жасайды. Ал, интернет журналистиканың тағы бір ерекшелігі ол - бір адам - бір БАҚ. Оған дәлелдер де көп. Біздесалалық сайттар көбейіп келеді. Өзінің қызығушылығы бар адамдар белгілі бір салада жеке сайттар ашып жұмысын жүргізіп отыр. Бәсекеге қабілеттілігін де байқап отырсыздар. Дәстүрлі БАҚ-пен күресте жеңіске жетті де. Өйткені интернетті алғашқы кезде өсек-аяң ортасы деп қабылдайтын телеарналар, радио, газеттер еріксіз жеке сайттар ашуға бел буды. Тіпті арнайы веб-редакциялар ұстап отырғандар бар(3-137б).
Тиімділігі өте көп. Мысалы менің жеке сайтым бар делік. Түнде интернетте отырып, шетелдік түрлі сайттардан ақпараттар мен мақалаларды оқуға мүмкіндік бар. Сонда, Батыс жер шарында күндіз болып жатқан оқиғалар, тіпті алыс-жақын елдердегі жаңалықтарды бізде дәстүрлі БАҚ өкілдері сол уақытта көрсе де бере алмайды. Ол үшін редакциясына бару керек дегендей. Ал маған аударуға ғана уақыт кетеді. Орыстілді сайттар тіпті түзесе түзеді, түземесе ол да жоқ, қоя салады. Нәтижесінде бізде әлі де орыстілді ақпарат құралдарының оперативтілігі мұң боп айтылып жүр. Яғни, уақыттан ұтасың. Қазір дені дұрыс сайттар мемлекеттік тіркеуден өтеді(library.psu.kz).
Дәстүрлі журналистика мен интернет журналистикасының арасында алшақтықтан гөрі тығыз байланыс басымырақ. Неге десеңіз, заман талабына икелмелу ең әуелі журналистикаға ауадай қажет. Көрермен талабын ескеріп, жаңалықтың қолжетімділігін қамтамасыз етіп, кері байланыс орнатып, халықтың мұң-мұқтажы мен билік назарынан тыс қалған мәселелерді көтеруде дәстүрлі бағытқа интернет журналистикасы септеспек.
Ақпараттың өңделу мен таралу барысында қолданылған технология мен жабдықтардың түр-сипатына қарай журналистиканың санаты да анықталады. Бүгінгі таңға, бізге журналистиканың 5 түрі мәлім:
○ Мерзімді басылымдар;
○ Фотожурналистика;
○ Радиожурналистика;
○ Тележурналистика;
○ Интернет-журналистика.
Интернет журналистика соңғы онжылдық көлемінде Әлемдік интернеттің дамуымен қатар танымалдылық пен жаппай қолданысқа ие болған журналистиканың жаңа, тың бағыты. Өзін журналист рөлінде сынап көргісі келетін кез-келген тұлғаға шексіз мүмкіндігі бар, ерекше санат. Азаматтық журналистика, индивидуалды журналистика, гонзо-журналистика, блоггерлік -- мұның бәрі осы интернет журналистиканың бағыттары. Жаңа мыңжылдықтағы ақпараттық технологиялардың қарыштап дамуы нәтижесінде, ғаламтор әлемдік сипатқа ие болып, таралымы мен тағылымы зор құбылысқа айналды; заманымыздың бүкіл болмысын айқындайтын ортақ құндылық болып қалыптасты. Сөйтіп, ғаламтор қоғамдық өмірдің барлық саласына дендеп енді: саясат пен экономика, әлеумет, мәдениет пен өнер, тіпті, жұмырбасты пенденің күнделікті тұрмыс-тіршілігі де желімен тығыз байланысып, біте қайнасып кеткендей. Әсіресе, бұқа - ра - лық ақпарат құралдарының дамуына ғаламат әсер етіп, соны сатыға кө - тер - - ді. Ғаламтор ақпарат ағынының тие - - гін ағытты, әлемдік ақпараттық ке - ңістікті қалыптастырып, шеңберін кеңейтті, журналистиканың тың саласы - жаңа медианы жасады. Бұл үдеріс Қазақстанның ақпараттық кеңістігін де айналып өтпеді. Әлі өзіндік бет-бейнесі дұрыс қалыптаспай тұрып, отандық БАҚ интернет-журналистика, яғни, жаңа медианың оң және теріс әсері - нен соңғы жылдары орасан зор өзгеріске ұшы - рауда. Алайда, әлемдік жаңалықты жақсы-жаманын сұраптамастан сіңіріп алғанымыз жарамас-ты. Сондықтан, жаңа медианың отандық БАҚ, ақпа - раттық кеңістікке ықпалын сараптап алу керек. Бұқаралық коммуникация құралдары ғасырлар иірімінде қарыштап дамыды. ХV ғасырда − кітап, ХVІ − газет, ХVІІ ғасырда журнал жарыққа шықты. ХХ ғасырда радио мен телевизияның жасалуы ақпарат саласында орасан зор толқыныс тудырса, ал, ХХІ ғасырда аталмыш коммуникация құралдарын бір арнаға тоғыстырған Интернет пайда болды. Бұл жайт БАҚ-ның дамуына катализаторлық ықпал етіп, өнім - ділігін, пәрменділігін арттырды, жаңа медиаға яғни ақпараттың компьютер мен ком - му - никациялық технологиялардың, компьютермен лайықталған құрылғылар мен Интернеттің интерактивті қызметтері арқылы таралуына (wіkіpedіa.org) жол ашты. Көне түркі жазулардан бастау алып, заман көшінен қалмай, өскелең дәуірге өзінше үн қосып келе жатқан қазақ журналистикасы да бұл жаңалыққа тосырқай қарамады. Қазақ интернет-журналистикасы тәуелсіздіктің алғашқы жылдары, нақтырақ айтқанда, 1995 жылы қалыптасты. Сөйтіп ондаған жылдың ішінде отандық интернет же - лісі-Қазnet-тің үлкен бір саласына, бір сегментіне айналды. Қазnet-тің жандануы нәтижесінде жаңа медиа арналары дамыды: көптеген БАҚ дәстүрлі түрден заманалы мәтіндер мен құрылымдарға ауысты, қазақтілді контенттер мен ау - диовизуалды ақпарат көлемі артты, таралу ауқымы кеңейіп, қолжетімді бола түсті. Жаңа медианың журналистикаға ық - пал-әсерін екі тарапта қарастырған жөн. Ғаламтор арқылы қазақтілді ақпарат алаң - дары: порталдар, сайттар, форумдар мен блогтар қазақ аудиториясына тікелей бағыт - талып жатыр. Қазақ тілді домендер мен хостингтердің саны күннен күнге артып келеді. Қазақтілді интернет-аудитория қалыптасып, бүгінде олардың саны молайды (100 адамға шаққанда 58 тұрғын ғаламторды пайдалана алады. - kzcontent.kz ).
Қазақстанда ақпараттық технологиялық саланы дамыту, интернеттендіру жақсы жүргізіліп жатқандықтан, қазіргі қоғамда мектеп жасындағы баладан бастап 40-50 жасқа дейінгілер толық ғаламторды пайдалана алады деп айтуға болады. Интернет желісі ауылдық жерлерге жеткен жоқ дегенімізбен, аудан орталықтарында интернет желілері тартылған, өз деңгейінде жұмыс жасап тұр. Яғни әртүрлі көзқарастардың, пікірлердің жиынтығы, лезде таралатын ақпараттың әлемі -- интернет сайттарында баспасөз қызметінің болашағы зор деуге болады(5-43б).
Қазақ тіліндегі интернет ресурстардың саны жыл сайын артып келе жатыр. Қазір біздің ойымызда қалыптасып қалғандай, тек бас қалаларда ғана емес, облыстарда да қазақтілді интернет ресурстарының саны жедел өсіп келеді. Қазір сайт жасау аса қиын, күрделі шаруа емес. Алайда қол байлап отырған бір мәселе бар, ол -- сайт жасаушыға қажетті дүниелердің барлығы не орыс, не ағылшын тілдерінде. Сондықтан сайт жасау барысына қажетті негізгі бағдарламаларды, басқару жүйесін қазақ тіліне аудару жұмыстарын жүргізіп жатырмыз. Яғни кез келген сайт ашқысы келген адам WordPress.com тұғырнамасына кіріп, сайт жасауға қажетті қазақ тіліндегі бағдарламаны тегін пайдалана алатын болады. Қолға алған тағы бір шаруа бар. Қазір сайт жасаушылардың көбі интернетте жариялау үшін қазақ ұлтына ұқсайтын корей, қытай ұлты өкілдерінің суреттерін пайдаланады. Ол олқылықтың орнын толтыру үшін фотографтардың көмегімен ұлты қазақ адамдардың бейнелерін интернет кеңістігінде орналастыру жұмыстарын жүргізуді қолға алынбақ... (Қазақстан Интернет компаниялары қауымдастығының төрағасы Шавқат Сабыровтың сұқбатынан үзінді)
Кей тұста қазақ тіліне деген немқұрайдылық та интернетте қазақ тілді контенттің, кейбір саланың дамуын тежеп тұр. Қазір қазақ сайттарының басым көпшілігі ақпараттық, яғни БАҚ өкілдері сайттары. Оның ішінде газет сайттары. Негізінен сайт жақсы сайт болуы үшін ол бірнеше талаптарға жауап беруі керек, яғни оның навигациясы түсінікті, оқырманмен тығыз байланыс орнатқан, мұрағаты толық, кодировкасы қазақ тілінде, газет туралы ақпарат, редакция құрамы, газет тарихы, байланыс, жазылу туралы ақпарат нақты берілген, RSS немесе электронды жазылу мүмкіндігі қаралған, ақпаратты басқалармен бөлісу мүмкіндіктері бар, сыртқы келбеті, түстері, шрифттері бірқалыпты болуы тиіс. Бұл талаптарға сай келмейтін газет сайттары ретінде Айқын (www.aikyn.kz), Түркістан (www.turkystan.kz), Жас қазақ (jasqazaq.kz), Қазақстан Заман (www.kazakzaman.kz), Орталық Қазақстан (ortalyk-kaz.kz), Ақмешіт ақшамы (www.agmeshit.kz), Жетісу (zhetysu-smi.kz), Оңтүстік Қазақстан ( oks.kz), Астана ақшамы (astana-akshamy.kz) секілді сайттар. Бұл газеттердің деңгейі жоғары болғанымен, сайттары сол деңгейге ілесе алмай отыр, яғни интернетте де оқырман аудиториясы бар екені ескерілмей келеді...айта кету керек, бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері бүгінде заман ағымына сай күнделікті тіршілік құбылыстарының нақ ортасында жүреді, ең сенімді көздерден шынайы мәліметтерді алу құқығына ие, сонымен бірге оқырмандар мен тыңдармандарына хабарларды барынша жедел жеткізу мүмкіндігін игерді. Сондықтан қарқын алып дамып келе жатқан қоғамда интернет сайттарындағы баспасөз қызметінің рөлі арта түспек.
Жаһандану кезеңінде жаңалық таратуда журналистің зерттеуі сенімділік тудырады. Оны тарату, тиісті жеріне жеткізуде септескен интернет порталдары көп. Мәселен, You Tube компаниясының қолданушылары видеоларын жүктеп, таратып, бөлісе алатын, комментарий қалдыра алатын сайт; қолданушылардың басым бөлігі - жеке тұлғалар, бірақ медиакорпорациялар яғни журналистер де өз материалдарын жиі жариялай алады. Бұл портал қоғамдық ортаның негізгі бөлігі болу, поп-мәдениетттің мұрағатына айналу және тез арада танымал болуға ұмтылған бастапқы мақсатының аясы кеңейді. 2006 жылы Google 1,65 млрд АҚШ доллпрына сатып алды. Соңғы сауалнамаға сүйенсек, күн сайын 100 миллионға жуық видеоклип қаратып, бір айда 20 миллион көрермен тіркеледі екен. Тәулігіне 65 мың видеоклип жүктеледі екен. Күнделікті ең өзекті тақырыпты, тіпті бірнеше тақырыпты тарату мүмкіндігі бұл порталда жаңалықтардың табиғи ресурсы ретінде танытты. Міне осының өзі журналиске деген сенімді арттырады. Ол кез келген уақытта қоғамдағы мәселелерге еркін, демократиялық көзқарасын білдіре алады. Сондай-ақ You Tube - ті өз ортасындағы өзекті ақпараттың көзі мен құлағы ретінде пайдалану былай тұрсын, журналистерге шулы мәселенің ара-жігін ажыратып, көкейкесті мәселені негізгі мәдени ортаға жеткізеді. Соның себебінен You Tube порталында танымал журналистер, тұлғалар шыға бастады (Internet live states).
Қазақстанда интернеттің дамуы сөзсіз мемлекеттің стратегиясына байланысты. Негізгі өнімді ұсынушы Қазақтелеком болғаннан кейін Қазақстанда интернеттің дамуы, ол - сөзсіз мемлекеттің алға қойып отырған ұстанымдарына байланысты. Ресми мәліметтер бойынша, Қазақстандағы интерент пайдаланушылар саны - 7 миллионнан асып жығылады. Оның ішінде телефон арқылы интернет пайдаланушылар саны артты. Интернетті көбіне бізде қалалы жерде қолданады. Ауылды жердегі тұрғындардың үлесі аз. Қазақ тілді ақпаратты негізінен оңтүстік, батыс өңірдің азаматтары қолданады. Әлеуметтік желіге тіркелгендер де көп. Facebook-тің зерттеуі бойынша бұл желіні 18 бен 28 жас аралығындағы қазақстандықтар қолданады екен. Демек, жалпы интернетті қолданушылардың денін осы жастағылар деп санауға болады. Бұл санаттағы адамдардың көпшілігі ақпаратты, білімді интернеттен алады, өмірі интернетпен тығыз байланысты. Екі-үш жылдан соң бұл топтың белсенді адамдарға айналатындығы ескерсек, онда интернеттің дамуын күтуге болады. Жалпы, Қазақстандағы интернетке ресейлік интернеттің ықпалы күшті. Интернет қолданушылардың дені орыс тіліне жетік. Сондықтан Қазақстандағы интернет ресурстармен бәсекелестік жүріп жатыр. БҰҰ-ның соңғы мәліметтері бойынша Қазақстан халқының 99,6 пайызы оқу біледі, жазу білетін ең сауатты елдер қатарына кіреді. Бірақ ел тұрғындарының осынша пайызы ақпараттық технологиялардан сауатты емес. Бұның себебі - бізге интернет технологиялар кеш келді, осы саланы оқытатын жүйелі білім беру қалыптасқан жоқ, мемлекеттік деңгейде шаралар қолға алынғанымен, ел ішінде қызу жүзеге асып кетпеді. Бірақ соңғы мәліметтер бойынша қазақстандықтардың дені ноутбуктарды көбірек ала бастаған. Бұл да интернетті пайдаланушылар санының артатындығын көрсетеді. Алдағы уақытта ауылды жерде интернетпен қамту жедел қолға алынса, интернет тұтынушылар саны артар еді.
Журналистер үшін интернет қауымдастығын құруда Facebook, Twitter және Flickr қолғабыс етуде. Медианың бұл түрлеріне тіркелу оп-оңай əрі макеті мен дизайнның құбылуы əу баста өзара əлеуметтік қарым-қатынас жасауға арналды. Бірақ кейіннен жай ғана жеке ақпаратты бөлісудің емес, кəсіби ақпаратты кез келген формада қабылдайтын жəне тарататын ресурсқа айналды. Мұнда адамдар желінің торабына айналады. Олар өзара достасу, ортақ қызығушылық, абырой-беделге сəйкес байланыс орнатады, көбінесе соңғы ақпарат пен анализді тез əрі оңай табу үшін кəдеге жаратады. Осы əлеуметтік желілер мен қосымшалардың барлығы, негізінен, қолданушылардың бір-бірімен қысқа хабарлармен алмасатын интернеттегі чаттың эволюциясы. Бүгінде журналистер арасындағы байланыс ақпараттың шынайылығымен, визуалды əсермен, музыкамен немесе тұтынушының таңдаулы бетке орналастырған кез келген басқа ресурстарымен дамып отыр. Олар адамның өзін қоғамдық ортаға таныстырудың кішігірім мұрағатына айналды. Мұндай сайттардың экономикалық құндылығы өзара сату-сатып алу кезеңінде ерекше сезілген. Сонымен қатар, Twitter мен Facebook желілері журналистердің қойын дәптеріне айналуда. Кез келген уақытта пайдалануға тиімді, ақпаратты жылдам әрі оңай межелі жеріне жеткізеді. Және де екі портал да əуел баста қолданушылар достары мен танымал тұлғалардың минут сайын жариялаған ақпаратты бақылаудан бастап, кейіннен соңғы жаңалықтарды дер кезінде тұтынушыларға кеңінен тарату құралына айналды. Әсіресе Twitter əрбір жазба көлемін 140 таңбамен шектейтін микроблог құралы. 2015 жылы Twitter-ді айына 88 миллион адам белсенді пайдаланған жəне тəулігіне 500 миллион жазба таралып отырған (Twitter, 2015).
Twitter журналистер үшін неліктен пайдалы? Twitter-дің жеделдігі - оның ең маңызды ұтымды тұсы. Twitter тың жаңалық пен мақалаларды оқырман сайтына, электронды поштасына, мобайл телефонына тікелей жібереді. Журналист хабары ұсынылған уақытта аудиториясы қарай алады жəне ақпаратты шектеусіз түзетуге болады. Twitter-дің екінші маңызды аспектісі - журналиске өз оқырманымен жеке-дара немесе қоғамдық қарым-қатынасқа мүмкіндік береді. Твит хабарды алғаннан кейін аудитория тікелей журналиске жауап жаза алады, ал журналист болса газет сайты немесе жеке блогы арқылы жауап беруі мүмкін. Бұл жеделділік - баспа өнеркəсібінің игілігі. Себебі жедел жəне соңғы жаңалықтардың онлайн-басылымдарда жариялануы, оған радио мен телевизия жаңалықтарымен бəсекелесе алады. Журналистер Twitter-ді ақпарат алуға, дереккөз ретінде жəне нақтылау тəсілі ретінде пайдаланады. Басқаша айтқанда, бірлескен зерттеу құралына айналды. Twitter-дің ақпараттандыру тəсіліндегі ерекшелік - оқырман нақты оқиғаны цензурасыз, елеп-екшеусіз, боямасыз қалыпта береді. Кемшілігі - журналистік практикасыз азаматтық журналист айналасындағы оқиғаның мазмұнын жеткізуде, талдауда немесе анықтауда ақсайды. Осылайша, азаматтық журналист үшін Twitter тек болған оқиғаны жедел жеткізу құралына айналуда. Міне дәл осы олқылық журналист дайындаудың маңыздылығын көрсетеді. Сонымен қатар кез келген адам өзі куə болған оқиғаны жай ғана жеткізетін болса, ал журналистің ерекше мүмкіндігі мазмұнды комментариймен талдап, қиыннан қиыстырып жəне саралап барып ұсынады. Осындай мəселелерді мойындай отырып, жазба мен видеолар сияқты əлеуметтік медиа мазмұнын тексеру мен таратуға арналған Storyful сияқты жаңа медиа құралдары пайда болды. Сондай-ақ Twitter газет пен оның редакциясының мүддесіне қызмет етеді, əсіресе дағдарыс немесе төтенше жағдайлар кезінде онлайн сайты арқылы оқырман тартуды көздейді. Көше тілшісі деңгейіндегі немесе азаматтық журналистердің твитті тез арада таратуы, орталық сайтқа тікелей трансляциялауы арқасында Twitter - апатты жағдай немесе кез келген басқа да оқиғалар туралы ақпаратты жинау, тарату мен бөлісудің ең жылдам құралы. Газеттер Twitter-ді маркетингтік құрал ретінде пайдаланады. Әйтсе де, Twitter журналистиканың дəстүрлі формаларын алмастырмайды, тек қосымша толықтыра түседі. Əрине, журналистердің Twitter-ді дұрыс қолдану қажеттілігіне сай кейбір теориялық маңызды мəселелерді білуіміз керек. Дамушы елдерде азаматтық журналистердің сайлау немесе басқа да саяси мəселелер туралы жазбаларына қоғамның қызығушылығы өте жоғары. Себебі Twitter жəне басқа да əлеуметтік медиа жабық қоғамдарда қордаланған мəселелер туралы жедел жəне құнды пікір ұсына алады. Алайда ақпараттың көше тілшісінен немесе белгілі бір азаматтың электронды ақпарат алмасудан алынбағанын білуіміз керек, яғни ақпарат дереккөзін анықтау маңызды. Демек журналист газет атауының тасасында беймəлім қалып жасырынуға болатын күндер артта қалды. Журналистің профайлы болуы қажет, Facebook пен LinkedIn сияқты əлеуметтік медиа сайтта дербес профайл құрады, оны дереккөздер жəне аудиториямен байланыс жасаудың тəсілі ретінде қолданады. Журналистер үшін де осындай онлайн-əлемді құрудың маңызы арта түсуде. Facebook менеджерлері тұтынушы мінезіндегі бұл өзгерістерді мойындады. Олар енді платформаны тиімдірек пайдалану үшін жаңалық шығаратын ұйымдар мен баспагерлермен серіктестік құрып, ақпарат көздерімен қамтамасыз етуде.
Əлеуметтік желі сайттары ХХІ ғасырдағы жекелеген жаңалық жеткізетін маңызды платформаға айналды. Twitter Жаңалық жеткізудің жедел тəсілі ретінде Twier журналистік алаңды өзгертті. Twitter алғаш пайда болғанда, скептиктер 140 əріппен мардымды дүние айтуға болады деген идеяны құптамады, бірақ 2013 жылға қарай Twitter күніне 4000 миллионнан астам твит 321 жіберетін 200 миллионнан астам қолданушысы бар ХХІ ғасыр жаңалығына айналды. Бүгінде Twitter журналистерге газет заманы кезінде немесе тіпті веб-журналистика енді-енді пайда болғанда мүмкін болмаған оқырманмен, көрерменмен жəне əріптестермен тікелей байланыс құруды қамтамасыз етеді. Бұл диалог құруға жол ашатын біріккен журналистикаға көшудің бір бөлігі; маңызды жаңалық, мақалалармен тікелей бөлісу көптеген журналистер үшін күнделікті өмір дағдысына айналды. Сондай-ақ тілшілер басты жаңалық, мақаланы реал таймда жинап, жаңарту үшін Twitter-ге виртуал қойын дəптер ретінде жүгінеді. Басқалары оны оқырмандарды өз жұмыстарына назар аударту үшін немесе белгілі бір тақырып туралы өз көзқарасымен бөлісу үшін пайдаланады. Twitter-ді қалай қолданатыныңызға қарамастан, келесі бірнеше негізгі озық тəжірибе парақшаңызға жазылушылар санын көбейтуге жəне қызығушылық өсіруге көмектеседі. Деректерімізге сəйкес берілген қарапайым амалдар Twitter-дегі жұмыс тиімділігіңізді арттырады. Журналистердің ең тиімді микроблог құралы Twitter арқылы бірнеше шаруалар атқаруға болады. Twitter-дегі қатысу дəрежесін өсірудің ең жақсы тəсілдерінің бірі - ел аузындағы тақырып жайында үнемі твиттеп тұру.
Журналистер ақпаратты бірінші жеткізу үшін, əсіресе 247 тəртібіндегі жаһандық цифрлық ортаның технологиясын меңгерген азаматтық журналистермен бəсекеге түседі. Бұл дегеніңіз үнемі уақыт тапшылығы қысымында этикалық сыннан сүрінбей өтуді білдіреді. Əдеттегідей өмір тəжірибесі мен түйгеніне салу журналиске тəн қасиет. Алайда сырттай бəрін тең көруші, кем дегенде əділетті болуға ұмтылғанымен, мақала авторының пікірінен гөрі қандай да бір ұйымның мүддесін тықпалау үшін ынталандыру - қазіргі журналистердің рөліне айналып барады. Бүгінгі таңда журналистер реал таймда бір оқиғаны бірнеше платформада беріп, жиі-жиі жаңартып, Twitter мен əлеуметтік медиа сайттарында аудиториямен байланыс құрып, оқырмандардың пікірлерін сүзгіден өткізіп, промо суреттер мен мəтіндерді шығарады. Олар журналистік қызметтің негізгі принциптері бəз қалпында қалатынына шығар күндей сенеді. Журналист əлі де ақпарат жинап, нақты деректерге негізделген, сенімді, дерекке толы, шынайы жəне қызықты жаңалықтар ұсынуы қажет. Олар мұны бұрынғыға қарағанда аз уақытта дайындауы керек, ең бастысы, асығыста ойлана біліп, дұрыс этикалық шешім қабылдап, қуатты журналистиканы қалыптастыруға тиісті. Журналистер үздіксіз ақпарат əлемінде, əлемдік ғаламторда, жаңалық блогтары мен подкасттар дайындауда тың деректер ұсынып, үнемі ізденіс үстінде жүруі тиіс.
І. 2 Дәстүрлі журналистика мен жаңа медианың өзіндік ерекшеліктері
Интернет журналистика - XX ғасырдың соңында интернеттің дамуы мен өркендеуінің нәтижесінде пайда болған журналистиканың жаңа түрі. Интернет желісі, кең аудиторияға дереу әрі сапалы ақпарат таратудың жаңа әдісін ойлап тапты. Бұл тұрғыда, кез келген интернет пайдаланушы адам өзіндік бұқаралық ақпарат құралын құруға үлкен мүмкіншілікке ие болды.
Енді жаңа медиа ортада ақпарат жинаудың баламалы модельдеріне тоқталсақ. Аудиторияның желілерге көптеп қосылуының аясында цифрлану баламалы медиа қоғамдастығын дамытты. Сондай-ақ ең маңызды мәлесе медиа ескірмейтін ақпараттарға журналистік зерттеу жүргізуге және жазуға көмектесу үшін аудиторияның қаржы төлеу мүмкіндігі туды. Жаңалықтар редакциясы осы модельдерге сай қаламақысын төлеп, ақпаратты сатып алады (Толығырақ мәлімет www.propublica.org\about сайтында берілген).
Бүгінгі әлемде интернет технологиялар қарыштап даму үстінде. Интернет басқа салалармен қатар журналистикаға да үлкен өзгерістер әкелді. Бүгінгі әлемдік БАҚ жаппай интернеттенуге көшті. Дәстүрлі медиа түсінігімен қатар жаңа медиа өнімдері пайда болды. Бұл өз кезегінде БАҚ болашағына оң ықпалын тигізбек.
Соңғы уақытта дәстүрлі ақпарат құралдарындағы мәліметтерді интернет арқылы тұтынатындар саны көбейіп келеді. Интернет ақпарат алмасатын алаң болғандықтан медиа нарықтағы пайдаланушылар бұл алаңды да тиімді пайдалануды көздейді. Нәтижесінде ақпаратты дәстүрлі емес жолмен, яғни газет, радио немесе теледидар арқылы жеткізумен шектелмей оны түрлендіріп беру жаңа медиа құбылысына ұласты. Ғаламтор мүмкіндігі тұтынушыға бір сайттан мәтін оқып, видео көріп, аудиосын тыңдап, суреттері арқылы ақпарат алумен қатар, оны әрі қарай дамытуға да мүмкіндік беріп отыр. Осылайша технологияның дамуы ақпаратты әзірлеу, қабылдау, тұтыну және таратуға үлкен төңкеріс алып келді. Бұған дейін оқырман тек мәліметті оқумен, көрумен немесе тыңдаумен ғана шектелетін болса, бүгінгі оқырман интернет арқылы мәліметті көріп, тыңдап, оқып қана қоймай өзінің пікірін қосып, әрі қарай ол туралы достарына хабарлап, тіпті өзі де ақпарат жасаушыға айналып отыр. Бір сөзбен айтқанда оқырмандар өздерінің газеттерін өздері жасай алатын деңгейге жетіп отырмыз. Осы орайда жаңа медиа дегеніміз осындай мүмкіндіктерге жол ашқан интернет технология деп түйіндеуге болады. Соңғы мәліметтер біздегі интернет пайдаланушылардың саны - 5 милионнан асқанын көрсетті. Бұған сонымен қатар телефон тәрізді шағын құрылғының көмегімен ғаламдық ақпарат айдынына қосылып отырғандарды да қосайық. Бұл бізде жаңа медиа құралдары кең қолданыла бастайтынын көрсетеді. Бірақ, өкінішке қарай, интернет контентті ұлт мүддесіне жұмыс істеткізу ісінде ала-құлалық бар. Бізде жаңа медиаға лайықтап контент дайындай алатын, өнім әзірлейтін кәсіби мамандардан құралған ұйым өз аяғына нық тұрған жоқ. Қазақ газеттерінің сайттары көбіне қағаздағы нұсқасының көшірмесі ғана болып жарияланады. Әрі қарай сайт иелері виртуалды оқырмандарымен белсенді жұмыс істемейді. Дамыған елдерде жаңа медиа дәстүрлі медианы басып озуға таяу. Жалпы, интернет дамыған соң, Қазақстанда жаңа медиа сөзсіз дамиды. Бірақ қазақ тілінде дамытатын контентмейкерлер керек. Интернет тұтынушыны қызықтыратын қазақша мультимедиалық өнім болмаса, интернет қолданушы сөзсіз өзге тілдегі өнімді тұтына бастайды. Мысалы, бізде интернет қолданушылардың басым бөлігі Ресейдің немесе АҚШ-тың өнімдерін қолданады. Бұған дәлел Қазақстанда жиі қолданатын төрт ресурсты айтсақ, бірінші орында mail.ru, екінші орында Google.com, үшінші орында Google-дің орысша баламасы, төртінші орында Яндекс, барлығы шет елдік компаниялар. Бұл арқылы әрбір қазақстандық қолданушы интернетке шыққан сайын шет елдік компанияның дамуына үлес қосып отыр. Ал қазақ тілінде контент әзірлейтін мамандар, ұйымдар болса, онда біріншіден ақпараттық қауіпсіздік мәселесі шешіледі, екіншіден бұл - ұлттық мазмұндағы дүниенің көбеюіне әрі өз нарқымызды қалыптастыруға себеп болады. Қазақша ресурстардың мазмұны ағылшын немесе орыс тіліндегі ресурстарды түгелдей алмастыра алмас. Себебі, ағылшын тілі ақпараттық технологияның тіліне айналды. Әйткенмен шет тіліндегі сайттарды қолданудың артықшылықтары болғанымен, өзіндік қаупі бар. Мысалы, ресейлік mail.ru ойын-сауықтық коммуникациялық порталы қазақша әріптерді қолдамайды. Оны қолданушылар қазақша сауатты жазудан қалып барады. Ресейлік компания қанша дегенмен қазақ ұлтының мұқтажын өтей алмайтыны түсінікті. Интернет қолданушылар жай ғана ұсынған өнімнің жетегінде кетпей өзіне қажетті контентті өзі түзуі үшін ІТ сауаттылықты қолға алуымыз керек. ІТ сауаттылық дегеніміз - тек интернетке кіріп шығуды білу, mail.ru-ды қолдану ғана емес, ол интернеттегі бар бағдарламаны өз қажеттілігіне икемдей алу. Пайдаланушы қолда бар өнімді ғана пайдаланып, соның жетегінде кетсе оны сауатты қолданушы деу қиын. Демек жаңа медианың дәстүрлі медианы алмастыруы қиындау. Өйткені жаңа медиа тек құрал, ақпарат жеткізудің тәсілі. Бұған дейін адамдар бір сағаттық хабар көретін болса, енді 5 минуттық телефонннан көре алатын қысқа хабар керек, бұрын газеттен көлдей мақала оқитын болса, енді интернеттен қысқа ақпарат түріндегі, суретпен безендірілген мақала керек. Қазір адамдардың өмір сүру деңгейі өзгерді, заман жылдамдықты талап етеді. Уақыт тапшы, қысқа, әрі тез ақпарат беру керек. Біз бұдан қашып құтыла алмаймыз. Интернет күн сайын дамып жатыр, қолданушылар саны артып келеді. Осы тұрғыдан жаңа медиа сұранысқа ие болады. Бірақ дәстүрлі медиа өмір сүре береді. Себебі, ақпараттың негізгі мазмұны өзгерге жоқ. Бар болғаны оны жасау тәсілі жаңарды. Дәстүрлі БАҚ таяу болашақта интернет сайттарының өзінде салалық болып бөліне бастайды. Жаңа медиа салалық басылымдарды алмастыра алады деп айту қиын. Себебі телефонмен немесе интернетпен берілген мақала сараптаманы қамти алмайды. Сондықтан салалық газеттер немесе интернетті аз тұтынатын аймақтарда жергілікті газеттер әлі де негізгі ақпарат көзі болып қала бермек. Ал қазіргідей саяси-қоғамдық газеттер таяуда бұқаралық сипаттағы бағытын өзгертуі ықтимал. Мысалы, бұл үрдіс Америкада көрініп отыр. Көптеген қоғамдық-саяси басылымдар жабылып жатыр. Оларға жарнама, қаржы жаңа медиадан келіп жатыр. Сондықтан олар сол жағын дамытуда, жаңа медиаға, яғни интернет арқылы ақпарат таратуға көшуде. Десек те бәсекенің бары айқын. Дәстүрлі БАҚ бәсекеге қабілетті болуы үшін бүгінгі редакциялық саясатына өзгерістер енгізуі керек. Бүгінгі оқырман интернетте, бүгінгі оқырман телефон ұстап жүреді, көпшілігі телефонан арқылы ақпарат алады. Сондықтан дәстүрлі БАҚ бәсекеге қабілетті болам десе, оқырман интернетте жүрсе, интернетке, телефонға лайықталған ақпарат таратуды қолға алуы керек. Мысалы, газет жеке сайтын ашатын болса, онда ол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қожа Ахмет Яссауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
АҚМАРАЛ СЕРІКБАЕВА
ИНТЕРНЕТ САЙТЫНДАҒЫ БАСПАСӨЗ ҚЫЗМЕТІ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В050400 - Журналистика мамандығы
Түркістан қаласы, 2022жыл
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қожа Ахмет Яссауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Қорғауға жіберілді
Журналистика кафедрасының
меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент м.а.
А.Бельдибекова
-----------------------------
----- --------- 2022ж
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: ИНТЕРНЕТ САЙТЫНДАҒЫ БАСПАСӨЗ ҚЫЗМЕТІ
5В050400 - Журналистика мамандығы
Орындаған тобының студенті: А.Серікбаева
Ғылыми жетекшісі: ф.ғ.д., профессор С.Садықов
Жұмысты (жобаны) орындауға берілген мәліметтер:
Қазіргі қазақ журналистикасының ауқымы кеңейген, көптеген шектеулер алынып, ой-пікірге еркіндік берілген. Баспасөз қызметінің жаңа сипаттары айқындалып, интернет желісінде де көзге түсетін, көңілден шығатын бағыттар көбейе бастады. Қазақ журналистикасында тыңнан түрен түретін жаңашылдық пен баспасөз қызметінің кей тұстарына қатысты мәселелерді зерттеу қолға алына бастағандықтан, осы тақырып төңірегінде ғылыми жоба жазуға шешім қабылдадым.
Жеке тапсырма: Қазақ тілінде жарыққа шығатын баспасөз материалдары бойынша газеттік-публицистикалық стиль мен интернет сайттарындағы мақала жанрларының прагматикалық аспектілері; интернет желісіндегі ресми ақпараттардың прагматикалық функция қызметін атқаратын тілдік құралдар; ғаламтордағы, газет беттеріндегі жазбалардың, тамаша тақырыптардың тактикасын жан-жақты қарастыру.
ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБАНЫҢ МАЗМҰНЫ
Қс
Бөлімдері
Орындалу мерзімі
Кеңесші
1
Кіріспе
С.Садықов
2
Негізгі бөлім
І Интернет журналистика
І. 1 Интернет журналистиканың пайда болу тарихы
І. 2 Дәстүрлі журналистика мен жаңа медианың өзіндік ерекшеліктері
С.Садықов
3
ІІ Айқын және Халықаралық Түркістан газеттерінің жаңа медиамен қарым-қатынасы және баспасөз қызметі
ІІ. 1 Айқын газетінің жаңа медиадағы баспасөз қызметі
ІІ. 2 Түркістан газетінің жаңа медиадағы баспасөз қызметі
С.Садықов
4
Қорытынды
С.Садықов
Тапсырма берілген күні ... ...
Диплом жұмысының жетекшісі ___________ С.Садықов
Тапсырманы қабылдап алған студент ___________ А.Серікбаева
АННОТАЦИЯ
Дипломдық жұмыста интернет сайттарындағы баспасөз қызметінің рөлі мен маңыздылығына шолу жасай отырып, тақырып төңірегінде тың тұжырымдар жасалды. Медиа әлемнің тамыры тереңдеп, кең етек жаюына байланысты ақпараттар легін топтастырып, жан-жақты қамтуға күш салынды. Сондай-ақ, ғаламтор желісіндегі медиа маркетинг пен баспасөз қызметінің ара жігі ажыратылып, тақырыптық ерекшеліктері жобаның бөлімдеріне тұздық болды.
Жұмыс кіріспе, екі тарау, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Жоба 60 беттен тұрады.
ÖZET
Tez çalışmasında, internet sitelerinde basın hizmetinin rolünün ve öneminin gözden geçirilmesiyle konuyla ilgili yeni sonuçlar çıkarılmıştır. Medya dünyasının derinleşmesi ve genişlemesi nedeniyle, bilgi akışlarının pekiştirilmesi ve kapsamlı bir şekilde ele alınması için çaba sarf edilmiştir. Ayrıca proje bölümlerinde internet'teki medya pazarlamasının ve basın hizmetinin tematik özellikleri de ele alındı.
Çalışma bir giriş, iki bölüm, bir sonuç, kullanılan literatürün bir listesinden oluşur.
Proje 60 sayfadan oluşmaktadır.
АННОТАЦИЯ
В дипломной работе сделаны новые выводы по теме с обзором роли и значимости пресс-службы на интернет-сайтах. В связи с углублением и расширением Медиа-мира были предприняты усилия по консолидации и всестороннему охвату информационных потоков. Также в разделах проекта были затронуты тематические особенности медиа-маркетинга и пресс-службы в сети Интернет.
Работа состоит из введения, двух глав, заключения, списка использованной литературы.
Проект состоит из 60 страниц.
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Журналистика саласының қазіргі даму кезеңінде баспа беттерінен бастау алған материалдар мен көпшілікке кең тараған бұқаралық ақпарат құралдарының арасында едәуір алшақтық, даму байқалады. Телеарна мен радио, газет-журналдардан өзге ғаламтор желісінің кең мүмкіндігін кәсіби біліктілігі жоғары мамандар да, дереккөздерін сауатты саралай алатын тілшілер де, қала берді кәсіби еңбек жолын енді ғана бастаған жас қалам иелері де барынша пайдаланып жатыр. Әйтсе де, халық елдегі орын алған оқиғалардың шынайылығын, мәліметтің растығын, алып-қашпа деректердің туралығын телеарналардан білуге асығады. Бұл өз кезегінде кәсіби мамандарға деген сенімділікті арттырады, ақпарат таратушы көздердің өз ісіне деген жауапкершілікті нығайтады. Осы тұста бұл қадамдар интернет желілеріндегі баспасөз қызметінің құнын құлдыратқан жоқ. Тиісінше, майталман мамандардың заман талабына сай ғаламтордың қыр-сырын терең меңгеріп, жаңа бағытта жан-жақтылығын қалыптастырмақ. Және де жарыса жазылып жатқан ақпараттар қаралым үшін ғана емес, нақты дәлелдер мен деректерге сүйене отырып, тиісті жеріне жету үшін, халықтың сеніміне ену үшін де жарыққа шығуына сеп болмақ. Демек, баспасөз қызметінің интернет сайттарындағы орны айшықталып, ғаламтордың ғаламатын тиімді әрі тиісті жерінде пайлануға үлкен мүмкіндік ашылуда. Ал ондағы ақпараттың шынайылығы, жалғаннан алшақ болуы ең әуелі жазба иесінің жеке жауапкершілігнде, абырой беделінде болмақ. Адамзат үшін өз тегінің тазалығынан қымбат құндылық жоқ екендігін ескерсек, жас журналистер үшін бұрын болмаған мұндай мүмкіндіктерді тек ұтымды пайдалану жеңіске жетер жолда жеткілікті қадам. Ал біз интернет сайттарындағы баспасөз қызметінің рөлін арттыратын ең негізгі баспалдақтар мен ғылыми дәлелденген тұжырымдарға сүйене отырып, жас журналистер үшін керек болатын құнды мәліметтерді ұсынып көрмекпіз.
Зерттеудің нысаны. Нысана айқын - интернет сайттарындағы баспасөз қызметінің рөлін айқындау. Осы жолда керек деректерді жеке дара талдап, қажеттісін қармап, медиа кеңістікте тиімділікті арттыратын терминдермен таныстыру. Кез келген журналисттің жолында бағдаршам болуға жарарлық жаңалықтарды ықшамдап, ғылыми қажеттілігін қарастырып, тайға таңба басқандай топтастырып ұсыну. Бұл бағытта көмекші құрал ретінде Қазақстан журналистерінің тәжірибесінен атты нұстаулықты таңдап отырмын. Сондай-ақ, теория мен практикаға негізделген жаңа көзқарас Медиа мен журналистика еңбегін парақтадым. Заманауи сипат алып, сайттарға соңғы жаңалықтарын жүктеп жатқан газет-журналдардың жазу стиліне қатысты тың мәліметтер С.Исаев, Б.А.Әбілқасымов, О.Бүркітов, Б.Момынова еңбектерінен, орыс тілді мәліметтер Г.О.Винокур, Г.Л.Солганик т.б. ғалымдардың еңбектерінен алынды.
Зерттеудің негізгі мақсаты- бүгінгі қоғамдық дамуда демократияға шындап бет бұру мен жариялылық еліміздің саяси өміріне, экономикалық қарым-қатынасына түбегейлі өзгеріс әкелген жаңа кезең болып тұр. Осы демократиялық өзгерістердің барлығы қазақ журналистикасынанғ яғниғ ақпарат айдынынан көрініс табуда. Соған байланысты қазіргі баспасөздің, соның ішінде интернет сайттарындағы баспасөз қызметінің рөлі, жаңа сипат алған газет-журналдардың бұрыннан айқын тұжырымдалған ұжымдық насихатшылық, үгітшілік және ұйымдастырушылық рөлі де жаңа бағытта өзгеріп, тың сатыға көтеруліде. Сондықтан қазақ журналистикасында бұрын зерттелмеген, заман талабына сәйкес зерттеуді қажет ететін тақырып жоба маңыздылығын, өзектілігін арттыруда.
Жұмыс кіріспе, екі тарау, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Негізгі бөлім
І Интернет және журналистика
І. 1 Интернет журналистиканың пайда болу тарихы
Интернет деген сөз БАҚ туралы заңда бар-жоғы сегіз рет кездеседі екен. Оның екеуінде қасына желі деген сөз қосылса, алтауында Интернет ресурс болып келеді. Заң бойынша Интернет ресурстардың барлығы БАҚ болып есептеледі. Демек, біз бәріміз - интернет журналистерміз.
Интернет журналистика - дәстүрлі журналистиканың эволюциясы, жаңа ғасырдың жаңалығы! Ғаламтордың кеңістікке кең ауқымда тарауы, алысты жақын етіп, жұмысты жеңілдетуі, ақпарат алмасуда, хат-хабар жолдауда жедел жұмыс істеуі - дәстүрлі журналистикаға да әсер етпей қоймады. Бұрынғыдай ақпаратты тек теледидардан тосатын көрермен қатары кеміп, жаңалықтың шынайылығына шүбә келтіретіндердің саны артты. Өйткені жаңалықты жарыса жазатын сайттардың көпшілігінде кәсіби журналистер бой көрсетпейді. Сондай-ақ, рейтинг үшін көшірме мәліметтер көбейіп, сайттың сапасы емес, оқырман саны мен қаралым деңгейі маңызды болды. Асығыс таралған ақпарат пен көшірме деректердің шынайылығын жіті бақылап отыру - мемлекеттің емес, жеке бастың еншісіндегі мәселе. Әйтсе де дәл осындай олқылық теледидардың тұрақты көрермендерін бір деңгейде ұстап тұруға, кәсіби журналистердің өз еңбегіне деген адалдығын арттыруға оң әсерін тигізеді. Түптеп келгенде халық сенімді ақпарат таратушының сөзіне иланады. Осы тұста дәл осындайц мүмкіндікті кәсіби журналистер жағы ұтымды пайдаланып, қоғаммен қартынастың көпірін берік етуі керек-ақ. Қоғаммен дұрыс байланыс орната білу- журналистің шеберлігін көрсетеді. Телеарна, радио, баспа беттері, интернет желісі болсын журналистің ең алғашқы міндетінің бірі - қоғаммен байланыс орнату. Ашықтық, шынайылық, шапшаңдық сарапқа түсетін кез де осы қоғаммен тікелей қатынас кезінде көрініс табады.
Интернет журналистикасы туралы жақ ашпас бұрын қазақ журналистикасы туралы түсінік қалыптастырып алсақ. Қашан, қалай пайда болды? Бастапқы кездегі мүмкіндігі мен қазіргі кездегі жетістігі, қазақ журналистикасының іргесін кеңейткен интернет журналистикасының арасындағы байланыс қандай екендігін қаузасақ(https:el.kznews).
Қазақ журналистикасы әуелгіде бұқаралық ақпарат құралдары (газет, журнал, радио, теледидар, т.б.) арқылы елдегі және әлемдегі жаңалықтар мен оқиғалар, саяси, әлеуметтік, экономикалық, мәдени, рухани құбылыстар жөнінде халыққа ақпарат тарататын шығармашылық қызмет түрі болды. Ол - Қазақстанның әр кезеңдегі газет, журнал материалдарын, радио, теледидар, киножурналдар хабарларын, мерзімдік басылымдар тарихы мен теориясын зерттейтін ғылым саласына айналған. Оның бұқаралық, қоғамдық-саяси, арнаулы және салалық мерзімді басылымдар мен радио, теледидар арқылы қоғамдық пікір қалыптастыруда маңызы зор. Бұл сала мерзімді баспасөз түрінде 19 ғасырдың аяғынан қалыптасты. Ташкентте шығып тұрған "Түркістан уалаятының газеті" (1870 - 1882) мен Омбыда жарық көрген "Дала уалаятының газеті" (1888 - 1902) қазақ журналистикасының алғашқы беттерін ашты. 20 ғасырдың басында М.Дулатов "Серке" (1907) газетін, М.Сералин "Айқап" (1911 - 15) журналын, Е.Бұйрин "Қазақстан" (1911 - 13) газетін, А.Байтұрсынов "Қазақ" (1913 - 18) газетін жарыққа шығарды. Байтұрсынов, Ә.Бөкейхан, М.Дулатов, М.Шоқай, Ж.Аймауытов, М.Жұмабаев, Х.Досмұхамедұлы, К.Кемеңгеров, Ж.Ақпаев, М.Тынышбаев, т.б. алаш қайраткерлері қазақ демокр. баспасөздің дамуына зор үлес қосты. "Тұрмыс" (1905), "Еркін қазақ", "Алаш" (1916), "Бірлік туы" (1917), "Сарыарқа" (1917), "Абай" (1918), "Жас азамат" (1918), "Ақ жол" (1920), "Шолпан" (1923), "Сана" (1923), "Темір қазық" (1923), т.б. газеттер мен журналдардағы қазақ зиялыларының публицистикалық еңбектері қазақ халқының саяси, әлеум.-экономикалық, мәдени-рухани мәселелерін көтеріп, ұлттық сана-сезімінің оянуына, елдегі демократиялық үрдістердің дамуына жол ашты. Бұл кезеңде журналистика барлық жанрларда тақырыптық, идеялық жағынан өріс алды. Расында журналистика саласы кеңес дәуірінде қалыптасып, даму кезеңінен өтті. Қазан төңкерісінен кейінгі жылдарда қазақ тілінде шығып тұрған газет, бұқаралық, қоғамдық-саяси және әдеби-көркем журналдарда - ақпараттық, публицистикалық, көркем шығармалар, қоғамдық-танымдық материалдар, фотосурет және бейнелеу өнерінің туындылары; ғылыми-көпшілік, ғылыми-ақпараттық журналдарда - ғылыми-зерттеу мақалалары, аннотациялар, ғылыми хабарлар; сатиралық журналдарда - әзіл-сықақ шығармалары, фельетондар, спорттық және өндірістік-техникалық журналдарда - осы салаға қатысты материалдар жарық көрді. Қазақстанда журналист мамандарын дайындау ісі айтарлықтай дамыды. 1934 ж. құрылған Қазақ журналистика ин-ты 1941 жылғы шілдеде қазіргі Қазақ ұлттық университетінің журналистика факультетіне өзгеріп, 60-жылдардан теориясы, тарихы мен тәжірибесі мәселелерін зерттейтін ғылыми орталыққа айналды. Қазақстанда радио және тележурналистика жылдам дамыды. 20 ғасырдың 1931 жылы 4 мамырда республикада бұқаралық радиохабарлау басталды, 1958 ж. 8 наурызда Алматы студиясының алғашқы байқау телехабарлары беріліп, кейін теледидар орт-тары республиканың басқа аймақтарында іске қосылды. 1959 жылдан Қазақстан баспасөз құралдары өкілдерінің шығармашылық ұйымы - Қазақстан журналистер одағы құрылды. Қазақ журналистерінің тақырып таңдау, мәселе қою, журналистік стиль шеберлігінің бай үлгілері қалыптасты. 20 ғасырдың І ширегінің аяғына қарай Қазақстанда киножурналистика саласы бой көрсетіп, ілгері дамыды. Алайда, кеңестік идеологияның салдарынан кей кезеңде жан-жақты дами алмай, шектеулі талаптардан әрі аса алмады.
Ал тәуелсіздік жылдары елдің журналистика саласы жылдам қарқынмен дамыды. Көптеген тәуелсіз газет-журналдар, телеарналар мен радиостансалар пайда болып, бұқаралық ақпарат тарату рыногі орнықты. Кәсіби журналист мамандар заманға сай ақпарат құралдарын қалыптастыруға күш салды. Журналистика өз алдында өзіндік ақпарат кеңістігін құрып, дамыту, шет елдерде тыңдарман қауымын көбейту секілді міндеттер туды. Осы мақсатпен республикада Казинформ, Халықаралық "Каспионет" телекомпаниясы, Қазақстан журналистер академиясы құрылды, Еуразия медиа-форумдары, Қазақстан журналистерінің конгрестері, т.б. іс-шаралар өткізілді. Қазақ жкрналистикасы дамудың жаңа сатысына аяқ басып, әлемдік журналистика кеңістігінде жаңа биікке көтерілді. Ғылым мен техниканың дамуы бұл бағытта да күрт өзгерістер әкелді. Ақпараттық хабарларды таратудың жеделдігі, объективтілігі, сапасы артты. Қазақстанның ақпарат құралдары әлемнің түкпір-түкпірінде болып жатқан елеулі оқиғалар туралы дер кезінде толық хабардар етеді. Баспасөздің тарихына, оның жанрлық, стильдік мәселелеріне, қазақ журналистерінің шығармашылық табыстарына арналған іргелі зерттеулер жарық көрді. Журналистика саласының тарихы мен тәжірибесі жеке пән ретінде журналист мамандарын даярлайтын жоғары оқу орындарында оқытылып келеді.
Ал Интернет журналистика туралы ұғым - өткен ғасырдың аяғына қарай, интернет аудитория қалыптасқаннан кейін шыққан. Журналистиканың бір түрі. Интернет дәстүрлі ақпарат құралдары - телеарна, радио, газеттерден аудиориясын әлдеқайда тез қалыптастырды. Мысалы радио алғашқы 50 млн-дық аудиториясын 38 жылда, ал телеарна 13 жылда жинаған екен. Ал, интернет небәрі 4-ақ жылда осындай көрсеткішке ие болған. Интернет журналистиканың жылдам дамуын оның күрделілігімен байланыстырады. Яғни, бір мезетте дыбыс, видео, мәтін, түрлі инфографикалар, суреттер бере аласыз. Дәстүрлі ақпарат құралдарында осыларды жеке-жеке небір командалар жүріп жасайды. Ал, интернет журналистиканың тағы бір ерекшелігі ол - бір адам - бір БАҚ. Оған дәлелдер де көп. Біздесалалық сайттар көбейіп келеді. Өзінің қызығушылығы бар адамдар белгілі бір салада жеке сайттар ашып жұмысын жүргізіп отыр. Бәсекеге қабілеттілігін де байқап отырсыздар. Дәстүрлі БАҚ-пен күресте жеңіске жетті де. Өйткені интернетті алғашқы кезде өсек-аяң ортасы деп қабылдайтын телеарналар, радио, газеттер еріксіз жеке сайттар ашуға бел буды. Тіпті арнайы веб-редакциялар ұстап отырғандар бар(3-137б).
Тиімділігі өте көп. Мысалы менің жеке сайтым бар делік. Түнде интернетте отырып, шетелдік түрлі сайттардан ақпараттар мен мақалаларды оқуға мүмкіндік бар. Сонда, Батыс жер шарында күндіз болып жатқан оқиғалар, тіпті алыс-жақын елдердегі жаңалықтарды бізде дәстүрлі БАҚ өкілдері сол уақытта көрсе де бере алмайды. Ол үшін редакциясына бару керек дегендей. Ал маған аударуға ғана уақыт кетеді. Орыстілді сайттар тіпті түзесе түзеді, түземесе ол да жоқ, қоя салады. Нәтижесінде бізде әлі де орыстілді ақпарат құралдарының оперативтілігі мұң боп айтылып жүр. Яғни, уақыттан ұтасың. Қазір дені дұрыс сайттар мемлекеттік тіркеуден өтеді(library.psu.kz).
Дәстүрлі журналистика мен интернет журналистикасының арасында алшақтықтан гөрі тығыз байланыс басымырақ. Неге десеңіз, заман талабына икелмелу ең әуелі журналистикаға ауадай қажет. Көрермен талабын ескеріп, жаңалықтың қолжетімділігін қамтамасыз етіп, кері байланыс орнатып, халықтың мұң-мұқтажы мен билік назарынан тыс қалған мәселелерді көтеруде дәстүрлі бағытқа интернет журналистикасы септеспек.
Ақпараттың өңделу мен таралу барысында қолданылған технология мен жабдықтардың түр-сипатына қарай журналистиканың санаты да анықталады. Бүгінгі таңға, бізге журналистиканың 5 түрі мәлім:
○ Мерзімді басылымдар;
○ Фотожурналистика;
○ Радиожурналистика;
○ Тележурналистика;
○ Интернет-журналистика.
Интернет журналистика соңғы онжылдық көлемінде Әлемдік интернеттің дамуымен қатар танымалдылық пен жаппай қолданысқа ие болған журналистиканың жаңа, тың бағыты. Өзін журналист рөлінде сынап көргісі келетін кез-келген тұлғаға шексіз мүмкіндігі бар, ерекше санат. Азаматтық журналистика, индивидуалды журналистика, гонзо-журналистика, блоггерлік -- мұның бәрі осы интернет журналистиканың бағыттары. Жаңа мыңжылдықтағы ақпараттық технологиялардың қарыштап дамуы нәтижесінде, ғаламтор әлемдік сипатқа ие болып, таралымы мен тағылымы зор құбылысқа айналды; заманымыздың бүкіл болмысын айқындайтын ортақ құндылық болып қалыптасты. Сөйтіп, ғаламтор қоғамдық өмірдің барлық саласына дендеп енді: саясат пен экономика, әлеумет, мәдениет пен өнер, тіпті, жұмырбасты пенденің күнделікті тұрмыс-тіршілігі де желімен тығыз байланысып, біте қайнасып кеткендей. Әсіресе, бұқа - ра - лық ақпарат құралдарының дамуына ғаламат әсер етіп, соны сатыға кө - тер - - ді. Ғаламтор ақпарат ағынының тие - - гін ағытты, әлемдік ақпараттық ке - ңістікті қалыптастырып, шеңберін кеңейтті, журналистиканың тың саласы - жаңа медианы жасады. Бұл үдеріс Қазақстанның ақпараттық кеңістігін де айналып өтпеді. Әлі өзіндік бет-бейнесі дұрыс қалыптаспай тұрып, отандық БАҚ интернет-журналистика, яғни, жаңа медианың оң және теріс әсері - нен соңғы жылдары орасан зор өзгеріске ұшы - рауда. Алайда, әлемдік жаңалықты жақсы-жаманын сұраптамастан сіңіріп алғанымыз жарамас-ты. Сондықтан, жаңа медианың отандық БАҚ, ақпа - раттық кеңістікке ықпалын сараптап алу керек. Бұқаралық коммуникация құралдары ғасырлар иірімінде қарыштап дамыды. ХV ғасырда − кітап, ХVІ − газет, ХVІІ ғасырда журнал жарыққа шықты. ХХ ғасырда радио мен телевизияның жасалуы ақпарат саласында орасан зор толқыныс тудырса, ал, ХХІ ғасырда аталмыш коммуникация құралдарын бір арнаға тоғыстырған Интернет пайда болды. Бұл жайт БАҚ-ның дамуына катализаторлық ықпал етіп, өнім - ділігін, пәрменділігін арттырды, жаңа медиаға яғни ақпараттың компьютер мен ком - му - никациялық технологиялардың, компьютермен лайықталған құрылғылар мен Интернеттің интерактивті қызметтері арқылы таралуына (wіkіpedіa.org) жол ашты. Көне түркі жазулардан бастау алып, заман көшінен қалмай, өскелең дәуірге өзінше үн қосып келе жатқан қазақ журналистикасы да бұл жаңалыққа тосырқай қарамады. Қазақ интернет-журналистикасы тәуелсіздіктің алғашқы жылдары, нақтырақ айтқанда, 1995 жылы қалыптасты. Сөйтіп ондаған жылдың ішінде отандық интернет же - лісі-Қазnet-тің үлкен бір саласына, бір сегментіне айналды. Қазnet-тің жандануы нәтижесінде жаңа медиа арналары дамыды: көптеген БАҚ дәстүрлі түрден заманалы мәтіндер мен құрылымдарға ауысты, қазақтілді контенттер мен ау - диовизуалды ақпарат көлемі артты, таралу ауқымы кеңейіп, қолжетімді бола түсті. Жаңа медианың журналистикаға ық - пал-әсерін екі тарапта қарастырған жөн. Ғаламтор арқылы қазақтілді ақпарат алаң - дары: порталдар, сайттар, форумдар мен блогтар қазақ аудиториясына тікелей бағыт - талып жатыр. Қазақ тілді домендер мен хостингтердің саны күннен күнге артып келеді. Қазақтілді интернет-аудитория қалыптасып, бүгінде олардың саны молайды (100 адамға шаққанда 58 тұрғын ғаламторды пайдалана алады. - kzcontent.kz ).
Қазақстанда ақпараттық технологиялық саланы дамыту, интернеттендіру жақсы жүргізіліп жатқандықтан, қазіргі қоғамда мектеп жасындағы баладан бастап 40-50 жасқа дейінгілер толық ғаламторды пайдалана алады деп айтуға болады. Интернет желісі ауылдық жерлерге жеткен жоқ дегенімізбен, аудан орталықтарында интернет желілері тартылған, өз деңгейінде жұмыс жасап тұр. Яғни әртүрлі көзқарастардың, пікірлердің жиынтығы, лезде таралатын ақпараттың әлемі -- интернет сайттарында баспасөз қызметінің болашағы зор деуге болады(5-43б).
Қазақ тіліндегі интернет ресурстардың саны жыл сайын артып келе жатыр. Қазір біздің ойымызда қалыптасып қалғандай, тек бас қалаларда ғана емес, облыстарда да қазақтілді интернет ресурстарының саны жедел өсіп келеді. Қазір сайт жасау аса қиын, күрделі шаруа емес. Алайда қол байлап отырған бір мәселе бар, ол -- сайт жасаушыға қажетті дүниелердің барлығы не орыс, не ағылшын тілдерінде. Сондықтан сайт жасау барысына қажетті негізгі бағдарламаларды, басқару жүйесін қазақ тіліне аудару жұмыстарын жүргізіп жатырмыз. Яғни кез келген сайт ашқысы келген адам WordPress.com тұғырнамасына кіріп, сайт жасауға қажетті қазақ тіліндегі бағдарламаны тегін пайдалана алатын болады. Қолға алған тағы бір шаруа бар. Қазір сайт жасаушылардың көбі интернетте жариялау үшін қазақ ұлтына ұқсайтын корей, қытай ұлты өкілдерінің суреттерін пайдаланады. Ол олқылықтың орнын толтыру үшін фотографтардың көмегімен ұлты қазақ адамдардың бейнелерін интернет кеңістігінде орналастыру жұмыстарын жүргізуді қолға алынбақ... (Қазақстан Интернет компаниялары қауымдастығының төрағасы Шавқат Сабыровтың сұқбатынан үзінді)
Кей тұста қазақ тіліне деген немқұрайдылық та интернетте қазақ тілді контенттің, кейбір саланың дамуын тежеп тұр. Қазір қазақ сайттарының басым көпшілігі ақпараттық, яғни БАҚ өкілдері сайттары. Оның ішінде газет сайттары. Негізінен сайт жақсы сайт болуы үшін ол бірнеше талаптарға жауап беруі керек, яғни оның навигациясы түсінікті, оқырманмен тығыз байланыс орнатқан, мұрағаты толық, кодировкасы қазақ тілінде, газет туралы ақпарат, редакция құрамы, газет тарихы, байланыс, жазылу туралы ақпарат нақты берілген, RSS немесе электронды жазылу мүмкіндігі қаралған, ақпаратты басқалармен бөлісу мүмкіндіктері бар, сыртқы келбеті, түстері, шрифттері бірқалыпты болуы тиіс. Бұл талаптарға сай келмейтін газет сайттары ретінде Айқын (www.aikyn.kz), Түркістан (www.turkystan.kz), Жас қазақ (jasqazaq.kz), Қазақстан Заман (www.kazakzaman.kz), Орталық Қазақстан (ortalyk-kaz.kz), Ақмешіт ақшамы (www.agmeshit.kz), Жетісу (zhetysu-smi.kz), Оңтүстік Қазақстан ( oks.kz), Астана ақшамы (astana-akshamy.kz) секілді сайттар. Бұл газеттердің деңгейі жоғары болғанымен, сайттары сол деңгейге ілесе алмай отыр, яғни интернетте де оқырман аудиториясы бар екені ескерілмей келеді...айта кету керек, бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері бүгінде заман ағымына сай күнделікті тіршілік құбылыстарының нақ ортасында жүреді, ең сенімді көздерден шынайы мәліметтерді алу құқығына ие, сонымен бірге оқырмандар мен тыңдармандарына хабарларды барынша жедел жеткізу мүмкіндігін игерді. Сондықтан қарқын алып дамып келе жатқан қоғамда интернет сайттарындағы баспасөз қызметінің рөлі арта түспек.
Жаһандану кезеңінде жаңалық таратуда журналистің зерттеуі сенімділік тудырады. Оны тарату, тиісті жеріне жеткізуде септескен интернет порталдары көп. Мәселен, You Tube компаниясының қолданушылары видеоларын жүктеп, таратып, бөлісе алатын, комментарий қалдыра алатын сайт; қолданушылардың басым бөлігі - жеке тұлғалар, бірақ медиакорпорациялар яғни журналистер де өз материалдарын жиі жариялай алады. Бұл портал қоғамдық ортаның негізгі бөлігі болу, поп-мәдениетттің мұрағатына айналу және тез арада танымал болуға ұмтылған бастапқы мақсатының аясы кеңейді. 2006 жылы Google 1,65 млрд АҚШ доллпрына сатып алды. Соңғы сауалнамаға сүйенсек, күн сайын 100 миллионға жуық видеоклип қаратып, бір айда 20 миллион көрермен тіркеледі екен. Тәулігіне 65 мың видеоклип жүктеледі екен. Күнделікті ең өзекті тақырыпты, тіпті бірнеше тақырыпты тарату мүмкіндігі бұл порталда жаңалықтардың табиғи ресурсы ретінде танытты. Міне осының өзі журналиске деген сенімді арттырады. Ол кез келген уақытта қоғамдағы мәселелерге еркін, демократиялық көзқарасын білдіре алады. Сондай-ақ You Tube - ті өз ортасындағы өзекті ақпараттың көзі мен құлағы ретінде пайдалану былай тұрсын, журналистерге шулы мәселенің ара-жігін ажыратып, көкейкесті мәселені негізгі мәдени ортаға жеткізеді. Соның себебінен You Tube порталында танымал журналистер, тұлғалар шыға бастады (Internet live states).
Қазақстанда интернеттің дамуы сөзсіз мемлекеттің стратегиясына байланысты. Негізгі өнімді ұсынушы Қазақтелеком болғаннан кейін Қазақстанда интернеттің дамуы, ол - сөзсіз мемлекеттің алға қойып отырған ұстанымдарына байланысты. Ресми мәліметтер бойынша, Қазақстандағы интерент пайдаланушылар саны - 7 миллионнан асып жығылады. Оның ішінде телефон арқылы интернет пайдаланушылар саны артты. Интернетті көбіне бізде қалалы жерде қолданады. Ауылды жердегі тұрғындардың үлесі аз. Қазақ тілді ақпаратты негізінен оңтүстік, батыс өңірдің азаматтары қолданады. Әлеуметтік желіге тіркелгендер де көп. Facebook-тің зерттеуі бойынша бұл желіні 18 бен 28 жас аралығындағы қазақстандықтар қолданады екен. Демек, жалпы интернетті қолданушылардың денін осы жастағылар деп санауға болады. Бұл санаттағы адамдардың көпшілігі ақпаратты, білімді интернеттен алады, өмірі интернетпен тығыз байланысты. Екі-үш жылдан соң бұл топтың белсенді адамдарға айналатындығы ескерсек, онда интернеттің дамуын күтуге болады. Жалпы, Қазақстандағы интернетке ресейлік интернеттің ықпалы күшті. Интернет қолданушылардың дені орыс тіліне жетік. Сондықтан Қазақстандағы интернет ресурстармен бәсекелестік жүріп жатыр. БҰҰ-ның соңғы мәліметтері бойынша Қазақстан халқының 99,6 пайызы оқу біледі, жазу білетін ең сауатты елдер қатарына кіреді. Бірақ ел тұрғындарының осынша пайызы ақпараттық технологиялардан сауатты емес. Бұның себебі - бізге интернет технологиялар кеш келді, осы саланы оқытатын жүйелі білім беру қалыптасқан жоқ, мемлекеттік деңгейде шаралар қолға алынғанымен, ел ішінде қызу жүзеге асып кетпеді. Бірақ соңғы мәліметтер бойынша қазақстандықтардың дені ноутбуктарды көбірек ала бастаған. Бұл да интернетті пайдаланушылар санының артатындығын көрсетеді. Алдағы уақытта ауылды жерде интернетпен қамту жедел қолға алынса, интернет тұтынушылар саны артар еді.
Журналистер үшін интернет қауымдастығын құруда Facebook, Twitter және Flickr қолғабыс етуде. Медианың бұл түрлеріне тіркелу оп-оңай əрі макеті мен дизайнның құбылуы əу баста өзара əлеуметтік қарым-қатынас жасауға арналды. Бірақ кейіннен жай ғана жеке ақпаратты бөлісудің емес, кəсіби ақпаратты кез келген формада қабылдайтын жəне тарататын ресурсқа айналды. Мұнда адамдар желінің торабына айналады. Олар өзара достасу, ортақ қызығушылық, абырой-беделге сəйкес байланыс орнатады, көбінесе соңғы ақпарат пен анализді тез əрі оңай табу үшін кəдеге жаратады. Осы əлеуметтік желілер мен қосымшалардың барлығы, негізінен, қолданушылардың бір-бірімен қысқа хабарлармен алмасатын интернеттегі чаттың эволюциясы. Бүгінде журналистер арасындағы байланыс ақпараттың шынайылығымен, визуалды əсермен, музыкамен немесе тұтынушының таңдаулы бетке орналастырған кез келген басқа ресурстарымен дамып отыр. Олар адамның өзін қоғамдық ортаға таныстырудың кішігірім мұрағатына айналды. Мұндай сайттардың экономикалық құндылығы өзара сату-сатып алу кезеңінде ерекше сезілген. Сонымен қатар, Twitter мен Facebook желілері журналистердің қойын дәптеріне айналуда. Кез келген уақытта пайдалануға тиімді, ақпаратты жылдам әрі оңай межелі жеріне жеткізеді. Және де екі портал да əуел баста қолданушылар достары мен танымал тұлғалардың минут сайын жариялаған ақпаратты бақылаудан бастап, кейіннен соңғы жаңалықтарды дер кезінде тұтынушыларға кеңінен тарату құралына айналды. Әсіресе Twitter əрбір жазба көлемін 140 таңбамен шектейтін микроблог құралы. 2015 жылы Twitter-ді айына 88 миллион адам белсенді пайдаланған жəне тəулігіне 500 миллион жазба таралып отырған (Twitter, 2015).
Twitter журналистер үшін неліктен пайдалы? Twitter-дің жеделдігі - оның ең маңызды ұтымды тұсы. Twitter тың жаңалық пен мақалаларды оқырман сайтына, электронды поштасына, мобайл телефонына тікелей жібереді. Журналист хабары ұсынылған уақытта аудиториясы қарай алады жəне ақпаратты шектеусіз түзетуге болады. Twitter-дің екінші маңызды аспектісі - журналиске өз оқырманымен жеке-дара немесе қоғамдық қарым-қатынасқа мүмкіндік береді. Твит хабарды алғаннан кейін аудитория тікелей журналиске жауап жаза алады, ал журналист болса газет сайты немесе жеке блогы арқылы жауап беруі мүмкін. Бұл жеделділік - баспа өнеркəсібінің игілігі. Себебі жедел жəне соңғы жаңалықтардың онлайн-басылымдарда жариялануы, оған радио мен телевизия жаңалықтарымен бəсекелесе алады. Журналистер Twitter-ді ақпарат алуға, дереккөз ретінде жəне нақтылау тəсілі ретінде пайдаланады. Басқаша айтқанда, бірлескен зерттеу құралына айналды. Twitter-дің ақпараттандыру тəсіліндегі ерекшелік - оқырман нақты оқиғаны цензурасыз, елеп-екшеусіз, боямасыз қалыпта береді. Кемшілігі - журналистік практикасыз азаматтық журналист айналасындағы оқиғаның мазмұнын жеткізуде, талдауда немесе анықтауда ақсайды. Осылайша, азаматтық журналист үшін Twitter тек болған оқиғаны жедел жеткізу құралына айналуда. Міне дәл осы олқылық журналист дайындаудың маңыздылығын көрсетеді. Сонымен қатар кез келген адам өзі куə болған оқиғаны жай ғана жеткізетін болса, ал журналистің ерекше мүмкіндігі мазмұнды комментариймен талдап, қиыннан қиыстырып жəне саралап барып ұсынады. Осындай мəселелерді мойындай отырып, жазба мен видеолар сияқты əлеуметтік медиа мазмұнын тексеру мен таратуға арналған Storyful сияқты жаңа медиа құралдары пайда болды. Сондай-ақ Twitter газет пен оның редакциясының мүддесіне қызмет етеді, əсіресе дағдарыс немесе төтенше жағдайлар кезінде онлайн сайты арқылы оқырман тартуды көздейді. Көше тілшісі деңгейіндегі немесе азаматтық журналистердің твитті тез арада таратуы, орталық сайтқа тікелей трансляциялауы арқасында Twitter - апатты жағдай немесе кез келген басқа да оқиғалар туралы ақпаратты жинау, тарату мен бөлісудің ең жылдам құралы. Газеттер Twitter-ді маркетингтік құрал ретінде пайдаланады. Әйтсе де, Twitter журналистиканың дəстүрлі формаларын алмастырмайды, тек қосымша толықтыра түседі. Əрине, журналистердің Twitter-ді дұрыс қолдану қажеттілігіне сай кейбір теориялық маңызды мəселелерді білуіміз керек. Дамушы елдерде азаматтық журналистердің сайлау немесе басқа да саяси мəселелер туралы жазбаларына қоғамның қызығушылығы өте жоғары. Себебі Twitter жəне басқа да əлеуметтік медиа жабық қоғамдарда қордаланған мəселелер туралы жедел жəне құнды пікір ұсына алады. Алайда ақпараттың көше тілшісінен немесе белгілі бір азаматтың электронды ақпарат алмасудан алынбағанын білуіміз керек, яғни ақпарат дереккөзін анықтау маңызды. Демек журналист газет атауының тасасында беймəлім қалып жасырынуға болатын күндер артта қалды. Журналистің профайлы болуы қажет, Facebook пен LinkedIn сияқты əлеуметтік медиа сайтта дербес профайл құрады, оны дереккөздер жəне аудиториямен байланыс жасаудың тəсілі ретінде қолданады. Журналистер үшін де осындай онлайн-əлемді құрудың маңызы арта түсуде. Facebook менеджерлері тұтынушы мінезіндегі бұл өзгерістерді мойындады. Олар енді платформаны тиімдірек пайдалану үшін жаңалық шығаратын ұйымдар мен баспагерлермен серіктестік құрып, ақпарат көздерімен қамтамасыз етуде.
Əлеуметтік желі сайттары ХХІ ғасырдағы жекелеген жаңалық жеткізетін маңызды платформаға айналды. Twitter Жаңалық жеткізудің жедел тəсілі ретінде Twier журналистік алаңды өзгертті. Twitter алғаш пайда болғанда, скептиктер 140 əріппен мардымды дүние айтуға болады деген идеяны құптамады, бірақ 2013 жылға қарай Twitter күніне 4000 миллионнан астам твит 321 жіберетін 200 миллионнан астам қолданушысы бар ХХІ ғасыр жаңалығына айналды. Бүгінде Twitter журналистерге газет заманы кезінде немесе тіпті веб-журналистика енді-енді пайда болғанда мүмкін болмаған оқырманмен, көрерменмен жəне əріптестермен тікелей байланыс құруды қамтамасыз етеді. Бұл диалог құруға жол ашатын біріккен журналистикаға көшудің бір бөлігі; маңызды жаңалық, мақалалармен тікелей бөлісу көптеген журналистер үшін күнделікті өмір дағдысына айналды. Сондай-ақ тілшілер басты жаңалық, мақаланы реал таймда жинап, жаңарту үшін Twitter-ге виртуал қойын дəптер ретінде жүгінеді. Басқалары оны оқырмандарды өз жұмыстарына назар аударту үшін немесе белгілі бір тақырып туралы өз көзқарасымен бөлісу үшін пайдаланады. Twitter-ді қалай қолданатыныңызға қарамастан, келесі бірнеше негізгі озық тəжірибе парақшаңызға жазылушылар санын көбейтуге жəне қызығушылық өсіруге көмектеседі. Деректерімізге сəйкес берілген қарапайым амалдар Twitter-дегі жұмыс тиімділігіңізді арттырады. Журналистердің ең тиімді микроблог құралы Twitter арқылы бірнеше шаруалар атқаруға болады. Twitter-дегі қатысу дəрежесін өсірудің ең жақсы тəсілдерінің бірі - ел аузындағы тақырып жайында үнемі твиттеп тұру.
Журналистер ақпаратты бірінші жеткізу үшін, əсіресе 247 тəртібіндегі жаһандық цифрлық ортаның технологиясын меңгерген азаматтық журналистермен бəсекеге түседі. Бұл дегеніңіз үнемі уақыт тапшылығы қысымында этикалық сыннан сүрінбей өтуді білдіреді. Əдеттегідей өмір тəжірибесі мен түйгеніне салу журналиске тəн қасиет. Алайда сырттай бəрін тең көруші, кем дегенде əділетті болуға ұмтылғанымен, мақала авторының пікірінен гөрі қандай да бір ұйымның мүддесін тықпалау үшін ынталандыру - қазіргі журналистердің рөліне айналып барады. Бүгінгі таңда журналистер реал таймда бір оқиғаны бірнеше платформада беріп, жиі-жиі жаңартып, Twitter мен əлеуметтік медиа сайттарында аудиториямен байланыс құрып, оқырмандардың пікірлерін сүзгіден өткізіп, промо суреттер мен мəтіндерді шығарады. Олар журналистік қызметтің негізгі принциптері бəз қалпында қалатынына шығар күндей сенеді. Журналист əлі де ақпарат жинап, нақты деректерге негізделген, сенімді, дерекке толы, шынайы жəне қызықты жаңалықтар ұсынуы қажет. Олар мұны бұрынғыға қарағанда аз уақытта дайындауы керек, ең бастысы, асығыста ойлана біліп, дұрыс этикалық шешім қабылдап, қуатты журналистиканы қалыптастыруға тиісті. Журналистер үздіксіз ақпарат əлемінде, əлемдік ғаламторда, жаңалық блогтары мен подкасттар дайындауда тың деректер ұсынып, үнемі ізденіс үстінде жүруі тиіс.
І. 2 Дәстүрлі журналистика мен жаңа медианың өзіндік ерекшеліктері
Интернет журналистика - XX ғасырдың соңында интернеттің дамуы мен өркендеуінің нәтижесінде пайда болған журналистиканың жаңа түрі. Интернет желісі, кең аудиторияға дереу әрі сапалы ақпарат таратудың жаңа әдісін ойлап тапты. Бұл тұрғыда, кез келген интернет пайдаланушы адам өзіндік бұқаралық ақпарат құралын құруға үлкен мүмкіншілікке ие болды.
Енді жаңа медиа ортада ақпарат жинаудың баламалы модельдеріне тоқталсақ. Аудиторияның желілерге көптеп қосылуының аясында цифрлану баламалы медиа қоғамдастығын дамытты. Сондай-ақ ең маңызды мәлесе медиа ескірмейтін ақпараттарға журналистік зерттеу жүргізуге және жазуға көмектесу үшін аудиторияның қаржы төлеу мүмкіндігі туды. Жаңалықтар редакциясы осы модельдерге сай қаламақысын төлеп, ақпаратты сатып алады (Толығырақ мәлімет www.propublica.org\about сайтында берілген).
Бүгінгі әлемде интернет технологиялар қарыштап даму үстінде. Интернет басқа салалармен қатар журналистикаға да үлкен өзгерістер әкелді. Бүгінгі әлемдік БАҚ жаппай интернеттенуге көшті. Дәстүрлі медиа түсінігімен қатар жаңа медиа өнімдері пайда болды. Бұл өз кезегінде БАҚ болашағына оң ықпалын тигізбек.
Соңғы уақытта дәстүрлі ақпарат құралдарындағы мәліметтерді интернет арқылы тұтынатындар саны көбейіп келеді. Интернет ақпарат алмасатын алаң болғандықтан медиа нарықтағы пайдаланушылар бұл алаңды да тиімді пайдалануды көздейді. Нәтижесінде ақпаратты дәстүрлі емес жолмен, яғни газет, радио немесе теледидар арқылы жеткізумен шектелмей оны түрлендіріп беру жаңа медиа құбылысына ұласты. Ғаламтор мүмкіндігі тұтынушыға бір сайттан мәтін оқып, видео көріп, аудиосын тыңдап, суреттері арқылы ақпарат алумен қатар, оны әрі қарай дамытуға да мүмкіндік беріп отыр. Осылайша технологияның дамуы ақпаратты әзірлеу, қабылдау, тұтыну және таратуға үлкен төңкеріс алып келді. Бұған дейін оқырман тек мәліметті оқумен, көрумен немесе тыңдаумен ғана шектелетін болса, бүгінгі оқырман интернет арқылы мәліметті көріп, тыңдап, оқып қана қоймай өзінің пікірін қосып, әрі қарай ол туралы достарына хабарлап, тіпті өзі де ақпарат жасаушыға айналып отыр. Бір сөзбен айтқанда оқырмандар өздерінің газеттерін өздері жасай алатын деңгейге жетіп отырмыз. Осы орайда жаңа медиа дегеніміз осындай мүмкіндіктерге жол ашқан интернет технология деп түйіндеуге болады. Соңғы мәліметтер біздегі интернет пайдаланушылардың саны - 5 милионнан асқанын көрсетті. Бұған сонымен қатар телефон тәрізді шағын құрылғының көмегімен ғаламдық ақпарат айдынына қосылып отырғандарды да қосайық. Бұл бізде жаңа медиа құралдары кең қолданыла бастайтынын көрсетеді. Бірақ, өкінішке қарай, интернет контентті ұлт мүддесіне жұмыс істеткізу ісінде ала-құлалық бар. Бізде жаңа медиаға лайықтап контент дайындай алатын, өнім әзірлейтін кәсіби мамандардан құралған ұйым өз аяғына нық тұрған жоқ. Қазақ газеттерінің сайттары көбіне қағаздағы нұсқасының көшірмесі ғана болып жарияланады. Әрі қарай сайт иелері виртуалды оқырмандарымен белсенді жұмыс істемейді. Дамыған елдерде жаңа медиа дәстүрлі медианы басып озуға таяу. Жалпы, интернет дамыған соң, Қазақстанда жаңа медиа сөзсіз дамиды. Бірақ қазақ тілінде дамытатын контентмейкерлер керек. Интернет тұтынушыны қызықтыратын қазақша мультимедиалық өнім болмаса, интернет қолданушы сөзсіз өзге тілдегі өнімді тұтына бастайды. Мысалы, бізде интернет қолданушылардың басым бөлігі Ресейдің немесе АҚШ-тың өнімдерін қолданады. Бұған дәлел Қазақстанда жиі қолданатын төрт ресурсты айтсақ, бірінші орында mail.ru, екінші орында Google.com, үшінші орында Google-дің орысша баламасы, төртінші орында Яндекс, барлығы шет елдік компаниялар. Бұл арқылы әрбір қазақстандық қолданушы интернетке шыққан сайын шет елдік компанияның дамуына үлес қосып отыр. Ал қазақ тілінде контент әзірлейтін мамандар, ұйымдар болса, онда біріншіден ақпараттық қауіпсіздік мәселесі шешіледі, екіншіден бұл - ұлттық мазмұндағы дүниенің көбеюіне әрі өз нарқымызды қалыптастыруға себеп болады. Қазақша ресурстардың мазмұны ағылшын немесе орыс тіліндегі ресурстарды түгелдей алмастыра алмас. Себебі, ағылшын тілі ақпараттық технологияның тіліне айналды. Әйткенмен шет тіліндегі сайттарды қолданудың артықшылықтары болғанымен, өзіндік қаупі бар. Мысалы, ресейлік mail.ru ойын-сауықтық коммуникациялық порталы қазақша әріптерді қолдамайды. Оны қолданушылар қазақша сауатты жазудан қалып барады. Ресейлік компания қанша дегенмен қазақ ұлтының мұқтажын өтей алмайтыны түсінікті. Интернет қолданушылар жай ғана ұсынған өнімнің жетегінде кетпей өзіне қажетті контентті өзі түзуі үшін ІТ сауаттылықты қолға алуымыз керек. ІТ сауаттылық дегеніміз - тек интернетке кіріп шығуды білу, mail.ru-ды қолдану ғана емес, ол интернеттегі бар бағдарламаны өз қажеттілігіне икемдей алу. Пайдаланушы қолда бар өнімді ғана пайдаланып, соның жетегінде кетсе оны сауатты қолданушы деу қиын. Демек жаңа медианың дәстүрлі медианы алмастыруы қиындау. Өйткені жаңа медиа тек құрал, ақпарат жеткізудің тәсілі. Бұған дейін адамдар бір сағаттық хабар көретін болса, енді 5 минуттық телефонннан көре алатын қысқа хабар керек, бұрын газеттен көлдей мақала оқитын болса, енді интернеттен қысқа ақпарат түріндегі, суретпен безендірілген мақала керек. Қазір адамдардың өмір сүру деңгейі өзгерді, заман жылдамдықты талап етеді. Уақыт тапшы, қысқа, әрі тез ақпарат беру керек. Біз бұдан қашып құтыла алмаймыз. Интернет күн сайын дамып жатыр, қолданушылар саны артып келеді. Осы тұрғыдан жаңа медиа сұранысқа ие болады. Бірақ дәстүрлі медиа өмір сүре береді. Себебі, ақпараттың негізгі мазмұны өзгерге жоқ. Бар болғаны оны жасау тәсілі жаңарды. Дәстүрлі БАҚ таяу болашақта интернет сайттарының өзінде салалық болып бөліне бастайды. Жаңа медиа салалық басылымдарды алмастыра алады деп айту қиын. Себебі телефонмен немесе интернетпен берілген мақала сараптаманы қамти алмайды. Сондықтан салалық газеттер немесе интернетті аз тұтынатын аймақтарда жергілікті газеттер әлі де негізгі ақпарат көзі болып қала бермек. Ал қазіргідей саяси-қоғамдық газеттер таяуда бұқаралық сипаттағы бағытын өзгертуі ықтимал. Мысалы, бұл үрдіс Америкада көрініп отыр. Көптеген қоғамдық-саяси басылымдар жабылып жатыр. Оларға жарнама, қаржы жаңа медиадан келіп жатыр. Сондықтан олар сол жағын дамытуда, жаңа медиаға, яғни интернет арқылы ақпарат таратуға көшуде. Десек те бәсекенің бары айқын. Дәстүрлі БАҚ бәсекеге қабілетті болуы үшін бүгінгі редакциялық саясатына өзгерістер енгізуі керек. Бүгінгі оқырман интернетте, бүгінгі оқырман телефон ұстап жүреді, көпшілігі телефонан арқылы ақпарат алады. Сондықтан дәстүрлі БАҚ бәсекеге қабілетті болам десе, оқырман интернетте жүрсе, интернетке, телефонға лайықталған ақпарат таратуды қолға алуы керек. Мысалы, газет жеке сайтын ашатын болса, онда ол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz