ЖЫРАУЛАР ПОЭЗИЯСЫНДАҒЫ ЭСТЕТИКАЛЫҚ ТАНЫМДАР БАСТАУЫ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

ІЛИЯС ЖАНСҮГІРОВ АТЫНДАҒЫ ЖЕТІСУ УНИВЕРСИТЕТІ

Смағұл Нарима

АҚЫН-ЖЫРАУЛАР МҰРАЛАРЫН ОҚЫТУДА ЭСТЕТИКАЛЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУ
Дипломдық жоба

5В011700 - Қазақ тілі мен әдебиеті

Талдықорған, 2022
АҚЫН-ЖЫРАУЛАР МҰРАЛАРЫН ОҚЫТУДА ЭСТЕТИКАЛЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУ
Дипломдық жоба
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. ЖЫРАУЛАР ПОЭЗИЯСЫНДАҒЫ ЭСТЕТИКАЛЫҚ ТАНЫМДАР БАСТАУЫ.
1.1. АСАН ҚАЙҒЫ, ҚАЗТУҒАН, ДОСПАМБЕТ ТОЛҒАУЛАРЫНДАҒЫ БОЛМЫС ПЕН ТАБИҒАТ.
1.2. АҚТАМБЕРДІ, БҰҚАР ЖЫРАУ ТОЛҒАУЛАРЫНДАҒЫ АДАМГЕРШІЛІК, ИМАНДЫЛЫҚ САРЫНДАРЫ.
2. АҚЫН-ЖЫРАУЛАР ПОЭЗИЯСЫНДАҒЫ ЭСТЕТИКАЛЫҚ ТӘРБИЕ МӘСЕЛЕСІ.
2.1. МЕКТЕПТЕ ЖЫРАУЛЫҚ ПОЭЗИЯНЫ ОҚЫТУ.
2.2. ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯМЕН ОҚЫТУ.
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ
Жобаның жалпы сипаттамасы. Қазақ ақын-жыраулар поэзиясындағы тәлім-тәрбиелік идеяларды үгіттеу арқылы жас ұрпаққа эстетикалық тәрбие беріп, талғам қалыптастыру. Ақын-жыраулардың толғау, өлең немесе жыр жолдарындағы жастарға арналған үндеу, ақыл-кеңестермен таныстыру. Ақын-жыраулардың поэзиясындағы табиғат сұлулығы. Мектеп оқушыларына қалай және қандай әдіс-тәсілдерді пайдалана отырып эстетикалық тәрбие беруге болатынын анықтау.
Зерттеудің өзектілігі. Эстетиканың басты құралдарының бірі - әдеби туындылар. Олар адамды жақсыға еліктіріп, кез келген іс пен құбылыстардың тек қана жақсы жақтарын көре білуге, оны байытып, дамытуға жұмылдырады. Қазіргі кезде оқу-тәрбие мекемелеріндегі эстетикалық тәрбие балалар мен жасөспірімдердің рухани әлемін байытудың басты әрі қуатты құралы болуы қажет. Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру мәселелерін шешудің ұтымды жолдарының бірі - оқу үрдісі мен сабақтан тыс жұмыстарда ақын-жыраулардың поэзиясындағы эстетикалық ой-пікірді қалыптастыру. Осы орайда XVIII-XIX ғасыр ақын-жырауларының шығармаларындағы эстетикалық ой-пікірлерді оқушыларға эстетикалық тәрбие беру мақсатында қолдану жолдарын педагогикалық тұрғыдан зерттеп, жоба ұсынғым келеді.
Зерттеу нысаны. Ақын-жыраулардың поэзиясындағы эстетикалық білім мен тәрбие қазіргі заман оқушыларына қалай есер ететінін және жас ұрпақта сұлулық сезімін дамыта алатынын анықтау, зерттеу.
Тақырыптың зерттелу деңгейі: Этнопедагогикалық зерттеулерге қатысты ғылыми жұмыс жүргізілді. Оқушыларға оқу бағдарламасындағы материалға қосымша ретінде ақын-жыраулардың поэзиясы арқылы эстетикалық тәрбие алып, дамуға болатыны түсіндіру және жаңа әдіс немесе тәсіл ұсыну. Ақын-жыраулар тек қана толғау айтып қана қоймай, туған жерінің, елді мекенінің табиғат қалай сипаттап жеткізгендігін анықтау.
Жобаның мақсаты мен міндеттері: Жобаның басты мақсаты - ақын-жыраулардың поэзиясы арқылы оқушыларды эстетикалық тәрбие жағынан дамыту. Яғни, жас баланың бойында туған жердің табиғатына деген сүйіспеншілік пен махаббат сезімін ояту. Ол үшін мынадай міндеттерді орындау қажет:
- белгілі бір ақынның немесе жыраудың поэзиясынан үзінді алып, сол шығарманың бөлігінен эстетикалық тәрбие беретін элементтерді анықтау;
- сұлулыққа деген сезім мен махаббатты өткен ғасырлардан қалған әдеби жырлардан табу;
- ақын-жыраулардың поэзиясын оқу үрдісіне де кіріктіріп, оқушылардың эстетикалық талғамы мен сезімін дамыту.
Жобаның ғылыми жаңалығы: күнделікті болып жүрген қазақ әдебиеті пәні сабағында тек қана ақын-жыраулардың өмірбаяны мен жырларының үзінділерімен таныстырып қоймай, бағдарламадан тыс жұмыстар жүргізіледі. Сабақ жоспарына жаңа әдіс-тәсілдерді енгізу арқасында оқушыға эстетикалық тәрбие беріледі.
Жобаның теориялық және әдіснамалық негіздері: М. Мағауин еңбектері, қазақ әдебиеті пәні кітаптары мен ақын-жыраулардың поэзиясы. Педагогикалық және дидактикалық ғылыми еңбектер.
Зерттеу әдістері: Дипломдық жоба әдебиеттің ғылыми заңдылықтарына сүйене отырып, қазақ халқының көне кезеңдегі әдеби мұраларын тарихи-типологиялық, тарихи-образдылық пен тарихи-әдеби жағын әдебиеттану ғылымы, ауыз әдебиеті және педагогика, дидактика, эстетика ғылымдары материалдарының негізінде қарастырылды.
Жобаның құрылымы. Дипломдық жоба кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. ЖЫРАУЛАР ПОЭЗИЯСЫНДАҒЫ ЭСТЕТИКАЛЫҚ ТАНЫМДАР БАСТАУЫ.
Қазақ халқының дүниетанымында ақын-жыраулар поэзиясының, оның идеологиялық мәнінің орны өте маңызды. Жыраулар поэзиясы әрекет еткен кеңістік өзінің барлық тәжірибесін сөз арқылы бейнелеуге тырысатын көшпенділердің эстетикалық ойлауының ерекше типіне негізделеді. Қазақ халқының өзіндік дүниетанымының, өмірлік принциптерінің қалыптасуына жыраулар поэзиясының тигізген әсері өте көп болды.
Өзінің толғауларында эстетикалық талғамның жоғары деңгейін көрсете отырып Бұқар жырау эстетикалық тәрбие туралы құнды ойлар айтады. Бұқар жыраудың шығармаларын талдау арқылы олардағы эстетикалық ойлардың негізгі өзегі - үйлесімге келу, жақсылық пен жамандықтың арақатынасын ажырату, тұрмыс эстетикасы болып табылатыны көрінеді. Сонымен қатар, жыраудың толғауларында трагедиялық сарын басым жатыр. Өз шығармалары арқылы жырау жан сұлулығы мен тән сұлулығын гармониясына жетуді үндейді, әсемдікке ұмтылуға шақырады. Көркем бейнелерді, кейіпкерлерді сипаттау арқылы сөз өнерінің жоғары үлгісін көрсеткен Бұқар жыраудың шығармашылығының эстетикалық-тәрбиелік маңызы осында жатыр.
Ақтамберді жырау шығармашылығы - эстетикалық ойлардың қайнар көзі деп айтуға толық негіз бар. Өйткені, оның поэзиясы әсемдікті, әдемілікті және сонымен қатар, трагедиялық жағдайларды суреттеуге арналған. Ақтамберді жырау шығармалары арқылы өзі өмір сүріп отырған заманының эстетикалық идеалын көрсетуі және оған ұмтылуы жырау поэзиясының эстетикалық құндылығын толықтырады.
Жастарға эстетикалық тәрбие беруде шығармашылығымен ғана емес, сонымен қатар талғампаз сырт келбетімен, іс-әрекетімен үлгі бола білген, сол себептен сері атанған ақын Ақан Қорамсаұлының орны өте үлкен. Өз өлеңдерінде және әндерінде эстетикалық категорияларды әрқашан жырлап өткен Ақан серінің туындыларының тілі бай, осы категорияларды беруде түрлі теңеулерді көркем сөз арқылы жеткізген. Мәселен, Торыны таң асырып мінген қандай деген өлеңінде үкілеп, әсемдеп, ақша маңдай, қалқажан, ақбілек сияқты сөздерді пайдалану арқылы жырдың нақышын келтіре түседі. Осы өлеңі арқылы біз ақынның эстетикалық талғамының жоғары деңгейде қалыптасқанын көре аламыз. Өзінің осындай жақсы қалыптасқан эстетикалық талғамын көрсетіп қана қоймай, Ақан сері басқалардың қандай болуы керек екендігі туралы да айтады. Мысал ретінде Жайықтың ақ түлкісі аралдағы, Сүйген қалқа, Көңіл сыры, Айтамын замандасқа біраз кеңес, Әйелдер сипаты, Жігіт сипаты, Қыз сипаты және т.б. өлеңдерін келтіре аламыз.
Махаббат тақырыбында жазылған ақын өлеңдерінде берілген қыздың (арудың) бейнесін жеткізуіне тоқталатын болсақ, Ақан сері образды беру кезінде керемет теңеулер мен эпитеттер қорын пайдаланады. Мысалы, жоғарыда аталып өткен Қыз сыры өлеңіндегі перизат, сүмбіл шаш, оймақ ауыз, меруерт тіс, асыл зат, алқызыл гүл, қарақат сөз, жазық маңдай, хор деген сөздері мен сөз тіркестері соны толығымен айғақтайды.
Адам дүниені әсемдік үлгісінде қайта құруға ұмтылады. Адамның түрі де, киімі де, жаны да, ойы да әсем болуы керек. Шынайы әсемдік адамның сұлу тұлға мұратына ұмтылуына әсер еткен әрі жан сарайын байытуға да ынталандырған.
Қазақ халқы өз дамуының таңында-ақ толық қалыптасқан, өз заманы үшін жоғары көркем мәдениетке ие болған. Одан арғы өз дамуында ол көркемдік күшке және ұлттық-эстетикалық құндылыққа қол жеткізді. Барлық ғасырларда ол қазақ халқының эстетикалық көзқарастары мен талғамдарының қалыптасуына ықпал етті.
Халықтың көркем шығармашылығы дегеніміз жеке тұлғаны, шамалы адамдар ортасын және қандай да бір тапты ғана қызықтыратын болмыстың сол эстетикалық заңдылықтарының көрінісі емес, ол бүкіл халық бұқарасы үшін өмірлік маңызды болады. Сондықтан көркемдік таным бүкіл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.