ЖІИ - Жедел ішек инфекциясы
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі
Нұр-Сұлтан қаласы әкімдігінің
Жоғары медициналық колледжі ШЖҚ МКК
Мамандығы: 09130100 Мейіргер ісі
Біліктілігі:5АВ09130101 Мейіргер ісінің қолданбалы бакалавры
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Балалар арасындағы жедел ішек инфекцияларының алдын алудағы мейіргердің рөлі
Орындаған: Мухамбетова Айхан Рахановна
Т.А.Ж. қолы
Ғылыми жетекші: Аренова Манаргуль Бейсембаевна
Т.А.Ж. қолы
Нұр-Сұлтан қ, 2022 жыл
МАЗМҰНЫ
Қысқартылған сөздер ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Балалардағы жедел ішек инфекцияларының әлемдегі динамикасы ... ... ... ...4
1-ТАРАУ. БАЛАЛАРДАҒЫ ЖЕДЕЛ ІШЕК ИНФЕКЦИЯСЫНЫҢ ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ТАРАЛУЫ.
Қазіргі жағдайда жедел ішек инфекцияларының эпидемиологиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
Әлемнің түрлі аймақтарында ротавирус инфекциясының таралуы және негізгі көріністері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
Дамыған және дамушы елдерде асқазан-ішек жолдары патогендерінің таралуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
Орынбор облысындағы жедел ішек инфекцияларымен эпидемиологиялық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 18
Балалардағы БШАЫЕ бағдарламасын жүзеге асыру тәжірибесі ... .20
Балалардағы жедел ішек инфекциясының жиі асқыну түрлері ... ... . 22
Жедел ішек инфекциясының алдын алу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
2-ТАРАУ. ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛЫ МЕН ӘДІСІ
2.1. Зерттеу материалы мен әдістері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 25 2.2. Зерттеу нәтижесі және оны талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .34
ПРАКТИКАЛЫҚ ҰСЫНЫСТАР
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕРДІҢ ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
Қысқартылған сөздер
ЖІИ- Жедел ішек инфекциясы
ДДҰ - Дүниежүзідлік денсаулық сақтау ұйымы
ЕО- Еуропа одағы
АҚШ- Америка Құрама Штаттары
РФ- Ресей Федерациясы
ҚР - Қазақстан Республикасы
АЕБ- Амбулаторлық-емханалық бөлім
АСБ- Ауызбен суландыру бекеті
БШАЫЕ- Балалық шақ ауруларды ықпалдастыра емдеу
ОЖЖ- Орталық жүйке жүйесі
ССТ - Салмонеллезаның сирек топтары
Тіркес сөздер: Жедел ішек инфекциясы, ерте жастағы балалар, қауіп факторлар, аурушаңдық, аурушаңдықтың таралуы, аурушаңдық динамикасы, диарея, қоздырғыштар, бактерия, вирус.
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Жедел ішек инфекциясы жүз жылға созылса да, әлемде аурулардың алдыңғы қатарында және 5 жастағы балалардың өліміне алып келетін ең басты себебі болып табылады. Дүние жүзінде күн сайын 4000 бала қайтыс болады, оның 80%-ы 2 жасқа толмаған. Ең маңыздысы осы ауру дамушы елдерге келіп, сырқаттанушылық деңгейін жоғары көтерді[1]. ДДҰ бойынша әлемде жедел ішек инфекциясынан және асқынуынан әр минут сайын 10 бала қайтыс болады, жыл сайын 1,5-1,7 млрд жедел ішек инфекция аурулары тіркеледі және жыл сайын 5 миллион бала қайтыс болады. Ішек инфекцияларының ең жоғары қаупі ерте жастағы балаларда, әсіресе нәрестелерде кездеседі.
Еуропа елдерінде ерте жастағы балаларда жедел ішек инфекциясы жылына 0,5-1,9 көрініс береді, экономикалық жағдайы төмен елдерде жедел ішек инфекциясының көрінісі 2,9 жағдайға дейін өседі. Балалар арасында жыл сайын жедел ішек инфекциясының көрінісі 4,5 жағдай кездеседі[2]. Әлемде жыл сайын жедел диареяның себебінен 5 жастағы балалар өлімінің 760 000 жағдайы кездеседі[3]. Статистикаға сүйенетін болсақ, Украинада жыл сайын 50-60 мың жағдай жедел диареямен балалар тіркелсе, 20-30 балаларда жедел өтеді. Балалар жасындағы инфекциялық аурулардың ішіндегі кең таралғаны жедел ішек инфекциясы, таралымы бойынша (жедел тыныс инфекциясынан кейін) 2 орынды алады. Балалардың шамамен 60-70%-ын құраса, ал қалған тобын әр түрлі жастағы ересектер тіркеледі. ДДҰ анықтамасына келетін болсақ, дамушы елдердегі 5 жасқа дейінгі балаларда 1миллиард диарея көрінісі болатыны анықталған(орта шамамен жылына 1 балаға 3-4 диарея көрінісі береді). Диареяның әсерінен жыл сайын 3 миллион бала өлген(соның ішінен 80% 2 жастағы балалар). Әлемде балалар өлімінен жедел ішек инфекциясы 3 орын алады, 15% құрайды.
Бүкіл әлемде жыл сайын 5 жасқа дейінгі балаларда 3-5 бала жедел гастроэнтерит кездеседі және 2 миллионға жуығы қайтыс болады. АҚШ-та гастроэнтерит шамамен 10% (220 000) ауруханаға жатқызу, 1,5 млн-ға жуық амбулаториялық бару және 5 жасқа дейінгі балалар арасында шамамен 1 млрд фунт стерлинг (0,5 млрд фунт стерлинг) 0,8 млрд. Еуро)[4]. Австралиядағы осындай жас тобында жыл сайын тек 30 млн мөлшеріндегі (12 млн. Еуро, 18 млн. Еуро, 23 млн. Теңге) ротавирус үшін жыл сайын шамамен 10 000 ауруханаға жатқызу, төтенше жағдайлар бөлімшелеріне 22 000 және жалпы тәжірибе бойынша 115 000 консультациялар жүргізіледі. Біріккен Корольдікте 5 жасқа дейінгі балалардағы 1000-ға жуық дәрігерлік консультациялардың 204-і гастроэнтеритке жатады, ал осы топтағы жыл сайынғы ауруханаға жатқызу деңгейі 1000 балаға жеті адам[5].
Инфекциялық аурулар барлық әлемде, сонымен қатар біздің елімізде де ең өзекті мәселе болып қалады. ДДҰ-ның анықтамасы бойынша осы аурудың маңызды себебі және 5 жастағы балалардың өліміне: жедел тыныс алу ауруы, пневмония, диарея, туберкулез алып келеді. Әр жыл сайын ҚР-да тыныс алу ауруынан және диареядан 5 жастағы балалардың 2 мыңы өледі. Алдыңғы жылдағыдай жедел ішек инфекциясы және тыныс алу ауруы әр жыл сайын республикамыздың 50%-ын балалар өліміне алып келген, соның ішінде 2,5 000 нәрестелерді құрайды[6]. Қазақстан Республикасы бойынша 2015жылдың ішінде Астанада 500-ден аса күрделі ішек инфекциясы тіркелді. Науқастардың басым көпшілігін 14 жасқа дейінгі жасөспірімдерді құрайды. Жедел ішек инфекциясы балалар жасындағы жұқпалы сырқаттар ішінде жетекші орындардың бірін алады, біздің еліміз бойынша бұлардың таралуы 100 000 тұрғынға шаққанда 728,0 науқастануды құрып, нәрестелер арасындағы өлім туғызушылықта алдынғы орындарда үнемі сақталып келеді. Мысалы, Семей қаласы Жұқпалы аурулар ауруханасы балалар бөлімшесінде ішек инфекциясымен 2015 және 2016 жылдарда ауырып түскен науқас балалардың сырқатнамаларын сараптауы бойынша этиологиясы анықталған науқастар саны 2016 жылы 244 (30%) құрайды, ал 2018 жылы 211 науқаста (21,9% - да) анықталған. 2019 жылы жедел ішек инфекциясымен сырқаттанушылар арасында жасына қарай 1 жасқа дейінгі нәрестелер 98 бала (40,2 %) 1 жастан 3 жасқа дейін108 (44,3 %), 3 жастан 7 жасқа дейін 20 (8,3 %), 7 жастан аса 18 бала (7,2%) құрайды. 2019 жылы этиологиясы анықталған ішек инфекциялары 8,1 % - ға көбейген. Жедел ішек инфекциясымен 1 жастан 3 жас аралығында сырқаттану көбірек- 44,3 % құрайды. 2019 жылы жедел ішек инфекциясымен сырқаттанушылықтың көп саны тамыз айына сай келді[7].
Зерттеу мақсаты: №84-мектеп Лицейі оқушылар ата-аналардың жедел ішек жұқпасы туралы ақпараттану деңгейің анықтау. Себебі аурудың өршуіне ата-аналардың ЖІИ туралы хабардар болмауы ықпал етеді.
Міндеттері:
Жедел ішек инфекциясы туралы еуропалық сайттарға кіру және әдебиеттер оқу;
Қалалық емханадағы Жұқпалы аурулар және Ауызбен суландыру бөліміндегі 2015-2017 жылдардағы есеп беру құжаттарын алу;
Қалалық емханадағы 2015-2017 жылдардағы балалардың (0-5 жас) жедел ішек инфекциясымен аурушаңдық деңгейін анықтау, салыстыру, талдау, баға беру;
Жедел ішек инфекцияларының таралуындағы жас ерекшеліктерін зерттеу және маусымдық кезеңділікті анықтау;
Балалардағы жедел ішек инфекциясы ауруларын азайту мақсатында профилактикалық ұсыныстар беру.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы
Балалар арасындағы(0-5 жас) жедел ішек инфекцияларының үш жылдық аурушаңдық көрсеткіштері алынды. Жедел ішек инфекцияларының таралуындағы жас ерекшеліктерін және маусымдық кезеңділігі анықталды. Балалар арасында жедел ішек инфекциялары жиі болғандықтан, алдын алу шаралары бойынша аймақтық мейірбикелердің жұмысын арттыру бойынша ұсыныстар әзірленді.
Дипломдық жұмыстың көлемі мен құрылымы
Зерттеу жұмысы 62 компьютерлік мәтін бетінен тұрады, 32 диаграммалар суреттелген. Дипломдық жұмыс кіріспе, әдебиеттерді шолу, зерттеу материалдары мен әдістері, зерттеудің нәтижелері, қорытынды, тұжырымдар, практикалық ұсыныстар, қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.
1-ТАРАУ. БАЛАЛАРДАҒЫ ЖЕДЕЛ ІШЕК ИНФЕКЦИЯСЫНЫҢ ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ТАРАЛУЫ.
Қазіргі жағдайда жедел ішек инфекцияларының эпидемиологиялық ерекшеліктері
Жедел ішек инфекциялары- патогендік энтеробактериялармен шақырылатын, токсикоздың және дегидратация (сусыздану, эксикоз ) белгілерімен дамитын асқазан-ішек жолдарының зақымдануымен сипатталатын жұқпалы аурулардың тобы[8].
Жедел ішек аурулары түрлі вирустар мен бактериялармен шақырылады. Балалардағы ішек инфекцияларының клиникалық көрінісі жалпы инфекциялық белгілермен сипатталады: безгек, әлсіздік, тамақтанудан бас тарту және асқазан-ішек жолдарының зақымдану белгілері (құсу, іш ауру, сұйық нәжіс).
Бактериялар мен вирустардың бала организміне енуінің бірнеше жолы бар:
1.Ауа тамшылы - зиянды микробтар дене клеткаларына ауыз және мұрын арқылы ауамен және сілекеймен шырыштық микроскопиялық тамшылырымен, сонымен қатар ауру адам түшкіргенде, сөйлегенде және жөтелгенде жұғады.
Ауа тамшы арқылы берілу - техникалық түрде байланыс арқылы беріледі,
кейбір жұқпалы ауа тамшы арқылы берілетін аурулар тікелей және жанама байланыстар арқылы да берілуі мүмкін. Алайда, жұқпалы қоздырғышты тасымалдайтын респираторлық тамшылар инфекцияны тікелей тыныс алу жолынан реципиенттің шырышты қабығына түседі, сондықтан адамдар бетін қорғау қажет.
Респираторлық тамшылар адам жөтелу, түшкіру немесе сөйлесу кезінде пайда болады. Зерттеулер көрсеткендей, мұрынның шырышты қабығы, конъюнктива және ауыз тыныс жолдарының вирустарына сезімтал келеді. Тамшыларды тасымалдаудың ең үлкен қашықтығы қазіргі кезде рұқсат етілмеген; тарихи тұрғыдан белгілі бір тәуекел аймағы науқастың айналасында кемінде 3 қадам қашықтықты құраған. Масканы кию инфекциялық тамшылардың берілуін болдырмау үшін тиімді болған. Кейбір тамшылар (SARS және желшешек) 6 қадам қашықтықта орналасқан адамдарға қол жеткізе алатындығы туралы кейбір дәлелдер бар.
Осы себептерге байланысты, жаңа немесе жоғары вируленттелген патогендердің дамуында науқастан 6-10 қадам жерде болғанда немесе науқастың бөлмесіне кірген кезде маска кию қажет[9].
2.Тұрмыстық қарым қатынас - вирустар және бактериялар адам организміне адамдардың бір бірімен қатынасы арқылы, жануарлармен немесе зақымдалған тұрмыстық заттардың беті (есік тұтқасы, жиһаз, ыдыс) арқылы жұғады.
Жұқпалы гастроэнтериттің таралуы 936 жылы негізінен солтүстік Калифорниядағы испан үй шаруашылығы арқылы зерттелген.
3 916 адам арасында 1099 адамда алғаш анықталған, екіншілік анықталған адамдардың жиілігі 8,8% құрады; ересектерге қарағанда балалар арасында 2-8 рет жоғары.
Жұқпалы диарея АҚШ денсаулық сақтау жүйесі мен жұмыс берушілер үшін маңызды мәселе болып табылады. Үйде асқазан-ішек жолдарының инфекциясының таралуы халықтың ауруының айтарлықтай бөлігімен түсіндіріледі. Бірнеше перспективалы зерттеулерді қоспағанда, үй шаруашылығындағы гастроэнтерит ауруларын берілуі, әдетте, жеке патогенділердің қауымдастығында пайда болған аурулар туралы хабарлайды. Қайталама ауру патогенге байланысты, берілу түріне және үй шаруашылығында өткізілетін уақыттың ұзақтығына байланысты 4% -20% құрады.
Қорытындылай келе, үй шаруашылығында жедел ішек инфекцияларының таралуы маңызды рөл атқарады[10].
3.Оральді-фекальді - адамдарға таза емес заттардан, жуылмаған көкөністерден немесе жуылмаған қолдан жұғады.
Жұғу жолдары мынадай:
Паразит тасымалдаушы микроорганизмдер табиғи қалдықтардың өнімін бөледі.
Санитарлық жұмыстың дұрыс жүрмеуіне байланысты экскременттер мен құсық массасы ауыз суға түсуі мүмкін, ал судан көкөністерге , жеміс жидектерге және басқа да сумен жуылатын заттарға берілуі.
Тағам арқылы патогенді флораның қоздырғышы ауыз арқылы организмге түсіп, асқазан-ішек инфекциясы туындайды.
Инфекцияның көзі нашар өңделмеген су ғана емес, инфекциялардың тікелей тасымалдаушысы - инфекция жұқтырған жануарлардың немесе адамның нәжісімен тамақтанатын жәндіктер болып табылады. Ауру адамның немесе жануарлардың нәжісімен қоректенетін шыбындар инфекцияның тікелей тасымалдаушысы болып табылады.Инфекциялық патология құрылымында, фекальді-оральді механизм арқылы берілетін инфекциялар ерекше маңызды орын алады. Соңғы жылдары біздің елімізде жедел ішек инфекцияларының таралу қарқындылығының артуы байқалады. 2016 жылдан бастап 2017 жылға дейін ішек инфекциясын 6 млн. астам адам жұқтырған, ал оның ішінде балалардың үлесі 60% құрайды[11].
201 жылдан 2017 жылға дейінгі кезеңде Саха (Якутия) халқының фекальді-оральді механизм арқылы берілетін ауруларға ретроспективті талдау жүргізілді. Деректерді статистикалық өңдеу параметрлік және параметрлік емес статистикалық критерийлерді қолдану арқылы жүргізілді[12].
4.Су арқылы - тағамдағы, құдықтағы судың гигиеналық дұрыс тазартылмауынан жұғады.
ДДҰ деректері бойынша әлемдегі барлық аурулардың 80% ауыз судың қанағаттанарлықсыз сапасына байланысты. Су арқылы берілетін инфекциялық аурулар өте көп, осының салдарынан аурулардың 50% -ы анықталынбаған күйінде қалып отыр.
Украинада сумен жабдықтаудың негізгі көзі болып табылатын су объектілерінің біртіндеп нашарлауы байқалады. Жұқпалы вирустық ішек инфекцияларының көбеюі байқалады[13].
5.Тағам арқылы - ішек инфекциясының таралу көзі дұрыс жуылмаған көкөністер мен жеміс жидектер, нашар термиялық өңделген ет немесе фарш, балық және сүт тағамдары, дұрыс сақталмаған шұжық өнімдері және т.б арқылы жұғады[14].
Қазіргі кезде жұқпалы аурулардың негізгі себебі зиянды тағамдар болып табылады.Теңіз жағалауы елдерінде бірнеше жыл қатарынан жедел ішек инфекциясы барлық аурулардың ішінен бірінші орынды алып тұр. Мұндай этиологиялық агенттердің арасында сальмонеллалар басым. Бір жылдары теңіз жағалауы елдерінде Salmonella thompson-мен шақырылған тағамдық сальмонелез өршіді. Плазмидтік анализ жүргізген кезде сәкестігі анықталынды. Алынған нәтижелерден шет елден инфекцияланған ет тағамдарының әкелінгені расталды.
Ішек инфекцияларының аурулары барлық жерлерде тіркеледі және тамақтанудың қазіргі кезеңінде олардың маңыздылығы бойынша алғашқы орындардың бірі. Жыл сайын 2015-2018 жылдары Приморск аумағында ішек инфекцияларының таралуы тіркелген және инфекциялық аурулардың барлық құрылымында бірінші орында (81,0-ден 100,0% -ке дейін). Азық-түліктің үлесі өте жоғары 29,4-57,6%-ды құрады. 2015-2018 жж. Осындай аурудың этиологиялық агенттері ретінде, Salmonella (21.1-42.1%), shigella Sonne (4.85-41.7%), Shigella Flexner (4.8-8.3%), шартты патогенді микрофлора (UPMF) , 3-70,0%). 2007 жылы азық-түлік тасымалдау жолымен Қиыр Шығыстағы қызылша безінің температурасы (DSL) және трихинеллеза (2008 жылы) пайда болды. Облыс тұрғындары арасында белгісіз патогенді азық-түлік белдеулері тіркелді және 6,3% -дан 7,1% -ға дейін болды. 2015 жылдан бастап, Приморье аймағында өткір дизентериямен ауырған кезде жалпы төмендеу аясында фонда шигелалардың пайда болу оқиғалары тіркелмеген. ДДҰ Еуропалық кеңсесінің мәліметі бойынша, азық-түлік сальмонеллезінің таралуы бірінші кезекте азық-түлікпен жұқтырғандар арасында. 2015-2018 жылдары тіркелген тамақ сальмонеллездің барлық ауруларының ішінде, Приморье аумағында 68,8% қоғамдық тамақтандыру және сауда кәсіпорындарында сатып алынған дайын тамақ өнімдерін және азық-түлік өнімдерін қолданумен байланысты болды, олар соңғы жылдары халықтың тамақтануындағы рөлі арта түсті. Салмонеллездің азық-түлік ауруына шалдығу факторлары негізінен тауық еті (30,3%), кілегей-кондитерлік өнімдер және басқа да аспаздық (суши, орама) өнімдерден дайындалған шикі жұмыртқаларға (24,2%)[15].
Бактериалды жедел ішек инфекциясы эпидемиологиялық ерекшелігінің анықталуы
Қазіргі таңда көп тіркелетін бактериалды ЖІИ қатарына сальмонеллез, шигеллез, эшерихиоз, кампилобактериоз, псевдотуберкулездер жатады. Бактериалды ЖІИ ең көп кездесетін қоздырушысы болып табылады[77]. Адамдар үшін салмонелла типінің кейбір түрлерінің эпидемиологиялық мәні бар: Salmonella typhimurium, Salmonella enteritidis, Salmonella panama, Salmonella infanti, олар адамдар арасында 85-91% жағдайда кездеседі. Олардың Salmonella Typhimurium және Salmonella enteritidis типтері барлық оқшауланған сальмонеллезамен ауырған адамдар арасында 75% және тағамдар арасында Salmonella enteritidis типі 30% жағдайда кездеседі[78]. Қазіргі таңда РФ-да салмонеззаның эпидемиялық жағдайына байланысты жылына аурушаңдық тенденциясы орта есеппен 0,8% өсуде[79-80]. Үй жануарлары (ірі қара және құстар) эпидемиологиялық тұрғыдан қарағанда салмонелла бактериясы тасымалдаушы ретінде қауіпті болып саналады. Өз кезегінде ветеринаолық-санитарлық сараптама ережелерін сақтамағаннан екінші рет салмонеллезаның адамдар арасында да дамуы мүмкін.
Бактериалды ЖІИ этиологиясының ішінен шигеллездар да басты орынды алады. Қазіргі таңда РФ шигеллез бактериясының массасы 2-3% аспайды. Көрсетілген дәлелдер шигеллездың эпидемиялық процесінің пайда болуына және себебінің анықталуына байланысты кең және ауқымды зерттеу жүргізіге қызығушылық артатынына сөзсіз[16].
ЖІИ бактериясының біріне эшерихиоз жатады. Ол бірінші кезекте аурушаңдықтың кенеттен пайда болған өсуін және динамикада аурушаңдықтың өсу тенденциясын сипаттайды. Эшерехиоз әр түрлі диарегенді штамп типтерді: Е коли энтеропатогенді (EPEC), диффузды- агрегативті (DAEC), энтероагрегативті (EAEC), энтеротоксигенді (ETEC), энтероинвазивті (EIEC) және энтерогеморрагияны (шигатоксигенді) (EHEC) қамтиды. Зақымдалған адамдар континенті арасында Е энтерогеморагиялық типі көп кездесетін және қауіпті екені эпидемиологиялық бақылау кезінде анықталған[17- 81].
ЖІИ бактериясы жаңа туылған және ерте жастағы балалар арасында көп кездесетін дамушы елдердің нозологиялық ақпаратында аурушаңдық деңгейі жоғары емес, бірақ ағымдағы аурудың ең көп кездесетін себебінің бірі болып капилобактериоздар жатады. Кампилобактериозды диареяға жол деп те атайды, оның өзектілігі әлем елдерінде туризм кезінде тұрғындар арасында белсенді таралуы себебінен. Сол себепті ЖІИ өзектілігі шартты патогенді флорада пайда болуынан, оның этиологиялық рөлі - адам организмінде иммунды жүйенің және патогенді құрамының әсерінен, бактерия құрылымының өзгеруінде[18]. Жалпы ЖІИ бактериясының заманауи нозологиялық ерекшелігін, оның систематикалық және динамикалы, ақпаратық құрылымын және профилактикалық мақсатты әсерінің жоғарылауымен, эпидемияға қарсы іс шараларда зерттеудің патологияға қатынасын анықтау қажет[19].
Жедел ішек инфекциясының вирусты этиологиясының анықталу ерекшелігі
Қазіргі уақытта қоздырғышының басты этиологиялық рөлі әлемнің көптеген елдерінде, денсаулық сақтау басқармасында лабараториялық әдіспен 29 ЖІИ жағдайы анықталған, көбіне серологиялық және қоздырғыштың молекуларлы-генетикалық индикация әдісін қолдану, ЖІИ вирусын анықтау кезінде дәлелденген. Барлық ЖІИ 50-80% вирустар қоздырады. Жыл сайын әлемде ЖІИ вирусы балалар өмірінің 500 мыңнан астамын қамтиды[20]. Ресейде жаз мезгілдерінде балаларда аурушаңдық 18-24%-дан күз-қыс-көктем аралығына дейін 70-78% ЖІИ құрайды. Қазіргі таңда вирусты ЖІИ кем дегенде 8 басқа тұқымдастықпен бірлеседі: Reoviridae (Rotavirus), Caliciviridae (Norovirus, Sapovirus), Adenoviridae (Mastadenovirus), Astroviridae (Astrovirus), Picornaviridae (Enterovirus, Parechovirus, Kobuvirus), Сoronaviridae (Coronavirus, Torovirus), Parvoviridae (Bocavirus), Picobirnaviridae (Picobirnavirus)[82]. Көптеген шетелдік және отандық зерттеулердің ақпараты бойынша нозоформалы ЖІИ вирусының этиологиясы, ротавирусты және норавирусты инфекцияның 2 генотипінен бастапқы орын алады[21].
Ерте жастағы балаларда ротавирусты инфекцияның жалпы көлемі барлық ЖІИ аурушаңдығы жағдайының 60-75% құрайды. Соңғы 15 жылда әлем бойынша ротавирусты инфекция екі есеге көбейгені белгілі. Қазіргі таңда жылына әлемде ротавирусты энтерит жағдайы 110 млн аса, 600 мың жағдайдың 80% Азия және Африка мемлекеттерінде тіркелген[83]. Жоғарғы контагезды қоршаған ортада тұрақты қоздырушы 30 ротавирусты ЖІИ жағдайы тіркелген. Бұл инфекциямен ересек адамдар ауруы мүмкін, бірақ көбінесе табиғи тамақтанатын жаңа туылған сәбилер ауырады. Тәжірибиеде әрбір 5 жастағы балаларға ротавирусты гастроэнтерит кезінде көмек көрсетіледі[22].
Ротавирусты инфекция жіңішке ішекте пайда болғанда ішек инвагинациясы дамиды және жүрек, бауыр, ОЖЖ зақымдайды, сонымен қатар ротавирусты инфекциядан көз жұмған балалардың 32 бөлігінің миокард тканінде, ұйқы безінде, талақта, бүйрек және бүйрек үсті безінде инфекция бар екені анықталған[23].
Ауыз суының жедел ішек инфекциясының эпидемиологиясында алатын орны
Адам денсаулығына және халықтың өмір белсенділігіне әсер ететін маңызды факторлардың бірі - су. ЮНЕСКО мәліметі бойынша адам ауруының 80%-ы суға байланысты. Қазіргі кезде жер шарының 17% (1млрд-тан астам)халқы қауіпсіз су көзіне қол жеткізе алмай отыр. Әлемнің барлық елдерінде сапалы және қауіпсіз су қоры жетіспейді. Қазіргі жағдайда жұқпалы аурулардың су жолдарымен берілу ықтималдығы едәуір кеңеюде және елеулі эпидемиологиялық мәселе болып табылады[24]. Бұл халықты сумен қамтамасыз ету мәселесіне байланысты. Инфекциялық аурулардың су жолдары арқылы таралуы бірнеше шарттардың бірігуі нәтижесіне болады. Бірінші шарт- фекальдық ластану: су тасқыны, үй-жайды тазарту кезінде. Екінші шарт- ауру қоздырғыштары, әсіресе вирустық ішектік инфекция ұзақ уақыт бойы суда өміршең жағдайда сақталады. Үшінші шарт-су ішкенде және тамақ дайындағанда ластанған судың адам организміне енуіне мүмкіндік пайда болғанда. Осылайша халықты сумен қамтамасыз етуді ұйымдастырудағы кемшіліктері, қазіргі уақытта 500 млн-ға дейін адам жедел ішек инфекциясына шалдығуы судың сапасына байланысты[84]. Тек ғана Еуропа өзінде жыл сайын ластанған судан 2 млрд диареяға шалдығады, оның 2 млн-ға жуығы 5 жасқа дейінгі балаларда кездеседі[25]. Қазіргі кезде ішек инфекциясының дамуына судың рөлі халықтың денсаулығына теріс әсер ететін физикалық және химиялық заттармен ауыз судың жергілікті созылмалы антропогендік ластану жағдайы арта түсуде. Бүгінгі күнде Ресейде іс жүзінде барлық әкімшілік аймақтарда су объектілері техногендік ластануға ұшыраған, атап айтқанда өнеркәсіптік және шаруашылық, тұрмыстық сарқымды су[26- 85]. Қазіргі уақытта ауыз судың антропогендік ластануының жедел ішек инфекцияларының патогендерінің биологиясына, патогендік қасиеттерін жоғарылату бағытында антропогендік жағымсыз әсері жоқ. Су көздерінің антропогендік ластану нәтижесінде микробтық биоценозда сандық сапалық өзгерістер потенциалды патогенді және патогенді микробтардың биологиялық қасиеттерінің өзгерісі және нәтижесіне әртүрлі этиологиялық агенттердің инфекциялық аурулары жедел ішек инфекциясының ауруының өсу антропогендік ауыз суының ластануында, қоздырғыштардың патогендік қасиеттерінің өзгерісінен басқа адам организмінің резистенттілігі төмендейді. Ауыз судың химиялық құрамы халық денсаулығына әсерін қазіргі уақытта әдістемелік бағалау арқылы анықтауға болады. Бүгінде халықты сапалы қауіпсіз ауыз сумен қамтамасыз ету Ресейдің көптеген өңірлері үшін гигиеналық мәселе болып табылады[27].
1.2. Әлемнің түрлі аймақтарында ротавирус инфекциясының таралуы және негізгі көріністері
Ресей Федерациясында және әлемнің кейбір елдерінде ротавирус инфекциясының таралу ерекшеліктері туралы мәліметтер келтірілген. Аурулардың коэффициенті объективті факторларға да (тұрғындардың тығыздығы мен халықтың тығыздығы, трансмиссия жолдарының белсенділігі) және субъективті (анықталу деңгейлері) факторларға тәуелді екендігі көрсетілген. 3 жасқа толмаған балалар ротавирустық инфекцияға аса сезімтал екендігі анықталды[28]. Үлкен қалалардағы эпидемиялық процестің қарқындылығы басқа елді мекендерге қарағанда жоғары. Ротавирустың айналмалы штаммдарының айтарлықтай аймақтық және маусымдық өзгергіштігі бар.
Ротавирус инфекциясының проблемасы әлемнің барлық елдеріне қатысты. Ротавирустық гастроэнтерит - бұл ыстық елдерде де, суық климатқа ұшыраған елдерде де кездесетін маусымдықты анықтайтын барлық жерде кездесетін инфекция. 1,5 жастан 3 жасқа дейінгі балалар ауруға шалдығу қаупіне ұшырайды, олардың тұрғылықты жеріне байланысты айырмашылықтары бар. Ресейде ротавирустық инфекцияны анықтау жеткіліксіз және үлкен қалаларда эпидемиялық процестің қарқындылығы аз саны мен тығыздығы бар елді мекендерге қарағанда әлдеқайда жоғары. Бірқатар аймақтардағы ауру-сырқаудың ұлғаюы қауіп факторларын белсендіруге емес, анықталу деңгейінің артуына байланысты болуы керек. Әлемдегі ротавирус гастроэнтеритінің барлығы 5 ротавирустың генотиптеріне байланысты[29]. Біздің елімізде басым генотиптерде айтарлықтай маусымдық және аймақтық өзгерістер бар. Ресейде ротавирус вакцинасын тіркеу инфекцияны алдын-алу жүйесінде кеңінен қолдануға және Ұлттық Емдеу күнтізбесіне енгізу мүмкіндігін талқылауға мүмкіндік береді. Біздің еліміздің кейбір аумақтары аймақтық вакциналау күнтізбелеріне вакцинация енгізу туралы шешім қабылдады[30].
Ресейде жыл сайын сумен берілетін ЖІИ-мен 25-50 жағдай тіркеледі. Мысалы, 2016 жылы Ростовской, Сахалинской және Свердловской және т.б облыстарда су арқылы берілетін дизентерияның үлкен өршуінен 90-100 адам зардап шеккен. Якутияның 30% халқы санитарлық-гигиеналық талаптарға сәйкес келмейтін орталықтандырылмаған су көзін пайдаланады. Ол жоғары микробтық ластанумен ғана емес, сондай-ақ қанағаттанарлықсыз химиялық құрамымен (фтордың, бромның, ауыр металдардың концентрациясының жоғарылауы) сипатталады[31].
Саха Республикасында (Якутия ) тек 75,8% халық қауіпсіздік талаптарға сәйкес келетін ауыз суымен қамтамасыз етілген. Қалған 24,2% тұрғын сапасыз ауыз суды қолдануға мәжбүр. Соңғы жылы зерттелген зерттеулер ауыз судың 12% алынған сынамасында санитарлық-микробиологиялық көрсеткіштер бойынша гигиеналық талаптарға сәйкес келмейді. Бұл халықтың денсаулығына кері әсерін тигізеді. ДДҰ көрсеткіштері бойынша 80% ауру сумен беріледі. Су арқылы берілетін жедел ішек инфекцияларының жиі таралу қаупін тудыратын негізгі инфекциялық аурулардың жетекші агенттері болып вирусты және бактериялық табиғаттың контаминантты болып табылады[86].
Оңтүстік-Батыс Қытайда жедел ішек инфекцияларының этиологиясы
Жедел диарея бүкіл әлемде денсаулық сақтау ұйымының ең басты мәселесі болып табылады. Әсіресе Қытайда жедел диареяның көптеген жұмыстары 5 жасқа дейінгі балаларға жүргізілген және оның кейбір зерттеулері жедел диареяның қоздырғышын анықтауға бағытталған. 271 диарея жағдайында және 5 жыл ішінде 4 ауруханадан 2014ж маусымынан 2015ж шілдеге дейін 149 дені сау адамдардан жиналды. Нәжістің әрбір үлесі 5 ішек патогені , оған қоса 5 вирусты (ротавирус группы А, ротавирусы, Norovirus , NoV; Sapovirus , SAV; астровирусы , аденовирус), 7 бактерияны(ішек таяқшалары, DEC; Salmonella, NTS; Shigella SPP .; холерный вибрион, Vibrioparahaemolyticus ; Aeromonas SPP .; и Plesiomonas . SPP), 3 қарапайым қоздырғышты( Cryptosporidium SPP., Г. Blastocystis Hominis, Б. Hominis ) анықтау үшін жүргізілді. Стандартты микробиологиялық және молекулалық тәсілдер осы патогендерді анықтау үшін жүргізілген.
Оңтүстік-батыс Қытайда 5 жасқа дейінгі диареялық аурулардың этиологиясының зерттелген бақылаулары жүргізілді. Асқазан-ішек аурулары әсіресе орта және төменгі жалақы алатын адамдарға әліде қоғамдық денсаулық сақтауда негізгі мәселе болып табылады.
Госпитализация мен медициналық көмекке жүгінудің негізгі себебі бұрынғыдай диарея болып табылады [32]. Сонымен қатар, барлық жас топтарында диарея 1.400.000 миллион өлім, ал 5 жасқа дейінгі балалар 700 000 қайтыс болған. Негізгі ішек патогенді микроорганизмдердің бактериялары кең ауқымды қамтиды (сальмонеллез Іш сүзегі, NC; мысалы, diarrheagenic E. таяқшасы shigella), вирус(мысалы, ротавирус; norovirus; Sapovirus, Sav; astrovirus, аденовирусы, жарнама ретінде; энтеровирустық) және ішек паразиттер (мысалы, Giardia;. КХР Cryptosporidium, Giardia lamblia, дизентерия амеба және Blastocystishominis, Б. hominis) [33].
Алайда, инфекция нашар тағам гигиенасынан, санитарлық ағарту жұмысының төмендеуінен және ластанған судан (тиісінше 35; 20,1 және 13%,) осы елді мекендерде диарея жағдайлары таралған. Бірлескен инфекция, сонымен қатар, сау адамдарда жиі кездеседі (тиісінше 8.0, 5.3, 0.8%)[34]. Жұқпалы диарея әлі күнге дейін Қытайдағы маңызды денсаулық сақтау проблемаларының бірі болып табылады. Алайда, көптеген медициналық мекемелерде клиникалық микробиология зертханаларының болмауы және анықтау мүмкіндігі гастроэнтерит қоздырғыштарын анықтауды қиындатады[35].
Угандадағы жедел ішек инфекциялардың таралуы мен факторлары
Жаһандық эпидемиологиялық қадағалау желілерінде ротавирустық диареяның таралуы және ауруханаға жататын зерттеулер ауқымы 6% -дан 56% -ға дейін жетеді[36]. Ротавирустық диареяның дамыған және дамушы елдер арасында таралуы ұқсастығына қарамастан, ротавирустық диареямен байланысты факторлардың өзгеруі байқалды. Сахарадан оңтүстік Африкадағы ротавирустық диареямен байланысты факторларға мыналар жатады: құрғақ мезгіл және тамақтану жағдайы, 2 жасқа дейінгі балаларда жиі кездеседі[37].
Кейбір зерттеулерде тамақтану жағдайының ротавирустық диарея қаупіне әсері туралы қайшылықты нәтижелер анықталды[38]. Басқа зерттеулер үйден тыс диареямен, нашар тамақтану гигиенасымен, дегидратация, білім деңгейімен, бөтелкемен азықтандыру, төмен салмақ, анасының шылым шегуі кезінде ротавирустық диареяның қаупі жоғары болады[39].
ДДҰ нәрестелерге арналған ротавирустық вакцинаны барлық ұлттық иммундау бағдарламаларына енгізуді ұсынады[40].
Бұл зерттеу елдің орталық аймағында орналасқан Уганда қаласы Мулаго педиатриялық жедел жәрдем бөлімінде, Ұлттық бағыттау және жаттығу ауруханасында жүргізілді. Күнделікті 30-дан 80 адамға дейін қабылданады, олардың 10% -ы жедел диареяға ұшырайды. Мулаго госпитальі қоршаған орта тұрғындары үшін алғашқы медициналық мекеме ретінде қызмет етеді. Аурухана негізінен Кампала ауданының қала маңындағы және ауылдық тұрғындарына қызмет көрсетеді.
Угандадағы Мулаго ауруханасында бес жасқа дейінгі балалар арасында ротавирустық инфекцияның ауыртпалығы жоғары. Ротавирустық диареяның факторларына емшек сүтінің және анасының жоғары білім деңгейі(орташа және жоғары) болды[41].
1.3. Дамыған және дамушы елдерде асқазан-ішек жолдары патогендерінің таралуы
Бұл зерттеудің маңыздылығы осы аурулардың жаһандық ауыртпалығын және қоғамдық денсаулықты сақтау басымдықтары мен зерттеулерінің дамуын жақсы түсінуге негіз болып табылады. Адамдардың дамыған және дамып келе жатқан жағдайларында әртүрлі дәрежедегі патогендердің әсерінен зардап шеккенін түсіну және шекараларды бөлісуді және оларды бақылауды үйретуді талап етеді[47,48]. Ротавирустың таралуы екі жағдайда да ротавирустық вакциналарға қол жеткізуді жақсарту қажеттігін көрсетеді. Жаһандық қоғамдық денсаулық сақтау қоғамы ротавирустық вакциналардың қолжетімді бағамен қолжетімділігін қамтамасыз ету жөніндегі күш-жігерді әлемдегі ең кедей адамдарға, аурулар мен өлім-жітімнің ауыртпалығы жоғары болатын жерде қолдауға тиіс[49,50].
Асқазан-ішек аурулары әлемдегі жұқпалы аурулардан болатын аурудың ауыртпалығын айтарлықтай арттырады. Диарея - бес жасқа дейінгі балалардағы алдын-алуға болатын аурулардың екінші себебі болып табылады[51].
Асқазан-ішек аурулары мен жеткіліксіз санитария сияқты факторларға қарамастан, қауіпсіз ауыз суға қол жетімділік және ресурсқа бай және аз тәуекел факторлары дамыған елдерде асқазан-ішек жолдарының ауруларынан зардап шегеді[52]. Бірнеше зерттеулерде патогендер, олармен байланысты тәуекел факторлары, сондай-ақ аурулардың шығындары мен ауыртпалығы туралы айтылды. Дегенмен, әлемнің әртүрлі өңірлерінде популяцияларға әсер ететін патогендердің таралуын бағалайтын бірнеше зерттеулер бар.
Дамушы елдердегі елдер көбінесе санитария мен кедейлікке байланысты тәуекел факторларымен жиі кездеседі, бұл олардың популяциясын диарея ауруларына бейімдейді. Дегенмен, дамыған елдердегі жағдай жиі кездесетін және маусымдылыққа, саяхатқа және азық-түлік өнімдеріне көбірек байланысты.
Жұқпалы асқазан-ішек аурулары әртүрлі бағыттар бойынша, соның ішінде ластанған тағам немесе ауыз су арқылы, фекальді-оральді тәсіл арқылы беріледі[53]. Асқазан-ішек ауруларының елеулі үлесі, шамамен 36% -ы тағам арқылы беруімен байланысты[54]. Азық-түлік өнімдерімен байланысты барлық аурулардың арасында 30% бактериялар, 3% паразиттер және 67% вирустармен байланысты.
АҚШ-та, мысалы, нитифоидты Salmonella spp. (35%), norovirus (26%), Campylobacter spp. (15%) және Токсоплазма гондии (8%) сияқты осы вирустардың әсерінен 2014-2018 жылдары ауруханаға жатқызудың негізгі себептері болды[55]. Salmonella, Listeria, Toxoplasma және norovirus вирустары жыл сайын тамақ арқылы жұғатын ауруларының белгілі себептеріне байланысты өлімнің 75% -дан астамына жауапты.
Австралияда барлық гастроэнтериттің шамамен 32% -ы азық-түлік болып табылады, ал Campylobacter, трифоид емес сальмонеллалар, патогенді E. coli және noroviruses белгілі патогендерден тамақ арқылы жұғатын ауруларының 80% -дан астамына жауапты. Бұл зерттеуде, бүкіл дүние жүзіндегі ересектер мен балаларда асқазан-ішек жолдары арқылы берілетін аурулардың таралуы зерттеледі. Орта және бастапқы деңгейдегі мекемелерде диарея ауруларына медициналық көмекке жүгінетін адамдарда патогендер үнемі кездеседі деп тұжырымдайды. Бүкіл әлемде диарея ауруларының алдын-алу және бақылау үшін экономикалық зерттеулерді жалғастыру және зерттеулерді жалғастыру және ротавирустық вакциналарға тең қол жеткізуді қамтамасыз ету үшін жаһандық қолдау қажет[56].
Ганадағы балалардың асқазан-ішек және диарея жұқпалы аурулары: амбулаториялық жағдайды зерттеу
Диарея ауруы бүкіл әлемде балалар өлімінің екінші себебі. 2016 жылы диарея 5 жасқа толмаған балалардың 0,8 миллион өліміне жауап берді, осы жастағы барлық өлімнің 10,5% -ын құрайды[42]. Өлім мен аурудың үлгісі географиялық аймаққа қарай өзгеріп отырады, ал Африкадағы және Оңтүстік-Шығыс Азиядағы Бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) аймағында кездесетін балалық шақтағы диареядан болған барлық өлімнің 78%-ын құрайды[43].
Диарея этиологиясы көбінесе дамушы елдерде, оның ішінде Сахараның оңтүстігіне қарай Африкада түсініксіз. Ішкі аурулардағы жұқпалы агенттердің таралуын және әсерін білу эмпирикалық емдеу және алдын-алу бағдарламаларын әзірлеу үшін өте маңызды болып табылады. Алайда, асқазан-ішек инфекцияларының эпидемиологиясы бойынша көптеген зерттеулер тек қана диареямен ауыратын науқастармен шектеледі, бұл инфекциялардың симптомсыз түрде немесе бір-біріне әсер етуі мүмкін екендігіне назар аудармайды. Бұл жекелеген жұқпалы агенттер эндемикалық болып табылатын аудандарда ерекше маңызды болуы мүмкін, бұл ішінара иммунитетті немесе төзімділікті дамытудан кейін жалғасатын инфекциялардың жоғары ықтималдығына алып келуі мүмкін. Осылайша, тиісті бақылау тобы инфекциялық агенттердің патогенділігін анықтау үшін маңызды[44].
Ауылдық Ганадағы осы ауруханадағы жағдайды бақылауды зерттеу диареямен немесе диареямен ауыратын балалардағы асқазан-ішек инфекцияларын талдауға арналған. Осы зерттеудің мақсаттары: диареямен байланысты қоздырғышты анықтау; олардың патогенділігін және диарея ауыртпалығын сипаттау; бірлескен инфекциялардың жиілігін және интерактивті әсерлерін талдау.
Деректер Агого префектуралық госпиталында, аудандық ауруханада, шамамен 250 науқаспен, Ганадағы Асанте қаласындағы солтүстік муниципалитетінде жиналды. Басқа мекемелердің арасында балалардың амбулаториялық-емханалық бөлімі (АЕБ) және балалар бөлімшесі бар. Асанте қаласының Солтүстік қалалық округі шамамен 1160 шаршы шақырым жерде орналасқан шамамен 142,4 мың тұрғыны бар. Облыс тропикалық климатқа ие және көбінесе қосалқы жаңбырлы ормандар мен егістік жерлермен қамтылады [45].
Сахарадан оңтүстік Африканың ауылдық жерлеріндегі балалардағы диарея аурулары негізінен ротавирустық инфекциялармен, Shigella spp.EIEC және norovirus байланысты. Ұсынылған нәтижелер асқазан-ішек инфекцияларын емдейтін дәрігерлер үшін, сондай-ақ диарея ауруларымен күрес жөніндегі бағдарламаларды әзірлеуші денсаулық сақтау саласының мамандары үшін ақпараттандыру болып табылады[46].
1.4. Орынбор облысындағы жедел ішек инфекцияларымен эпидемиологиялық жағдайы
Балалардағы жедел ішек инфекциялары (ЖІИ) инфекциялық патология құрылымында көшбасшылық орынға ие және жалпы денсаулық сақтау мен педиатрияның өзекті мәселесі.
Соңғы жылдары ішек инфекцияларының құрылымы айтарлықтай өзгерді: бактериалды диарея санын азайту үрдісі байқалды, вирустық диарея жетекші орынды иеленеді[57-59]. Ішек инфекцияларын диагностикалауды жақсарту және патогендердің дифференциациясы жақсарған кезде, ротавирус инфекциясы анықталды, ол ерте жастағы балалардың ауыр формалары мен өлімінің негізгі себептерінің бірі болып қалады[60-61]. Ерте жастағы балалардың жоғары жиілігі бұл инфекцияға ерекше назар аударуды талап етеді.
Зерттеудің мақсаты Орынбор облысының балалары арасында жедел ішек инфекцияларының эпидемиологиялық жағдайын талдау және клиникалық және эпидемиологиялық ерекшеліктерді айқындау болды[62]. 2008-2012 жылдар аралығында Орынбор қаласындағы инфекциялық ауруханаға емделген науқастардың клиникалық зерттеулерінің жылдық есептері мен нәтижелері бойынша балалардағы ішек инфекцияларының жалпы құрылымында балалардың үлесі, балалардағы ішек инфекцияларының этиологиялық құрылымы мен жас ерекшеліктері талданды. Оқу кезеңінде жедел ішек инфекциясын диагнозымен жұқпалы ауруханаға жатқызылды: 2016-3166 жылы (2061 бала), 2017-2769 жылы (1853 бала), 2018 жылы - 3 346 (1957 бала), 2019 жылы - 3051 (1912) балалар), 2020 жылы - 3662 (2399 бала). Пациенттер ауруханаға кіргенде кешенді тексеру жүргізілді, оның ішінде: серологиялық, бактериологиялық және клиникалық диагностикалық әдістер. Зерттеулердің нәтижелері, сондай-ақ сандық көрсеткіштер статистикалық әдіспен өңделді. Соңғы жылдары Орынбор облысында жедел ішек инфекциялардың таралуы жоғары деңгейде қалып отыр. 2020 жылы өңірде жедел ішек инфекцияларының он мыңнан астамы тіркелген, Орынборда жұқпалы ауруханаға 3662 науқас жатқызу қажет болған, бұл 36,6% құрайды.
2020 жылы 17 жасқа дейінгі балалар арасында орнатылған этиологияның ЖІИ-ның жиілігі 44% -ға (2008 жылы 100 мың адамға шаққанда 297,7-ден салыстырғанда 100 мың адамға 428,0) өсті және жалпы ресейлік көрсеткіштерден едәуір асты.
Балалардағы жедел ішек инфекцияларының құрылымында жұқпалы аурулар ауруханасына әртүрлі жылдардағы ауруханаға жатқызу бойынша 2016 жылы 65,1%, 2017 жылы - 66,9%, 2018 жылы - 58,5% 62,7%, 2019 жылы - 65,5%. 2019 жылы ЖІИ-ның ең жоғары деңгейі 1жасқа дейін және 1-2 жасқа дейінгі санаттарында белгіленеді. Жедел ішек инфекциясымен ауруханаға түскен науқастардың жыл сайынғы серпінін талдау ішек инфекцияларының этиологиялық түсіндірілуінің өте төмен пайызын анықтады және Роспотребнадзор бөліміне сәйкес белгісіз этиологияның ішек инфекцияларының жоғары үлесі (69,7%) 2 жасқа толмаған балалар тобында тіркелді. Мысалы, ЖІИ құрылымында тіркелмеген жағдайлар 2017 жылы -73,4%, 2019 жылы - 65,5% болды. Мұндай жоғары қарқын тек зертханалық диагностикадағы кемшіліктермен ғана емес, сондай-ақ жаңа, этиологиялық маңызды ЖІИ патогендерінің пайда болуымен түсіндіріледі.
Орынбор облысындағы басқа бактериялық ішек инфекцияларының (дизентерия, сальмонеллез, эшерерихоз және т.б.) эпидемиологиялық жағдайы өте тұрақты. Роспотребнадзор басқармасының мәліметіне сәйкес, 17 жасқа дейінгі жас тобында сальмонеллезбен сырқаттанушылық деңгейі 1,2 есе, ал 2 жасқа дейінгі балалар тобында 2,1 есе азайды. Біздің зерттеуіміз бойынша, жұқпалы ауруханаға сальмонеллезбен ауруханаға жатқызылған науқастардың үлесі түрлі жылдардағы ішек инфекцияларының жалпы құрылымында 1,1% -4,3% құрайды. Жыл сайын пациенттер ауруханаға түсті, ауру тарихында салаттар, кондитерлік өнімдер, тауық және жұмыртқа өнімдері, бір жастан бес жасқа дейінгі балалар мен ересектердің зардап шегетінін көрсетті, қоздырғыштары Salm.enteritidis (92%) [63]. Аурудың клиникалық көрінісінде ішек формалары басым болды, ауырлық дәрежесі токсикоздың көріністері мен әр түрлі дәрежедегі сусыздану туындады. Зерттеу кезеңіндегі дизентерия бойынша эпидемиологиялық жағдай да салыстырмалы түрде қауіпсіз: 17 жасқа дейінгі балалар тобында дизентериямен ауыратын (Роспотребнадзор кеңсесінің деректері бойынша) 1,8 есе, ал 2 жасқа дейінгі балалар тобында 13,5 есе төмендеді. Біздің зерттеуіміз бойынша, әр түрлі жылдары ішек инфекцияларының жалпы құрылымында дизентериямен жұқпалы ауруханаға жатқызылған науқастардың үлесі 0,53% -2% құрайды. Осылайша, Орынбор облысының балалары арасында жедел ішек инфекциялардың таралуы үнемі жоғары және өсу үрдісіне ие[64].
Балалардағы БШАЫЕ бағдарламасын жүзеге асыру тәжірибесі
Мемлекеттімізде жыл сайын тыныс алу және диареялық аурулардан 1 жасқа дейін балалардың шамамен 50% -ы қайтыс болады.
Жедел диарея бүкіл әлем бойынша жұқпалы аурулар арасында жетекші орындардың бірін иеленуді жалғастыруда және жедел респираторлы аурулардан кейінгі екінші орын алады. Балалардағы жедел ішек инфекцияларының (ЖІИ) жиілігі ересектерге қарағанда 2,5-3 есе жоғары, ерте жастағы балалардың жартысына жуығы тіркеледі.
ДДҰ-ның деректері бойынша, әрбір балада жыл сайын ЖІИ-ның 2-4 жағдайы бар. Жедел ішек инфекциялары тек жоғары көрсеткіштермен ғана емес, сондай-ақ жоғары өлім-жітіммен сипатталады. ЖІИ аурулары қайтыс болған балалардың 50% -дан астамын құрайды. Балалар өлімінің құрылымында ЖІИ алғашқы орындардың бірі. 70% жағдайында жіті ішек инфекцияларынан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Нұр-Сұлтан қаласы әкімдігінің
Жоғары медициналық колледжі ШЖҚ МКК
Мамандығы: 09130100 Мейіргер ісі
Біліктілігі:5АВ09130101 Мейіргер ісінің қолданбалы бакалавры
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Балалар арасындағы жедел ішек инфекцияларының алдын алудағы мейіргердің рөлі
Орындаған: Мухамбетова Айхан Рахановна
Т.А.Ж. қолы
Ғылыми жетекші: Аренова Манаргуль Бейсембаевна
Т.А.Ж. қолы
Нұр-Сұлтан қ, 2022 жыл
МАЗМҰНЫ
Қысқартылған сөздер ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Балалардағы жедел ішек инфекцияларының әлемдегі динамикасы ... ... ... ...4
1-ТАРАУ. БАЛАЛАРДАҒЫ ЖЕДЕЛ ІШЕК ИНФЕКЦИЯСЫНЫҢ ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ТАРАЛУЫ.
Қазіргі жағдайда жедел ішек инфекцияларының эпидемиологиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
Әлемнің түрлі аймақтарында ротавирус инфекциясының таралуы және негізгі көріністері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
Дамыған және дамушы елдерде асқазан-ішек жолдары патогендерінің таралуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
Орынбор облысындағы жедел ішек инфекцияларымен эпидемиологиялық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 18
Балалардағы БШАЫЕ бағдарламасын жүзеге асыру тәжірибесі ... .20
Балалардағы жедел ішек инфекциясының жиі асқыну түрлері ... ... . 22
Жедел ішек инфекциясының алдын алу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
2-ТАРАУ. ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛЫ МЕН ӘДІСІ
2.1. Зерттеу материалы мен әдістері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 25 2.2. Зерттеу нәтижесі және оны талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .34
ПРАКТИКАЛЫҚ ҰСЫНЫСТАР
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕРДІҢ ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
Қысқартылған сөздер
ЖІИ- Жедел ішек инфекциясы
ДДҰ - Дүниежүзідлік денсаулық сақтау ұйымы
ЕО- Еуропа одағы
АҚШ- Америка Құрама Штаттары
РФ- Ресей Федерациясы
ҚР - Қазақстан Республикасы
АЕБ- Амбулаторлық-емханалық бөлім
АСБ- Ауызбен суландыру бекеті
БШАЫЕ- Балалық шақ ауруларды ықпалдастыра емдеу
ОЖЖ- Орталық жүйке жүйесі
ССТ - Салмонеллезаның сирек топтары
Тіркес сөздер: Жедел ішек инфекциясы, ерте жастағы балалар, қауіп факторлар, аурушаңдық, аурушаңдықтың таралуы, аурушаңдық динамикасы, диарея, қоздырғыштар, бактерия, вирус.
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Жедел ішек инфекциясы жүз жылға созылса да, әлемде аурулардың алдыңғы қатарында және 5 жастағы балалардың өліміне алып келетін ең басты себебі болып табылады. Дүние жүзінде күн сайын 4000 бала қайтыс болады, оның 80%-ы 2 жасқа толмаған. Ең маңыздысы осы ауру дамушы елдерге келіп, сырқаттанушылық деңгейін жоғары көтерді[1]. ДДҰ бойынша әлемде жедел ішек инфекциясынан және асқынуынан әр минут сайын 10 бала қайтыс болады, жыл сайын 1,5-1,7 млрд жедел ішек инфекция аурулары тіркеледі және жыл сайын 5 миллион бала қайтыс болады. Ішек инфекцияларының ең жоғары қаупі ерте жастағы балаларда, әсіресе нәрестелерде кездеседі.
Еуропа елдерінде ерте жастағы балаларда жедел ішек инфекциясы жылына 0,5-1,9 көрініс береді, экономикалық жағдайы төмен елдерде жедел ішек инфекциясының көрінісі 2,9 жағдайға дейін өседі. Балалар арасында жыл сайын жедел ішек инфекциясының көрінісі 4,5 жағдай кездеседі[2]. Әлемде жыл сайын жедел диареяның себебінен 5 жастағы балалар өлімінің 760 000 жағдайы кездеседі[3]. Статистикаға сүйенетін болсақ, Украинада жыл сайын 50-60 мың жағдай жедел диареямен балалар тіркелсе, 20-30 балаларда жедел өтеді. Балалар жасындағы инфекциялық аурулардың ішіндегі кең таралғаны жедел ішек инфекциясы, таралымы бойынша (жедел тыныс инфекциясынан кейін) 2 орынды алады. Балалардың шамамен 60-70%-ын құраса, ал қалған тобын әр түрлі жастағы ересектер тіркеледі. ДДҰ анықтамасына келетін болсақ, дамушы елдердегі 5 жасқа дейінгі балаларда 1миллиард диарея көрінісі болатыны анықталған(орта шамамен жылына 1 балаға 3-4 диарея көрінісі береді). Диареяның әсерінен жыл сайын 3 миллион бала өлген(соның ішінен 80% 2 жастағы балалар). Әлемде балалар өлімінен жедел ішек инфекциясы 3 орын алады, 15% құрайды.
Бүкіл әлемде жыл сайын 5 жасқа дейінгі балаларда 3-5 бала жедел гастроэнтерит кездеседі және 2 миллионға жуығы қайтыс болады. АҚШ-та гастроэнтерит шамамен 10% (220 000) ауруханаға жатқызу, 1,5 млн-ға жуық амбулаториялық бару және 5 жасқа дейінгі балалар арасында шамамен 1 млрд фунт стерлинг (0,5 млрд фунт стерлинг) 0,8 млрд. Еуро)[4]. Австралиядағы осындай жас тобында жыл сайын тек 30 млн мөлшеріндегі (12 млн. Еуро, 18 млн. Еуро, 23 млн. Теңге) ротавирус үшін жыл сайын шамамен 10 000 ауруханаға жатқызу, төтенше жағдайлар бөлімшелеріне 22 000 және жалпы тәжірибе бойынша 115 000 консультациялар жүргізіледі. Біріккен Корольдікте 5 жасқа дейінгі балалардағы 1000-ға жуық дәрігерлік консультациялардың 204-і гастроэнтеритке жатады, ал осы топтағы жыл сайынғы ауруханаға жатқызу деңгейі 1000 балаға жеті адам[5].
Инфекциялық аурулар барлық әлемде, сонымен қатар біздің елімізде де ең өзекті мәселе болып қалады. ДДҰ-ның анықтамасы бойынша осы аурудың маңызды себебі және 5 жастағы балалардың өліміне: жедел тыныс алу ауруы, пневмония, диарея, туберкулез алып келеді. Әр жыл сайын ҚР-да тыныс алу ауруынан және диареядан 5 жастағы балалардың 2 мыңы өледі. Алдыңғы жылдағыдай жедел ішек инфекциясы және тыныс алу ауруы әр жыл сайын республикамыздың 50%-ын балалар өліміне алып келген, соның ішінде 2,5 000 нәрестелерді құрайды[6]. Қазақстан Республикасы бойынша 2015жылдың ішінде Астанада 500-ден аса күрделі ішек инфекциясы тіркелді. Науқастардың басым көпшілігін 14 жасқа дейінгі жасөспірімдерді құрайды. Жедел ішек инфекциясы балалар жасындағы жұқпалы сырқаттар ішінде жетекші орындардың бірін алады, біздің еліміз бойынша бұлардың таралуы 100 000 тұрғынға шаққанда 728,0 науқастануды құрып, нәрестелер арасындағы өлім туғызушылықта алдынғы орындарда үнемі сақталып келеді. Мысалы, Семей қаласы Жұқпалы аурулар ауруханасы балалар бөлімшесінде ішек инфекциясымен 2015 және 2016 жылдарда ауырып түскен науқас балалардың сырқатнамаларын сараптауы бойынша этиологиясы анықталған науқастар саны 2016 жылы 244 (30%) құрайды, ал 2018 жылы 211 науқаста (21,9% - да) анықталған. 2019 жылы жедел ішек инфекциясымен сырқаттанушылар арасында жасына қарай 1 жасқа дейінгі нәрестелер 98 бала (40,2 %) 1 жастан 3 жасқа дейін108 (44,3 %), 3 жастан 7 жасқа дейін 20 (8,3 %), 7 жастан аса 18 бала (7,2%) құрайды. 2019 жылы этиологиясы анықталған ішек инфекциялары 8,1 % - ға көбейген. Жедел ішек инфекциясымен 1 жастан 3 жас аралығында сырқаттану көбірек- 44,3 % құрайды. 2019 жылы жедел ішек инфекциясымен сырқаттанушылықтың көп саны тамыз айына сай келді[7].
Зерттеу мақсаты: №84-мектеп Лицейі оқушылар ата-аналардың жедел ішек жұқпасы туралы ақпараттану деңгейің анықтау. Себебі аурудың өршуіне ата-аналардың ЖІИ туралы хабардар болмауы ықпал етеді.
Міндеттері:
Жедел ішек инфекциясы туралы еуропалық сайттарға кіру және әдебиеттер оқу;
Қалалық емханадағы Жұқпалы аурулар және Ауызбен суландыру бөліміндегі 2015-2017 жылдардағы есеп беру құжаттарын алу;
Қалалық емханадағы 2015-2017 жылдардағы балалардың (0-5 жас) жедел ішек инфекциясымен аурушаңдық деңгейін анықтау, салыстыру, талдау, баға беру;
Жедел ішек инфекцияларының таралуындағы жас ерекшеліктерін зерттеу және маусымдық кезеңділікті анықтау;
Балалардағы жедел ішек инфекциясы ауруларын азайту мақсатында профилактикалық ұсыныстар беру.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы
Балалар арасындағы(0-5 жас) жедел ішек инфекцияларының үш жылдық аурушаңдық көрсеткіштері алынды. Жедел ішек инфекцияларының таралуындағы жас ерекшеліктерін және маусымдық кезеңділігі анықталды. Балалар арасында жедел ішек инфекциялары жиі болғандықтан, алдын алу шаралары бойынша аймақтық мейірбикелердің жұмысын арттыру бойынша ұсыныстар әзірленді.
Дипломдық жұмыстың көлемі мен құрылымы
Зерттеу жұмысы 62 компьютерлік мәтін бетінен тұрады, 32 диаграммалар суреттелген. Дипломдық жұмыс кіріспе, әдебиеттерді шолу, зерттеу материалдары мен әдістері, зерттеудің нәтижелері, қорытынды, тұжырымдар, практикалық ұсыныстар, қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.
1-ТАРАУ. БАЛАЛАРДАҒЫ ЖЕДЕЛ ІШЕК ИНФЕКЦИЯСЫНЫҢ ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ТАРАЛУЫ.
Қазіргі жағдайда жедел ішек инфекцияларының эпидемиологиялық ерекшеліктері
Жедел ішек инфекциялары- патогендік энтеробактериялармен шақырылатын, токсикоздың және дегидратация (сусыздану, эксикоз ) белгілерімен дамитын асқазан-ішек жолдарының зақымдануымен сипатталатын жұқпалы аурулардың тобы[8].
Жедел ішек аурулары түрлі вирустар мен бактериялармен шақырылады. Балалардағы ішек инфекцияларының клиникалық көрінісі жалпы инфекциялық белгілермен сипатталады: безгек, әлсіздік, тамақтанудан бас тарту және асқазан-ішек жолдарының зақымдану белгілері (құсу, іш ауру, сұйық нәжіс).
Бактериялар мен вирустардың бала организміне енуінің бірнеше жолы бар:
1.Ауа тамшылы - зиянды микробтар дене клеткаларына ауыз және мұрын арқылы ауамен және сілекеймен шырыштық микроскопиялық тамшылырымен, сонымен қатар ауру адам түшкіргенде, сөйлегенде және жөтелгенде жұғады.
Ауа тамшы арқылы берілу - техникалық түрде байланыс арқылы беріледі,
кейбір жұқпалы ауа тамшы арқылы берілетін аурулар тікелей және жанама байланыстар арқылы да берілуі мүмкін. Алайда, жұқпалы қоздырғышты тасымалдайтын респираторлық тамшылар инфекцияны тікелей тыныс алу жолынан реципиенттің шырышты қабығына түседі, сондықтан адамдар бетін қорғау қажет.
Респираторлық тамшылар адам жөтелу, түшкіру немесе сөйлесу кезінде пайда болады. Зерттеулер көрсеткендей, мұрынның шырышты қабығы, конъюнктива және ауыз тыныс жолдарының вирустарына сезімтал келеді. Тамшыларды тасымалдаудың ең үлкен қашықтығы қазіргі кезде рұқсат етілмеген; тарихи тұрғыдан белгілі бір тәуекел аймағы науқастың айналасында кемінде 3 қадам қашықтықты құраған. Масканы кию инфекциялық тамшылардың берілуін болдырмау үшін тиімді болған. Кейбір тамшылар (SARS және желшешек) 6 қадам қашықтықта орналасқан адамдарға қол жеткізе алатындығы туралы кейбір дәлелдер бар.
Осы себептерге байланысты, жаңа немесе жоғары вируленттелген патогендердің дамуында науқастан 6-10 қадам жерде болғанда немесе науқастың бөлмесіне кірген кезде маска кию қажет[9].
2.Тұрмыстық қарым қатынас - вирустар және бактериялар адам организміне адамдардың бір бірімен қатынасы арқылы, жануарлармен немесе зақымдалған тұрмыстық заттардың беті (есік тұтқасы, жиһаз, ыдыс) арқылы жұғады.
Жұқпалы гастроэнтериттің таралуы 936 жылы негізінен солтүстік Калифорниядағы испан үй шаруашылығы арқылы зерттелген.
3 916 адам арасында 1099 адамда алғаш анықталған, екіншілік анықталған адамдардың жиілігі 8,8% құрады; ересектерге қарағанда балалар арасында 2-8 рет жоғары.
Жұқпалы диарея АҚШ денсаулық сақтау жүйесі мен жұмыс берушілер үшін маңызды мәселе болып табылады. Үйде асқазан-ішек жолдарының инфекциясының таралуы халықтың ауруының айтарлықтай бөлігімен түсіндіріледі. Бірнеше перспективалы зерттеулерді қоспағанда, үй шаруашылығындағы гастроэнтерит ауруларын берілуі, әдетте, жеке патогенділердің қауымдастығында пайда болған аурулар туралы хабарлайды. Қайталама ауру патогенге байланысты, берілу түріне және үй шаруашылығында өткізілетін уақыттың ұзақтығына байланысты 4% -20% құрады.
Қорытындылай келе, үй шаруашылығында жедел ішек инфекцияларының таралуы маңызды рөл атқарады[10].
3.Оральді-фекальді - адамдарға таза емес заттардан, жуылмаған көкөністерден немесе жуылмаған қолдан жұғады.
Жұғу жолдары мынадай:
Паразит тасымалдаушы микроорганизмдер табиғи қалдықтардың өнімін бөледі.
Санитарлық жұмыстың дұрыс жүрмеуіне байланысты экскременттер мен құсық массасы ауыз суға түсуі мүмкін, ал судан көкөністерге , жеміс жидектерге және басқа да сумен жуылатын заттарға берілуі.
Тағам арқылы патогенді флораның қоздырғышы ауыз арқылы организмге түсіп, асқазан-ішек инфекциясы туындайды.
Инфекцияның көзі нашар өңделмеген су ғана емес, инфекциялардың тікелей тасымалдаушысы - инфекция жұқтырған жануарлардың немесе адамның нәжісімен тамақтанатын жәндіктер болып табылады. Ауру адамның немесе жануарлардың нәжісімен қоректенетін шыбындар инфекцияның тікелей тасымалдаушысы болып табылады.Инфекциялық патология құрылымында, фекальді-оральді механизм арқылы берілетін инфекциялар ерекше маңызды орын алады. Соңғы жылдары біздің елімізде жедел ішек инфекцияларының таралу қарқындылығының артуы байқалады. 2016 жылдан бастап 2017 жылға дейін ішек инфекциясын 6 млн. астам адам жұқтырған, ал оның ішінде балалардың үлесі 60% құрайды[11].
201 жылдан 2017 жылға дейінгі кезеңде Саха (Якутия) халқының фекальді-оральді механизм арқылы берілетін ауруларға ретроспективті талдау жүргізілді. Деректерді статистикалық өңдеу параметрлік және параметрлік емес статистикалық критерийлерді қолдану арқылы жүргізілді[12].
4.Су арқылы - тағамдағы, құдықтағы судың гигиеналық дұрыс тазартылмауынан жұғады.
ДДҰ деректері бойынша әлемдегі барлық аурулардың 80% ауыз судың қанағаттанарлықсыз сапасына байланысты. Су арқылы берілетін инфекциялық аурулар өте көп, осының салдарынан аурулардың 50% -ы анықталынбаған күйінде қалып отыр.
Украинада сумен жабдықтаудың негізгі көзі болып табылатын су объектілерінің біртіндеп нашарлауы байқалады. Жұқпалы вирустық ішек инфекцияларының көбеюі байқалады[13].
5.Тағам арқылы - ішек инфекциясының таралу көзі дұрыс жуылмаған көкөністер мен жеміс жидектер, нашар термиялық өңделген ет немесе фарш, балық және сүт тағамдары, дұрыс сақталмаған шұжық өнімдері және т.б арқылы жұғады[14].
Қазіргі кезде жұқпалы аурулардың негізгі себебі зиянды тағамдар болып табылады.Теңіз жағалауы елдерінде бірнеше жыл қатарынан жедел ішек инфекциясы барлық аурулардың ішінен бірінші орынды алып тұр. Мұндай этиологиялық агенттердің арасында сальмонеллалар басым. Бір жылдары теңіз жағалауы елдерінде Salmonella thompson-мен шақырылған тағамдық сальмонелез өршіді. Плазмидтік анализ жүргізген кезде сәкестігі анықталынды. Алынған нәтижелерден шет елден инфекцияланған ет тағамдарының әкелінгені расталды.
Ішек инфекцияларының аурулары барлық жерлерде тіркеледі және тамақтанудың қазіргі кезеңінде олардың маңыздылығы бойынша алғашқы орындардың бірі. Жыл сайын 2015-2018 жылдары Приморск аумағында ішек инфекцияларының таралуы тіркелген және инфекциялық аурулардың барлық құрылымында бірінші орында (81,0-ден 100,0% -ке дейін). Азық-түліктің үлесі өте жоғары 29,4-57,6%-ды құрады. 2015-2018 жж. Осындай аурудың этиологиялық агенттері ретінде, Salmonella (21.1-42.1%), shigella Sonne (4.85-41.7%), Shigella Flexner (4.8-8.3%), шартты патогенді микрофлора (UPMF) , 3-70,0%). 2007 жылы азық-түлік тасымалдау жолымен Қиыр Шығыстағы қызылша безінің температурасы (DSL) және трихинеллеза (2008 жылы) пайда болды. Облыс тұрғындары арасында белгісіз патогенді азық-түлік белдеулері тіркелді және 6,3% -дан 7,1% -ға дейін болды. 2015 жылдан бастап, Приморье аймағында өткір дизентериямен ауырған кезде жалпы төмендеу аясында фонда шигелалардың пайда болу оқиғалары тіркелмеген. ДДҰ Еуропалық кеңсесінің мәліметі бойынша, азық-түлік сальмонеллезінің таралуы бірінші кезекте азық-түлікпен жұқтырғандар арасында. 2015-2018 жылдары тіркелген тамақ сальмонеллездің барлық ауруларының ішінде, Приморье аумағында 68,8% қоғамдық тамақтандыру және сауда кәсіпорындарында сатып алынған дайын тамақ өнімдерін және азық-түлік өнімдерін қолданумен байланысты болды, олар соңғы жылдары халықтың тамақтануындағы рөлі арта түсті. Салмонеллездің азық-түлік ауруына шалдығу факторлары негізінен тауық еті (30,3%), кілегей-кондитерлік өнімдер және басқа да аспаздық (суши, орама) өнімдерден дайындалған шикі жұмыртқаларға (24,2%)[15].
Бактериалды жедел ішек инфекциясы эпидемиологиялық ерекшелігінің анықталуы
Қазіргі таңда көп тіркелетін бактериалды ЖІИ қатарына сальмонеллез, шигеллез, эшерихиоз, кампилобактериоз, псевдотуберкулездер жатады. Бактериалды ЖІИ ең көп кездесетін қоздырушысы болып табылады[77]. Адамдар үшін салмонелла типінің кейбір түрлерінің эпидемиологиялық мәні бар: Salmonella typhimurium, Salmonella enteritidis, Salmonella panama, Salmonella infanti, олар адамдар арасында 85-91% жағдайда кездеседі. Олардың Salmonella Typhimurium және Salmonella enteritidis типтері барлық оқшауланған сальмонеллезамен ауырған адамдар арасында 75% және тағамдар арасында Salmonella enteritidis типі 30% жағдайда кездеседі[78]. Қазіргі таңда РФ-да салмонеззаның эпидемиялық жағдайына байланысты жылына аурушаңдық тенденциясы орта есеппен 0,8% өсуде[79-80]. Үй жануарлары (ірі қара және құстар) эпидемиологиялық тұрғыдан қарағанда салмонелла бактериясы тасымалдаушы ретінде қауіпті болып саналады. Өз кезегінде ветеринаолық-санитарлық сараптама ережелерін сақтамағаннан екінші рет салмонеллезаның адамдар арасында да дамуы мүмкін.
Бактериалды ЖІИ этиологиясының ішінен шигеллездар да басты орынды алады. Қазіргі таңда РФ шигеллез бактериясының массасы 2-3% аспайды. Көрсетілген дәлелдер шигеллездың эпидемиялық процесінің пайда болуына және себебінің анықталуына байланысты кең және ауқымды зерттеу жүргізіге қызығушылық артатынына сөзсіз[16].
ЖІИ бактериясының біріне эшерихиоз жатады. Ол бірінші кезекте аурушаңдықтың кенеттен пайда болған өсуін және динамикада аурушаңдықтың өсу тенденциясын сипаттайды. Эшерехиоз әр түрлі диарегенді штамп типтерді: Е коли энтеропатогенді (EPEC), диффузды- агрегативті (DAEC), энтероагрегативті (EAEC), энтеротоксигенді (ETEC), энтероинвазивті (EIEC) және энтерогеморрагияны (шигатоксигенді) (EHEC) қамтиды. Зақымдалған адамдар континенті арасында Е энтерогеморагиялық типі көп кездесетін және қауіпті екені эпидемиологиялық бақылау кезінде анықталған[17- 81].
ЖІИ бактериясы жаңа туылған және ерте жастағы балалар арасында көп кездесетін дамушы елдердің нозологиялық ақпаратында аурушаңдық деңгейі жоғары емес, бірақ ағымдағы аурудың ең көп кездесетін себебінің бірі болып капилобактериоздар жатады. Кампилобактериозды диареяға жол деп те атайды, оның өзектілігі әлем елдерінде туризм кезінде тұрғындар арасында белсенді таралуы себебінен. Сол себепті ЖІИ өзектілігі шартты патогенді флорада пайда болуынан, оның этиологиялық рөлі - адам организмінде иммунды жүйенің және патогенді құрамының әсерінен, бактерия құрылымының өзгеруінде[18]. Жалпы ЖІИ бактериясының заманауи нозологиялық ерекшелігін, оның систематикалық және динамикалы, ақпаратық құрылымын және профилактикалық мақсатты әсерінің жоғарылауымен, эпидемияға қарсы іс шараларда зерттеудің патологияға қатынасын анықтау қажет[19].
Жедел ішек инфекциясының вирусты этиологиясының анықталу ерекшелігі
Қазіргі уақытта қоздырғышының басты этиологиялық рөлі әлемнің көптеген елдерінде, денсаулық сақтау басқармасында лабараториялық әдіспен 29 ЖІИ жағдайы анықталған, көбіне серологиялық және қоздырғыштың молекуларлы-генетикалық индикация әдісін қолдану, ЖІИ вирусын анықтау кезінде дәлелденген. Барлық ЖІИ 50-80% вирустар қоздырады. Жыл сайын әлемде ЖІИ вирусы балалар өмірінің 500 мыңнан астамын қамтиды[20]. Ресейде жаз мезгілдерінде балаларда аурушаңдық 18-24%-дан күз-қыс-көктем аралығына дейін 70-78% ЖІИ құрайды. Қазіргі таңда вирусты ЖІИ кем дегенде 8 басқа тұқымдастықпен бірлеседі: Reoviridae (Rotavirus), Caliciviridae (Norovirus, Sapovirus), Adenoviridae (Mastadenovirus), Astroviridae (Astrovirus), Picornaviridae (Enterovirus, Parechovirus, Kobuvirus), Сoronaviridae (Coronavirus, Torovirus), Parvoviridae (Bocavirus), Picobirnaviridae (Picobirnavirus)[82]. Көптеген шетелдік және отандық зерттеулердің ақпараты бойынша нозоформалы ЖІИ вирусының этиологиясы, ротавирусты және норавирусты инфекцияның 2 генотипінен бастапқы орын алады[21].
Ерте жастағы балаларда ротавирусты инфекцияның жалпы көлемі барлық ЖІИ аурушаңдығы жағдайының 60-75% құрайды. Соңғы 15 жылда әлем бойынша ротавирусты инфекция екі есеге көбейгені белгілі. Қазіргі таңда жылына әлемде ротавирусты энтерит жағдайы 110 млн аса, 600 мың жағдайдың 80% Азия және Африка мемлекеттерінде тіркелген[83]. Жоғарғы контагезды қоршаған ортада тұрақты қоздырушы 30 ротавирусты ЖІИ жағдайы тіркелген. Бұл инфекциямен ересек адамдар ауруы мүмкін, бірақ көбінесе табиғи тамақтанатын жаңа туылған сәбилер ауырады. Тәжірибиеде әрбір 5 жастағы балаларға ротавирусты гастроэнтерит кезінде көмек көрсетіледі[22].
Ротавирусты инфекция жіңішке ішекте пайда болғанда ішек инвагинациясы дамиды және жүрек, бауыр, ОЖЖ зақымдайды, сонымен қатар ротавирусты инфекциядан көз жұмған балалардың 32 бөлігінің миокард тканінде, ұйқы безінде, талақта, бүйрек және бүйрек үсті безінде инфекция бар екені анықталған[23].
Ауыз суының жедел ішек инфекциясының эпидемиологиясында алатын орны
Адам денсаулығына және халықтың өмір белсенділігіне әсер ететін маңызды факторлардың бірі - су. ЮНЕСКО мәліметі бойынша адам ауруының 80%-ы суға байланысты. Қазіргі кезде жер шарының 17% (1млрд-тан астам)халқы қауіпсіз су көзіне қол жеткізе алмай отыр. Әлемнің барлық елдерінде сапалы және қауіпсіз су қоры жетіспейді. Қазіргі жағдайда жұқпалы аурулардың су жолдарымен берілу ықтималдығы едәуір кеңеюде және елеулі эпидемиологиялық мәселе болып табылады[24]. Бұл халықты сумен қамтамасыз ету мәселесіне байланысты. Инфекциялық аурулардың су жолдары арқылы таралуы бірнеше шарттардың бірігуі нәтижесіне болады. Бірінші шарт- фекальдық ластану: су тасқыны, үй-жайды тазарту кезінде. Екінші шарт- ауру қоздырғыштары, әсіресе вирустық ішектік инфекция ұзақ уақыт бойы суда өміршең жағдайда сақталады. Үшінші шарт-су ішкенде және тамақ дайындағанда ластанған судың адам организміне енуіне мүмкіндік пайда болғанда. Осылайша халықты сумен қамтамасыз етуді ұйымдастырудағы кемшіліктері, қазіргі уақытта 500 млн-ға дейін адам жедел ішек инфекциясына шалдығуы судың сапасына байланысты[84]. Тек ғана Еуропа өзінде жыл сайын ластанған судан 2 млрд диареяға шалдығады, оның 2 млн-ға жуығы 5 жасқа дейінгі балаларда кездеседі[25]. Қазіргі кезде ішек инфекциясының дамуына судың рөлі халықтың денсаулығына теріс әсер ететін физикалық және химиялық заттармен ауыз судың жергілікті созылмалы антропогендік ластану жағдайы арта түсуде. Бүгінгі күнде Ресейде іс жүзінде барлық әкімшілік аймақтарда су объектілері техногендік ластануға ұшыраған, атап айтқанда өнеркәсіптік және шаруашылық, тұрмыстық сарқымды су[26- 85]. Қазіргі уақытта ауыз судың антропогендік ластануының жедел ішек инфекцияларының патогендерінің биологиясына, патогендік қасиеттерін жоғарылату бағытында антропогендік жағымсыз әсері жоқ. Су көздерінің антропогендік ластану нәтижесінде микробтық биоценозда сандық сапалық өзгерістер потенциалды патогенді және патогенді микробтардың биологиялық қасиеттерінің өзгерісі және нәтижесіне әртүрлі этиологиялық агенттердің инфекциялық аурулары жедел ішек инфекциясының ауруының өсу антропогендік ауыз суының ластануында, қоздырғыштардың патогендік қасиеттерінің өзгерісінен басқа адам организмінің резистенттілігі төмендейді. Ауыз судың химиялық құрамы халық денсаулығына әсерін қазіргі уақытта әдістемелік бағалау арқылы анықтауға болады. Бүгінде халықты сапалы қауіпсіз ауыз сумен қамтамасыз ету Ресейдің көптеген өңірлері үшін гигиеналық мәселе болып табылады[27].
1.2. Әлемнің түрлі аймақтарында ротавирус инфекциясының таралуы және негізгі көріністері
Ресей Федерациясында және әлемнің кейбір елдерінде ротавирус инфекциясының таралу ерекшеліктері туралы мәліметтер келтірілген. Аурулардың коэффициенті объективті факторларға да (тұрғындардың тығыздығы мен халықтың тығыздығы, трансмиссия жолдарының белсенділігі) және субъективті (анықталу деңгейлері) факторларға тәуелді екендігі көрсетілген. 3 жасқа толмаған балалар ротавирустық инфекцияға аса сезімтал екендігі анықталды[28]. Үлкен қалалардағы эпидемиялық процестің қарқындылығы басқа елді мекендерге қарағанда жоғары. Ротавирустың айналмалы штаммдарының айтарлықтай аймақтық және маусымдық өзгергіштігі бар.
Ротавирус инфекциясының проблемасы әлемнің барлық елдеріне қатысты. Ротавирустық гастроэнтерит - бұл ыстық елдерде де, суық климатқа ұшыраған елдерде де кездесетін маусымдықты анықтайтын барлық жерде кездесетін инфекция. 1,5 жастан 3 жасқа дейінгі балалар ауруға шалдығу қаупіне ұшырайды, олардың тұрғылықты жеріне байланысты айырмашылықтары бар. Ресейде ротавирустық инфекцияны анықтау жеткіліксіз және үлкен қалаларда эпидемиялық процестің қарқындылығы аз саны мен тығыздығы бар елді мекендерге қарағанда әлдеқайда жоғары. Бірқатар аймақтардағы ауру-сырқаудың ұлғаюы қауіп факторларын белсендіруге емес, анықталу деңгейінің артуына байланысты болуы керек. Әлемдегі ротавирус гастроэнтеритінің барлығы 5 ротавирустың генотиптеріне байланысты[29]. Біздің елімізде басым генотиптерде айтарлықтай маусымдық және аймақтық өзгерістер бар. Ресейде ротавирус вакцинасын тіркеу инфекцияны алдын-алу жүйесінде кеңінен қолдануға және Ұлттық Емдеу күнтізбесіне енгізу мүмкіндігін талқылауға мүмкіндік береді. Біздің еліміздің кейбір аумақтары аймақтық вакциналау күнтізбелеріне вакцинация енгізу туралы шешім қабылдады[30].
Ресейде жыл сайын сумен берілетін ЖІИ-мен 25-50 жағдай тіркеледі. Мысалы, 2016 жылы Ростовской, Сахалинской және Свердловской және т.б облыстарда су арқылы берілетін дизентерияның үлкен өршуінен 90-100 адам зардап шеккен. Якутияның 30% халқы санитарлық-гигиеналық талаптарға сәйкес келмейтін орталықтандырылмаған су көзін пайдаланады. Ол жоғары микробтық ластанумен ғана емес, сондай-ақ қанағаттанарлықсыз химиялық құрамымен (фтордың, бромның, ауыр металдардың концентрациясының жоғарылауы) сипатталады[31].
Саха Республикасында (Якутия ) тек 75,8% халық қауіпсіздік талаптарға сәйкес келетін ауыз суымен қамтамасыз етілген. Қалған 24,2% тұрғын сапасыз ауыз суды қолдануға мәжбүр. Соңғы жылы зерттелген зерттеулер ауыз судың 12% алынған сынамасында санитарлық-микробиологиялық көрсеткіштер бойынша гигиеналық талаптарға сәйкес келмейді. Бұл халықтың денсаулығына кері әсерін тигізеді. ДДҰ көрсеткіштері бойынша 80% ауру сумен беріледі. Су арқылы берілетін жедел ішек инфекцияларының жиі таралу қаупін тудыратын негізгі инфекциялық аурулардың жетекші агенттері болып вирусты және бактериялық табиғаттың контаминантты болып табылады[86].
Оңтүстік-Батыс Қытайда жедел ішек инфекцияларының этиологиясы
Жедел диарея бүкіл әлемде денсаулық сақтау ұйымының ең басты мәселесі болып табылады. Әсіресе Қытайда жедел диареяның көптеген жұмыстары 5 жасқа дейінгі балаларға жүргізілген және оның кейбір зерттеулері жедел диареяның қоздырғышын анықтауға бағытталған. 271 диарея жағдайында және 5 жыл ішінде 4 ауруханадан 2014ж маусымынан 2015ж шілдеге дейін 149 дені сау адамдардан жиналды. Нәжістің әрбір үлесі 5 ішек патогені , оған қоса 5 вирусты (ротавирус группы А, ротавирусы, Norovirus , NoV; Sapovirus , SAV; астровирусы , аденовирус), 7 бактерияны(ішек таяқшалары, DEC; Salmonella, NTS; Shigella SPP .; холерный вибрион, Vibrioparahaemolyticus ; Aeromonas SPP .; и Plesiomonas . SPP), 3 қарапайым қоздырғышты( Cryptosporidium SPP., Г. Blastocystis Hominis, Б. Hominis ) анықтау үшін жүргізілді. Стандартты микробиологиялық және молекулалық тәсілдер осы патогендерді анықтау үшін жүргізілген.
Оңтүстік-батыс Қытайда 5 жасқа дейінгі диареялық аурулардың этиологиясының зерттелген бақылаулары жүргізілді. Асқазан-ішек аурулары әсіресе орта және төменгі жалақы алатын адамдарға әліде қоғамдық денсаулық сақтауда негізгі мәселе болып табылады.
Госпитализация мен медициналық көмекке жүгінудің негізгі себебі бұрынғыдай диарея болып табылады [32]. Сонымен қатар, барлық жас топтарында диарея 1.400.000 миллион өлім, ал 5 жасқа дейінгі балалар 700 000 қайтыс болған. Негізгі ішек патогенді микроорганизмдердің бактериялары кең ауқымды қамтиды (сальмонеллез Іш сүзегі, NC; мысалы, diarrheagenic E. таяқшасы shigella), вирус(мысалы, ротавирус; norovirus; Sapovirus, Sav; astrovirus, аденовирусы, жарнама ретінде; энтеровирустық) және ішек паразиттер (мысалы, Giardia;. КХР Cryptosporidium, Giardia lamblia, дизентерия амеба және Blastocystishominis, Б. hominis) [33].
Алайда, инфекция нашар тағам гигиенасынан, санитарлық ағарту жұмысының төмендеуінен және ластанған судан (тиісінше 35; 20,1 және 13%,) осы елді мекендерде диарея жағдайлары таралған. Бірлескен инфекция, сонымен қатар, сау адамдарда жиі кездеседі (тиісінше 8.0, 5.3, 0.8%)[34]. Жұқпалы диарея әлі күнге дейін Қытайдағы маңызды денсаулық сақтау проблемаларының бірі болып табылады. Алайда, көптеген медициналық мекемелерде клиникалық микробиология зертханаларының болмауы және анықтау мүмкіндігі гастроэнтерит қоздырғыштарын анықтауды қиындатады[35].
Угандадағы жедел ішек инфекциялардың таралуы мен факторлары
Жаһандық эпидемиологиялық қадағалау желілерінде ротавирустық диареяның таралуы және ауруханаға жататын зерттеулер ауқымы 6% -дан 56% -ға дейін жетеді[36]. Ротавирустық диареяның дамыған және дамушы елдер арасында таралуы ұқсастығына қарамастан, ротавирустық диареямен байланысты факторлардың өзгеруі байқалды. Сахарадан оңтүстік Африкадағы ротавирустық диареямен байланысты факторларға мыналар жатады: құрғақ мезгіл және тамақтану жағдайы, 2 жасқа дейінгі балаларда жиі кездеседі[37].
Кейбір зерттеулерде тамақтану жағдайының ротавирустық диарея қаупіне әсері туралы қайшылықты нәтижелер анықталды[38]. Басқа зерттеулер үйден тыс диареямен, нашар тамақтану гигиенасымен, дегидратация, білім деңгейімен, бөтелкемен азықтандыру, төмен салмақ, анасының шылым шегуі кезінде ротавирустық диареяның қаупі жоғары болады[39].
ДДҰ нәрестелерге арналған ротавирустық вакцинаны барлық ұлттық иммундау бағдарламаларына енгізуді ұсынады[40].
Бұл зерттеу елдің орталық аймағында орналасқан Уганда қаласы Мулаго педиатриялық жедел жәрдем бөлімінде, Ұлттық бағыттау және жаттығу ауруханасында жүргізілді. Күнделікті 30-дан 80 адамға дейін қабылданады, олардың 10% -ы жедел диареяға ұшырайды. Мулаго госпитальі қоршаған орта тұрғындары үшін алғашқы медициналық мекеме ретінде қызмет етеді. Аурухана негізінен Кампала ауданының қала маңындағы және ауылдық тұрғындарына қызмет көрсетеді.
Угандадағы Мулаго ауруханасында бес жасқа дейінгі балалар арасында ротавирустық инфекцияның ауыртпалығы жоғары. Ротавирустық диареяның факторларына емшек сүтінің және анасының жоғары білім деңгейі(орташа және жоғары) болды[41].
1.3. Дамыған және дамушы елдерде асқазан-ішек жолдары патогендерінің таралуы
Бұл зерттеудің маңыздылығы осы аурулардың жаһандық ауыртпалығын және қоғамдық денсаулықты сақтау басымдықтары мен зерттеулерінің дамуын жақсы түсінуге негіз болып табылады. Адамдардың дамыған және дамып келе жатқан жағдайларында әртүрлі дәрежедегі патогендердің әсерінен зардап шеккенін түсіну және шекараларды бөлісуді және оларды бақылауды үйретуді талап етеді[47,48]. Ротавирустың таралуы екі жағдайда да ротавирустық вакциналарға қол жеткізуді жақсарту қажеттігін көрсетеді. Жаһандық қоғамдық денсаулық сақтау қоғамы ротавирустық вакциналардың қолжетімді бағамен қолжетімділігін қамтамасыз ету жөніндегі күш-жігерді әлемдегі ең кедей адамдарға, аурулар мен өлім-жітімнің ауыртпалығы жоғары болатын жерде қолдауға тиіс[49,50].
Асқазан-ішек аурулары әлемдегі жұқпалы аурулардан болатын аурудың ауыртпалығын айтарлықтай арттырады. Диарея - бес жасқа дейінгі балалардағы алдын-алуға болатын аурулардың екінші себебі болып табылады[51].
Асқазан-ішек аурулары мен жеткіліксіз санитария сияқты факторларға қарамастан, қауіпсіз ауыз суға қол жетімділік және ресурсқа бай және аз тәуекел факторлары дамыған елдерде асқазан-ішек жолдарының ауруларынан зардап шегеді[52]. Бірнеше зерттеулерде патогендер, олармен байланысты тәуекел факторлары, сондай-ақ аурулардың шығындары мен ауыртпалығы туралы айтылды. Дегенмен, әлемнің әртүрлі өңірлерінде популяцияларға әсер ететін патогендердің таралуын бағалайтын бірнеше зерттеулер бар.
Дамушы елдердегі елдер көбінесе санитария мен кедейлікке байланысты тәуекел факторларымен жиі кездеседі, бұл олардың популяциясын диарея ауруларына бейімдейді. Дегенмен, дамыған елдердегі жағдай жиі кездесетін және маусымдылыққа, саяхатқа және азық-түлік өнімдеріне көбірек байланысты.
Жұқпалы асқазан-ішек аурулары әртүрлі бағыттар бойынша, соның ішінде ластанған тағам немесе ауыз су арқылы, фекальді-оральді тәсіл арқылы беріледі[53]. Асқазан-ішек ауруларының елеулі үлесі, шамамен 36% -ы тағам арқылы беруімен байланысты[54]. Азық-түлік өнімдерімен байланысты барлық аурулардың арасында 30% бактериялар, 3% паразиттер және 67% вирустармен байланысты.
АҚШ-та, мысалы, нитифоидты Salmonella spp. (35%), norovirus (26%), Campylobacter spp. (15%) және Токсоплазма гондии (8%) сияқты осы вирустардың әсерінен 2014-2018 жылдары ауруханаға жатқызудың негізгі себептері болды[55]. Salmonella, Listeria, Toxoplasma және norovirus вирустары жыл сайын тамақ арқылы жұғатын ауруларының белгілі себептеріне байланысты өлімнің 75% -дан астамына жауапты.
Австралияда барлық гастроэнтериттің шамамен 32% -ы азық-түлік болып табылады, ал Campylobacter, трифоид емес сальмонеллалар, патогенді E. coli және noroviruses белгілі патогендерден тамақ арқылы жұғатын ауруларының 80% -дан астамына жауапты. Бұл зерттеуде, бүкіл дүние жүзіндегі ересектер мен балаларда асқазан-ішек жолдары арқылы берілетін аурулардың таралуы зерттеледі. Орта және бастапқы деңгейдегі мекемелерде диарея ауруларына медициналық көмекке жүгінетін адамдарда патогендер үнемі кездеседі деп тұжырымдайды. Бүкіл әлемде диарея ауруларының алдын-алу және бақылау үшін экономикалық зерттеулерді жалғастыру және зерттеулерді жалғастыру және ротавирустық вакциналарға тең қол жеткізуді қамтамасыз ету үшін жаһандық қолдау қажет[56].
Ганадағы балалардың асқазан-ішек және диарея жұқпалы аурулары: амбулаториялық жағдайды зерттеу
Диарея ауруы бүкіл әлемде балалар өлімінің екінші себебі. 2016 жылы диарея 5 жасқа толмаған балалардың 0,8 миллион өліміне жауап берді, осы жастағы барлық өлімнің 10,5% -ын құрайды[42]. Өлім мен аурудың үлгісі географиялық аймаққа қарай өзгеріп отырады, ал Африкадағы және Оңтүстік-Шығыс Азиядағы Бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) аймағында кездесетін балалық шақтағы диареядан болған барлық өлімнің 78%-ын құрайды[43].
Диарея этиологиясы көбінесе дамушы елдерде, оның ішінде Сахараның оңтүстігіне қарай Африкада түсініксіз. Ішкі аурулардағы жұқпалы агенттердің таралуын және әсерін білу эмпирикалық емдеу және алдын-алу бағдарламаларын әзірлеу үшін өте маңызды болып табылады. Алайда, асқазан-ішек инфекцияларының эпидемиологиясы бойынша көптеген зерттеулер тек қана диареямен ауыратын науқастармен шектеледі, бұл инфекциялардың симптомсыз түрде немесе бір-біріне әсер етуі мүмкін екендігіне назар аудармайды. Бұл жекелеген жұқпалы агенттер эндемикалық болып табылатын аудандарда ерекше маңызды болуы мүмкін, бұл ішінара иммунитетті немесе төзімділікті дамытудан кейін жалғасатын инфекциялардың жоғары ықтималдығына алып келуі мүмкін. Осылайша, тиісті бақылау тобы инфекциялық агенттердің патогенділігін анықтау үшін маңызды[44].
Ауылдық Ганадағы осы ауруханадағы жағдайды бақылауды зерттеу диареямен немесе диареямен ауыратын балалардағы асқазан-ішек инфекцияларын талдауға арналған. Осы зерттеудің мақсаттары: диареямен байланысты қоздырғышты анықтау; олардың патогенділігін және диарея ауыртпалығын сипаттау; бірлескен инфекциялардың жиілігін және интерактивті әсерлерін талдау.
Деректер Агого префектуралық госпиталында, аудандық ауруханада, шамамен 250 науқаспен, Ганадағы Асанте қаласындағы солтүстік муниципалитетінде жиналды. Басқа мекемелердің арасында балалардың амбулаториялық-емханалық бөлімі (АЕБ) және балалар бөлімшесі бар. Асанте қаласының Солтүстік қалалық округі шамамен 1160 шаршы шақырым жерде орналасқан шамамен 142,4 мың тұрғыны бар. Облыс тропикалық климатқа ие және көбінесе қосалқы жаңбырлы ормандар мен егістік жерлермен қамтылады [45].
Сахарадан оңтүстік Африканың ауылдық жерлеріндегі балалардағы диарея аурулары негізінен ротавирустық инфекциялармен, Shigella spp.EIEC және norovirus байланысты. Ұсынылған нәтижелер асқазан-ішек инфекцияларын емдейтін дәрігерлер үшін, сондай-ақ диарея ауруларымен күрес жөніндегі бағдарламаларды әзірлеуші денсаулық сақтау саласының мамандары үшін ақпараттандыру болып табылады[46].
1.4. Орынбор облысындағы жедел ішек инфекцияларымен эпидемиологиялық жағдайы
Балалардағы жедел ішек инфекциялары (ЖІИ) инфекциялық патология құрылымында көшбасшылық орынға ие және жалпы денсаулық сақтау мен педиатрияның өзекті мәселесі.
Соңғы жылдары ішек инфекцияларының құрылымы айтарлықтай өзгерді: бактериалды диарея санын азайту үрдісі байқалды, вирустық диарея жетекші орынды иеленеді[57-59]. Ішек инфекцияларын диагностикалауды жақсарту және патогендердің дифференциациясы жақсарған кезде, ротавирус инфекциясы анықталды, ол ерте жастағы балалардың ауыр формалары мен өлімінің негізгі себептерінің бірі болып қалады[60-61]. Ерте жастағы балалардың жоғары жиілігі бұл инфекцияға ерекше назар аударуды талап етеді.
Зерттеудің мақсаты Орынбор облысының балалары арасында жедел ішек инфекцияларының эпидемиологиялық жағдайын талдау және клиникалық және эпидемиологиялық ерекшеліктерді айқындау болды[62]. 2008-2012 жылдар аралығында Орынбор қаласындағы инфекциялық ауруханаға емделген науқастардың клиникалық зерттеулерінің жылдық есептері мен нәтижелері бойынша балалардағы ішек инфекцияларының жалпы құрылымында балалардың үлесі, балалардағы ішек инфекцияларының этиологиялық құрылымы мен жас ерекшеліктері талданды. Оқу кезеңінде жедел ішек инфекциясын диагнозымен жұқпалы ауруханаға жатқызылды: 2016-3166 жылы (2061 бала), 2017-2769 жылы (1853 бала), 2018 жылы - 3 346 (1957 бала), 2019 жылы - 3051 (1912) балалар), 2020 жылы - 3662 (2399 бала). Пациенттер ауруханаға кіргенде кешенді тексеру жүргізілді, оның ішінде: серологиялық, бактериологиялық және клиникалық диагностикалық әдістер. Зерттеулердің нәтижелері, сондай-ақ сандық көрсеткіштер статистикалық әдіспен өңделді. Соңғы жылдары Орынбор облысында жедел ішек инфекциялардың таралуы жоғары деңгейде қалып отыр. 2020 жылы өңірде жедел ішек инфекцияларының он мыңнан астамы тіркелген, Орынборда жұқпалы ауруханаға 3662 науқас жатқызу қажет болған, бұл 36,6% құрайды.
2020 жылы 17 жасқа дейінгі балалар арасында орнатылған этиологияның ЖІИ-ның жиілігі 44% -ға (2008 жылы 100 мың адамға шаққанда 297,7-ден салыстырғанда 100 мың адамға 428,0) өсті және жалпы ресейлік көрсеткіштерден едәуір асты.
Балалардағы жедел ішек инфекцияларының құрылымында жұқпалы аурулар ауруханасына әртүрлі жылдардағы ауруханаға жатқызу бойынша 2016 жылы 65,1%, 2017 жылы - 66,9%, 2018 жылы - 58,5% 62,7%, 2019 жылы - 65,5%. 2019 жылы ЖІИ-ның ең жоғары деңгейі 1жасқа дейін және 1-2 жасқа дейінгі санаттарында белгіленеді. Жедел ішек инфекциясымен ауруханаға түскен науқастардың жыл сайынғы серпінін талдау ішек инфекцияларының этиологиялық түсіндірілуінің өте төмен пайызын анықтады және Роспотребнадзор бөліміне сәйкес белгісіз этиологияның ішек инфекцияларының жоғары үлесі (69,7%) 2 жасқа толмаған балалар тобында тіркелді. Мысалы, ЖІИ құрылымында тіркелмеген жағдайлар 2017 жылы -73,4%, 2019 жылы - 65,5% болды. Мұндай жоғары қарқын тек зертханалық диагностикадағы кемшіліктермен ғана емес, сондай-ақ жаңа, этиологиялық маңызды ЖІИ патогендерінің пайда болуымен түсіндіріледі.
Орынбор облысындағы басқа бактериялық ішек инфекцияларының (дизентерия, сальмонеллез, эшерерихоз және т.б.) эпидемиологиялық жағдайы өте тұрақты. Роспотребнадзор басқармасының мәліметіне сәйкес, 17 жасқа дейінгі жас тобында сальмонеллезбен сырқаттанушылық деңгейі 1,2 есе, ал 2 жасқа дейінгі балалар тобында 2,1 есе азайды. Біздің зерттеуіміз бойынша, жұқпалы ауруханаға сальмонеллезбен ауруханаға жатқызылған науқастардың үлесі түрлі жылдардағы ішек инфекцияларының жалпы құрылымында 1,1% -4,3% құрайды. Жыл сайын пациенттер ауруханаға түсті, ауру тарихында салаттар, кондитерлік өнімдер, тауық және жұмыртқа өнімдері, бір жастан бес жасқа дейінгі балалар мен ересектердің зардап шегетінін көрсетті, қоздырғыштары Salm.enteritidis (92%) [63]. Аурудың клиникалық көрінісінде ішек формалары басым болды, ауырлық дәрежесі токсикоздың көріністері мен әр түрлі дәрежедегі сусыздану туындады. Зерттеу кезеңіндегі дизентерия бойынша эпидемиологиялық жағдай да салыстырмалы түрде қауіпсіз: 17 жасқа дейінгі балалар тобында дизентериямен ауыратын (Роспотребнадзор кеңсесінің деректері бойынша) 1,8 есе, ал 2 жасқа дейінгі балалар тобында 13,5 есе төмендеді. Біздің зерттеуіміз бойынша, әр түрлі жылдары ішек инфекцияларының жалпы құрылымында дизентериямен жұқпалы ауруханаға жатқызылған науқастардың үлесі 0,53% -2% құрайды. Осылайша, Орынбор облысының балалары арасында жедел ішек инфекциялардың таралуы үнемі жоғары және өсу үрдісіне ие[64].
Балалардағы БШАЫЕ бағдарламасын жүзеге асыру тәжірибесі
Мемлекеттімізде жыл сайын тыныс алу және диареялық аурулардан 1 жасқа дейін балалардың шамамен 50% -ы қайтыс болады.
Жедел диарея бүкіл әлем бойынша жұқпалы аурулар арасында жетекші орындардың бірін иеленуді жалғастыруда және жедел респираторлы аурулардан кейінгі екінші орын алады. Балалардағы жедел ішек инфекцияларының (ЖІИ) жиілігі ересектерге қарағанда 2,5-3 есе жоғары, ерте жастағы балалардың жартысына жуығы тіркеледі.
ДДҰ-ның деректері бойынша, әрбір балада жыл сайын ЖІИ-ның 2-4 жағдайы бар. Жедел ішек инфекциялары тек жоғары көрсеткіштермен ғана емес, сондай-ақ жоғары өлім-жітіммен сипатталады. ЖІИ аурулары қайтыс болған балалардың 50% -дан астамын құрайды. Балалар өлімінің құрылымында ЖІИ алғашқы орындардың бірі. 70% жағдайында жіті ішек инфекцияларынан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz