Дистрибуциядағы қорларды басқару
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Факультет Экономика және бизнес жоғары мектебі
Кафедра Бизнес-технологиялар
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
тақырыбы: Компанияның логистикалық жүйесін қалыптастыру және дамыту
мамандық бойынша 5B090900 - Логистика (сала бойынша)
Орындаған:_________________________ __________ Нұртай Г.А. (қолы)
Ғылыми жетекші: _____________________________ (Т.А.Ж.) (атағы) (қолы)
Қорғауға жіберілді:
Хаттама № , _________ 20___ ж.
Кафедра меңгерушісі _________________________________ (Т.А.Ж.) (қолы және мөрі)
Нормобақылау _________________________________ (Т.А.Ж.) (қолы)
Алматы, 2022ж.
РЕФЕРАТ
Дипломдық жұмыстың көлемі ___бет, __ сурет, ___ кесте, __ дереккөз, __ қосымша.
АҚПАРАТ, ҚОРҒАУ ЖҮЙЕСІ, ИЕРАРХИЯНЫ ТАЛДАУ ӘДІСІ, АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН ЖҰМЫС ОРНЫ.
Мақсаты: Ақпаратты қорғаудың оңтайлы жүйесін таңдау үшін қауіпсіздік бойынша сарапшының автоматтандырылған жұмыс орнын әзірлеу.
Объект - ақпаратты қорғау жүйесі.
Пән - сараптамалық бағдарламалық қамтамасыз ету.
Қазіргі заманғы ақпараттық қоғамда ақпарат кез келген қызметтің ерекше ресурсына айналды, демек, кез келген басқа ресурс сияқты қорғауға, оның сақталуын, тұтастығын және қауіпсіздігін қамтамасыз етуге мұқтаж.
Ақпараттық жүйелерді құру нұсқаларының алуан түрлілігі олардың әрқайсысының жеке ерекшеліктерін ескеретін әртүрлі қорғау жүйелерін құру қажеттілігін туындатады. Қолда бар жарияланымдардың үлкен көлемі оларға тән ерекшеліктер мен жұмыс істеу жағдайларын ескере отырып, нақты Ақпараттық жүйелер үшін ақпаратты қорғаудың кешенді жүйесін құруға қалай кірісу керектігі туралы нақты түсінік қалыптастыру екіталай.
Сонымен қатар, қазіргі уақытта талдау және бүгінгі күні пайдалану қажет ақпаратты қорғау технологиялары, тәсілдері мен құралдарының жеткілікті саны әзірленді және қолданылады. Бұл құпия сипаттағы мәліметтердің ағу ықтималдығын күрт қысқартуға мүмкіндік береді.
Нәтижелері:
* ақпаратты қорғау жүйесін құру бойынша әдебиеттер зерттелді;
* әр түрлі ранжирлеу әдістері және оңтайлы таңдау;
* оңтайлы қорғау жүйесін таңдау үшін бағдарламалық қамтамасыз ету әзірленді.
Кіріспе
1
ЛОГИСТИКАНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1
Логистикалық қызметтерді ұйымдастырудың негіздері мен қолдану тиімділігі
1.2
Логистика ғылым ретінде: концепциясы, даму тарихы
1.3
Шетел кәсіпорындарында логистикалық концепциялар мен әдістерді қолдану тәжірибесі
2
КОМПАНИЯНЫҢ ЛОГИСТИКАЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ІС-ӘРЕКЕТТЕРІН ТАЛДАУ
2.1
Қазақстандағы логистикалық жүйенің даму көрсеткіштері LPI
2.2
Аkzhol incorporation ЖШС компаниясына сипаттама
2.3
Қазақстан Республикасы компанияларында логистикалық жүйені қолданудың тиімділігі
3
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КОМПАНИЯЛАРЫНДА ЛОГИСТИКАЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕРДІ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1
Аkzhol incorporation ЖШС компанияның қызметін талдау
3.2
Қазақстан Республикасында логистикалық жүйенің даму мәселелері және болашағы
3.3
Компанияның логистикалық жүйелерін жетілдіру жолдарын ұсыну
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кіріспе
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Логистиканың өзектілігі және оны зерттеуге деген қызығушылықтың артуы логистикалық әдісті қолдануды ашатын материал өткізуші жүйелердің тиімді қызмет етуін жоғарылататын потенциалды мүмкіндіктерімен түсіндіріледі. Логистика шикізат пен жартылай фабрикаттарды сатып алу мен дайын өнімді тұтынушыға жеткізгенге дейінгі уақыт аралығын қысқартуға мүмкіндік береді, материалды қорлардың күрт қысқаруына әсер етеді. Логистиканы қолдану ақпарат алу үрдісін жеделдетіп, қызмет көрсету деңгейін жоғарылатады. Логистикаға деген отандық ғалымдардың, жоғарғы оқу орындарының оқытушыларының, ғылыми-техникалық жұмысшылардың, өнеркәсіп және көлік кәсіпорындарының менеджерлерінің, инженерлер мен бизнесмендердің қызығушылығы тек отандық экономика үшін жаңа және айтуға ыңғайсыз терминмен ғана емес, сондай-ақ өнеркәсібі дамыған елдер экономикасында логистикалық әдісті қолдану арқасында алынған әсерлі нәтижелерімен түсіндіріледі.
Шетел тәжірибесі көрсеткендей, қазіргі бизнесте логистика стратегиялық маңызды орынға ие. Осы салада табысқа жеткен көптеген мамандардың компания басшылығындағы жоғарғы қызмет орындарына жылжитыны кездейсоқ емес. Қазіргі уақытта алдыңғы қатарлы фирмалардағы логистиканың дәстүрлі функционалды салалары стратегиялық инновациялық (жаңартпа) жүйе құра отырып, жалпы ақпараттық-компьютерлік платформа негізінде бірікті. Логистика саласындағы қызмет көп қырлы. Оған көлікті, қойма шаруашылығын, қорларды, кадрларды басқару, ақпаратты жүйелердің ұйымдастырылуы, коммерциялық қызмет және т. б. жатады. Аталған әрбір функция сәйкес салалық пәнде терең зерттеліп, баяндалған. Логистикалық тәсілдің жаңалығы - негізгі өзара байланыс. Логистикалық әдістің мақсаты - материалды ағымдарды толассыз басқару.
Материалды ағымдарды басқару әр уақытта шаруашылық қызметтің маңызды жағы болып табылатын. Дегенмен, ол тек жақында ғана экономикалық өмірдің маңызды функцияларының біріне айналды. Негізгі себебі - өндірістік және сауда жүйелерінің тұтынушының тез өзгеріп отыратын талғамына жылдам икемделуі қажеттігін туғызған сатушы нарығынан сатып алушы нарығына өту.
Шет елдердің көпшілігінде логистикалық ассоциациялар, ұйымдар мен қоғамдастықтар құрылып, тиімді қызмет етіп отыр. Логистика салыстырмалы түрде жас және белсенді дамушы ғылым мен бизнес сферасы болып табылады. Шет елде логистика соңғы онжылдықта тез дамыды. Қазақстан үшін логистикалық өндірістік, сауда, көлік және ақпараттық жүйелердің қалыптасуы мен дамуы өте маңызды, себебі ол біздің елдің әлемдік экономикалық және ақпараттық кеңістікке интеграциялануын тездетуге мүмкіндік береді.
Өнеркәсібі дамыған мемлекеттердің экономикалық әдебиетінде логистикалық мәселелердің алатын орны маңызды және оның дамуын зерттеуге көптеген еңбектер арналған.
Логистиканың тәжірибелі тәсілдерді және ғылыми көзқарасты талап етуі Қазақстанның нарықтық қатынастарға көшуінің бастауымен сай келді. Отандық бизнестегі логистикалық көзқарастың мүмкіндіктерін және қарқынын бүгінгі күнгі Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық, саяси жағдайдан және экономикалық реформалар қадамының болжамынан бөліп-жарып қарауға болмайды.
Бизнес практикасына логистикалық менеджмент әдістерін енгізу көптеген фирмаларға өндірістегі, жабдықтаудағы және өткізудегі өнімнің барлық қор түрлерін қысқартуға, айналым капиталының айналымдылығын жеделдетуге, өндірістің өзіндік құнын төмендетуге, бөлуге тиісті шығындарды төмендетуге, тауарлар және қызметтермен тұтынушылардың толық қанағаттандырылуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Осы тұрғыдан зерттеу жұмысының өзектілігін көруге болады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеті: Отандық кәсіпорындардың дамуында логистикалық әдістерді қолдану қажеттілігінің теориялық және практикалық негіздеу болып табылады.
Жұмысты жазу барысында жұмыстың мақсатына жету үшін келесідей міндеттер белгіленген:
- логистика тарихын, эволюциясын, ұғымы мен мазмұнын ашу;
- логистика әдістемелерін, оны қолданудағы экономикалық тиімділігін толықтай ашу, тұжырымдама келтіру;
- шет ел кәсіпорындарында логистикалық концепциялар мен әдістерді қолдану тәжірибесін талдау;
- Қазақстан Республикасында логистиканың даму жағдайы және болашағын қарастыру, Akzhol Incorparation ЖШС және Atasu Group ЖШС кәсіпорындарының іс-әрекетін талдау;
- Қазақстан Республикасы кәсіпорындарында логистиканы жетілдіру жолдары бойынша ұсыныстар келтіру.
Зерттеу нысаны: Қазақстан Республикасының кәсіпорындары болып табылады.
Зерттеу пәні: Өнеркәсіптік кәсіпорындарда логистикалық жүйелерді ұйымдастыруды қамтамасыз ететін факторлар мен жағдайлардың жиынтығы.
Зерттеудін теориялық әдіснамалық негіздері. Өнеркәсіптік кәсіпорындарда логистикалық ұйымдастырудың және оны реттеудің теориялы практикасының отандық және шетел экономист ғалымдарының еңбектері және заң актіле, Қазақстан Республикасы Президентінің жарлықтары, Қазақстан Республикасы үкіметінің өкімдері.
Зерттеудің құрылымы: дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі кіріспеден, негізгі екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде бұл тақырыпты таңдап алудағы себептері, тақырыптың өзектілігі, оны зерттеудегі мақсаттары аталып, әр тарауда қолданылған әдебиеттер және баспасөз материалдары көрсетіліп кетеді.
І бөлімде логистика тарихы, эволюциясы, ұғымы мен мазмұны, әдістемелері, экономикалық тиімділігі, шет ел кәсіпорындарында логистикалық концепциялар мен әдістерді қолдану тәжірибесі кеңірек қарастырылады.
ІІ бөлімде Қазақстан Республикасындағы логистиканың даму нарығының жағдайы мен болашағы, High Tech Logistic ЖШС және Хак Групп АҚ логистикалық кәсіпорындарының іс-әрекетін жан-жақты талданып, Қазақстан Республикасы кәсіпорындарында логистиканы жетілдіру жолдары қарастырылады.
Қорытынды бөлімде зерттелген мәселелер төңірегінде логистика қызметін тиімділігін арттыру, тәжірибедегі мәселелерін шешу жолдарын көрсетіп, ұсыныстар келтірілген.
0.1 Кәсіпорынның логистикалық қызметі: міндеттері мен функциялары
Тарихи тұрғыда логистика ұзақ уақыт бойы әскери тәртіп ретінде дамыды. Сонымен, тоғызыншы ғасырда "логистика" термині "әскерлерді барлық қажеттіліктермен қамтамасыз ету үшін тылдың нақты және жақсы жұмыс істеуін" анықтау үшін қолданылды, яғни.логистика дегеніміз-соғыс қимылдарының сәттілігін құрайтын жұмыс [9]. Тек 60-70 жылдары экономикалық пән бойынша "логистика" термині кеңінен қолданыла бастады, бұл, ең алдымен, ақпараттық - коммуникативтік технологиялардың дамуымен байланысты [23]. Қазіргі уақытта ғылыми әдебиеттерде осы терминнің көптеген анықтамалары ұсынылған. Ең көп таралған анықтамалардың бірі - С.Зинченконың анықтамасы, ғалым логистика дегеніміз-бұл ұйымдағы шикізат пен өнімді олардың айналымы кезінде басқару, сақтау саласындағы басқару процесі екенін атап өтті. Ең алдымен, мұндай процесс жеткізушілерге қаражат төлеген сәттен бастап тұтынушылардан ақша алғанға дейін жүретінін атап өткен жөн [8].
Экономикада логистика ХХ ғасырдың 60-70-ші жылдары белсенді қолданыла бастады. Алайда, ХХ ғасырдың ортасына дейін тауарларды жеткізу схемаларын қалыптастыруға тиісті көңіл бөлінді [12]. Біріншіден, бұл кезең тарихи тұрғыдан өндірістік дамумен сипатталатындығына байланысты. Алайда, ХХ ғасырдың ортасына қарай шаруашылық жүргізуші субъектілер компанияларда бәсекелестік артықшылықтарды қалыптастырудың негізгі әдістерін іздеудің шұғыл қажеттілігін қалыптастырды.
Компаниялардың жүйеге қаржылық шығасылары
осы кезеңде бөлу жеткізушінің нарықтағы жағдайына оң әсер етті. Бұл әсер өндіріске салынған инвестициялардан да көп болды [7]. Осылайша, ресурстар қозғалысының барлық кезеңдерін бақылау арқылы MPZ ағындарын басқаруда рұқсат етілген негізгі шығындарды анықтауға болады.
Экономикада материалдық ағындарды басқару кезінде әртүрлі міндеттердің жеткілікті санын шешуге болады, атап айтқанда:
- тасымалдау көлемін жоспарлау;
- өнімді тасымалдау, оны қоймаға жинау және буып-түю саласындағы міндеттер;
- материалдық ағындардың ең оңтайлы көлемін анықтау;
- материалдық сипаттағы ағындардың ең оңтайлы бағыттарын анықтау;
- болжау міндеттері және т.б. [2].
Қазіргі уақытта шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін логистиканың негізгі міндеті - материалдық сипаттағы ішкі және сыртқы ағындарды оңтайландыру, сондай-ақ қаржылық және ақпараттық сипаттағы ағындарды, бизнес-процестерді оңтайландыру арқылы ресурстар шығындарын азайту болып саналады. Осылайша, қазіргі заманғы компанияларда логистика, ең алдымен, тұтынушыға тиісті сапалы тауарларды компаниядан, қажетті уақытта, қажетті мөлшерде, тиісті қызмет көрсету деңгейі бар сенімді жеткізушіден алуға бағытталған.
Основные функции логистики на предприятии
внедрение системы качества на предприятии
управление запасами в сфере обращения
организация, размещение, развитие складского
хозяйства
прогнозные оценки потребности перевозок
определение направлений и объемов материального
потока
формирование хозяйственных связей по поставщикам
товаров либо оказание услуг
Кәсіпорындағы логистиканың негізгі функциялары
кәсіпорында сапа жүйесін енгізу
айналыс саласындағы қорларды басқару
қойма шаруашылығын ұйымдастыру, орналастыру, дамыту
тасымалдау қажеттілігін болжамды бағалау
материалдық ағынның бағыттары мен көлемін анықтау
тауарларды жеткізушілер бойынша шаруашылық байланыстарды қалыптастыру Не қызметтер көрсету
Шешімі логистикалық жүйенің міндеттерімен байланысты проблемалар
Проблемы, решение которых связано с задачами логистической системы
взаимное соответствие потоков материального и информационного характера
расхождение намеченных целей корпоративной системы с закупочными и производственными возможностями
контроль потоков материального характера, а также передача в единый центр данных о них
определение соответствующего производственного объема, объема складирования и транспортировки
определение стратегии и технологии товарного физического перемещения
определение соответствующих норм стандартизации полуфабрикатов и упаковки
разработка необходимых управленческих методов по управлению движением товаров
https:www.kazenergy.comuploaddo cumentatlastr_ru.pdf
Қазақстан логистикасын талдау
ЛОГИСТИКАНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Логистикалық қызметтерді ұйымдастырудың негіздері мен қолдану тиімділігі
Логистика саласы шамамен 5000 жыл бойы жаһандық даму тарихында ауқымды рөл атқарды. Болжам бойынша, пирамидаларға арналған жаппай құрылыс блоктарын тасымалдауына қарай, Ежелгі Египетті алғаш логистика саласында айтарлықтай жетістіктерге жеткен ел ретінде санауға болады. Ежелгі Грекияда есу кемелерінің пайда болуы теңіз жолдарымен жылдам саяхаттауға, сәйкесінше континентаралық сауда мен жылжымалы әскери лагерлердің қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін қажет логистикалық жүйелердің алғашқы прототиптеріне негіз болды. "Логистика" терминінің "есептеу өнері" ретінде пайда болуы көбінесе сол уақыт аралығын білдіреді, ал ресурстарды жеткізу мен таратуды қамтамасыз ету міндеті жүктелген шенеуніктер "логистер" ретінде әрекет етті [1].
Орта ғасырларда логистика бизнес саласындағы халықаралық қатынастардың пайда болу атмосферасында дамыды - мысалы, XII-XVII ғасырларда көптеген сауда қалаларын біріктіретін Ганзалық одақ астық, бидай, қара бидай, аң терісі, маталар, ормандар, дәмдеуіштер тасымалдады.
Әскери теоретик Антуан-Анри Жоминидің (1779-1869) әскерлерді жоспарлау, ұтымды басқару және жабдықтау мәселелеріне қатысты еңбектері материалдық ағындардың қозғалысы кезінде бірнеше функционалды бағыттардың жиынтығы ретінде логистикалық жүйелерді қарастырудың теориялық негізін қалады.
Мұнай қорының ашылуы және бу қозғалтқышы, автомобиль, темір жол сияқты өнеркәсіптік төңкеріс дәуірінің өнертабыстары қозғалысты тездетіп, логистиканың жаңа бағыттарын тудырды.
ХХ ғасырдағы дүниежүзілік соғыстар соғысушы тараптарды азық-түлік, қару-жарақ пен әскери техниканы уақтылы жеткізуді ұйымдастыруға мәжбүр етті, осылайша логистиканы экономиканың маңызды саласына айналдырды.
Капитализмнің алтын ғасыры компаниялар үшін жаңа ережелер қалыптастырды - өнімнің жоғары сапасымен шығындарды азайту тек мақсат ғана емес, сонымен қатар өмір сүру қажеттілігіне айналады. Жаһандану - күрделі логистикалық желілерді құруды қажет ететін арзан жұмыс күші мен төмен салық мөлшерлемесі бар елдерге мүдделері бар трансұлттық корпорациялардың пайда болуына ықпал етті. Сонымен қатар, көптеген нарықтардағы тауарлардың шамадан тыс жеткізілімі сатушы үшін тауарларды сатуда қиындықтар туғызды, соның арқасында маршруттарды есептеу әдістері, қорларды жеткізу және орналастыру кезінде партиялардың мөлшері әзірлене бастады.
Американдық және жапондық зерттеушілер үнемді өндіріс аясында логистика тарихының жаңа кезеңін анықтай отырып, қажетсіз шығындарды жою тұрғысынан сатып алу және өндіріс процестерін зерттеуге баса назар аударды [2, 187 бет].
Автоматтандырылған өндірістік желілер мен жаңа ақпараттық жүйелерді енгізуде көрініс табатын ғылыми-техникалық прогрессті басқару мен есепке алудың жақсартылған схемалары бар неғұрлым икемді өндірістік жүйелерді пайдалануға әкелді:
oo Supply Chain Management (SCM) - жеткізу тізбегін басқару
oo Just-in-time (JIT) - дәл уақытында
oo Total quality management (TQM) - әмбебап сапа менеджменті
oo Materials requirement planning (MRP) - материалдық ресурстарға қажеттілікті жоспарлау
oo Flexible Manufacturing system (FMS) - икемді өндіріс жүйелері
oo Computer aided System Engineering (CASE) - корпоративті ақпараттық жүйелерді жобалау және дамыту және бизнес-процесстерді модельдеу.
Қазіргі тұтынушы дәуірі - тиімді қызмет көрсету және қазіргі уақытта жеткізілім тізбегінің негізгі компоненттерінің бірі деп атауға болатын дистрибуцияға бағытталған тәсіл стандарттарын белгілейді [3, б.62].
Тұрақты бәсекелестіктің артықшылықтарына қол жеткізу компания менеджментінің міндеттерінің бірі болып табылады. Дәстүр бойынша табысқа жетудің негізі - шығындарды азайту немесе тұтынушы үшін өнімнің құнын арттыру сынды стратегиялардың бірін дұрыс таңдау болып табылады. Алайда, ұзақ уақыт бойы көптеген компаниялар осы стратегияларды біріктіруге қол жеткізе алмады.
Мәселе өндірістік және маркетингтік бөлімдердің бөлінуінде болды [4, 83-бет]. Сонымен қатар, өндірістің міндеттері операциялық тиімділік, стандарттау және жабдықтың тоқтап қалуын азайту, ал маркетингтің басымдықтары - өнімді саралау, қызмет көрсетудің жоғары деңгейі, компания өнімдеріне деген қызығушылықтың артуы.
Логистика идеяларының эволюциясы, сайып келгенде, сұранысты болжау, сатып алу, өнімді түгендеу, сақтау, қор көлемін реттеу, өндірісті жоспарлау, материалдарды тасымалдау және өңдеу, буып-түю, бөлу, тапсырысты басқару, клиенттерге қызмет көрсету сияқты компоненттерді біріктіруді қамтитын экономикалық және ғылыми қызмет саласын құруға мүмкіндік берді.
Логистиканың негізгі мақсаты "7R"ережесіне сәйкес келеді::
oo right product -- керекті тауар
oo right quality -- тиісті сапа
oo right quantity -- қажетті мөлшерде
oo right time -- белгіленген уақытта
oo right place -- қажетті орынға
oo right customer -- нақты тұтынушы
oo right cost -- оңтайлы шығындар деңгейімен
oo
Сұранысты болжау
Сатып алу
Материалдарға қажеттілікті жоспарлау
Өндірістік жоспарлау
Өндірістегі қорларды басқару
Қоймалау
Жүк өңдеу
Орау
Дистрибуциядағы қорларды басқару
Бөлуді жоспарлау
Тапсырыстарды өңдеу
Тасымалдау
Тұтынушыларға қызмет көрсету
Материалдықенеджмент
Физикалық бөлу
Логистика
Жеткізу тізбегін басқару
Ақпараттық технологиялар
Маркетинг
Стратегиялық жоспарлау
Сапалық басқару
1960-жылдар
1980-жылдар
1990-жылдар
2000-жылдар
1-сурет-логистика идеясының эволюциясы
Ескерту-автор дереккөз негізінде жасаған [5]
Барлық осы шарттардың орындалуы икемділік, жеткізілімдердің сенімділігі, процестердің дәйектілігі, бүкіл жүйені компьютерлендіру, тапсырыс бойынша ақпараттың жылдамдығына байланысты. Логистика бастапқы көзден соңғы тұтынушыға дейін өнімді немесе қызметті құрудың бүкіл процесі барысында материалдық және сервистік, сондай-ақ ілеспе қаржылық және ақпараттық ағындарды бақылау мен үйлестіруді қамтиды. Тиісінше, ағындар логистикадағы зерттеу нысаны болып табылады.
Материалдық ағын-логистикалық немесе технологиялық операциялар барысында шикізаттың, жартылай фабрикаттардың, қосалқы бөлшектердің, отынның, жинақтаушы бөлшектердің, аяқталмаған өндірістің және дайын өнімнің қозғалысы. Материалдық ағындар келесі сипаттамалармен анықталады:
Салмағы (брутто, нетто)
Өлшеу өлшемдері (ауданы, көлемі)
Жүктің физикалық және химиялық қасиеттерін зерттеу
Ассортимент, номенклатура
Тара, орау параметрлері
Құны
Жылжыту және сақтау әдісін таңдау материалдық ағындарды жіктеу арқылы жүзеге асырылады:
Жүктің нақты салмағының негізі-ауыр және жеңіл салмақты ажыратыңыз
Жүктің консистенциясы бар-үйінді, құйма, үйме, ыдыс-дана
Үйлесімділік дәрежелері - үйлесімді, үйлесімді емес
Құрамы-бірмассориментті, көпмассориментті
Салмағы-массалық, ірі, орташа, ұсақ
Логистикалық жүйеге сыртқы және ішкі, кіру және шығу қатынастары кіреді. Ішкі ағындар кезінде материалдарды тасымалдау өнімді құрудың өндірістік кезеңдері барысында кәсіпорын аумағында жүреді. Сыртқы ағындар компанияның сыртқы ортасында, яғни жеткізушілерден сатып алуға немесе дайын өнімді тұтынушыларға таратуға байланысты болады. Кіру-компанияға сыртқы ортадан, жеткізушілерден материалдардың түсуі. Демалыс күндері-өндірілген тауарлардың кәсіпорыннан сыртқы ортаға ауысуы болып табылады [6, 98 б.]. Материалдық ағындарды басқару өндіріс кезеңдерінің үздіксіз және синхронды өту қажеттілігімен байланысты. Дұрыс емес немесе уақытылы емес әрекеттер артық қорлардың салдарынан болатын шығындар немесе сұранысқа баяу реакция сынды теріс салдарға әкеледі. Өндірістің тиісті көлемін өлшеу тарту жүйесінің дамуына байланысты болуы мүмкін, яғни әр кезеңде келесі кезеңге қанша өнім қажет болса, сонша өнім шығарылады. Құжаттамалық немесе сөйлеу хабарламалары түріндегі материалдық ақпараттық ағындар тұтынушы үшін құндылықты қамтамасыз етуге және басқару функцияларын жүзеге асыруға бағытталған. Компьютерлендіру және интернет-технологиялардың қол жетімділігі ақпараттық ағындарды ыңғайлы және жылдам электронды түрде жүргізуге мүмкіндік береді. Шығындарды жабу және инвестициялық жобаларды құру үшін қаржы ағындарының сауатты қозғалысы да маңызды. Тиісінше, логистикалық жүйені жетілдіру ағындарды реттеудің бизнес-процестеріндегі нарық ерекшеліктерінің сәйкестігіне байланысты. Логистикалық жүйе-компанияның стратегиялық мақсаттарына жету үшін біріктірілген негізгі және ілеспе ағындарды басқарудың өзара байланысты процестерінің жиынтығы [7, 49 бет]. Логистикалық жүйенің басты белгілерінің бірі-оның элементтері құрамының тұтастығы:
Жабдықтау-ресурстардың логистикалық жүйеге түсуі. Бастапқыда өндіріс қажеттіліктері үшін шикізаттың, материалдардың, жартылай фабрикаттардың, жинақтаушы бөлшектердің, технологиялық жабдықтардың және көлік құралдарының әр түрлі түрлеріне қажеттілік өлшенеді. Өнім берушіні таңдау осы ресурстарды сатып алу және өткізу жөніндегі шарт талаптарына (жеткізу мерзімдеріне, тәуекелдерге, құнға, резервтік қуаттардың болуына, төлемді жүзеге асыру түріне, жеңілдіктер мүмкіндігіне) байланысты болады.
Өнеркәсіптік компаниялардың көзқарасы бойынша шарттар өндірістік жоспарлармен тікелей байланысты, олар өз кезегінде жоспарланған сату көлеміне негізделген. Мұндай жағдайлардың көпшілігінде сатып алу шығындардың маңызды бөлігіне айналады. Келіссөздерден кейін тапсырыс экспедициясы және оның орындалуын бақылау жүзеге асырылады. Қабылдау және тексеру процестің соңғы кезеңдеріне айналады.
Ресурстарды біркелкі емес өндіруге, бөлуге немесе тұтынуға байланысты қорлардың басқарылуы қалыптасады. Жеткізілімнің алдын-ала болжанбауы, сұраныстың ауытқуы, маусымдық жағдайлар, инфляция, жұмыстың тоқтап қалуы, тапсырыстың белгіленген мөлшері - бұл кейбір қорлар үшін міндетті жағдай болып табылады. Сонымен бірге қорларды сақтау: қойманы ұстауға арналған қосымша шығындар, кірістің азаюы, сақталатын құндылықтардың тозуы және нашарлауы сынды теріс салдарға әкеледі. Осылайша, өндірістік және тарату салаларын үздіксіз жабдықтау - осы логистикалық ішкі жүйенің минималды шығындарымен сәйкес келетін санды табу үшін қорларды оңтайландыру жүзеге асырылады.
Қоймалау қорлардың белгілі бір деңгейін шоғырландыру және өндірістің әртүрлілігін біріктіру немесе тегістеу әдісі ретінде қарастырылады. Қойма функционалдығы кіріс ресурстарын, цехтар мен дайын өнімді сатуға жібермес бұрын аяқталмаған өндіріс элементтерін сақтауға негізделген құрылым болып саналады. Сонымен, қоймалар төмендегіше жіктеледі: шикізат пен материалдар қоймалары, өндірістік мақсаттағы қоймалар, қалдық қоймалары, әр түрлі ассортименті бар тарату қоймалары, біртекті дайын өнімдер қоймалары және өнімнің тауарлық түрін сақтауды қамтамасыз ететін көтерме базалар.
Көлік логистикасы - материалдық-техникалық құралдардың көмегімен жүк тасымалдауды жүзеге асырады. Көлік логистикасын жобалау өнім мен ыдыстың (қаптаманың) ерекшелігіне, топтамалардың еселігіне, жүктің зақымдану немесе жоғалу ықтималдығына, жүк үй-жайларының жүктемесі мен сыйымдылығына байланысты жылжымалы құрамды барынша жақсы пайдалануды қамтиды.
Көлік шығындарын үнемдеуге қол жеткізу үшін өнім көлемін кеңейту және жеткізу ауқымын ұлғайту кезінде өнім бірлігіне шығындардың төмендеуін ескеру қажет [8, 165-бет].
Жеткізу сапасы (жылдамдық, сенімділік, жөнелту жиілігі, жүктердің әртүрлі түрлерін тасымалдау қабілеті түрінде) мен оларға жұмсалатын шығындар арасындағы теңгерімді сақтау тасымалдау түрін айқындайды. Бес балдық шкала бойынша көлік құралын таңдаудың әртүрлі критерийлерін бағалау 1-кестеде келтірілген..
1-кесте-Көлік құралдарын таңдау кезіндегі критерийлерді бағалау
Көлік түрі
5 баллдық шкала бойынша бағалау
бағасы
Өткізу қабылеті
Жеткізілім уақыты
Географиялық қолжетімділігі
Жіберу жиілігі
Жүктің сақталуы
Автомо-
бильді
3
3
4
5
5
4
Су көлігі
5
5
2
2
2
3
Ауа көлігі
2
2
5
3
4
5
Темір жол
4
4
3
4
3
2
Ескерту-автор дереккөз негізінде жасаған [9]
Автомобиль көлігі "есікке дейін" жеткізуді, жоғары ұтқырлық пен икемділікті қамтамасыз етеді, бірақ алыс қашықтықтарда жүк көтергіштігінің төмендігін ескерсек, тасымалдау құны артады. Теңіз көлігі ең жоғары өткізу қабілетіне және төмен шығындарға ие. Оның кемшіліктері-маусымдық және географиялық шектеулер және буып-түю мен бекітудің ең қатал талап етілетін шарттары. Теміржол көлігі көбінесе орташа және алыс қашықтыққа тұрақты тасымалдау үшін қолданылады, сонымен қатар шектеулі маневрлік және жүктің сақталуын бұзу бұзу секілді кемшілігі бар. Әуе логистикасы жылдамдық пен сенімділік түрінде бірқатар артықшылықтарға ие, бұл әсіресе шалғай аудандарға тасымалдау қажет болған кезде көрінеді. Екінші жағынан, мұндай жеткізілім негізінен тарифтік жоспарларға байланысты құнды тауарлар үшін тиімді.
Көптеген жеткізушілермен және тұтынушылармен байланыс болған жағдайда компанияның көлік желісі кеңейіп, көлік құралдарының сипаттамаларына көбірек назар аударады.
1.Тауарларды тұтынушыларға немесе сатып алушыларға тарату үшін құрылған өткізу логистикасы осы орайда қызмет етеді. Өндіруші мен тұтынушы арасындағы байланыс тарату арналары арқылы жүзеге асырылады, олар келесідей жіктеледі:
oo Делдалдардың болуы бойынша - тікелей (делдалдарсыз, мысалы, жеке сату, телемаркетинг, өндірушінің каталогы, пошта) және жанама (дилер, дистрибьютор, Көтерме сатушы, бөлшек сатушы, брокер сияқты делдалдар арқылы сатуды білдіреді)
oo Тарату деңгейлерінің саны бойынша-нөлдік деңгейдегі арналар (тікелей сату), бір деңгейлі (бір делдалмен) және көп деңгейлі (екі немесе одан да көп делдалдар)
oo Сату принципі бойынша - географиялық (әр дистрибьюторға белгілі бір аумақты бөлу), нарықтық (жекелеген салаларға сату), тауарлық (дистрибьюторлардың белгілі бір тауарды немесе қызметті білуіне мамандануы)
oo Нарықты қамту стратегиясы бойынша - қарқынды (нарықтың әртүрлі сегменттеріндегі немесе аймақтардағы авторландырылған дистрибьюторлар), селективті (бірқатар критерийлерге сәйкес келетін делдалдарды іріктеу), эксклюзивті (сегменттегі немесе аймақтағы бір ғана делдал) [10, 127-бет].
Өткізу арналарының нысаны туралы шешім - тұтынушыларға жеткізу жылдамдығы мен сапасы, осы логистикалық ішкі жүйені ұстауға жұмсалатын шығындар және тәуекелдердің болуы мәселелеріндегі бастапқы нүкте болып табылады. Делдалсыз арналар өндірушіге тұтынушылармен тікелей байланыс орнатуға, олардың қалауын зерттеуге және таратудың бүкіл процесін бақылауға мүмкіндік береді. Тікелей тарату көбінесе күрделі өндірістік тауарлар мен компоненттерді сатуда негізделген болып көрінеді, оларды орнату және жөндеу тек өндірушінің мамандарымен ғана жүзеге асырылады. Жанама арналардың артықшылықтары - тұтынушылар әртүрлі мақсаттағы өнімдерді бір жерден сатып алуды жөн көреді,сонымен қатар шығындар арнаның барлық қатысушылары арасында бөлінеді, ал өндіруші болса сатуды имиджі, ассортименті, несие тарихы, қызмет көрсету және кепілдік қызметі, нарықтың кеңдігі, төлем қабілеттілігі және олардың әрқайсысын жеткізу тәртібі бар дистрибьюторлық тәжірибесі бар құзыретті делдалдарға сенеді.
1. Елеулі өзгерістерге ұшырайтын жүкті буып-түю. Қаптама немесе контейнер сияқты элементтің бастапқы түсіндірмесі тек зақымданудан және бүлінуден қорғауды білдіреді. Терминнің қазіргі заманғы түсінігі әлдеқайда кең: орау өндірісі қазір төмендегілерге байланысты:
oo оған логистикалық операцияларды (тиеу, түсіру, сақтау, орын ауыстыру)қолданудың ыңғайлылығы
oo жүктің сапалы атрибуттарын сақтау
oo тұтынушыларға арналған пішін, материал, түс тартымдылығының ерекшеліктері
oo мәтін мен ондағы графикалық кескіндердің ақпараттық мазмұны
oo экологиялық таза және өңдеуге жарамды
Қаптаманы таңдау туралы шешім туралы мәліметтер негізінде қабылданады:
oo жүктің салмағы және көлемі бойынша
oo көліктің болжамды түрі
oo шығындарының шамасына қарай өзіне орау
oo қойма талаптары
oo тасымалдау ережелері
1. Логистикалық сервис-клиенттердің сұранысын қанағаттандыру үшін жұмыс жасайтын қызметтер кешені түріндегі жеткізу тізбегінің соңғы түйіні деп айтуға болады.
Логистикалық қызмет шеңберіндегі жұмыстар:
oo сату алдындағы қызмет көрсету - ақпараттық хабарландыру және әлеуетті тұтынушыларға кеңес беру, өнімнің бәсекеге қабілеттілігін көрсету, пайдалану негіздеріне оқыту
oo сату процесінде қызмет көрсету - тапсырыстың орындалу деңгейі, қорлардың болуы, жүкті экспедициялау, өнімді сатып алуды есептеу жүйесі, орнату, монтаждау және жөндеу
oo сатудан кейінгі қызмет көрсету-сатып алушылардың кепілдік талаптарын қарау, қосымша немесе қосалқы бөлшектерді сату
Логистикалық қызметті бағалау баға, сенімділік, сапа, ассортимент және қызмет көрсету уақытының өлшемдерін ескереді.
2. Ақпараттың жылдам таралуына технологиялық прогрестің қарқынды дамуы себеп болды. Қазіргі заманғы жүйелер логисттерге жүктерді тасымалдаудың барлық кезеңдерінде бақылау, ілеспе құжаттаманы рәсімдеу, бөлімдер арасындағы жылдам байланыс, көліктің оңтайлы бағыттарын іздеу, шығындарды есепке алу, нарықтық жағдайларды бақылау және тағыда басқа міндеттерді жеңілдетуге қабілетті.
Осылайша, компанияның тактикасы мен стратегиясы логистикалық жүйенің барлық компоненттеріне қолжетімділік деңгейіне байланысты деген қорытындыға келуге болады.
1.2 Логистика ғылым ретінде: концепциясы, даму тарихы
Логистиканың пайда болу және даму тарихы көне заманнан басталады. Гамбург университетінің профессоры Г.Павеллектің айтуынша, тіпті Рим империясының кезеңінде логистер немесе логистиктер деген мәртебесі бар қызметкерлер болған. Олар азық-түлік өнімдерін бөлумен айналысқан. Біздің дәуірдің бірінші мыңжылдығында бірқатар елдердің әскери лексиконында логистиканы қарулы күштерді материалды ресурстармен қамтамасыз ету және олардың қорларын сақтау бойынша қызметпен байланыстырған. Мысалы византийлік патша VI Леон (б.з. 865-912 ж.ж.) кезінде логистиканың міндеттеріне әскерді қаруландыру, оларды әскери мүлікпен қамтамасыз ету, олардың қажеттіліктерін уақытылы қарайластыру жатады деп есептелген.
Дарынды әскер басшылары қажет уақытта және керекті орыннан табылған қару-жарақтың, отынның, азық-түлік пен әскер жарағының жеңіске жетуде қаншалықты маңызды рөл атқаратындығын әр уақытта түсінген. Адамзат тарихындағы бүкіл соғыстар әскерлерді жабдықтаудың ұйымдастыруына байланысты жеңіске және жеңіліске ұшырап отырған. Мысалы, Солтүстік Америкадағы тәуелсіздік үшін соғыстағы британдықтардың жеңілуі көбінесе ағылшын әскерлерінің жеткіліксіз қамтамасыз етілуімен түсіндіреді. Соғыстың ең өршіген кезеңінде американдық континентте британдық әскердің құрамында 12 мың отряд болды, олар Англиядан тек қару-жарақ емес, сондай-ақ азық-түлікте алулары тиіс еді. Соғыстың алғашқы 6 жылында өмірлік маңызы бар бұл жабдықтарды ұйымдастыру әскерлердің қажеттілігіне пара-пар болмады, бұл өз кезегінде әскери әрекеттердің сипатына және сарбаздардың моральды жағдайына кері әсер етті. Әскерлердің дәлме-дәл қамтамасыз етілуі тек 1781 жылы ғана жүзеге асты, ал бұл тым кеш болды.
Логистикалық әдіс Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде, әсіресе, американдық әскерлерде кеңінен қолданылды. Әскери өнеркәсіптің, тылдағы алғы шептегі жабдықтау базалары мен көліктің нақты бірлескен іс-әрекеті американдық әскерді қажетті мөлшерде қару-жарақпен, жанар-жағармай материалдарымен және азық-түлікпен уақытылы және жүйелі түрлі қамтамасыз етуге мүмкіндік жасады.
Үлкен ағылшын-орыс сөздігі бүгінгі таңда да logisties сөзін әскери: 1) тыл және жабдықтау; 2) материалдық-техникалық қамтамасыз ету; 3) тыл жұмысын ұйымдастыру және жүргізу деп аударып жүр.
Философиялық энциклопедияда логистиканың мынадай түсініктемесін табуға болады: Логистика гректің logistike сөзінен алынған - есептеу,пайымдау өнері. Ежелгі гректерде есептеу және геометриялық өлшеу өнері, яғни теориялық өлшеу өнері, яғни теориялық математикаға қарсы қойылатын практикалық арифметика логистика деп аталады. Осы мағынада бұл термин Батыс Еуропада XVII ғасырға дейін қолданылған. Бірақ Лейбниц (неміс ағартушы-энциклопедисі, философы) логистиканы calculus ratiocinator (ой қорытындыларын есептеу) үшін синоним ретінде қолданған. 1904 жылы Женевадағы халықаралық философиялық конгресте бұл термин математикалық логиканы белгілеу үшін ұсынылды .
Әдебиеттерде оның басқа да қолданылуы кездеседі: Рассел және оның мектебі ұсынған логикаға кезеңі басқаша логицизм деп аталған (математиканы логикаға қиыстыру арқылы түсіндіруге тырысатын математиканың философиялық мәселелер саласындағы бағыты). Логистиканы логикамен, яғни абстрактілі ойлау сатысындағы әлемді танудың заңдары, формалары және тәсілдері туралы ғылыммен шатастыруға болмайды.
Логистика бойынша, бірінші ғылыми еңбектерді шығарушы ретінде XIX ғасырдың басында француз әскери маманы Джоминиді атауға болады, ол логистикаға мынадай анықтама берген: логистика - әскерлерді маневрлеудің тәжірибелік өнері. Ол логистикаға тек тасымалдау ғана емес, сондай-ақ жоспарлау, басқару және жабдықтау мәселелері, әскерлерді орналастыру жерлерін анықтау, сонымен қатар көпір, жол және т.б. салу мәселелері жатады деп пайымдаған. Логистика әскери ғылым ретінде тек XIX ғасырдың ортасында ғана қалыптасты.
Логистика дамуының тағы бір бағыты - экономикалық, мұнда логистика деп шаруашылық жүргізудің ғылыми тәжірибелік бағыты, яғни өндіріс және айналым салаларындағы материалды және олармен байланысты ақпараттық және қаржы ағымдарын тиімді басқару түсіндіріледі.
Экономикада логистаканың кең қолданылуы 60-70 жылдарға келеді және байланыс технологиялары саласындағы жетістіктермен байланысты. Шикізат, бөлшектер мен дайын өнімдердің қозғалысының барлық сатыларының іштей бақылау мүмкіндігі материалды ағымдарды басқарудың дәстүрлі үлгісіндегі жіберілетін үлкен шығындарды айқын байқауға мүмкіндік берді.
Экономикада логистиканы қолданудан алатын экономикалық ұтыс тауарларды жылжыту саласында әріптестерді бірлестіктерге бейімдеуге әсер етті.
Логистикалық тәжірибенің әлеуетін алғашқы болып американдық ғалым мамандар Пол Конверс және Питер Дракер түсінді. Олар оның әлеуетті мүмкіндіктерін Шығындарды үнемдеудің соңғы шегі және Экономиканың танымал материгі ретінде анықтады. Кейіннен олардың көзқарастарын көптеген теоретик-логистиктер бөлісті. М.Портер, Д.Стон және басқалары осылар сияқты американдық зерттеушілердің айтуынша, логистика өзінің дәстүрлі тар анықтамасының шекарасына шықты және фирманың жоспарлауы мен стратегиялық басқаруында маңызды орын алады.
Логистика түсініктеріндегі белгілі бір айырмашылықтарға қарамастан, олардың екеуі де жалпы және айрықша белгілерді: үйлесімдік, рационалдылық және дәл есептеуді бөліп көрсетеді.
Логистиканың кең және тар мағыналы анықтамасы бар. Логистика кең мағынада - бұл алдына қойылған мақсатқа жету үшін белгілі бір микро-, мезо- немесе макроэкономикалық жүйеде материалдық ағымдарды, қызметтер ағымын және солармен байланысты ақпараттық және қаражаттық ағымдарды ұйымдастыру мен жетілдіру туралы ғылым. Логистика (бизнес позициясынан) тар мағынада - бұл материалдық және сервистік ағымдармен, сонымен қатар оларға қосымша ақпараттық және қаржы қаражаттарын ұтымды (жалпы шығынды азайту мақсатында және соңғы тұтынушының тауар сапасы мен қызметіне сұраныстарын қанағаттандыру үшін көзделген) басқару арқылы бизнесті ұйымдастырудағы стратегиялық, тактикалық және оперативті мақсаттарға жетуге ынталандыратын менеджменттің интегралды құралы.
Логистиканы меңгеру объектісі - материалдық және сонымен ілеспелі қаржылық, ақпараттық ағымдар. Логистиканы меңгеру пәні - ғылым ретінде құбылыстар ағымын жетілдіру. Логистикалық ыңғай жаңа ұғынулар объектін (ағым) ендіруді талап ететіндіктен, оның анықтамасын ұсынамын. Ағым - обьекттер мен көптеген элементтердің бір жылжымалы жүйеге келуін айтады. Олар сипатталады: жылдамдық, уақыт, траектория, жолдың ұзақтығы, интенсивтілігі. Логистика көп түрлі ағымдармен жұмыс істейді - материалдық (сонын ішінде ДЗ, ММҚ, МТ), көлік, қаржылық, энергетикалық, ақпараттық, адамдық.
1.3 Шетел кәсіпорындарында логистикалық концепциялар мен әдістерді қолдану тәжірибесі
Логистиканың концепциясы материалды ағымдарды оңтайландыру арқылы шаруашылық қызметтерді жетілдіруге тиісті көзқарастар жүйесі болып табылады. Материалды ағымдарды басқару құрылатын негізгі, конструктивті принцип жүйелілік принципі болып табылады. Ол бірыңғай процесс үрдісі ретінде сатып алуларды жүргізу, ұйымдастыру, сақтау, өндіріс, өткізу және тасымалдауды білдіреді. Экономикадағы материалды ағымдар көптеген қатысушылардың қызметтерінің нәтижесінде пайда болады, ол қатысушылардың әрқайсысының өз мақсаттары бар. Егер қатысушылар бірлесіп, басқару объектісін-іштей материалды ағымдарды-рационализациялау мақсатында өз іс-әрекеттерін келісіп жасаса, онда олардың барлығы маңызды экономикалық ұтыс алады. Материалды ағымдарды рационализациялау тек бір кәсіпорын немесе оның бөлімшесінің шеңберінде ғана мүмкін болады. Бірақ максималды әсерді тек шикізаттың алғашқы көзінен соңғы тұтынушыға дейінгі жолда, жиынтық материалды ағымдарды оңтайландыра отырып немесе оның жеке маңызды учаскілерін оңтайландыра отырып алуға болады. Бірақ материал өткізуші тізбектердің барлық звенолары, яғни макрологистикалық және микрологистикалық жүйелердің барлық элементтері бірыңғай құрылған механизм ретінде жұмыс істеуі қажет. Бұл мәселені шешу үшін техниканы таңдауға, материал жылжитын түрлі учаскілердегі өзара үйлескен технологиялық үрдістерді жобалауға, қарама-қайшы экономикалық мүдделердің үйлесу мәселелеріне және де материалды ағымдарды ұйымдастыруға байланысты басқа мәселелерге жүйелік тұрғыдан қарау қажет.
Материалды ағымдарды басқаруға жүйелік тұрғыдан қарау мәселелері толығынан төменде қарастырылады. Шикізат және жұмыс күші арзан елдердегі өндірістік бөлімшелерді дұрыс орналастыру, қойма шаруашылығының орналасуын және құрылымын оңтайландыру, шикізатты, бөлшектерді және дайын өнімді дұрыс тасымалдау әдістерінің, қосалқы бөлшектермен жабдықтауды және логистикалық сервисті ұйымдастыру есебінен корпорациялардың логистикалық шығындарын төмендету мәселелері қарастырылды[10].
Соңғы жылдары нарықтық қатынастардың дамуына байланысты, логистика атты жаңа ғылыми практикалық ағым пайда болып, белсенді түрде даму үстінде. Бұның барлығы логистикалық бағыттың капиталистік елдер экономикасында дамып, елеулі нәтиже беруі арқасында. Логистика көптеген IBM, Proctor&Gamble, General Motors, Ford Motors, Johnson&Johnson атты корпорациялардың бизнес құралына айналды.
Дүниеде ең кең таралған микрологистикалық концепция "just-іn-tіme" - JIT ("дәл мерзімде") концепциясы болып табылады. Бұл концепция 1950 жылдың соңында пайда болды, бұл кезде Тойота Моторс Жапон компаниясы және басқа да Жапонияның автомобиль өндіруші фирмалары белсенді түрде KANBAN микрологистикалық жүйесін енгізе бастады. Бұл концепцияға "Just-іn-tіme" атауын кейінірек американдықтар берді, олар, сондай-ақ бұл әдісті автомобиль өндірісіне пайдаланды. JIT концепциясының алғашқы мақсаты - автомобильдерді жинаудың өндірістік үрдісінде материалдың, бөлшектердің және жартылай фабрикаттардың қорларын ұстамау. Бастапқы тәртіп келесідей болды: егер өндірістік кесте берілсе, онда барлық материалдар, бөлшектер, жартылай фабрикаттар керекті көлемде, қажетті орында және дайын өнімді өндірудің дәл белгіленген мерзімінде жеткізілетіндей етіп материалдық ағымдар қозғалысын ұйымдастыру қажет. Мұндай жағдайда сақтандырушы қорлар керексіз болып қалды.
Логистикалық тұрғыдан, JIT - бұл қорлардың минимум талаптары шексіз қорларды басқарудың бинарлы логикасы, мұндағы материалды ресурстар ағымы өндірістік кестемен берілетін қажеттілікпен синхрондалған. Мұндай синхрондау-бұл екі базистік логистикалық функциялардың, яғни жабдықтаудың және өндірістік менеджменттің үйлесуі. Кейіннен JIT идеологиясы бөлуге, дайын өнімді өткізу жүйесіне табысты түрде енгізілді, ал қазіргі уақытта макрологистикалық жүйеде де өз дамуын алып отыр[15].
JIT - ның қазіргі бизнестің түрлі салаларында кең дамуын ескере отырып, оған келесі анықтаманы беруге болады:
"JIT - бұл қормен байланысты шығындарды минимизациялау мақсатымен, жүйе звеноларына қажет уақытта, қажетті мөлшерде материалды ресурстарды, жартылай фабрикаттарды, дайын өнімдерді жеткізу үрдісін синхронизациялауға негізделген өндірісте, жабдықтауда және бөлуде логистикалық жүйелерді құрудың қазіргі заманғы концепциясы" JIT концепциясы алдыңғы бөлімде қарастырған логистикалық циклмен және оның құрамдастарымен тығыз байланысты. Идеалды жағдайда материалды ресурстар, жартылай фабрикаттар немесе дайын өнімдер логистикалық тізбектің (арнаның) белгілі бір орнына, оларға қажеттілік туған мезетте жеткізілуі тиіс, бұл өндірістегі бос қорларды болдырмайды. JIT әдісіне негізделген қазіргі логистикалық жүйелер логистикалық циклдың қысқа құрамдастарына бейімделген, бұл жүйе звеноларының сұраныс өзгерісіне және сәйкесінше өндірістік бағдарламаларға тез әсер етуін талап етеді.
JIT логистикалық концепциясы төмендегі негізгі қасиеттермен сипатталады:
- материалды ресурстардың, жартылай фабрикаттардың, ұдайы өнімдердің минималды қорларымен;
- қысқа өндірістік циклдарымен;
- дайын өнімдердің аз көлемді өндірісімен және қорлардың толықтырылумен;
- материалдық ресурстарды сатып алу бойынша сенімді жабдықтаушылармен, тасымалдаушылармен өзара қатынас;
- тиімді ақпараттық қолдаумен;
- дайын өнімнің және логистикалық сервистің жоғары сапасымен.
Әлемде JIT концепциясының енгізілуі мен таралуы қорларды басқаруға өндірістік менеджменттің дәстүрлі көзқарасын өзгертуге алып келді. 2-кестеде өндірісті, жабдықтауды және өткізуді басқару үшін бұл көзқарастардың негізгі ерекшеліктері қалыптасқан.
Кесте 2 - JІT концепциясын және қорлардың дәстүрлі менеджментін салыстыру.
Факторлар
JІT әдісі
Дәстүрлі әдіс
Қорлар
Пассивтер. Барлық күштер оны жоюға бағытталуы тиіс. Сақтандыру қорлары жоқ.
Активтер. Өндірісті Болжамдау қателіктерінен және жабдықтаушылардың Сенімсіздігінен қорғайды. Қорлардың көбісі "сақтандырушы".
Қор мөлшері, материалды, ресурстарды сатып алу саны
Мөлшер тек ағымды қажеттілікті көрсетеді. Материалды ресурстардың минималды саны өндірушіге де, жабдықтаушыға да қолданылады.
Қор саны үнемді мөлшермен анықталады. Қор өзгерісі өткізудегі шығындар өзгергенде, дайын өнімдердің немесе материалды ресурстардың аз санына өткенде ескерілмейді.
Өткізу
Жоғары артықшылық. Құралды тез қайта құру арқылы сұраныс өзгерісін бақылау. Дайын өнімнің көп емес партияларын өндіруге ұмтылу.
Төменгі приоритет. Әдетті мақсат - дайын өнім көлемін максимизациялау.
Жартылай фабрикаттар қорлары
Жартылай фабрикаттар қорын жою. Егер өндірістік бөлімшелер арасында қорлар болса, онда оларды белгілеп, тезірек жою қажет.
Қажетті элемент. Жартылай фабрикаттар өндірістік технологиялық циклдардың негізі бола отырып, құрылымдық бөлімшелер арасында шоғырланады.
Жабдықтаушылар
Өндіріс бойынша әріптестер ретінде қарастырылады. Тек сенімді жабдықтаушылармен қатынас жасау. Жабдықтаушылар саны көп емес.
Жабдықтаушылармен ұзақ кәсіби қарым-қатынас орнайды. Жабдықтаушылар саны көп, олардың арасында жасанды бәсекелестік орнайды.
Сапа
Мақсат - ноль ақау. Егер сапа 100% болмаса, онда өндіріс пен бөлу жеткілікті тиімді емес.
Аз ақау жіберіледі. Дайын өнімнің сапасын тексеру ерікті
Персонал
Жұмысшылардың, сондай-ақ басқарушы персонал әрекеттерінің үйлесімділігін талап етеді.
Басқаруды жалпы менеджмент жүргізеді. Өзгерістер төменгі деңгейлі персоналға байланысты емес.
Ескерту: әдебиеттер негізінде құрылған
Тойота Моторс фирмасы JIT концепциясын қолдана отырып, көрнекті жеңіске жетті, бұл оған 1960 жылдары жаңа автомобильдерді жеткізудің негізгі логистикалық циклының уақытын бір айға дейін қысқартуға мүмкіндік берді, сол кездегі алдыңғы қатарлық американдық автомобиль өндіруші фирмалардағы цикл 6-9 айды құрады.
JIT идеологиясын қолданатын логистикалық жүйелер тартушы жүйелер болып табылады. Бұл жағдайда, белгілі бір звенода қорлар шарықтау шегіне жеткенде ғана оларды толықтыру тапсырысы жүзеге асырылады. Қорлар жеке тарату арналары бойынша материалды ресурстарды жабдықтаушылардан немесе логистикалық делдалдардан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Факультет Экономика және бизнес жоғары мектебі
Кафедра Бизнес-технологиялар
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
тақырыбы: Компанияның логистикалық жүйесін қалыптастыру және дамыту
мамандық бойынша 5B090900 - Логистика (сала бойынша)
Орындаған:_________________________ __________ Нұртай Г.А. (қолы)
Ғылыми жетекші: _____________________________ (Т.А.Ж.) (атағы) (қолы)
Қорғауға жіберілді:
Хаттама № , _________ 20___ ж.
Кафедра меңгерушісі _________________________________ (Т.А.Ж.) (қолы және мөрі)
Нормобақылау _________________________________ (Т.А.Ж.) (қолы)
Алматы, 2022ж.
РЕФЕРАТ
Дипломдық жұмыстың көлемі ___бет, __ сурет, ___ кесте, __ дереккөз, __ қосымша.
АҚПАРАТ, ҚОРҒАУ ЖҮЙЕСІ, ИЕРАРХИЯНЫ ТАЛДАУ ӘДІСІ, АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН ЖҰМЫС ОРНЫ.
Мақсаты: Ақпаратты қорғаудың оңтайлы жүйесін таңдау үшін қауіпсіздік бойынша сарапшының автоматтандырылған жұмыс орнын әзірлеу.
Объект - ақпаратты қорғау жүйесі.
Пән - сараптамалық бағдарламалық қамтамасыз ету.
Қазіргі заманғы ақпараттық қоғамда ақпарат кез келген қызметтің ерекше ресурсына айналды, демек, кез келген басқа ресурс сияқты қорғауға, оның сақталуын, тұтастығын және қауіпсіздігін қамтамасыз етуге мұқтаж.
Ақпараттық жүйелерді құру нұсқаларының алуан түрлілігі олардың әрқайсысының жеке ерекшеліктерін ескеретін әртүрлі қорғау жүйелерін құру қажеттілігін туындатады. Қолда бар жарияланымдардың үлкен көлемі оларға тән ерекшеліктер мен жұмыс істеу жағдайларын ескере отырып, нақты Ақпараттық жүйелер үшін ақпаратты қорғаудың кешенді жүйесін құруға қалай кірісу керектігі туралы нақты түсінік қалыптастыру екіталай.
Сонымен қатар, қазіргі уақытта талдау және бүгінгі күні пайдалану қажет ақпаратты қорғау технологиялары, тәсілдері мен құралдарының жеткілікті саны әзірленді және қолданылады. Бұл құпия сипаттағы мәліметтердің ағу ықтималдығын күрт қысқартуға мүмкіндік береді.
Нәтижелері:
* ақпаратты қорғау жүйесін құру бойынша әдебиеттер зерттелді;
* әр түрлі ранжирлеу әдістері және оңтайлы таңдау;
* оңтайлы қорғау жүйесін таңдау үшін бағдарламалық қамтамасыз ету әзірленді.
Кіріспе
1
ЛОГИСТИКАНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1
Логистикалық қызметтерді ұйымдастырудың негіздері мен қолдану тиімділігі
1.2
Логистика ғылым ретінде: концепциясы, даму тарихы
1.3
Шетел кәсіпорындарында логистикалық концепциялар мен әдістерді қолдану тәжірибесі
2
КОМПАНИЯНЫҢ ЛОГИСТИКАЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ІС-ӘРЕКЕТТЕРІН ТАЛДАУ
2.1
Қазақстандағы логистикалық жүйенің даму көрсеткіштері LPI
2.2
Аkzhol incorporation ЖШС компаниясына сипаттама
2.3
Қазақстан Республикасы компанияларында логистикалық жүйені қолданудың тиімділігі
3
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КОМПАНИЯЛАРЫНДА ЛОГИСТИКАЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕРДІ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1
Аkzhol incorporation ЖШС компанияның қызметін талдау
3.2
Қазақстан Республикасында логистикалық жүйенің даму мәселелері және болашағы
3.3
Компанияның логистикалық жүйелерін жетілдіру жолдарын ұсыну
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кіріспе
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Логистиканың өзектілігі және оны зерттеуге деген қызығушылықтың артуы логистикалық әдісті қолдануды ашатын материал өткізуші жүйелердің тиімді қызмет етуін жоғарылататын потенциалды мүмкіндіктерімен түсіндіріледі. Логистика шикізат пен жартылай фабрикаттарды сатып алу мен дайын өнімді тұтынушыға жеткізгенге дейінгі уақыт аралығын қысқартуға мүмкіндік береді, материалды қорлардың күрт қысқаруына әсер етеді. Логистиканы қолдану ақпарат алу үрдісін жеделдетіп, қызмет көрсету деңгейін жоғарылатады. Логистикаға деген отандық ғалымдардың, жоғарғы оқу орындарының оқытушыларының, ғылыми-техникалық жұмысшылардың, өнеркәсіп және көлік кәсіпорындарының менеджерлерінің, инженерлер мен бизнесмендердің қызығушылығы тек отандық экономика үшін жаңа және айтуға ыңғайсыз терминмен ғана емес, сондай-ақ өнеркәсібі дамыған елдер экономикасында логистикалық әдісті қолдану арқасында алынған әсерлі нәтижелерімен түсіндіріледі.
Шетел тәжірибесі көрсеткендей, қазіргі бизнесте логистика стратегиялық маңызды орынға ие. Осы салада табысқа жеткен көптеген мамандардың компания басшылығындағы жоғарғы қызмет орындарына жылжитыны кездейсоқ емес. Қазіргі уақытта алдыңғы қатарлы фирмалардағы логистиканың дәстүрлі функционалды салалары стратегиялық инновациялық (жаңартпа) жүйе құра отырып, жалпы ақпараттық-компьютерлік платформа негізінде бірікті. Логистика саласындағы қызмет көп қырлы. Оған көлікті, қойма шаруашылығын, қорларды, кадрларды басқару, ақпаратты жүйелердің ұйымдастырылуы, коммерциялық қызмет және т. б. жатады. Аталған әрбір функция сәйкес салалық пәнде терең зерттеліп, баяндалған. Логистикалық тәсілдің жаңалығы - негізгі өзара байланыс. Логистикалық әдістің мақсаты - материалды ағымдарды толассыз басқару.
Материалды ағымдарды басқару әр уақытта шаруашылық қызметтің маңызды жағы болып табылатын. Дегенмен, ол тек жақында ғана экономикалық өмірдің маңызды функцияларының біріне айналды. Негізгі себебі - өндірістік және сауда жүйелерінің тұтынушының тез өзгеріп отыратын талғамына жылдам икемделуі қажеттігін туғызған сатушы нарығынан сатып алушы нарығына өту.
Шет елдердің көпшілігінде логистикалық ассоциациялар, ұйымдар мен қоғамдастықтар құрылып, тиімді қызмет етіп отыр. Логистика салыстырмалы түрде жас және белсенді дамушы ғылым мен бизнес сферасы болып табылады. Шет елде логистика соңғы онжылдықта тез дамыды. Қазақстан үшін логистикалық өндірістік, сауда, көлік және ақпараттық жүйелердің қалыптасуы мен дамуы өте маңызды, себебі ол біздің елдің әлемдік экономикалық және ақпараттық кеңістікке интеграциялануын тездетуге мүмкіндік береді.
Өнеркәсібі дамыған мемлекеттердің экономикалық әдебиетінде логистикалық мәселелердің алатын орны маңызды және оның дамуын зерттеуге көптеген еңбектер арналған.
Логистиканың тәжірибелі тәсілдерді және ғылыми көзқарасты талап етуі Қазақстанның нарықтық қатынастарға көшуінің бастауымен сай келді. Отандық бизнестегі логистикалық көзқарастың мүмкіндіктерін және қарқынын бүгінгі күнгі Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық, саяси жағдайдан және экономикалық реформалар қадамының болжамынан бөліп-жарып қарауға болмайды.
Бизнес практикасына логистикалық менеджмент әдістерін енгізу көптеген фирмаларға өндірістегі, жабдықтаудағы және өткізудегі өнімнің барлық қор түрлерін қысқартуға, айналым капиталының айналымдылығын жеделдетуге, өндірістің өзіндік құнын төмендетуге, бөлуге тиісті шығындарды төмендетуге, тауарлар және қызметтермен тұтынушылардың толық қанағаттандырылуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Осы тұрғыдан зерттеу жұмысының өзектілігін көруге болады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеті: Отандық кәсіпорындардың дамуында логистикалық әдістерді қолдану қажеттілігінің теориялық және практикалық негіздеу болып табылады.
Жұмысты жазу барысында жұмыстың мақсатына жету үшін келесідей міндеттер белгіленген:
- логистика тарихын, эволюциясын, ұғымы мен мазмұнын ашу;
- логистика әдістемелерін, оны қолданудағы экономикалық тиімділігін толықтай ашу, тұжырымдама келтіру;
- шет ел кәсіпорындарында логистикалық концепциялар мен әдістерді қолдану тәжірибесін талдау;
- Қазақстан Республикасында логистиканың даму жағдайы және болашағын қарастыру, Akzhol Incorparation ЖШС және Atasu Group ЖШС кәсіпорындарының іс-әрекетін талдау;
- Қазақстан Республикасы кәсіпорындарында логистиканы жетілдіру жолдары бойынша ұсыныстар келтіру.
Зерттеу нысаны: Қазақстан Республикасының кәсіпорындары болып табылады.
Зерттеу пәні: Өнеркәсіптік кәсіпорындарда логистикалық жүйелерді ұйымдастыруды қамтамасыз ететін факторлар мен жағдайлардың жиынтығы.
Зерттеудін теориялық әдіснамалық негіздері. Өнеркәсіптік кәсіпорындарда логистикалық ұйымдастырудың және оны реттеудің теориялы практикасының отандық және шетел экономист ғалымдарының еңбектері және заң актіле, Қазақстан Республикасы Президентінің жарлықтары, Қазақстан Республикасы үкіметінің өкімдері.
Зерттеудің құрылымы: дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі кіріспеден, негізгі екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде бұл тақырыпты таңдап алудағы себептері, тақырыптың өзектілігі, оны зерттеудегі мақсаттары аталып, әр тарауда қолданылған әдебиеттер және баспасөз материалдары көрсетіліп кетеді.
І бөлімде логистика тарихы, эволюциясы, ұғымы мен мазмұны, әдістемелері, экономикалық тиімділігі, шет ел кәсіпорындарында логистикалық концепциялар мен әдістерді қолдану тәжірибесі кеңірек қарастырылады.
ІІ бөлімде Қазақстан Республикасындағы логистиканың даму нарығының жағдайы мен болашағы, High Tech Logistic ЖШС және Хак Групп АҚ логистикалық кәсіпорындарының іс-әрекетін жан-жақты талданып, Қазақстан Республикасы кәсіпорындарында логистиканы жетілдіру жолдары қарастырылады.
Қорытынды бөлімде зерттелген мәселелер төңірегінде логистика қызметін тиімділігін арттыру, тәжірибедегі мәселелерін шешу жолдарын көрсетіп, ұсыныстар келтірілген.
0.1 Кәсіпорынның логистикалық қызметі: міндеттері мен функциялары
Тарихи тұрғыда логистика ұзақ уақыт бойы әскери тәртіп ретінде дамыды. Сонымен, тоғызыншы ғасырда "логистика" термині "әскерлерді барлық қажеттіліктермен қамтамасыз ету үшін тылдың нақты және жақсы жұмыс істеуін" анықтау үшін қолданылды, яғни.логистика дегеніміз-соғыс қимылдарының сәттілігін құрайтын жұмыс [9]. Тек 60-70 жылдары экономикалық пән бойынша "логистика" термині кеңінен қолданыла бастады, бұл, ең алдымен, ақпараттық - коммуникативтік технологиялардың дамуымен байланысты [23]. Қазіргі уақытта ғылыми әдебиеттерде осы терминнің көптеген анықтамалары ұсынылған. Ең көп таралған анықтамалардың бірі - С.Зинченконың анықтамасы, ғалым логистика дегеніміз-бұл ұйымдағы шикізат пен өнімді олардың айналымы кезінде басқару, сақтау саласындағы басқару процесі екенін атап өтті. Ең алдымен, мұндай процесс жеткізушілерге қаражат төлеген сәттен бастап тұтынушылардан ақша алғанға дейін жүретінін атап өткен жөн [8].
Экономикада логистика ХХ ғасырдың 60-70-ші жылдары белсенді қолданыла бастады. Алайда, ХХ ғасырдың ортасына дейін тауарларды жеткізу схемаларын қалыптастыруға тиісті көңіл бөлінді [12]. Біріншіден, бұл кезең тарихи тұрғыдан өндірістік дамумен сипатталатындығына байланысты. Алайда, ХХ ғасырдың ортасына қарай шаруашылық жүргізуші субъектілер компанияларда бәсекелестік артықшылықтарды қалыптастырудың негізгі әдістерін іздеудің шұғыл қажеттілігін қалыптастырды.
Компаниялардың жүйеге қаржылық шығасылары
осы кезеңде бөлу жеткізушінің нарықтағы жағдайына оң әсер етті. Бұл әсер өндіріске салынған инвестициялардан да көп болды [7]. Осылайша, ресурстар қозғалысының барлық кезеңдерін бақылау арқылы MPZ ағындарын басқаруда рұқсат етілген негізгі шығындарды анықтауға болады.
Экономикада материалдық ағындарды басқару кезінде әртүрлі міндеттердің жеткілікті санын шешуге болады, атап айтқанда:
- тасымалдау көлемін жоспарлау;
- өнімді тасымалдау, оны қоймаға жинау және буып-түю саласындағы міндеттер;
- материалдық ағындардың ең оңтайлы көлемін анықтау;
- материалдық сипаттағы ағындардың ең оңтайлы бағыттарын анықтау;
- болжау міндеттері және т.б. [2].
Қазіргі уақытта шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін логистиканың негізгі міндеті - материалдық сипаттағы ішкі және сыртқы ағындарды оңтайландыру, сондай-ақ қаржылық және ақпараттық сипаттағы ағындарды, бизнес-процестерді оңтайландыру арқылы ресурстар шығындарын азайту болып саналады. Осылайша, қазіргі заманғы компанияларда логистика, ең алдымен, тұтынушыға тиісті сапалы тауарларды компаниядан, қажетті уақытта, қажетті мөлшерде, тиісті қызмет көрсету деңгейі бар сенімді жеткізушіден алуға бағытталған.
Основные функции логистики на предприятии
внедрение системы качества на предприятии
управление запасами в сфере обращения
организация, размещение, развитие складского
хозяйства
прогнозные оценки потребности перевозок
определение направлений и объемов материального
потока
формирование хозяйственных связей по поставщикам
товаров либо оказание услуг
Кәсіпорындағы логистиканың негізгі функциялары
кәсіпорында сапа жүйесін енгізу
айналыс саласындағы қорларды басқару
қойма шаруашылығын ұйымдастыру, орналастыру, дамыту
тасымалдау қажеттілігін болжамды бағалау
материалдық ағынның бағыттары мен көлемін анықтау
тауарларды жеткізушілер бойынша шаруашылық байланыстарды қалыптастыру Не қызметтер көрсету
Шешімі логистикалық жүйенің міндеттерімен байланысты проблемалар
Проблемы, решение которых связано с задачами логистической системы
взаимное соответствие потоков материального и информационного характера
расхождение намеченных целей корпоративной системы с закупочными и производственными возможностями
контроль потоков материального характера, а также передача в единый центр данных о них
определение соответствующего производственного объема, объема складирования и транспортировки
определение стратегии и технологии товарного физического перемещения
определение соответствующих норм стандартизации полуфабрикатов и упаковки
разработка необходимых управленческих методов по управлению движением товаров
https:www.kazenergy.comuploaddo cumentatlastr_ru.pdf
Қазақстан логистикасын талдау
ЛОГИСТИКАНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Логистикалық қызметтерді ұйымдастырудың негіздері мен қолдану тиімділігі
Логистика саласы шамамен 5000 жыл бойы жаһандық даму тарихында ауқымды рөл атқарды. Болжам бойынша, пирамидаларға арналған жаппай құрылыс блоктарын тасымалдауына қарай, Ежелгі Египетті алғаш логистика саласында айтарлықтай жетістіктерге жеткен ел ретінде санауға болады. Ежелгі Грекияда есу кемелерінің пайда болуы теңіз жолдарымен жылдам саяхаттауға, сәйкесінше континентаралық сауда мен жылжымалы әскери лагерлердің қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін қажет логистикалық жүйелердің алғашқы прототиптеріне негіз болды. "Логистика" терминінің "есептеу өнері" ретінде пайда болуы көбінесе сол уақыт аралығын білдіреді, ал ресурстарды жеткізу мен таратуды қамтамасыз ету міндеті жүктелген шенеуніктер "логистер" ретінде әрекет етті [1].
Орта ғасырларда логистика бизнес саласындағы халықаралық қатынастардың пайда болу атмосферасында дамыды - мысалы, XII-XVII ғасырларда көптеген сауда қалаларын біріктіретін Ганзалық одақ астық, бидай, қара бидай, аң терісі, маталар, ормандар, дәмдеуіштер тасымалдады.
Әскери теоретик Антуан-Анри Жоминидің (1779-1869) әскерлерді жоспарлау, ұтымды басқару және жабдықтау мәселелеріне қатысты еңбектері материалдық ағындардың қозғалысы кезінде бірнеше функционалды бағыттардың жиынтығы ретінде логистикалық жүйелерді қарастырудың теориялық негізін қалады.
Мұнай қорының ашылуы және бу қозғалтқышы, автомобиль, темір жол сияқты өнеркәсіптік төңкеріс дәуірінің өнертабыстары қозғалысты тездетіп, логистиканың жаңа бағыттарын тудырды.
ХХ ғасырдағы дүниежүзілік соғыстар соғысушы тараптарды азық-түлік, қару-жарақ пен әскери техниканы уақтылы жеткізуді ұйымдастыруға мәжбүр етті, осылайша логистиканы экономиканың маңызды саласына айналдырды.
Капитализмнің алтын ғасыры компаниялар үшін жаңа ережелер қалыптастырды - өнімнің жоғары сапасымен шығындарды азайту тек мақсат ғана емес, сонымен қатар өмір сүру қажеттілігіне айналады. Жаһандану - күрделі логистикалық желілерді құруды қажет ететін арзан жұмыс күші мен төмен салық мөлшерлемесі бар елдерге мүдделері бар трансұлттық корпорациялардың пайда болуына ықпал етті. Сонымен қатар, көптеген нарықтардағы тауарлардың шамадан тыс жеткізілімі сатушы үшін тауарларды сатуда қиындықтар туғызды, соның арқасында маршруттарды есептеу әдістері, қорларды жеткізу және орналастыру кезінде партиялардың мөлшері әзірлене бастады.
Американдық және жапондық зерттеушілер үнемді өндіріс аясында логистика тарихының жаңа кезеңін анықтай отырып, қажетсіз шығындарды жою тұрғысынан сатып алу және өндіріс процестерін зерттеуге баса назар аударды [2, 187 бет].
Автоматтандырылған өндірістік желілер мен жаңа ақпараттық жүйелерді енгізуде көрініс табатын ғылыми-техникалық прогрессті басқару мен есепке алудың жақсартылған схемалары бар неғұрлым икемді өндірістік жүйелерді пайдалануға әкелді:
oo Supply Chain Management (SCM) - жеткізу тізбегін басқару
oo Just-in-time (JIT) - дәл уақытында
oo Total quality management (TQM) - әмбебап сапа менеджменті
oo Materials requirement planning (MRP) - материалдық ресурстарға қажеттілікті жоспарлау
oo Flexible Manufacturing system (FMS) - икемді өндіріс жүйелері
oo Computer aided System Engineering (CASE) - корпоративті ақпараттық жүйелерді жобалау және дамыту және бизнес-процесстерді модельдеу.
Қазіргі тұтынушы дәуірі - тиімді қызмет көрсету және қазіргі уақытта жеткізілім тізбегінің негізгі компоненттерінің бірі деп атауға болатын дистрибуцияға бағытталған тәсіл стандарттарын белгілейді [3, б.62].
Тұрақты бәсекелестіктің артықшылықтарына қол жеткізу компания менеджментінің міндеттерінің бірі болып табылады. Дәстүр бойынша табысқа жетудің негізі - шығындарды азайту немесе тұтынушы үшін өнімнің құнын арттыру сынды стратегиялардың бірін дұрыс таңдау болып табылады. Алайда, ұзақ уақыт бойы көптеген компаниялар осы стратегияларды біріктіруге қол жеткізе алмады.
Мәселе өндірістік және маркетингтік бөлімдердің бөлінуінде болды [4, 83-бет]. Сонымен қатар, өндірістің міндеттері операциялық тиімділік, стандарттау және жабдықтың тоқтап қалуын азайту, ал маркетингтің басымдықтары - өнімді саралау, қызмет көрсетудің жоғары деңгейі, компания өнімдеріне деген қызығушылықтың артуы.
Логистика идеяларының эволюциясы, сайып келгенде, сұранысты болжау, сатып алу, өнімді түгендеу, сақтау, қор көлемін реттеу, өндірісті жоспарлау, материалдарды тасымалдау және өңдеу, буып-түю, бөлу, тапсырысты басқару, клиенттерге қызмет көрсету сияқты компоненттерді біріктіруді қамтитын экономикалық және ғылыми қызмет саласын құруға мүмкіндік берді.
Логистиканың негізгі мақсаты "7R"ережесіне сәйкес келеді::
oo right product -- керекті тауар
oo right quality -- тиісті сапа
oo right quantity -- қажетті мөлшерде
oo right time -- белгіленген уақытта
oo right place -- қажетті орынға
oo right customer -- нақты тұтынушы
oo right cost -- оңтайлы шығындар деңгейімен
oo
Сұранысты болжау
Сатып алу
Материалдарға қажеттілікті жоспарлау
Өндірістік жоспарлау
Өндірістегі қорларды басқару
Қоймалау
Жүк өңдеу
Орау
Дистрибуциядағы қорларды басқару
Бөлуді жоспарлау
Тапсырыстарды өңдеу
Тасымалдау
Тұтынушыларға қызмет көрсету
Материалдықенеджмент
Физикалық бөлу
Логистика
Жеткізу тізбегін басқару
Ақпараттық технологиялар
Маркетинг
Стратегиялық жоспарлау
Сапалық басқару
1960-жылдар
1980-жылдар
1990-жылдар
2000-жылдар
1-сурет-логистика идеясының эволюциясы
Ескерту-автор дереккөз негізінде жасаған [5]
Барлық осы шарттардың орындалуы икемділік, жеткізілімдердің сенімділігі, процестердің дәйектілігі, бүкіл жүйені компьютерлендіру, тапсырыс бойынша ақпараттың жылдамдығына байланысты. Логистика бастапқы көзден соңғы тұтынушыға дейін өнімді немесе қызметті құрудың бүкіл процесі барысында материалдық және сервистік, сондай-ақ ілеспе қаржылық және ақпараттық ағындарды бақылау мен үйлестіруді қамтиды. Тиісінше, ағындар логистикадағы зерттеу нысаны болып табылады.
Материалдық ағын-логистикалық немесе технологиялық операциялар барысында шикізаттың, жартылай фабрикаттардың, қосалқы бөлшектердің, отынның, жинақтаушы бөлшектердің, аяқталмаған өндірістің және дайын өнімнің қозғалысы. Материалдық ағындар келесі сипаттамалармен анықталады:
Салмағы (брутто, нетто)
Өлшеу өлшемдері (ауданы, көлемі)
Жүктің физикалық және химиялық қасиеттерін зерттеу
Ассортимент, номенклатура
Тара, орау параметрлері
Құны
Жылжыту және сақтау әдісін таңдау материалдық ағындарды жіктеу арқылы жүзеге асырылады:
Жүктің нақты салмағының негізі-ауыр және жеңіл салмақты ажыратыңыз
Жүктің консистенциясы бар-үйінді, құйма, үйме, ыдыс-дана
Үйлесімділік дәрежелері - үйлесімді, үйлесімді емес
Құрамы-бірмассориментті, көпмассориментті
Салмағы-массалық, ірі, орташа, ұсақ
Логистикалық жүйеге сыртқы және ішкі, кіру және шығу қатынастары кіреді. Ішкі ағындар кезінде материалдарды тасымалдау өнімді құрудың өндірістік кезеңдері барысында кәсіпорын аумағында жүреді. Сыртқы ағындар компанияның сыртқы ортасында, яғни жеткізушілерден сатып алуға немесе дайын өнімді тұтынушыларға таратуға байланысты болады. Кіру-компанияға сыртқы ортадан, жеткізушілерден материалдардың түсуі. Демалыс күндері-өндірілген тауарлардың кәсіпорыннан сыртқы ортаға ауысуы болып табылады [6, 98 б.]. Материалдық ағындарды басқару өндіріс кезеңдерінің үздіксіз және синхронды өту қажеттілігімен байланысты. Дұрыс емес немесе уақытылы емес әрекеттер артық қорлардың салдарынан болатын шығындар немесе сұранысқа баяу реакция сынды теріс салдарға әкеледі. Өндірістің тиісті көлемін өлшеу тарту жүйесінің дамуына байланысты болуы мүмкін, яғни әр кезеңде келесі кезеңге қанша өнім қажет болса, сонша өнім шығарылады. Құжаттамалық немесе сөйлеу хабарламалары түріндегі материалдық ақпараттық ағындар тұтынушы үшін құндылықты қамтамасыз етуге және басқару функцияларын жүзеге асыруға бағытталған. Компьютерлендіру және интернет-технологиялардың қол жетімділігі ақпараттық ағындарды ыңғайлы және жылдам электронды түрде жүргізуге мүмкіндік береді. Шығындарды жабу және инвестициялық жобаларды құру үшін қаржы ағындарының сауатты қозғалысы да маңызды. Тиісінше, логистикалық жүйені жетілдіру ағындарды реттеудің бизнес-процестеріндегі нарық ерекшеліктерінің сәйкестігіне байланысты. Логистикалық жүйе-компанияның стратегиялық мақсаттарына жету үшін біріктірілген негізгі және ілеспе ағындарды басқарудың өзара байланысты процестерінің жиынтығы [7, 49 бет]. Логистикалық жүйенің басты белгілерінің бірі-оның элементтері құрамының тұтастығы:
Жабдықтау-ресурстардың логистикалық жүйеге түсуі. Бастапқыда өндіріс қажеттіліктері үшін шикізаттың, материалдардың, жартылай фабрикаттардың, жинақтаушы бөлшектердің, технологиялық жабдықтардың және көлік құралдарының әр түрлі түрлеріне қажеттілік өлшенеді. Өнім берушіні таңдау осы ресурстарды сатып алу және өткізу жөніндегі шарт талаптарына (жеткізу мерзімдеріне, тәуекелдерге, құнға, резервтік қуаттардың болуына, төлемді жүзеге асыру түріне, жеңілдіктер мүмкіндігіне) байланысты болады.
Өнеркәсіптік компаниялардың көзқарасы бойынша шарттар өндірістік жоспарлармен тікелей байланысты, олар өз кезегінде жоспарланған сату көлеміне негізделген. Мұндай жағдайлардың көпшілігінде сатып алу шығындардың маңызды бөлігіне айналады. Келіссөздерден кейін тапсырыс экспедициясы және оның орындалуын бақылау жүзеге асырылады. Қабылдау және тексеру процестің соңғы кезеңдеріне айналады.
Ресурстарды біркелкі емес өндіруге, бөлуге немесе тұтынуға байланысты қорлардың басқарылуы қалыптасады. Жеткізілімнің алдын-ала болжанбауы, сұраныстың ауытқуы, маусымдық жағдайлар, инфляция, жұмыстың тоқтап қалуы, тапсырыстың белгіленген мөлшері - бұл кейбір қорлар үшін міндетті жағдай болып табылады. Сонымен бірге қорларды сақтау: қойманы ұстауға арналған қосымша шығындар, кірістің азаюы, сақталатын құндылықтардың тозуы және нашарлауы сынды теріс салдарға әкеледі. Осылайша, өндірістік және тарату салаларын үздіксіз жабдықтау - осы логистикалық ішкі жүйенің минималды шығындарымен сәйкес келетін санды табу үшін қорларды оңтайландыру жүзеге асырылады.
Қоймалау қорлардың белгілі бір деңгейін шоғырландыру және өндірістің әртүрлілігін біріктіру немесе тегістеу әдісі ретінде қарастырылады. Қойма функционалдығы кіріс ресурстарын, цехтар мен дайын өнімді сатуға жібермес бұрын аяқталмаған өндіріс элементтерін сақтауға негізделген құрылым болып саналады. Сонымен, қоймалар төмендегіше жіктеледі: шикізат пен материалдар қоймалары, өндірістік мақсаттағы қоймалар, қалдық қоймалары, әр түрлі ассортименті бар тарату қоймалары, біртекті дайын өнімдер қоймалары және өнімнің тауарлық түрін сақтауды қамтамасыз ететін көтерме базалар.
Көлік логистикасы - материалдық-техникалық құралдардың көмегімен жүк тасымалдауды жүзеге асырады. Көлік логистикасын жобалау өнім мен ыдыстың (қаптаманың) ерекшелігіне, топтамалардың еселігіне, жүктің зақымдану немесе жоғалу ықтималдығына, жүк үй-жайларының жүктемесі мен сыйымдылығына байланысты жылжымалы құрамды барынша жақсы пайдалануды қамтиды.
Көлік шығындарын үнемдеуге қол жеткізу үшін өнім көлемін кеңейту және жеткізу ауқымын ұлғайту кезінде өнім бірлігіне шығындардың төмендеуін ескеру қажет [8, 165-бет].
Жеткізу сапасы (жылдамдық, сенімділік, жөнелту жиілігі, жүктердің әртүрлі түрлерін тасымалдау қабілеті түрінде) мен оларға жұмсалатын шығындар арасындағы теңгерімді сақтау тасымалдау түрін айқындайды. Бес балдық шкала бойынша көлік құралын таңдаудың әртүрлі критерийлерін бағалау 1-кестеде келтірілген..
1-кесте-Көлік құралдарын таңдау кезіндегі критерийлерді бағалау
Көлік түрі
5 баллдық шкала бойынша бағалау
бағасы
Өткізу қабылеті
Жеткізілім уақыты
Географиялық қолжетімділігі
Жіберу жиілігі
Жүктің сақталуы
Автомо-
бильді
3
3
4
5
5
4
Су көлігі
5
5
2
2
2
3
Ауа көлігі
2
2
5
3
4
5
Темір жол
4
4
3
4
3
2
Ескерту-автор дереккөз негізінде жасаған [9]
Автомобиль көлігі "есікке дейін" жеткізуді, жоғары ұтқырлық пен икемділікті қамтамасыз етеді, бірақ алыс қашықтықтарда жүк көтергіштігінің төмендігін ескерсек, тасымалдау құны артады. Теңіз көлігі ең жоғары өткізу қабілетіне және төмен шығындарға ие. Оның кемшіліктері-маусымдық және географиялық шектеулер және буып-түю мен бекітудің ең қатал талап етілетін шарттары. Теміржол көлігі көбінесе орташа және алыс қашықтыққа тұрақты тасымалдау үшін қолданылады, сонымен қатар шектеулі маневрлік және жүктің сақталуын бұзу бұзу секілді кемшілігі бар. Әуе логистикасы жылдамдық пен сенімділік түрінде бірқатар артықшылықтарға ие, бұл әсіресе шалғай аудандарға тасымалдау қажет болған кезде көрінеді. Екінші жағынан, мұндай жеткізілім негізінен тарифтік жоспарларға байланысты құнды тауарлар үшін тиімді.
Көптеген жеткізушілермен және тұтынушылармен байланыс болған жағдайда компанияның көлік желісі кеңейіп, көлік құралдарының сипаттамаларына көбірек назар аударады.
1.Тауарларды тұтынушыларға немесе сатып алушыларға тарату үшін құрылған өткізу логистикасы осы орайда қызмет етеді. Өндіруші мен тұтынушы арасындағы байланыс тарату арналары арқылы жүзеге асырылады, олар келесідей жіктеледі:
oo Делдалдардың болуы бойынша - тікелей (делдалдарсыз, мысалы, жеке сату, телемаркетинг, өндірушінің каталогы, пошта) және жанама (дилер, дистрибьютор, Көтерме сатушы, бөлшек сатушы, брокер сияқты делдалдар арқылы сатуды білдіреді)
oo Тарату деңгейлерінің саны бойынша-нөлдік деңгейдегі арналар (тікелей сату), бір деңгейлі (бір делдалмен) және көп деңгейлі (екі немесе одан да көп делдалдар)
oo Сату принципі бойынша - географиялық (әр дистрибьюторға белгілі бір аумақты бөлу), нарықтық (жекелеген салаларға сату), тауарлық (дистрибьюторлардың белгілі бір тауарды немесе қызметті білуіне мамандануы)
oo Нарықты қамту стратегиясы бойынша - қарқынды (нарықтың әртүрлі сегменттеріндегі немесе аймақтардағы авторландырылған дистрибьюторлар), селективті (бірқатар критерийлерге сәйкес келетін делдалдарды іріктеу), эксклюзивті (сегменттегі немесе аймақтағы бір ғана делдал) [10, 127-бет].
Өткізу арналарының нысаны туралы шешім - тұтынушыларға жеткізу жылдамдығы мен сапасы, осы логистикалық ішкі жүйені ұстауға жұмсалатын шығындар және тәуекелдердің болуы мәселелеріндегі бастапқы нүкте болып табылады. Делдалсыз арналар өндірушіге тұтынушылармен тікелей байланыс орнатуға, олардың қалауын зерттеуге және таратудың бүкіл процесін бақылауға мүмкіндік береді. Тікелей тарату көбінесе күрделі өндірістік тауарлар мен компоненттерді сатуда негізделген болып көрінеді, оларды орнату және жөндеу тек өндірушінің мамандарымен ғана жүзеге асырылады. Жанама арналардың артықшылықтары - тұтынушылар әртүрлі мақсаттағы өнімдерді бір жерден сатып алуды жөн көреді,сонымен қатар шығындар арнаның барлық қатысушылары арасында бөлінеді, ал өндіруші болса сатуды имиджі, ассортименті, несие тарихы, қызмет көрсету және кепілдік қызметі, нарықтың кеңдігі, төлем қабілеттілігі және олардың әрқайсысын жеткізу тәртібі бар дистрибьюторлық тәжірибесі бар құзыретті делдалдарға сенеді.
1. Елеулі өзгерістерге ұшырайтын жүкті буып-түю. Қаптама немесе контейнер сияқты элементтің бастапқы түсіндірмесі тек зақымданудан және бүлінуден қорғауды білдіреді. Терминнің қазіргі заманғы түсінігі әлдеқайда кең: орау өндірісі қазір төмендегілерге байланысты:
oo оған логистикалық операцияларды (тиеу, түсіру, сақтау, орын ауыстыру)қолданудың ыңғайлылығы
oo жүктің сапалы атрибуттарын сақтау
oo тұтынушыларға арналған пішін, материал, түс тартымдылығының ерекшеліктері
oo мәтін мен ондағы графикалық кескіндердің ақпараттық мазмұны
oo экологиялық таза және өңдеуге жарамды
Қаптаманы таңдау туралы шешім туралы мәліметтер негізінде қабылданады:
oo жүктің салмағы және көлемі бойынша
oo көліктің болжамды түрі
oo шығындарының шамасына қарай өзіне орау
oo қойма талаптары
oo тасымалдау ережелері
1. Логистикалық сервис-клиенттердің сұранысын қанағаттандыру үшін жұмыс жасайтын қызметтер кешені түріндегі жеткізу тізбегінің соңғы түйіні деп айтуға болады.
Логистикалық қызмет шеңберіндегі жұмыстар:
oo сату алдындағы қызмет көрсету - ақпараттық хабарландыру және әлеуетті тұтынушыларға кеңес беру, өнімнің бәсекеге қабілеттілігін көрсету, пайдалану негіздеріне оқыту
oo сату процесінде қызмет көрсету - тапсырыстың орындалу деңгейі, қорлардың болуы, жүкті экспедициялау, өнімді сатып алуды есептеу жүйесі, орнату, монтаждау және жөндеу
oo сатудан кейінгі қызмет көрсету-сатып алушылардың кепілдік талаптарын қарау, қосымша немесе қосалқы бөлшектерді сату
Логистикалық қызметті бағалау баға, сенімділік, сапа, ассортимент және қызмет көрсету уақытының өлшемдерін ескереді.
2. Ақпараттың жылдам таралуына технологиялық прогрестің қарқынды дамуы себеп болды. Қазіргі заманғы жүйелер логисттерге жүктерді тасымалдаудың барлық кезеңдерінде бақылау, ілеспе құжаттаманы рәсімдеу, бөлімдер арасындағы жылдам байланыс, көліктің оңтайлы бағыттарын іздеу, шығындарды есепке алу, нарықтық жағдайларды бақылау және тағыда басқа міндеттерді жеңілдетуге қабілетті.
Осылайша, компанияның тактикасы мен стратегиясы логистикалық жүйенің барлық компоненттеріне қолжетімділік деңгейіне байланысты деген қорытындыға келуге болады.
1.2 Логистика ғылым ретінде: концепциясы, даму тарихы
Логистиканың пайда болу және даму тарихы көне заманнан басталады. Гамбург университетінің профессоры Г.Павеллектің айтуынша, тіпті Рим империясының кезеңінде логистер немесе логистиктер деген мәртебесі бар қызметкерлер болған. Олар азық-түлік өнімдерін бөлумен айналысқан. Біздің дәуірдің бірінші мыңжылдығында бірқатар елдердің әскери лексиконында логистиканы қарулы күштерді материалды ресурстармен қамтамасыз ету және олардың қорларын сақтау бойынша қызметпен байланыстырған. Мысалы византийлік патша VI Леон (б.з. 865-912 ж.ж.) кезінде логистиканың міндеттеріне әскерді қаруландыру, оларды әскери мүлікпен қамтамасыз ету, олардың қажеттіліктерін уақытылы қарайластыру жатады деп есептелген.
Дарынды әскер басшылары қажет уақытта және керекті орыннан табылған қару-жарақтың, отынның, азық-түлік пен әскер жарағының жеңіске жетуде қаншалықты маңызды рөл атқаратындығын әр уақытта түсінген. Адамзат тарихындағы бүкіл соғыстар әскерлерді жабдықтаудың ұйымдастыруына байланысты жеңіске және жеңіліске ұшырап отырған. Мысалы, Солтүстік Америкадағы тәуелсіздік үшін соғыстағы британдықтардың жеңілуі көбінесе ағылшын әскерлерінің жеткіліксіз қамтамасыз етілуімен түсіндіреді. Соғыстың ең өршіген кезеңінде американдық континентте британдық әскердің құрамында 12 мың отряд болды, олар Англиядан тек қару-жарақ емес, сондай-ақ азық-түлікте алулары тиіс еді. Соғыстың алғашқы 6 жылында өмірлік маңызы бар бұл жабдықтарды ұйымдастыру әскерлердің қажеттілігіне пара-пар болмады, бұл өз кезегінде әскери әрекеттердің сипатына және сарбаздардың моральды жағдайына кері әсер етті. Әскерлердің дәлме-дәл қамтамасыз етілуі тек 1781 жылы ғана жүзеге асты, ал бұл тым кеш болды.
Логистикалық әдіс Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде, әсіресе, американдық әскерлерде кеңінен қолданылды. Әскери өнеркәсіптің, тылдағы алғы шептегі жабдықтау базалары мен көліктің нақты бірлескен іс-әрекеті американдық әскерді қажетті мөлшерде қару-жарақпен, жанар-жағармай материалдарымен және азық-түлікпен уақытылы және жүйелі түрлі қамтамасыз етуге мүмкіндік жасады.
Үлкен ағылшын-орыс сөздігі бүгінгі таңда да logisties сөзін әскери: 1) тыл және жабдықтау; 2) материалдық-техникалық қамтамасыз ету; 3) тыл жұмысын ұйымдастыру және жүргізу деп аударып жүр.
Философиялық энциклопедияда логистиканың мынадай түсініктемесін табуға болады: Логистика гректің logistike сөзінен алынған - есептеу,пайымдау өнері. Ежелгі гректерде есептеу және геометриялық өлшеу өнері, яғни теориялық өлшеу өнері, яғни теориялық математикаға қарсы қойылатын практикалық арифметика логистика деп аталады. Осы мағынада бұл термин Батыс Еуропада XVII ғасырға дейін қолданылған. Бірақ Лейбниц (неміс ағартушы-энциклопедисі, философы) логистиканы calculus ratiocinator (ой қорытындыларын есептеу) үшін синоним ретінде қолданған. 1904 жылы Женевадағы халықаралық философиялық конгресте бұл термин математикалық логиканы белгілеу үшін ұсынылды .
Әдебиеттерде оның басқа да қолданылуы кездеседі: Рассел және оның мектебі ұсынған логикаға кезеңі басқаша логицизм деп аталған (математиканы логикаға қиыстыру арқылы түсіндіруге тырысатын математиканың философиялық мәселелер саласындағы бағыты). Логистиканы логикамен, яғни абстрактілі ойлау сатысындағы әлемді танудың заңдары, формалары және тәсілдері туралы ғылыммен шатастыруға болмайды.
Логистика бойынша, бірінші ғылыми еңбектерді шығарушы ретінде XIX ғасырдың басында француз әскери маманы Джоминиді атауға болады, ол логистикаға мынадай анықтама берген: логистика - әскерлерді маневрлеудің тәжірибелік өнері. Ол логистикаға тек тасымалдау ғана емес, сондай-ақ жоспарлау, басқару және жабдықтау мәселелері, әскерлерді орналастыру жерлерін анықтау, сонымен қатар көпір, жол және т.б. салу мәселелері жатады деп пайымдаған. Логистика әскери ғылым ретінде тек XIX ғасырдың ортасында ғана қалыптасты.
Логистика дамуының тағы бір бағыты - экономикалық, мұнда логистика деп шаруашылық жүргізудің ғылыми тәжірибелік бағыты, яғни өндіріс және айналым салаларындағы материалды және олармен байланысты ақпараттық және қаржы ағымдарын тиімді басқару түсіндіріледі.
Экономикада логистаканың кең қолданылуы 60-70 жылдарға келеді және байланыс технологиялары саласындағы жетістіктермен байланысты. Шикізат, бөлшектер мен дайын өнімдердің қозғалысының барлық сатыларының іштей бақылау мүмкіндігі материалды ағымдарды басқарудың дәстүрлі үлгісіндегі жіберілетін үлкен шығындарды айқын байқауға мүмкіндік берді.
Экономикада логистиканы қолданудан алатын экономикалық ұтыс тауарларды жылжыту саласында әріптестерді бірлестіктерге бейімдеуге әсер етті.
Логистикалық тәжірибенің әлеуетін алғашқы болып американдық ғалым мамандар Пол Конверс және Питер Дракер түсінді. Олар оның әлеуетті мүмкіндіктерін Шығындарды үнемдеудің соңғы шегі және Экономиканың танымал материгі ретінде анықтады. Кейіннен олардың көзқарастарын көптеген теоретик-логистиктер бөлісті. М.Портер, Д.Стон және басқалары осылар сияқты американдық зерттеушілердің айтуынша, логистика өзінің дәстүрлі тар анықтамасының шекарасына шықты және фирманың жоспарлауы мен стратегиялық басқаруында маңызды орын алады.
Логистика түсініктеріндегі белгілі бір айырмашылықтарға қарамастан, олардың екеуі де жалпы және айрықша белгілерді: үйлесімдік, рационалдылық және дәл есептеуді бөліп көрсетеді.
Логистиканың кең және тар мағыналы анықтамасы бар. Логистика кең мағынада - бұл алдына қойылған мақсатқа жету үшін белгілі бір микро-, мезо- немесе макроэкономикалық жүйеде материалдық ағымдарды, қызметтер ағымын және солармен байланысты ақпараттық және қаражаттық ағымдарды ұйымдастыру мен жетілдіру туралы ғылым. Логистика (бизнес позициясынан) тар мағынада - бұл материалдық және сервистік ағымдармен, сонымен қатар оларға қосымша ақпараттық және қаржы қаражаттарын ұтымды (жалпы шығынды азайту мақсатында және соңғы тұтынушының тауар сапасы мен қызметіне сұраныстарын қанағаттандыру үшін көзделген) басқару арқылы бизнесті ұйымдастырудағы стратегиялық, тактикалық және оперативті мақсаттарға жетуге ынталандыратын менеджменттің интегралды құралы.
Логистиканы меңгеру объектісі - материалдық және сонымен ілеспелі қаржылық, ақпараттық ағымдар. Логистиканы меңгеру пәні - ғылым ретінде құбылыстар ағымын жетілдіру. Логистикалық ыңғай жаңа ұғынулар объектін (ағым) ендіруді талап ететіндіктен, оның анықтамасын ұсынамын. Ағым - обьекттер мен көптеген элементтердің бір жылжымалы жүйеге келуін айтады. Олар сипатталады: жылдамдық, уақыт, траектория, жолдың ұзақтығы, интенсивтілігі. Логистика көп түрлі ағымдармен жұмыс істейді - материалдық (сонын ішінде ДЗ, ММҚ, МТ), көлік, қаржылық, энергетикалық, ақпараттық, адамдық.
1.3 Шетел кәсіпорындарында логистикалық концепциялар мен әдістерді қолдану тәжірибесі
Логистиканың концепциясы материалды ағымдарды оңтайландыру арқылы шаруашылық қызметтерді жетілдіруге тиісті көзқарастар жүйесі болып табылады. Материалды ағымдарды басқару құрылатын негізгі, конструктивті принцип жүйелілік принципі болып табылады. Ол бірыңғай процесс үрдісі ретінде сатып алуларды жүргізу, ұйымдастыру, сақтау, өндіріс, өткізу және тасымалдауды білдіреді. Экономикадағы материалды ағымдар көптеген қатысушылардың қызметтерінің нәтижесінде пайда болады, ол қатысушылардың әрқайсысының өз мақсаттары бар. Егер қатысушылар бірлесіп, басқару объектісін-іштей материалды ағымдарды-рационализациялау мақсатында өз іс-әрекеттерін келісіп жасаса, онда олардың барлығы маңызды экономикалық ұтыс алады. Материалды ағымдарды рационализациялау тек бір кәсіпорын немесе оның бөлімшесінің шеңберінде ғана мүмкін болады. Бірақ максималды әсерді тек шикізаттың алғашқы көзінен соңғы тұтынушыға дейінгі жолда, жиынтық материалды ағымдарды оңтайландыра отырып немесе оның жеке маңызды учаскілерін оңтайландыра отырып алуға болады. Бірақ материал өткізуші тізбектердің барлық звенолары, яғни макрологистикалық және микрологистикалық жүйелердің барлық элементтері бірыңғай құрылған механизм ретінде жұмыс істеуі қажет. Бұл мәселені шешу үшін техниканы таңдауға, материал жылжитын түрлі учаскілердегі өзара үйлескен технологиялық үрдістерді жобалауға, қарама-қайшы экономикалық мүдделердің үйлесу мәселелеріне және де материалды ағымдарды ұйымдастыруға байланысты басқа мәселелерге жүйелік тұрғыдан қарау қажет.
Материалды ағымдарды басқаруға жүйелік тұрғыдан қарау мәселелері толығынан төменде қарастырылады. Шикізат және жұмыс күші арзан елдердегі өндірістік бөлімшелерді дұрыс орналастыру, қойма шаруашылығының орналасуын және құрылымын оңтайландыру, шикізатты, бөлшектерді және дайын өнімді дұрыс тасымалдау әдістерінің, қосалқы бөлшектермен жабдықтауды және логистикалық сервисті ұйымдастыру есебінен корпорациялардың логистикалық шығындарын төмендету мәселелері қарастырылды[10].
Соңғы жылдары нарықтық қатынастардың дамуына байланысты, логистика атты жаңа ғылыми практикалық ағым пайда болып, белсенді түрде даму үстінде. Бұның барлығы логистикалық бағыттың капиталистік елдер экономикасында дамып, елеулі нәтиже беруі арқасында. Логистика көптеген IBM, Proctor&Gamble, General Motors, Ford Motors, Johnson&Johnson атты корпорациялардың бизнес құралына айналды.
Дүниеде ең кең таралған микрологистикалық концепция "just-іn-tіme" - JIT ("дәл мерзімде") концепциясы болып табылады. Бұл концепция 1950 жылдың соңында пайда болды, бұл кезде Тойота Моторс Жапон компаниясы және басқа да Жапонияның автомобиль өндіруші фирмалары белсенді түрде KANBAN микрологистикалық жүйесін енгізе бастады. Бұл концепцияға "Just-іn-tіme" атауын кейінірек американдықтар берді, олар, сондай-ақ бұл әдісті автомобиль өндірісіне пайдаланды. JIT концепциясының алғашқы мақсаты - автомобильдерді жинаудың өндірістік үрдісінде материалдың, бөлшектердің және жартылай фабрикаттардың қорларын ұстамау. Бастапқы тәртіп келесідей болды: егер өндірістік кесте берілсе, онда барлық материалдар, бөлшектер, жартылай фабрикаттар керекті көлемде, қажетті орында және дайын өнімді өндірудің дәл белгіленген мерзімінде жеткізілетіндей етіп материалдық ағымдар қозғалысын ұйымдастыру қажет. Мұндай жағдайда сақтандырушы қорлар керексіз болып қалды.
Логистикалық тұрғыдан, JIT - бұл қорлардың минимум талаптары шексіз қорларды басқарудың бинарлы логикасы, мұндағы материалды ресурстар ағымы өндірістік кестемен берілетін қажеттілікпен синхрондалған. Мұндай синхрондау-бұл екі базистік логистикалық функциялардың, яғни жабдықтаудың және өндірістік менеджменттің үйлесуі. Кейіннен JIT идеологиясы бөлуге, дайын өнімді өткізу жүйесіне табысты түрде енгізілді, ал қазіргі уақытта макрологистикалық жүйеде де өз дамуын алып отыр[15].
JIT - ның қазіргі бизнестің түрлі салаларында кең дамуын ескере отырып, оған келесі анықтаманы беруге болады:
"JIT - бұл қормен байланысты шығындарды минимизациялау мақсатымен, жүйе звеноларына қажет уақытта, қажетті мөлшерде материалды ресурстарды, жартылай фабрикаттарды, дайын өнімдерді жеткізу үрдісін синхронизациялауға негізделген өндірісте, жабдықтауда және бөлуде логистикалық жүйелерді құрудың қазіргі заманғы концепциясы" JIT концепциясы алдыңғы бөлімде қарастырған логистикалық циклмен және оның құрамдастарымен тығыз байланысты. Идеалды жағдайда материалды ресурстар, жартылай фабрикаттар немесе дайын өнімдер логистикалық тізбектің (арнаның) белгілі бір орнына, оларға қажеттілік туған мезетте жеткізілуі тиіс, бұл өндірістегі бос қорларды болдырмайды. JIT әдісіне негізделген қазіргі логистикалық жүйелер логистикалық циклдың қысқа құрамдастарына бейімделген, бұл жүйе звеноларының сұраныс өзгерісіне және сәйкесінше өндірістік бағдарламаларға тез әсер етуін талап етеді.
JIT логистикалық концепциясы төмендегі негізгі қасиеттермен сипатталады:
- материалды ресурстардың, жартылай фабрикаттардың, ұдайы өнімдердің минималды қорларымен;
- қысқа өндірістік циклдарымен;
- дайын өнімдердің аз көлемді өндірісімен және қорлардың толықтырылумен;
- материалдық ресурстарды сатып алу бойынша сенімді жабдықтаушылармен, тасымалдаушылармен өзара қатынас;
- тиімді ақпараттық қолдаумен;
- дайын өнімнің және логистикалық сервистің жоғары сапасымен.
Әлемде JIT концепциясының енгізілуі мен таралуы қорларды басқаруға өндірістік менеджменттің дәстүрлі көзқарасын өзгертуге алып келді. 2-кестеде өндірісті, жабдықтауды және өткізуді басқару үшін бұл көзқарастардың негізгі ерекшеліктері қалыптасқан.
Кесте 2 - JІT концепциясын және қорлардың дәстүрлі менеджментін салыстыру.
Факторлар
JІT әдісі
Дәстүрлі әдіс
Қорлар
Пассивтер. Барлық күштер оны жоюға бағытталуы тиіс. Сақтандыру қорлары жоқ.
Активтер. Өндірісті Болжамдау қателіктерінен және жабдықтаушылардың Сенімсіздігінен қорғайды. Қорлардың көбісі "сақтандырушы".
Қор мөлшері, материалды, ресурстарды сатып алу саны
Мөлшер тек ағымды қажеттілікті көрсетеді. Материалды ресурстардың минималды саны өндірушіге де, жабдықтаушыға да қолданылады.
Қор саны үнемді мөлшермен анықталады. Қор өзгерісі өткізудегі шығындар өзгергенде, дайын өнімдердің немесе материалды ресурстардың аз санына өткенде ескерілмейді.
Өткізу
Жоғары артықшылық. Құралды тез қайта құру арқылы сұраныс өзгерісін бақылау. Дайын өнімнің көп емес партияларын өндіруге ұмтылу.
Төменгі приоритет. Әдетті мақсат - дайын өнім көлемін максимизациялау.
Жартылай фабрикаттар қорлары
Жартылай фабрикаттар қорын жою. Егер өндірістік бөлімшелер арасында қорлар болса, онда оларды белгілеп, тезірек жою қажет.
Қажетті элемент. Жартылай фабрикаттар өндірістік технологиялық циклдардың негізі бола отырып, құрылымдық бөлімшелер арасында шоғырланады.
Жабдықтаушылар
Өндіріс бойынша әріптестер ретінде қарастырылады. Тек сенімді жабдықтаушылармен қатынас жасау. Жабдықтаушылар саны көп емес.
Жабдықтаушылармен ұзақ кәсіби қарым-қатынас орнайды. Жабдықтаушылар саны көп, олардың арасында жасанды бәсекелестік орнайды.
Сапа
Мақсат - ноль ақау. Егер сапа 100% болмаса, онда өндіріс пен бөлу жеткілікті тиімді емес.
Аз ақау жіберіледі. Дайын өнімнің сапасын тексеру ерікті
Персонал
Жұмысшылардың, сондай-ақ басқарушы персонал әрекеттерінің үйлесімділігін талап етеді.
Басқаруды жалпы менеджмент жүргізеді. Өзгерістер төменгі деңгейлі персоналға байланысты емес.
Ескерту: әдебиеттер негізінде құрылған
Тойота Моторс фирмасы JIT концепциясын қолдана отырып, көрнекті жеңіске жетті, бұл оған 1960 жылдары жаңа автомобильдерді жеткізудің негізгі логистикалық циклының уақытын бір айға дейін қысқартуға мүмкіндік берді, сол кездегі алдыңғы қатарлық американдық автомобиль өндіруші фирмалардағы цикл 6-9 айды құрады.
JIT идеологиясын қолданатын логистикалық жүйелер тартушы жүйелер болып табылады. Бұл жағдайда, белгілі бір звенода қорлар шарықтау шегіне жеткенде ғана оларды толықтыру тапсырысы жүзеге асырылады. Қорлар жеке тарату арналары бойынша материалды ресурстарды жабдықтаушылардан немесе логистикалық делдалдардан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz