Нұр - Сұлтан қаласының экологиялық жағдайы
Қазақстан Республикасы Ауылшаруашылығы министрлігі
С.Сейфуллин атындағы Қазақагротехникалық университеті КеАҚ
Ж.А. Пшенбай
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Нұр-Сұлтан қаласы бойынша экология департаментінің қаладағы өткізетін экологиялық іс-шаралардың саны мен сапасы
5В060800 - Экология мамандығы
Нұр-Сұлтан, 2022
Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі
С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық Университеті КеАҚ
Қорғауға жіберілді
Экология кафедрасының меңгерушісі
_________________ Г.К. Сатыбалдиева
_______________ 2022 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Нұр-Сұлтан қаласы бойынша экология департаментінің қаладағы өткізетін экологиялық іс-шаралардың саны мен сапасы
5В060800 - Экология мамандығы
Орындаған: Ж.А. Пшенбай
Ғылыми жетекшісі
б.ғ.к., доцент: К.К. Шупшибаев
Нұp-Cұлтaн, 2022
Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі
С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық Университеті КеАҚ
Бекітемін
Экология кафедрасының меңгерушісі
_________________ Г.К. Сатыбалдиева
_______________2022 ж.
Тапсырма
Дипломдық жобаны орындау бойынша
Студент: Пшенбай Жанна Амангелдіқызы
Тақырыбы Нұр-Сұлтан қаласы бойынша экология департаментінің қаладағы өткізетін экологиялық іс-шаралардың саны мен сапасы ____________ ____________№ _____
Аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі ____________ 2022 ж.
Дипломдық жобаның өзектілігі, негізгі міндеттері: Нұр-Сұлтан қаласы бойынша экология департаментінің қаладағы өткізетін экологиялық іс-шаралардың саны мен сапасы анықтау
Дипломдық жобаның мақсатын орындау барысында мынадай міндеттер қойылды:
- экологиялық іс-шаралардың маңызы;
- Нұр-Сұлтан қаласы бойынша экология департаментінің қаладағы өткізетін экологиялық іс-шаралардың санының анықтау;
- Нұр-Сұлтан қаласы бойынша экология департаментінің қаладағы өткізетін экологиялық іс-шаралардың сапасын анықтау.
Жұмыстың таралуы бойынша кеңесшілер
Тарау
Кеңесші
Бақылау
мерзім
қолы
Кіріспе
Шупшибаев К.К.
Әдебиеттік шолу
Шупшибаев К.К.
1 бөлім. Әдебетке шолу
Шупшибаев К.К.
2 бөлім. ???
Шупшибаев К.К.
3 бөлім. ???
Шупшибаев К.К.
Қорытынды
Шупшибаев К.К.
Пайдаланылған әдебиеттер
Шупшибаев К.К.
Норма бақылау
Дюсенова Г.Б.
Тапсырма берілген күн
_________________________
Жұмыс жетекшісі қауымдастырылған б.ғ.к., доцент Шупшибаев К.К.
Тапсырманы орындауға қабылдаған студент Пшенбай Жанна Амангелдіқызы
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Дипломдық жобада келесі нормативтік құжаттарға сілтеме жасалынған.
Ақпарат көздері ретінде аналитикалық жарияланымдар және басқа да ашық ақпарат көздері пайдаланылды. DAMU RG Зерттеу тобы ЖШС-ң арнайы сауалы бойынша ведомстволық органдардан Қазақстан Республикасындағы қатты тұрмыстық қалдықтар нарығының дамуы бойынша негізгі деректер, сонымен қатар осы саланы ары қарай талдау және бағалау үшін қосымша ақпарат алынды.
Ақпарат көздері:
:: ҚР Ұлттық экономика министрлігінің Статистика жөніндегі комитеттіңжарияланымдары;
::ҚР Қаржы министрлігінің Кедендік бақылау комитетінің статистикалықдеректері;
:: аранайы сауалдар бойынша алынған статистикалық деректер;
:: арнайы басылымдарда, БАҚ-да және Интернетте жайғастырылғанақпараттық, аналитикалық және сараптамалық материалдар;
:: салалық қауымдастықтардың ресми пресс-релиздері және аналитикалықматериалдары және т.б.
НЕГІЗГІ ТҮСІНІКТЕМЕЛЕР МЕН АНЫҚТАМАЛАР
Қоршаған орта - тіршілік ортаны қоршайтын және олардың тіршілік ортасын жанама немесе тікелей әсер ететіндер.
Шығарындылар - қоршаған ортаға кез келген ластаушы заттардың кысқа мерзімде немесе белгілі бір уақыт аралығында шығуы.
Глобалдық ластану - жалпы биосфераның табиғи физика-химиялық, биологиялық көрсеткіштерін бұзатын ластану планетамыздың бетінің кез келген нүктесінде кездеседі.
Экологиялық мониторинг - қоршаған орта жағдайын бағалау, бақылыу, талдау жүргізу жүйесі.
Қоршаған ортаға әсерін бағалау - шаруашылық және басқада қызыметтердің қоршаған ортаға, адам денсаулығына көңіл бөлінетін, ҚР экологиялық заңнамасының талаптары ескерілетін, қолайсыз зардаптарды болдырмайтын, қоршаған ортаны сауықтыру жөніндегі іс-шаралар әзірленетін рәсім.
Қоғамдық экология - адамзат пен биосфераның өзара байланысын зерттейтін, биоқоғамның ұйымдастырылуының, қызымет етуімен дамуының іргелі заңдылықтарын ашатын, ішкі қарама-қайшылықты табиғат қоғам жүйесін зерттейтін биоәлеуметтік ғылым.
Экологиялық проблема - қоршаған ортаның бұзылуына әкеліп соқтыратын мәселе, мысалы, адам мен табиғаттың өзара әрекетіне байланысты, адамның қоршаған ортаға әсеріне байланысты.
Қоршаған ортаның сапасы - физикалық, химиялық, биологиялық және басқа да көрсеткіштермен және олардың жиынтығмен сипатталатын қоршаған ортаның жай-күйі.
Сұйық тұрмыстық қалдықтар - ластанған су, соның ішінде, орталықтандырылмаған кәріз жүйелерінде адам әрекеті процесінде жинақталған қалдық.
Экологиялық құқық - қоғам мен табиғаттың өзара әрекеттесуі салдарының қоғамдық қатынастарды реттейтін құқық нормаларының жиынтығы болып табылатын арнайы білімді кешен.
Қышқыл жаңбыр - метеорологиялық жаyын-шашынның барлық түрлері - қар, жаңбыр, бұршақ, тұман, қар - ауаның қышқыл оксидтерімен, әдетте күкірт оксидтерімен және азот оксидтерімен ластануынан жауын-шашынның рН мәнінің төмендеyі байқалады.
Қалдықтарды бөлек жинау - қалдықтардың шығу тегі мен қайта өңдеуге немесе қайта пайдалануға жарамдылығын ескере отырып жинау және сұрыптау тәжірибесі.
Қатты тұрмыстық қалдық - тұтынушылық қасиеттерін жоғалтқан заттар немесе тауарлар, тұтыну қалдықтарының үлкен бөлігі. ҚTҚ сонымен қатар (биологиялық) қалдықтар және тиісті тұрмыстық қалдықтар (жасанды немесе табиғи шыққан биологиялық емес қатты қалдықтар) болып бөлінеді.
Атмосфералық аyаның ластануы - атмосфералық ауаның азот диоксиді, көміртегі тотығы, күкірт диоксиді, формальдегид, күкіртсутек, қалқымалы заттар, фенол, аммиак сияқты ластаушы заттармен жоғары және өте жоғары дәрежеде ластануы .
Экологиялық экспертиза субъектілері - экологиялық экспертизаға жататын құжаттамаға тапсырыс берушілер болып табылады.
1.
Қысқартулар және шартты белгілер
ЛЗ - Ластаушы зат
ҚОӘБ - Қоршаған ортаға әсерді бағалау
ҚОҚ - Қоршаған ортаны қорғау
ТР -табиғи ресурстарды
ШРК - шекті рұқсат етілген концентрация
ҚР ЭК - Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі
ҚМЖ- Қолайсыз метеожағдайлар
СҚА-санитариялық-қорғаныш аймақтар
ҚТҚ- Қатты тұрмыстық қалдық
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
10
1.Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
12
1.1 Нұр-Сұлтан қаласы бойынша экология департаментіне сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
12
1.2 Нұр-Сұлтан қаласының экологиялық жағдайы ... ... ... ... ... ..
13
2. НҰР-CҰЛТАН ҚАЛАСЫ БОЙЫНША ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ДЕПАРТАМЕНТІ РММ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
17
2.1 Нұр-Сұлтан қаласы бойынша экологиялық департаменттің бөлімдері туралы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
17
3. Нұр-Сұлтан қаласы бойынша Экология департаменті РММ жүргізген іс шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
24
3.1 Нұр Сұлтан қаласы Президент саябағында ағаш отырғызу іс шарасы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
24
3.2 Бірге - таза Қазақстан Дүниежүзілік акциясы ... ... ... ... ... .
25
3.3. Нұр-Сұлтан қаласы бойынша қалдықтарды жинау, тасымалдау, қайта өңдеу және кәдеге жарату ... ... ... ... ... ... ... . ...
27
3.4 "Ағаш отырғыз" экологиялық iс-шарасы ... ... ... ... ... ... .. .
29
4. Нұр-Сұлтан қаласы тұрғындарының өтініші бойынша Экология департаменті РММ жүргізген мониторингтер мен рейдттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
31
4.1 Өндіріс және тұтыну қалдықтарын рұқсатсыз тастаған жерлерді анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
31
4.2 Есіл өзенінің саласына ағызылған сарқынды суларға мониториг ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
32
4.3 Рұқсат етілмеген қоқыс үйінділері бойынша рейдтер ... ... ... .
35
4.4 Нұр-сұлтан қаласында ауа ластануының қолайсыз метеорологиялық жағдайлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
38
4.5 Нұр-Сұлтан қаласы бойынша Экология департаменті РММ су объектілеріне жүргізілген маниторинг ... ... ... ... ... ... ...
41
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
49
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Адам әр кездеде табиғатпен тығыз байланыста өмір сүреді, оның байлықтарын пайдаланады және өз қызыметі арқылы табиғатқа әсер етеді. Адамның табиғатқа әсері зиянда салдар тудыруы мүмкін. Мемілекет әрқашанда табиғи ортаны осындай зиянды әрекеттерден қорғау үшін белгілі бір құқықтық ережелер шығарады. Табиғи ортаны адамның зиянды әрекеттерінен қорғауға бағытталған нормалардың жиынтығы экологиялық құқық деп аталады.
Қазірі кезде экология мәселелеріне көбірек көңіл бөліне бастады. Атап айтқанда, жануарларға қатысты зорлық-зомбылық пен ағаштарды заңсыз кесудің соңғы резонанстық оқиғалары көпшіліктің алаңдаушылығына әкелді.
Жануарлар мен қоршаған ортаны қорғау жөніндегі уәкілетті ведомство көптеген шаралар ұйымдастырып жатыр. Солардың бірі:
Жаңа Экокодекс.
Ол жеті негізгі принциптен тұрады, олардың негізгісі "ластаушы төлейді және түзетеді". Заң жобасына енгізілген өзгерістер халықтың өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін іс-әрекеттерді дереу болдырмау үшін алдын ала ескертусіз тексерулер жүргізуге, сондай-ақ қауіпті қалдықтарды қайта өңдеу, кәдеге жарату және жою жөніндегі қызметті жүзеге асыру тәртібін бақылауға мүмкіндік береді. Экокодекске сәйкес ірі кәсіпорындар ең озық қолжетімді технологияларды енгізетін болады. Заң жобасындағы өзгерістер экологиялық төлемдердің 100 пайызын табиғатты қорғау шараларына бағыттауға мүмкіндік береді. Қалдықтар мәселесі де әлеуметтік маңызды. Сондықтан қоқыс шығаратын көліктерге GPS сенсорларын міндетті түрде орнату жаңа Экокодекстің тағы бір орны болып табылады.
Ағаштарды кесуге қарсы.
Ағаштарды заңсыз кесу де маңызды мәселе болып қала бермек. Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша ағаштарды заңсыз кескені үшін жаза қатаңдатылды. Мәселен, жасыл желектердің жойылғаны үшін залал 10 есе мөлшерде, ал Қызыл кітапқа енгізілген ағаштарды заңсыз кескен жағдайда өтемдік отырғызу 30 есе мөлшерде толтырылатын болады. Министрлік сондай-ақ өсімдіктер әлемі туралы заң жобасын әзірледі. Бұл сирек кездесетін және Құрып кету қаупі бар өсімдіктерді сақтау мәселелерін реттеуге мүмкіндік береді.
Жануарларды қорғау.
ҚР экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі "жануарларға жауапкершілікпен қарау туралы" заң жобасын қарау шеңберінде қорытынды дайындап, Үкімет отырысының қарауына шығарды. Заң жобасы жұртшылықпен бірлесіп жануарларды қорғау саласында әзірленген жануарларға жауапкершілікпен қараудың негізгі нормаларын қамтиды, заң жобасы Парламент Мәжілісінің қарауына енгізілетін болады, Заң жобасының ережелерін жұртшылықтың міндетті түрде қатысуымен қарау жөніндегі бірлескен жұмыс жалғасады.
Осылайша, Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министірлігі аталған заң жобаларын қабылдаған соң қабылданған барлық нормаларды толықтай іс жүзінде іске асуына қоғамдық бақылауды күшейтіп, тұрақты негізде мониторингтер жүргізілетін болады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты:
Нұр-Сұлтан қаласы бойынша экология департаментінің қаладағы өткізетін экологиялық іс-шаралардың саны мен сапасы анықтау
Дипломдық жобаның міндеттері:
1. Экологиялық іс-шаралардың маңызы.
2. Нұр-Сұлтан қаласы бойынша экология департаментінің қаладағы өткізетін экологиялық іс-шаралардың санының анықтау.
3. Нұр-Сұлтан қаласы бойынша экология департаментінің қаладағы өткізетін экологиялық іс-шаралардың сапасын анықтау.
1 Негізгі бөлім
1.1 Нұр-Сұлтан қаласы бойынша экология департаментіне сипаттама
Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі қоршаған ортаны қорғау, жасыл экономиканы дамыту, қалдықтармен жұмыс істеу (коммуналдық, медициналық және радиоактивті қалдықтарды қоспағанда), табиғат ресурстарын қорғау, олардың ұтымды пайдаланылуын бақылау және қадағалау, жер қойнауын мемлекеттік геологиялық зерделеу, минералдық-шикізат базасын өндіру, су қорын пайдалану және қорғау, сумен жабдықтау, су бұру, орман шаруашылығы, жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласында басқару процесін үйлестіру, мемлекеттік саясатты қалыптастыру және іске асыру саласын басқаруды жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының мемлекеттік атқарушы органы болып табылады [1].
1.2 Нұр-Сұлтан қаласының экологиялық жағдайы
Сумен жабдықтау және су тарту. Сапалы сумен қамтамасыз ету және ағынды суларды уақтылы тарту мен тазарту мәселесі елорда үшін өзекті болып табылады. Сумен жабдықтау желілерінің ұзындығы 1332 км, су тарту желілерінің ұзындығы - 814 км. Сумен жабдықтау жүйелерінің тозуының орташа дәрежесі - 44%, су тарту жүйелері-40%. Орталықтандырылған сумен жабдықтауға халықтың 99,8%-ы қол жеткізе алады,оның ішінде 5,3%-ы су тарату колонкалары арқылы ауыз суды пайдаланады. Орталықтандырылмаған сумен жабдықтау (ұңғымалар, құдықтар) халықтың 0,2% (немесе 1286 адам) пайдаланады. Барлығы 216 колонка, оларды жою жоспары бар, 2020 жылға қарай 110 колонка жойылады. Халықтың 92%-ы орталықтандырылған су тартумен қамтамасыз етілген. Қоршаған ортаның жай-күйі. 2017 жылы стационарлық бақылау желісінің деректері бойынша Астана қаласының атмосфералық ауасының ластану деңгейі жоғары болып бағаланды. ИЗА 6 (көтеріңкі деңгей) құрайды. СИ = 9 (жоғары деңгей), НП = 27% (жоғары деңгей). Қалқыма бөлшектердің орташа шоғырлануы (шаң) 2,0 ШРКс.с. құрады, азот диоксиді-1,9 ШРКс.с., қалған ластаушы заттардың шоғырлануы ШРК-дан аспады. Қалқыма бөлшектердің (шаң) максималды бір жолғы концентрациясы 8,8 ШРКм.р., қалқыма бөлшектер РМ2,5 - 4,1 ШРКм.р., өалқыма бөлшектер РМ10 - 2,6 ШРКм.р., күкірт диоксиді - 1,9 ШРКм.р., көміртегі оксиді - 2,0 ШРКм.р., азот диоксиді - 8,7 ШРКм.р, фторлы сутегі - 5,1 ШРКм.р. құрады, басқа ластаушы заттардың концентрациясы ШРК-дан аспады. Атмосфералық ауаның жоғары ластану және экстремалды жоғары ластану жағдайлары анықталған жоқ. Астана қаласында ауаның ластануына эпизодтық бақылау 8 нүктеде жүргізілді. ЭКСПО ауданында бақылау нүктесінде көміртек оксидінің ең жоғары концентрациясы 1,1 ШРКм.р. құрады, бақылау деректері бойынша қалған ластаушы заттардың шоғырлануы рұқсат етілген норма шегінде болды. Атмосфералық ауаның ластану деңгейі 2016 жылмен салыстырғанда "жоғары" - дан "көтеріңкіге" төмендеді202 . 2018 жылы стационарлық бақылау желісінің деректері бойынша атмосфералық ауаның ластану деңгейі жоғары деп бағаланды, ол ИЗА = 7 (жоғары деңгей) мәнімен анықталды. Ci = 17 (өте жоғары деңгей 10). 2018 жылдың 23 қаңтарында № 1 автоматты пост деректері бойынша 1 ВЗ жағдайы тіркелді (фторлы сутегі бойынша 17,2 ШРК). 2018 жылғы 23 мамырда № 2 автоматты пост деректері бойынша 1 ВЗ жағдайы тіркелді (қалқыма бөлшектер (шаң) бойынша 12,6 ШРК) . Қалқыма бөлшектердің (шаң) орташа айлық концентрациясы 2,7 ШРКс.с. құрады, азот диоксиді - 2,3 ШРКс.с., қалған ластаушы заттардың шоғырлануы ШРК-дан аспады. Фторлы сутегінің максималды бір жолғы концентрациясы 17,15 ШРКм.р., қалқыма бөлшектер (шаң) - 12,6 ШРКм.р., азот диоксиді - 8,40 ШРКм.р., қалқыма бөлшектер РМ2,5 - 5,50 ШРКм.р., қалқыма 202 2017 жылғы Қазақстан Республикасындағы қоршаған ортаның жай-күйі туралы ақпараттық бюллетень. 336 бөлшектер РМ10 - 3,26 ШРКм.р., көміртегі оксиді - 2,58 ШРКм.р., күкірт диоксиді - 2,31 ШРКм.р., азот оксиді - 1,65 ШРКм.р. құрады203 2013 - 2017 жылдар аралығында Астана қаласы бойынша жалпы өңірлік өнім (ЖӨӨ) 1,6 есеге өсті. Осы кезеңде атмосфералық ауаның ластану индексі белгіленген деңгейден аспады, яғни 5 бірлікті және 2017 жылы 4,95 бірлікті құрады. Ластану көздері бойынша ластаушы заттар шығарындыларының көлемдеріне жыл сайынғы мониторинг тек стационарлық көздер бойынша жүргізіледі. Автокөліктен және жеке тұрғын үйлерден шығарылу көлемі есептелмейді және олар бойынша статистикалық деректер жиналмайды. Атмосфералық ауадағы ингредиенттерді жанама талдау ластанудың жоғары деңгейі автожолдардың қалалық көлікпен жүктелуімен және өнеркәсіп кәсіпорындарынан эмиссиялардың таралуымен байланысты екенін көрсетеді. 2018 жылы елорданың атмосфералық ауасын ластаудың негізгі көздері стационарлық (41,2%), сондай-ақ ластанудың жылжымалы көздері (54,2%) болып табылады, олардың жалпы үлесіне ластаушы заттардың жалпы шығарындылары көлемінің 95,4% келеді. Тұрақты көздерден атмосфераға шығарылған ластаушы заттар көлемінің серпіні атмосфераға шығарындылардың 2013 жылғы 60,5 мың тоннадан 2017 жылы 59,2 мың тоннаға дейін азайғанын көрсетеді. Қалада парниктік газдар шығарындыларының ең ірі көзі қолданыстағы ЖЭО-1 және ЖЭО2 болып табылады, олардың үлесіне шығарындылардың 60%-дан астамы келеді. Жеке сектор жағатын отын үлесіне 5 - 6% келеді. Қаланың әуе бассейнінің жай-күйін сауықтыру және халықтың өмір сүруіне қолайлы жағдайларды қамтамасыз ету үшін 2018 жылы қалада ЖЭО-1, 2 және 3 су жылыту қазандықтарын, қазандықтарды, өнеркәсіптік кәсіпорындарды, коммуналдық инфрақұрылым объектілерін табиғи газға көшіруді көздейтін газдандыру бойынша 5 жылдық бағдарлама қабылданды. ҚР-ның "жасыл экономикаға" көшуі жөніндегі тұжырымдаманы іске асыру аясында көлік секторында "Нұр-Сұлтан қаласының 2018 - 2020 жылдарға арналған қоршаған ортаны сауықтыру жөніндегі кешенді іс-шаралар жоспары" бекітілді. Коммуналдық кәсіпорындардың 854 автокөлік құралы газға ауыстырылды,Еуро-5 және Еуро-6 класты 738 автобус сатып алынды, жеке такси парктерін газ моторлы отынға ауыстыру бойынша жұмыстар жүргізілуде, оның 161-і газға ауыстырылды, қалған 339-і 2018 жылдың соңына дейін ауыстырылады. Сонымен қатар, тағы да 158 ЭкоТакси жұмыс істейді. Барлық газбаллонды жабдық заңды және жеке тұлғалардың 16 мыңнан астам автокөлік құралдарына орнатылды; Экологиялық таза көлік түрі үшін инфрақұрылымды кеңейту мақсатында "Астана қаласындағы велосипед көлігі мен инфрақұрылымының бірінші кезегі (1-кезең)" (ұзындығы 44 км) объектісі бойынша ЖСҚ әзірленді, "Нұр-сұлтан қаласындағы велосипед көлігі мен инфрақұрылымының екінші кезегі (1-кезең)"объектісі бойынша ЖСҚ әзірлеу басталды. Сонымен қатар, Нұр-Сұлтан қаласында электромобильдер енгізіле бастады, қазірдің өзінде 50 электр зарядталатын станция орнатылды. 2018 жылы Астананың бір тұрғынына есептегенде жасыл желектер алаңы 2017 жылдың деңгейімен салыстырғанда 5,3% - ға өсті (2017 жылы 15,2 м2 адамнан 2018 жылы 16,0 м2 адамға дейін), бұл елордада жыл сайын отырғызылатын ағаштар мен бұталар санының тұрақты өсуіне, сондай-ақ жаңа саябақтар мен гүлзарлар салуға байланысты. Елордаға эстетикалық түр беру, қала тұрғындарының өмір сүруі үшін экологиялық қолайлы жағдай жасау, бұзылған авариялық-тозған үйлердің жанындағы жеке үйлердің жанында отбасылық бос уақытын өткізу мәселелерін шешу үшін келесі нысандардың құрылысы аяқталды: - Республика даңғылы мен Ы.Дүкенұлы көшесінің қиылысындағы сквер - 0,28 га; - Біржан Сал көшесіндегі №5 үй ауданындағы сквер - 0,27 га; - Сарыарқа даңғылы, №27 үй ауданындағы сквер - 0,23 га; - Пушкин көшесіндегі сквер, №15Б үй ауданында - 0,26 га; 203 2018 жылғы Қазақстан Республикасындағы қоршаған ортаның жай-күйі туралы ақпараттық бюллетень. 337 - "№1 қалалық аурухана" объектісіндегі сквер, Рақымжан Қошқарбаев көшесі, 66 - 3,17 га; - Кенесары көшесіндегі бульвар, Егемен Қазақстан газеті көшесінен Б. Бейсекбаев көшесіне дейінгі учаскеде - 0,45 га; - Абай даңғылы бойындағы бульвар, Сембинов көшесінен Егемен Қазақстан газеті көшесіне дейінгі учаскеде - 1,19 га; Бұл нысандардың жалпы аумағы 5,85 га құрайды және жобаға сәйкес, толығымен абаттандырылған, көгалдандырылған, жарықтандыру, спорттық және балалар ойын алаңдары, МАФ-тар орнатылды. Судың ластануының кешенді индексі (КИЗВ) 2016 жылғы 2,86 бірліктен 2018 жылғы ұқсас кезеңде 2,65 бірлікке дейін төмендеді. .Қарастырылып отырған кезеңде КИЗВ 3 бірліктен аспады, бұл - "Қазгидромет" РМК градациясы бойынша "судың орташа ластану деңгейі" сыныбына сәйкес келеді. [2-7].
Қатты тұрмыстық қалдықтар. Нұр-Сұлтан қаласындағы қалдықтарды басқару жүйесі полигонда қалдықтарды жинауды, тасымалдауды, қайта өңдеуді, кәдеге жаратуды және көмуді қамтиды. Күн сайын қала аумағынан 1000 - 1200 тонна қалдық шығарылады. Қала әкімдігі ұсынған мәліметтерге сәйкес, 2018 жылы 307,6 мың тонна ҚТҚ құрылды, оның 12,25%-ы қайта өңделді. 2017 жылы құрылған ҚТҚ көлемі 345,4 мың тоннаны құрады, оның 8,33%-ы қайта өңделді[12].
ҚТҚ-тың химиялық құрамы. ҚТҚ өңдеу процесінде алынатын органикалық тыңайтқыштың немесе биоотынның сапасы бастапқы ҚТҚ-тың химиялық құрамына байланысты (1-кесте).
1-кесте
Көрсеткіш
Климаттық аймақтар үшін өзгеру шегі
Орталық
Оңтүстік
Солтүстік
Органикалық заттар
56-72
57-81
55-60
Күл
27-44
20-44
40-45
Жалпы азот
0.9-1.8
1.2-1.5
1.2-1.4
Кальцый
2-3
4-5.6
2.3-4.9
Көміртек
30-34
28-40
28-31
Жалпы ылғал массасы
40-50
30-70
43-48
Фосфор
0.5-0.8
0.5-1.1
0.5-0.7
Калий
0.4-1
0.8-1
0.5-0.6
2 "НҰР-CҰЛТАН ҚАЛАСЫ БОЙЫНША ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ДЕПАРТАМЕНТІ РММ"
2.1 Нұр-Сұлтан қаласы бойынша экологиялық департаменттің бөлімдері туралы
Экологиялық реттеу бөлімі:
Бөлім өз құзыретіндегі қызметтің негізгі бағыттары: мемлекеттік экологиялық сараптаманы іске асыру, қоршаған орта эмиссияларына рұқсаттама беру немесе керісінше рұқсат бермеу, экологиялық рұқсаттамаларды беру мен мемлекеттік экологиялық сараптама сұрақтары бойынша халық пен заңды тұлғалардың сұраныстарын қарастыру, қоршаған ортаны қорғау бойынша шаралардың жоспарларын орындау бойынша, экологиялық реттеу бөлімі қызметіне қатысты рұқсат берілген және іс жүзіндегі есептер бойынша есеп дайындау[22].
Экологиялық экспертиза және оның түрлері
Экологиялық экспертиза дегеніміз шаруашылық және өзге де қызметтің қоршаған орта сапасының нормативтері мен экологиялық талаптарға сәйкестігінің, осы қызметтің қоршаған ортаға жасауы ықтимал теріс әсерлерінің және оларға байланысты зардаптардың алдын алу мақсатында экспертиза объектісін іске асыруға қол жеткізілетіндігінің анықтамасы.
Экологиялық экспертизаның атқаратын бірнеше қызметтері бар:
біріншіден, табиғат пайдалану мен қоршаған ортаны қорғау үшін мемлекеттік басқаруда көмегін тигізеді.
екіншіден, экологиялық экспертиза қоршаған ортаның сапасын жақсартуға, экологиялық талаптардың сақталуына және де керекті табиғатты қорғау шараларын жүргізудің белгілі бір механизмі ретінде қарастырылады.
үшіншіден, экологиялық экспертиза мемлекет пен азаматтардың экологиялық мүдделері мен құқықтарын қамтамасыз етеді.
Экологиялық экспертизаның мақсаттары:
1) жоспарланып отырған басқарушылық, шаруашылық, инвестициялық және өзге де қызметтi iске асырудың халық денсаулығы мен қоршаған ортаға ықтимал терiс зардаптарын болдырмау;
2) жоспарланып отырған басқарушылық, шаруашылық, инвестициялық және өзге де қызметтi iске асыру туралы шешiм қабылданар алдындағы сатыларда, сондай-ақ оларды салу және iске асыру процесiнде олардың экологиялық талаптарға сәйкес келуiн бағалау;
3) өндiргiш күштердi орналастыру мен дамыту салдарынан экологиялық жай-күйдiң болжамдалып отырған өзгерiстерiне экспертизалық бағалауды қамтамасыз ету болып табылады [32].
Экологиялық экспертизаның мiндеттерi:
1) ықтимал, әлеуметтiк, экономикалық және экологиялық зардаптарға талдау жасауды қоса алғанда, объектiлерде атқарылған қоршаған орта мен халықтың денсаулығына, табиғи ресурстарға жоспарланып отырған басқарушылық, шаруашылық, инвестициялық және өзге де қызметтiң әсер етуiн бағалаудың толымдылығы мен дұрыстығын анықтау;
2) жоспарланып отырған басқарушылық, шаруашылық, инвестициялық және өзге де қызметтiң қоршаған орта мен халықтың денсаулығына әсерiн жан-жақты, ғылыми негiзделген талдау мен бағалауды ұйымдастыру;
3) Қазақстан Республикасының заңдарындағы, Қазақстан Республикасының аумағында қолданылып жүрген стандарттардағы, нормалар мен ережелердегі экологиялық талаптардың экспертиза жасалып отырған құжаттамада сақталуын тексеру;
4) экологиялық экспертиза қорытындыларын әзiрлеу, оларды экспертиза объектiсiн iске асыру туралы шешiм қабылдайтын ұйымдарға беру және мүдделi органдар мен халыққа қажеттi ақпарат беру болып табылады.
Экологиялық экспертиза объектiлерi мыналар болып табылады:
1) табиғат пайдалану мәселелерiне қатысты жоспарлау алдындағы, жобалау алдындағы және жобалау құжаттамасы, шарттар, келiсiм-шарттар, соның iшiнде халықаралық шарттар мен келiсiм-шарттар;
2) Қазақстан Республикасының қабылданбақ болып белгiленiп отырған, қоршаған орта мен халық денсаулығына ықпал жасайтын заң актiлерi мен нормативтiк құқықтық актiлердiң жобалары;
3) шаруашылық қызметтi жүзеге асыру кезiнде табиғат пайдаланушылардың қоршаған ортаны және халық денсаулығын қорғау жөнiндегi талаптарды (экологиялық аудиттi) сақтауын бағалау материалдары;
4) табиғи ресурстарды пайдалану және қоршаған ортаны қорғау саласында лицензиялар мен сертификаттарды алу кезiнде экологиялық негiздеме үшiн табыс етiлетiн құжаттама.
Экологиялық экспертизаның негізгі нысандары - жобалар болып табылады. Жобалау кезінде экологиялық зардаптарға аса үлкен мән беріле қоймайды. Сондықтан жобаны іске асыру нәтижесінде жаңа техника енгізу салдарын мұқият және терең анализдеу, кері әсер етудің потенциалды мүмкіндігінің үлкен шеңберін нақты болжау, көптеген түрлердің арасынан ең оптималды экологиялық зиянсызды таңдау өте маңызды болып табылады. Ешбір құрылыс экологиялық экспертизасыз өткізілмейді. Қазақстан аумағында тұрғызылатын кез келген құрылыс тәуелсіз экологиялық экспертизадан өтуі қажет. Құрылыс бойынша экологиялық экспертизаны өткізудің мақсаты - нысандардың ескі технологияларды қолданып тұрғызылуын болдырмау және қоршаған ортаның потенциалды ластауыштардың туындауы туралы алдын ала ескерту [9].
Кейiннен ерекше құқықтық мәртебе (ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, экологиялық апат аймақтары және басқалар) беру мақсатында аумақтарды кешендi зерттеу материалдары да экологиялық экспертиза объектiлерi болып табылады.
Экологиялық экспертиза субъектiлерi мыналар болып табылады:
1) стратегиялық, трансшекаралық және экологиялық қауiптi объектiлерде мемлекеттiк экологиялық экспертизаны ұйымдастыру және жүргiзу бөлiгiнде - қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқарушы орган және оның жергiлiктi жерлердегi органдары;
2) қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқарушы орган мен оның жергiлiктi жерлердегi аумақтық органдары стратегиялық, трансшекаралық және экологиялық қауiптi объектiлерде мемлекеттiк экологиялық экспертиза жүргiзуге тартатын орталық мемлекеттiк органдар;
3) қоғамдық экологиялық бiрлестiктер, ғылыми мекемелер және олар құратын экологиялық экспертиза органдары;
4) қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқарушы орган мен оның жергiлiктi жерлердегi бөлiмшелерi және облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергiлiктi атқарушы органдары экологиялық экспертиза жүргiзуге тартқан, тиiстi лицензиясы бар жеке және заңды тұлғалар (штаттан тыс сарапшылар).
Экологиялық экспертизаға қатысты маңызды талаптардың бірі - оның тәуелсіздігі, заңдар, нормалар, стандарт пен объективті экологиялық талаптарға сай болуы.
Экологиялық экспертиза кезінде ескерілетін барлық экологиялық талаптар нормативті-құқықтық құжаттар сарапталатын объектінің әрбір сатысына сәйкес келетіндей топталады. Оларға нормативті құжатты зерттеу-дайындау (жоба алды жұмыстар объектінің орналасу орны), жобалау құжаттарындағы негіздемелер, техникаға, сертификатына негіздеме, технологиялар мен материалдарға, рұқсат лицензияларына негіздемелер әр түрлі қызмет түрлеріне келісімдер және т.б.
Экологиялық талаптардың негіздеме құжаттарын дайындауға қажетті құжаттар шаруашылық және басқа қызметтердің экологиялық негіздемелері нұсқауына келтірілген (ҚР-дағы жоба алды және жобалауда мемлекеттік экологиялық сараптау жұмыстарын жүргізу нұсқауы, 21.02.1997, Алматы).
Экологиялық экспертизаны өткізуде субъектілердің кең шеңбері қатысады. Заңға сәйкес, мемлекеттік экологиялық экспертиза қоршаған орта облысында уәкілетті органмен және өз құзыреттер шегінде жергілікті атқарушы органдармен жүргізіледі. Экспертизаны өткізудің міндетін атқаратын негізгі мемлекеттік орган - қоршаған ортаны қорғау Министрлігінің радиационды экология мен мемлекеттік экологиялық экспертизаның бас басқармасы. Қоршаған ортаны қорғау министрлігімен өткізілетін мемлекеттік экологиялық экспертиза жұмысына табиғатты пайдалану мен қоршаған ортаны қорғауға қатысатын министрліктер, ведомствалар, басқа да орталық және жергілікті атқарушы органдар тартылуы мүмкін. Сонымен қатар, бұл процесске ғылыми мекемелер мен олармен құрылатын экологиялық-сарапшы органдар тартылады.
Экологиялық экспертиза субъектілері - экологиялық экспертизаға жататын құжаттамаға тапсырыс берушілер болып табылады.
Экологиялық экспертиза қорытындыларын әзiрлеу кезiнде мынадай кемшiлiктер жiберiлген жағдайда:
1) экологиялық экспертиза жүргiзу рәсiмi бұзылғанда;
2) экология нормалары мен ережелерi, экологиялық қауiпсiздiк, қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды тиiмдi пайдалану және молықтыру талаптары орындалмағанда немесе бұрмаланғанда;
3) азаматтардың өмiрi мен денсаулығына жайлы қоршаған орта жөнiндегi құқықтары, халықтың басқа да экологиялық құқықтары мен мүдделерi, экологиялық экспертиза процесiне қатысушылардың құқықтары бұзылғанда;
4) экологиялық экспертизаға қатысушы тараптардың құқықтары бұзылған өзге де жағдайларда олар жарамсыз деп танылуы мүмкiн.
Экологиялық экспертиза органы өзi қабылдайтын шешiмдер үшiн Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген заңдарында белгiленген тәртiппен жауап бередi.
Экологиялық экспертиза саласындағы халықаралық ынтымақтастық тиiстi шарттар негiзiнде адамның экологиялық қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету, қоршаған ортаны қорғау және табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану мақсатында жүзеге асырылады.
Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарда Қазақстан Республикасының экологиялық экспертиза туралы заңдарындағыдан өзгеше ережелер белгiленсе, халықаралық шарттың ережелерi қолданылады.
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң немесе қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқарушы органның бастамасы бойынша халықаралық экологиялық экспертизалар жүргiзiлуi мүмкiн.
Мемлекеттiк экологиялық экспертиза - қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқарушы орган, оның жергiлiктi жерлердегi бөлiмшелерiнiң және өз құзыретi шегiнде облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергiлiктi атқарушы органдарының экспертиза қызметiнiң түрi. Ол мiндеттi сипатта болады және табиғат пайдалану мен қоршаған ортаға және халықтың денсаулығына әсер ету бөлiгiнде құқықтық, ұйымдастырушылық және шаруашылық шешiмдер қабылдаудың алдында жасалуға тиiс. Мемлекеттiк экологиялық экспертизаның оң қорытындысы болмайынша жобаны iске асыруға тыйым салынады.
Қоғамдық экологиялық экспертиза - кез келген қызмет түрiне экологиялық баға беру үшiн халықтың жекелеген топтарының, қоғамдық бiрлестiктер мен ғылыми ұйымдардың бастамасымен құрылатын экспертиза комиссиялары ерiктi негiзде жүзеге асыратын қызмет түрi. Ол сол объектiлерге жүргiзiлетiн мемлекеттiк экологиялық экспертизаға қарамастан жүзеге асырылуы мүмкiн [20].
Мемлекеттік экологиялық бақылау бөлімі:
Өз құзыреті шегінде мемлекеттік органдармен қарым-қатынаста болады, табиғат пайдаланушылардың табиғи ресурстарды іске асыру мен пайдалану, қорғау мемлекеттік экологиялық бақылау бөлімі іске асырады; экологиялық заңнама нормаларын бұзу сұрақтары бойынша заңды тұлғалардың сұраныстарын қарастыру.
Мемлекеттік экологиялық бақылау мемлекеттік ұйымдармен, ОС қорғаныс функцияларымен табиғатты пайдалануды басқарумен жүзеге асырылады және оған кіреді:
- ОС жағдайын және табиғи ресурстарды (ТР) оларға антропагенді көздердің ықпалын қадағалау;
- берілген объекітінің қадағалау жағдайын бағалау;
- олардың өзгерістерін болжау.
Қазіргі күнде Қазақстанда бірнеше автономиялық ведомстволық жүйелер және қызметтер бар, олар қоршаған ортаның жағдайын және табиғи ресурстарды қадағалауды жүзеге асырады, сонымен қатар соңғы берілген мәліметтерді өңдейді және зерттейді. Оларға жатады:
- су, жер, ауа, атмосферасы, биологиялық ресурстар және ООПТ бойынша МООС КР мемлекеттік бақылауға бағынады, мемлекеттік экологиялық сараптау және РГП "Казгидромет" қызметімен бекітілген;
- ауылшаруашылық министрлігінің орман және аң аулау комитеті, су ресурстар бойынша комитеті;
- жер ресурстары басқару бойынша мемлекеттік мекеме;
- денсаулық сақтау министрлігінің санитарлық - эпидемологиялық қызметі;
- энергетика және минералды ресурстар министрлігінің қоймаларды қорғау комитеті;
- төтенше жағдайлар бойынша мекемелер;
Ақпараттық көздеріне сәйкес қоршаған орта және табиғи ресурстар және жүйелік ақпараттық блоктарға бөлінген - атмосфералық ауа, үстірттік сулар, жер асты сулары, жер ресурстары, дамылдаушы өсімдігі, орман, балыө және аң аулау ресурстары [15].
Лабораториялық-аналитикалық бақылау бөлімі:
Бөлім өз міндеттерін Департаменттің басқа бөлімдерімен бірге орындайды. Бұл бөлімнің қызметі су, ауа, топырақ ластануына аналитикалық бақылау өткізуіне бағытталған.
Мемлекеттік Экологиялық бақылау мемлекеттік ұйымдармен, ОС қорғаныс функцияларымен табиғатты пайдалануды басқарумен жүзеге асырылады және оған кіреді:
- ОС жағдайын және табиғи ресурстарды (ТР) оларға антропагенді көздердің ықпалын қадағалау;
- берілген объекітінің қадағалау жағдайын бағалау;
- олардың өзгерістерін болжау.
Қазіргі күнде Қазақстанда бірнеше автономиялық ведомстволық жүйелер және қызметтер бар, олар қоршаған ортаның жағдайын және табиғи ресурстарды қадағалауды жүзеге асырады, сонымен қатар соңғы берілген мәліметтерді өңдейді және зерттейді. Оларға жатады:
- су, жер, ауа, атмосферасы, биологиялық ресурстар және ООПТ бойынша МООС КР мемлекеттік бақылауға бағынады, мемлекеттік экологиялық сараптау және РГП "Казгидромет" қызметімен бекітілген;
- ауылшаруашылық министрлігінің орман және аң аулау комитеті, су ресурстар бойынша комитеті;
- жер ресурстары басқару бойынша мемлекеттік мекеме;
- денсаулық сақтау министрлігінің санитарлық - эпидемологиялық қызметі;
- энергетика және минералды ресурстар министрлігінің қоймаларды қорғау комитеті;
- төтенше жағдайлар бойынша мекемелер;
Ақпараттық көздеріне сәйкес қоршаған орта және табиғи ресурстар және жүйелік ақпараттық блоктарға бөлінген - атмосфералық ауа, үстірттік сулар, жер асты сулары, жер ресурстары, дамылдаушы өсімдігі, орман, балыө және аң аулау ресурстары [19].
3 Нұр-Сұлтан қаласы бойынша Экология департаменті РММ жүргізген іс шаралар.
3.1 Нұр Сұлтан қаласы Президент саябағында ағаш отырғызу іс шарасы.
Бүгінгі күнгі сурет, ертеңгі күнгі тарих!
15.05.2021жыл Нұр Сұлтан қаласы Президент саябағында, РҚБ Байтақ Болашақ ЭкоАльянсы Нұр Сұлтан қалалық филиалының ұйымдастырумен, ағаш отырғызу іс шарасын өткізілді. Бізге қолдау білдірген барша табиғат жанашырларына алғысымыз шексіз! Нақтылай айтар болсақ; Алматы аудандық әкімдігіне, АҚ: Астана-Зеленстрой мекемесіне, АҚ ҰК Kazakh Tourism ұжымына, Strong mothers NS қоғамдық қоры-(Көп балалы аналарға),Commune bonum қоғамдық қорының төрағасы Сарбассова Гүлнар ханымға жәнеде ерікті Қала тұрғындары мен Отбасымен келген азаматтарға рақметімізді айтамыз!
Ағаш тамырымен мықты, Адам достарымен мықты -дегендей, бізді қолдар қолдаушыларымыз көбейіп, Қаламыздың гүлденуіне өз үлесімізді қоса берейік! [5].
1-сурет - Нұр Сұлтан қаласы Президент саябағында ағаш отырғызу
3.2 Бірге - таза Қазақстан Дүниежүзілік акциясы
2021 жылғы 18 қыркүйекте еліміздің барлық өңірлерінде World CleanUp Day 2021 Дүниежүзілік акциясы өтті.
Бұл акцияның мақсаты-табиғатымыздың ластану проблемасына назар аудару және экологиялық мәдениетті қалыптастыру.
Нұр-Сұлтан қаласында акция өткізілген алаңдардың бірі "Сарыарқа"ауданындағы Сарыбұлақ өзенінің жағалауы анықталды.
2021 жылдың 18 қыркүйегінде Нұр-Сұлтан қаласы бойынша Экология департаментінің қызметкерлері "World CleanUp Day" 2021 - "Бірге - таза Қазақстан" Дүниежүзілік акциясына қатысты.
ҚР Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі ұйымдастырған шараға 298 мыңнан астам адам қатысты. Жиналған қоқыс көлемі 11 мың тоннадан асты. 23 мың гектар аумақ жиналып, 16 мыңға жуық ағаш отырғызылды.
Бірге - taza Qazaqstan республикалық акциясы аясында 16 сәуір мен 16 мамыр аралығында елордада экологиялық айлық өтуде. Қалада жалпықалалық және коммуналдық сенбіліктер, ағаш отырғызу жоспарланған, деп хабарлайды елорда әкімдігінің ресми сайты.
Экологиялық айлық аясында қаланы санитарлық тазалау, нөсер және арық кәріз желілерін тазалау, көшелерді, тротуарларды және орамішілік аумақтарды тазалау, саябақтар мен скверлердегі жасыл желектерді күту бойынша маусымдық агротехникалық жұмыстар, ұйымдастыру шаралары. алаңдар, көгалдар мен гүлзарлар, рұқсат етілмеген полигондар мен ластанған учаскелерді жою.
Биыл бүкіл ел бойынша тазалау үшін мыңнан астам орын анықталды. Нұр-Сұлтан қаласындағы негізгі алаң Алматы ауданындағы Нұра-Есіл каналының бойындағы учаске болды.
Сондай-ақ келесі сенбіде, 23 сәуірде елордада жалпықалалық қоғамдық жұмыс күні өтіп, жаппай ағаш отырғызылады. Қысқы кезеңнен кейін қала аумағын қоқыстан тазарту, демалыс орындарын, саябақтарды, скверлерді, аулаларды, сондай-ақ сауда, қоғамдық тамақтандыру және басқа да ұйымдарға іргелес аумақтарды тазалау жоспарлануда.
Алматы oблысының тұрғындaры Қoшқарбаев дaңғылы, Мoмышұлы, Жүргeнов көшeлері бойындaғы аумaқтaрға, Еcіл өзeнінің бoйындағы cаябаққа жәнe Қуaнышбaeв aтындaғы Мeмлeкeттік aкадeмиялық қaзaқ музыкaлық-драма тeатры aумағындaғы көшeттeрді oтырғызyғa қaтысa aлaды.
World CleanUp Day Бүкіләлемдік акциясы қоқысты жинауға ғана емес, оны сұрыптап, қайта өңдеуге де бағытталған. Сұрыпталған қоқыстардан биылғы жылы қайта өңдеуге шыны, пластик, резеңке, қағаз, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
С.Сейфуллин атындағы Қазақагротехникалық университеті КеАҚ
Ж.А. Пшенбай
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Нұр-Сұлтан қаласы бойынша экология департаментінің қаладағы өткізетін экологиялық іс-шаралардың саны мен сапасы
5В060800 - Экология мамандығы
Нұр-Сұлтан, 2022
Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі
С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық Университеті КеАҚ
Қорғауға жіберілді
Экология кафедрасының меңгерушісі
_________________ Г.К. Сатыбалдиева
_______________ 2022 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Нұр-Сұлтан қаласы бойынша экология департаментінің қаладағы өткізетін экологиялық іс-шаралардың саны мен сапасы
5В060800 - Экология мамандығы
Орындаған: Ж.А. Пшенбай
Ғылыми жетекшісі
б.ғ.к., доцент: К.К. Шупшибаев
Нұp-Cұлтaн, 2022
Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі
С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық Университеті КеАҚ
Бекітемін
Экология кафедрасының меңгерушісі
_________________ Г.К. Сатыбалдиева
_______________2022 ж.
Тапсырма
Дипломдық жобаны орындау бойынша
Студент: Пшенбай Жанна Амангелдіқызы
Тақырыбы Нұр-Сұлтан қаласы бойынша экология департаментінің қаладағы өткізетін экологиялық іс-шаралардың саны мен сапасы ____________ ____________№ _____
Аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі ____________ 2022 ж.
Дипломдық жобаның өзектілігі, негізгі міндеттері: Нұр-Сұлтан қаласы бойынша экология департаментінің қаладағы өткізетін экологиялық іс-шаралардың саны мен сапасы анықтау
Дипломдық жобаның мақсатын орындау барысында мынадай міндеттер қойылды:
- экологиялық іс-шаралардың маңызы;
- Нұр-Сұлтан қаласы бойынша экология департаментінің қаладағы өткізетін экологиялық іс-шаралардың санының анықтау;
- Нұр-Сұлтан қаласы бойынша экология департаментінің қаладағы өткізетін экологиялық іс-шаралардың сапасын анықтау.
Жұмыстың таралуы бойынша кеңесшілер
Тарау
Кеңесші
Бақылау
мерзім
қолы
Кіріспе
Шупшибаев К.К.
Әдебиеттік шолу
Шупшибаев К.К.
1 бөлім. Әдебетке шолу
Шупшибаев К.К.
2 бөлім. ???
Шупшибаев К.К.
3 бөлім. ???
Шупшибаев К.К.
Қорытынды
Шупшибаев К.К.
Пайдаланылған әдебиеттер
Шупшибаев К.К.
Норма бақылау
Дюсенова Г.Б.
Тапсырма берілген күн
_________________________
Жұмыс жетекшісі қауымдастырылған б.ғ.к., доцент Шупшибаев К.К.
Тапсырманы орындауға қабылдаған студент Пшенбай Жанна Амангелдіқызы
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Дипломдық жобада келесі нормативтік құжаттарға сілтеме жасалынған.
Ақпарат көздері ретінде аналитикалық жарияланымдар және басқа да ашық ақпарат көздері пайдаланылды. DAMU RG Зерттеу тобы ЖШС-ң арнайы сауалы бойынша ведомстволық органдардан Қазақстан Республикасындағы қатты тұрмыстық қалдықтар нарығының дамуы бойынша негізгі деректер, сонымен қатар осы саланы ары қарай талдау және бағалау үшін қосымша ақпарат алынды.
Ақпарат көздері:
:: ҚР Ұлттық экономика министрлігінің Статистика жөніндегі комитеттіңжарияланымдары;
::ҚР Қаржы министрлігінің Кедендік бақылау комитетінің статистикалықдеректері;
:: аранайы сауалдар бойынша алынған статистикалық деректер;
:: арнайы басылымдарда, БАҚ-да және Интернетте жайғастырылғанақпараттық, аналитикалық және сараптамалық материалдар;
:: салалық қауымдастықтардың ресми пресс-релиздері және аналитикалықматериалдары және т.б.
НЕГІЗГІ ТҮСІНІКТЕМЕЛЕР МЕН АНЫҚТАМАЛАР
Қоршаған орта - тіршілік ортаны қоршайтын және олардың тіршілік ортасын жанама немесе тікелей әсер ететіндер.
Шығарындылар - қоршаған ортаға кез келген ластаушы заттардың кысқа мерзімде немесе белгілі бір уақыт аралығында шығуы.
Глобалдық ластану - жалпы биосфераның табиғи физика-химиялық, биологиялық көрсеткіштерін бұзатын ластану планетамыздың бетінің кез келген нүктесінде кездеседі.
Экологиялық мониторинг - қоршаған орта жағдайын бағалау, бақылыу, талдау жүргізу жүйесі.
Қоршаған ортаға әсерін бағалау - шаруашылық және басқада қызыметтердің қоршаған ортаға, адам денсаулығына көңіл бөлінетін, ҚР экологиялық заңнамасының талаптары ескерілетін, қолайсыз зардаптарды болдырмайтын, қоршаған ортаны сауықтыру жөніндегі іс-шаралар әзірленетін рәсім.
Қоғамдық экология - адамзат пен биосфераның өзара байланысын зерттейтін, биоқоғамның ұйымдастырылуының, қызымет етуімен дамуының іргелі заңдылықтарын ашатын, ішкі қарама-қайшылықты табиғат қоғам жүйесін зерттейтін биоәлеуметтік ғылым.
Экологиялық проблема - қоршаған ортаның бұзылуына әкеліп соқтыратын мәселе, мысалы, адам мен табиғаттың өзара әрекетіне байланысты, адамның қоршаған ортаға әсеріне байланысты.
Қоршаған ортаның сапасы - физикалық, химиялық, биологиялық және басқа да көрсеткіштермен және олардың жиынтығмен сипатталатын қоршаған ортаның жай-күйі.
Сұйық тұрмыстық қалдықтар - ластанған су, соның ішінде, орталықтандырылмаған кәріз жүйелерінде адам әрекеті процесінде жинақталған қалдық.
Экологиялық құқық - қоғам мен табиғаттың өзара әрекеттесуі салдарының қоғамдық қатынастарды реттейтін құқық нормаларының жиынтығы болып табылатын арнайы білімді кешен.
Қышқыл жаңбыр - метеорологиялық жаyын-шашынның барлық түрлері - қар, жаңбыр, бұршақ, тұман, қар - ауаның қышқыл оксидтерімен, әдетте күкірт оксидтерімен және азот оксидтерімен ластануынан жауын-шашынның рН мәнінің төмендеyі байқалады.
Қалдықтарды бөлек жинау - қалдықтардың шығу тегі мен қайта өңдеуге немесе қайта пайдалануға жарамдылығын ескере отырып жинау және сұрыптау тәжірибесі.
Қатты тұрмыстық қалдық - тұтынушылық қасиеттерін жоғалтқан заттар немесе тауарлар, тұтыну қалдықтарының үлкен бөлігі. ҚTҚ сонымен қатар (биологиялық) қалдықтар және тиісті тұрмыстық қалдықтар (жасанды немесе табиғи шыққан биологиялық емес қатты қалдықтар) болып бөлінеді.
Атмосфералық аyаның ластануы - атмосфералық ауаның азот диоксиді, көміртегі тотығы, күкірт диоксиді, формальдегид, күкіртсутек, қалқымалы заттар, фенол, аммиак сияқты ластаушы заттармен жоғары және өте жоғары дәрежеде ластануы .
Экологиялық экспертиза субъектілері - экологиялық экспертизаға жататын құжаттамаға тапсырыс берушілер болып табылады.
1.
Қысқартулар және шартты белгілер
ЛЗ - Ластаушы зат
ҚОӘБ - Қоршаған ортаға әсерді бағалау
ҚОҚ - Қоршаған ортаны қорғау
ТР -табиғи ресурстарды
ШРК - шекті рұқсат етілген концентрация
ҚР ЭК - Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі
ҚМЖ- Қолайсыз метеожағдайлар
СҚА-санитариялық-қорғаныш аймақтар
ҚТҚ- Қатты тұрмыстық қалдық
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
10
1.Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
12
1.1 Нұр-Сұлтан қаласы бойынша экология департаментіне сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
12
1.2 Нұр-Сұлтан қаласының экологиялық жағдайы ... ... ... ... ... ..
13
2. НҰР-CҰЛТАН ҚАЛАСЫ БОЙЫНША ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ДЕПАРТАМЕНТІ РММ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
17
2.1 Нұр-Сұлтан қаласы бойынша экологиялық департаменттің бөлімдері туралы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
17
3. Нұр-Сұлтан қаласы бойынша Экология департаменті РММ жүргізген іс шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
24
3.1 Нұр Сұлтан қаласы Президент саябағында ағаш отырғызу іс шарасы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
24
3.2 Бірге - таза Қазақстан Дүниежүзілік акциясы ... ... ... ... ... .
25
3.3. Нұр-Сұлтан қаласы бойынша қалдықтарды жинау, тасымалдау, қайта өңдеу және кәдеге жарату ... ... ... ... ... ... ... . ...
27
3.4 "Ағаш отырғыз" экологиялық iс-шарасы ... ... ... ... ... ... .. .
29
4. Нұр-Сұлтан қаласы тұрғындарының өтініші бойынша Экология департаменті РММ жүргізген мониторингтер мен рейдттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
31
4.1 Өндіріс және тұтыну қалдықтарын рұқсатсыз тастаған жерлерді анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
31
4.2 Есіл өзенінің саласына ағызылған сарқынды суларға мониториг ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
32
4.3 Рұқсат етілмеген қоқыс үйінділері бойынша рейдтер ... ... ... .
35
4.4 Нұр-сұлтан қаласында ауа ластануының қолайсыз метеорологиялық жағдайлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
38
4.5 Нұр-Сұлтан қаласы бойынша Экология департаменті РММ су объектілеріне жүргізілген маниторинг ... ... ... ... ... ... ...
41
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
49
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Адам әр кездеде табиғатпен тығыз байланыста өмір сүреді, оның байлықтарын пайдаланады және өз қызыметі арқылы табиғатқа әсер етеді. Адамның табиғатқа әсері зиянда салдар тудыруы мүмкін. Мемілекет әрқашанда табиғи ортаны осындай зиянды әрекеттерден қорғау үшін белгілі бір құқықтық ережелер шығарады. Табиғи ортаны адамның зиянды әрекеттерінен қорғауға бағытталған нормалардың жиынтығы экологиялық құқық деп аталады.
Қазірі кезде экология мәселелеріне көбірек көңіл бөліне бастады. Атап айтқанда, жануарларға қатысты зорлық-зомбылық пен ағаштарды заңсыз кесудің соңғы резонанстық оқиғалары көпшіліктің алаңдаушылығына әкелді.
Жануарлар мен қоршаған ортаны қорғау жөніндегі уәкілетті ведомство көптеген шаралар ұйымдастырып жатыр. Солардың бірі:
Жаңа Экокодекс.
Ол жеті негізгі принциптен тұрады, олардың негізгісі "ластаушы төлейді және түзетеді". Заң жобасына енгізілген өзгерістер халықтың өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін іс-әрекеттерді дереу болдырмау үшін алдын ала ескертусіз тексерулер жүргізуге, сондай-ақ қауіпті қалдықтарды қайта өңдеу, кәдеге жарату және жою жөніндегі қызметті жүзеге асыру тәртібін бақылауға мүмкіндік береді. Экокодекске сәйкес ірі кәсіпорындар ең озық қолжетімді технологияларды енгізетін болады. Заң жобасындағы өзгерістер экологиялық төлемдердің 100 пайызын табиғатты қорғау шараларына бағыттауға мүмкіндік береді. Қалдықтар мәселесі де әлеуметтік маңызды. Сондықтан қоқыс шығаратын көліктерге GPS сенсорларын міндетті түрде орнату жаңа Экокодекстің тағы бір орны болып табылады.
Ағаштарды кесуге қарсы.
Ағаштарды заңсыз кесу де маңызды мәселе болып қала бермек. Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша ағаштарды заңсыз кескені үшін жаза қатаңдатылды. Мәселен, жасыл желектердің жойылғаны үшін залал 10 есе мөлшерде, ал Қызыл кітапқа енгізілген ағаштарды заңсыз кескен жағдайда өтемдік отырғызу 30 есе мөлшерде толтырылатын болады. Министрлік сондай-ақ өсімдіктер әлемі туралы заң жобасын әзірледі. Бұл сирек кездесетін және Құрып кету қаупі бар өсімдіктерді сақтау мәселелерін реттеуге мүмкіндік береді.
Жануарларды қорғау.
ҚР экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі "жануарларға жауапкершілікпен қарау туралы" заң жобасын қарау шеңберінде қорытынды дайындап, Үкімет отырысының қарауына шығарды. Заң жобасы жұртшылықпен бірлесіп жануарларды қорғау саласында әзірленген жануарларға жауапкершілікпен қараудың негізгі нормаларын қамтиды, заң жобасы Парламент Мәжілісінің қарауына енгізілетін болады, Заң жобасының ережелерін жұртшылықтың міндетті түрде қатысуымен қарау жөніндегі бірлескен жұмыс жалғасады.
Осылайша, Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министірлігі аталған заң жобаларын қабылдаған соң қабылданған барлық нормаларды толықтай іс жүзінде іске асуына қоғамдық бақылауды күшейтіп, тұрақты негізде мониторингтер жүргізілетін болады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты:
Нұр-Сұлтан қаласы бойынша экология департаментінің қаладағы өткізетін экологиялық іс-шаралардың саны мен сапасы анықтау
Дипломдық жобаның міндеттері:
1. Экологиялық іс-шаралардың маңызы.
2. Нұр-Сұлтан қаласы бойынша экология департаментінің қаладағы өткізетін экологиялық іс-шаралардың санының анықтау.
3. Нұр-Сұлтан қаласы бойынша экология департаментінің қаладағы өткізетін экологиялық іс-шаралардың сапасын анықтау.
1 Негізгі бөлім
1.1 Нұр-Сұлтан қаласы бойынша экология департаментіне сипаттама
Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі қоршаған ортаны қорғау, жасыл экономиканы дамыту, қалдықтармен жұмыс істеу (коммуналдық, медициналық және радиоактивті қалдықтарды қоспағанда), табиғат ресурстарын қорғау, олардың ұтымды пайдаланылуын бақылау және қадағалау, жер қойнауын мемлекеттік геологиялық зерделеу, минералдық-шикізат базасын өндіру, су қорын пайдалану және қорғау, сумен жабдықтау, су бұру, орман шаруашылығы, жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласында басқару процесін үйлестіру, мемлекеттік саясатты қалыптастыру және іске асыру саласын басқаруды жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының мемлекеттік атқарушы органы болып табылады [1].
1.2 Нұр-Сұлтан қаласының экологиялық жағдайы
Сумен жабдықтау және су тарту. Сапалы сумен қамтамасыз ету және ағынды суларды уақтылы тарту мен тазарту мәселесі елорда үшін өзекті болып табылады. Сумен жабдықтау желілерінің ұзындығы 1332 км, су тарту желілерінің ұзындығы - 814 км. Сумен жабдықтау жүйелерінің тозуының орташа дәрежесі - 44%, су тарту жүйелері-40%. Орталықтандырылған сумен жабдықтауға халықтың 99,8%-ы қол жеткізе алады,оның ішінде 5,3%-ы су тарату колонкалары арқылы ауыз суды пайдаланады. Орталықтандырылмаған сумен жабдықтау (ұңғымалар, құдықтар) халықтың 0,2% (немесе 1286 адам) пайдаланады. Барлығы 216 колонка, оларды жою жоспары бар, 2020 жылға қарай 110 колонка жойылады. Халықтың 92%-ы орталықтандырылған су тартумен қамтамасыз етілген. Қоршаған ортаның жай-күйі. 2017 жылы стационарлық бақылау желісінің деректері бойынша Астана қаласының атмосфералық ауасының ластану деңгейі жоғары болып бағаланды. ИЗА 6 (көтеріңкі деңгей) құрайды. СИ = 9 (жоғары деңгей), НП = 27% (жоғары деңгей). Қалқыма бөлшектердің орташа шоғырлануы (шаң) 2,0 ШРКс.с. құрады, азот диоксиді-1,9 ШРКс.с., қалған ластаушы заттардың шоғырлануы ШРК-дан аспады. Қалқыма бөлшектердің (шаң) максималды бір жолғы концентрациясы 8,8 ШРКм.р., қалқыма бөлшектер РМ2,5 - 4,1 ШРКм.р., өалқыма бөлшектер РМ10 - 2,6 ШРКм.р., күкірт диоксиді - 1,9 ШРКм.р., көміртегі оксиді - 2,0 ШРКм.р., азот диоксиді - 8,7 ШРКм.р, фторлы сутегі - 5,1 ШРКм.р. құрады, басқа ластаушы заттардың концентрациясы ШРК-дан аспады. Атмосфералық ауаның жоғары ластану және экстремалды жоғары ластану жағдайлары анықталған жоқ. Астана қаласында ауаның ластануына эпизодтық бақылау 8 нүктеде жүргізілді. ЭКСПО ауданында бақылау нүктесінде көміртек оксидінің ең жоғары концентрациясы 1,1 ШРКм.р. құрады, бақылау деректері бойынша қалған ластаушы заттардың шоғырлануы рұқсат етілген норма шегінде болды. Атмосфералық ауаның ластану деңгейі 2016 жылмен салыстырғанда "жоғары" - дан "көтеріңкіге" төмендеді202 . 2018 жылы стационарлық бақылау желісінің деректері бойынша атмосфералық ауаның ластану деңгейі жоғары деп бағаланды, ол ИЗА = 7 (жоғары деңгей) мәнімен анықталды. Ci = 17 (өте жоғары деңгей 10). 2018 жылдың 23 қаңтарында № 1 автоматты пост деректері бойынша 1 ВЗ жағдайы тіркелді (фторлы сутегі бойынша 17,2 ШРК). 2018 жылғы 23 мамырда № 2 автоматты пост деректері бойынша 1 ВЗ жағдайы тіркелді (қалқыма бөлшектер (шаң) бойынша 12,6 ШРК) . Қалқыма бөлшектердің (шаң) орташа айлық концентрациясы 2,7 ШРКс.с. құрады, азот диоксиді - 2,3 ШРКс.с., қалған ластаушы заттардың шоғырлануы ШРК-дан аспады. Фторлы сутегінің максималды бір жолғы концентрациясы 17,15 ШРКм.р., қалқыма бөлшектер (шаң) - 12,6 ШРКм.р., азот диоксиді - 8,40 ШРКм.р., қалқыма бөлшектер РМ2,5 - 5,50 ШРКм.р., қалқыма 202 2017 жылғы Қазақстан Республикасындағы қоршаған ортаның жай-күйі туралы ақпараттық бюллетень. 336 бөлшектер РМ10 - 3,26 ШРКм.р., көміртегі оксиді - 2,58 ШРКм.р., күкірт диоксиді - 2,31 ШРКм.р., азот оксиді - 1,65 ШРКм.р. құрады203 2013 - 2017 жылдар аралығында Астана қаласы бойынша жалпы өңірлік өнім (ЖӨӨ) 1,6 есеге өсті. Осы кезеңде атмосфералық ауаның ластану индексі белгіленген деңгейден аспады, яғни 5 бірлікті және 2017 жылы 4,95 бірлікті құрады. Ластану көздері бойынша ластаушы заттар шығарындыларының көлемдеріне жыл сайынғы мониторинг тек стационарлық көздер бойынша жүргізіледі. Автокөліктен және жеке тұрғын үйлерден шығарылу көлемі есептелмейді және олар бойынша статистикалық деректер жиналмайды. Атмосфералық ауадағы ингредиенттерді жанама талдау ластанудың жоғары деңгейі автожолдардың қалалық көлікпен жүктелуімен және өнеркәсіп кәсіпорындарынан эмиссиялардың таралуымен байланысты екенін көрсетеді. 2018 жылы елорданың атмосфералық ауасын ластаудың негізгі көздері стационарлық (41,2%), сондай-ақ ластанудың жылжымалы көздері (54,2%) болып табылады, олардың жалпы үлесіне ластаушы заттардың жалпы шығарындылары көлемінің 95,4% келеді. Тұрақты көздерден атмосфераға шығарылған ластаушы заттар көлемінің серпіні атмосфераға шығарындылардың 2013 жылғы 60,5 мың тоннадан 2017 жылы 59,2 мың тоннаға дейін азайғанын көрсетеді. Қалада парниктік газдар шығарындыларының ең ірі көзі қолданыстағы ЖЭО-1 және ЖЭО2 болып табылады, олардың үлесіне шығарындылардың 60%-дан астамы келеді. Жеке сектор жағатын отын үлесіне 5 - 6% келеді. Қаланың әуе бассейнінің жай-күйін сауықтыру және халықтың өмір сүруіне қолайлы жағдайларды қамтамасыз ету үшін 2018 жылы қалада ЖЭО-1, 2 және 3 су жылыту қазандықтарын, қазандықтарды, өнеркәсіптік кәсіпорындарды, коммуналдық инфрақұрылым объектілерін табиғи газға көшіруді көздейтін газдандыру бойынша 5 жылдық бағдарлама қабылданды. ҚР-ның "жасыл экономикаға" көшуі жөніндегі тұжырымдаманы іске асыру аясында көлік секторында "Нұр-Сұлтан қаласының 2018 - 2020 жылдарға арналған қоршаған ортаны сауықтыру жөніндегі кешенді іс-шаралар жоспары" бекітілді. Коммуналдық кәсіпорындардың 854 автокөлік құралы газға ауыстырылды,Еуро-5 және Еуро-6 класты 738 автобус сатып алынды, жеке такси парктерін газ моторлы отынға ауыстыру бойынша жұмыстар жүргізілуде, оның 161-і газға ауыстырылды, қалған 339-і 2018 жылдың соңына дейін ауыстырылады. Сонымен қатар, тағы да 158 ЭкоТакси жұмыс істейді. Барлық газбаллонды жабдық заңды және жеке тұлғалардың 16 мыңнан астам автокөлік құралдарына орнатылды; Экологиялық таза көлік түрі үшін инфрақұрылымды кеңейту мақсатында "Астана қаласындағы велосипед көлігі мен инфрақұрылымының бірінші кезегі (1-кезең)" (ұзындығы 44 км) объектісі бойынша ЖСҚ әзірленді, "Нұр-сұлтан қаласындағы велосипед көлігі мен инфрақұрылымының екінші кезегі (1-кезең)"объектісі бойынша ЖСҚ әзірлеу басталды. Сонымен қатар, Нұр-Сұлтан қаласында электромобильдер енгізіле бастады, қазірдің өзінде 50 электр зарядталатын станция орнатылды. 2018 жылы Астананың бір тұрғынына есептегенде жасыл желектер алаңы 2017 жылдың деңгейімен салыстырғанда 5,3% - ға өсті (2017 жылы 15,2 м2 адамнан 2018 жылы 16,0 м2 адамға дейін), бұл елордада жыл сайын отырғызылатын ағаштар мен бұталар санының тұрақты өсуіне, сондай-ақ жаңа саябақтар мен гүлзарлар салуға байланысты. Елордаға эстетикалық түр беру, қала тұрғындарының өмір сүруі үшін экологиялық қолайлы жағдай жасау, бұзылған авариялық-тозған үйлердің жанындағы жеке үйлердің жанында отбасылық бос уақытын өткізу мәселелерін шешу үшін келесі нысандардың құрылысы аяқталды: - Республика даңғылы мен Ы.Дүкенұлы көшесінің қиылысындағы сквер - 0,28 га; - Біржан Сал көшесіндегі №5 үй ауданындағы сквер - 0,27 га; - Сарыарқа даңғылы, №27 үй ауданындағы сквер - 0,23 га; - Пушкин көшесіндегі сквер, №15Б үй ауданында - 0,26 га; 203 2018 жылғы Қазақстан Республикасындағы қоршаған ортаның жай-күйі туралы ақпараттық бюллетень. 337 - "№1 қалалық аурухана" объектісіндегі сквер, Рақымжан Қошқарбаев көшесі, 66 - 3,17 га; - Кенесары көшесіндегі бульвар, Егемен Қазақстан газеті көшесінен Б. Бейсекбаев көшесіне дейінгі учаскеде - 0,45 га; - Абай даңғылы бойындағы бульвар, Сембинов көшесінен Егемен Қазақстан газеті көшесіне дейінгі учаскеде - 1,19 га; Бұл нысандардың жалпы аумағы 5,85 га құрайды және жобаға сәйкес, толығымен абаттандырылған, көгалдандырылған, жарықтандыру, спорттық және балалар ойын алаңдары, МАФ-тар орнатылды. Судың ластануының кешенді индексі (КИЗВ) 2016 жылғы 2,86 бірліктен 2018 жылғы ұқсас кезеңде 2,65 бірлікке дейін төмендеді. .Қарастырылып отырған кезеңде КИЗВ 3 бірліктен аспады, бұл - "Қазгидромет" РМК градациясы бойынша "судың орташа ластану деңгейі" сыныбына сәйкес келеді. [2-7].
Қатты тұрмыстық қалдықтар. Нұр-Сұлтан қаласындағы қалдықтарды басқару жүйесі полигонда қалдықтарды жинауды, тасымалдауды, қайта өңдеуді, кәдеге жаратуды және көмуді қамтиды. Күн сайын қала аумағынан 1000 - 1200 тонна қалдық шығарылады. Қала әкімдігі ұсынған мәліметтерге сәйкес, 2018 жылы 307,6 мың тонна ҚТҚ құрылды, оның 12,25%-ы қайта өңделді. 2017 жылы құрылған ҚТҚ көлемі 345,4 мың тоннаны құрады, оның 8,33%-ы қайта өңделді[12].
ҚТҚ-тың химиялық құрамы. ҚТҚ өңдеу процесінде алынатын органикалық тыңайтқыштың немесе биоотынның сапасы бастапқы ҚТҚ-тың химиялық құрамына байланысты (1-кесте).
1-кесте
Көрсеткіш
Климаттық аймақтар үшін өзгеру шегі
Орталық
Оңтүстік
Солтүстік
Органикалық заттар
56-72
57-81
55-60
Күл
27-44
20-44
40-45
Жалпы азот
0.9-1.8
1.2-1.5
1.2-1.4
Кальцый
2-3
4-5.6
2.3-4.9
Көміртек
30-34
28-40
28-31
Жалпы ылғал массасы
40-50
30-70
43-48
Фосфор
0.5-0.8
0.5-1.1
0.5-0.7
Калий
0.4-1
0.8-1
0.5-0.6
2 "НҰР-CҰЛТАН ҚАЛАСЫ БОЙЫНША ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ДЕПАРТАМЕНТІ РММ"
2.1 Нұр-Сұлтан қаласы бойынша экологиялық департаменттің бөлімдері туралы
Экологиялық реттеу бөлімі:
Бөлім өз құзыретіндегі қызметтің негізгі бағыттары: мемлекеттік экологиялық сараптаманы іске асыру, қоршаған орта эмиссияларына рұқсаттама беру немесе керісінше рұқсат бермеу, экологиялық рұқсаттамаларды беру мен мемлекеттік экологиялық сараптама сұрақтары бойынша халық пен заңды тұлғалардың сұраныстарын қарастыру, қоршаған ортаны қорғау бойынша шаралардың жоспарларын орындау бойынша, экологиялық реттеу бөлімі қызметіне қатысты рұқсат берілген және іс жүзіндегі есептер бойынша есеп дайындау[22].
Экологиялық экспертиза және оның түрлері
Экологиялық экспертиза дегеніміз шаруашылық және өзге де қызметтің қоршаған орта сапасының нормативтері мен экологиялық талаптарға сәйкестігінің, осы қызметтің қоршаған ортаға жасауы ықтимал теріс әсерлерінің және оларға байланысты зардаптардың алдын алу мақсатында экспертиза объектісін іске асыруға қол жеткізілетіндігінің анықтамасы.
Экологиялық экспертизаның атқаратын бірнеше қызметтері бар:
біріншіден, табиғат пайдалану мен қоршаған ортаны қорғау үшін мемлекеттік басқаруда көмегін тигізеді.
екіншіден, экологиялық экспертиза қоршаған ортаның сапасын жақсартуға, экологиялық талаптардың сақталуына және де керекті табиғатты қорғау шараларын жүргізудің белгілі бір механизмі ретінде қарастырылады.
үшіншіден, экологиялық экспертиза мемлекет пен азаматтардың экологиялық мүдделері мен құқықтарын қамтамасыз етеді.
Экологиялық экспертизаның мақсаттары:
1) жоспарланып отырған басқарушылық, шаруашылық, инвестициялық және өзге де қызметтi iске асырудың халық денсаулығы мен қоршаған ортаға ықтимал терiс зардаптарын болдырмау;
2) жоспарланып отырған басқарушылық, шаруашылық, инвестициялық және өзге де қызметтi iске асыру туралы шешiм қабылданар алдындағы сатыларда, сондай-ақ оларды салу және iске асыру процесiнде олардың экологиялық талаптарға сәйкес келуiн бағалау;
3) өндiргiш күштердi орналастыру мен дамыту салдарынан экологиялық жай-күйдiң болжамдалып отырған өзгерiстерiне экспертизалық бағалауды қамтамасыз ету болып табылады [32].
Экологиялық экспертизаның мiндеттерi:
1) ықтимал, әлеуметтiк, экономикалық және экологиялық зардаптарға талдау жасауды қоса алғанда, объектiлерде атқарылған қоршаған орта мен халықтың денсаулығына, табиғи ресурстарға жоспарланып отырған басқарушылық, шаруашылық, инвестициялық және өзге де қызметтiң әсер етуiн бағалаудың толымдылығы мен дұрыстығын анықтау;
2) жоспарланып отырған басқарушылық, шаруашылық, инвестициялық және өзге де қызметтiң қоршаған орта мен халықтың денсаулығына әсерiн жан-жақты, ғылыми негiзделген талдау мен бағалауды ұйымдастыру;
3) Қазақстан Республикасының заңдарындағы, Қазақстан Республикасының аумағында қолданылып жүрген стандарттардағы, нормалар мен ережелердегі экологиялық талаптардың экспертиза жасалып отырған құжаттамада сақталуын тексеру;
4) экологиялық экспертиза қорытындыларын әзiрлеу, оларды экспертиза объектiсiн iске асыру туралы шешiм қабылдайтын ұйымдарға беру және мүдделi органдар мен халыққа қажеттi ақпарат беру болып табылады.
Экологиялық экспертиза объектiлерi мыналар болып табылады:
1) табиғат пайдалану мәселелерiне қатысты жоспарлау алдындағы, жобалау алдындағы және жобалау құжаттамасы, шарттар, келiсiм-шарттар, соның iшiнде халықаралық шарттар мен келiсiм-шарттар;
2) Қазақстан Республикасының қабылданбақ болып белгiленiп отырған, қоршаған орта мен халық денсаулығына ықпал жасайтын заң актiлерi мен нормативтiк құқықтық актiлердiң жобалары;
3) шаруашылық қызметтi жүзеге асыру кезiнде табиғат пайдаланушылардың қоршаған ортаны және халық денсаулығын қорғау жөнiндегi талаптарды (экологиялық аудиттi) сақтауын бағалау материалдары;
4) табиғи ресурстарды пайдалану және қоршаған ортаны қорғау саласында лицензиялар мен сертификаттарды алу кезiнде экологиялық негiздеме үшiн табыс етiлетiн құжаттама.
Экологиялық экспертизаның негізгі нысандары - жобалар болып табылады. Жобалау кезінде экологиялық зардаптарға аса үлкен мән беріле қоймайды. Сондықтан жобаны іске асыру нәтижесінде жаңа техника енгізу салдарын мұқият және терең анализдеу, кері әсер етудің потенциалды мүмкіндігінің үлкен шеңберін нақты болжау, көптеген түрлердің арасынан ең оптималды экологиялық зиянсызды таңдау өте маңызды болып табылады. Ешбір құрылыс экологиялық экспертизасыз өткізілмейді. Қазақстан аумағында тұрғызылатын кез келген құрылыс тәуелсіз экологиялық экспертизадан өтуі қажет. Құрылыс бойынша экологиялық экспертизаны өткізудің мақсаты - нысандардың ескі технологияларды қолданып тұрғызылуын болдырмау және қоршаған ортаның потенциалды ластауыштардың туындауы туралы алдын ала ескерту [9].
Кейiннен ерекше құқықтық мәртебе (ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, экологиялық апат аймақтары және басқалар) беру мақсатында аумақтарды кешендi зерттеу материалдары да экологиялық экспертиза объектiлерi болып табылады.
Экологиялық экспертиза субъектiлерi мыналар болып табылады:
1) стратегиялық, трансшекаралық және экологиялық қауiптi объектiлерде мемлекеттiк экологиялық экспертизаны ұйымдастыру және жүргiзу бөлiгiнде - қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқарушы орган және оның жергiлiктi жерлердегi органдары;
2) қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқарушы орган мен оның жергiлiктi жерлердегi аумақтық органдары стратегиялық, трансшекаралық және экологиялық қауiптi объектiлерде мемлекеттiк экологиялық экспертиза жүргiзуге тартатын орталық мемлекеттiк органдар;
3) қоғамдық экологиялық бiрлестiктер, ғылыми мекемелер және олар құратын экологиялық экспертиза органдары;
4) қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқарушы орган мен оның жергiлiктi жерлердегi бөлiмшелерi және облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергiлiктi атқарушы органдары экологиялық экспертиза жүргiзуге тартқан, тиiстi лицензиясы бар жеке және заңды тұлғалар (штаттан тыс сарапшылар).
Экологиялық экспертизаға қатысты маңызды талаптардың бірі - оның тәуелсіздігі, заңдар, нормалар, стандарт пен объективті экологиялық талаптарға сай болуы.
Экологиялық экспертиза кезінде ескерілетін барлық экологиялық талаптар нормативті-құқықтық құжаттар сарапталатын объектінің әрбір сатысына сәйкес келетіндей топталады. Оларға нормативті құжатты зерттеу-дайындау (жоба алды жұмыстар объектінің орналасу орны), жобалау құжаттарындағы негіздемелер, техникаға, сертификатына негіздеме, технологиялар мен материалдарға, рұқсат лицензияларына негіздемелер әр түрлі қызмет түрлеріне келісімдер және т.б.
Экологиялық талаптардың негіздеме құжаттарын дайындауға қажетті құжаттар шаруашылық және басқа қызметтердің экологиялық негіздемелері нұсқауына келтірілген (ҚР-дағы жоба алды және жобалауда мемлекеттік экологиялық сараптау жұмыстарын жүргізу нұсқауы, 21.02.1997, Алматы).
Экологиялық экспертизаны өткізуде субъектілердің кең шеңбері қатысады. Заңға сәйкес, мемлекеттік экологиялық экспертиза қоршаған орта облысында уәкілетті органмен және өз құзыреттер шегінде жергілікті атқарушы органдармен жүргізіледі. Экспертизаны өткізудің міндетін атқаратын негізгі мемлекеттік орган - қоршаған ортаны қорғау Министрлігінің радиационды экология мен мемлекеттік экологиялық экспертизаның бас басқармасы. Қоршаған ортаны қорғау министрлігімен өткізілетін мемлекеттік экологиялық экспертиза жұмысына табиғатты пайдалану мен қоршаған ортаны қорғауға қатысатын министрліктер, ведомствалар, басқа да орталық және жергілікті атқарушы органдар тартылуы мүмкін. Сонымен қатар, бұл процесске ғылыми мекемелер мен олармен құрылатын экологиялық-сарапшы органдар тартылады.
Экологиялық экспертиза субъектілері - экологиялық экспертизаға жататын құжаттамаға тапсырыс берушілер болып табылады.
Экологиялық экспертиза қорытындыларын әзiрлеу кезiнде мынадай кемшiлiктер жiберiлген жағдайда:
1) экологиялық экспертиза жүргiзу рәсiмi бұзылғанда;
2) экология нормалары мен ережелерi, экологиялық қауiпсiздiк, қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды тиiмдi пайдалану және молықтыру талаптары орындалмағанда немесе бұрмаланғанда;
3) азаматтардың өмiрi мен денсаулығына жайлы қоршаған орта жөнiндегi құқықтары, халықтың басқа да экологиялық құқықтары мен мүдделерi, экологиялық экспертиза процесiне қатысушылардың құқықтары бұзылғанда;
4) экологиялық экспертизаға қатысушы тараптардың құқықтары бұзылған өзге де жағдайларда олар жарамсыз деп танылуы мүмкiн.
Экологиялық экспертиза органы өзi қабылдайтын шешiмдер үшiн Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген заңдарында белгiленген тәртiппен жауап бередi.
Экологиялық экспертиза саласындағы халықаралық ынтымақтастық тиiстi шарттар негiзiнде адамның экологиялық қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету, қоршаған ортаны қорғау және табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану мақсатында жүзеге асырылады.
Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарда Қазақстан Республикасының экологиялық экспертиза туралы заңдарындағыдан өзгеше ережелер белгiленсе, халықаралық шарттың ережелерi қолданылады.
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң немесе қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқарушы органның бастамасы бойынша халықаралық экологиялық экспертизалар жүргiзiлуi мүмкiн.
Мемлекеттiк экологиялық экспертиза - қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқарушы орган, оның жергiлiктi жерлердегi бөлiмшелерiнiң және өз құзыретi шегiнде облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергiлiктi атқарушы органдарының экспертиза қызметiнiң түрi. Ол мiндеттi сипатта болады және табиғат пайдалану мен қоршаған ортаға және халықтың денсаулығына әсер ету бөлiгiнде құқықтық, ұйымдастырушылық және шаруашылық шешiмдер қабылдаудың алдында жасалуға тиiс. Мемлекеттiк экологиялық экспертизаның оң қорытындысы болмайынша жобаны iске асыруға тыйым салынады.
Қоғамдық экологиялық экспертиза - кез келген қызмет түрiне экологиялық баға беру үшiн халықтың жекелеген топтарының, қоғамдық бiрлестiктер мен ғылыми ұйымдардың бастамасымен құрылатын экспертиза комиссиялары ерiктi негiзде жүзеге асыратын қызмет түрi. Ол сол объектiлерге жүргiзiлетiн мемлекеттiк экологиялық экспертизаға қарамастан жүзеге асырылуы мүмкiн [20].
Мемлекеттік экологиялық бақылау бөлімі:
Өз құзыреті шегінде мемлекеттік органдармен қарым-қатынаста болады, табиғат пайдаланушылардың табиғи ресурстарды іске асыру мен пайдалану, қорғау мемлекеттік экологиялық бақылау бөлімі іске асырады; экологиялық заңнама нормаларын бұзу сұрақтары бойынша заңды тұлғалардың сұраныстарын қарастыру.
Мемлекеттік экологиялық бақылау мемлекеттік ұйымдармен, ОС қорғаныс функцияларымен табиғатты пайдалануды басқарумен жүзеге асырылады және оған кіреді:
- ОС жағдайын және табиғи ресурстарды (ТР) оларға антропагенді көздердің ықпалын қадағалау;
- берілген объекітінің қадағалау жағдайын бағалау;
- олардың өзгерістерін болжау.
Қазіргі күнде Қазақстанда бірнеше автономиялық ведомстволық жүйелер және қызметтер бар, олар қоршаған ортаның жағдайын және табиғи ресурстарды қадағалауды жүзеге асырады, сонымен қатар соңғы берілген мәліметтерді өңдейді және зерттейді. Оларға жатады:
- су, жер, ауа, атмосферасы, биологиялық ресурстар және ООПТ бойынша МООС КР мемлекеттік бақылауға бағынады, мемлекеттік экологиялық сараптау және РГП "Казгидромет" қызметімен бекітілген;
- ауылшаруашылық министрлігінің орман және аң аулау комитеті, су ресурстар бойынша комитеті;
- жер ресурстары басқару бойынша мемлекеттік мекеме;
- денсаулық сақтау министрлігінің санитарлық - эпидемологиялық қызметі;
- энергетика және минералды ресурстар министрлігінің қоймаларды қорғау комитеті;
- төтенше жағдайлар бойынша мекемелер;
Ақпараттық көздеріне сәйкес қоршаған орта және табиғи ресурстар және жүйелік ақпараттық блоктарға бөлінген - атмосфералық ауа, үстірттік сулар, жер асты сулары, жер ресурстары, дамылдаушы өсімдігі, орман, балыө және аң аулау ресурстары [15].
Лабораториялық-аналитикалық бақылау бөлімі:
Бөлім өз міндеттерін Департаменттің басқа бөлімдерімен бірге орындайды. Бұл бөлімнің қызметі су, ауа, топырақ ластануына аналитикалық бақылау өткізуіне бағытталған.
Мемлекеттік Экологиялық бақылау мемлекеттік ұйымдармен, ОС қорғаныс функцияларымен табиғатты пайдалануды басқарумен жүзеге асырылады және оған кіреді:
- ОС жағдайын және табиғи ресурстарды (ТР) оларға антропагенді көздердің ықпалын қадағалау;
- берілген объекітінің қадағалау жағдайын бағалау;
- олардың өзгерістерін болжау.
Қазіргі күнде Қазақстанда бірнеше автономиялық ведомстволық жүйелер және қызметтер бар, олар қоршаған ортаның жағдайын және табиғи ресурстарды қадағалауды жүзеге асырады, сонымен қатар соңғы берілген мәліметтерді өңдейді және зерттейді. Оларға жатады:
- су, жер, ауа, атмосферасы, биологиялық ресурстар және ООПТ бойынша МООС КР мемлекеттік бақылауға бағынады, мемлекеттік экологиялық сараптау және РГП "Казгидромет" қызметімен бекітілген;
- ауылшаруашылық министрлігінің орман және аң аулау комитеті, су ресурстар бойынша комитеті;
- жер ресурстары басқару бойынша мемлекеттік мекеме;
- денсаулық сақтау министрлігінің санитарлық - эпидемологиялық қызметі;
- энергетика және минералды ресурстар министрлігінің қоймаларды қорғау комитеті;
- төтенше жағдайлар бойынша мекемелер;
Ақпараттық көздеріне сәйкес қоршаған орта және табиғи ресурстар және жүйелік ақпараттық блоктарға бөлінген - атмосфералық ауа, үстірттік сулар, жер асты сулары, жер ресурстары, дамылдаушы өсімдігі, орман, балыө және аң аулау ресурстары [19].
3 Нұр-Сұлтан қаласы бойынша Экология департаменті РММ жүргізген іс шаралар.
3.1 Нұр Сұлтан қаласы Президент саябағында ағаш отырғызу іс шарасы.
Бүгінгі күнгі сурет, ертеңгі күнгі тарих!
15.05.2021жыл Нұр Сұлтан қаласы Президент саябағында, РҚБ Байтақ Болашақ ЭкоАльянсы Нұр Сұлтан қалалық филиалының ұйымдастырумен, ағаш отырғызу іс шарасын өткізілді. Бізге қолдау білдірген барша табиғат жанашырларына алғысымыз шексіз! Нақтылай айтар болсақ; Алматы аудандық әкімдігіне, АҚ: Астана-Зеленстрой мекемесіне, АҚ ҰК Kazakh Tourism ұжымына, Strong mothers NS қоғамдық қоры-(Көп балалы аналарға),Commune bonum қоғамдық қорының төрағасы Сарбассова Гүлнар ханымға жәнеде ерікті Қала тұрғындары мен Отбасымен келген азаматтарға рақметімізді айтамыз!
Ағаш тамырымен мықты, Адам достарымен мықты -дегендей, бізді қолдар қолдаушыларымыз көбейіп, Қаламыздың гүлденуіне өз үлесімізді қоса берейік! [5].
1-сурет - Нұр Сұлтан қаласы Президент саябағында ағаш отырғызу
3.2 Бірге - таза Қазақстан Дүниежүзілік акциясы
2021 жылғы 18 қыркүйекте еліміздің барлық өңірлерінде World CleanUp Day 2021 Дүниежүзілік акциясы өтті.
Бұл акцияның мақсаты-табиғатымыздың ластану проблемасына назар аудару және экологиялық мәдениетті қалыптастыру.
Нұр-Сұлтан қаласында акция өткізілген алаңдардың бірі "Сарыарқа"ауданындағы Сарыбұлақ өзенінің жағалауы анықталды.
2021 жылдың 18 қыркүйегінде Нұр-Сұлтан қаласы бойынша Экология департаментінің қызметкерлері "World CleanUp Day" 2021 - "Бірге - таза Қазақстан" Дүниежүзілік акциясына қатысты.
ҚР Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі ұйымдастырған шараға 298 мыңнан астам адам қатысты. Жиналған қоқыс көлемі 11 мың тоннадан асты. 23 мың гектар аумақ жиналып, 16 мыңға жуық ағаш отырғызылды.
Бірге - taza Qazaqstan республикалық акциясы аясында 16 сәуір мен 16 мамыр аралығында елордада экологиялық айлық өтуде. Қалада жалпықалалық және коммуналдық сенбіліктер, ағаш отырғызу жоспарланған, деп хабарлайды елорда әкімдігінің ресми сайты.
Экологиялық айлық аясында қаланы санитарлық тазалау, нөсер және арық кәріз желілерін тазалау, көшелерді, тротуарларды және орамішілік аумақтарды тазалау, саябақтар мен скверлердегі жасыл желектерді күту бойынша маусымдық агротехникалық жұмыстар, ұйымдастыру шаралары. алаңдар, көгалдар мен гүлзарлар, рұқсат етілмеген полигондар мен ластанған учаскелерді жою.
Биыл бүкіл ел бойынша тазалау үшін мыңнан астам орын анықталды. Нұр-Сұлтан қаласындағы негізгі алаң Алматы ауданындағы Нұра-Есіл каналының бойындағы учаске болды.
Сондай-ақ келесі сенбіде, 23 сәуірде елордада жалпықалалық қоғамдық жұмыс күні өтіп, жаппай ағаш отырғызылады. Қысқы кезеңнен кейін қала аумағын қоқыстан тазарту, демалыс орындарын, саябақтарды, скверлерді, аулаларды, сондай-ақ сауда, қоғамдық тамақтандыру және басқа да ұйымдарға іргелес аумақтарды тазалау жоспарлануда.
Алматы oблысының тұрғындaры Қoшқарбаев дaңғылы, Мoмышұлы, Жүргeнов көшeлері бойындaғы аумaқтaрға, Еcіл өзeнінің бoйындағы cаябаққа жәнe Қуaнышбaeв aтындaғы Мeмлeкeттік aкадeмиялық қaзaқ музыкaлық-драма тeатры aумағындaғы көшeттeрді oтырғызyғa қaтысa aлaды.
World CleanUp Day Бүкіләлемдік акциясы қоқысты жинауға ғана емес, оны сұрыптап, қайта өңдеуге де бағытталған. Сұрыпталған қоқыстардан биылғы жылы қайта өңдеуге шыны, пластик, резеңке, қағаз, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz