Қасым Аманжолов - қазақтың ұлттық ақыны

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Павлодар педагогикалық университеті

Қазақ тілі және әдебиеті БББ

Курстық жұмыс

Оқу пәні: Қазіргі қазақ әдебиеті
Тақырыбы: Қ. Аманжолов поэзиясындағы соғыс тақырыбы
Жетекші оқытушы: филол.ғылым.канд., доцент
Құралханова Ботагөз Шайкенқызы
Студент: Жазина Айым Ерболқызы
Топ: ҚТӘ-31
Павлодар 2021
ЖОСПАР

КІРІСПЕ

НЕГІЗГІ БӨЛІМ
І ТАРАУ. ҚАСЫМ АМАНЖОЛОВ - ҚАЗАҚ ПОЭЗИЯСЫНА ЗОР ҮЛЕС ҚОСҚАН ҰЛЫ ТАЛАНТ
1.1. Қасым Аманжолов - қазақтың ұлттық ақыны.
1.2. Қасым Аманжолов - сан қырлы талант иесі

ІІ ТАРАУ. ҚАСЫМ АМАНЖОЛОВ - ЖАУЫНГЕР АҚЫН
2.1. Ақынның поэзиясындағы соғыс тақырыбы
2.2. Ақын өлімі туралы аңыз поэмасының әдебиетте алатын орны

ІІІ ТАРАУ.
3.1. Мартбек Мамраев естелігі
3.2. Әмірхан Жұмасұлтанов естелігі

ҚОРЫТЫНДЫ
Пайдаланған әдебиеттер тізімі

КІРІСПЕ
Бұл курстық жұмыста Ұлы Отан соғысының әлемдік тарихтағы маңызы, оның кеңес адамдарының, атап айтқанда қазақстандықтардың тағдырына әсері туралы сөз қозғалады. Қасым Аманжоловтың лирикасы арқылы әскери оқиғалардың қабылдануына талдау жүргізілді, онда патриотизм мен батырлық ерліктің көрнекі үлгісі қамтылған. Соғысқа тікелей қатысқан қазақ ақынының шығармалары тарихи және мәдени құндылығы ғана емес, сонымен қатар үлкен тәрбиелік мәні бар. Қасым Аманжоловтың поэзиясы Қызыл Армияның қарапайым сарбазының бейнесі мен сезімін көрсетеді, оның тағдыры мен дүниетанымын сипаттайды, азаматтық борыш сезімін, өз Отанының тарихына және елдің өскелең ұрпағының ата-бабаларына деген сүйіспеншілігін қалыптастырады.
Ұлы Отан соғысы аяқталғаннан кейін 76 жыл өтті, сол жылдардағы оқиғалар, Жеңіске үлес қосқан адамдар туралы естеліктер әркімнің жүрегінде ұмытылмас болуы керек. Қазіргі ұрпақ ерлікті ұмытпауы керек,
олар ата-бабаларынан үлгі алып, Отанға деген сүйіспеншілікке, толеранттылық пен батылдыққа тәрбиелейді.
Ұлы Отан соғысы Екінші дүниежүзілік соғыстың ажырамас бөлігі ретінде
дүниежүзілік тарихқа және Кеңестік тарихқа үлкен әсер етті.
Батылдық, жанқиярлық, рухтың табандылығы өз Отанын жанқиярлықпен қорғаған миллиондаған кеңес халқын біріктірген оқиға болды.
ХХ ғасырдың 30-жылдарынан бастап күшке ие болған және экспансионистік саясат жүргізген фашистік Германия және Кеңес Одағы 1939 жылы 23 тамызда Молотовариббентроп пактісі деп аталатын агрессияға қарсы келісімге қол қойды. 1941 жылы 22 маусымда фашистік Германия шартты бұзып, Кеңес одағының аумағына басып кірді. Қазақстан үшін, сондай-ақ КСРО құрамындағы басқа республикалар үшін бұл соғыс отандық, азаттық болып, халықтың барлық топтарына әсер етті. Кеңес мемлекетінің көптеген халықтары Отанға деген адалдықты, патриотизмді, бір идеямен - жаудың жеңіске жетуіне жол бермеуді көрсетті.
ҚазКСР кеңес халқының болашақ жеңісіне барлық кәсіпорындардың өндірісін әскери жолға қайта бағыттау есебінен ғана емес, сонымен қатар армияны адами ресурстармен қамтамасыз ету арқылы да үлкен үлес қосты. Соғыс жылдарында шайқасқан армия қатарына 1196164 қазақстандық қосылды. Қазақстанда 12 атқыштар және 4 кавалериялық дивизия, 7 атқыштар бригадасы, 50-ге жуық жеке полктер құрылды. Жауынгерлік ерлігі үшін 500-ге жуық қазақстандық Кеңес Одағының Батыры атағына ие болды.
Сол жылдардағы оқиғалар КСРО-ның барлық азаматтарына қатты әсер етті, сондықтан, таңқаларлық емес, олар көптеген әдеби шығармаларда көрініс тапты. Соғысушы халықтың қуатты идеологиялық қаруы әдебиет пен өнер болды. Ұрпақтарға соғыс жылдарының оқиғалары туралы естелік қалдыру ғана емес, ашаршылық, өлім мен күйреу ортасында жеңіске деген үміт пен сенім отын жағуға тиіс патриотизм, интернационализм және әскери рух сезімін қалыптастыру маңызды болды. ҚазКСР өнер қайраткерлері өз шығармаларымен сарбаздарға, атап айтқанда, Кеңес әскерлерінің батылдығына арналған әдебиетшілерге зор моральдық қолдау көрсетті. Жамбылдың Ленинградтық өренім, Тәжібаевтың Ленинград шығармалары, Ж.Шаниннің, А. Сәрсенбаевтың, Қ. Аманжоловтың өлеңдері үлкен танымалдылыққа ие болды.

І ТАРАУ. ҚАСЫМ АМАНЖОЛОВ - ҚАЗАҚ ПОЭЗИЯСЫНА ЗОР ҮЛЕС ҚОСҚАН ҰЛЫ ТАЛАНТ
1.1. Қасым Аманжолов - қазақтың ұлттық ақыны.
Қасым Аманжолов - қазақ поэзиясының көрнекті өкілі, халқымыздың талантты ақыны, даңқты ақын Қасым Аманжолов (1911-1955) ұлттық әдебиеттің жауһар жұлдызы, мәңгілік шамшырығы болды. Ерте қайтыс болғанына қарамастан, ол болашақ ұрпаққа бай мұра қалдырды. Бейбіт өмір, қантөгіс, Туған жер және ата-ана, достық пен махаббат, көңіл-күй мен табиғат тақырыбында жоғары даналықпен, шынайы сезіммен, үлкен тебіреніспен шырқады.
Қасым Аманжолов 1911 жылы Қарағанды облысы Қарқаралы ауданының Қызыл деген жерінде дүниеге келген. Арғын руынан шыққан Қожас Қаракесек. Майданнан өлеңмен жазылған "Ағайыма" жазған хатында: "Қыс. Қыстау. Атамекен Қызылдағы" Қызыл - бұл туған жері. Әкесі де сол жерде қайтыс болады. Жас болғанына қарамастан, Қасым мұның бәрін жақсы есте сақтаған. Ата-анасынан ерте айырылған ол бірнеше жыл бойы ағасының қолында өседі. Алдымен жаңадан ашылған ауыл мектебінде оқыды. Кейін, 1924 жылы оның ағасы Қасымды Семейдегі интернатқа орналастырылады. Қасым онда 1927 жылға дейін тәрбиеленген. Әрі қарай үш жыл Семей ветеринарлық техникумында оқыды. Осы уақытта ол өзінің алғашқы өлеңдерін жазады. 1930 жылы Алматыға келіп, біраз уақыт "Лениншіл жас" газетінде жұмыс істеді. 1931 жылы Ленинград орман шаруашылығы институтына түсті. Бірақ денсаулығына байланысты және оқуға түскені ұнамағандықтан, бір жылдан кейін отанына оралып, Оралдағы "Екпінді құрылыс" газетіне қызметке орналасты. Жас ақынның көптеген өлеңдері осы газетте жарияланады. "Ерке Қасым" Оралда, әсіресе 1935-1936 жылдары Орал қазақ театрында қызмет еткен. Бұл жерде оның үлкен таланты бойында туа біткен сигнал беріп, ақырында поэтикалық жолға бет бұрады. 1938 жылы "Өмір сыры" атты тұңғыш өлеңдер жинағы жарық көреді. Жинаққа енген өлеңдерден болашақтағы кемелденген ақын поэзиясының отты, лепті, сыршыл мінезі танылатын жекелеген жол, шумақтар табылғанымен, тұтастай алғанда, жинақ ақынның әлі де үйрену, еліктеу үстінде екенін көрсететін еді. Әсіресе, 7-8 буынды ауызша әдебиеттің үлгілері жиі көзге түседі. Оның өлеңдерінде сырттай таңдануға және өмір құбылыстарын көруге, көргендерін сипаттауға және сипаттауға деген құштарлық пайда болды.
Бірақ ақын бұл қалпында көп кідірмей, осыдан кейінгі не бары екі-үш жылда-ақ:

Ішім пысты, жалықтым,
Жүре алман енді аяңдап.
Кенде қаппын, жаңа ұқтым,
Не болса соған аяңдап -

немесе:

Нар тәуекел! Құлаш ұрдым қиынға,
Қайрат шіркін алып шықса, қиын ба!..
Жығылам деп жүре алмаймын жай басып,
Жүгіремін киіп-жарып, айқасып.
Мүлги берсін, ілби берсін қорқақтар,
Іш пыстырып, жалт-жұлт қарап, жай басып
Жығылсам да, жүгірумен өтемін,
Аяңшылдың ақылын мен не етемін.
Жығылармын, алқынармын, шаршармын,
Барар жерге бұрынырақ жетермін, -

дегеніндей-ақ, қатты талпынып, талантына мәдениеті қосылып, ақындықтың шырқау биігіне самғап көтерілді.
Махамбет, Абай поэзиясының көркемдік табиғатына терең бойлау, әлемдік поэзияның үздік, асыл үлгілерінен үлкен алшақтығы, жомарттық оның дарынын тез қанаттандырды. Қасым 30-шы жылдары А.Пушкин, М. Лермонтов, Т. Шевченко, Дж. Байрон, В. Маяковскийден аудармалар жасады. Бұл оған үлкен поэзияның құпияларына терең үңіліп, поэтикалық өнердің қыр-сырын білуге көмектесті. 1939-1940 жылдар ақынның өсу жолындағы маңызды кезең болды. Осы жылдары "Нар тәуекел"," Бурабай толқындары"," Дауыл"," Көкшетау"," Орамал"," Сұлтанмахмұт туралы Баллада"," Өз елім","Ғашық едім қайтейін" сияқты тамаша туындылар дүниеге келді. Осы кезеңдегі ақынның өлеңдерінде түр, дыбыстық үндестік, ырғақ тұрғысынан жаңалықтар көрінді. Қасым лирикалық өлеңдермен қатар сүйекті шығармалар жаза бастайды, алғашқы поэмаларын жазады: "Құпия қыз", "Бикеш" (бастапқыда "Азғынбаев" деп аталған).
Қасым Аманжолов - қазақтың ірі ақындарының бірі. Ол жоғары көркемдік-эстетикалық деңгейге ие. Қазақ әдебиеті тарихында елеулі орын алады. Шығармашылығы, негізінен, поэтикалық шығармалардан тұрады. Ақынның әдеби мұрасы 7-8 поэма мен түрлі тақырыптағы лирикалардан тұрады. Қасым Аманжолов - көркем аударманың үздік шебері. Ол орыс, батыс және шығыс поэзиясының классикалық шығармаларын: лирикалық өлеңдер мен поэмаларды қазақ тіліне үлкен шабытпен аударды. К. Аманжолов - өзінің батыл, шыншыл, терең ойлы, қайратты поэзиясымен әрбір ұрпақ оқырмандарының сүйіспеншілігін жаулап алып, жас дарындарға зор ықпал еткен бірегей дарын.
Ақынның шығармаларын егеменді елдің мүддесі тұрғысынан қайта оқып отырып, сіз оның тәуелсіздік туралы арманын, қиялының биіктігі мен көрегендігін көре аласыз. Ақынның әр сөзі Тәуелсіздік әні сияқты естіледі.Қасым Аманжоловтың поэзиясы - дауылды ойлар, өткір ойлар, отты сезімдер поэзиясы.
Ол сегізқырлы сөз өнерінің барлық қырын жарқылдатып, лапылдатып , өрттей лаулаттып, ақын өз дегеніне қол жеткізді. Өз өмірінде көп мұра қалдырған талғампаз, ойшыл, тәкаппар ақын қазақ халық поэзиясы деп аталатын сәулет сарайының берік іргетасы, биік діңгегі болып табылады.Қасым - қазақтың ұлттық ақыны. Ол Қазақ ұлттық болмысын бар жан-тәнімен, рухымен, ішкі сезімімен, ақындық ой-пікірімен, жазу өнерімен толықтырады және жетілдіреді.Поэзия халықтың рухын бейнелейді. Қасым поэзиясында біз халық жанының батырлығын, жомарттығын, бауырластығын, бекзаттығын, жомарттығын табамыз. Бұл поэзияның тәрбиелік күші де осы жақта жиі кездеседі. Қасымның ең жалынды, леп, жанды поэзиясы - бұл әр ұрпақтың назарының серігі бола алатын ұзақ поэзия.
40 жыл ішінде Қасым Аманжоловтың шығармалары, оның бағалары, орыс, қазақ әдебиеті қайраткерлерінің пікірлері туралы көп айтылды. Мысалы, Твардовский, Тихонов, Мұхтар Әуезов, Ғабит Мүсірепов, Әбділдә Тәжібаев, Ғали Орманов, Әбу Сәрсенбаев, Хамитағалалиев, Сырбай Мәуленов, Тахауи Ахтанов, Тәкен Әлімқұлов, Қуандық Шаңғытбаев, Мұзафар Әлімбаевтың мақалалары, мемуарлары екі том болар еді. Ғалымдардан Есмағамбет Исмаилов - Қасымовтың поэтикалық, азаматтық өмірбаянын толық жазған алғашқы адам. Қасым шығармаларының шығу тарихы, хронологиялық көрсеткіш, комментарий, түсініктерін қосқанда өз алдына бір кітап еді. Содан кейін ақын, ғалым Т.Абдрахманова Қасым шығармашылығы туралы монография - кітап шығарды. Жазушы Сәбит Досанов роман жазды.
Бәрінен де бір айрықша мысал:
Балқаштың бір әдебиет мұғалімі баяғыдан бері Қасым туралы баспасөзде жарияланған (аудандық, облыстық, республикалық газет-журналдарда) сөз-пікірлерді және Қасымға арналған өлеңдерді жинап, үлкен бір альбом жасап шығарған.

1.2. Қасым Аманжолов - сан қырлы талант иесі.
Соғыс майданында жүргенде Қасым көптеген лирикалық өлеңдер жазды. "Үстімде сұр шинелім", "Мартбек", "Жеңіс дауысы", "Орал", "Ертіс", "Сибирь", "Сарыарқа" сияқты өлеңдер туған жердің табиғатын, сұлулығын, әскери өмірін сипаттайды. Ал "Елге хат", "Достар қайда жүрсіңдер?" , "Ағайға" атты өлеңдері туған елді, дос жорандарын, ағайын-туыстарын сағынған солдаттың сезім дүниесін жырлайды.
Қасым 30-жылдардың өзінде-ақ А.Пушкиннен, М.Лермонтовтан, Т.Шевченкодан, Дж.Байроннан, В.Маяковскийден шебер аудармалар жасады. Бұл оның үлкен поэзияның сырына терең бойлап, ақындық өнерінің қыр-сырын тануына көмектесті. 1939-1940 жылдар ақынның өсу жолындағы елеулі кезең болды. "Нар тәуекел", "Бурабай толқындары", "Дауыл", "Көкшетау", "Орамал", "Сұлтанмахмұт туралы баллада", "Өз елім", "Ғашық едім қайтейін" сияқты тамаша туындылары осы жылдары дүниеге келді. Бұл кезеңдегі ақын өлеңдерінде түр, дыбыстық үндестік, ырғақ жағынан да жаңалықтар көрініс берді. Сондай-ақ, Қасым лирикалық өлеңдермен қатар сүйекті туындылар жазуды да қолға алады, "Құпия қыз", "Бикеш" (алғашында "Азғынбаев" деп аталған) секілді алғашқы поэмаларын жазады.
Қасым көпшілікке өзінің поэзиясымен, аудармасымен ғана емес, сондай-ақ әнімен, домбыраның, сырнайдың, скрипканың, пианиноның әдемі өнерімен де танымал. Жеті айда жүріп кеткен оның мазасыз баласы болды.1935-36 жылдары Оралда жаңадан ашылған қазақ театрында әртіс болып жұмыс істеді. Әр түрлі музыкалық аспаптарда, домбырада, мандолинде және т.б. еркін ойнайды, шекті аспаптардан әуен әуелеткен ақын қызулы думан, жаңаорта, аяулы жандар арасында рухани есейеді. Бойында буырқанған ақындық дарыны айқын белгі беріп, өлеңдері жұртшылық назарына ілігеді.
Сонымен қатар, мұнда әншілік, көркемдік қабілеттер танылады. Театр ұжымдарын ұйымдастырып қана қоймай, сонымен қатар әртіс, көркемдік жетекші болған Қасым өзінің өмірлік тәжірибесін, сондай-ақ ақын, көркемөнерпаздар қайраткері ретіндегі көркемдік тәжірибесін арттырды.Ол өлеңдеріне ән жазуды жақсы көретін. "Дариға", "Туған ел" өлеңдері бүгінгі таңдағы ең үздік әндер тізіміне енгізілген. Қ. Аманжоловтың алғашқы өлеңдер жинағы 1938 жылы "Өмір сыры" деген атпен жарық көрді. 1940 жылы Қасым Маяковскийдің он шақты өлеңін аударып, 1941 жылы "Бар дауыспен" атты жеке жинақ шығарады.

ІІ ТАРАУ. ҚАСЫМ АМАНЖОЛОВ - ЖАУЫНГЕР АҚЫН
2.1. Ақынның поэзиясындағы соғыс тақырыбы

Ақын 1941 жылы армия қатарына шақырылады. Сол қарсаңда "Мазасыз музыка", "Қоштасу", "Бейсекештің бес ұлы" секілді әсерлі, сыршыл сезімге толы, лепті өлеңдерін жазады. 1941-1943 жылдары Қиыр Шығыста болған Қасым 1943 жылы батыстағы майданға ауыстырылады, содан соғыс аяқталғанға дейін "қанды қырғын, қып-қызыл өрттің ішінде" болады. Намыскер, өр, қайсар Қасым жауынгерлік міндетін жан аямай атқарады, абыройлы болады. Қиыр Шығыс пен батыстағы майдан аралығындағы ұзақ сапар, атамекен - Қазақстанын қақ жарып өтетін жол әсершіл, ұшқыр қиялды ақын жанын қатты тебірентеді. Соның нәтижесінде "Орал", "Сарыарқа", "Байкал", "Өтіп бара жатырмын" тәрізді тек Қасымның ғана емес, сол кездегі бүкіл қазақ поэзиясының жетістігі болып саналатын өлеңдері дүниеге келеді. Ақын рухының бұл қуатты серпілісі майдан жырларына ұласып, мазмұн, тақырып, түр, көркемдік бейнелеу кұралдары, ой мен сезім тереңдігі жағынан жаңа сапа тауып, биік белеске көтеріледі. "Елге хат" (бес бөлімнен тұратын ұзақ толғау), "Ұлы күтіс", "Үстімде сұр шинелім", "Подполковник Әлпинге", "Қапанға", "Сәбитке", "Ғалиға жауап", "Қызғалдақ", "Сен фашиссің, мен қазақпын", "Дариға, сол қыз" сияқты хрестоматиялық өлеңдері ен әйгілі "Ақын өлімі туралы аңыз" поэмасы - соның айғағы.
Майданнан оралғаннан кейінгі алғашқы жылдары Қасым журнал редакцияларында істейді, ара-тұра поэзия, ақындық өнер тақырыбына сын мақалалар жариялайды, өлеңді де өндіре жазады. Мысалы: 1946 жылы 26 өлең жазыпты, солардың ішінен, әсіресе "Достар", "Туған жер", "Құрбыма", "Сауыншы жеңгейдің жыры", "Домбыра", "Май келді", "Күйім тасып барады, күйім тасып", т.б. көркемдігі жоғары өлеңдерін ерекше атауға болады. Ақын 1947 жылдан бастап сырқатқа шалдығады. Соның өзінде сол жылы он шақты өлең жазып, "Біздің дастан" поэмасын бастайды. М.Лермонтовтың "Маскарад" драммасын, А.Твардовскийдің әйгілі "Василий Теркин" атты ұзақ та күрделі поэмасын өте шебер аударады. 1948 жылы да Қасым көп жазады, "Дауыл" атты жинағы жарық көреді. Ол туралы үлкен ақын әрі поэзия білгірі Әбділда Тәжібаев "Социалистік Қазақстан" газетінде "Дауылды жырлар" деген мақала жазып, аса жоғары бағалайды. Осы жылдары Пушкин мен Лермонтовтың бірсыпыра өлеңдеріне қоса, Пушкиннің "Полтава" поэмасын аударады. "Балбөбек", "Нұрлы дүние" жинақтарын шығарады. 1952 жылы "Таңдамалы шығармалары" жарық көреді. 1954 жылы бүгінде жұрттың көбі жатқа білетін әйгілі "Өзім туралы" толғауын аяқтайды.
Қасымның өлеңдері "Гроза" деген атпен 1946 жылы, "Стихи" деген атпен 1949 жылы орыс тілінде жеке кітап болып басылады. Қасым Аманжолов ұзаққа созылған науқастан 1955 жылғы қаңтардың 17-сінде қайтыс болды. Өлеңдері. Соғыстың алдында Қасым "Өз елім", "Дауыл", "Нар тәуекел", "Талғар" тәрізді әдемі лирикалық өлеңдер жазды.
Бұл өлеңдердің кейіпкері - өз елін, туған даласының табиғатын шексіз сүйетін, "көк дауылдай жігіт" болып өскен қажымас Замандасы. Өмірге көз ашпай жатып, ақын балдырғанның "жетім тағдырын" Отанын ерекше сезіммен жырлайды" :

Өмірге ендім еңбектеп,
Шалқалап әкем шықты үйден.
Жетімдік тағдыр жетті ептеп,
Қабағын жаба түксиген.
Өмірден үміт жоқ өзге,
Даланың тердім тезегін.
Әкем боп таптың сол кезде,
Қайран да менің өз елім.

1938 жылы Қасым жан күйзелісі үстінде "Сұлтанмахмұт туралы баллада" деген атақты өлеңі пайда болды. Ақын онда сол кезде екінің бірі айта алмайтын шындықты батылдықпен айта алды. Сұлтанмахмұтты жақтайтын жас ақын және оны жау деп санайтын жазушы ақынның қабірінде дауласады.

Бірі айтты:

- Сұлтанмахмұт тірі, - деді,
Мәңгіге өлмес жанның бірі, - деді.
Қазақтың кең даласын аралап жүр,
Өзіндей ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.