Қашықтықтан оқытудың технологиялары
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Павлодар педагогикалық университеті
Нұртаза С.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мектеп географиясындағы физикалық география бөлімін қашықтықтан оқытудың тиімді әдістері
Білімберу бағдарламасы:
5В012900-География және тарих
Павлодар, 2022
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Павлодар педагогикалық университеті
Жаратылыстану жоғары мектебі
Қорғауға жіберілді
ББ жетекшісі___________Р.Ж. Муканова
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы Мектеп географиясындағы физикалық география бөлімін қашықтықтан оқытудың тиімді әдістері
Білімберу бағдарламасы: 5В012900-География және тарих
Орындаған _____________ С. Нұртаза
Ғылыми жетекші
жаратылыстану
ғылымдарының
магистрі,
оқытушы-модератор _____________ А.Б. Сансызбаева
Нормобақылаушы _____________ А.Б. Сансызбаева
Павлодар, 2022
Мазмұны
Кіріспе
3
1
Қазіргі кездегі қашықтықтан оқытудың теориялық негіздері
5
1.1
Қашықтықтан білім беру технологияларының қазіргі тенденциялары
5
1.2
Қашықтықтан оқытудағы жаңа ақпараттық технологиялардың қолданылуы
11
1.3
Қашықтықтан оқытудың технологиялары
17
1.4
Қашықтықтан оқытуды ұйымдастыру негіздері
21
2
Қашықтықтан оқыту технологияларының пайдалану нәтижелерін талдау
27
2.1
Қашықтықтан оқыту технологияларын физикалық география сабақтарына енгізудің педагогикалық эксперименті
28
2.2
Педагогикалық эксперимент жасау жағдайлары
32
2.3
Педагогикалық эксперименттің нәтижелері
36
2.4
Қашықтықтан оқыту технологияларын тиімді пайдалану ұсыныстары
39
Қорытынды
44
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
47
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Жаңа ақпараттық заманда адам іс-әрекетінің көптеген салаларындағы, оның ішіндегі білімберу жүйесіндегі қашықтық деген кедергі жойылып, көптеген мүмкіндіктер мен артықшылықтардың пайда болғаны жайында көп айтылды. Дамудың әртүрлі сценарийлері жорамалданды: біреулері қашықтықтан оқыту бірте-бірте енгізілу тиіс, басқалары - бірден қашықтықтан оқытуға көшуге болады делінген. Негізі, жалпы әлемде қашықтықтан оқыту жаңа құбылыс емес. Шетелдерде қашықтықтан оқытудың алғашқы белгілері XIX ғасырдың ортасында пайда болып, ғаламтор желілерінің дамуымен білімберудің осы түрі де кең өріс ала бастады. Алайда, Қазақстан үшін қашықтықтан оқыту аз таралған және біршамалы білімберу мекемелерінде ғана [1]. Алайда, 2020 жылғы наурыздың 15-інде басталған еліміздегі короновирустың пандемиясына және осыған орай шектеу және карантиндік шараларға байланысты қалыптасқан ахуал басшылығымызды шапшаң түрде шешім табуға мәжбүрледі. Қазіргі кезде мектептер толық дәстүрлі оқу түріне көшкенімен де, кейбір сарапшылардың бағалауынша, таяу болашақта оқу уақытының шамамен 40-50%-ы тек жоғары оқу орындарында ғана емес, мектептерде де (тиісті жағдайлар жасалуына қарай) қашықтықтан оқытуға бөлінеді. Күндізгі және қашықтықтан оқыту формаларының интеграциясы мектеп үшін, әсіресе кәсіби білім беру үшін шынайы болашағы әбден болуы мүмкін. Жалпыға ортақ коронавирустық пандемия дәстүрлі білім беру жүйелері үшін үлкен сынақ болды. Face-to-face классикалық оқыту мүмкін болмады. Бірақ ХХІ ғасыр тарихындағы әлемдегі балабақшалардың, мектептердің, колледждер мен университеттердің 80%-ын қамтыған ең ірі білім беру экспериментінің куәсі болғанымыз анық. Білім алушылардың жалпы қамтылуы 1,75 млрд. адамнан асты, 200 млн. астам оқытушы, мұғалімдер, тәрбиешілер [2] оқу жұмысының жаңа алаңын игерді.
Бүгін қашықтықтан жұмыс істеу сабақтарынан білім, біліктіліктер мен дағдылардың барлық жүйесін қашықтықтан жұмыс істеу форматына аудару мүмкіндіктері жайлы алғашқы қорытынды жасай аламыз. Осыған байланысты қашықтықтан оқытудың теориялық және тәжірибелік негіздерін жан-жақты және кешенді зерттеу қажеттілігі туындайды.
Қашықтықтан оқыту - бұл пандемия маусымының ұзақ мерзімді тренді ғана емес, сонымен бірге пайдаланушылардың тез өсіп келе жатқан саны бар өміріміздің фактісі. Сонымен бірге, ағартудың онлайн-режиміне ауысуы білім беруді сәтті цифрландыруды білдірмейді. Әзірге бұл тек технологиялық ауысу, бірақ әдіснамалық емес.
Зерттеу мақсаты - отандық мектептерде қазіргі кезде қалыптасқан жағдайда физикалық география бөлімін қашықтықтан оқытудың тиімді әдістерін іздестіріп анықтау.
Қойылған мақсатқа сәйкес зерттеудің міндеттері:
- қашықтықтан оқытудың теориялық-әдіснамалық негіздерін, нақты белгілері мен ерекшеліктерін сипаттау;
- қашықтықтан оқытуды отандық мектептердегі география пәнін, оның ішінде физикалық география тарауын оқыту үрдісіне енгізу мүмкіндіктерін қарастыру;
- педагогикалық тәжірибе барысында физикалық география сабақтарын қашықтықтан оқыту;
- дәстүрлі және қашықтықтан оқыту түрлерін салыстыру үшін педагогикалық эксперимент жүргізу және қашықтықтан оқытудың тиімді әдістерін айқындау.
Зерттеу нысаны - мектеп географиясындағы физикалық география бөлімін қашықтықтан оқыту түрі, зерттеу пәні - осы қашықтықтан оқытудың тиімді әдіс-тәсілдері болып табылады.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы қазіргі кездегі қашықтықтан оқыту теориясы мен әдістемесіндегі нақты анықталмаған көптеген ұғымдар мен түсініктердің орын алуымен түсіндіріледі. Осыған орай, дипломдық жұмыста қашықтықтан оқытудың теориялық және әдіснамалық негіздері, артықшылықтары мен ерекшеліктері, технологиялары мен ұйымдастыру негіздері зерттеледі.
Тәжірибелік маңыздылығы. Қашықтықтан оқыту технологияларын зерттеу барысында физикалық география тарауы бойынша құрастырылған сабақтардың жоспарларын ағымдағы оқу үрдісін ұйымдастыру, осы тақырыптар бойынша сабақтарға қатыспай қалған, үлгерімі төмен оқушылармен жұмыс жасау, қайталау және бекіту, бақылауларға дайындалу барысында қосымша дидактикалық материалдар ретінде кеңінен қолдануға болады. Педагогикалық эксперименттің нәтижелері мен қорытындылары қашықтықтан оқыту үрдісін ұйымдастыруда, қашықтықтан оқытудың тиімді әдіс-тәсілдерін таңдауда, жаңа ақпараттық-байланыс технологияларын пайдалануда қолданыс таба алады.
Тақырыпты зерттеу барысында байқау, мониторинг жүргізу, талдау және жалпылау, индукция және дедукция, салыстырмалы-сипаттау, жүйелеу, графикалық, статистикалық зерттеу әдістері қолданылып, педагогикалық эксперимент өткізілді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, 3 тараудан, қорытынды, пайдаланылған дереккөздер тізімінен тұрады.
1 Қазіргі кездегі қашықтықтан оқытудың теориялық негіздері
1.1 Қашықтықтан білім беру технологияларының қазіргі тенденциялары
Қашықтықтан оқыту - бұл ақпараттық революция нәтижесінде пайда болған жаңа ақпараттық және технологиялық мүмкіндіктердің арқасында және ашық оқыту идеясының негізінде ХХ ғасырдың соңында пайда болған оқытудың сапалы жаңа, прогрессивті түрі [3, б. 7].
Қашықтықтан оқыту бастауыш білімнен жоғары білімге дейінгі дайындық деңгейлерінің барлық спектрін ұсынады және әр түрлі жастағы адамдарға бағытталған. Оқытылатын пәндер ауқымы өте кең. Қолданылатын әдістері де кем емес. Қашықтықтан оқыту жүйелері дамыған елдерде де, дамушы елдерде де, үлкен және кіші елдерде де ұйымдастырылған. Бұл жүйелердің пайда болуына әкелген мәселелер, әлеуметтік және тарихи күйзелістер әр түрлі: аумақтың бөлінуі немесе жер аударылған халық, империализм мен тәуелсіздік, соғыстар мен революциялар, индустрияландыру. Жаңа мыңжылдықта адамзат ақпараттық қоғамға ауысқан сайын қашықтықтан оқыту өзінің икемділігі мен формаларының алуан түрлілігін көрсете отырып, маңызды рөл атқарады [4, б. 15].Конец формы
Басқалардан алыс қашықтықта үйрену идеясы жаңа емес. Кейбір ғалымдар шіркеулерге жіберілген Сент-Пауылдың қасиетті хаттары қашықтықтан оқытудың жеке негізгі ережелерін суреттейді деп мәлімдейді. 1840 жылы Исаак Питман пошта арқылы Біріккен Корольдікте студенттердің стенографиясын үйрете бастады, осылайша алғашқы қашықтықтан оқыту курсының негізін қалаушы болды. XIX ғасырдың 50-ші жылдары Германияда Густав Лангеншайдт өзінің Leh rbriefe (тура аудармасы оқыту хаттары) ересектерге арналған Тіл бойынша оқулығын жариялады. Қашықтықтан жоғары білім алу мүмкіндігі 1836 жылы Біріккен Корольдікте Лондон университеті құрылған кезде пайда болды .
XIX ғасырдың 70-ші жылдары Америкада қашықтықтан оқытуды ұйымдастыру бойынша бірқатар қадамдар жасалды. Сонымен, 1873 жылы Анна Элиот Тикнор ағылшын тіліндегі Үйде оқытуды қолдау Қоғамы бағдарламасын негізге ала отырып, Тикнор Қоғамы деп аталатын әйелдерге пошта арқылы оқыту жүйесін құрды.
Австралияда қашықтықтан оқыту өте ерте пайда болды. 1911 жылы Брисбендегі Квинсленд университетінде университеттік деңгейдегі курстар өз жұмысын бастады. 1914 жылы қарапайым мектептерден алыс жерде тұратын балаларды бастауыш мектеп бағдарламасы бойынша пошта арқылы оқыту ұйымдастырылды. Оқушылар үшін ұқсас жүйелер Канада мен Жаңа Зеландияда қолданыла бастады.
1917 жылғы революциядан кейін қашықтықтан оқыту Ресейде дами бастады. Мұнда әр түрлі деңгейдегі түрлі курстар ұсынылды. Кеңес Одағында Қашықтықтан оқытудың арнайы кеңес беру моделі жасалды, оның атауы сөзбе-сөз визуалды байланыссыз білім беру (сырттай білім беру) дегенді білдіреді. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Орталық және Шығыс Еуропаның басқа елдері КСРО-ны үлгі етті.
Батыс Еуропаға келетін болсақ, 1939 жылы Францияда мектепке бару мүмкіндігінен айырылған балаларды пошта арқылы оқыту үшін Мемлекеттік қашықтықтан оқыту орталығы құрылды. Қазіргі уақытта бұл Орталық Еуропадағы қашықтықтан оқытудың ең ірі оқу орнына айналды [3, б. 10].
Гаррисон (1985) және Ниппер (1989) алғашқылардың бірі болып ұрпақ терминін өндірістік, көліктік және коммуникациялық технологиялардың дамуымен тарихи байланысты қашықтықтан оқытуды дамытудың үш кезеңін белгілеу үшін қолданды. Бірінші ұрпақ қашықтықтан оқыту құралы қолмен жазылған және басылған материал болды. ХХ ғасырдың 20-жылдарындағы радионың пайда болуы радио курстарының пайда болуына әкелді. 50-ші жылдары теледидар курстары белсенді түрде дамыды [6, б. 17].
1969 жылы Ұлыбританияда ашық университеттің пайда болуы екінші ұрпақтың басталуын белгіледі. Осы сәттен бастап қашықтықтан оқытуда баспа материалдарының үстем жағдайында құралдардың барлық түрлерін қолдана отырып, оқытуға кешенді тәсіл алғаш рет қолданыла бастады [7, б. 21].
Қашықтықтан оқытудың үшінші ұқпары ақпараттық және коммуникациялық технологияларды белсенді қолдануға негізделген, екі жақты байланысты әр түрлі формада ұсынады (мәтін, графика, дыбыс, анимация) синхронды түрде де (бір уақытта - Солтүстік Американың оқу орындарында бірдей танымал бейне немесе аудиографиялық конференциялар түрінде), асинхронды режимде де (бір уақытта емес - электрондық поштаны, Интернетті немесе телеконференцияларды қолданылуымен).
Қазіргі уақытта әлемде қашықтықтан білім беру жүйесін (ҚБЖ) іске асыруда айтарлықтай тәжірибе жинақталған. Көптеген дереккөздерді талдау диаграмманы (1-сурет) құруға мүмкіндік берді, онда қашықтықтан оқытуды ұсынатын оқу орындарының географиялық таралуы келтірілген [8].
Қазақстанда қашықтықтан оқытуды түсіну және қалыптастыру, дамыту процесі 90-шы жылдардың басында басталды. Алайда, білім беру ұйымының даму процесін ел үшін дәстүрлі себептер - технология үшін қолайлы материалдық-техникалық қамтамасыз етудің болмауы, компьютерлік техниканың жетіспеушілігі, байланыс мүмкіндіктері шектеулі және оқытушылар үшін материалдық және моральдық ынталандырудың төмендігі тоқтатып тұрды.
Қазақстан Республикасының Конституциясы азаматтардың білім алу құқығына кепілдік береді. Бұл құқықты Білімберу туралы ҚР Заңына сәйкес жүзеге асыруға болады [9]. Тұлғаның қажеттіліктері мен мүмкіндіктерін ескере отырып, білім беру бағдарламалары мынадай нысандарда меңгеріледі: өндірістен қол үзіп (көбінесе) және қол үзбей білім беру мекемелерінде, отбасылық білім беру, өздігінен білім алу, экстернат нысанында. Білім алудың әртүрлі нысандарын үйлестіруге рұқсат етіледі.
1 - Таяу Шығыс, 2 - Орталық Америка, 3 - Латын Америкасы, 4 - Австралия,
5 - Азия, 6 - Ресей, 7 - Африка, 8 - Солтүстік Америка, 9 - Еуропа
Сурет 1 - Әдемдегі қашықтықтан оқытатын білімберу мекемелері
Қашықтықтан оқыту үздіксіз білім беру жүйесіне және гуманизм принципіне сәйкес келеді, оған сәйкес ешкім кедейлік, географиялық немесе уақытша оқшаулау, әлеуметтік сенімсіздік және физикалық кемшіліктерге немесе өндірістік немесе жеке істермен жұмыс істеуге байланысты оқу орындарына бара алмау салдарынан оқу мүмкіндігінен айырылмауы керек деп тұжырымдалады.
Қашықтықтан оқыту білім беру үрдісінде үлкен рөл атқарады, бар мүмкіндіктерді кеңейтеді және жаңа білім беру мүмкіндіктерін жасайды (2-сурет). Қазіргі білім өмірімізге берік енген Ғаламторсыз мүмкін емес. Барлық мамандықтардың мамандары қазіргі қоғамның қажеттіліктеріне негізделген жоғары кәсіби деңгейге сәйкес болу үшін өз білімдерін, дағдыларын үнемі жетілдіріп отыруы керек. Пандемия мен қатаң карантин жағдайында білім беру мен жалпы білімге қатысты өмірлік маңызды мәселелер туындады. Және бұл қажеттілік білім беру мен оқытудың жаңа әдістері мен технологияларын іздестіруге әкелді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Конец формы
Қашықтықтан IT-технологиялар негізіндегі қазіргі заманғы білім беру жекелеген мемлекеттердің шегінен шығады және шекарасыз ашық білім ретінде сипатталады. Қазақстан үшін жоғары сапалы қашықтықтан білім беру технологияларын енгізу және ашық білім беру маңызды әлеуметтік мәселені шешу болып табылады. Республикамыздың үлкен аумағы бар, халқымыздың саны салыстырмалы түрде аз, оның тығыздығы төмен. Халықтың едәуір бөлігі қалалардан, облыстық және аудандық орталықтардан шалғай ауылдарда және елді мекендерде тұрады.
МЕКТЕПТЕГІ ҚАШЫҚТЫҚТАН БІЛІМБЕРУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ
Әртүрлі пәндер бойынша дүниетанымын кеңейту, мәдени деңгейін көтеру, білімдерді тереңдету
Оқушылардың, педагогтардың, ата-аналар мен қоғамның бірлескен шығармашылық іс-әрекет жасау мүмкіндіктері
Оқушылардың шығармашылық іс-әрекетін ұйымдастыру (қосымша білімберу)
БҰТ мен емтихандарға дайындау
Педагогтардың біліктілігін үздіксіз арттыру мүмкіндігі
Қашықтықтан олимпиадаларды, сайыстар мен викториналарды ұйымдастыру
Жеке қарым-қатынас жасау мен қызығушылықтарға қарай қоғамдарды құру мүмкіндіктері
Басқа мектептермен бірлескен шығармашылық іс-әрекет жасау мүмкіндіктері (видеоконференция, Интернет-трансляция, вебинар, т.б.)
Білімберу іс-әрекетін ақпараттық-әдістемелік қолдау
Сурет 2 - Мектептегі қашықтықтан оқыту технологияларының мүмкіндіктері
Шағын жинақты мектептер жұмыс істейтін қоныстар бар. Тек бастауыш мектептер бар. Шағын шаруа қожалықтары мен мал фермаларының пайда болуымен шалғайдағы жайылымдарда отбасылық топтар құрылады, оларда балалардың мектепке баруға мүмкіндігі жоқ. Мұндай жағдайларда халықты міндетті жалпы орта біліммен қамтамасыз ету қиынға соғады. Бұған дене мүмкіндіктері шектеулі, сондай-ақ білім алуда қиындық көріп жүрген адамдарды да қосу керек.
Ұқсас мәселелер кәсіби білім беруде байқалады. Техникалық кәсіптік білім беру ұйымдары (колледждер мен ЖОО) негізінен жоғары білікті оқытушы кадрлары бар үлкен қалаларда шоғырланған. Шеткері аймақтарда барлық санаттағы мамандардың тапшылығы байқалады, жергілікті жерлерде халыққа толыққанды кәсіби білім алу мүмкіндігі жоқ. Осыны түсіне отырып, мемлекет осы мәселелерді шешу үшін барлық шараларды қабылдау үстінде. Бұл ретте қашықтықтан білім беру технологияларын енгізу басым бағыт ретінде қарастырылады.
Қашықтықтан оқыту - бұл білім беру жүйеміз үшін шын мәнінде күрделі сын-тегеурін. Қашықтықтан оқытудың тиімділігі көптеген факторларға байланысты (сурет 3).
Қашықтықтан оқыту және қашықтықтан білім беру - педагогикадағы жаңа құбылыстар. Сондықтан осы ұғымдардың мазмұнын анықтау маңызды. Қазіргі уақытта бірыңғай түсінік қалыптаспаған [10, б. 31]. Қашықтықтан оқыту білімалушының өзін-өзі оқыту ұстанымына негізделген білім беру үрдісінің жаңа ұйымы ретінде қарастырылады.
ҚАШЫҚТЫҚТАН ОҚЫТУ ЖҮЙЕСІНІҢ ТИІМДІЛІГІ
Оқыту тұжырымдамасы
Мазмұнын құрастыру және құрылымдау
Оқытушының біліктілігін арттыру
Оқыту мақсаттары
Ақпараттық технологиялар
Үйлестіру,
әкімшілік ету
Педагогикалық технологиялар
Қашықтықтан оқыту модельдері
Сурет 3 - Қашықтықтан оқыту жүйесінің тиімділігі
Оқу ортасы білімалушылардың негізінен (және жиі, толығымен) кеңістікте және (немесе) уақытта оқытушыдан алыс (сондықтан бөлек) болуымен сипатталады. Сонымен қатар, олар кез-келген уақытта телекоммуникация құралдары арқылы диалогты орнатуға мүмкіндігіне ие бола алады [11, б. 25].
Басқа авторлар қашықтықтан оқытуды білімалушыларға оқу материалының негізгі көлемін жеткізуді, оқу үрдісіне оқушылар мен оқытушылардың интерактивті өзара әрекеттесуін, білімалушыларға зерттелетін материалды игеру бойынша өз бетінше жұмыс істеуге, сонымен қатар байланыс үрдісінде оқытуға мүмкіндік беретін ақпараттық технологиялар жиынтығы ретінде сипаттайды. Үшінші авторлар қашықтықтан оқытуды сырттай оқытудың жаңа сатысы түрінде анықтайды, онда ақпараттық технологияларды қолдану, дербес компьютерлерді, бейне аудиотехниканы, ғарыштық және оптикалық-талшықты техника мен технологияны пайдалану қамтамасыз етіледі. АҚШ-ң қашықтықтан оқыту қауымдастығының сөзбе-сөз анықтамасы бойынша ақпарат пен оқыту арқылы білім мен дағдыларды игеру деп аударылады, оған барлық технологиялар мен қашықтықтан оқытудың басқа түрлері кіреді.
Қазақстанның заңманасына сәйкес, қашықтықтан оқыту - педагог пен білім алушылардың қашықтықтан, оның ішінде ақпараттық-коммуникациялық технологиялар мен телекоммуникациялық құралдарды қолдана отырып өзара іс-қимылы кезінде жүзеге асырылатын оқыту [1]. Сонымен қатар, дамудың осы кезеңінде күндізгі және қашықтықтан оқытудың интеграциялық моделі ең бейімделгіш болып саналады (сурет 4).
ҚАШЫҚТЫҚТАН ОҚЫТУ
БАЗАЛЫҚ ОҚЫТУ (күндізгі)
Бейіндік курстар
Бейіндік курстар
(модульдер)
Білімді тереңдету, олқылықтарды (білімберу бағдарламасы бойынша) жою курстары
Оқушылардың өзіндік, жобалау, зерттеу іс-әрекеті
Қосымша материалдар, тәжірибелік жұмыстар
Оқушылардың бірлескен іс-әрекеті
Кеңес беру
Жеке бағдарлама бойынша жұмыс жасау
Сурет 4 - Жалпы орта білім беру үшін күндізгі және қашықтықтан оқыту түрлерін интеграциялау моделі
Жоғарыда айтылғандардың бәріне сүйене отырып, қашықтықтан оқытуды білімалушылар мен олардың бір-бірімен және оқыту құралдарымен интерактивті өзара әрекеттесуінің мақсатты, ұйымдастырылған процесі ретінде анықтауға болады, олардың белгілі бір дидактикалық жүйеде жүзеге асырылатын кеңістік пен уақытта орналасуына байланысты емес. Мұнда дидактикалық жүйе қашықтықтан оқыту тұжырымдамасы мазмұнының жүйелік құраушы элементі ретінде енгізілгенін көруге болады [10, б. 32].
Осылайша, қашықтықтан білім беру - бұл үздіксіз кәсіптік білім беру жүйесінде басқа формалармен қатар тиімді қолдануға болатын білім берудің нақты нысаны болып келеді.
1.2 Қашықтықтан оқытудағы жаңа ақпараттық технологиялардың қолданылуы
Қазіргі уақытта әлемде болып жатқан ғылыми-техникалық прогрестің қарқыны және ақпараттық революцияның бір түрі білім беру жүйесін қайта құру мен жетілдірудің нақты алғышарттары болып табылады. Ақпаратты жедел өңдеп қана қоймай, оны әр түрлі түрде (мәтін, графика, дыбыс, бейне) қамтамасыз ете алатын қуатты компьютерлердің пайда болуы оқыту технологияларында түрлендіруге және компьютерлерді дидактикалық құрал ретінде пайдалануға мүмкіндік берді. Трансұлттық ғаламдық спутниктік және компьютерлік желілердің пайда болуы мен таралуы осы дидактикалық құралдарды қашықтықта қолдануға мүмкіндік берді, бұл шекарасыз біртұтас әлемдік білім беру кеңістігін құруға және сапалы білім алғысы келетіндерге кеңістіктік және әлеуметтік-экономикалық кедергілерді азайтуға ықпал етеді. Жаһандық ақпараттық кеңістік білім мен ғылымды дамытуды, жұмыспен қамту, жұмысқа орналастыру, халықтың ұтқырлығы мәселелерін шешуді және басқаларды қамтитын әрбір ел үшін аса маңызды әлеуметтік мәселелерді шешуді жақындатады [12, б. 9].
Қашықтықтан оқытуда телекоммуникациялық технологиялар орындайтын негізгі рөл - оқу диалогын қамтамасыз ету. Мұғалім мен оқушы арасында тұрақты диалогсыз кері байланыссыз оқыту мүмкін емес. Оқыту (өзін-өзі тәрбиелеуден айырмашылығы) - бұл анықтама бойынша диалогтық үрдіс. Күндізгі оқуда диалог мүмкіндігі оқу үрдісін ұйымдастыру формасымен, оқытушы мен оқушының бір уақытта бір жерде болуымен анықталады. Қашықтықтан білім беруде оқу диалогын телекоммуникациялық технологиялардың көмегімен ұйымдастыру қажет.
Қашықтықтан оқыту жүйесі келесі әлеуметтік маңызды функцияларды жүзеге асыруға арналған:
- халықтың білім деңгейін және білім сапасын арттыру;
- елдің сапалы дайындалған мамандарға қажеттілігін қанағаттандыру;
- тұрғылықты жеріне, денсаулық жағдайына, элитарлығына, материалдық қамтамасыз етілуіне және т. б. қарамастан, халықтың білім беру қызметтеріне қажеттіліктерін қанағаттандыратын бірыңғай білім беру кеңістігін дамыту;
- халықтың әлеуметтік және кәсіби ұтқырлығын, оның кәсіпкерлік және әлеуметтік белсенділігін, ой-өрісін және өзін-өзі тану деңгейін арттыру [12, б. 40].
Қашықтықтан оқыту жүйесінің негізгі артықшылықтары келесі үрдістердің әсерінен көрінеді:
- білімге жаңа талаптар қоятын экономикалық реформаларды жетілдіру;
- қазіргі заманғы оқыту технологияларына қоғамның жаңа қажеттіліктерін қалыптастыру;
- халықаралық білім беру байланыстарын арттыруға ықпал ететін саяси өзгерістер;
- білім беру нарығында ақпарат алмасудың жаңа техникалық құралдарының пайда болуы;
- білім берудегі халықаралық интеграцияны арттыру;
- өз елінің әрбір азаматының білім алуға конституциялық құқығын іске асыру.
Егер қазақстандық оқу орындары қашықтықтан оқытуды дамыту мәселелеріне аз көңіл бөлетін болса, онда жақын арада білім беру қызметінің бұл саласына қашықтықтан оқыту нысанын бұрыннан және табысты пайдаланып жүрген шет елдердің оқу орындары ие бола алады.
Қазақстанда қашықтықтан оқытуды дамыту белгілі бір қиындықтармен байланысты:
- компьютерлік сауаттылық елде талай жақсартуды талап етеді. Бұл оқытушыларға да, әлеуетті студенттерге де қатысты;
- Ғаламторға қосылған компьютері бар, сондай-ақ осы компьютермен қалай жұмыс істеу керектігі туралы түсінік жоқ адамдар әлі де аз емес;
- оқытушылар құрамы оқытудың дәстүрлі түрлеріне әлі де үйреніп қалған және көбісі өз уақытын оқытудың жаңа нысаны үшін әдістемелік материалдарды әзірлеуге жұмсағысы келмейді;
- тиісті көлемдегі және сапалы компьютерлік оқыту мен тестілеу жүйелерінің болмауы, өйткені бұл жүйелерді дамыту үлкен шығындарды талап етеді;
- қашықтықтан оқыту дәстүрлі оқыту жүйесіне қарағанда білім беру үрдісін, оқытудың басқа әдістерін ұйымдастыруды талап етеді;
- оқытушылар құрамын жаңа ақпараттық технологияларды қолдануға үйрету үшін уақыт қажет;
- қашықтықтан оқыту мәселесін теориялық тұрғыдан пысықтау өте төмен. Бұл нақты оқу мақсаттарының жоқтығынан, белгілі бір жүйеде жұмыс істеу үшін оқушыға қажетті бастапқы талаптардың болмауынан және білімді бақылау жүйесінің әлсіз деңгейінен көрінеді.
Ақпараттандыру дамыған елдердің әлеуметтік-экономикалық прогресінің жетекші тенденциясы ретінде адам қызметінің барлық салаларында, соның ішінде білім беруде объективті үрдіс болып табылады. Білім беруді ақпараттандыру осы үрдістің құрамдас бөлігі ретінде ақпаратты жинау, өңдеу, сақтау, тарату және оны тұтынушылардың мүддесі үшін пайдалану мақсатында біріктірілген әдістер, процестер және бағдарламалық-техникалық құралдар жүйесі болып табылады [13, б. 28]. Білім беруді ақпараттандырудың мақсаты жаңа ақпараттық технологиялар құралдарын пайдалану арқылы зияткерлік қызметті жаһандық қарқындату болып табылады. Мақсатқа сәйкес оларды жүзеге асырудың келесі ықтималды бағыттарын бөлуге болады:
- білім беру үдерісіне жаңа ақпараттық технологиялар құралдарын енгізу;
- білім беру үрдісіне қатысушыларды компьютерлік даярлау деңгейін арттыру;
- жаңа ақпараттық технологиялар базасында оқу үрдісін ұйымдастыру мен басқаруды жетілдіру;
- қамтамасыз ету сипатындағы ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу.
И. В. Роберттің пікірінше, жаңа ақпараттық технологиялар құралдары бұл ...микропроцессорлық техника, ақпарат алмасудың заманауи құралдары мен телекоммуникация жүйелері, аудио-бейнетехника және т. б. негізінде жұмыс істейтін және ақпаратты жинау, өндіру, жинақтау, сақтау, өңдеу, жіберу операцияларын қамтамасыз ететін бағдарламалық-аппараттық құралдар мен құрылғылар деп түсініледі [14, б. 35].
Жаңа ақпараттық технологиялар құралдарын қолданудың педагогикалық мақсаттары:
- оқу-тәрбие процесінің барлық деңгейлерін қарқындату;
- білім алушының тұлғасын дамыту;
- ақпараттық қоғам жағдайындағы өмірге дайындау;
- қазіргі қоғамды ақпараттандыру үрдісіне байланысты әлеуметтік тапсырысты жүзеге асыру.
Осылайша, оқу үрдісінің ақпараттық технологиялары - бұл ақпараттық технологиялар құралдарын, сондай-ақ арнайы бағдарламалық, ақпараттық және әдістемелік қамтамасыз етуді қолдануға негізделген технологиялар.
Бір кездері өзекті (жаңа) ақпараттық технологиялар: электрондық оқулық; мультимедиа жүйесі; сараптама жүйесі; автоматтандырылған жобалау жүйесі; электрондық кітапханалар; деректер базасы; жергілікті және таратылған (жаһандық) есептеу жүйелері; электрондық пошта; дауыстық электрондық пошта; электрондық хабарландыру тақтасы; телеконференция жүйесі; жұмыс үстелі электрондық типографиясы болып саналды [15, б. 27].
Жаңа ақпараттық технологияларға қатысты неғұрлым толық зерттеуді
А. Н.Тихонов және А. Д. Иванников жүргізді. Және қазіргі кезде бұл тізім толықтырылды: негізгі серверлер; бейнекассеталар; лазерлік дискілер; теледидардағы дәрістерді тарату; телефон бойынша кері байланыспен теледидардағы дәрістерді тарату [10, б. 50-54]
Кейбір авторларының пікірінше [16-18], қашықтықтан оқыту бес негізгі киттерге негізделген, олар: корпоративті тәсіл және маркетингтік өткізу, педагогикалық дизайн, оқытуды басқару, білім беру технологиялары. Негізгі білім беру технологияларына төмендегілерді жатқызуға болады:
1 желілік білім беру технологиялары;
2 виртуалды және қашықтағы зертханалардың технологиялары;
3 электрондық оқулық технологиясы;
4 бейне дәрістер жасау технологиялары;
5 жаттығу технологиялары;
6 виртуалды оқу сыныптарының технологиялары;
7 желілік байланыс технологиялары;
8 Moodle электронды оқу ортасының технологиясы.
Қашықтықтан оқыту технологиясының негізінде ақпараттық технологиялар құралдары жатыр. Оларға веб-серверлік технологиялар, гипермәтін, мультимедиа, электрондық пошта, вебинарлар, онлайн конференциялар жатады. Білім беру немесе педагогикалық технологияларға электрондық оқулықтар, қашықтағы және виртуалды оқу сыныптары мен зертханалар, бейне дәрістер, тренажерлер және ақпараттық өзара әрекеттесудің ерекше технологиялары жатады [19]. Дәстүрлі және қашықтықтан оқытудың сипаттамаларын салыстырмалы түрде келесідей 1-ші кестеде көрсетуге болады [20, б. 56].
Кесте 1 - Дәстүрлі және қашықтықтан оқытудың салыстырмалы сипаттамасы
Оқыту түрі
Дәстүрлі оқыту
Қашықтықтан оқыту
Оқу конспектісі
Дәріс, конференция
Электронды оқулық, бейнедәріс, онлайн-конференция, виртуалды білім беру ортасы
Тәжірибелік сабақтар
Семинар, ғылыми жоба
Виртуалды оқыту, вебинар, интерактивті тапсырмалар
Дағдылар
Жаттау, әңгімелеу
Тапсырмаларды өз бетінше орындау, шығармашылық келісті дамыту
Бақылау
Сұрау, бақылау жұмысы, тексеру, сынақ, емтихан
Білімдерді автоматтандырылған түрде тексеру, виртуалды тапсырмалармен жұмыс жасау
Қосымша ақпарат көздері
Басылымдық материалдар, Ғаламтордың ашық білімберушілік ресурстары
Электронды басылымдар, білімберушілік порталдар
Төменде қашықтықтан оқытудағы ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолданудың үш үлгісі келтірілген:
1 таратылған сынып үлгісі ақпараттық-коммуникациялық технологиялар оқушылар әртүрлі жерлерде орналасқан бір сыныпқа арналған оқу үрдісі үшін қолданылатын жағдайларда орын алады. Бұл модельдің сипаттамасы:
- сабақтар синхронды коммуникацияларды қамтиды, оқушылар мен оқытушылар белгілі бір уақытта белгілі бір жерде болуы керек (кем дегенде, аптасына бір рет);
- қатысушылар саны бірден беске дейін немесе одан да көп; қатысушылар саны неғұрлым көп болса, техникалық, логикалық және танымдық күрделілік соғұрлым жоғары болады;
- оқушыларға оқу орнында болғаннан гөрі, оқу орнын үйде немесе жұмыста ұйымдастырған ыңғайлы;
- оқу орындары белгілі бір жерде орналасқан оқушылардың аз санына қызмет көрсете алады;
- оқыту үрдісінде маңызды болатын оқушылардың және оқытушылардың мимикасы мен басқа вербальді емес ақпарат байқалмай қалады.
2. Өзін-өзі оқыту моделі білімалушыларды белгілі бір уақытта белгілі бір жерде болу қажеттілігінен босатады. Білімалушылар курстың мазмұны мен егжей-тегжейлі бағдарламасын қамтитын материалдар жиынтығымен қамтамасыз етіледі және басшылықты жүзеге асыратын, сұрақтарға жауап беретін және жұмысты бағалайтын қызметкерге жүгінуге мүмкіндік алады. Білімалушы пен әдіскер арасындағы байланысқа телефон, компьютерлік конференциялар, электрондық пошта және қарапайым пошта арқылы қол жеткізіледі. Сипаттамалары:
- сыныпта сабақтар өткізілмейді: білімалушылар бағдарламаның егжей-тегжейлі нұсқауларын орындай отырып, өз бетінше оқиды;
- білімалушы әдіскермен, кейде басқа білімалушылармен өзара әрекеттеседі;
- курс мазмұнын ұсыну кез-келген уақытта оқуға болатын баспа басылымдары, компьютерлік дискілер, бейнелер арқылы жүзеге асырылады;
- курс материалдары бірнеше жылдар бойы қолданылып келеді және әдетте курсты жасаушылар, сарапшылар және оқу ортасының мамандары қатысатын құрылымдық даму процесінің нәтижесі болып табылады. Бұл материалдар барлық әдіскерлерге ортақ.
3. Ашық оқыту + сынып үлгісі курстың баспа презентациясын және қашықтағы топ ішінде білімалушылардың қарым-қатынасын ұйымдастыру үшін интерактивті телекоммуникациялық технологиялармен бірге курсты ең қолайлы жылдамдықпен оқуға мүмкіндік беретін басқа құралдарды қолдануды қамтиды. Сипаттамалары:
- курс мазмұнын ұсыну білімалушылар кез-келген ыңғайлы уақытта, жеке немесе топта оқи алатын баспа басылымдары, компьютерлік дискілер немесе бейнелер арқылы жүзеге асырылады;
- курс материалдары бір тоқсаннан артық пайдаланылады және әр оқытушы үшін ерекшеленеді (мысалы, оның дәрістерінің бейнежазбасы);
- студенттер мезгіл-мезгіл оқытушының қатысуымен сабақ өткізу үшін жиналады, ал Интерактивті технологиялар қолданылады (таратылған сынып моделіне сәйкес);
- сыныптағы сабақтар білімалушылар негізгі ұғымдарды талқылап, нақтылай алатындай, міндеттерді шешу, топтық жұмыс, зертханалық жұмыстарды орындау, модельдеу және т. б. дағдыларын алу үшін өткізіледі. [21]
Осы үлгілердің жүзеге асырылу нәтижесінде ақпараттық-білімберушілік орта қалыптасады (сурет 5)
МЕКТЕПТІҢ АҚПАРАТТЫҚ-БІЛІМБЕРУШІЛІК ОРТАСЫ (ВИРТУАЛДЫ МЕКТЕП)
Оқу үрдісі
Электронды оқулық
Зертханалық жұмыстар, практикум
Жобалар
Тест, бақылау жұмыстары
Медиатека
Телеконференция
Ғаламтор ресурстарына берілген сілтемелер жинағы
Кеңес беру
Кеңес беру
Оқу үрдісін басқару
Әдістемелік бөлім
Педагогикалық кеңес
Әкімшілік
Мұғалімдердің виртуалды әдістемелік бірлестіктері
Оқушылардың виртуалды қауымдастықтары
Қосымша білімберу жүйесі
Олимпиада, викторина, марафон
Оқушылардың ғылыми қоғамы
Оқушылардың жобалау іс-әрекеті
Оқу үрдісін ақпараттық дидактикалық қамсыздандыру
Сурет 5 - Мектептің ақпараттық-білімберу ортасының моделі
1.3 Қашықтықтан оқытудың технологиялары
Қашықтықтан оқыту технологиясы - бұл білім беру мақсаттарына қол жеткізу бойынша педагогикалық қызметті жүзеге асырудың белгілі бір тәсілі, оларды кейіннен үйлестіре және үйлестіре отырып, іс-әрекеттерді рәсімдер мен кезеңдерге алдын-ала, саналы түрде ұтымды бөлу [10, б. 99].
Қашықтықтан оқыту технологиялары, әдетте, нақты оқу пәніне қарамастан, оқу үрдісін жүзеге асырудың заңдылықтарына тән. Қашықтықтан оқыту технологиясы оқыту әдістерін, құралдары мен нысандарын, сондай-ақ оқыту мақсаттарына қол жеткізу үшін оларды ұдайы өндіру (тираждау) тәсілін қамтитын жүйе ретінде айқындалуы мүмкін [10, б. 100].
Қашықтықтан оқыту технологиясын құру бірнеше кезеңнен тұрады:
- теориялық - мақсатты, нысанды анықтау, білім беру үрдісін компоненттерге бөлу және байланыстарды анықтау;
- әдістемелік - оқыту әдістерін, құралдары мен нысандарын таңдау;
- процедуралық - технологияны әзірлеу бойынша тәжірибелік қызметті ұйымдастыру [10, б. 102].
И. Я. Лернер оқытудың бес жалпы дидактикалық әдісін қарастырады: ақпараттық-рецептивті, репродуктивті, проблемалық презентация, эвристикалық және зерттеу [22, 23]. Нақты оқу пәндерінің материалын оқу кезінде қашықтықтан оқыту жүйесіндегі оқытудың жалпыдидактикалық әдістері оқытудың көптеген тәсілдері арқылы іске асырылады, олардың әрқайсысы жеке мақсатқа жетуге бағытталған және оқытудың әртүрлі дидактикалық құралдарының көмегімен орындалатын нақты іс-әрекетті білдіреді. Қашықтықтан оқытуда ақпараттық-рецептивті және репродуктивті оқыту әдістері проблемалық әдістермен бірге кеңінен қолданылады. Эвристикалық оқыту әдісі эксперименттік тәртіпте қолданылады [24, б. 45].
24 атауды қамтитын дәстүрлі дидактиканы оқыту әдістерінің арасында [25, б. 16] қашықтықтан оқыту үшін демонстрация, иллюстрация, түсіндіру, әңгімелеу, жаттығу, мәселені шешу, оқу материалын жаттау, жазбаша жұмыс, қайталау ұсынылуы мүмкін.
Қашықтықтан оқыту жүйесінде оқыту құралдары келесідей ұсынылуы мүмкін [26-28]:
- қағаз басылымдар;
- желілік электронды оқу басылымдары;
- гипермәтіндік және мультимедиялық нұсқалардағы компьютерлік оқыту жүйелері;
- аудио оқу-ақпараттық материалдар;
- бейне оқу-ақпараттық материалдар;
- зертханалық қашықтық практикумдар;
- қашықтықтан қол жеткізу тренажерлері (треннингтік оқу-жаттығу фирмалары);
- қашықтықтан қол жеткізу мүмкіндігі бар ақпараттық деректер және білім қоры;
- қашықтан (желілік) қол жетімді электрондық кітапханалар;
- сараптамалық оқыту жүйелері негізіндегі оқыту құралдары;
- виртуалды нақтылық негізіндегі оқыту құралдары;
- геоақпараттық жүйелер (ГАЖ) негізіндегі оқыту құралдары;
Желілік оқу материалдары. Бұл телеконференция және бейнеконференция сияқты Интернет қызметтерін пайдалану есебінен интерактивтіліктің кеңейтілген функциялары бар екінші буындағы желілік электрондық оқулықтарға жататын желілік оқу-әдістемелік интерактивтік кешен ретінде құруға бағытталған оқыту құралы [10, б. 107].
Қашықтықтан оқытудағы дәрістер нақты және нақты емес уақытта, фронтальды және жеке өткізілуі мүмкін. Дәрісті жаппай өткізу үшін теледидар қолданылады. Компьютерлік бейнеконференцияларды жеке опция үшін, ал егер проекциялық технология болса - компьютер мониторынан экранға суретті жобалау үшін және алдыңғы нұсқа үшін пайдалануға болады. Дәрістердің мәтіндік нұсқаларын (электрондық дәрістер) қолданған жөн.
Электрондық дәріс ұғымы әртүрлі түсіндіріледі. И. В. Бочарников бұл дәстүрлі дәрістің бағдарламалық қолдауы деп санайды, бұл тыңдаушыларға компьютерлік сыныпта өткізілу барысында конспект жасамауға мүмкіндік береді, өйткені тезистер дисплей экрандарында көрсетіледі. Басқа мамандар бұл ұғымға басқа мағынаны қосады. Бұл электронды түрдегі оқу материалдарының жиынтығы. Олар дәрістердің нақты мәтінінен басқа қосымша материалдарды қамтиды.
Семинарлар. Семинарлар қашықтықтан оқытуда компьютерлік бейне және телеконференция арқылы өткізілуі мүмкін. Телеконференция арқылы өткізілетін семинарларды (яғни, жазбаша, ауызша емес қарым-қатынас кезінде) виртуалды семинарлар деп атауға болады, өйткені оның қатысушылары бір-бірін көрмейді, тек мәтіндік хабарламалармен алмасады.
Консультациялар (кеңес беру). Бұл - тыңдаушылардың жұмысын басқару және оған оқу материалын өз бетінше оқып-үйренуге көмек көрсету нысандарының бірі. Консультациялар жеке және топтық болуы мүмкін.
Қашықтықтан оқыту жүйесінде негізінен телефон, электрондық пошта, бейне және телеконференция сияқты құралдарды қолданумен консультациялар қолданылады. Жаңа ақпараттық технологиялар құралдарын таңдау білімалушы мен оқытушының жұмыс орындарындағы аппараттық-бағдарламалық жабдықтардың қолда бар құрамымен анықталады.
Зертханалық жұмыстарды компьютерлік желілер арқылы зертханалық қондырғыларға немесе экспериментті модельдейтін орталық компьютерге қашықтан қол жеткізу қажет болған жағдайда жүргізуге болады.
Бақылау іс-шаралары. Қашықтықтан оқыту үрдісінде алынған білімді, іскерлікті және дағдыларды бағалау білімалушы мен педагогтың арасындағы тікелей байланысының болмауына байланысты ерекше мәнге ие болады.
Бақылаудың екі түрі қолданылады: реттеуші бақылау және өзін-өзі бақылау. Бақылаудың регламенттік нысандарында кіріс, ағымдағы және шығыс бақылау түрінде үздіксіз байланысты ұйымдастыру орынды [29, б. 19]. Білім алушы өзін-өзі бақылауды компьютерлік оқыту жүйелерінің көмегімен де, оқу бағдарламасының бөлімдері бойынша бақылау сұрақтарына немесе тесттерге жауап беру арқылы да қарапайым тәсілдермен жүзеге асырады.
Өзіндік жұмыс. Бұл дәстүрлі нұсқадағы белгілі реттеуші форма. Бірақ бұл қашықтықтан оқытуда негізгісі болып табылады. Білім алушылардың өзіндік жұмысы жеке, жұптық және топтық болуы мүмкін. [30, б. 26]. Тиімді оқу үшін білім алушы оқу материалымен өзіндік жұмысты жоспарлау және ұйымдастыру әдістерін, өздігінен білім алу дағдыларын меңгеруі тиіс [31, б. 49].
Қашықтықтан оқытуды технологиялық қолдау құралдарының арасында үш топ бар [32, б. 85]:
- кейс-технология кезінде оқу-әдістемелік материалдар арнайы жинаққа (кейстерге) жинақталады, ол оқытушыларға-консультанттарға (тьюторларға) оқу орталықтарына мерзімді өтініш жасай отырып, өз бетінше оқу үшін оқушыға жіберіледі [33].
- TV-технология (ақпараттық-спутниктік технология), оның атауынан көрініп тұрғандай, теледидарлық дәрістерді қолдануға негізделген. Телевизиялық оқыту, сондай-ақ спутниктік байланыс арналары арқылы жергілікті желілердегі ақпаратты толықтыру және жаңарту іске асырылады.
- Желілік технологияларға интернет-технология және жергілікті есептеу желілеріндегі клиент-сервер технологиясы жатады (6-7-ші суреттер).
ЖЕЛІЛІК КУРС
Курс жайындағы жалпы мәліметтер
Ақпараттық-анықтамалық материалдар
Тәжірибелік, зертханалық жұмыстар
Тапсырмалар (жеке, топтық)
Бақылау, тест тапсырмалары
Оқушылардың жеке істері
Оқу үрдісінің құжаттамасы
Телеконференция
Хабарламалар тақтасы
Чаттар
Веб-сайттар
Оқушылардың бірлескен іс-әрекеті
Сурет 6 - Қашықтықтан оқытудың желілік курсының үлгісі
Ғаламтордың ақпараттық ресурстары
Телеконференция
Оқытушымен қарым-қатынас жасау
Бақылау, тестілеу
Оқушылардың өзара қарым-қатынасы
Бейнежазулар, аудиожазулар
Оқу мақсатындағы бағдарламалық құралдары
Әдістемелік нұсқаулар т.б.
ОҚУЛЫҚ (баспа немесе CD- элект-ронды)
Сурет 7 - Ғаламтордың ақпараттық ресурстары
Интернет-технологияда интернет білімалушыларды оқу-әдістемелік материалдармен қамтамасыз ету үшін, сондай-ақ оқытушылар мен білімалушылардың арасындағы интерактивті өзара іс-қимыл үшін қолданылады. Соңғы уақытта Интернет технологиясы басқа формаларды ығыстыруда. Интернет қашықтықтан оқыту үшін өте жақсы техникалық құрал болып көрінеді [34, б. 57].
Қашықтықтан оқыту курсы үшін оқу үрдісін қамтамасыз ететін төрт компонент қажет:
1) ақпараттық ресурстар (веб-CD-технологиялар); оқу материалдары (оқулықтар, дәріс конспектілері және т.б.); қосымша ақпараттық материалдар; ресурстар кітапханасы (ұсынылған әдебиет, курс тақырыбы бойынша веб-ресурстар тізімі және т. б.); пәндік сөздік; жылдық академиялық күнтізбе (оқыту бағдарламасы).
2) қарым-қатынас құралдары студенттің оқу орталығымен (атап айтқанда, оқытушымен), сондай-ақ басқа студенттермен өзара іс-қимыл процесін қамтамасыз етеді, бұл өте маңызды. Байланыс құралдары, әдетте, электрондық пошта және интерактивті конференциялар (chat-rooms деп аталады). E-mail негізінде құрылған off-line телеконференцияларын, сондай-ақ on-line байланыс құралдарының: ICQ, NetMeeting және т. б. бірлескен құралдарын пайдалануға болады;
3) тестілеу жүйесі (тесттерден өту кестесі; интерактивті тесттер; тестілеу нәтижелерін өңдеу құралдары және т. б.).
4) әкімшілік жүйесі жеке іске, әкімшілік хабарландыру тақтасына, интерактивті профильдерге және т. б. қол жетімділікті қамтамасыз етеді [35]
Байланыс технологияларын екі түрге бөлуге болады - on-line және off-line. Біріншісі нақты уақыт режимінде ақпарат алмасуды қамтамасыз етеді. Off-line технологиясымен алынған хабарламалар адресаттың компьютерінде сақталады. Диалог тек нақты уақыт режимінде (on-line) жүргізілетін күндізгі оқудан айырмашылығы, қашықтықтан білім беруде ол кейінге қалдырылған режимде де жүре алады (off-line) [36, б. 75].
Бұл түрдегі технологияларға электрондық пошта, тарату тізімдері және телеконференция кіреді. List-сервердің көмегімен оқу ақпаратын таратуды ұйымдастыруға болады, электрондық поштаның көмегімен оқытушы мен білімалушы арасында жеке қарым-қатынас орнатылады, ал телеконференция курстың ең күрделі немесе қиындық тудырған сұрақтарын ұжымдық талқылауды ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Барлық осы технологиялар интернетке қосылған әртүрлі компьютерлер арасында хабар алмасуға мүмкіндік береді.
On-line технологияларынан, ең алдымен, chat-ты атап өту керек [37, б. 148]. Чат-сабақтар - чат-технологияларды пайдалана отырып жүзеге асырылатын білім беру сабақтары. Чат - бұл Интернет желісіне қосылған 2 немесе одан да көп қатысушы нақты уақыт режимінде өз компьютерлерінен жіберілген мәтіндік хабарламалармен алмаса алатын байланыс жүйесі.
Веб-сабақтар - қашықтықтан өткізілетін сабақтар, конференциялар, семинарлар, іскерлік ойындар, зертханалық жұмыстар, практикумдар және телекоммуникация құралдары мен Бүкіләлемдік тордың басқа да мүмкіндіктерінің көмегімен өткізілетін оқу сабақтарының басқа да нысандары.
Телеконференция - бұл Интернетке жылдам қосылу, микрофон мен сандық бейнекамераның болуы мүмкіндігі бар компьютерді қолданатын бейнеконференция.
Бейнедәріс - жақында дәстүрлі дәрістерді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Павлодар педагогикалық университеті
Нұртаза С.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мектеп географиясындағы физикалық география бөлімін қашықтықтан оқытудың тиімді әдістері
Білімберу бағдарламасы:
5В012900-География және тарих
Павлодар, 2022
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Павлодар педагогикалық университеті
Жаратылыстану жоғары мектебі
Қорғауға жіберілді
ББ жетекшісі___________Р.Ж. Муканова
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы Мектеп географиясындағы физикалық география бөлімін қашықтықтан оқытудың тиімді әдістері
Білімберу бағдарламасы: 5В012900-География және тарих
Орындаған _____________ С. Нұртаза
Ғылыми жетекші
жаратылыстану
ғылымдарының
магистрі,
оқытушы-модератор _____________ А.Б. Сансызбаева
Нормобақылаушы _____________ А.Б. Сансызбаева
Павлодар, 2022
Мазмұны
Кіріспе
3
1
Қазіргі кездегі қашықтықтан оқытудың теориялық негіздері
5
1.1
Қашықтықтан білім беру технологияларының қазіргі тенденциялары
5
1.2
Қашықтықтан оқытудағы жаңа ақпараттық технологиялардың қолданылуы
11
1.3
Қашықтықтан оқытудың технологиялары
17
1.4
Қашықтықтан оқытуды ұйымдастыру негіздері
21
2
Қашықтықтан оқыту технологияларының пайдалану нәтижелерін талдау
27
2.1
Қашықтықтан оқыту технологияларын физикалық география сабақтарына енгізудің педагогикалық эксперименті
28
2.2
Педагогикалық эксперимент жасау жағдайлары
32
2.3
Педагогикалық эксперименттің нәтижелері
36
2.4
Қашықтықтан оқыту технологияларын тиімді пайдалану ұсыныстары
39
Қорытынды
44
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
47
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Жаңа ақпараттық заманда адам іс-әрекетінің көптеген салаларындағы, оның ішіндегі білімберу жүйесіндегі қашықтық деген кедергі жойылып, көптеген мүмкіндіктер мен артықшылықтардың пайда болғаны жайында көп айтылды. Дамудың әртүрлі сценарийлері жорамалданды: біреулері қашықтықтан оқыту бірте-бірте енгізілу тиіс, басқалары - бірден қашықтықтан оқытуға көшуге болады делінген. Негізі, жалпы әлемде қашықтықтан оқыту жаңа құбылыс емес. Шетелдерде қашықтықтан оқытудың алғашқы белгілері XIX ғасырдың ортасында пайда болып, ғаламтор желілерінің дамуымен білімберудің осы түрі де кең өріс ала бастады. Алайда, Қазақстан үшін қашықтықтан оқыту аз таралған және біршамалы білімберу мекемелерінде ғана [1]. Алайда, 2020 жылғы наурыздың 15-інде басталған еліміздегі короновирустың пандемиясына және осыған орай шектеу және карантиндік шараларға байланысты қалыптасқан ахуал басшылығымызды шапшаң түрде шешім табуға мәжбүрледі. Қазіргі кезде мектептер толық дәстүрлі оқу түріне көшкенімен де, кейбір сарапшылардың бағалауынша, таяу болашақта оқу уақытының шамамен 40-50%-ы тек жоғары оқу орындарында ғана емес, мектептерде де (тиісті жағдайлар жасалуына қарай) қашықтықтан оқытуға бөлінеді. Күндізгі және қашықтықтан оқыту формаларының интеграциясы мектеп үшін, әсіресе кәсіби білім беру үшін шынайы болашағы әбден болуы мүмкін. Жалпыға ортақ коронавирустық пандемия дәстүрлі білім беру жүйелері үшін үлкен сынақ болды. Face-to-face классикалық оқыту мүмкін болмады. Бірақ ХХІ ғасыр тарихындағы әлемдегі балабақшалардың, мектептердің, колледждер мен университеттердің 80%-ын қамтыған ең ірі білім беру экспериментінің куәсі болғанымыз анық. Білім алушылардың жалпы қамтылуы 1,75 млрд. адамнан асты, 200 млн. астам оқытушы, мұғалімдер, тәрбиешілер [2] оқу жұмысының жаңа алаңын игерді.
Бүгін қашықтықтан жұмыс істеу сабақтарынан білім, біліктіліктер мен дағдылардың барлық жүйесін қашықтықтан жұмыс істеу форматына аудару мүмкіндіктері жайлы алғашқы қорытынды жасай аламыз. Осыған байланысты қашықтықтан оқытудың теориялық және тәжірибелік негіздерін жан-жақты және кешенді зерттеу қажеттілігі туындайды.
Қашықтықтан оқыту - бұл пандемия маусымының ұзақ мерзімді тренді ғана емес, сонымен бірге пайдаланушылардың тез өсіп келе жатқан саны бар өміріміздің фактісі. Сонымен бірге, ағартудың онлайн-режиміне ауысуы білім беруді сәтті цифрландыруды білдірмейді. Әзірге бұл тек технологиялық ауысу, бірақ әдіснамалық емес.
Зерттеу мақсаты - отандық мектептерде қазіргі кезде қалыптасқан жағдайда физикалық география бөлімін қашықтықтан оқытудың тиімді әдістерін іздестіріп анықтау.
Қойылған мақсатқа сәйкес зерттеудің міндеттері:
- қашықтықтан оқытудың теориялық-әдіснамалық негіздерін, нақты белгілері мен ерекшеліктерін сипаттау;
- қашықтықтан оқытуды отандық мектептердегі география пәнін, оның ішінде физикалық география тарауын оқыту үрдісіне енгізу мүмкіндіктерін қарастыру;
- педагогикалық тәжірибе барысында физикалық география сабақтарын қашықтықтан оқыту;
- дәстүрлі және қашықтықтан оқыту түрлерін салыстыру үшін педагогикалық эксперимент жүргізу және қашықтықтан оқытудың тиімді әдістерін айқындау.
Зерттеу нысаны - мектеп географиясындағы физикалық география бөлімін қашықтықтан оқыту түрі, зерттеу пәні - осы қашықтықтан оқытудың тиімді әдіс-тәсілдері болып табылады.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы қазіргі кездегі қашықтықтан оқыту теориясы мен әдістемесіндегі нақты анықталмаған көптеген ұғымдар мен түсініктердің орын алуымен түсіндіріледі. Осыған орай, дипломдық жұмыста қашықтықтан оқытудың теориялық және әдіснамалық негіздері, артықшылықтары мен ерекшеліктері, технологиялары мен ұйымдастыру негіздері зерттеледі.
Тәжірибелік маңыздылығы. Қашықтықтан оқыту технологияларын зерттеу барысында физикалық география тарауы бойынша құрастырылған сабақтардың жоспарларын ағымдағы оқу үрдісін ұйымдастыру, осы тақырыптар бойынша сабақтарға қатыспай қалған, үлгерімі төмен оқушылармен жұмыс жасау, қайталау және бекіту, бақылауларға дайындалу барысында қосымша дидактикалық материалдар ретінде кеңінен қолдануға болады. Педагогикалық эксперименттің нәтижелері мен қорытындылары қашықтықтан оқыту үрдісін ұйымдастыруда, қашықтықтан оқытудың тиімді әдіс-тәсілдерін таңдауда, жаңа ақпараттық-байланыс технологияларын пайдалануда қолданыс таба алады.
Тақырыпты зерттеу барысында байқау, мониторинг жүргізу, талдау және жалпылау, индукция және дедукция, салыстырмалы-сипаттау, жүйелеу, графикалық, статистикалық зерттеу әдістері қолданылып, педагогикалық эксперимент өткізілді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, 3 тараудан, қорытынды, пайдаланылған дереккөздер тізімінен тұрады.
1 Қазіргі кездегі қашықтықтан оқытудың теориялық негіздері
1.1 Қашықтықтан білім беру технологияларының қазіргі тенденциялары
Қашықтықтан оқыту - бұл ақпараттық революция нәтижесінде пайда болған жаңа ақпараттық және технологиялық мүмкіндіктердің арқасында және ашық оқыту идеясының негізінде ХХ ғасырдың соңында пайда болған оқытудың сапалы жаңа, прогрессивті түрі [3, б. 7].
Қашықтықтан оқыту бастауыш білімнен жоғары білімге дейінгі дайындық деңгейлерінің барлық спектрін ұсынады және әр түрлі жастағы адамдарға бағытталған. Оқытылатын пәндер ауқымы өте кең. Қолданылатын әдістері де кем емес. Қашықтықтан оқыту жүйелері дамыған елдерде де, дамушы елдерде де, үлкен және кіші елдерде де ұйымдастырылған. Бұл жүйелердің пайда болуына әкелген мәселелер, әлеуметтік және тарихи күйзелістер әр түрлі: аумақтың бөлінуі немесе жер аударылған халық, империализм мен тәуелсіздік, соғыстар мен революциялар, индустрияландыру. Жаңа мыңжылдықта адамзат ақпараттық қоғамға ауысқан сайын қашықтықтан оқыту өзінің икемділігі мен формаларының алуан түрлілігін көрсете отырып, маңызды рөл атқарады [4, б. 15].Конец формы
Басқалардан алыс қашықтықта үйрену идеясы жаңа емес. Кейбір ғалымдар шіркеулерге жіберілген Сент-Пауылдың қасиетті хаттары қашықтықтан оқытудың жеке негізгі ережелерін суреттейді деп мәлімдейді. 1840 жылы Исаак Питман пошта арқылы Біріккен Корольдікте студенттердің стенографиясын үйрете бастады, осылайша алғашқы қашықтықтан оқыту курсының негізін қалаушы болды. XIX ғасырдың 50-ші жылдары Германияда Густав Лангеншайдт өзінің Leh rbriefe (тура аудармасы оқыту хаттары) ересектерге арналған Тіл бойынша оқулығын жариялады. Қашықтықтан жоғары білім алу мүмкіндігі 1836 жылы Біріккен Корольдікте Лондон университеті құрылған кезде пайда болды .
XIX ғасырдың 70-ші жылдары Америкада қашықтықтан оқытуды ұйымдастыру бойынша бірқатар қадамдар жасалды. Сонымен, 1873 жылы Анна Элиот Тикнор ағылшын тіліндегі Үйде оқытуды қолдау Қоғамы бағдарламасын негізге ала отырып, Тикнор Қоғамы деп аталатын әйелдерге пошта арқылы оқыту жүйесін құрды.
Австралияда қашықтықтан оқыту өте ерте пайда болды. 1911 жылы Брисбендегі Квинсленд университетінде университеттік деңгейдегі курстар өз жұмысын бастады. 1914 жылы қарапайым мектептерден алыс жерде тұратын балаларды бастауыш мектеп бағдарламасы бойынша пошта арқылы оқыту ұйымдастырылды. Оқушылар үшін ұқсас жүйелер Канада мен Жаңа Зеландияда қолданыла бастады.
1917 жылғы революциядан кейін қашықтықтан оқыту Ресейде дами бастады. Мұнда әр түрлі деңгейдегі түрлі курстар ұсынылды. Кеңес Одағында Қашықтықтан оқытудың арнайы кеңес беру моделі жасалды, оның атауы сөзбе-сөз визуалды байланыссыз білім беру (сырттай білім беру) дегенді білдіреді. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Орталық және Шығыс Еуропаның басқа елдері КСРО-ны үлгі етті.
Батыс Еуропаға келетін болсақ, 1939 жылы Францияда мектепке бару мүмкіндігінен айырылған балаларды пошта арқылы оқыту үшін Мемлекеттік қашықтықтан оқыту орталығы құрылды. Қазіргі уақытта бұл Орталық Еуропадағы қашықтықтан оқытудың ең ірі оқу орнына айналды [3, б. 10].
Гаррисон (1985) және Ниппер (1989) алғашқылардың бірі болып ұрпақ терминін өндірістік, көліктік және коммуникациялық технологиялардың дамуымен тарихи байланысты қашықтықтан оқытуды дамытудың үш кезеңін белгілеу үшін қолданды. Бірінші ұрпақ қашықтықтан оқыту құралы қолмен жазылған және басылған материал болды. ХХ ғасырдың 20-жылдарындағы радионың пайда болуы радио курстарының пайда болуына әкелді. 50-ші жылдары теледидар курстары белсенді түрде дамыды [6, б. 17].
1969 жылы Ұлыбританияда ашық университеттің пайда болуы екінші ұрпақтың басталуын белгіледі. Осы сәттен бастап қашықтықтан оқытуда баспа материалдарының үстем жағдайында құралдардың барлық түрлерін қолдана отырып, оқытуға кешенді тәсіл алғаш рет қолданыла бастады [7, б. 21].
Қашықтықтан оқытудың үшінші ұқпары ақпараттық және коммуникациялық технологияларды белсенді қолдануға негізделген, екі жақты байланысты әр түрлі формада ұсынады (мәтін, графика, дыбыс, анимация) синхронды түрде де (бір уақытта - Солтүстік Американың оқу орындарында бірдей танымал бейне немесе аудиографиялық конференциялар түрінде), асинхронды режимде де (бір уақытта емес - электрондық поштаны, Интернетті немесе телеконференцияларды қолданылуымен).
Қазіргі уақытта әлемде қашықтықтан білім беру жүйесін (ҚБЖ) іске асыруда айтарлықтай тәжірибе жинақталған. Көптеген дереккөздерді талдау диаграмманы (1-сурет) құруға мүмкіндік берді, онда қашықтықтан оқытуды ұсынатын оқу орындарының географиялық таралуы келтірілген [8].
Қазақстанда қашықтықтан оқытуды түсіну және қалыптастыру, дамыту процесі 90-шы жылдардың басында басталды. Алайда, білім беру ұйымының даму процесін ел үшін дәстүрлі себептер - технология үшін қолайлы материалдық-техникалық қамтамасыз етудің болмауы, компьютерлік техниканың жетіспеушілігі, байланыс мүмкіндіктері шектеулі және оқытушылар үшін материалдық және моральдық ынталандырудың төмендігі тоқтатып тұрды.
Қазақстан Республикасының Конституциясы азаматтардың білім алу құқығына кепілдік береді. Бұл құқықты Білімберу туралы ҚР Заңына сәйкес жүзеге асыруға болады [9]. Тұлғаның қажеттіліктері мен мүмкіндіктерін ескере отырып, білім беру бағдарламалары мынадай нысандарда меңгеріледі: өндірістен қол үзіп (көбінесе) және қол үзбей білім беру мекемелерінде, отбасылық білім беру, өздігінен білім алу, экстернат нысанында. Білім алудың әртүрлі нысандарын үйлестіруге рұқсат етіледі.
1 - Таяу Шығыс, 2 - Орталық Америка, 3 - Латын Америкасы, 4 - Австралия,
5 - Азия, 6 - Ресей, 7 - Африка, 8 - Солтүстік Америка, 9 - Еуропа
Сурет 1 - Әдемдегі қашықтықтан оқытатын білімберу мекемелері
Қашықтықтан оқыту үздіксіз білім беру жүйесіне және гуманизм принципіне сәйкес келеді, оған сәйкес ешкім кедейлік, географиялық немесе уақытша оқшаулау, әлеуметтік сенімсіздік және физикалық кемшіліктерге немесе өндірістік немесе жеке істермен жұмыс істеуге байланысты оқу орындарына бара алмау салдарынан оқу мүмкіндігінен айырылмауы керек деп тұжырымдалады.
Қашықтықтан оқыту білім беру үрдісінде үлкен рөл атқарады, бар мүмкіндіктерді кеңейтеді және жаңа білім беру мүмкіндіктерін жасайды (2-сурет). Қазіргі білім өмірімізге берік енген Ғаламторсыз мүмкін емес. Барлық мамандықтардың мамандары қазіргі қоғамның қажеттіліктеріне негізделген жоғары кәсіби деңгейге сәйкес болу үшін өз білімдерін, дағдыларын үнемі жетілдіріп отыруы керек. Пандемия мен қатаң карантин жағдайында білім беру мен жалпы білімге қатысты өмірлік маңызды мәселелер туындады. Және бұл қажеттілік білім беру мен оқытудың жаңа әдістері мен технологияларын іздестіруге әкелді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Конец формы
Қашықтықтан IT-технологиялар негізіндегі қазіргі заманғы білім беру жекелеген мемлекеттердің шегінен шығады және шекарасыз ашық білім ретінде сипатталады. Қазақстан үшін жоғары сапалы қашықтықтан білім беру технологияларын енгізу және ашық білім беру маңызды әлеуметтік мәселені шешу болып табылады. Республикамыздың үлкен аумағы бар, халқымыздың саны салыстырмалы түрде аз, оның тығыздығы төмен. Халықтың едәуір бөлігі қалалардан, облыстық және аудандық орталықтардан шалғай ауылдарда және елді мекендерде тұрады.
МЕКТЕПТЕГІ ҚАШЫҚТЫҚТАН БІЛІМБЕРУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ
Әртүрлі пәндер бойынша дүниетанымын кеңейту, мәдени деңгейін көтеру, білімдерді тереңдету
Оқушылардың, педагогтардың, ата-аналар мен қоғамның бірлескен шығармашылық іс-әрекет жасау мүмкіндіктері
Оқушылардың шығармашылық іс-әрекетін ұйымдастыру (қосымша білімберу)
БҰТ мен емтихандарға дайындау
Педагогтардың біліктілігін үздіксіз арттыру мүмкіндігі
Қашықтықтан олимпиадаларды, сайыстар мен викториналарды ұйымдастыру
Жеке қарым-қатынас жасау мен қызығушылықтарға қарай қоғамдарды құру мүмкіндіктері
Басқа мектептермен бірлескен шығармашылық іс-әрекет жасау мүмкіндіктері (видеоконференция, Интернет-трансляция, вебинар, т.б.)
Білімберу іс-әрекетін ақпараттық-әдістемелік қолдау
Сурет 2 - Мектептегі қашықтықтан оқыту технологияларының мүмкіндіктері
Шағын жинақты мектептер жұмыс істейтін қоныстар бар. Тек бастауыш мектептер бар. Шағын шаруа қожалықтары мен мал фермаларының пайда болуымен шалғайдағы жайылымдарда отбасылық топтар құрылады, оларда балалардың мектепке баруға мүмкіндігі жоқ. Мұндай жағдайларда халықты міндетті жалпы орта біліммен қамтамасыз ету қиынға соғады. Бұған дене мүмкіндіктері шектеулі, сондай-ақ білім алуда қиындық көріп жүрген адамдарды да қосу керек.
Ұқсас мәселелер кәсіби білім беруде байқалады. Техникалық кәсіптік білім беру ұйымдары (колледждер мен ЖОО) негізінен жоғары білікті оқытушы кадрлары бар үлкен қалаларда шоғырланған. Шеткері аймақтарда барлық санаттағы мамандардың тапшылығы байқалады, жергілікті жерлерде халыққа толыққанды кәсіби білім алу мүмкіндігі жоқ. Осыны түсіне отырып, мемлекет осы мәселелерді шешу үшін барлық шараларды қабылдау үстінде. Бұл ретте қашықтықтан білім беру технологияларын енгізу басым бағыт ретінде қарастырылады.
Қашықтықтан оқыту - бұл білім беру жүйеміз үшін шын мәнінде күрделі сын-тегеурін. Қашықтықтан оқытудың тиімділігі көптеген факторларға байланысты (сурет 3).
Қашықтықтан оқыту және қашықтықтан білім беру - педагогикадағы жаңа құбылыстар. Сондықтан осы ұғымдардың мазмұнын анықтау маңызды. Қазіргі уақытта бірыңғай түсінік қалыптаспаған [10, б. 31]. Қашықтықтан оқыту білімалушының өзін-өзі оқыту ұстанымына негізделген білім беру үрдісінің жаңа ұйымы ретінде қарастырылады.
ҚАШЫҚТЫҚТАН ОҚЫТУ ЖҮЙЕСІНІҢ ТИІМДІЛІГІ
Оқыту тұжырымдамасы
Мазмұнын құрастыру және құрылымдау
Оқытушының біліктілігін арттыру
Оқыту мақсаттары
Ақпараттық технологиялар
Үйлестіру,
әкімшілік ету
Педагогикалық технологиялар
Қашықтықтан оқыту модельдері
Сурет 3 - Қашықтықтан оқыту жүйесінің тиімділігі
Оқу ортасы білімалушылардың негізінен (және жиі, толығымен) кеңістікте және (немесе) уақытта оқытушыдан алыс (сондықтан бөлек) болуымен сипатталады. Сонымен қатар, олар кез-келген уақытта телекоммуникация құралдары арқылы диалогты орнатуға мүмкіндігіне ие бола алады [11, б. 25].
Басқа авторлар қашықтықтан оқытуды білімалушыларға оқу материалының негізгі көлемін жеткізуді, оқу үрдісіне оқушылар мен оқытушылардың интерактивті өзара әрекеттесуін, білімалушыларға зерттелетін материалды игеру бойынша өз бетінше жұмыс істеуге, сонымен қатар байланыс үрдісінде оқытуға мүмкіндік беретін ақпараттық технологиялар жиынтығы ретінде сипаттайды. Үшінші авторлар қашықтықтан оқытуды сырттай оқытудың жаңа сатысы түрінде анықтайды, онда ақпараттық технологияларды қолдану, дербес компьютерлерді, бейне аудиотехниканы, ғарыштық және оптикалық-талшықты техника мен технологияны пайдалану қамтамасыз етіледі. АҚШ-ң қашықтықтан оқыту қауымдастығының сөзбе-сөз анықтамасы бойынша ақпарат пен оқыту арқылы білім мен дағдыларды игеру деп аударылады, оған барлық технологиялар мен қашықтықтан оқытудың басқа түрлері кіреді.
Қазақстанның заңманасына сәйкес, қашықтықтан оқыту - педагог пен білім алушылардың қашықтықтан, оның ішінде ақпараттық-коммуникациялық технологиялар мен телекоммуникациялық құралдарды қолдана отырып өзара іс-қимылы кезінде жүзеге асырылатын оқыту [1]. Сонымен қатар, дамудың осы кезеңінде күндізгі және қашықтықтан оқытудың интеграциялық моделі ең бейімделгіш болып саналады (сурет 4).
ҚАШЫҚТЫҚТАН ОҚЫТУ
БАЗАЛЫҚ ОҚЫТУ (күндізгі)
Бейіндік курстар
Бейіндік курстар
(модульдер)
Білімді тереңдету, олқылықтарды (білімберу бағдарламасы бойынша) жою курстары
Оқушылардың өзіндік, жобалау, зерттеу іс-әрекеті
Қосымша материалдар, тәжірибелік жұмыстар
Оқушылардың бірлескен іс-әрекеті
Кеңес беру
Жеке бағдарлама бойынша жұмыс жасау
Сурет 4 - Жалпы орта білім беру үшін күндізгі және қашықтықтан оқыту түрлерін интеграциялау моделі
Жоғарыда айтылғандардың бәріне сүйене отырып, қашықтықтан оқытуды білімалушылар мен олардың бір-бірімен және оқыту құралдарымен интерактивті өзара әрекеттесуінің мақсатты, ұйымдастырылған процесі ретінде анықтауға болады, олардың белгілі бір дидактикалық жүйеде жүзеге асырылатын кеңістік пен уақытта орналасуына байланысты емес. Мұнда дидактикалық жүйе қашықтықтан оқыту тұжырымдамасы мазмұнының жүйелік құраушы элементі ретінде енгізілгенін көруге болады [10, б. 32].
Осылайша, қашықтықтан білім беру - бұл үздіксіз кәсіптік білім беру жүйесінде басқа формалармен қатар тиімді қолдануға болатын білім берудің нақты нысаны болып келеді.
1.2 Қашықтықтан оқытудағы жаңа ақпараттық технологиялардың қолданылуы
Қазіргі уақытта әлемде болып жатқан ғылыми-техникалық прогрестің қарқыны және ақпараттық революцияның бір түрі білім беру жүйесін қайта құру мен жетілдірудің нақты алғышарттары болып табылады. Ақпаратты жедел өңдеп қана қоймай, оны әр түрлі түрде (мәтін, графика, дыбыс, бейне) қамтамасыз ете алатын қуатты компьютерлердің пайда болуы оқыту технологияларында түрлендіруге және компьютерлерді дидактикалық құрал ретінде пайдалануға мүмкіндік берді. Трансұлттық ғаламдық спутниктік және компьютерлік желілердің пайда болуы мен таралуы осы дидактикалық құралдарды қашықтықта қолдануға мүмкіндік берді, бұл шекарасыз біртұтас әлемдік білім беру кеңістігін құруға және сапалы білім алғысы келетіндерге кеңістіктік және әлеуметтік-экономикалық кедергілерді азайтуға ықпал етеді. Жаһандық ақпараттық кеңістік білім мен ғылымды дамытуды, жұмыспен қамту, жұмысқа орналастыру, халықтың ұтқырлығы мәселелерін шешуді және басқаларды қамтитын әрбір ел үшін аса маңызды әлеуметтік мәселелерді шешуді жақындатады [12, б. 9].
Қашықтықтан оқытуда телекоммуникациялық технологиялар орындайтын негізгі рөл - оқу диалогын қамтамасыз ету. Мұғалім мен оқушы арасында тұрақты диалогсыз кері байланыссыз оқыту мүмкін емес. Оқыту (өзін-өзі тәрбиелеуден айырмашылығы) - бұл анықтама бойынша диалогтық үрдіс. Күндізгі оқуда диалог мүмкіндігі оқу үрдісін ұйымдастыру формасымен, оқытушы мен оқушының бір уақытта бір жерде болуымен анықталады. Қашықтықтан білім беруде оқу диалогын телекоммуникациялық технологиялардың көмегімен ұйымдастыру қажет.
Қашықтықтан оқыту жүйесі келесі әлеуметтік маңызды функцияларды жүзеге асыруға арналған:
- халықтың білім деңгейін және білім сапасын арттыру;
- елдің сапалы дайындалған мамандарға қажеттілігін қанағаттандыру;
- тұрғылықты жеріне, денсаулық жағдайына, элитарлығына, материалдық қамтамасыз етілуіне және т. б. қарамастан, халықтың білім беру қызметтеріне қажеттіліктерін қанағаттандыратын бірыңғай білім беру кеңістігін дамыту;
- халықтың әлеуметтік және кәсіби ұтқырлығын, оның кәсіпкерлік және әлеуметтік белсенділігін, ой-өрісін және өзін-өзі тану деңгейін арттыру [12, б. 40].
Қашықтықтан оқыту жүйесінің негізгі артықшылықтары келесі үрдістердің әсерінен көрінеді:
- білімге жаңа талаптар қоятын экономикалық реформаларды жетілдіру;
- қазіргі заманғы оқыту технологияларына қоғамның жаңа қажеттіліктерін қалыптастыру;
- халықаралық білім беру байланыстарын арттыруға ықпал ететін саяси өзгерістер;
- білім беру нарығында ақпарат алмасудың жаңа техникалық құралдарының пайда болуы;
- білім берудегі халықаралық интеграцияны арттыру;
- өз елінің әрбір азаматының білім алуға конституциялық құқығын іске асыру.
Егер қазақстандық оқу орындары қашықтықтан оқытуды дамыту мәселелеріне аз көңіл бөлетін болса, онда жақын арада білім беру қызметінің бұл саласына қашықтықтан оқыту нысанын бұрыннан және табысты пайдаланып жүрген шет елдердің оқу орындары ие бола алады.
Қазақстанда қашықтықтан оқытуды дамыту белгілі бір қиындықтармен байланысты:
- компьютерлік сауаттылық елде талай жақсартуды талап етеді. Бұл оқытушыларға да, әлеуетті студенттерге де қатысты;
- Ғаламторға қосылған компьютері бар, сондай-ақ осы компьютермен қалай жұмыс істеу керектігі туралы түсінік жоқ адамдар әлі де аз емес;
- оқытушылар құрамы оқытудың дәстүрлі түрлеріне әлі де үйреніп қалған және көбісі өз уақытын оқытудың жаңа нысаны үшін әдістемелік материалдарды әзірлеуге жұмсағысы келмейді;
- тиісті көлемдегі және сапалы компьютерлік оқыту мен тестілеу жүйелерінің болмауы, өйткені бұл жүйелерді дамыту үлкен шығындарды талап етеді;
- қашықтықтан оқыту дәстүрлі оқыту жүйесіне қарағанда білім беру үрдісін, оқытудың басқа әдістерін ұйымдастыруды талап етеді;
- оқытушылар құрамын жаңа ақпараттық технологияларды қолдануға үйрету үшін уақыт қажет;
- қашықтықтан оқыту мәселесін теориялық тұрғыдан пысықтау өте төмен. Бұл нақты оқу мақсаттарының жоқтығынан, белгілі бір жүйеде жұмыс істеу үшін оқушыға қажетті бастапқы талаптардың болмауынан және білімді бақылау жүйесінің әлсіз деңгейінен көрінеді.
Ақпараттандыру дамыған елдердің әлеуметтік-экономикалық прогресінің жетекші тенденциясы ретінде адам қызметінің барлық салаларында, соның ішінде білім беруде объективті үрдіс болып табылады. Білім беруді ақпараттандыру осы үрдістің құрамдас бөлігі ретінде ақпаратты жинау, өңдеу, сақтау, тарату және оны тұтынушылардың мүддесі үшін пайдалану мақсатында біріктірілген әдістер, процестер және бағдарламалық-техникалық құралдар жүйесі болып табылады [13, б. 28]. Білім беруді ақпараттандырудың мақсаты жаңа ақпараттық технологиялар құралдарын пайдалану арқылы зияткерлік қызметті жаһандық қарқындату болып табылады. Мақсатқа сәйкес оларды жүзеге асырудың келесі ықтималды бағыттарын бөлуге болады:
- білім беру үдерісіне жаңа ақпараттық технологиялар құралдарын енгізу;
- білім беру үрдісіне қатысушыларды компьютерлік даярлау деңгейін арттыру;
- жаңа ақпараттық технологиялар базасында оқу үрдісін ұйымдастыру мен басқаруды жетілдіру;
- қамтамасыз ету сипатындағы ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу.
И. В. Роберттің пікірінше, жаңа ақпараттық технологиялар құралдары бұл ...микропроцессорлық техника, ақпарат алмасудың заманауи құралдары мен телекоммуникация жүйелері, аудио-бейнетехника және т. б. негізінде жұмыс істейтін және ақпаратты жинау, өндіру, жинақтау, сақтау, өңдеу, жіберу операцияларын қамтамасыз ететін бағдарламалық-аппараттық құралдар мен құрылғылар деп түсініледі [14, б. 35].
Жаңа ақпараттық технологиялар құралдарын қолданудың педагогикалық мақсаттары:
- оқу-тәрбие процесінің барлық деңгейлерін қарқындату;
- білім алушының тұлғасын дамыту;
- ақпараттық қоғам жағдайындағы өмірге дайындау;
- қазіргі қоғамды ақпараттандыру үрдісіне байланысты әлеуметтік тапсырысты жүзеге асыру.
Осылайша, оқу үрдісінің ақпараттық технологиялары - бұл ақпараттық технологиялар құралдарын, сондай-ақ арнайы бағдарламалық, ақпараттық және әдістемелік қамтамасыз етуді қолдануға негізделген технологиялар.
Бір кездері өзекті (жаңа) ақпараттық технологиялар: электрондық оқулық; мультимедиа жүйесі; сараптама жүйесі; автоматтандырылған жобалау жүйесі; электрондық кітапханалар; деректер базасы; жергілікті және таратылған (жаһандық) есептеу жүйелері; электрондық пошта; дауыстық электрондық пошта; электрондық хабарландыру тақтасы; телеконференция жүйесі; жұмыс үстелі электрондық типографиясы болып саналды [15, б. 27].
Жаңа ақпараттық технологияларға қатысты неғұрлым толық зерттеуді
А. Н.Тихонов және А. Д. Иванников жүргізді. Және қазіргі кезде бұл тізім толықтырылды: негізгі серверлер; бейнекассеталар; лазерлік дискілер; теледидардағы дәрістерді тарату; телефон бойынша кері байланыспен теледидардағы дәрістерді тарату [10, б. 50-54]
Кейбір авторларының пікірінше [16-18], қашықтықтан оқыту бес негізгі киттерге негізделген, олар: корпоративті тәсіл және маркетингтік өткізу, педагогикалық дизайн, оқытуды басқару, білім беру технологиялары. Негізгі білім беру технологияларына төмендегілерді жатқызуға болады:
1 желілік білім беру технологиялары;
2 виртуалды және қашықтағы зертханалардың технологиялары;
3 электрондық оқулық технологиясы;
4 бейне дәрістер жасау технологиялары;
5 жаттығу технологиялары;
6 виртуалды оқу сыныптарының технологиялары;
7 желілік байланыс технологиялары;
8 Moodle электронды оқу ортасының технологиясы.
Қашықтықтан оқыту технологиясының негізінде ақпараттық технологиялар құралдары жатыр. Оларға веб-серверлік технологиялар, гипермәтін, мультимедиа, электрондық пошта, вебинарлар, онлайн конференциялар жатады. Білім беру немесе педагогикалық технологияларға электрондық оқулықтар, қашықтағы және виртуалды оқу сыныптары мен зертханалар, бейне дәрістер, тренажерлер және ақпараттық өзара әрекеттесудің ерекше технологиялары жатады [19]. Дәстүрлі және қашықтықтан оқытудың сипаттамаларын салыстырмалы түрде келесідей 1-ші кестеде көрсетуге болады [20, б. 56].
Кесте 1 - Дәстүрлі және қашықтықтан оқытудың салыстырмалы сипаттамасы
Оқыту түрі
Дәстүрлі оқыту
Қашықтықтан оқыту
Оқу конспектісі
Дәріс, конференция
Электронды оқулық, бейнедәріс, онлайн-конференция, виртуалды білім беру ортасы
Тәжірибелік сабақтар
Семинар, ғылыми жоба
Виртуалды оқыту, вебинар, интерактивті тапсырмалар
Дағдылар
Жаттау, әңгімелеу
Тапсырмаларды өз бетінше орындау, шығармашылық келісті дамыту
Бақылау
Сұрау, бақылау жұмысы, тексеру, сынақ, емтихан
Білімдерді автоматтандырылған түрде тексеру, виртуалды тапсырмалармен жұмыс жасау
Қосымша ақпарат көздері
Басылымдық материалдар, Ғаламтордың ашық білімберушілік ресурстары
Электронды басылымдар, білімберушілік порталдар
Төменде қашықтықтан оқытудағы ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолданудың үш үлгісі келтірілген:
1 таратылған сынып үлгісі ақпараттық-коммуникациялық технологиялар оқушылар әртүрлі жерлерде орналасқан бір сыныпқа арналған оқу үрдісі үшін қолданылатын жағдайларда орын алады. Бұл модельдің сипаттамасы:
- сабақтар синхронды коммуникацияларды қамтиды, оқушылар мен оқытушылар белгілі бір уақытта белгілі бір жерде болуы керек (кем дегенде, аптасына бір рет);
- қатысушылар саны бірден беске дейін немесе одан да көп; қатысушылар саны неғұрлым көп болса, техникалық, логикалық және танымдық күрделілік соғұрлым жоғары болады;
- оқушыларға оқу орнында болғаннан гөрі, оқу орнын үйде немесе жұмыста ұйымдастырған ыңғайлы;
- оқу орындары белгілі бір жерде орналасқан оқушылардың аз санына қызмет көрсете алады;
- оқыту үрдісінде маңызды болатын оқушылардың және оқытушылардың мимикасы мен басқа вербальді емес ақпарат байқалмай қалады.
2. Өзін-өзі оқыту моделі білімалушыларды белгілі бір уақытта белгілі бір жерде болу қажеттілігінен босатады. Білімалушылар курстың мазмұны мен егжей-тегжейлі бағдарламасын қамтитын материалдар жиынтығымен қамтамасыз етіледі және басшылықты жүзеге асыратын, сұрақтарға жауап беретін және жұмысты бағалайтын қызметкерге жүгінуге мүмкіндік алады. Білімалушы пен әдіскер арасындағы байланысқа телефон, компьютерлік конференциялар, электрондық пошта және қарапайым пошта арқылы қол жеткізіледі. Сипаттамалары:
- сыныпта сабақтар өткізілмейді: білімалушылар бағдарламаның егжей-тегжейлі нұсқауларын орындай отырып, өз бетінше оқиды;
- білімалушы әдіскермен, кейде басқа білімалушылармен өзара әрекеттеседі;
- курс мазмұнын ұсыну кез-келген уақытта оқуға болатын баспа басылымдары, компьютерлік дискілер, бейнелер арқылы жүзеге асырылады;
- курс материалдары бірнеше жылдар бойы қолданылып келеді және әдетте курсты жасаушылар, сарапшылар және оқу ортасының мамандары қатысатын құрылымдық даму процесінің нәтижесі болып табылады. Бұл материалдар барлық әдіскерлерге ортақ.
3. Ашық оқыту + сынып үлгісі курстың баспа презентациясын және қашықтағы топ ішінде білімалушылардың қарым-қатынасын ұйымдастыру үшін интерактивті телекоммуникациялық технологиялармен бірге курсты ең қолайлы жылдамдықпен оқуға мүмкіндік беретін басқа құралдарды қолдануды қамтиды. Сипаттамалары:
- курс мазмұнын ұсыну білімалушылар кез-келген ыңғайлы уақытта, жеке немесе топта оқи алатын баспа басылымдары, компьютерлік дискілер немесе бейнелер арқылы жүзеге асырылады;
- курс материалдары бір тоқсаннан артық пайдаланылады және әр оқытушы үшін ерекшеленеді (мысалы, оның дәрістерінің бейнежазбасы);
- студенттер мезгіл-мезгіл оқытушының қатысуымен сабақ өткізу үшін жиналады, ал Интерактивті технологиялар қолданылады (таратылған сынып моделіне сәйкес);
- сыныптағы сабақтар білімалушылар негізгі ұғымдарды талқылап, нақтылай алатындай, міндеттерді шешу, топтық жұмыс, зертханалық жұмыстарды орындау, модельдеу және т. б. дағдыларын алу үшін өткізіледі. [21]
Осы үлгілердің жүзеге асырылу нәтижесінде ақпараттық-білімберушілік орта қалыптасады (сурет 5)
МЕКТЕПТІҢ АҚПАРАТТЫҚ-БІЛІМБЕРУШІЛІК ОРТАСЫ (ВИРТУАЛДЫ МЕКТЕП)
Оқу үрдісі
Электронды оқулық
Зертханалық жұмыстар, практикум
Жобалар
Тест, бақылау жұмыстары
Медиатека
Телеконференция
Ғаламтор ресурстарына берілген сілтемелер жинағы
Кеңес беру
Кеңес беру
Оқу үрдісін басқару
Әдістемелік бөлім
Педагогикалық кеңес
Әкімшілік
Мұғалімдердің виртуалды әдістемелік бірлестіктері
Оқушылардың виртуалды қауымдастықтары
Қосымша білімберу жүйесі
Олимпиада, викторина, марафон
Оқушылардың ғылыми қоғамы
Оқушылардың жобалау іс-әрекеті
Оқу үрдісін ақпараттық дидактикалық қамсыздандыру
Сурет 5 - Мектептің ақпараттық-білімберу ортасының моделі
1.3 Қашықтықтан оқытудың технологиялары
Қашықтықтан оқыту технологиясы - бұл білім беру мақсаттарына қол жеткізу бойынша педагогикалық қызметті жүзеге асырудың белгілі бір тәсілі, оларды кейіннен үйлестіре және үйлестіре отырып, іс-әрекеттерді рәсімдер мен кезеңдерге алдын-ала, саналы түрде ұтымды бөлу [10, б. 99].
Қашықтықтан оқыту технологиялары, әдетте, нақты оқу пәніне қарамастан, оқу үрдісін жүзеге асырудың заңдылықтарына тән. Қашықтықтан оқыту технологиясы оқыту әдістерін, құралдары мен нысандарын, сондай-ақ оқыту мақсаттарына қол жеткізу үшін оларды ұдайы өндіру (тираждау) тәсілін қамтитын жүйе ретінде айқындалуы мүмкін [10, б. 100].
Қашықтықтан оқыту технологиясын құру бірнеше кезеңнен тұрады:
- теориялық - мақсатты, нысанды анықтау, білім беру үрдісін компоненттерге бөлу және байланыстарды анықтау;
- әдістемелік - оқыту әдістерін, құралдары мен нысандарын таңдау;
- процедуралық - технологияны әзірлеу бойынша тәжірибелік қызметті ұйымдастыру [10, б. 102].
И. Я. Лернер оқытудың бес жалпы дидактикалық әдісін қарастырады: ақпараттық-рецептивті, репродуктивті, проблемалық презентация, эвристикалық және зерттеу [22, 23]. Нақты оқу пәндерінің материалын оқу кезінде қашықтықтан оқыту жүйесіндегі оқытудың жалпыдидактикалық әдістері оқытудың көптеген тәсілдері арқылы іске асырылады, олардың әрқайсысы жеке мақсатқа жетуге бағытталған және оқытудың әртүрлі дидактикалық құралдарының көмегімен орындалатын нақты іс-әрекетті білдіреді. Қашықтықтан оқытуда ақпараттық-рецептивті және репродуктивті оқыту әдістері проблемалық әдістермен бірге кеңінен қолданылады. Эвристикалық оқыту әдісі эксперименттік тәртіпте қолданылады [24, б. 45].
24 атауды қамтитын дәстүрлі дидактиканы оқыту әдістерінің арасында [25, б. 16] қашықтықтан оқыту үшін демонстрация, иллюстрация, түсіндіру, әңгімелеу, жаттығу, мәселені шешу, оқу материалын жаттау, жазбаша жұмыс, қайталау ұсынылуы мүмкін.
Қашықтықтан оқыту жүйесінде оқыту құралдары келесідей ұсынылуы мүмкін [26-28]:
- қағаз басылымдар;
- желілік электронды оқу басылымдары;
- гипермәтіндік және мультимедиялық нұсқалардағы компьютерлік оқыту жүйелері;
- аудио оқу-ақпараттық материалдар;
- бейне оқу-ақпараттық материалдар;
- зертханалық қашықтық практикумдар;
- қашықтықтан қол жеткізу тренажерлері (треннингтік оқу-жаттығу фирмалары);
- қашықтықтан қол жеткізу мүмкіндігі бар ақпараттық деректер және білім қоры;
- қашықтан (желілік) қол жетімді электрондық кітапханалар;
- сараптамалық оқыту жүйелері негізіндегі оқыту құралдары;
- виртуалды нақтылық негізіндегі оқыту құралдары;
- геоақпараттық жүйелер (ГАЖ) негізіндегі оқыту құралдары;
Желілік оқу материалдары. Бұл телеконференция және бейнеконференция сияқты Интернет қызметтерін пайдалану есебінен интерактивтіліктің кеңейтілген функциялары бар екінші буындағы желілік электрондық оқулықтарға жататын желілік оқу-әдістемелік интерактивтік кешен ретінде құруға бағытталған оқыту құралы [10, б. 107].
Қашықтықтан оқытудағы дәрістер нақты және нақты емес уақытта, фронтальды және жеке өткізілуі мүмкін. Дәрісті жаппай өткізу үшін теледидар қолданылады. Компьютерлік бейнеконференцияларды жеке опция үшін, ал егер проекциялық технология болса - компьютер мониторынан экранға суретті жобалау үшін және алдыңғы нұсқа үшін пайдалануға болады. Дәрістердің мәтіндік нұсқаларын (электрондық дәрістер) қолданған жөн.
Электрондық дәріс ұғымы әртүрлі түсіндіріледі. И. В. Бочарников бұл дәстүрлі дәрістің бағдарламалық қолдауы деп санайды, бұл тыңдаушыларға компьютерлік сыныпта өткізілу барысында конспект жасамауға мүмкіндік береді, өйткені тезистер дисплей экрандарында көрсетіледі. Басқа мамандар бұл ұғымға басқа мағынаны қосады. Бұл электронды түрдегі оқу материалдарының жиынтығы. Олар дәрістердің нақты мәтінінен басқа қосымша материалдарды қамтиды.
Семинарлар. Семинарлар қашықтықтан оқытуда компьютерлік бейне және телеконференция арқылы өткізілуі мүмкін. Телеконференция арқылы өткізілетін семинарларды (яғни, жазбаша, ауызша емес қарым-қатынас кезінде) виртуалды семинарлар деп атауға болады, өйткені оның қатысушылары бір-бірін көрмейді, тек мәтіндік хабарламалармен алмасады.
Консультациялар (кеңес беру). Бұл - тыңдаушылардың жұмысын басқару және оған оқу материалын өз бетінше оқып-үйренуге көмек көрсету нысандарының бірі. Консультациялар жеке және топтық болуы мүмкін.
Қашықтықтан оқыту жүйесінде негізінен телефон, электрондық пошта, бейне және телеконференция сияқты құралдарды қолданумен консультациялар қолданылады. Жаңа ақпараттық технологиялар құралдарын таңдау білімалушы мен оқытушының жұмыс орындарындағы аппараттық-бағдарламалық жабдықтардың қолда бар құрамымен анықталады.
Зертханалық жұмыстарды компьютерлік желілер арқылы зертханалық қондырғыларға немесе экспериментті модельдейтін орталық компьютерге қашықтан қол жеткізу қажет болған жағдайда жүргізуге болады.
Бақылау іс-шаралары. Қашықтықтан оқыту үрдісінде алынған білімді, іскерлікті және дағдыларды бағалау білімалушы мен педагогтың арасындағы тікелей байланысының болмауына байланысты ерекше мәнге ие болады.
Бақылаудың екі түрі қолданылады: реттеуші бақылау және өзін-өзі бақылау. Бақылаудың регламенттік нысандарында кіріс, ағымдағы және шығыс бақылау түрінде үздіксіз байланысты ұйымдастыру орынды [29, б. 19]. Білім алушы өзін-өзі бақылауды компьютерлік оқыту жүйелерінің көмегімен де, оқу бағдарламасының бөлімдері бойынша бақылау сұрақтарына немесе тесттерге жауап беру арқылы да қарапайым тәсілдермен жүзеге асырады.
Өзіндік жұмыс. Бұл дәстүрлі нұсқадағы белгілі реттеуші форма. Бірақ бұл қашықтықтан оқытуда негізгісі болып табылады. Білім алушылардың өзіндік жұмысы жеке, жұптық және топтық болуы мүмкін. [30, б. 26]. Тиімді оқу үшін білім алушы оқу материалымен өзіндік жұмысты жоспарлау және ұйымдастыру әдістерін, өздігінен білім алу дағдыларын меңгеруі тиіс [31, б. 49].
Қашықтықтан оқытуды технологиялық қолдау құралдарының арасында үш топ бар [32, б. 85]:
- кейс-технология кезінде оқу-әдістемелік материалдар арнайы жинаққа (кейстерге) жинақталады, ол оқытушыларға-консультанттарға (тьюторларға) оқу орталықтарына мерзімді өтініш жасай отырып, өз бетінше оқу үшін оқушыға жіберіледі [33].
- TV-технология (ақпараттық-спутниктік технология), оның атауынан көрініп тұрғандай, теледидарлық дәрістерді қолдануға негізделген. Телевизиялық оқыту, сондай-ақ спутниктік байланыс арналары арқылы жергілікті желілердегі ақпаратты толықтыру және жаңарту іске асырылады.
- Желілік технологияларға интернет-технология және жергілікті есептеу желілеріндегі клиент-сервер технологиясы жатады (6-7-ші суреттер).
ЖЕЛІЛІК КУРС
Курс жайындағы жалпы мәліметтер
Ақпараттық-анықтамалық материалдар
Тәжірибелік, зертханалық жұмыстар
Тапсырмалар (жеке, топтық)
Бақылау, тест тапсырмалары
Оқушылардың жеке істері
Оқу үрдісінің құжаттамасы
Телеконференция
Хабарламалар тақтасы
Чаттар
Веб-сайттар
Оқушылардың бірлескен іс-әрекеті
Сурет 6 - Қашықтықтан оқытудың желілік курсының үлгісі
Ғаламтордың ақпараттық ресурстары
Телеконференция
Оқытушымен қарым-қатынас жасау
Бақылау, тестілеу
Оқушылардың өзара қарым-қатынасы
Бейнежазулар, аудиожазулар
Оқу мақсатындағы бағдарламалық құралдары
Әдістемелік нұсқаулар т.б.
ОҚУЛЫҚ (баспа немесе CD- элект-ронды)
Сурет 7 - Ғаламтордың ақпараттық ресурстары
Интернет-технологияда интернет білімалушыларды оқу-әдістемелік материалдармен қамтамасыз ету үшін, сондай-ақ оқытушылар мен білімалушылардың арасындағы интерактивті өзара іс-қимыл үшін қолданылады. Соңғы уақытта Интернет технологиясы басқа формаларды ығыстыруда. Интернет қашықтықтан оқыту үшін өте жақсы техникалық құрал болып көрінеді [34, б. 57].
Қашықтықтан оқыту курсы үшін оқу үрдісін қамтамасыз ететін төрт компонент қажет:
1) ақпараттық ресурстар (веб-CD-технологиялар); оқу материалдары (оқулықтар, дәріс конспектілері және т.б.); қосымша ақпараттық материалдар; ресурстар кітапханасы (ұсынылған әдебиет, курс тақырыбы бойынша веб-ресурстар тізімі және т. б.); пәндік сөздік; жылдық академиялық күнтізбе (оқыту бағдарламасы).
2) қарым-қатынас құралдары студенттің оқу орталығымен (атап айтқанда, оқытушымен), сондай-ақ басқа студенттермен өзара іс-қимыл процесін қамтамасыз етеді, бұл өте маңызды. Байланыс құралдары, әдетте, электрондық пошта және интерактивті конференциялар (chat-rooms деп аталады). E-mail негізінде құрылған off-line телеконференцияларын, сондай-ақ on-line байланыс құралдарының: ICQ, NetMeeting және т. б. бірлескен құралдарын пайдалануға болады;
3) тестілеу жүйесі (тесттерден өту кестесі; интерактивті тесттер; тестілеу нәтижелерін өңдеу құралдары және т. б.).
4) әкімшілік жүйесі жеке іске, әкімшілік хабарландыру тақтасына, интерактивті профильдерге және т. б. қол жетімділікті қамтамасыз етеді [35]
Байланыс технологияларын екі түрге бөлуге болады - on-line және off-line. Біріншісі нақты уақыт режимінде ақпарат алмасуды қамтамасыз етеді. Off-line технологиясымен алынған хабарламалар адресаттың компьютерінде сақталады. Диалог тек нақты уақыт режимінде (on-line) жүргізілетін күндізгі оқудан айырмашылығы, қашықтықтан білім беруде ол кейінге қалдырылған режимде де жүре алады (off-line) [36, б. 75].
Бұл түрдегі технологияларға электрондық пошта, тарату тізімдері және телеконференция кіреді. List-сервердің көмегімен оқу ақпаратын таратуды ұйымдастыруға болады, электрондық поштаның көмегімен оқытушы мен білімалушы арасында жеке қарым-қатынас орнатылады, ал телеконференция курстың ең күрделі немесе қиындық тудырған сұрақтарын ұжымдық талқылауды ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Барлық осы технологиялар интернетке қосылған әртүрлі компьютерлер арасында хабар алмасуға мүмкіндік береді.
On-line технологияларынан, ең алдымен, chat-ты атап өту керек [37, б. 148]. Чат-сабақтар - чат-технологияларды пайдалана отырып жүзеге асырылатын білім беру сабақтары. Чат - бұл Интернет желісіне қосылған 2 немесе одан да көп қатысушы нақты уақыт режимінде өз компьютерлерінен жіберілген мәтіндік хабарламалармен алмаса алатын байланыс жүйесі.
Веб-сабақтар - қашықтықтан өткізілетін сабақтар, конференциялар, семинарлар, іскерлік ойындар, зертханалық жұмыстар, практикумдар және телекоммуникация құралдары мен Бүкіләлемдік тордың басқа да мүмкіндіктерінің көмегімен өткізілетін оқу сабақтарының басқа да нысандары.
Телеконференция - бұл Интернетке жылдам қосылу, микрофон мен сандық бейнекамераның болуы мүмкіндігі бар компьютерді қолданатын бейнеконференция.
Бейнедәріс - жақында дәстүрлі дәрістерді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz