Сырымбет тарихи - этнографиялық мұражайы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Академик Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды университеті
Тарих факультеті
Археология, этнология және Отан тарихы кафедрасы

Курстық жұмыс
Тақырыбы: Уалихановтар мекені Сырымбет

Орындаған: ИО-11 тобының студенті
Кульжанова Диана
Тексерген: т.ғ.к., доцент Жауымбаев С.У.

Қарағанды, 2022 жыл
Мазмұны

Кіріспе
І-тарау.Уалихановтар мекені Сырымбет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1.Сырымбет тарихи-этнографиялық мұражайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Сырымбет тарихи-этнографиялық мұражайдың тарихнамасы ... ... ... ... ...7
ІІ-тарау.Сырымбет жайлы сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 6
2.1.Сырымбет тұсында қазақ халқының мәдениеті мен тарихы ... ... ... ... ... ...16
2.2.Сырымбет мекен жайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26

Кіріспе

Курстық жұмыстың өзектілігі: Сырымбет мекені 19 ғасырға тиесілі ағаш сәулетінің ескерткіші. Ол Сырымбет ауылынан үш шақырым қашықтықтағы көркем табиғатты қарағайлы төбешіктердің ортасында орналасқан. Ол тұтас ауылды дала желінен қорғап тұрады. Уәлихановтар үй-жайы сыртынан қарағанда 19 ғасырдағы орыс дворяндарының мекенін еске салады. Солай болатыны заңды да. Өйткені, үй-жай император бірінші Александрдың 1824 жылдың 30 сәуіріндегі бұйрығы бойынша, Уәли ханның жесірі, Абылай ханның келіні және Шоқанның әжесі Айғанымға арналып салынған.
Бұл жерде белгілі ғалымның балалық шағы өтті, ол Омбыдағы кадет корпусынан осы жерге демалысқа келетін. Сырымбетте бұл үйден басқа, мешіт, мектеп, диірмен, қызметшілерге арналған үй, монша және басқа да шаруашылық орындары бар.
Міне осы себепті де, курстық жұмыста қарастырылып отырған тақырып өзекті деп санаймын.
Курстық жұмыстың мақсаты:Уалихановтар мекені Сырымбет жайлы анықтау.
Айғанымның үйі ағартушылық ойлардың тарауында үлкен маңызға ие болды. Бұл жерде айтыстар ұйымдастырылып, белгілі композиторлар, ақындар мен әншілер өнер көрсеткен, - деді мәдениет басқармасының қызметкерлері.
Сырымбет үй-жайы өркендеуді де, құлдырауды да көрді. 1917 жылға қарай, ол тұтастай бұзылды. Кеңестік билік оның материалдарын басқа ғимараттардың құрылысына пайдаланды. 1993 жыл үй-жайдың екінші рет дүниеге келген жылы болды. Сол жылы ҚР Үкіметінің тарихи ескерткішті қайта құру туралы қаулысы жарияланды. Үй-жай Шоқанның туғанына 150 жыл толуы қарсаңында толықтай қалпына келтірілді. 1995 жылы Уәлихановтардың мирас болып қалған жеріне Қазақстан, Өзбекстан және Қырғызстан президенттері келді.
Жыл сайын Сырымбет ауылында Шоқан Уәлихановтың өмірі мен еңбегіне арналған әдеби шаралар өткізіліп, дәрістер оқылады.
Зерттеу объектісі: Уалихановтар мекені Сырымбет жайлы талдау
Зерттеу міндеттері:
* Сырымбет тарихи-этнографиялық мұражайы
* Сырымбет тарихи-этнографиялық мұражайдың тарихнамасы
* Сырымбет жайлы сипаттама
* Сырымбет тұсында қазақ халқының мәдениеті мен тарихы
* Сырымбет мекен жайы
Зерттеу құрылымы: Кіріспенің соңында кіріспеден, екі тараудан және қорытындыдан тұратын курстық жұмыстың құрылымының қысқаша сипаттамасы берілген.

І-тарау.Уалихановтар мекені Сырымбет
1.1.Сырымбет тарихи-этнографиялық мұражайы

Уәлиханов атындағы Ш.Сырымбет тарихи-этнографиялық мұражайы Айыртау ауданы, Сырымбет ауылында орналасқан. Мұражай кешені 1663 шаршы метрді құрайды. Уәлиханов атындағы мұражай, сонымен қатар атақты ғалым баба мұрасын қалдырған жер. Елді мекен Сырымбет ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 4 км жерде орналасқан, ауданы 4030 шаршы метрден астам.
Бұл мекен Уәли ханның жесірі, қазақтың ұлы ғалымы, тарихшы, этнограф, фольклортанушы, саяхатшы, ағартушы Шоқан Уәлихановтың әжесі Айғанымға арналып салынған. Айғаным 1824 жылы 30 сәуірдегі Александр I патшаның жеке жарлығымен 19 ғасырда дүниеге келген және Батыс Сібір генерал-губернаторы П. Капцевичтің бұйрығымен салынған. Қонақ үй, мектеп, мешіт, диірмен, қызметшілер үйі, монша және шаруашылық құрылыстары бар үйден тұрады.
Өкінішке орай, 1917 жылдан кейін елді мекен іс жүзінде қараусыз қалды, нәтижесінде ол жойылып, жойылды. Тек 1991 жылы - Шоқан Уәлихановтың туғанына 150 жыл толғалы бері Сырымбет ауылын қалпына келтіру жұмыстары жүргізілуде. 1993 жыл. Кешен Шоқан Уәлиханов атындағы Сырымбет тарихи-этнографиялық мұражайына қосылған.
2008-2010 Республикалық Мәдени мұра бағдарламасы аясында Сырымбет шатқалында екінші рет қайта жаңғырту жұмыстары жүргізілді. Жұмысты Қазреставрация МКҚК Батыс Қазақстан облысы бойынша филиалы жүргізіп, оның барысында тұрғын үй мен мешіт қалпына келтіріліп, ағаш қоршаулар мен қақпалар ауыстырылды, ағаштың жұқа қабаты екі қабатқа ауыстырылды, есік-терезелер ауыстырылды. ауыстырылды.
Әсем тау бөктерінде орналасқан Сырымбет тамаша сәулет ескерткіші ғана емес, сонымен бірге ең әдемі мәдени орындардың бірі. Оның көрме залдарын аралай отырып, сіз өткеннің атмосферасына сүңгісіз. Сол кездегі ерекше жәдігерлер, оның ішінде ұлы ғалым салған Шоқан Уәлихановтың сандығы, әжесі Айғаным салған сурет. Мекеме қызметкерлері қорды үнемі толықтырып отырады.
Уәлиханов атындағы Ш.Сырымбет тарихи-этнографиялық мұражайы Сырымбет ауылынан 4 шақырым жерде орналасқан. Мұражай бір қабатты кең ғимаратта орналасқан. 20 ғасырдың басында бұл жерде Еркін Әуелбеков, Шота Уәлиханов сынды белгілі мемлекет қайраткерлері білім алған мектеп болған.
Қазіргі уақытта ғимаратта мұражай бар. Мұнда Уәлихановтар әулетінің бірнеше буынының өміріне қатысты көптеген бірегей жәдігерлерді көруге болады. Мұражай экспозициясында тұрмыстық заттар мен қолданбалы өнер ұсынылған. Ш.Уәлихановтар әулетінің тарихына қатысты жәдігерлер: шежіре, Абылай ханның шынайы портреті, піл сүйегінен жасалған шынайы сандық ерекше орынға лайық. Қазақ этнографы Шоқан Уәлихановтың ғылыми еңбектерінің жеке стенді бар, онда оның қолжазбалары, кітаптары мен көптеген құжаттары қойылған. Келушілердің назарын Қашқардың 1858-1859 жылдардағы саяхат картасы диорамасы аударды. Мұражайда облыстың еңбек ерліктері мен көрнекті қайраткерлерінің фотосуреттері, егемен Қазақстанның мемлекеттік рәміздері қойылған заманауи зал бар.
Бүгінгі күні мұражай қорында 6900 экспонат бар, оның 1300-і көрме залдарында. Музей қызметкерлерінің жұмысы Шоқан Уәлихановтың, оның туыстары мен серіктерінің өмірі мен қызметі туралы ғылыми әдебиеттер, мақалалар және басқа да материалдық мәліметтерді жинақтау, сондай-ақ экспозициялар мен көрмелер ұйымдастыру арқылы осы құнды тарихи мәліметтерді жеткізуге бағытталған.
Музейде жыл сайын Шоқан Уәлихановтың өмірі мен ғылыми қызметі туралы әдеби оқулар мен дәрістер өткізіліп тұрады. Соңғы жылдары мұндай лекциялардың атаулары: Шоқан (Мұхаммед Қанафия) Уәлиханов, Шоқан Уәлиханов Петербургтегі орыс жазушылары арасында, Омбы істері, Қайталанатын саяхат - өлкетанушының естеліктері және т.б. .
2013 жылы Халықаралық музейлер күні қарсаңында Петропавлда өткен облыстық байқауда Шоқан Уәлиханов атындағы Сырымбет тарихи-этнографиялық мұражайы үздік деп танылды.

1.2. Сырымбет тарихи-этнографиялық мұражайдың тарихнамасы

Бұл суреттің тарихы шын мәнінде жарты жылдан астам уақыт бұрын 2011 жылдың маусым айында үшінші курстың соңында ашық аспан астында жазғы тәжірибеміз кезінде басталды. Колледжіміздің, атап айтқанда, Зерек ғылыми қоғамының ұйымдастыруының арқасында Сүлейменова Алтын Жанатайқызы бастаған бір топ студенттер еліміздің түкпір-түкпірінде, Сырымбетте плеер сабақтарын өткізуге мүмкіндік алды. тарихи маңызы мен сұлулығымен ерекше. Пленэр сабақтарының мақсаты тарихпен танысу, сонымен қатар өзінің шығармашылық қабілеттерін шыңдау және осы жерлердің алғашқы сұлулығын кенепте суретке түсіру болды.
Өңіріміздің інжу-маржаны - Бурабайды бүкіл елге де, шетелдерге де біледі. Шынында да, бұл тамаша және өте көркем жер. Бірақ біздің Отанымыз өте бай! Ал Сырымбет төңірегі осының алғашқы дәлелі.
Бұл ерекше сұлулығы мен баға жетпес тарихи маңызы бар құнарлы өлке. Республикалық маңызы бар тарих пен мәдениет ескерткіштері мұнда урбанизация әлі жете алмаған керемет ландшафтпен қоршалған. Орманды төбелер жабайы құлпынай мен жабайы гүлдермен жабылған шалғындармен алмасады. Бұл сирек кездесетін жануарлар мен өсімдіктердің табиғи мекені. Мұнда мен алғаш рет жабайы өсетін иристерді және күлгін, сары және ақ түсті көрдім!
Айыртау жерінде өмір сүріп, бұл жердің суы да, жері де, ауасы да сұлу, батыл, өнерлі адамдардың дүниеге келуіне ықпал етеді дейді. Ал мұнымен келіспесеңіз, сонау ерте заманнан бүгінге дейін осы өлкелерде өмір сүрген батырлардың әлемді таң қалдырған ерлік жасағанын, ақындар жырының ғасырлар бойы аман-есен өтіп, алтын қорға енгенін қалай түсіндіруге болады? қазақ әдебиетінен. Ал Шалқардың жанды суы, Имантау мен басқа да көлдер тізбегінің бірегейлігі, төбелер мен қыраттардың тәңірлік сұлулығы, ақ діңгек қайың ағаштарына іргелес жатқан қылқан жапырақты ормандар ше? Қауырсынды даланың арасынан мұндай рақым қайдан шыққан? Бұған ғылым толық түсініктеме бермей, тек көне заманның жанын мазалайтын аңыз-әңгімелер ғана тарихтың боз бетін ашады.
Осы сән-салтанатқа қарап, еріксіз ойға қаласың - біз неге мұндай сұлулыққа ие болдық? Біздің жерімізде қоқыстан аралдар жасап, одан кәмпит жасайтын қытайлар немесе жапондықтар осындай көп жұлдызды қонақүйлер салса, туристерге бастары айналып тұратын кәдесыйлар ұсынар еді. Кітаптар, фильмдер, веб-сайттар - әрине.
Әттең! Әзірге демалыс орындарындағы қонақүйлердің орнына аулада негізінен абаттандыруы бар үйлер бар және біз шетелдіктерге, өз балаларымыз бен немерелерімізге тарихымыз туралы әрдайым айта алмаймыз. Айыртау - Қазақстандағы Қарасай мен Ағынтай батырлар кесенелерінің даланың үстіндегі күмбездері көп нәрсені аңғартатын жер, Шоқан Уәлихановтың әжесі - Айғанымның 1824 жылы ІІІ патша жарлығымен көлдермен қоршалған Сырымбет алқабында салынған жері. , Сырымбет ауылындағы тарихи-этнографиялық мұражай, Тәуелсіздік күні қарсаңында 165 жылдық мерейтойы аталып өткен Ақан серенің өлмес жырлары биік нотада шырқалып, әлі күнге дейін құпиясын сақтаған талай қорғандар.
Бұл өлкеде көптеген танымал тұлғалар жерленген. Қазақтар көріпкелдік пен емшіліктің ғажайып күшіне ие болған ата-бабалары туралы аңыздарды ұрпақтан-ұрпаққа жеткізіп отырған. Көнелердің айтуынша, бұл жерде Абылай ханның бірінші кеңесшісі Жаңатайдың бейіті бар.
Қарасай мен Ағынтай батырлардың жерленген жері. Биіктігі 60 метрден кем емес төбе жан-жақтан анық көрінеді. Күмбезді екі он алты метрлік кесене мен биіктігі он екі метрлік мешіт кешеннің негізгі құрылымдары болып табылады. Мұнда кіргендерге арнап мынандай сөздер айтылады: Нағыз ескерткіш - кесене 1991 жылы нағыз тәуелсіздік алған егемен Қазақстан Республикасының батырларының алғысқа толы ұрпақтары тарапынан 1999 жылы бой көтерген. Осы датадан бастап республикамыз жаңа уақыттың кері санауын бастап, әлемнің өркениетті елдерінің қатарына қосылуға ұмтылыс өз тарихына құрметпен қараудан бастау алатыны ғажап. Уақыт өте келе жоғалтып алмау, мерекемен шектеліп қалмау.
Қарасай мен Ағынтай құрдас дерлік еді. Біріншісі шапырашты руынан (Қазақстанның оңтүстігі), екіншісі солтүстіктегі Арғын. Сондықтан кесенелерге апаратын бағаналарда әртүрлі жалпы белгілер бар. Жарты ғасырға жуық батырлар бірлесе отырып, қазақ жерін XVII ғасырда басып алған жаулардан қорғады. Аңыз-әңгімелер куәландыратындай, Қарасайдың аты аталғанда олар ғана емес, жоңғарлар да селт ете қалды. Бір кездері қазақтар жайылым іздеп батысқа қоныс аударғанда, қалмақтар өз жеріне қоныстанып, тыныш кетпек болған. Қазақ ханы ордаға кіруге батылдық танытқан батырларды шақыра бастады. Басқалар ойланып тұрғанда, Қарасай тұлпарымен жауға шапты. Жылқы оны жерге түсірмей, Аттың құлағында ойнайды (сөзбе-сөз -- ойнайды, ат құлағында жаттығу жасайды) деген шабандоз жүйрік аттың қарнымен қосылып, шатырға ұшып кетті. баннер, оны білікпен суырып алды да, жүгірді. Оның артында қалмақтар келеді. Соғыс болып, шетелдіктер шегінді. Әкесі сияқты Қарасай да көріпкел атанған, қай жерде болса да қасында өткір азуын жарқыратып, жауға шапқан, солардың өкшесіне жаны бар. Батырды жеңетін күш болмағанымен, егіз ұлдары дүниеден өткен бойда бұл қайсар жігіттің жүрегі соғуын тоқтатты. Қайғыны жеңді. Замандасымыз, солтүстікқазақстандық ақын Мүтәллап Қанғожин сол кезде жүрегі жараланған әкесін көре алмаса да, ата-аналық сезімді Өшпес үміт балладасы өлеңінде сыздап жазады: не дейді, жан өкшеге кетті. Батырды жеңетін күш болмағанымен, егіз ұлдары дүниеден өткен бойда бұл қайсар жігіттің жүрегі соғуын тоқтатты. Қайғы жеңді. Замандасымыз, солтүстікқазақстандық ақын Мүтәллап Қанғожин сол кезде жүрегі жараланған әкесін көре алмаса да, ата-аналық сезімді Өшпес үміт балладасы өлеңінде сыздап жазады: не дейді, жан өкшеге кетті. Батырды жеңетін күш болмағанымен, егіз ұлдары дүниеден өткен бойда бұл қайсар жігіттің жүрегі соғуын тоқтатты. Қайғыны жеңді. Замандасымыз, солтүстікқазақстандық ақын Мүтәллап Қанғожин сол кезде жүрегі жараланған әкесін көре алмаса да, ата-аналық сезімді Өшпес үміт балладасы өлеңінде сыздап жазады:
Кенет, тізе металы сияқты,
Қарттың кеудесін күйдіріп,
Және пердемен жабылған
Оның көзі мен адамы...
Қарасай өмірінің соңғы жылдарында халықтың мұң-мұқтажын, қуанышын бөлісіп, жас жекпе-жекке үйретіп, дүниелік дау-дамайларды шешеді. 1669 жылы қазақ елшілігінің құрамында тату көршілік қарым-қатынас орнату туралы келіссөздер жүргізу үшін Ресейге барды.
Ағынтай батыр далада одан кем емес батыл, қайратты адам ретінде танылды. Ол досымен бірге екі жүзге жуық шайқасқа қатысып, бұл кәсіпті 65 жасында ғана тастады. Бірде Есім ханның маңында болған теңсіз шайқаста олардың жалғыз ұлы Жәңгірдің мұрагері тұтқынға түседі. Қарасай мен Ағынтай тұтқынды құтқаруға аттанады, олар сәтті болды. Солтүстіктің күші туралы аңыздар болған. Темір шынжырларды үзді, жұдырықтай жұмып жауды жойып жіберді, қылышпен шебер ұстады. Ол досынан бір жыл ғана өмір сүрді. Өмірдегідей олар өз орнында.
Уақыт зымырап өтіп жатыр, енді басқа дәуір жаңа есімдерді шақыруда. Ұлы Отан соғысы жылдарында он айыртаулық Кеңес Одағының Батыры атанды. Облыстың бірде-бір ауылдық аймағы, тіпті аумағы жағынан одан да үлкен, мұндай санмен мақтана алмайды. Демек, қаласаңыз да, қаламасаңыз да аймақтың ерекше аурасына сену керек. Ал қыран ұшқыш, Кеңес Одағының Батыры Михаил Янко туралы аңыз Кореяда қалыптасқанымен, жәннатты армандаған ұл дүниеге келген Айыртаудан бастау алған. 1944 жылы наурызда кіші лейтенант М.Янко Тынық мұхиты флотының әуе күштерінің шабуылдау дивизиясына тағайындалды және оның экипажы алғашқы жауынгерлік сапарлардан бастап теңіз нысандарына жақсы бағытталған соққыларымен ерекшеленді. 10 тамызда, 45-те Михаил мен оның досы, атқыш Иван Бабкин әуеге көтерілді. Кореяның Расин портында жаудың теңіз керуені табылды. Ұшқыш батылдықпен ұшақты жауды тасымалдауға алды. Алғашқы бомбалар құлап, кейбір кемелер суға бата бастады, ал басқаларынан зениттік қарулар атылды. Ыстық жалын Михаилді өртеп жіберді, көлік бүйіріне құлап, қызыл жалын бортқа шашыранды. Өлтірді деп ойлады ұшқыш, артына қараса, досының жансыз денесін көрді. Сіз әлі де парашютпен өзіңізді құтқара аласыз, бірақ... Янко бағытын өзгертіп, жанып жатқан шабуылдаушы ұшағын жау аумағына алып барады, алау алау төмен түседі.
Бұл соғыс тарихындағы соңғы отты қошқар болды. Оны біздің жерлесіміз - М.Е. Жанко.
Портты алу үшін күрескен теңіз жаяу әскері екі ержүрек ұшқыштың күйіп кеткен мәйітін, құжаттардың қалдықтарын және Янконың бүркіт бейнеленген темекі жәшігін тапты. Сен, бәс, бостандық қыраны! Біздің заманымызбен, бүгінгі рәмізімізбен, егеменді жас мемлекеттің асқақ мұраттарға ұмтылысы қаншалықты үндес.
Ержүрек ұшқыштарды жерлеуге мұрындық болған майор И.П.Тарасенко сол оқиғадан кейін 35 жыл өткен соң Ленинградтан батырдың туған жеріне келіп, оны өсірген елге тағзым етіп, Корея халқының аңыз-әңгімелер құрайтынын жергілікті ұл-қыздарға айтып берді. Отты адам туралы, ал Михаил Янко кемесі теңіз бетін жыртады.
Кеңес заманында бұл өлке бізге талай Еңбек Ерлерін сыйласа, біздің заманнан бері Сырымбеттің тағы бір тумасы, Қазақстанның еңбек сіңірген сәулетшісі, драматург, халықаралық қайраткер Шота Едрисұлы Уәлиханов Алматы қаласында тұрып жатыр.
Әрине, жоғарыда жанды жылытып, биіктете түсетін нәрселердің аз ғана бөлігі ғана айтылған. Мағжан мен Сәбит, Шал ақын жерінде және облысымыздың, жалпы Қазақстанның өзге өңірлерінде Отан тарихына нұрлы жол жазған бұдан да көп есімдер бар. Біздің міндетіміз - соны білу, алға жылжу, әр заманда өмір сүріп жатқан адамдардың жүрегіне қымбат нәрсені құрметтеу.
Суретте бейнеленген кешеннің де өзіндік тарихы бар.
Сырымбет шыңында кішкентай. Ол бар болғаны 2 егіз төбеден тұрады. Одан шығысқа қарай тағы үшеуі бірнеше шақырымға созылып жатыр, жүз шақырымнан астам созылып жатқан түрлі түрдегі көк жасыл ормандармен көмкерілген. Солтүстігінде Жаман Жалғыз-таумен, оңтүстігінде Тұяқ-тау, Айыр-таумен қосылады. Сырымбеттің етегінде Құмдыкөл, Жекекөл, Сұлукүл, Ақбас, т.б көлдер бар.Табиғаттың мұндай сирек үйлесуі Сырымбетті көрікті етіп, оны ғасырлар бойы ақындар жырлаған.
Өйткені, көрнекті ғалым, саяхатшы Шоқан Уәлихановтың өмірі осы жерден басталады. Қазақ халқы оны өзінің тұңғыш ғалымы, тұңғыш революцияшыл ойшылы деп санайды. Шоқан Уәлиханов сауда керуенімен ол кезде орыс және еуропалық ғылымға беймәлім Қашқарға сапар шегеді. Оның ашқан жаңалықтары орыс армиясының жас лейтенантын әлемнің көрнекті географтарымен бір қатарға қойды. Уәлихановтың Қазақстанның географиясы, тарихы, этнографиясы, экономикасы, әлеуметтануы бойынша көрнекті еңбектері бар, қазақ фольклорының жазбаларын жасады, ғылым үшін қырғыздың Манас эпосын ашты.
Бірақ Шоқанның балалық шағы мен жастық шағы Сырымбетте өтті. Оның төбесінен қараңғылық, қою тұман басқан күңгірт қазақ даласының шалғай шеттеріне көз жүгіртіп, осы жерде қараңғылықтың, мәдениетсіздіктің экранын қалай итеру керек, ағартушылық алауын осы далада қалай алып жүру керек деген ой-пікірлерін дамытты. Соның арқасында біз жарқын болашаққа қарай жылжуымыз керек жолдарды халық өзі айқындай алды. Уәлиханов қазақ халқының болашағын орыс халқымен достық қарым-қатынаста айқындады.
Жарқыраған тоғайларда, Сырымбеттің інжу-маржан гүлдері арасында қазақтың көрнекті сазгер-ақындары туып, өсіп-өніп, қызмет еткен: Ақан сере, Біржан сал, есімдері қазақ даласының әр түкпіріне еліктірер музалары арқылы белгілі.
Ш.Ч.Уәлихановтың арғы аталары қарт сұлтан руынан болған. Арғы атасы Орта жүздің ханы. Абылай Ресеймен сауда-саттық және саяси байланыстарды ұстанды. Бұл байланыстарды Абылайдың үлкен ұлы, Орта жүздің соңғы ханы Уәли дамытқан. Уәли тегі Шоқан Уәлихановтың атасы болған.
ХІХ ғасырдың екінші жартысында Г.Н.Потанин жазып алған Уәлихановтардың отбасылық дәстүрлері былай деп хабарлайды: Хан Уәлидің екі қыстауы болды - бірі Хан көлінде, Көкшетаудың шығысында, екіншісі Сырымбетте.
Сібір қырғыздары туралы жарғы қабылданып, хан билігі жойылғаннан кейін Уәлиханның тергеуге алынған иеліктері оның ұлдары арасында бөлінді. Оның Қызылағаштағы туған киіз үйі - үлкен ұлы Ғұбайдолла мен оның ұрпақтарына, ал Сырымбет кіші әйелі Айғанымнан қалған балаларына кетті.
Шоқанның әкесі Шыңғыс Валиев 1811 жылы Қызылағашта дүниеге келген. Уәли дүние салғанда Шыңғыс 10 жаста еді. Әкелік мұра Уәлидің үлкен ұлы Ғұбайдоллаға өтуі керек еді. Алайда саяси себептермен Ғұбайдолла айдауда жүргендіктен бұл артықшылықты пайдалана алмады. Хан Уәлидің жесірі, Шоқан Уәлихановтың әжесі Айғаным отағасы болды. Ол сол кездегі ақылды, көреген, білімді әйел еді. Ол бірнеше шығыс тілдерін білген, орыс мәдениетіне қатты қызығатын, Сыртқы істер министрлігінің Азия департаментімен және Санкт-Петербургтегі Сібір комитетімен хат алысып тұрған. Айғаным жергілікті халық арасында үлкен беделге ие болды. Мұрағат деректеріне қарағанда, Айғанымның қоғамдық-саяси мүдделерінің шеңбері біршама кең болған. Сібір қырғыздары туралы жарғы қабылданғаннан кейін Солтүстік Қазақстанда бірде-бір маңызды оқиға оның қатысуынсыз өткен жоқ. Айғаным қазақ-орыс халықтары арасындағы достық қарым-қатынасты нығайтуға ұмтылды. Ол Солтүстік Қазақстанда геодезиялық зерттеулермен айналысатын орыс ғалымдары мен инженерлеріне көмектесті.Айғанымның әкесі жағынан әжесі деп жазды П.П., оның қалған туыстары, хан Уәлидің бірінші некесінен туған балалары және оның ағалары, хан Уәлидің қабылдағанын мойындағысы келмеді. Ресей бодандығы.Александр I хан Уәлидің жесірін зор ілтипатпен қарап, оған қырғыз даласында үй салуды бұйырды.
Осылайша, Манордың алғашқы құрылысы 19 ғасырдың 20-жылдарына жатады. 1823 жылы тамызда Батыс Сібір генерал-губернаторы Сібір комитетінен Айғанымның тұрақты тұруы үшін қазына есебінен Сырымбетте шағын үй және онымен бірге ғибадат ететін мешіт салуды сұрайды. 19 желтоқсанда өтінішті Сібір комитеті қанағаттандырып, мақұлдаса, 1824 жылы 28 қаңтарда патшаның санкциясына ие болды.
1824 жылы әскери инженер лейтенант Ермолаевтың басшылығымен ғимараттың құрылысы басталып, жыл соңында аяқталды. Оларды Көкшетау орденінің әскери қызметкерлері салған. Айғаным Омбы облысының бастығына жазған хатында үйден жеке қонақ бөлме, монша, қора-қопсы бар аула, мешіт пен мектеп үйін ұстаздық бөлмеден сұрайды.
А.Қ.Шыңғыс пен оның жұбайының естеліктері, декорация помещиктікіне жақындайды.Залда 12 данаға дейін ойнайтын орган, пирстердегі айналар, хрусталь кулондары бар қола шамдар, дәл осындай бралар, жұқа, бірақ кең кесілген шағын жібек перделер. аграмант.Қонақ бөлмеде Гарднердің немесе Карниловтың орнына қытай вазалары, үстелдің үстінде шам, диван, т.б. бар. Барлық еденге Ташкент пен Парсы кілемдері төселген, жиһаздың үстіне жолбарыс, барыс, аю терісі лақтырылған. Жалпы алған әсерім жағымды.
Қонақ үй, мешіт, медресе, монша, қойма, ағаш қоршаулармен қоршалған.
Мешіт. 1823 жылы тамызда Батыс Сібір генерал-губернаторы Сібір комитетінен Айғаным Валиеваның тұрақты тұруы үшін қазына есебінен Сырымбетте шағын үй және онымен бірге ғибадат ететін мешіт салуды сұрайды.
Мектеп. Медресе - ұстаздар бөлмесі бар үлкен ағаш үй. 19 ғ. медресе құрылысы. Еділ татарларының миссионерлік қызметімен байланысты. Олар Қазақстанда көптеген медреселер ашты. Жазба әдебиеттің дамып, зиялы қауымның қалыптасуында орасан зор рөл атқарған оқу үрдісіне көшпелі халықтар қатысты. Алғашында Шоқан осында білім алған. Мұнда ол араб тілінің қыр-сырын меңгеріп, графикадағы жазу-сызуды меңгерді.Бұл мектепте олар әдетте орта ғасыр мәдениеті мен әдебиеті ескерткіштеріне сүйене отырып, қыпшақ, шағайшақ тілдерінде оқумен, араб, парсы тілінде сөйлеу жаттығулары, және шығыс ақындарының өлеңдерін рекультивациялау.
Сұлтан балалары, дәстүр бойынша, бірнеше шығыс тілдерін үйренуге мәжбүр болды.Бұл әдет Шоқан кезінде де сақталғанын мұрағат құжаттарынан көріп отырғандай, шығыс тілдерін меңгерген, араб, ұйғыр сауатын жақсы меңгерген. Шоқанның бала күнгі хоббиінің бірі сурет салу болатын. Бұл өнерді ол ұзақ уақыт Құсмұрын бекінісінде, Уәлихановтар отбасында тұрған орыс суретшілерінен, топографтарынан, геодезистерінен үйренген. Бұл суреттердің кейбірі бүгінде мәдени ескерткішке айналған мектепте және сол маңдағы Сырымбет ауылындағы мұражайда сақтаулы.
Ванна. Ваннаның ең маңызды бөлігі - тас пеш. Монша халық өміріне кеңінен енгізілген. Қазақстанда орыс моншалары 19 ғасырдың басында тарады. Оның алғашқы мысалдарының бірі - Сырымбет иелігінде қазақтар салған монша.
Алыстан, орманның шетінде кедейлердің блиндаждары болды
Кішкентай Шоқанның рухани өсу жолында Айғаным әжеміздің үлкен дамуы болды. Әсерлі, табиғи дарынды бала үшін әжесі білім мен халық даналығының сарқылмас қайнар бұлағы болды.
Қызықты түрде оған қазақтың көне аңыздарын, салт-дәстүрлерін айтып берді, өзі қатысқан таяудағы өткен тарихи оқиғаларды еске алды. Шоқан өмірінің соңына дейін әжесі туралы жарқын естеліктерді сақтап қалды.Айғаным сол кездегі ақылды, көреген, білімді әйел болған.Ол бірнеше шығыс тілдерін білген, орыс мәдениетіне қызығатын, орыс тілін жетік білетін.Азия халқымен хат алысқан. Сыртқы істер министрлігі мен Сібір комитетінің Санкт-Петербургтегі бөлімі.Бұл әйел жергілікті халық арасында үлкен беделге ие болды. Оның қоғамдық және саяси қызығушылықтары өте кең болды.Ол геодезиялық зерттеулермен айналысатын ресейлік ғалымдар мен инженерлерге көмектесті. Ол қазақ және орыс халықтары арасындағы достық қарым-қатынасты нығайтуға ұмтылды.
Ол қайтыс болып, туған үйінің жанына жерленді. Шоқан Уәлихановтың мұрағатында оның қолымен жасалған естелік жазба сақталған, онда былай делінген: 1853 жылы 19 қарашада бейсенбі күні құптан намазында Орта-Қырғыз-Қайсақ ордасының ханы марқұмның жесірі Уәли. -Айғаным, не ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.