Кіші мектеп оқушыларында экологиялық тәрбие қалыптастырудың жолдары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
Алматы қаласы Білім басқармасы
№1Алматы қазақ мемлекеттік гуманитарлық-педагогтік колледжі

Курстық жұмыс

Тақырыбы: Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық білім мен тәрбиенің рөлі

Пәні: Жаратылыстану және дүниетануды оқыту әдістемесі

Студент: Нуршаева А.
Курс: 4
Мамандық: 0105000- Бастауыш білім беру
Біліктілік:0105083- Ағылшынша білімі бар
бастауыш мұғалімі

Парақтар саны _______

Студент мәлімдемесі
Мен ұсынған жұмысты өзімнің жазғанымды, ал қолданылған дереккөздердің пақтылығын растаймын
Студент қолы: ------------------
----- --------------- 2022жыл

Қорғау

Баға ---------(--------------)

Қорғау уақыты ---- --------------- 2022жыл

Ғылыми жетекшісі Садырбекова А. Т

Алматы, 2022жыл
МAЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

I КІШІ ЖАСТАҒЫ ОҚУШЫЛАРҒА ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Кіші жастағы оқушыларды экологиялық тәрбиелеу тұжырымдамасының мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Кіші мектеп оқушыларында экологиялық тәрбие қалыптастырудың жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

II БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ОҚУШЫЛАРҒА ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМ БЕРУДІҢ ТИІМДІЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Оқу іс-әрекетінде кіші жастағы оқушылардың адамгершілік-экологиялық қасиеттерін қалыптастыру диагностикасы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Кіші жастағы оқушылар арасында экологиялық тәжірибені қалыптастырудың әдістері мен тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

III ДҮНИЕТАНУ ПӘНІН ОҚЫТУДА ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.1 Кіші жастағы оқушылардың экологиялық мәдениетін қалыптастыру бойынша сыныптан тыс жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

ҚОСЫМШАЛАР

КІРІСПЕ

Зерттеудің өзектілігі: Адам табиғаттың бір бөлігі: ол табиғаттан тыс өмір сүре алмайды, оның заңдарын бұза алмайды, соған сәйкес қоршаған әлем бар. Табиғатпен толық үйлесімді өмір сүруді үйрену арқылы ғана адам табиғаттың ең ғажайып туындысы - жер бетіндегі тіршілікті сақтай алады.
Ғылыми-техникалық прогресс жағдайында экология мәселесі күн сайын артып келеді. Соңғы уақытта су қоймалары көбірек ластанған және жансыз болып барады, топырақ құнарлылығы жоғалуда, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі азайып барады - бұл бізді қоршаған әлемге парасатты қарым-қатынасқа шақыратын дабыл сигналы. Осыған байланысты қазіргі уақытта экологиялық білім беру тақырыбы бұрынғыдан да өзекті болып отыр.
Қазақстан Республикасының Конститутциясының алтыншы бабы жер және оның қойнауы, су көздері, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі, басқа да табиғи ресурстар мемлекет меншігі екендігі, олардың мемлекет қарауында болатынын мәлімдейді.
Елімізді Білім туралы Заңында: Бала тәрбиесіндегі басты міндет - жаратылыстану және техникалық пәндер мазмұнын экологиялық және әлеуметтік маңызы бар фактілермен толықтыру арқылы жас ұрпаққа экологиялық тәрбие беру үрдісін келтіріп, жүзеге асыру деп көрсетілген.
Қазіргі әсемдік деңгейдегі дамушы Қазақстанның жайында жас ұрпаққа экологиялық тәрбие мен білім беру бүгінгі күн тәртібінде бірден-бір қажетті мәселе екені 1991 жылы Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептері тұжырымдамасында және 1992-жылғы Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздігінің тұжырымдамасында көрсетілген.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының қоғамдық өмірінде болып жатқан демократиялық өзгерістерге байланысты белгілі әлеуметтікті ескере отырып, жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталған білім беру жүйесіне қойылатын талаптар артуда. Адамды, табиғатты, қоғамды тану дүниетанымының қалыптасуына негіз болады. Оқушыларды бастауыш санаптардан-ақ адам, табиғат, қоғам арасындағы байланыс пен олардың үздіксіз дамуын түсінуге үйретеді. Расында да, бастауыш сыныптарда дүниетануды оқыту барысында оқушының танымдық процесі дамиды. Оқыту үрдісінде оқушының жеке тұлғасын жан-жақты дамытуға, оның танымдық белсенділігін дамытуға, сана-сезімін қалыптастыруға ерекше көңіл бөлінеді. Жастардың болашаққа бағдары отбасында, мектепте, қоршаған ортада қалыптасады. Осының барлығын ескере отырып, мемлекетіміз білім беру жүйесін дамытуға, оның дүниежүзілік деңгейге көтерілуіне ерекше көңіл бөлуде. Білімнің әрбір саласы оқушының қоршаған дүние туралы білімінің қалыптасуына ықпал етіп, олар туралы ойлау жүйесінің дамуына негіз қалауы керек. Дүниетанымның қайнар көзі - білім. Білім тереңдеген сайын дүниетаным қалыптасып, тұрақтанады.
Дүние - ол тек бізді қоршаған ортадағы табиғатпен шектеліп қалмайды. Демек, дүние ол - адам, адам мен адамның арақатынасы, дүние ол - табиғат, табиғат құбылыстары мен заттары, дүние ол - қоғам. Дүниетаным - дүние және тану деп аталатын екі сөзден тұрады. Оқушыларға танытқалы отырғанымыз да - дүние. Сол дүниені танып-білу әдістері мен оларды қаруландыру жолын іздестіріп, тиімділерін іс жүзінде қолдануға ұсынамыз. Дүние ол - табиғат, бүкіл әлем, қоршаған орта, олай болса оған енбейтін, оның құрамына кірмейтін бірде бір зат не құбылыс жоқ. Адам дүниені өмір бойы зерттеп, білумен, оның таусылмас ерекшеліктерін бақылап, байқауымен айналысатыны анық. Бірақ оның сырын түгел ашып шегіне жету мүмкін емес. Дүниені танып білу әр адамның меңгерген білім деңгейі мен оның мазмұнына байланысты жүзеге асады.
Кіші сынып оқушыларының бойында экологиялық мәдениетті қалыптастыру, қоршаған ортаны аялауға, оны құрметтеуге тәрбиелеу бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Бастауыш мектептің негізгі міндеті - кіші жастағы оқушыларды қоршаған ортамен дұрыс қарым-қатынас жасауға үйрету, экологиялық саналы тәртіпті қалыптастыру. Бастауыш сынып оқушылары алғашқы экологиялық білімді пәндердің бағдарламалық талаптарын игеру барысында алады.
Қоршаған ортаны қорғау мәселелерін сабақта және сабақтан тыс жұмыстарда және жүйелі түрде қадағалау керек. Дегенмен, қазіргі уақытта мектептің экологиялық білім беру саласындағы сапасы мен тиімділігін қанағаттанарлық деп санауға болмайды. Баланың жеке тұлғасын қалыптастырудың маңызды институттарының бірі болып табылатын бастауыш мектепте табиғат, оны қорғау туралы жалпы, бастауыш білім ғана беріледі. Баланың табиғатқа деген одан арғы қарым-қатынасы, ең алдымен, оның табиғат құндылығын қалай сезінуінен, табиғат объектілеріне адамгершілік қатынасының қаншалықты терең дамитындығынан қалыптасады.
Зерттеу мақсаты: Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие берудің тиімді жолдарын анықтау.
Зерттеу нысаны: Бастауыш мектептегі оқу-тәрбие барысы.
Зерттеу пәні: Кіші мектеп оқушыларына экологиялық тәрбие беру.
Зерттеу міндеттері:
Экологиялық тәрбиенің мәнін, мазмұнын, міндеттерін оқып білу.
Сыныптан тыс жұмыстарды кіші жастағы оқушылардың экологиялық мәдениетін қалыптастыру тәсілі ретінде қарастыру.
Пән сабақтарында кіші сынып оқушылары арасында экологиялық тәрбиенің қалыптасуын зерттеу Қоршаған әлем.
Кіші мектеп оқушыларының оқу іс-әрекетінде адамгершілік және экологиялық қасиеттерін қалыптастыру.
Жоғарыда аталған міндеттерді шешу әртүрлі зерттеу әдістерін қолдануды талап етті: зерттеу тақырыбы бойынша психологиялық-педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерді теориялық талдау, эксперименттік жұмыс.
Курстық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадар тұрады.

I КІШІ ЖАСТАҒЫ ОҚУШЫЛАРҒА ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Кіші жастағы оқушыларды экологиялық тәрбиелеу тұжырымдамасының мәні

Өткен ғасырдың тәжірибесі көрсеткендей, ғылыми-техникалық құрал-жабдықтардың қарқынды дамуымен планетаның табиғаты одан кем емес тез жойылады. Бұл процестердің өзара тығыз байланыстылығына еріксіз күдік туындайды. Адамзат өзінің мекендеу ортасын құртып жатыр, ал тұрғындар үшін жасалған қолайлы жағдайлар оларды жойылған ландшафттармен бірге жойылып кетуден құтқара алмайды. Интеллектуалдық саладағы өзін-өзі жетілдіру де жер бетіндегі адамдардың өмірін ұзартпайды.
Заманауи өркениетті адамның өмірінің стратегиясы мен тактикасы, басқа жануарлардан айырмашылығы, өзгермелі ортада өмір сүруге бағытталған емес. Қазіргі бейімделулердің басым көпшілігі әлеуметтік қақтығыстарды жеңуге және олардың өмір сүру ортасы үшін тұрақты және оңтайлы ортаны сақтау құралдарын ойлап табуға бағытталған.
Алайда табиғатта бейімделулер ескі жақсы құрылғылар мен құрылғылар нашарлаған жаңа қоршаған орта жағдайлары арасындағы ымыраға жатады. Сондықтан сіз өзіңіздің өркениетіңізді және мәдениетіңізді табиғи жағдайларға бейімдеуіңіз керек. Жаңа жолдағы алғашқы қадам - жер табиғатындағы белсенді өзгерістер мен жақсартулардан бас тарту. Кең аумақтарда реформаторлардың күш-жігері адамның өмір сүруінің қиындауына әкелді.
Мұндай жаһандық міндетті шешу күрделі, өйткені жоспарды жүзеге асыру үшін бүкіл адамзаттың болмаса, оның маңызды бөлігінің дүниетанымын өзгерту қажет. Яғни, санасында мінез-құлықтағы түрлендіруші басым емес, бейімділік басым болатын жаңа ұрпақты мақсатты түрде тәрбиелеу. Олар адам жердің иесі емес, оның тұрғындарының бірі деген идеяда өздерін бекітуі керек. Сондықтан ол өмір сүру үшін қасында бірге өмір сүретін барлық тірі ағзалардың құқықтарын сақтауға міндетті.
Тығырықтан шығудың қарапайым жолын - үздіксіз экологиялық білім беруді әркім білетін сияқты. Ол адамзаттың көзқарасын біртіндеп өзгерте алады. Ол үшін жаңа ұрпақты мақсатты түрде тәрбиелеу керек. Алайда мұндай білім іс жүзінде ешбір елде тамыр жайған жоқ. Ғаламшар тұрғындары өз балаларының экологиялық тәрбиесіне еш кедергі жасамайды. Оның үстіне ол ширек ғасыр бойы дамыған елдерде жүріп жатыр, оның халықаралық экологиялық қозғалысын ынталандырады. Көптеген елдерде экология мектеп жүйесіне жеке пән ретінде енгізілген. Ресейде көптеген ондаған жылдар бойы мамандандырылған экология ғылыми-зерттеу институттары жұмыс істеді. Қаншама ғылым заңдары мен ережелері бұрыннан тұжырымдалып, нақты зерттеу әдістері әзірленді.
Адамның және қоғамның өмір сүруі кем дегенде экологиялық мәдениетті білуді және сақтауды болжайды. Соңғы кезге дейін оның қалыптасуы негізінен стихиялы түрде, сынау мен қателесу арқылы, адамдардың қоғамдық санасында және практикалық іс-әрекетінде әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер жүйесі арқылы бекітіліп, көбінесе лезде және үстірт бағалаулар мен шешімдерге сәйкес жүзеге асырылды. әлеуметтік даму деңгейімен және адамдардың ықтимал экологиялық қауіптерді түсінуімен, олардың экологиялық проблемаларды жеңуге деген ұмтылысы мен күшті көңіл-күйімен.
Бүгінгі таңда бұл жол толығымен таусылды, экологиялық мәдениетті саналы, мақсатты түрде қалыптастыру қажет, бұл бүкіл оқу-тәрбие үдерісін дұрыс жолға салмай, ондағы экологиялық тәрбиенің рөлін арттырмай мүмкін емес.
Экологиялық мәдениет - жалпы мәдениеттің бір көрінісі (латын тілінен аударғанда cultura, өсіру, тәрбиелеу, білім беру, дамыту, қастерлеу дегенді білдіреді).
Экологиялық мәдениетті ғалымдар адам мен табиғат арасындағы бірлік мәдениеті, адамдардың қоғамдық қажеттіліктері мен қажеттіліктерінің табиғаттың өзінің қалыпты өмір сүруімен және дамуымен үйлесімді қосылуы ретінде қарастырады. Экологиялық мәдениетті меңгерген адам өз қызметінің барлық түрін табиғатты ұтымды пайдалану талаптарына бағындырады, қоршаған ортаны жақсартуға қамқорлық жасайды, оның бұзылуына және ластануына жол бермейді. Сондықтан ол ғылыми білімді меңгеруі, табиғатқа қатысты адамгершілік-құндылық бағдарларын меңгеруі, сонымен қатар қолайлы экологиялық жағдайларды сақтаудың практикалық дағдыларын қалыптастыруы қажет. Демек, экологиялық мәдениет ұғымы күрделі және көп қырлы. Бастауыш сыныпта экологиялық мәдениеттің негізі қаланады.
Экологиялық мәдениет адамның ерекше қасиеттерін анықтайды, оның құрамдас бөліктері:
табиғатқа қызығушылық және оны қорғау мәселелері;
табиғат және оны қорғау және тұрақты даму жолдары туралы білім;
табиғатқа деген адамгершілік және эстетикалық сезімдері;
табиғи ортаға қатысты экологиялық сауатты қызмет;
жеке тұлғаның табиғи ортадағы белсенділігі мен мінез-құлқын анықтайтын мотивтер.
Адамзат дамуының қазіргі кезеңінде табиғат туралы ғылымдарға үндеу тереңдей түскен экологиялық дағдарыс пен одан шығудың жолын іздестірумен, өте ерте жастан бастап экологиялық тәрбие беру қажеттілігімен байланысты.
Қазіргі уақытта экологиялық білім беру мәселелері бойынша жұмыс жалғасуда. Бірқатар зерттеушілер экологиялық білім беру көбінесе жан-жақты емес, біржақты, барлық мүмкіндіктерді пайдаланбай жүргізілетінін атап өтеді.
Экологиялық мәдениет материалдық өндірістің жалпы шарты мен алғышарты ретінде табиғатқа, еңбек заты мен объектісіне, адам өмірінің табиғи ортасына жауапкершілікпен қараудан көрінеді.
Ғалымдар Л.Д. Бобылева, А.Н. Захлебный, А.В. Миронов, Л.П. Пеш осы сапаның әртүрлі компоненттерімен ерекшеленеді.
Экологиялық мәдениет, А.Н. Захлебный - адамның санасында және іс-әрекетінде табиғатты пайдалану принциптерін бекіту, қоршаған ортаға және адам денсаулығына зиян келтірмей әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешу дағдылары мен дағдыларына ие болу.
Л.П. Печко экологиялық мәдениетке мыналар жатады деп есептейді:
материалдық құндылықтардың қайнар көзі, өмір сүрудің экологиялық жағдайларының негізі, эмоционалдық, оның ішінде эстетикалық, тәжірибенің объектісі ретінде табиғатқа қатысты адамзат тәжірибесін меңгерудегі оқушылардың танымдық іс-әрекетінің мәдениеті. Бұл әрекеттің жетістігі баламалы шешімдер қабылдау дағдыларын қалыптастыру негізінде табиғи ортаға қатысты тұлғаның адамгершілік қасиеттерінің дамуымен байланысты;
еңбек әрекеті процесінде қалыптасқан еңбек мәдениеті. Сонымен бірге табиғатты пайдаланудың әртүрлі салаларында нақты істерді орындау кезінде экологиялық, эстетикалық және әлеуметтік критерийлер ескеріледі;
табиғатпен рухани қарым-қатынас мәдениеті. Мұнда эстетикалық эмоцияларды дамыту, табиғи және трансформацияланған табиғи саланың эстетикалық қасиеттерін бағалай білу маңызды.
Экологиялық мәдениет, деп көрсетеді Л.Д. Бобылев, келесі негізгі компоненттерді қамтиды:
табиғатқа қызығушылық;
табиғат және оны қорғау туралы білім;
табиғатқа деген эстетикалық және адамгершілік сезімдері;
табиғаттағы жағымды белсенділік;
балалардың табиғаттағы іс-әрекетін анықтайтын мотивтер.
Қоғамның тұрақты дамуының және қоршаған ортаның денсаулығын сақтаудың ең сенімді кепілі еліміздің бүкіл халқының экологиялық мәдениетінің жоғары деңгейде дамуы екені анық. Мектепке дейінгі мекемелерден бастап жоғары оқу орындарына дейінгі барлық оқу бағдарламаларының орталығында экологиялық мәселелерді тұжырымдауды көздейтін кешенді экологиялық білім экологиялық проблемаларды шешудің ең маңызды факторына айналуы тиіс. Балалардың экологиялық мәдениетін қалыптастыру ең маңызды педагогикалық міндетке айналуы тиіс. Экологиялық мәдениетті қалыптастыруда данышпандардың өмірдің жартысы деп атаған салыстырмалы түрде қысқа уақыт кезеңі - балалық шақ ерекше маңызды рөл атқарады.
Қазіргі заманғы зерттеулер тұрғысынан бастауыш мектеп адамның дүниетанымдық позициясын қалыптастырудың, қоршаған әлем туралы білімнің қарқынды жинақталуының маңызды кезеңі болып табылады.
Бала табиғатынан ізденімпаз және әлемді ашушы. Экологиялық мәдениетке тәрбиелеу жұмысы дұрыс жүргізілсе, оның алдынан жанды бояулармен, жарқыраған, дірілдеген дыбыстармен ғажайып әлем ашылады. Ал мұндай мүмкіндікті сөзбе-сөз барлық білім беру пәндері ұсынады. Мектепке енді келген балалар қағаздың ағаштан жасалатынын, оқулық, дәптер, альбом жасау үшін көп қағаз қажет екенін біледі.
Гуманитарлық цикл сабақтарында оқушылардың табиғатқа деген жауапкершілік қатынасын қалыптастыру үшін қызықты материалдар беріледі. Экологиялық білім беру элементтерін орыс тілі сабағының кез келген кезеңінде, мысалы, сөздік жұмысын ұйымдастыруда қолдануға болады. Көптеген сөздік сөздер өсімдіктер мен жануарлардың атын білдіреді (аю, қарға, торғай, қайың, желу). Оқушылар табиғаттың осы немесе басқа өкілі туралы білетіндерінің барлығын айтады, осы сөздермен көрсетілген объектілер арасында табиғи байланыстарды орнатады.
Экологиялық білім беруді жүзеге асыру үшін оқулықтарға енгізілген оқу сабақтары мен жазушы-натуралисттердің шығармалары үлкен мүмкіндіктер береді. Бұл жұмыстар табиғат объектілері туралы, табиғатты қорғау мотивтері туралы білімдерін қалыптастыруға мүмкіндік береді. Балаларға В.Бианкидің табиғатқа деген хоббиі туралы, А.С. Пушкин, С.Есенин, М.Пришвин. Лирикалық өлеңдерді талдау балаларда жылдың әр мезгіліндегі табиғат жағдайын салыстыру, табиғаттың әр алуан формалары мен көңіл-күйлерін көру, оның сұлулығына эмоционалды түрде жауап беру, қоршаған әлем туралы өзіндік көзқарасын қалыптастырады. оларды, адамның қоршаған әлемге қатынасын көру.
Музыка сабақтарындағы, бейнелеу өнері туындыларымен тығыз байланыс қоршаған дүниені толық және айқын қабылдауға көмектесетін эмоционалды көңіл-күйді тудырады.
Бейнелеу өнері мен еңбекке баулу сабақтары үлкен эмоционалдық серпіліс береді. Бұл сабақтарда балалар табиғаттың сұлулығын көріп қана қоймай, оны бейнелеуді де үйренеді. Сонымен қатар, бұл жай ғана орманды немесе өзенді бейнелеу емес, олардың өзіндік ерекшелігін, сипатын көрсету. Еңбекке баулу сабақтарында және үйде балалар жемшөп жасап, азық жинайды. Қыста балалар кезек-кезек құс асханасын тамашалайды.
Экологиялық мәдениетті тәрбиелеудің ең бай мүмкіндіктерін табиғаттану сабақтары және сыртқы әлеммен танысу қамтамасыз етеді. Экскурсиялар үлкен және әртүрлі материалмен қамтамасыз етеді. Қазірдің өзінде 1-сыныпта, мектептің бірінші аптасында балалар мектеп жанындағы нәрселермен танысады, табиғатты бақылауға үйренеді.
Бүкіл планета біздің үйіміз және біз оған қамқорлық жасауымыз керек деген идеяны бекіту үшін балалар эмпатияны үйренуі керек.
Экологиялық мәдениетті қалыптастыруда табиғи ортамен қарым-қатынасты, ондағы өзін-өзі ұстау мәдениетін үйрететін әңгімелер маңызды рөл атқарады.
Табиғатқа экскурсияда, өсімдіктер мен жануарларды бақылауда балаларға туған жердің сұлулығы, оның бірегейлігі ашылады.
Ойын - сөйлеу мен психикалық дамудың маңызды көздерінің бірі. Ол білімді бекітуге ықпал етеді, айтылған мәселелер мен білімді қабылдауды жеңілдетеді, жаңа нәрсені үйренуге қызығушылықты оятады.
Қазіргі педагогика ғылымында экологиялық білімнің көрсеткіштері мәселесіне көзқарастардың алуан түрлілігі бар. Экологиялық тәрбие балалардың белсенді әрекет субъектілерінің табиғи және әлеуметтік ортамен жан-жақты әрекеттесуі ретінде қарастырылады. Осындай өзара әрекеттесу нәтижесінде бала тұлғасының әлеуметтену процестері жүзеге асады, яғни оның әлеуметтік өмір жағдайларына бейімделуі және экологиялануы, адамның экологиялық мәдениеттің тасымалдаушысы ретінде қалыптасуы.
Экологиялық тәрбиені отбасынан, мектептен бастау керек. Педагогтар мен ата-аналар балалардың бойында экологиялық мәдениеттің негізін қалап, табиғатқа жауапкершілікпен қарауды қалыптастыруы керек.
Бастауыш мектеп жасындағы оқушылардың табиғат әлеміне танымдық қызығушылықтары жоғары болады және ол қоршаған дүние сабақтарында экологиялық мәдениетке тәрбиелеудің бастапқы нүктесі бола алады.
Қызығушылық - оқушының белсенділігінің күшті ынталандыруы. Қызығушылықты тәрбиелеу тұлғаның белсенділігі мен бағыттылығының дамуының қажетті шарты болып табылады, сондықтан қызығушылықтың бағыты, оның мазмұны, кеңдігі немесе тарлығы баланың белсенділігінің көрсеткіші ретінде қызмет етеді. Адамның объективті әлемге, оның ішінде табиғат әлеміне қатынасының көрінуі қызығушылық тудырады. Қызығушылық, бір жағынан, табиғатқа деген ұқыпты қатынасты қалыптастыруға түрткі болса, екінші жағынан, экологиялық тәрбиенің белгілі бір кезеңінің салыстырмалы толықтығын белгілейтін оның нәтижесі. Олай болса, табиғатқа ұқыптылықпен қарауға тәрбиелеу бұрыннан бар қызығушылықтарды дамытудан жаңа білім, сезім, дағдыларды қалыптастыруға, одан жоғары деңгейде қызығушылыққа әкеледі.
Экологиялық білім беру экологиялық білім берудің құрамдас бөлігі болып табылады. Экологиялық тәрбие қоршаған ортаға жауапты, шығармашыл тұлғаны тәрбиелеуден оқшауланбайды және оқшауланбауы керек. Экологиялық білім беру келесі міндеттерді шешуі керек:
адамның өмір сүру, еңбек және демалыс ортасы ретіндегі табиғи, әлеуметтік орта туралы тұтас көзқарасты қалыптастыру;
сезім мүшелері арқылы қоршаған дүниені қабылдау қабілетін, танымдық қызығушылығын дамыту.
адамның өмір сүретін ортасына эстетикалық-адамгершілік қатынасты, онда өзін жалпыадамзаттық адамгершілік нормаларына сәйкес ұстай білуге тәрбиелеу.
Экологиялық білім берудің негізгі мазмұны өзара байланысты 4 компонентті қамтиды:
Когнитивті - бұл адамның, еңбектің, табиғат пен қоғамның өзара әрекеттесуінде сипаттайтын ұғымдар.
Құндылық - балалардың табиғаттың ғалам ретіндегі маңыздылығын сезінуінақты құн.
Нормативтік - бұл компонент табиғи ортадағы мінез-құлық нормаларын меңгеруді білдіреді.
Белсенділік - оқушының экологиялық дағдыларын қалыптастыруға бағытталған қоғамдық пайдалы практикалық іс-әрекетінің түрлері мен әдістерін меңгеру.
Барлық 4 компонент экологиялық білім мазмұнының өзегін құрайды, бастауыш сыныптарда экологиялық білім мен дағдыларды іріктеуде олардың бастауыш мектеп жасына сәйкес түсіндірілуінде қолданылады.
Сонымен, экологиялық білім беруді әлеуметтік және табиғи ортаға жауапкершілікпен қарауды қамтамасыз ететін ғылыми және практикалық білімдер, құндылық бағдарлар, мінез-құлық және іс-әрекеттер жүйесін қалыптастыруға бағытталған жеке тұлғаны оқыту, тәрбиелеу және дамытудың үздіксіз процесі түсініледі.
Қоршаған ортаға жауапкершілікпен қарауды тәрбиелеуге бағытталған экологиялық тәрбие оқушылардың жалпы білім беру дайындығының негізгі және міндетті құрамдас бөлігі болып табылады.
Жаратылыстану пәнін оқу балалардың дүниетанымын байытады, байқампаздығын, ой-өрісін дамытады, табиғатқа ұқыпты көзқарас пен сүйіспеншілікке баулиды, экологиялық тәрбиенің негізін қалайды.
Оқушылардың экологиялық мәдениетін көтеру, оларды табиғат ресурстарын үнемді, ұқыпты пайдалану дағдыларымен қаруландыру, табиғатқа деген белсенді адамгершілік ұстанымын қалыптастыру, ортақ үйі - Жер планетасының тағдырына жауапкершілікпен қарау - бұл ең бастысы. өмірде.
Адам мен табиғат арасындағы байланыстарды ашу өте маңызды. Оның үстіне адам табиғаттың бір бөлігі ретінде қарастырылады, ол табиғаттың ішінде бар және одан ажырамайды.
Адам мен табиғат арасындағы байланыс, ең алдымен, табиғаттың адамдардың материалдық және рухани өмірінде атқаратын сан-алуан рөлінен көрінеді. Сонымен бірге олар адамның табиғатқа кері әсер етуінде де көрінеді, бұл өз кезегінде оң (табиғатты қорғау) және теріс (ауаның және судың ластануы, өсімдіктердің, жануарлардың жойылуы және т.б.) болуы мүмкін. Адамның табиғатқа әсері тікелей болуы мүмкін - гүл шоқтары үшін жабайы өсімдіктерді жинау, аң аулау кезінде жануарларды жою; ал жанама - тірі организмдердің тіршілік ету ортасының бұзылуы, яғни осы организмдерге қажетті жансыз немесе тірі табиғат жағдайының бұзылуы: өзендегі судың ластануы балықтардың қырылуына, ескі қуыс ағаштарды кесуге әкеп соғады. қуыстарда мекендейтін құстардың санының азаюына және т.б.
Қандай экологиялық байланыстар, қандай сабақта және оларды қалай қарастыру керектігі туралы біржақты рецепттер жоқ. Мұны белгілі бір табиғи ортада белгілі бір сыныпта жұмыс істейтін мұғалім ғана шеше алады. Студенттерге сараланған тәсілдің қажеттілігін, оларға күрделілік дәрежесі әртүрлі тапсырмаларды таңдауды ескеру маңызды.
Экологиялық білім К.Маркстің адам мен табиғаттың физикалық және рухани өмірі арасындағы ажырамас байланыс туралы идеясын өзекті ету сияқты ерекшеліктерге ие; қазіргі заманның ғаламдық проблемалары жүйесінде экологиялық проблемаларды қарастыру; табиғатты қорғау мақсаттарына тоқталу: биосфераның гендік қорын сақтау, қоршаған ортаның гигиеналық және эстетикалық қасиеттерін сақтау, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану.

экологиялық білім беру мектеп оқушысы

1.2 Кіші мектеп оқушыларында экологиялық тәрбие қалыптастырудың жолдары

Өздеріңіз білетіндей, тәрбие сөздің кең мағынасында мақсатты оқыту мен тәрбиелеудің әсерінен тұлғаның даму процесі мен нәтижесі болып табылады. Оқыту - мұғалім мен оқушының өзара әрекеттесу процесі, оның барысында адамды тәрбиелеу жүзеге асырылады.
Сабақта үш тапсырма шешіледі: тәрбиелік, тәрбиелік және дамытушылық. Сондықтан сабақта кіші жастағы оқушыларды адамгершілікке негізделген табиғатқа жаңа көзқараста тәрбиелеуге көбірек мүмкіндіктер беріледі.
Экологиялық тәрбие негізсіз болмауы үшін экологиялық сананы қалыптастыру қажет. Экологиялық білімді адам белгілі бір әрекеттердің табиғатқа қандай зиян келтіретінін біле отырып, осы әрекеттерге деген көзқарасын қалыптастырады және олардың заңдылығы туралы мәселені өзі шешеді. Егер адам экологиялық тәрбиеленген болса, онда экологиялық мінез-құлық нормалары мен ережелері берік негізге ие болып, осы адамның сеніміне айналады.
Осыны негізге ала отырып, біз сұрақ қоямыз: бастауыш сыныптағы экологиялық тәрбиенің мәні неде және кіші жастағы оқушылардың қабылдауына қандай түсініктер қолжетімді?
Психологтар мен педагогтардың (мысалы, В.В. Давыдов) зерттеулерінде мектеп жасына дейінгі егде жастағы балалардың өзі қоршаған әлем туралы, табиғаттағы заттар мен құбылыстар арасындағы байланыстар туралы жалпылама түсінік қалыптастыра алатыны анықталды. Бұл идеяларды студенттер Сыртқы әлеммен таныстыру курсында (1, I-IV сынып) ойдағыдай дамытады. Дегенмен, олар, әрине, Айналаңдағы әлем курсында ең толық дамуды алуы керек.
Бұл курстың сабақтарында қандай экологиялық байланыстар орнатылады?
Мұнда оқушыларға қолжетімді деңгейде жансыз және тірі табиғаттың, тірі табиғаттың әртүрлі құрамдас бөліктерінің (өсімдіктер, жануарлар) арасындағы, табиғат пен адам арасындағы байланыстар қарастырылады. Осы байланыстар мен қарым-қатынастар туралы білім арқылы оқушылар қоршаған әлемді зерттейді, сонымен бірге экологиялық байланыстар да оларға көмектеседі. Оларды оқу мектеп оқушыларына диалектикалық-материалистік дүниетанымның негіздерін алуға мүмкіндік береді, логикалық ойлауды, есте сақтауды, қиялды, сөйлеуді дамытуға ықпал етеді.
Мұғалімнің экологиялық байланыстарды ашуға үнемі назар аударуы оқушылардың пәнге деген қызығушылығын айтарлықтай арттырады. Курсты сипаттап оқуда студенттердің қызығушылығы бірте-бірте төмендейді, бұл сөзсіз болады, тіпті мұғалім қызықты фактілерге, жұмбақтарға, мақал-мәтелдерге және т.б. сүйенсе де, материалдың теориялық деңгейі айтарлықтай өзгеріссіз қалады. Алайда, табиғат тарихын зерттеуде табиғатта бар әр алуан және біршама күрделі байланыстар анықталса, материалдың теориялық деңгейі көтеріліп, оқушыға берілетін танымдық тапсырмалар күрделене түседі және бұл қызығушылықтың дамуына ықпал етеді.
Экологиялық байланыстарды зерттеу мектеп оқушыларының экологиялық мәдениетін арттыруға, табиғатқа жауапкершілікпен қарауға тәрбиелеуге ықпал етеді.
Экологиялық қатынастарды білмей, адамның табиғи процестерге араласуының ықтимал салдарын елестету қиын. Онсыз мектеп оқушыларына толыққанды экологиялық тәрбие беру мүмкін емес.
Табиғат тарихы курсында табиғатты зерттеудің үш деңгейі бар.
Бірінші деңгей: табиғат объектілері олардың арасындағы байланыстарға тоқталмай, бөлек қарастырылады. Бұл маңызды деңгей, онсыз кейінгі деңгейлерді зерттеу қиын болады, бірақ онымен шектелмеу керек.
Екінші деңгей: табиғат объектілері өзара байланыста қарастырылады. Мысалы, әртүрлі жануарлардың немен қоректенетіні зерттеледі, қоректік тізбектер құрылады.
Үшінші деңгей: табиғат объектілері ғана емес, процестер қарастырылады. Алдыңғы деңгейлерде объектілер, ал бұл деңгейде оларда болатын өзгерістер зерттелді. Табиғатта бізді қандай табиғи өзгерістер қызықтырады, ең алдымен: маусымдық - олар табиғи факторлардың әрекетіне негізделген; екіншіден: адам әрекетінен болатын өзгерістер. Бұл процестер табиғатта бар байланыстар тізбегі бойымен берілетін факторлардың әсерінен пайда болады. Табиғатты зерделеудің үшінші деңгейі оқушыларға экологиялық білім негізінде табиғат құбылыстарын түсіндіруге, кей жағдайда оларды болжауға көмектеседі. Толық экологиялық білім беру үшін табиғатты үш деңгейде де оқу қажет.
Табиғат тарихы сабақтарында зерттелетін кейбір байланыстарды қарастырайық. Жансыз және тірі табиғат арасындағы байланыстар ауа, су, жылу, жарық, минералды тұздар тірі ағзалардың тіршілігіне қажетті жағдайлар болып табылады, бұл факторлардың әрекетінің өзгеруі организмдерге белгілі бір түрде әсер етеді. Бұл қатынас тірі жандардың қоршаған ортаға бейімделуінен де көрінеді. Мысалы, тірі ағзалардың суда тіршілік ету қабілеті қаншалықты айқын көрінетіні белгілі. Жер-ауа ортасында тіршілік ететін организмдердің жансыз табиғатпен байланысының өте қызықты түрі бар: ауаның қозғалысы - жел бірқатар өсімдіктердің жемістері мен тұқымдарын тарату құралы қызметін атқарады және бұл жемістер мен тұқымдардың өздері анық болады. көрінетін бейімделу ерекшеліктері.
Жансыз және тірі табиғаттың арасында қарама-қарсы табиғат байланыстары да болады, тірі организмдер қоршаған жансыз ортаға әсер етеді. Мысалы, ауаның құрамын өзгерту. Орманда өсімдіктердің арқасында шабындыққа қарағанда топырақта ылғал көп, орманда температура әртүрлі, ауаның ылғалдылығы әртүрлі.
Топырақ жансыз және тірі табиғаттың тірі организмдермен байланысынан пайда болады. Ол жансыз және тірі табиғат арасындағы аралық позицияны алып, олардың арасындағы байланыстырушы рөл атқарады. Тірі организмдердің қалдықтарынан жансыз табиғатқа жататын көптеген пайдалы қазбалар (әктас, шымтезек, көмір және т.б.) түзілген.
Жануарлар әлеміндегі экологиялық байланыстар да өте алуан түрлі. Әртүрлі өсімдіктер арасындағы байланыстар кейбір өсімдіктердің басқаларына жанама әсер етуінде көбірек байқалады.
Мысалы, ағаштар орман жамылғысының астындағы жарықтандыруды, ылғалдылықты, ауа температурасын өзгерту арқылы төменгі сатыдағы кейбір өсімдіктер үшін қолайлы, ал басқалары үшін қолайсыз белгілі бір жағдайлар жасайды. Егістіктегі немесе бақшадағы арамшөптер деп аталатындар ылғалдың, қоректік заттардың едәуір бөлігін топырақтан сіңіреді, мәдени өсімдіктерді көлеңкелейді, олардың өсуі мен дамуына әсер етеді, оларды басып шығарады.
Өсімдіктер мен жануарлардың қарым-қатынасы қызықты. Бір жағынан өсімдіктер жануарларға азық ретінде қызмет етеді (қоректік байланыс); олардың мекендеу ортасын құру (ауаны оттегімен қанықтыру); оларға баспана беріңіз; тұрғын үй салу үшін материал ретінде қызмет етеді (мысалы, құс ұясы). Екінші жағынан, жануарлар да өсімдіктерге әсер етеді. Мысалы, олардың жемістері мен тұқымдары таралады, осыған байланысты кейбір жемістерде ерекше бейімделулер болады (лопок тұқымы).
Тамақтану қатынастары әсіресе әртүрлі түрдегі жануарлардың арасында жақсы байқалады. Бұл жәндік қоректі жануарлар, жыртқыш жануарлар ұғымдарынан көрінеді. Бір түрдегі жануарлардың арасындағы байланыстар қызықты, мысалы, ұя салатын немесе аң аулайтын аумақты бөлу, ересек жануарлардың ұрпақтарын күту.
Саңырауқұлақтар, өсімдіктер мен жануарлар арасында ерекше байланыстар бар. Орманда жер асты бөлігімен өсетін саңырауқұлақтар ағаштардың, бұталардың, кейбір шөптердің тамырларымен бірге өседі. Осының арқасында саңырауқұлақтар өсімдіктерден органикалық қоректік заттарды, өсімдіктер саңырауқұлақтардан - суды, онда еритін минералды тұздарды алады. Кейбір жануарлар саңырауқұлақтарды жейді және олармен емделеді.
Жансыз және тірі табиғат арасындағы, тірі табиғаттың құрамдас бөліктері арасындағы байланыстардың аталған түрлері орманда, шалғында, су қоймасында көрінеді, соның арқасында соңғылары әртүрлі өсімдіктер мен жануарлардың жиынтығы ғана емес, табиғи табиғатқа айналады. қауымдастық.
Экологиялық байланыстар туралы материал жаңа материалды меңгеру үшін де, жалпы сабақ үшін де сабақ мазмұнының міндетті элементі болуы керек.
Жаратылыстану және Жаратылыстану сабақтарында белгілі бір білім жүйесін ала отырып, оқушылар табиғаттағы экологиялық мінез-құлық нормалары мен ережелерін де меңгере алады, өйткені экологиялық тәрбие арқылы табиғатқа жауапкершілікпен қарауға тәрбиеленеді.
Бірақ экологиялық тәрбиенің шарттары ескерілмесе, мінез-құлық нормалары мен ережелері нашар игеріледі.
Ең бірінші маңызды шарт - оқушыларға экологиялық білім беру өлкетану материалын пайдалану жүйесінде 1-сыныптан 4-сыныпқа дейінгі жекелеген элементтердің сабақтастығын, бірте-бірте күрделенуін және тереңдетуін ескере отырып жүргізілуі керек.
Екінші таптырмас шарт - бұл кіші мектеп оқушыларын жергілікті табиғи ресурстарды қорғауға болатын практикалық іс-шараларға белсенді түрде тарту қажет. Бұндай істер өте көп: мектептің, саябақтың ішкі-сыртқы абаттандыру, гүлзарларды күтіп-баптау, орманы мектепке жақын орналасқан орман алқаптарына қамқорлық жасау, шабындық және ағаш-бұта өсімдіктерінің жемістері мен тұқымдарын жинау, қураған ағаштарды тазалау. , құстарды қорғау және азықтандыру, туған өлкесін оқу барысында табиғат ескерткіштеріне қамқорлық жасау және т.б.
Бұрын айтылғандардың барлығынан белгілі бір экологиялық байланыстарды ашуға негізделген білім беру оқушыларға табиғаттағы мінез-құлық ережелері мен нормаларын меңгеруге көмектеседі деген қорытынды шығады. Соңғысы, өз кезегінде, негізсіз мәлімдемелер емес, әрбір оқушының саналы және мағыналы сенімдері болады.
Кіші мектеп оқушыларына экологиялық тәрбие беру мәселесі өзекті болып табылады және оған ғылыми-әдістемелік әдебиеттерде жеткілікті көңіл бөлінеді. Қазіргі мектепте кіші жастағы оқушылардың экологиялық мәдениетін сабақта және сабақтан тыс уақытта қалыптастырудың жолдары іздестіріліп жатыр. Жұмыстың әртүрлі формалары мен әдістерінің арқасында балалардың адамгершілік тәжірибесі байытады, тұлғаның жағымды қасиеттері тәрбиеленеді, этикалық сезімдері қалыптасады, табиғатқа ұқыпты қатынасы, әлемді өзгертуге деген ұмтылысы тәрбиеленеді. жақсырақ.

Кесте 1
Жұмыстың бағыттары
Жұмыс түрлері
Қажетті дағдылар
Ұйымдастыру
Оқушылардың экологиялық тәрбиесін жүзеге асыратын іс-әрекетін ұйымдастыру
Экологиялық материалдарды талдау, жинақтау
Ынталандыру
Табиғатты қорғауға арналған іс-әрекеттердің маңызын ұғындыру
Тәрбиелік жұмыс түрлерін таңдау
Айқындау
Адам - табиғат түсінігін ұғындыру, дүниетанымдық көзқарастарын қалыптастыру
Табиғатты қорғау қажеттілігін түсіндіру
Көркемдік талғампаздықты қалыптастыру
Көркемсөздің әсерлігіне сүйсіндіру
Оқушылардың сезім дүниесіне әсер ету
Байқағыштықты қалыптастыру
Оқыған немесе жаттаған үлгіден автордың көтеріп отырған мәселесін тауып ала
білу
Оқушылардың бойында ең басты мәселені қырағылықпен түсіне білуге баулу
Дамыту
Алынған ақпаратты меңгере отырып, дүниетанымдық көзқарастарын кеңейту
Халық педагогикасының мұраларының негізінде адамгершілікке, имандылыққа, табиғатқа жауапкершілікпен қарауға қалыптастыру

II БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ОҚУШЫЛАРҒА ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМ БЕРУДІҢ ТИІМДІЛІКТЕРІ
2.1 Оқу іс-әрекетінде кіші жастағы оқушылардың адамгершілік-экологиялық қасиеттерін қалыптастыру диагностикасы

Диагностикалық кезеңде бастапқы дағдыларды, табиғатта өзін ұстау дағдыларын тексеру мақсатында сауалнама жүргізілді.
4-сыныпқа 25 адам қабылданды.
Төменде оқушылардың жауаптары берілген:

Кесте 2
Сұрақтар
Оқушылардың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.