Оқыту және сөйлеу жағдаяттарының түрлері
М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті
Секенова Альбина Егінбайқызы
Жағдаяттар шетел тілі сабағында сөйлеу әрекетінің түрі ретінде
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В011900 - Шетел тілі: екі шетел тілі
Орал 2022 ж.
М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________ Утегалиева Б.Б.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Жағдаяттар шетел тілі сабағында сөйлеу әрекетінің түрі ретінде
5В011900 - Шетел тілі: екі шетел тілі мамандығы бойынша
Орындаған: Секенова А.Е
Ғылыми жетекшісі: Нурушева Т.И.
Орал 2022 ж.
М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті
Филология факультеті
5В011900 - Шетел тілі: екі шетел тілі
Шет тілдер кафедрасы
Бекітемін
Каф.меңгерушісі
___ ______________
(қолы) ТАӘ
____ _____20____ж.
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындауға
ТАПСЫРМА
Студентке(-тер)____________________ ___________________________________
(ТАӘ)
___________________________________ _________________________________
(мамандықБББ, тобы)
1. Дипломдық жұмыстың (жобаның) тақырыбы
___________________________________ ___________________________________ _________________________________ _________________________________ № ______ _____ __________________20____ж. бұйрығымен бекітілген
2. Студенттің аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі_____ _______20___ж.
3. Жұмысқа бастапқы деректер___________________________ ______________
___________________________________ _________________________________4.Дипломдық жұмыста (жобада) дайындауға жататын сұрақтар тізбесі___________________________________ ___________________________________ _________________________________ ___________________________________ _________________________________ ___________________________________ _________________________________ ___________________________________ _________________________________ ___________________________________ _________________________________ ___________________________________ ______________________________________ _______________________
5. Графикалық материалдың тізбесі немесе орындалатын жұмыстардың көлемі (сызбалар, кестелер, суреттер және т.б.)
___________________________________ ___________________________________ _________________________________ _________________________________
6. Ұсынылатын негізгі әдебиеттер тізімі
___________________________________ ___________________________________ _________________________________ ___________________________________ _________________________________ ___________________________________ _________________________________ _________________________________
7. Жұмыс бойынша кеңестер( жұмыстың бөлімдерін көрсете отырып)
Бөлімнің атауы, тараулар
Ғылыми
жетекші,
кеңесші
Тапсырманы
алу
мерзімдері
Тапсырма берді (қолы)
Тапсырма қабылдады (қолы)
1 бөлім
Нурушева Т.И.
7 Қыркүйек-25 Қазан
2 бөлім
Нурушева Т.И.
26 Қазан-27 Қараша
3 бөлім эксперимент
Нурушева Т.И.
7 Желтоқсан- 25 Ақпан
Қорытынды
Нурушева Т.И.
26 Ақпан- 10 Сәуір
Қосымша
Нурушева Т.И.
16 Сәуір
8. Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау кестесі
№
Жұмыс кезеңдері
Орындау
мерзімі
Ескертулер
1 кезең 1 бөлім
Қазан
Орындалды
2 кезең 2 бөлім
Желтоқсан
Орындалды
3 кезең эксперименттік бөлім
Ақпан-
Наурыз
Орындалды
Дипломалды сараман
Сәуір
Орындалды
Дипломдық жұмыстың (жобаның) қорытынды бөлімі-алдын ала қорғау
Мамыр
Орындалды
Тапсырманың берілген уақыты _____ _________20__ ж.
Ғылыми жетекші: ______ ___________________________________ ___
қолы ТАӘ, ғылыми дәрежесі, қызметі
Тапсырма қабылдады: студент(-тер) _____ ______________________
қолы ТАӘ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Шетел тілі сабағында сөйлеу әрекетінің түрі ретінде жағдаяттарды зерттеудің теориялық негіздері
Сабақтағы ауызша сөйлеу, оны ұйымдастырудың құралдары мен тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
Оқыту және сөйлеу жағдаяттарының түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
Шетел тілі сабағында ауызша сөйлеуге үйретуде сөйлеу жағдаяттарын қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
Бірінші бөлім бойынша қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
Сөйлеу жағдаяттарын зерттеудің практикалық аспектілері
Шетел тілі сабақтарында сөйлеу жағдаяттарын модельдеу принциптері...21
Оқу-әдістемелік кешенін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
Шет тілі сабағында жағдаяттық жаттығулар құрастыру ... ... ... ... ... ... .. ... 27
Екінші бөлім бойынша қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
Шетел тілін оқыту үдерісіндегі эксперименттік негіздеу
Шет тілі сабағында Ақсай қаласы №8 жалпы білім беретін мектебінің 7-сынып оқушыларымен Сөйлеу әрекетінің түрі ретіндегі жағдаяттар тақырыбында эксперимент жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
Эксперименттік жұмыс нәтижелерін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 50
Үшінші бөлім бойынша қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 57
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .61
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Жалпы білім беретін мектептегі білім берудің, оның ішінде шет тілдерін оқытудың негізгі мақсаты-бүкіл оқу-тәрбие процесін анықтайтын коммуникативтілік. Вербальді қарым-қатынастың негізгі түрі-диалогтік сөйлеу. Сабақта коммуникативті компонентті дамыту қазіргі педагогоикалық-әдістемелік ғылымның негізгі мәселелерінің бірі болып табылады.
Қазіргі уақытта шет тілдерін практикалық білу өмірлік қажеттілік болып табылады. Қызметтің барлық бағыттары бойынша халықаралық байланыстарды кеңейту кем дегенде бір рет шет тілін практикалық білу қажеттілігін білдіреді.
Сөйлеу құзіреттілігін қалыптастыру мен дамытудың қазіргі талаптары студенттерді оқытылатын шет тілінде әңгіме жүргізуге үйрету болып табылады. Шет тілдерін оқыту оқытудың білімдік, тәрбиелік және дамытушылық мақсаттарымен қатар практикалық мақсатты көздейді, яғни студенттерге шет тілінде сөйлеу әрекетінің әртүрлі түрлерін үйрету. Дегенмен, қазіргі жағдайда сабақта ауызша сөйлеуді дамытудың және диалогтік сөйлеуге үйретудің неғұрлым ұтымды әдістемесі қажет. Сіз сондай-ақ оқу процесін студенттер үшін қызықты әсерлі етуге ұмтылуыңыз керек. Бұл жұмыстың өзектілігінің себебі.
Зерттеудің объектісі-шет тілі сабақтарындағы сөйлеу әрекеті.
Пән-ағылышын тілі сабағында ауызша сөйлеуге үйретудегі сөйлеу жағдаяттарын талдау.
Зерттеудің мақсаты-шет тілі сабақтарында сөйлеу әрекетінің түрі ретінде жағдаяттарды қолдану ерекшеліктерін анықтау.
Тапсырмалар:
Оқыту және сөйлеу жағдаяттарының түрлерін оқу.
Шетел тілі сабағында ауызша сөйлеуді үйретуде сөйлеу жағдаяттарын қолдануды қарастыру.
Шетел тілі сабағында сөйлеу жағдаяттарын модельдеу принциптерін талдау.
7-сыныпта ағылшын тілі сабағында жағдаяттық жаттығулар жасау.
Зерттеу барысында келесі әдістер қолданылды:
1) зерттеу тақырыбы бойынша әдістемелік және оқу әдебиеттерін талдау;
2) сипаттамалық-аналитикалық әдіс;
3) педагогикадық тәжірибені талдау;
4) бақылау.
Зерттеудің болжамы-егер тренингке сөйлеу жағдаяттары енгізілсе, шет тілін үйрену процесі тиімдірек болады.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы мынада: зерттеу нәтижелері шетел тілін оқыту әдістемесі бойынша жалпы теориялық мәселелерді дамытуға белгілі бір үлес қосады, сөйлеу жағдаяттары түсінігі және оларды қолдану ерекшеліктері нақтыланды. Зерттеудің практикалық маңыздылығы зерттеу нәтижелерін референт-аудармашыларды даярлауды жетілдіруде, сөйлеу әрекеті бойынша теориялық курстар мен әртүрлі оқу-әдістемелік құралдарды әзірлеуде, тіларалық қатынастың білім беру жағдайларын модельдеуде пайдалану мүмкіндігінде.
Зерттеудің әдіснамалық негізі ретінде Е.И. Пассов, А.А. Миралюбов, С.Ф. Шатилов, Л.В. Щерба, И.М. Берман, Н.Д. Гальскова.
Жұмыс құрылымы:
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, тарау бойынша қорытындылардан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Дипломдық жұмыстың бірінші тарауы сөйлеу және жағдаяттық оқытудың жалпы ұғымдарына арналған.
Екінші тарауда әртүрлі мұғалімдердің оқу-тәрбие үрдісінде әдіс-тәсілдер мен технологияларды қолдануы қарастырылады.
Үшінші тарауда дипломдық жұмыстың тақырыбы бойынша эксперимент сипатталады және зерттеу нәтижелері қорытындыланады.
Қорытындылай келе, жоғарыда аталған материалдың нәтижелері қорытындыланады.
ШЕТЕЛ ТІЛІ САБАҒЫНДА СӨЙЛЕУ ӘРЕКЕТІНІҢ ТҮРІ РЕТІНДЕ ЖАҒДАЯТТАРДЫ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Сабақтағы ауызша сөйлеу, оны ұйымдастырудың құралдары мен тәсілдері
Шетел тілін оқытуда қалыптастыратын негізгі дағды-ол сөйлеу. Тіл адамдардың қарым-қатынас құралы болғандықтаг, ол сөйлеу әрекетінің арқауы болып табылады. Тіл ұлт пен қлтты жақындастыратын өзгеше қатынас. Тілмен сөйлесу адамзат баласы үшін тысқары бір дүние емес, ол ішкі құбылыс. Сөйлеу тек адамға ғана тән. Адам тіл арқылы бір-бірімен қатынаса алады.
Қазіргі таңда, еліміз өз егемендігін алып, дербес мемлекет ретінде танылуда. Сондықтан, еліміздің өркениетінкөтеру мақсатында шетел тілдерін меңгеру, шет елдермен қарым-қатынас орнатудың маңызы зор екендігін көрсетіп отыр. Бұл дегеніміз қазақстандықтар үшін, жастар үшін ағылшын тілін үйрену-ғылымды, экономиканы, бизнесті одан әрі дамыту қажеттілігі туындатып отыр. Білім-адамзат қазынасы, халықтың білімділігі-ел байлығының ең маңызды бөлігі. Тәрбиелеу мен оқыту жүйесінде білім арқылы ең озық мәдениет пен дүние таным қалыптасады.
Сонымен қатар, оқушылардың ағылшын тілінде ауызша сөйлеу
қабілеттерін дамыту бағытында түрлі ісәрекет ұйымдастыруға болады. Шетел тілі пәні бойынша оқушы ереже мен ұғымдар анықтамасын тек жаттап алғаннан гөр, оларды іс жүзінде саналы түрде қолдана алуы қажет. Түрлі тапсырмалар мен жаттығулар арқылы теориялық білімді шыңдауға болады.
Шет тілін оқытудың негізгі мақсаты-оқушылардың өзара түсіністікке қол жеткізу үшін оны нақты қарым-қатынас жағдайында қолдана білу-сағат кестесі шектеулі, мектептің қиын материалдық жағдайлары бар мұғалімдердің көпшілігінде айтарлықтай күмәнмен қабылданады. Бірақ егер біз бұл материалды меңгеруге тек оқу мақсаты ретінде ғана емес, сонымен бірге коммуникативті мәселелерді шешу құралы ретінде қарайтын болсақ, онда мұндай позициялық бетбұрыс шетел тілін оқытудың бүкіл процесіне жаңаша көзқараспен қарауға көмектеседі.
Адамның саналы әрекеті ретінде сөйлеуді үйрену осы әрекетті қарым-қатынастың маңызды жағдайына қосу арқылы ғана мүмкін болады.
Жағдай (кең мағынада) әдетте жағдай, шындық жағдайларының (құбылыстарының, объектілерінің) жиынтығы ретінде түсіндіріледі.
Сыныптағы қарым-қатынас шынайы қарым-қатынасқа еліктейді деуге болады. Ауызша қарым-қатынас арқылы оқушылар дайын сөйлеу өрнектерін жаңғыртады, яғни олар өз ойларын білдірмейді, басқаларының ойын хабарлайды. Сондықтан қарым-қатынастың бұл түрі еліктеу деп аталады. Оқу поцесінде еліктеушілік қарым-қатынас қажет, өйткені ол сөйлеу әрекеттерінде жиі кездесетін коммуникативті өрнектердің үлгілерін бере отырып, еркін қарым-қатынасқа дайындалады.
Кесте 1
Қарым-қатынас түрлері
Еліктеушілік қарым-қатынас
Еліктеушілік қарым-қатынас маңызды функцияны орындайды: ол қарым-қатынастың әлеуметтік-мәдени аспектісін, атап айтқанда, белгілі бір жағдайларда ана тілінде сөйлейтіндердіңң сөйлеу және сөйлемейтін мінез-құлқын енгізеді. Оқушылар тілдік құралдармен де танысады [5, 14б.].
Қарым-қатынасқа еліктеу оқушылардың коммуникативтік құзіреттілігінің негізін қалайды. Сондықтан қарым-қатынастың бұл түрінің мақсаты-күнделікті қарым-қатынас тәжірибесін меңгеру және қажетті білім алу, соның негізінде оқушылардың мінез-құлық нормалары мен мәдениеті сіңеді.
Қарым-қатынасқа еліктеу қатысушыларды жаңғыртылған мәтіндегі кейіпкерлердің рөлін сомдайтын оқушылар. Сөйлеушінің сөйлеу және сөйлемейтін мінез-құлық ерекшеліктерін жақсы меңгеру үшін оқушы мәтінді жадынан шығарып қана қоймай, оның мінезін бейнелеуі керек.
Имитациялық қарым-қатынас
Имитациялық (имитативтік қарым-қатынас) табиғи өмірмен айналысуға мүмкіндік береді. Қарым-қатынасты имитациялау-еліктеуден кейінгі қарым-қатынасты меңгерудің келесі қадамы.
Ол оқу ортасында шынайы қарым-қатынас атмосферасын құруға арналған. Ол үшін шынайы жағдайларға ұқсас жағдаяттар құрылып, онда тыңдаушылар әртүрлі әлеуметтік рөлдерде ойдан шығарылған кейіпкерлерді бейнелейді.
Қарым-қатынастың мақсаты- белгілі бір жағдайда өмірмен танысу.
Эксперименттік мәліметтер көрсеткендей, өз атынан емес, оқушы өзін еркін сезінеді. Бұл оның белсенділігіне, өнертапқыштығына және көпшілдігіне жақсы әсер етеді.
Қарым-қатынасқа еліктеуден айырмашылығы, оқушының өзі импровизация арқылы вербалды және вербалды емес мінез-құлқын ұйымдастырады.
Шынайы қарым-қатынас
Бұл жағдайда оқушы өз атынан сөйлейді. Мұғалім қарым-қатынасты ұйымдастырушы немесе оған қатысушы рөлін алады, бірақ өзінің дәстүрлі көшбасшылық рөлінен бас тартады. Әңгімелесуге қатысушылардың барлығы тең.
Қарым-қатынастың бұл түрі оқушылар мағыналы мәселелерді шешетін және және нақты мақсаттарды көздейтін үшеуінің жалғыз түрі. Әркім өзінің жеке пікірін білдіреді, сондықтан ол әрқашан серіктестеріне жаңа нәрсені жеткізеді.
Шынайы қарым-қатынастың иазмұны шынайы өмірден кез келген мәселе болуы мүмкін. Осылайша, шынайы қарым-қатынас процесінде әртүрлі өмірлік мәселелер шешіледі.
Шетел тілі сабақтарында қарым-қатынастың үш түрін де пайдалану қажет.
Бірақ бұл шынайы және имитациялық қарым-қатынас білім беру ортасында оқушылардың шетел тілінде болашақ қарым-қатынасы үшін өзекті болып табылатын жағдайлар мен коммуникативті әрекеттердің рекреациясын қамтамасыз етеді.
Қазіргі кезде шет тілін оқытудың мақсаты-оқушылардың коммуникативтік дағдыларын дамыту. Сондықтан оқытудың негізгі мақсаты-оны ауызша және жазбаша қарым-қатынаста қолдануға мүмкіндік беретін шет тілін білу. Мұғалімнің міндеті-қарым-қатынас жасауға, өзін-өзі тәрбиелеуге қабілетті тұлға тәрбиелеу. Шет тілдерін оқытудың заманауи үдерісі үшін оқу үдерісі оқушылар үшін мазмұнды, тиімді және қызықты болуы үшін оңтайлы жағдай жасау қажет.
Гальскова Н.Д. коммуникативтік құзіреттілікті қалыптастыру шет тілін оқытудың негізгі және жетекші мақсаты болып табылады [8, 112б.].
Тәжірибе көрсеткендей, адам шет тілінде сөйлесу кезінде сөйлеуді құлақ арқылы қабылдай отырып, ең үлкен қиындықтарды бастан кешіреді. Дегенмен, әңгімелесушінің сөзін түсінбей ауызша сөйлесу мүмкін емес, өйткені сөйлеу әрекеті процесінде барлығы сөйлеуші және тыңдаушы ретінде әрекет етеді.
Коммуникативтік оқыту үдерісі қарым-қатынас үдерісінің үлгісі ретінде құрылады деп болжайды. Оқу сөйлеу жағдаяттары деп шетел тілінде сөйлеу әрекеттерін орындау кезінде оқушыларға тәрбиелік ықпал ету мақсатында әңгімелесушілер арасындағы қарым-қатынастар жүйесі қалыптасатын арнайы жасалған жағдайлар түсіндіріледі. Шетел тілдерін оқытудағы табыс оқу процесін дұрыс ұйымдастырумен анықталады. Оқу-тәрбие үдерісі жағдайында оқушыларды шет тілінде табиғи қарым-қатынасқа үйрету-шешімін күткен екіұшты мәселе.
Балалар өз ана тілінде сөйлеуді қалай үйренсе, олар тілді сөзбе-сөз меңгергендей, ағылшынша ойлауға және сөйлеуге үйрету маңызды. Шетел тілін үйретудегі негізгі аспектілердің бірі қарым-қатынас тәжірибесі болып табылады.
Ағылшын тілін үйренудегі басты мәселе-оқушылардың алған білімдерін шынайы қарым-қатынас жағдайында пайдалана алмауынан туындайтын қиындықтар. Табиғи сөйлеу жағдаяттарын құру қажеттілігі туындайды. Ол үшін И.А. Зимняяның пікірінше, келесі мәселелерді шешу қажет [13, 189б.]:
Схема 1
Оқытылатын материалды меңгерудің жаңа тәсілдерін енгізу арқылы білім беруде дәйекті тәсілдерді енгізу;
Ағылшын тілі сабағында қарым-қатынасты оқытудың тиімділігі мен сапасын арттыру;
Оқу материалын енгізу, оқыту және қолдану кезеңдерінде күшті коммуникативті дағдыларды қалыптастыру;
Оқушылардың зиякерлік қабілеттерін дамыту және оларды ағылшын тіліне сапалы дайындау;
Шетелдік білім берудің коммуникативтік бағытын қамтамасыз ету;
Шет тілі мұғалімдеріне қосымша әдістемелік база құру.
Оқытылатын материалды меңгерудің жаңа тәсілдерін енгізу арқылы білім беруде дәйекті тәсілдерді енгізу;
Ағылшын тілі сабағында қарым-қатынасты оқытудың тиімділігі мен сапасын арттыру;
Оқу материалын енгізу, оқыту және қолдану кезеңдерінде күшті коммуникативті дағдыларды қалыптастыру;
Оқушылардың зиякерлік қабілеттерін дамыту және оларды ағылшын тіліне сапалы дайындау;
Шетелдік білім берудің коммуникативтік бағытын қамтамасыз ету;
Шет тілі мұғалімдеріне қосымша әдістемелік база құру.
Қарым-қатынас процесінде оқу-танымдық, қоғамдық саяси, еңбек, спорттық, көркемдік, тұрмыстық іс-әрекеттің әр алуан түрлері жүзеге асады.
Оқу-тәрбие процесінде ауызша сөйлеудің негізгі функцияларын қарастырамыз: ынталандыру және оқыту. Сөйлеу дағдыларын қалыпьастырудың негізгі шарттарынескере отырып, ынталандыру жағдайлары жасалуы керек, тек осы жағдайжа ғана олардың функциясфн жүзеге асыруға болады. Балаларды қызықтыратын әңгімелер қарым-қатынастар, іс-әрекеттер туралы әңгімелер туралы әңгімелер екені анықталады, онда әр түрлі саладағы жаңа фактілер мен ақпараттар айтылады.
Біз қарапайым жағдаяттарды ұсына аламыз:
Сіз Ұлыбританиядан келген туристпен кездестіңіз. Онымен жақынырақ танысайық. Танысу диалогы және т. б.
Жағдаяттарды әртүрлі тәсілдермен модельдеуге болады: көрнекілік, ауызша суреттеу, сахналау арқылы.
Рөлдік ойын-бұл бір мезгілде сөйлеу, ойын және оқу әрекеті. Оқушылардың көзқарасы бойынша рөлдік ойын-бұл белгілі бір рөлдерде ойнайтын ойын әрекеті. Олар көбінесе ойынның тәрбиелік сипатын түсінбейді. Тұрғысынан оқытушының рөлдік ойын ретінде қарастыруға болады оқыту нысанын диалогическому қарым-қатынас. Мұғалім үшін ойынның мақсаты-оқушылардың сөйлеу дағдыларын қалыптастыру және дамыту. Рөлдік ойынды басқаруға болады, оның оқу сипатын мұғалім нақты түсінеді. Оның үлкен оқу мүмкіндіктері бар .
Кейбір рөлдік ойындардың мысалдары и. Я. Кривобокова, Т. В. Лотарева [17, 53б.]:
Ұқсас немесе әртүрлі. Мақсаты: бірлескен сөйлеу әрекетін жандандыру, шет тіліндегі сөйлеудегі ұқсастықтар мен айырмашылықтарды білдіру дағдыларын үйрету. Ойын барысы: қатысушылар жұп құрады. Оларға иллюстрациялар беріледі. Карталарды бір-біріне көрсету мүмкін емес. Жұпта жұмыс жасай отырып, ойыншылар бір-біріне қандай суреттер ортақ және қайсысы әртүрлі екенін білу үшін сұрақтар қояды. Үш суретті талқылағаннан кейін, ойыншылар орындарын ауыстырады және басқа серіктестермен жұмысты жалғастырады. Таратылымды суреттердің орнына синонимдік және антонимдік сөздерді, сөйлемдерді және т. б. қолдана отырып өзгертуге болады.
Қала жоспары. Мақсаты: сұрақ-жауап өзара әрекеттесуінің дағдыларын әр түрлі сұрау формаларын, болжамды мәлімдемелер мен сұрау техникасын, сондай-ақ реакция репликаларының мазмұны мен құрылымының барлық түрлерін қолдана отырып белсендіру. Ойын барысы: ойынға қатысушылар жұп құрады. Ойыншылардың әрқайсысы кез-келген көрікті жерлерді көрсететін қала жоспарының нұсқасын алады. Бір-біріне сұрақтар қою арқылы ойыншылар көше атауларын, көрікті жерлерді белгілейді. Олар сондай-ақ осы жерлерге жолды берілген бастапқы нүктеден сипаттауы керек.
Басқа жас. Ойынның мақсаты: монологиялық сөйлеуде субъективті көңіл-күйді және модальділікті білдіру құралдарын қолдануды белсендіру. Ойын барысы: ойыншылар өздерін жас немесе одан үлкен етіп көрсетуге және осы жас ерекшеліктерін ескере отырып, өздері туралы айтуға шақырылады.
Тізбектегі әңгіме. Мақсаты: тақырып аясында және коммуникативті міндетке сәйкес бірлескен сөйлеу әрекетін қолдану; өздігінен сөйлеу және тәуелсіз дәйекті сөйлеу дағдыларын қалыптастыру және жандандыру. Ойын барысы: ойыншылар тізбекте бірге берілген тақырып бойынша әңгіме құруға шақырылады. Жағдайдың сипаттамасы немесе жалпы сюжет берілген, оны егжей-тегжейлі мәтін деңгейіне дейін дамыту керек. Сондай-ақ, ойнаушыларға мәтіннің нақты бөліктерін жасауға көмектесу үшін жұмыс материалдары бар карточкаларды (жазылған тірек ойлар, түйінді сөздер, фразалар және т.б.) беруге болады. Қолдау сызбалар, фотосуреттер, мөлдір қағаздар және т. б. болуы мүмкін.
Рөлдік ойындарды сабақтарда сөйлеу жағдайлары ретінде пайдалану оқу процесінің тиімділігін арттыруға және оқытудың барлық кезеңдерінде оқушылардың оқылатын пәнге деген қызығушылығын сақтауға әкеледі.
Сабақтардағы, оның ішінде шет тілі сабақтарындағы ауызша қарым-қатынастың барлық құралдары мен формалары мақсатты және дәлелді, көлемі бойынша мүмкін, оқушылардың ақыл-ой белсенділігін арттыруы, өмірлік және типтік мысалдар мен жағдайларды қамтуы керек.
Ауызша және жазбаша дағдыларды қалыптастырудың дәйектілігі туралы консенсус жоқ. Көптеген әдістер бар, онда ең алдымен ауызша сөйлеуді оқыту орынды деп саналады. Қазіргі уақытта шет тілін оқыту кезінде ережелерді емес, осы тілдегі әрекеттерді үйрету керек деген пікір қалыптасқан.
Бұл әдістер ауызша сөйлеуге итермелейді, өйткені оқушылардың алдында мақсат бар; олар орындау кезінде белсенді, өйткені оқушының жеке басы мен ақыл-ой белсенділігімен байланыс бар.
Осылайша, ағылшын тілі сабақтарында сөйлеу жағдайларын қолдану оқушылардың сөйлеуіне, табиғи сөйлеу қарым-қатынасының сипатын беруге және оқушылардың сөйлеу әрекетін барлық жағынан белсендіруге мүмкіндік береді. Ағылшын тілі сабақтарында сөйлеу жағдайларын қолдану білім алушылардың білім сапасын арттыруға ықпал етеді.
1.2. Оқыту және сөйлеу жағдаяттарының түрлері
Қазіргі уақытта оқушылардың шет тіліндегі ауызша сөйлеуін дамытуға, оның ішінде оны дамыту құралы ретінде оқу және сөйлеу жағдайларына байланысты мәселелерге көп көңіл бөлінеді.
Қазіргі әдістемелік әдебиеттерде оқу және сөйлеу жағдайларының әртүрлі түрлері ерекшеленеді [21, 54 б.].
Кесте 2
Шындыққа қатысты мыналарға бөлінеді:
табиғи (нақты)
жасанды (ойдан шығарылған) оқу және сөйлеу жағдаяттары
Оқыту барысында оқушылар қарым-қатынастың барлық мүмкін болатын, шынайы өмірлік жағдайларына бара алмайды, сондықтан сөйлеуге үйрету процесіне шынайы сөйлеу коммуникациясын имитациялайтын және еліктейтін жасанды жағдайларды қосу өте маңызды.
Жасалу әдісі бойынша мыналарды ажыратуға болады:
экстралингвистикалық (тілден тыс)
вербалды (лингвистикалық) ОСЖ
Экстралингвистикалық жағдаяттарды жасау үшін иллюстрацияларды, фильмдерді, макеттерді пайдалануға болады. Ал сөздіктерге келсек, олар сөздік сипаттау арқылы жасалады.
Мәлімдеменің көлеміне сәйкес мыналар бар:
микрожағдайлар
макрожағдайлар
Соловова Е.Н. неғұрлым проблемалы ОСЖ көрсетеді. Проблемалық жағдайға байланысты оқушылардың сабақтағы психикалық және сөйлеу-ойлау әрекеті белсендіріліп, осы байланысты жүзеге асыруға оқу-танымдық мотивация жасалады. Оқушылар проблемалық мәселені шешуге қатысқанда, оларда білімді меңгеру, сонымен қатар оны басқалармен бөлісу қабілеттері дамиды. Проблемалық жағдайды тудыру үшін әртүрлі жауаптар мен пікірлердің соқтығысуы мүмкін екендігін анық білдіретін проблемалық сұрақ қою керек [35, 179 б.].
Шетел тілін оқытудың негізгі мақсаты - осы тілде қарым-қатынасқа үйрету. Қазіргі уақытта мұғалімнің сөйлеу-танымдық әрекетін белсендіру және оқушылардың мәдениетаралық құзыреттілігін қалыптастыру үшін әртүрлі әдіс-тәсілдер мен әдістерді қолдану талап етіледі.
Әдіскерлер Н.В.Елухина, Е.И.Пассов, В.Л.Скалкин және т.б.сөйлеу дағдылары кезең-кезеңімен қалыптасады деп есептейді: бастапқы кезеңде ауызша сөйлеудің лексикалық және грамматикалық дағдылары қалыптасады, содан кейін ауызша сөйлеу дағдылары жетілдіріліп, сөйлеу дағдылары қалыптасады. дайындықсыз ауызша сөйлеу дамиды.сөйлем [12, 134 б.].
Мұғалім оқу процесінде осы кезеңдерді ұстанса, сөйлеу дұрыс қалыптасады. Алайда, кемшілігі оқушылардың дайын емес сөйлеуге араласуы қиынға соғады және барлық сөйлеу дайын мәтінді есте сақтауға және жаңғыртуға байланысты. Қарым-қатынас дағдыларын қалыптастыру және жетілдіру үшін мұғалім ең қолайлы жаттығулар кешенін анықтауы керек. Жаттығулар студенттер мен оқытушылардың іс-әрекетін ұйымдастырудың негізгі құралы болып табылады, сондықтан жаттығулардың мәртебесін, құрылымы мен қызметін, типологиясын анықтау шет тілін оқыту әдістемесінің маңызды міндеттерінің бірі болып табылады. Мұғалім қолданатын жаттықтыру жаттығуларының жүйесі студенттердің сөздік қорын есте сақтауын және сөйлем құрастыру кезінде сөздердің грамматикалық дұрыс байланысуын қамтамасыз етуі керек.
Білімді оқушы алдымен сөйлеу формасын меңгеретіндей етіп құру керек, содан кейін форманы пайдалана отырып, белгілі бір мазмұнды айтуға үйренеді.
Оқу іс-әрекеті студенттердің коммуникативті дағдыларды қолдана алатын нақты жағдайларға барынша жақын болған жағдайда педагогикалық процесс тиімді болады. Табиғи сөйлеу жағдайларын жасау және жаттығуларды сөйлеу тәжірибесіне көшіруді қамтамасыз ету үшін шет тілі сабақтарында оқушының сөйлеу әрекетін дұрыс орындауына қажетті мұғалім белгілеген сөйлеу және сөйлеу емес жағдайлардың жиынтығы болып табылатын оқыту және сөйлеу жағдаяттары қолданылады. мұғалім белгілеген коммуникативті тапсырмаға сәйкес сөйлеу әрекеті. (А.А. Леонтьев). Қазіргі әдістемеде сөйлеу әрекетінің 3 фазасы бөлінеді: бағдарлау және жоспарлау, орындау, бақылау. Олардың көмегімен оқушылар шынайы сөйлеу қарым-қатынасына дайындалады [18].
В. Л. Скалкин оқу-сөйлеу жағдайының құрылымы ретінде келесі компоненттерді бөлуді ұсынды [33, 25б.]:
1) жағдай шарттары;
2) сөйлеу жағдайы (сөйлеу). Құрамында шарттарын бөліп көрсетеді: жағдайды сипаттау, сөйлеу ынта, тапсырма.
М. Л. Вайсбурд сонымен қатар сөйлеу жағдайының компоненттерін қарастырады, олар өз кезегінде сөйлеу хабарламасының мазмұны мен формасын анықтайды. Ол хабарлама тақырыбын, жағдайды, қызметтің жалпы мән-мәтінін, сөйлеу жағдайының компоненттерін (субъектілерін) және мотивациялық-мақсатты компоненттерді анықтайды [6, 112б.].
Оқу және сөйлеу жағдайының әртүрлі функциялары бар. Жағдайлар оқушының оқу іс-әрекетін басқару құралы және мұғалімнің жұмысын ұйымдастыру құралы бола алады.
ОСЖ тілдік және сөйлеу материалын таңдауға және ұйымдастыруға мүмкіндік беретін мазмұнның құрамдас бөлігі ретінде де, сөйлеу дағдылары мен қабілеттерін қалыптастыру процесін жоспарлау үшін оқыту әдісі ретінде де әрекет ете алады. ОСЖ дағдыларды қалыптастыру процесін бақылауға мүмкіндік береді. Жағдаяттар оқушылардың сөйлеу сөздерін бағдарламалауы керек: жағдайдың құрылымдық құрамын анықтау, сөйлеу тақырыбын түсіну (монолог немесе диалог), лексикалық және грамматикалық бірліктерді таңдау, мәтінге сөйлеу жоспарын енгізу, сөйлеу мінез-құлқының стратегиясын анықтау.
ОСЖ құру әдістерінің ішінде М. Л. Вайсбурд: ауызша сипаттама; көрнекілікті қолдану (графикалық: тақтадағы сурет, кітаптағы сурет, схема, кинофильм, аудиожазбаны тыңдау); дайын мәтіндерді сахналау, сөйлеу және рөлдік ойындарды ойнау; нақты жағдайларды пайдалану аталып өткен [6, 113б.].
Қазіргі әдістемелік әдебиеттерде оқу және сөйлеу жағдайларының әртүрлі классификациялары ұсынылған.
1. Шындыққа қатысты олар мыналарды ажыратады:
а) Табиғи (нақты);
б) Жасанды (елестетілген).
Оқушылар ағымдағы оқиғаларды, оқыған кітапты немесе көрген фильмді талқылау кезінде жаңа ақпаратпен алмасу жүзеге асырылады, табиғи сөйлеу жағдайлары туындайды. Алайда, табиғи жағдайлар сөйлеуді дамыту бойынша жүйелі жұмысты қамтамасыз ете алмайды және шет тілі сабақтарында қиял жағдайларын жасауға үлкен мән беріледі.
Табиғи және қиялдағы жағдайлар да білім беру болып табылады, өйткені олар белгілі бір оқу мақсаттарында шет тілі құралдарымен жүзеге асырылады. Сонымен қатар, қиялдағы жағдайлардың белгілі бір ерекшеліктері бар: жағдайлар толығырақ, ынталандыру бар (мысалы: ...жаңалықпен бөлісіңіз..., ...сендіруге тырысыңыз... және т.б.). Қиялдағы жағдайларда реакция әртүрлі болуы мүмкін, бірақ ол табиғи сөйлеу жағдайына қарағанда эмоционалды емес.
Сөйлеушілердің әңгіме мазмұнына деген қызығушылығы қажет, сондықтан оқу сөйлеу жағдайларын нақты қарым-қатынас жағдайларына мүмкіндігінше жақындату керек. Мысалы, мұғалім оқушыларға: сіз бөтен қалада екеніңізді елестетіп көріңіз. Жүргіншілерге орналасқан көше, қонақ, қандай көрнекті орындар көруге болатынын сұраңыз... Мұнда оқушылардың рөлге еніп, ойынға қатысуға деген ынтасы болуы керек. Оқу процесін ұйымдастыру үшін мұндай жағдаяттарды бірнеше рет жоғалтуға болатындығы өте маңызды, және әр уақытта лексикалық бірліктер әртүрлі болуы мүмкін.
2. Құру әдісіне сәйкес ауызша (тілдік) және экстралингвистикалық (тілден тыс) жағдайлар ажыратылады. Экстралингвистикалық жағдайлар иллюстрациялар, макеттер мен фильмдер арқылы, ауызша сипаттама арқылы ауызша жасалады.
3. Мәлімдеменің көлемі бойынша (сөйлеу өнімі) микрожағдайлар ажыратады, олар минималды сөйлеу өнімімен және макрожағдайлар байланысты-келісілген мәлімдемемен байланысты.
4. Әдістемелік мақсатқа сәйкес репродукция актісі мен рецепция актісінің негізіндегі жағдайларды ажыратуға болады. Олар қарым-қатынасқа қатысушылардың орналасуында және олардың байланыс формасында (бір бағытты, екі бағытты) ерекшеленеді. Көбею жағдайлары сөйлеуді (немесе жазбаша сөйлеуді) ынталандырады. Қабылдау жағдайлары оқуға және тыңдауға ынталандыру әдісі ретінде қолданылады.
Схема 2
Оқу және сөйлеу жағдаяттары қолданылады [23, 54б.]:
1. Оқушыларды жаңа материалмен таныстыру кезеңінде. Мұнда ОСЖ құбылыстың мәнін бастапқы қабылдауды және оны қолдануды қамтамасыз етеді сөйлеу өнімі жағдаймен бірлікте дайын түрде ұсынылады. Бұл студенттерге сөйлеу тәжірибесін жинақтауға мүмкіндік береді.
2. Оқушылардың сөйлеу және сөйлеу дағдыларын қалыптастыру кезінде тілдік материалды қолдануға үйрету кезеңінде. Мұнда сөйлеу өнімі студенттерге дайын түрде берілмейді, тек әртүрлі тілдік тіректердің көмегімен ұсынылады. Бірақ студенттер белгілі бір тілдік құбылысты игерген сайын тіректер кішірейіп, сайып келгенде жаттығу құрамынан толығымен шығарылуы керек.
3. Шет тіліндегі ауызша және жазбаша сөйлеу дағдыларын дамыту кезеңінде. ОСЖ оқушыларды тіл құбылыстарын өз бетінше таңдауға және қолдануға және сөйлеу әрекетін ынталандыру әдісі ретінде әрекет етеді.
Сыныптағы нақты қарым-қатынас үнемі ынталандырылуы керек. Бұл оқушыны күнделікті өмір бірліктерін қолдана отырып, ағылшын тілінде сөйлесуге мәжбүрлейтін тұрақты реттеу.
1.3. Шетел тілі сабағында ауызша сөйлеуге үйретуде сөйлеу жағдаяттарын қолдану
Оқу-сөйлеу жағдаяттарын материалды енгізу, оны оқыту және бекіту үшін пайдалануға болады. Оқыту нәтижесі оқушының әртүрлі рөлдерде әрекет ету қабілеті болуы керек. А.В. Соболева қарым-қатынастағы рөлдердің келесі түрлерін анықтайды [34, 26б.]:
- жалпылама, (спортшы, актер) және нақты (Роза Рымбаева) болуы мүмкін әлеуметтік;
- топ ішінде - сынып бірнеше топқа бөлінеді, олар бірге қойылған сұрақтарға жауап дайындайды, шешім қабылдайды және олар бойынша есеп береді;
- әлеуметтік рөлдерге жүктелген тұлғааралық қарым-қатынас сипатына өзгерістер енгізеді: сізбен спорт секциясында жұмыс істейтін сыныптасыңыз ғана емес, бәсекелесіңіз.
Оқу процесінде әртүрлі рөлдерді ойнай отырып, оқушы шындықтың әртүрлі құбылыстарына өз көзқарасын білдіруге жаттығады. Осындай өмірге жақын коммуникативтік жағдаяттарға оқушылардың қатысуы олардың қиялын, өз бетінше белсенділігін дамытады, оқуға деген ынтасын арттырады.
Жағдаяттарды әртүрлі тәсілдермен модельдеуге болады: көрнекілік, ауызша суреттеу, сахналау, рөлдік ойындар арқылы. Ол үшін жағдаяттың жетекші құрамдас бөлігі-жағдайлардың барлық алуан түрлілігінің белгісі болып табылатын қарым-қатынастар үлгіленуі керек. Қарым-қатынас жағдаяттарын модельдеу кезінде монологтық сөйлеуді де, диалогтық сөйлеуді де ескеру қажет.
Мысалы, Furnitire тақырыбына қолдануға болатын модельдеу әдістерінің бірі Сіз басқа қалаға келдіңіз және қонақүйге орналастыңыз. Сіз телефон арқылы досыңызға қоңырау шалып, сіз тұратын бөлмелер туралы әсерлермен алмасасыз. Әр ойыншыда бөлменің суреті болуы мүмкін: There is a round table, a bed, chairs, a carpet, a radio in my room." "In my room I have TV, but haven't radio. Ойынға қатысушыларды 3-5 айырмашылықты табуға немесе олардың қайсысының бөлмелері бірдей екенін анықтауға шақыруға болады.
Family тақырыбына сілтеме жасай отырып, келесі тапсырмаларды ұсынуға болады: Present for classmates fotos of your family and introduce their. Сынып сұрақтар қоюға дайын болуы керек. Products тақырыбын оқи отырып, біз балалармен ағылшын дүкенінде сатушымен сөйлесуді үйренеміз.
Сонымен қатар, осы немесе басқа жағдайды ұсынғанда мұғалім белгілі бір талаптарды басшылыққа алуы керек [28, 122 б.]:
1) жаттығулар тек таныс тілдік материалды қамтуы керек;
2) жаттығулар ауызша ғана емес, жазбаша түрде де жүргізілуі керек;
3) тапсырмалардың қолжетімділігі мен орындылығы;
4) қиыншылықтардың артуы және жүйелілігі;
5) жаттығулардың әртүрлілігі, мақсаты мен орындалу тәртібі.
Оқушыларға таныс тақырыптар талқылануы керек. Бұл коммуникативті қабілеттерді дамытуға, яғни тілді стихиялы түрде қолдана білуге ерекше назар аударуға мүмкіндік береді. Сонымен бірге мұғалімдер аз сөйлеп, көп тыңдайды, тек оқушылардың іс-әрекетіне бағыт-бағдар береді.
Оқу-сөйлеу жағдаяттары сабақтың тиімділігін арттыруға, оқушылардың сөйлеу әрекетін белсендіруге, олардың тілге деген қызығушылығын арттыруға, ең бастысы сөйлеу жағдаяттарын құруда және мұғалімнің іс-әрекетінде ізденушілікке ықпал етеді. Мұғалімге олардың қызығушылықтары мен оқу деңгейіне байланысты сыныптан сыныпқа, әртүрлі оқушылар үшін жағдайларды түрлендіруге мүмкіндік беріледі, сол арқылы олардың коммуникативтік құзыреттілігі қалыптасады.
Оқыту процесінде жағдаяттарды құру, жағдаяттар негізінде оқыту, жағдаяттарды түрлендіру, жағдайға жауап беру т.б. Жағдайдың нені білдіретіні маңызды ма? Сөзсіз. Ұғымды түсіндіру тек теориялық мәселе емес, оқыту тәжірибесі соған байланысты. Кез келген мұғалім жағдайды жақсы біледі: Кассада деген тапсырманы алған кезде студент үнсіз қалады, бірақ жағдайдың ынталандырушы күші бар екені белгілі. Жағдай сөзді тудырмаса, бұл жағдай емес екені анық.
Жағдаят - бұл жай ғана жағдайлардың, оқиғалардың, қатынастардың жиынтығы емес, жүйе. Жағдаят-коммуниканттар арасындағы қарым-қатынастардың осындай динамикалық жүйесі, ол мақсатты іс-әрекетке жеке қажеттілікті тудырады және осы әрекетті нәрлендіреді [19, 122 б.].
Оқыту жағдайы деген нені білдіреді? Бұл шетел тілінде сөйлеу әрекетін жүзеге асыруда студенттерге тәрбиелік және тәрбиелік ықпал ету мақсатында арнайы жасалған жағдайлар, жағдайлар, әңгімелесушілер арасындағы қарым-қатынастар жүйесі.
Шетел тілін оқытуда қолданылатын оқу жағдайы қандай талаптарға сай болуы керек?
Ол қарым-қатынастың адекватты нақты жағдайына сәйкес болуы керек.
Оқушыларға өте түсінікті болуы керек.
Бұл дегеніміз: сөйлеу тапсырмасы нақты анықталған (не сұрау, не айту, дәлелдеу, нақтылау, теріске шығару, т.б.), тапсырмалар нақты тілдік және сөйлеу материалымен қамтамасыз етілгендіктен, оқушылар олардан не талап етілетінін біледі. Егер оқушы дұрыс сөзді білмесе, мұғалім мен жолдастары көмекке келеді. Балалар қарым-қатынас қолайлы жағдайда болатынын біледі.
Оқу жағдаяттары әртүрлі тәсілдермен құрылады, [37, б.82]:
Cхема 3
сыныптағы қарым-қатынастың нақты жағдайлары;
әртүрлі көрнекі құралдар;
диапозитивтер, диафильмдер;
сөздік құралдар;
ойындар, соның ішінде рөлдік ойындар;
игры, в том числе ролевые.
Білім беру жағдайы ұсынылған және игерілген материалды қай жерде, қашан, қандай қарым-қатынас мәселелерін шешу үшін қолдануға болатынын көрсетіп қана қоймайды, сол арқылы пәннің көрнекі көрінісін қамтамасыз етеді, ол белгілі бір эмоционалды жағдайды тудыруы керек. мектеп оқушылары. Мысалы, waswere сөздері бар құрылым пысықталуда. Егер сұрақтар жеке бағытталған болса, онда жұмыс басқа мағынаға ие болады. Мысалы, мұғалім кеше кімнің қайда болғанын анықтаймын дейді. Жаттығуды бастамас бұрын мұғалім баруға болатын барлық жерлерді ағылшын тілінде атауды ұсынуы мүмкін.
Оқу-тәрбие жағдайы балаға деген қызығушылықты, қарым-қатынасқа түсуге деген ұмтылысты оятуы, оқушылардың бір-бірін, ал мұғалімнің - олардың әрқайсысын жақынырақ тануына көмектесуі керек. Ол үшін оқушының естігеніне, көргеніне, бағалайтынына деген көзқарасын ашатын осындай жағдаяттар ұсынылады [30, б.38].
Мысалы, Отбасы тақырыбы бойынша рөлдік ойынды қолдануға болады. Балалар үш топқа бөлінеді. Біреуі әке немесе шеше рөлін, екіншісі - ұлқызы, үшіншісі - бақылаушы рөлін атқарады. Тапсырма: оқушының апталығы қалай өткенін, оның қандай баға алғанын, жетістіктерге қанағаттанбағанын, қандай пәндерді көбірек ұнататынын, нені жақсы игергенін, әңгімелесушілер арасындағы қарым-қатынасты анықтау.
Тапсырманы бере отырып, мұғалім олардың түсінілгеніне көз жеткізуі керек. Тақтада тіректер беріледі. Оқушылар рөлдерді өздері таңдайды. Педагог балалардың өздері тапсырманы орындауы үшін алшақ жүреді, бірақ мұқтаж адамдарға көмектеседі. Соңында бақылаушы әңгімеден не білгенін баяндайды.
Жаңа стандарттар бізге үлкен міндеттер қойып отыр, біз оларды сәтті шешуіміз керек. Ал ол үшін оқытудың әдіс-тәсілдерін, құралдарын жетілдіріп, мұғалімнің ұйымдастырушылық, қайырымдылық көмегі арқылы жолдастарымен бірлескен іс-әрекетте шет тілін меңгеруі үшін оқушыны сабақта басты кейіпкерге айналдыру қажет. .
Жағдаяттық жаттығулар-мұндай сөйлеу жаттығулары, олардың жүзеге асуы елестететін оқу сөйлеу жағдаятының сипатына байланысты. Оның негізгі ерекшелігі-белгілі бір тілдік бірлікті таңдауды анықтайтын студенттің сөйлеу реакциясын тудыратын сөйлеу стимулының болуы. Жағдайлық жаттығулар балалардың сөйлеудің мазмұны мен формасын өзара байланыстыра білу қабілетін дамытады, шығармашылық ойлауды қалыптастыруға ықпал етеді, ана тілінің сезімін ұштайды, берілген қарым-қатынас жағдайларына ең қолайлы тілдік құралдарды қолдануға үйретеді. Ситуациялық жаттығулар оқушылардың сөйлеу мәдениетін арттырады. Мұндай жаттығулар негізінен қиялға құрылады және жеңіл, мейірімділік, жігерлендіру атмосферасын ұсынады [36, б.214].
Жаттығу ситуациялық-ойындық негізде жүргізілуі керек. Бұл ерте жаста шет тілдерін оқыту әдістемесі саласындағы зерттеулердің нәтижелерімен расталды (Лублинская А.А., Негневицкая Е.И., Пинегин А.А., Компаницева Л.В. және т.б.), өйткені ерте білім беру жасында ойын пайда болды. бұрынғы жылдардағыдай балалардың өмірінде және дамуында маңыздылығын жалғастыруда, ал оқу ойындарының коммуникативті бағыттылығы шетел тілінде қарым-қатынастың нақты жағдайларын жасайды.
Зимняя И.А. Шетел тілінде сөйлеуді оқытудың психологиялық аспектілері атты еңбегінде атақты ғалымдардың еңбектеріне сүйене отырып: Л.С.Выготский баланың ой-өрісін дамытуда оның алдына арнайы міндет қойып, оған ерекше тапсырма беру керектігін айтады. оны шешудің құралдары. Тәрбиеде ең бастысы - баланы ойлауға үйрету [14, 89 б.].
Дәл осы ойды Беляев Б.В., Оқытудың ең маңызды және негізгі психологиялық принципі, біздің ойымызша, шет тілінде ойлауға үйрету принципі қарастырылуы керек деп атап көрсетеді [3, 57 б.].
Теңдік сезімі, ынта мен қуаныш атмосферасы, тапсырмалардың орындалу мүмкіндігін сезіну - мұның бәрі студентке сөйлеуде шет тілінің сөздерін еркін қолдануға кедергі келтіретін ұялшақтықты жеңуге мүмкіндік береді, қателіктерден қорқуды азайтады, және оқу нәтижесіне пайдалы әсер етеді. Тілдік материал сезілмейтін түрде игеріледі, сонымен қатар қанағаттану сезімі пайда болады, студент қазірдің өзінде барлығымен тең сөйлей алады.
Бірінші тарау бойынша қорытынды
Қазіргі кезде шет тілін оқытудың мақсаты-оқушылардың коммуникативтік дағдылары мен дағдыларын дамыту. Сондықтан оқытудың негізгі мақсаты-оны ауызша және жазбаша қарым-қатынаста қолдануға мүмкіндік беретін шет тілін білу. Мұғалімнің міндеті - қарым-қатынас жасауға, өзін-өзі тәрбиелеуге қабілетті тұлға тәрбиелеу. Шет тілдерін оқытудың заманауи үдерісі үшін оқу үдерісі студенттер үшін мазмұнды, тиімді және қызықты болуы үшін оңтайлы жағдай жасау қажет.
Шетел тілдерін оқытудағы табыс оқу процесін дұрыс ұйымдастырумен анықталады. Оқу-тәрбие үдерісі жағдайында оқушыларды шет тілінде табиғи қарым-қатынасқа үйрету-шешімін күткен екіұшты мәселе.
Оқу-тәрбие үрдісіндегі ауызша сөйлеудің негізгі функциялары: ынталандыру және оқыту. Сөйлеу дағдыларын қалыптастырудың негізгі шарттарын ескере отырып, ынталандыру жағдайлары жасалуы керек, тек осы жағдайда ғана олардың оқыту функциясын жүзеге асыруға болады. Балаларды қызықтыратын әңгімелер қарым-қатынастар, іс-әрекеттер туралы әңгімелер екені анықталды, онда әр түрлі саладағы жаңа фактілер мен ақпараттар айтылады.
Ағылшын тілі сабағында қолдануға болатын ойын, жағдаят, жаттығулар саны көп. Бірақ мұғалім әр сабағын ойластырып, сабақ таұырыбына сай ойын, жағдаяттық жаттығулар таңдауы керек. Өйткені ағылшын тілі сабағындағы ойын мен жағдаят-тек қана сабақты қызықтырушы тәсіл емес, сонымен қатар ол ең төменгі сөйлеу дағдыларынан бастап-өз алдына пікір алмасу арқылы белгілі тапсырманы шешу жолы.
Жағдаяттарды, сондай-ақ ойындарды қолдану, тіл үйренушілерге тек қана ауызша сөйлеу жақсартып қоймай, адамдарға шығармашыл тұлға болып қалыптасуға, кез келген істі шығармашылықпен орындау, яғни оны сапалы, жоғары дәрежеде орындауға септігін тигізеді. Әрқашан кез келген жағдайда шешім қабылдауға-қалай мәселеден шығуң не айтуң қалай жеңу жолдарын үйретеді.
СӨЙЛЕУ ЖАҒДАЯТТАРЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ПРАКТИКАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
Шетел тілі сабақтарында сөйлеу жағдаяттарын модельдеу принциптері
Шет тілдерін оқытудың заманауи әдістемесі ауызша сөйлеуді оқытудың келесі принциптеріне негізделген: коммуникативті бағыттылық принципі; типтік коммуникативті жағдайды модельдеу принципі; коммуникативті әрекет принципі; қарқынды тәжірибе принципі; сөйлеу дағдысының кезеңдік принципі [2, 18 б.].
Коммуникациялық бағыттылық принципі. Қарастырылып отырған принцип сөйлеуді оқытуды ұйымдастырудың барлық негізгі кезеңдерін қамтиды. Осылайша, оны сақтау тілдік инвентаризацияның таңдалған минимумы коммуникативті жеткіліктілік деңгейін қамтамасыз ететін талапқа әкеледі, яғни, нақты қарым-қатынасқа қатысу мүмкіндіктері. Коммуникативті бағыттылық принципін ұстанған кезде мұғалім жұмысының бүкіл жүйесі студенттің шет тіліне және сөйлеу әрекетіне уәжді қажеттілігін тудыруға бағынады. Тілдік материалмен жұмыс істеу кезіндегі сөйлеу операциялары коммуникативті сипатта болуы керек.
Типтік коммуникативті жағдаятты модельдеу принципі. Жағдай мен сөйлеу бір-бірімен тығыз байланысты. Тіл жағдаяттар арқылы дамиды және олардан бөлінбейді. Бағдарламаға енгізілген кез келген тақырып нақты коммуникативті жағдаяттар жиынтығы ретінде ашылуы керек.
Коммуникативті әрекет принципі. Сөйлеушінің коммуникативтік міндеті-тыңдаушының назарын өзіне аудару, оның хабарын қабылдауға қол жеткізу, оған реакция алу, пікір айтуда тыңдаушының қарым-қатынас жағдайын, тұлғасын ескеру. Сондықтан шет тілінде сөйлеуге үйрету белгілі бір қарым-қатынас техникасын меңгеруді де қамтиды.
Қарқынды тәжірибе принципі. Сөйлеу әрекетінің психофизиологиялық негізі-дағды немесе автоматтандырылған дағды, ол бірнеше рет қайталау нәтижесінде осы әрекетті орындаудың ең үнемді және еркін тәсіліне айналды. Әрине, барлық тілдік элементтер, тіпті ана тілінде де, сөйлеушілердің шеберлік деңгейінде емес, бірақ білім беру жағдайында мақсатты қарқынды тілдік тәжірибені ұйымдастырудың қажеттілігі күмән тудырмайды.
Сөйлеу дағдыларын меңгеру кезеңдерінің принципі. Бұл принцип тілдік материалды және онымен сөйлеуде операцияларды меңгерту кезең-кезеңімен жүзеге асырылатынын анықтайды. Бұл әрбір берілген білім деңгейінде бір ғана тапсырманы шешу, сөйлеу дағдысының бір қырын ғана дамыту деген сөз. Сонымен қатар, жалпы бағыт, әрине, шетелдік сөйлеу формасын меңгеруден оның көмегімен қандай да бір мазмұнды жеткізе білуге өтуі керек. Қарастырылып отырған принцип жаттығулардың түрлері - тренинг - 1 тип және коммуникативті (сөйлеу)-2 типті саралау негізінде жатыр.
Жоғарыда қарастырылған қағидалар дидактика, лингвистика, психология және коммуникацияның негізгі қағидаларының әдістемелік түсіндірмесі болып табылады. Белгілі бір мағынада олар қарым-қатынас дағдыларын дамытудың функционалдық-коммуникативтік тәсілінің мәнін құрайды [22, б.55].
Сөйлеуге үйретудің қазіргі әдістерінің негізінде қазіргі ғылымда сөйлеу коммуникациясының үлгілері ретінде қарастырылатын жағдай, рөл, ұстаным, қарым-қатынастың жалпылығы, түрі мен ауқымы сияқты ауызша сөйлеудің категориялары жатыр. Бұл оқыту әдістерінің ең маңыздысы коммуникативті (сөйлеу) жағдаят болып табылады. Коммуникативті жағдаят сөйлеуге үйрету әдісі ретінде төрт фактордан тұрады: қарым-қатынас жүзеге асырылатын шындық (қоршаған орта) жағдайлары (оның ішінде бейтаныс адамдардың болуы); коммуниканттар арасындағы қарым-қатынастар; сөйлеу мотивациясы; жаңа жағдай тудыратын, сөйлеуге ынталандыратын қарым-қатынас әрекетінің өзін жүзеге асыру. Бұл факторлардың әрқайсысы әңгімелесушілердің сөйлеуіне белгілі бір әсер етеді (тақырып таңдау және оның даму бағыты, тілдік құралдарды таңдау, сөйлеудің эмоционалды бояуы, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Секенова Альбина Егінбайқызы
Жағдаяттар шетел тілі сабағында сөйлеу әрекетінің түрі ретінде
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В011900 - Шетел тілі: екі шетел тілі
Орал 2022 ж.
М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________ Утегалиева Б.Б.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Жағдаяттар шетел тілі сабағында сөйлеу әрекетінің түрі ретінде
5В011900 - Шетел тілі: екі шетел тілі мамандығы бойынша
Орындаған: Секенова А.Е
Ғылыми жетекшісі: Нурушева Т.И.
Орал 2022 ж.
М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті
Филология факультеті
5В011900 - Шетел тілі: екі шетел тілі
Шет тілдер кафедрасы
Бекітемін
Каф.меңгерушісі
___ ______________
(қолы) ТАӘ
____ _____20____ж.
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындауға
ТАПСЫРМА
Студентке(-тер)____________________ ___________________________________
(ТАӘ)
___________________________________ _________________________________
(мамандықБББ, тобы)
1. Дипломдық жұмыстың (жобаның) тақырыбы
___________________________________ ___________________________________ _________________________________ _________________________________ № ______ _____ __________________20____ж. бұйрығымен бекітілген
2. Студенттің аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі_____ _______20___ж.
3. Жұмысқа бастапқы деректер___________________________ ______________
___________________________________ _________________________________4.Дипломдық жұмыста (жобада) дайындауға жататын сұрақтар тізбесі___________________________________ ___________________________________ _________________________________ ___________________________________ _________________________________ ___________________________________ _________________________________ ___________________________________ _________________________________ ___________________________________ _________________________________ ___________________________________ ______________________________________ _______________________
5. Графикалық материалдың тізбесі немесе орындалатын жұмыстардың көлемі (сызбалар, кестелер, суреттер және т.б.)
___________________________________ ___________________________________ _________________________________ _________________________________
6. Ұсынылатын негізгі әдебиеттер тізімі
___________________________________ ___________________________________ _________________________________ ___________________________________ _________________________________ ___________________________________ _________________________________ _________________________________
7. Жұмыс бойынша кеңестер( жұмыстың бөлімдерін көрсете отырып)
Бөлімнің атауы, тараулар
Ғылыми
жетекші,
кеңесші
Тапсырманы
алу
мерзімдері
Тапсырма берді (қолы)
Тапсырма қабылдады (қолы)
1 бөлім
Нурушева Т.И.
7 Қыркүйек-25 Қазан
2 бөлім
Нурушева Т.И.
26 Қазан-27 Қараша
3 бөлім эксперимент
Нурушева Т.И.
7 Желтоқсан- 25 Ақпан
Қорытынды
Нурушева Т.И.
26 Ақпан- 10 Сәуір
Қосымша
Нурушева Т.И.
16 Сәуір
8. Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау кестесі
№
Жұмыс кезеңдері
Орындау
мерзімі
Ескертулер
1 кезең 1 бөлім
Қазан
Орындалды
2 кезең 2 бөлім
Желтоқсан
Орындалды
3 кезең эксперименттік бөлім
Ақпан-
Наурыз
Орындалды
Дипломалды сараман
Сәуір
Орындалды
Дипломдық жұмыстың (жобаның) қорытынды бөлімі-алдын ала қорғау
Мамыр
Орындалды
Тапсырманың берілген уақыты _____ _________20__ ж.
Ғылыми жетекші: ______ ___________________________________ ___
қолы ТАӘ, ғылыми дәрежесі, қызметі
Тапсырма қабылдады: студент(-тер) _____ ______________________
қолы ТАӘ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Шетел тілі сабағында сөйлеу әрекетінің түрі ретінде жағдаяттарды зерттеудің теориялық негіздері
Сабақтағы ауызша сөйлеу, оны ұйымдастырудың құралдары мен тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
Оқыту және сөйлеу жағдаяттарының түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
Шетел тілі сабағында ауызша сөйлеуге үйретуде сөйлеу жағдаяттарын қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
Бірінші бөлім бойынша қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
Сөйлеу жағдаяттарын зерттеудің практикалық аспектілері
Шетел тілі сабақтарында сөйлеу жағдаяттарын модельдеу принциптері...21
Оқу-әдістемелік кешенін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
Шет тілі сабағында жағдаяттық жаттығулар құрастыру ... ... ... ... ... ... .. ... 27
Екінші бөлім бойынша қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
Шетел тілін оқыту үдерісіндегі эксперименттік негіздеу
Шет тілі сабағында Ақсай қаласы №8 жалпы білім беретін мектебінің 7-сынып оқушыларымен Сөйлеу әрекетінің түрі ретіндегі жағдаяттар тақырыбында эксперимент жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
Эксперименттік жұмыс нәтижелерін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 50
Үшінші бөлім бойынша қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 57
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .61
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Жалпы білім беретін мектептегі білім берудің, оның ішінде шет тілдерін оқытудың негізгі мақсаты-бүкіл оқу-тәрбие процесін анықтайтын коммуникативтілік. Вербальді қарым-қатынастың негізгі түрі-диалогтік сөйлеу. Сабақта коммуникативті компонентті дамыту қазіргі педагогоикалық-әдістемелік ғылымның негізгі мәселелерінің бірі болып табылады.
Қазіргі уақытта шет тілдерін практикалық білу өмірлік қажеттілік болып табылады. Қызметтің барлық бағыттары бойынша халықаралық байланыстарды кеңейту кем дегенде бір рет шет тілін практикалық білу қажеттілігін білдіреді.
Сөйлеу құзіреттілігін қалыптастыру мен дамытудың қазіргі талаптары студенттерді оқытылатын шет тілінде әңгіме жүргізуге үйрету болып табылады. Шет тілдерін оқыту оқытудың білімдік, тәрбиелік және дамытушылық мақсаттарымен қатар практикалық мақсатты көздейді, яғни студенттерге шет тілінде сөйлеу әрекетінің әртүрлі түрлерін үйрету. Дегенмен, қазіргі жағдайда сабақта ауызша сөйлеуді дамытудың және диалогтік сөйлеуге үйретудің неғұрлым ұтымды әдістемесі қажет. Сіз сондай-ақ оқу процесін студенттер үшін қызықты әсерлі етуге ұмтылуыңыз керек. Бұл жұмыстың өзектілігінің себебі.
Зерттеудің объектісі-шет тілі сабақтарындағы сөйлеу әрекеті.
Пән-ағылышын тілі сабағында ауызша сөйлеуге үйретудегі сөйлеу жағдаяттарын талдау.
Зерттеудің мақсаты-шет тілі сабақтарында сөйлеу әрекетінің түрі ретінде жағдаяттарды қолдану ерекшеліктерін анықтау.
Тапсырмалар:
Оқыту және сөйлеу жағдаяттарының түрлерін оқу.
Шетел тілі сабағында ауызша сөйлеуді үйретуде сөйлеу жағдаяттарын қолдануды қарастыру.
Шетел тілі сабағында сөйлеу жағдаяттарын модельдеу принциптерін талдау.
7-сыныпта ағылшын тілі сабағында жағдаяттық жаттығулар жасау.
Зерттеу барысында келесі әдістер қолданылды:
1) зерттеу тақырыбы бойынша әдістемелік және оқу әдебиеттерін талдау;
2) сипаттамалық-аналитикалық әдіс;
3) педагогикадық тәжірибені талдау;
4) бақылау.
Зерттеудің болжамы-егер тренингке сөйлеу жағдаяттары енгізілсе, шет тілін үйрену процесі тиімдірек болады.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы мынада: зерттеу нәтижелері шетел тілін оқыту әдістемесі бойынша жалпы теориялық мәселелерді дамытуға белгілі бір үлес қосады, сөйлеу жағдаяттары түсінігі және оларды қолдану ерекшеліктері нақтыланды. Зерттеудің практикалық маңыздылығы зерттеу нәтижелерін референт-аудармашыларды даярлауды жетілдіруде, сөйлеу әрекеті бойынша теориялық курстар мен әртүрлі оқу-әдістемелік құралдарды әзірлеуде, тіларалық қатынастың білім беру жағдайларын модельдеуде пайдалану мүмкіндігінде.
Зерттеудің әдіснамалық негізі ретінде Е.И. Пассов, А.А. Миралюбов, С.Ф. Шатилов, Л.В. Щерба, И.М. Берман, Н.Д. Гальскова.
Жұмыс құрылымы:
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, тарау бойынша қорытындылардан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Дипломдық жұмыстың бірінші тарауы сөйлеу және жағдаяттық оқытудың жалпы ұғымдарына арналған.
Екінші тарауда әртүрлі мұғалімдердің оқу-тәрбие үрдісінде әдіс-тәсілдер мен технологияларды қолдануы қарастырылады.
Үшінші тарауда дипломдық жұмыстың тақырыбы бойынша эксперимент сипатталады және зерттеу нәтижелері қорытындыланады.
Қорытындылай келе, жоғарыда аталған материалдың нәтижелері қорытындыланады.
ШЕТЕЛ ТІЛІ САБАҒЫНДА СӨЙЛЕУ ӘРЕКЕТІНІҢ ТҮРІ РЕТІНДЕ ЖАҒДАЯТТАРДЫ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Сабақтағы ауызша сөйлеу, оны ұйымдастырудың құралдары мен тәсілдері
Шетел тілін оқытуда қалыптастыратын негізгі дағды-ол сөйлеу. Тіл адамдардың қарым-қатынас құралы болғандықтаг, ол сөйлеу әрекетінің арқауы болып табылады. Тіл ұлт пен қлтты жақындастыратын өзгеше қатынас. Тілмен сөйлесу адамзат баласы үшін тысқары бір дүние емес, ол ішкі құбылыс. Сөйлеу тек адамға ғана тән. Адам тіл арқылы бір-бірімен қатынаса алады.
Қазіргі таңда, еліміз өз егемендігін алып, дербес мемлекет ретінде танылуда. Сондықтан, еліміздің өркениетінкөтеру мақсатында шетел тілдерін меңгеру, шет елдермен қарым-қатынас орнатудың маңызы зор екендігін көрсетіп отыр. Бұл дегеніміз қазақстандықтар үшін, жастар үшін ағылшын тілін үйрену-ғылымды, экономиканы, бизнесті одан әрі дамыту қажеттілігі туындатып отыр. Білім-адамзат қазынасы, халықтың білімділігі-ел байлығының ең маңызды бөлігі. Тәрбиелеу мен оқыту жүйесінде білім арқылы ең озық мәдениет пен дүние таным қалыптасады.
Сонымен қатар, оқушылардың ағылшын тілінде ауызша сөйлеу
қабілеттерін дамыту бағытында түрлі ісәрекет ұйымдастыруға болады. Шетел тілі пәні бойынша оқушы ереже мен ұғымдар анықтамасын тек жаттап алғаннан гөр, оларды іс жүзінде саналы түрде қолдана алуы қажет. Түрлі тапсырмалар мен жаттығулар арқылы теориялық білімді шыңдауға болады.
Шет тілін оқытудың негізгі мақсаты-оқушылардың өзара түсіністікке қол жеткізу үшін оны нақты қарым-қатынас жағдайында қолдана білу-сағат кестесі шектеулі, мектептің қиын материалдық жағдайлары бар мұғалімдердің көпшілігінде айтарлықтай күмәнмен қабылданады. Бірақ егер біз бұл материалды меңгеруге тек оқу мақсаты ретінде ғана емес, сонымен бірге коммуникативті мәселелерді шешу құралы ретінде қарайтын болсақ, онда мұндай позициялық бетбұрыс шетел тілін оқытудың бүкіл процесіне жаңаша көзқараспен қарауға көмектеседі.
Адамның саналы әрекеті ретінде сөйлеуді үйрену осы әрекетті қарым-қатынастың маңызды жағдайына қосу арқылы ғана мүмкін болады.
Жағдай (кең мағынада) әдетте жағдай, шындық жағдайларының (құбылыстарының, объектілерінің) жиынтығы ретінде түсіндіріледі.
Сыныптағы қарым-қатынас шынайы қарым-қатынасқа еліктейді деуге болады. Ауызша қарым-қатынас арқылы оқушылар дайын сөйлеу өрнектерін жаңғыртады, яғни олар өз ойларын білдірмейді, басқаларының ойын хабарлайды. Сондықтан қарым-қатынастың бұл түрі еліктеу деп аталады. Оқу поцесінде еліктеушілік қарым-қатынас қажет, өйткені ол сөйлеу әрекеттерінде жиі кездесетін коммуникативті өрнектердің үлгілерін бере отырып, еркін қарым-қатынасқа дайындалады.
Кесте 1
Қарым-қатынас түрлері
Еліктеушілік қарым-қатынас
Еліктеушілік қарым-қатынас маңызды функцияны орындайды: ол қарым-қатынастың әлеуметтік-мәдени аспектісін, атап айтқанда, белгілі бір жағдайларда ана тілінде сөйлейтіндердіңң сөйлеу және сөйлемейтін мінез-құлқын енгізеді. Оқушылар тілдік құралдармен де танысады [5, 14б.].
Қарым-қатынасқа еліктеу оқушылардың коммуникативтік құзіреттілігінің негізін қалайды. Сондықтан қарым-қатынастың бұл түрінің мақсаты-күнделікті қарым-қатынас тәжірибесін меңгеру және қажетті білім алу, соның негізінде оқушылардың мінез-құлық нормалары мен мәдениеті сіңеді.
Қарым-қатынасқа еліктеу қатысушыларды жаңғыртылған мәтіндегі кейіпкерлердің рөлін сомдайтын оқушылар. Сөйлеушінің сөйлеу және сөйлемейтін мінез-құлық ерекшеліктерін жақсы меңгеру үшін оқушы мәтінді жадынан шығарып қана қоймай, оның мінезін бейнелеуі керек.
Имитациялық қарым-қатынас
Имитациялық (имитативтік қарым-қатынас) табиғи өмірмен айналысуға мүмкіндік береді. Қарым-қатынасты имитациялау-еліктеуден кейінгі қарым-қатынасты меңгерудің келесі қадамы.
Ол оқу ортасында шынайы қарым-қатынас атмосферасын құруға арналған. Ол үшін шынайы жағдайларға ұқсас жағдаяттар құрылып, онда тыңдаушылар әртүрлі әлеуметтік рөлдерде ойдан шығарылған кейіпкерлерді бейнелейді.
Қарым-қатынастың мақсаты- белгілі бір жағдайда өмірмен танысу.
Эксперименттік мәліметтер көрсеткендей, өз атынан емес, оқушы өзін еркін сезінеді. Бұл оның белсенділігіне, өнертапқыштығына және көпшілдігіне жақсы әсер етеді.
Қарым-қатынасқа еліктеуден айырмашылығы, оқушының өзі импровизация арқылы вербалды және вербалды емес мінез-құлқын ұйымдастырады.
Шынайы қарым-қатынас
Бұл жағдайда оқушы өз атынан сөйлейді. Мұғалім қарым-қатынасты ұйымдастырушы немесе оған қатысушы рөлін алады, бірақ өзінің дәстүрлі көшбасшылық рөлінен бас тартады. Әңгімелесуге қатысушылардың барлығы тең.
Қарым-қатынастың бұл түрі оқушылар мағыналы мәселелерді шешетін және және нақты мақсаттарды көздейтін үшеуінің жалғыз түрі. Әркім өзінің жеке пікірін білдіреді, сондықтан ол әрқашан серіктестеріне жаңа нәрсені жеткізеді.
Шынайы қарым-қатынастың иазмұны шынайы өмірден кез келген мәселе болуы мүмкін. Осылайша, шынайы қарым-қатынас процесінде әртүрлі өмірлік мәселелер шешіледі.
Шетел тілі сабақтарында қарым-қатынастың үш түрін де пайдалану қажет.
Бірақ бұл шынайы және имитациялық қарым-қатынас білім беру ортасында оқушылардың шетел тілінде болашақ қарым-қатынасы үшін өзекті болып табылатын жағдайлар мен коммуникативті әрекеттердің рекреациясын қамтамасыз етеді.
Қазіргі кезде шет тілін оқытудың мақсаты-оқушылардың коммуникативтік дағдыларын дамыту. Сондықтан оқытудың негізгі мақсаты-оны ауызша және жазбаша қарым-қатынаста қолдануға мүмкіндік беретін шет тілін білу. Мұғалімнің міндеті-қарым-қатынас жасауға, өзін-өзі тәрбиелеуге қабілетті тұлға тәрбиелеу. Шет тілдерін оқытудың заманауи үдерісі үшін оқу үдерісі оқушылар үшін мазмұнды, тиімді және қызықты болуы үшін оңтайлы жағдай жасау қажет.
Гальскова Н.Д. коммуникативтік құзіреттілікті қалыптастыру шет тілін оқытудың негізгі және жетекші мақсаты болып табылады [8, 112б.].
Тәжірибе көрсеткендей, адам шет тілінде сөйлесу кезінде сөйлеуді құлақ арқылы қабылдай отырып, ең үлкен қиындықтарды бастан кешіреді. Дегенмен, әңгімелесушінің сөзін түсінбей ауызша сөйлесу мүмкін емес, өйткені сөйлеу әрекеті процесінде барлығы сөйлеуші және тыңдаушы ретінде әрекет етеді.
Коммуникативтік оқыту үдерісі қарым-қатынас үдерісінің үлгісі ретінде құрылады деп болжайды. Оқу сөйлеу жағдаяттары деп шетел тілінде сөйлеу әрекеттерін орындау кезінде оқушыларға тәрбиелік ықпал ету мақсатында әңгімелесушілер арасындағы қарым-қатынастар жүйесі қалыптасатын арнайы жасалған жағдайлар түсіндіріледі. Шетел тілдерін оқытудағы табыс оқу процесін дұрыс ұйымдастырумен анықталады. Оқу-тәрбие үдерісі жағдайында оқушыларды шет тілінде табиғи қарым-қатынасқа үйрету-шешімін күткен екіұшты мәселе.
Балалар өз ана тілінде сөйлеуді қалай үйренсе, олар тілді сөзбе-сөз меңгергендей, ағылшынша ойлауға және сөйлеуге үйрету маңызды. Шетел тілін үйретудегі негізгі аспектілердің бірі қарым-қатынас тәжірибесі болып табылады.
Ағылшын тілін үйренудегі басты мәселе-оқушылардың алған білімдерін шынайы қарым-қатынас жағдайында пайдалана алмауынан туындайтын қиындықтар. Табиғи сөйлеу жағдаяттарын құру қажеттілігі туындайды. Ол үшін И.А. Зимняяның пікірінше, келесі мәселелерді шешу қажет [13, 189б.]:
Схема 1
Оқытылатын материалды меңгерудің жаңа тәсілдерін енгізу арқылы білім беруде дәйекті тәсілдерді енгізу;
Ағылшын тілі сабағында қарым-қатынасты оқытудың тиімділігі мен сапасын арттыру;
Оқу материалын енгізу, оқыту және қолдану кезеңдерінде күшті коммуникативті дағдыларды қалыптастыру;
Оқушылардың зиякерлік қабілеттерін дамыту және оларды ағылшын тіліне сапалы дайындау;
Шетелдік білім берудің коммуникативтік бағытын қамтамасыз ету;
Шет тілі мұғалімдеріне қосымша әдістемелік база құру.
Оқытылатын материалды меңгерудің жаңа тәсілдерін енгізу арқылы білім беруде дәйекті тәсілдерді енгізу;
Ағылшын тілі сабағында қарым-қатынасты оқытудың тиімділігі мен сапасын арттыру;
Оқу материалын енгізу, оқыту және қолдану кезеңдерінде күшті коммуникативті дағдыларды қалыптастыру;
Оқушылардың зиякерлік қабілеттерін дамыту және оларды ағылшын тіліне сапалы дайындау;
Шетелдік білім берудің коммуникативтік бағытын қамтамасыз ету;
Шет тілі мұғалімдеріне қосымша әдістемелік база құру.
Қарым-қатынас процесінде оқу-танымдық, қоғамдық саяси, еңбек, спорттық, көркемдік, тұрмыстық іс-әрекеттің әр алуан түрлері жүзеге асады.
Оқу-тәрбие процесінде ауызша сөйлеудің негізгі функцияларын қарастырамыз: ынталандыру және оқыту. Сөйлеу дағдыларын қалыпьастырудың негізгі шарттарынескере отырып, ынталандыру жағдайлары жасалуы керек, тек осы жағдайжа ғана олардың функциясфн жүзеге асыруға болады. Балаларды қызықтыратын әңгімелер қарым-қатынастар, іс-әрекеттер туралы әңгімелер туралы әңгімелер екені анықталады, онда әр түрлі саладағы жаңа фактілер мен ақпараттар айтылады.
Біз қарапайым жағдаяттарды ұсына аламыз:
Сіз Ұлыбританиядан келген туристпен кездестіңіз. Онымен жақынырақ танысайық. Танысу диалогы және т. б.
Жағдаяттарды әртүрлі тәсілдермен модельдеуге болады: көрнекілік, ауызша суреттеу, сахналау арқылы.
Рөлдік ойын-бұл бір мезгілде сөйлеу, ойын және оқу әрекеті. Оқушылардың көзқарасы бойынша рөлдік ойын-бұл белгілі бір рөлдерде ойнайтын ойын әрекеті. Олар көбінесе ойынның тәрбиелік сипатын түсінбейді. Тұрғысынан оқытушының рөлдік ойын ретінде қарастыруға болады оқыту нысанын диалогическому қарым-қатынас. Мұғалім үшін ойынның мақсаты-оқушылардың сөйлеу дағдыларын қалыптастыру және дамыту. Рөлдік ойынды басқаруға болады, оның оқу сипатын мұғалім нақты түсінеді. Оның үлкен оқу мүмкіндіктері бар .
Кейбір рөлдік ойындардың мысалдары и. Я. Кривобокова, Т. В. Лотарева [17, 53б.]:
Ұқсас немесе әртүрлі. Мақсаты: бірлескен сөйлеу әрекетін жандандыру, шет тіліндегі сөйлеудегі ұқсастықтар мен айырмашылықтарды білдіру дағдыларын үйрету. Ойын барысы: қатысушылар жұп құрады. Оларға иллюстрациялар беріледі. Карталарды бір-біріне көрсету мүмкін емес. Жұпта жұмыс жасай отырып, ойыншылар бір-біріне қандай суреттер ортақ және қайсысы әртүрлі екенін білу үшін сұрақтар қояды. Үш суретті талқылағаннан кейін, ойыншылар орындарын ауыстырады және басқа серіктестермен жұмысты жалғастырады. Таратылымды суреттердің орнына синонимдік және антонимдік сөздерді, сөйлемдерді және т. б. қолдана отырып өзгертуге болады.
Қала жоспары. Мақсаты: сұрақ-жауап өзара әрекеттесуінің дағдыларын әр түрлі сұрау формаларын, болжамды мәлімдемелер мен сұрау техникасын, сондай-ақ реакция репликаларының мазмұны мен құрылымының барлық түрлерін қолдана отырып белсендіру. Ойын барысы: ойынға қатысушылар жұп құрады. Ойыншылардың әрқайсысы кез-келген көрікті жерлерді көрсететін қала жоспарының нұсқасын алады. Бір-біріне сұрақтар қою арқылы ойыншылар көше атауларын, көрікті жерлерді белгілейді. Олар сондай-ақ осы жерлерге жолды берілген бастапқы нүктеден сипаттауы керек.
Басқа жас. Ойынның мақсаты: монологиялық сөйлеуде субъективті көңіл-күйді және модальділікті білдіру құралдарын қолдануды белсендіру. Ойын барысы: ойыншылар өздерін жас немесе одан үлкен етіп көрсетуге және осы жас ерекшеліктерін ескере отырып, өздері туралы айтуға шақырылады.
Тізбектегі әңгіме. Мақсаты: тақырып аясында және коммуникативті міндетке сәйкес бірлескен сөйлеу әрекетін қолдану; өздігінен сөйлеу және тәуелсіз дәйекті сөйлеу дағдыларын қалыптастыру және жандандыру. Ойын барысы: ойыншылар тізбекте бірге берілген тақырып бойынша әңгіме құруға шақырылады. Жағдайдың сипаттамасы немесе жалпы сюжет берілген, оны егжей-тегжейлі мәтін деңгейіне дейін дамыту керек. Сондай-ақ, ойнаушыларға мәтіннің нақты бөліктерін жасауға көмектесу үшін жұмыс материалдары бар карточкаларды (жазылған тірек ойлар, түйінді сөздер, фразалар және т.б.) беруге болады. Қолдау сызбалар, фотосуреттер, мөлдір қағаздар және т. б. болуы мүмкін.
Рөлдік ойындарды сабақтарда сөйлеу жағдайлары ретінде пайдалану оқу процесінің тиімділігін арттыруға және оқытудың барлық кезеңдерінде оқушылардың оқылатын пәнге деген қызығушылығын сақтауға әкеледі.
Сабақтардағы, оның ішінде шет тілі сабақтарындағы ауызша қарым-қатынастың барлық құралдары мен формалары мақсатты және дәлелді, көлемі бойынша мүмкін, оқушылардың ақыл-ой белсенділігін арттыруы, өмірлік және типтік мысалдар мен жағдайларды қамтуы керек.
Ауызша және жазбаша дағдыларды қалыптастырудың дәйектілігі туралы консенсус жоқ. Көптеген әдістер бар, онда ең алдымен ауызша сөйлеуді оқыту орынды деп саналады. Қазіргі уақытта шет тілін оқыту кезінде ережелерді емес, осы тілдегі әрекеттерді үйрету керек деген пікір қалыптасқан.
Бұл әдістер ауызша сөйлеуге итермелейді, өйткені оқушылардың алдында мақсат бар; олар орындау кезінде белсенді, өйткені оқушының жеке басы мен ақыл-ой белсенділігімен байланыс бар.
Осылайша, ағылшын тілі сабақтарында сөйлеу жағдайларын қолдану оқушылардың сөйлеуіне, табиғи сөйлеу қарым-қатынасының сипатын беруге және оқушылардың сөйлеу әрекетін барлық жағынан белсендіруге мүмкіндік береді. Ағылшын тілі сабақтарында сөйлеу жағдайларын қолдану білім алушылардың білім сапасын арттыруға ықпал етеді.
1.2. Оқыту және сөйлеу жағдаяттарының түрлері
Қазіргі уақытта оқушылардың шет тіліндегі ауызша сөйлеуін дамытуға, оның ішінде оны дамыту құралы ретінде оқу және сөйлеу жағдайларына байланысты мәселелерге көп көңіл бөлінеді.
Қазіргі әдістемелік әдебиеттерде оқу және сөйлеу жағдайларының әртүрлі түрлері ерекшеленеді [21, 54 б.].
Кесте 2
Шындыққа қатысты мыналарға бөлінеді:
табиғи (нақты)
жасанды (ойдан шығарылған) оқу және сөйлеу жағдаяттары
Оқыту барысында оқушылар қарым-қатынастың барлық мүмкін болатын, шынайы өмірлік жағдайларына бара алмайды, сондықтан сөйлеуге үйрету процесіне шынайы сөйлеу коммуникациясын имитациялайтын және еліктейтін жасанды жағдайларды қосу өте маңызды.
Жасалу әдісі бойынша мыналарды ажыратуға болады:
экстралингвистикалық (тілден тыс)
вербалды (лингвистикалық) ОСЖ
Экстралингвистикалық жағдаяттарды жасау үшін иллюстрацияларды, фильмдерді, макеттерді пайдалануға болады. Ал сөздіктерге келсек, олар сөздік сипаттау арқылы жасалады.
Мәлімдеменің көлеміне сәйкес мыналар бар:
микрожағдайлар
макрожағдайлар
Соловова Е.Н. неғұрлым проблемалы ОСЖ көрсетеді. Проблемалық жағдайға байланысты оқушылардың сабақтағы психикалық және сөйлеу-ойлау әрекеті белсендіріліп, осы байланысты жүзеге асыруға оқу-танымдық мотивация жасалады. Оқушылар проблемалық мәселені шешуге қатысқанда, оларда білімді меңгеру, сонымен қатар оны басқалармен бөлісу қабілеттері дамиды. Проблемалық жағдайды тудыру үшін әртүрлі жауаптар мен пікірлердің соқтығысуы мүмкін екендігін анық білдіретін проблемалық сұрақ қою керек [35, 179 б.].
Шетел тілін оқытудың негізгі мақсаты - осы тілде қарым-қатынасқа үйрету. Қазіргі уақытта мұғалімнің сөйлеу-танымдық әрекетін белсендіру және оқушылардың мәдениетаралық құзыреттілігін қалыптастыру үшін әртүрлі әдіс-тәсілдер мен әдістерді қолдану талап етіледі.
Әдіскерлер Н.В.Елухина, Е.И.Пассов, В.Л.Скалкин және т.б.сөйлеу дағдылары кезең-кезеңімен қалыптасады деп есептейді: бастапқы кезеңде ауызша сөйлеудің лексикалық және грамматикалық дағдылары қалыптасады, содан кейін ауызша сөйлеу дағдылары жетілдіріліп, сөйлеу дағдылары қалыптасады. дайындықсыз ауызша сөйлеу дамиды.сөйлем [12, 134 б.].
Мұғалім оқу процесінде осы кезеңдерді ұстанса, сөйлеу дұрыс қалыптасады. Алайда, кемшілігі оқушылардың дайын емес сөйлеуге араласуы қиынға соғады және барлық сөйлеу дайын мәтінді есте сақтауға және жаңғыртуға байланысты. Қарым-қатынас дағдыларын қалыптастыру және жетілдіру үшін мұғалім ең қолайлы жаттығулар кешенін анықтауы керек. Жаттығулар студенттер мен оқытушылардың іс-әрекетін ұйымдастырудың негізгі құралы болып табылады, сондықтан жаттығулардың мәртебесін, құрылымы мен қызметін, типологиясын анықтау шет тілін оқыту әдістемесінің маңызды міндеттерінің бірі болып табылады. Мұғалім қолданатын жаттықтыру жаттығуларының жүйесі студенттердің сөздік қорын есте сақтауын және сөйлем құрастыру кезінде сөздердің грамматикалық дұрыс байланысуын қамтамасыз етуі керек.
Білімді оқушы алдымен сөйлеу формасын меңгеретіндей етіп құру керек, содан кейін форманы пайдалана отырып, белгілі бір мазмұнды айтуға үйренеді.
Оқу іс-әрекеті студенттердің коммуникативті дағдыларды қолдана алатын нақты жағдайларға барынша жақын болған жағдайда педагогикалық процесс тиімді болады. Табиғи сөйлеу жағдайларын жасау және жаттығуларды сөйлеу тәжірибесіне көшіруді қамтамасыз ету үшін шет тілі сабақтарында оқушының сөйлеу әрекетін дұрыс орындауына қажетті мұғалім белгілеген сөйлеу және сөйлеу емес жағдайлардың жиынтығы болып табылатын оқыту және сөйлеу жағдаяттары қолданылады. мұғалім белгілеген коммуникативті тапсырмаға сәйкес сөйлеу әрекеті. (А.А. Леонтьев). Қазіргі әдістемеде сөйлеу әрекетінің 3 фазасы бөлінеді: бағдарлау және жоспарлау, орындау, бақылау. Олардың көмегімен оқушылар шынайы сөйлеу қарым-қатынасына дайындалады [18].
В. Л. Скалкин оқу-сөйлеу жағдайының құрылымы ретінде келесі компоненттерді бөлуді ұсынды [33, 25б.]:
1) жағдай шарттары;
2) сөйлеу жағдайы (сөйлеу). Құрамында шарттарын бөліп көрсетеді: жағдайды сипаттау, сөйлеу ынта, тапсырма.
М. Л. Вайсбурд сонымен қатар сөйлеу жағдайының компоненттерін қарастырады, олар өз кезегінде сөйлеу хабарламасының мазмұны мен формасын анықтайды. Ол хабарлама тақырыбын, жағдайды, қызметтің жалпы мән-мәтінін, сөйлеу жағдайының компоненттерін (субъектілерін) және мотивациялық-мақсатты компоненттерді анықтайды [6, 112б.].
Оқу және сөйлеу жағдайының әртүрлі функциялары бар. Жағдайлар оқушының оқу іс-әрекетін басқару құралы және мұғалімнің жұмысын ұйымдастыру құралы бола алады.
ОСЖ тілдік және сөйлеу материалын таңдауға және ұйымдастыруға мүмкіндік беретін мазмұнның құрамдас бөлігі ретінде де, сөйлеу дағдылары мен қабілеттерін қалыптастыру процесін жоспарлау үшін оқыту әдісі ретінде де әрекет ете алады. ОСЖ дағдыларды қалыптастыру процесін бақылауға мүмкіндік береді. Жағдаяттар оқушылардың сөйлеу сөздерін бағдарламалауы керек: жағдайдың құрылымдық құрамын анықтау, сөйлеу тақырыбын түсіну (монолог немесе диалог), лексикалық және грамматикалық бірліктерді таңдау, мәтінге сөйлеу жоспарын енгізу, сөйлеу мінез-құлқының стратегиясын анықтау.
ОСЖ құру әдістерінің ішінде М. Л. Вайсбурд: ауызша сипаттама; көрнекілікті қолдану (графикалық: тақтадағы сурет, кітаптағы сурет, схема, кинофильм, аудиожазбаны тыңдау); дайын мәтіндерді сахналау, сөйлеу және рөлдік ойындарды ойнау; нақты жағдайларды пайдалану аталып өткен [6, 113б.].
Қазіргі әдістемелік әдебиеттерде оқу және сөйлеу жағдайларының әртүрлі классификациялары ұсынылған.
1. Шындыққа қатысты олар мыналарды ажыратады:
а) Табиғи (нақты);
б) Жасанды (елестетілген).
Оқушылар ағымдағы оқиғаларды, оқыған кітапты немесе көрген фильмді талқылау кезінде жаңа ақпаратпен алмасу жүзеге асырылады, табиғи сөйлеу жағдайлары туындайды. Алайда, табиғи жағдайлар сөйлеуді дамыту бойынша жүйелі жұмысты қамтамасыз ете алмайды және шет тілі сабақтарында қиял жағдайларын жасауға үлкен мән беріледі.
Табиғи және қиялдағы жағдайлар да білім беру болып табылады, өйткені олар белгілі бір оқу мақсаттарында шет тілі құралдарымен жүзеге асырылады. Сонымен қатар, қиялдағы жағдайлардың белгілі бір ерекшеліктері бар: жағдайлар толығырақ, ынталандыру бар (мысалы: ...жаңалықпен бөлісіңіз..., ...сендіруге тырысыңыз... және т.б.). Қиялдағы жағдайларда реакция әртүрлі болуы мүмкін, бірақ ол табиғи сөйлеу жағдайына қарағанда эмоционалды емес.
Сөйлеушілердің әңгіме мазмұнына деген қызығушылығы қажет, сондықтан оқу сөйлеу жағдайларын нақты қарым-қатынас жағдайларына мүмкіндігінше жақындату керек. Мысалы, мұғалім оқушыларға: сіз бөтен қалада екеніңізді елестетіп көріңіз. Жүргіншілерге орналасқан көше, қонақ, қандай көрнекті орындар көруге болатынын сұраңыз... Мұнда оқушылардың рөлге еніп, ойынға қатысуға деген ынтасы болуы керек. Оқу процесін ұйымдастыру үшін мұндай жағдаяттарды бірнеше рет жоғалтуға болатындығы өте маңызды, және әр уақытта лексикалық бірліктер әртүрлі болуы мүмкін.
2. Құру әдісіне сәйкес ауызша (тілдік) және экстралингвистикалық (тілден тыс) жағдайлар ажыратылады. Экстралингвистикалық жағдайлар иллюстрациялар, макеттер мен фильмдер арқылы, ауызша сипаттама арқылы ауызша жасалады.
3. Мәлімдеменің көлемі бойынша (сөйлеу өнімі) микрожағдайлар ажыратады, олар минималды сөйлеу өнімімен және макрожағдайлар байланысты-келісілген мәлімдемемен байланысты.
4. Әдістемелік мақсатқа сәйкес репродукция актісі мен рецепция актісінің негізіндегі жағдайларды ажыратуға болады. Олар қарым-қатынасқа қатысушылардың орналасуында және олардың байланыс формасында (бір бағытты, екі бағытты) ерекшеленеді. Көбею жағдайлары сөйлеуді (немесе жазбаша сөйлеуді) ынталандырады. Қабылдау жағдайлары оқуға және тыңдауға ынталандыру әдісі ретінде қолданылады.
Схема 2
Оқу және сөйлеу жағдаяттары қолданылады [23, 54б.]:
1. Оқушыларды жаңа материалмен таныстыру кезеңінде. Мұнда ОСЖ құбылыстың мәнін бастапқы қабылдауды және оны қолдануды қамтамасыз етеді сөйлеу өнімі жағдаймен бірлікте дайын түрде ұсынылады. Бұл студенттерге сөйлеу тәжірибесін жинақтауға мүмкіндік береді.
2. Оқушылардың сөйлеу және сөйлеу дағдыларын қалыптастыру кезінде тілдік материалды қолдануға үйрету кезеңінде. Мұнда сөйлеу өнімі студенттерге дайын түрде берілмейді, тек әртүрлі тілдік тіректердің көмегімен ұсынылады. Бірақ студенттер белгілі бір тілдік құбылысты игерген сайын тіректер кішірейіп, сайып келгенде жаттығу құрамынан толығымен шығарылуы керек.
3. Шет тіліндегі ауызша және жазбаша сөйлеу дағдыларын дамыту кезеңінде. ОСЖ оқушыларды тіл құбылыстарын өз бетінше таңдауға және қолдануға және сөйлеу әрекетін ынталандыру әдісі ретінде әрекет етеді.
Сыныптағы нақты қарым-қатынас үнемі ынталандырылуы керек. Бұл оқушыны күнделікті өмір бірліктерін қолдана отырып, ағылшын тілінде сөйлесуге мәжбүрлейтін тұрақты реттеу.
1.3. Шетел тілі сабағында ауызша сөйлеуге үйретуде сөйлеу жағдаяттарын қолдану
Оқу-сөйлеу жағдаяттарын материалды енгізу, оны оқыту және бекіту үшін пайдалануға болады. Оқыту нәтижесі оқушының әртүрлі рөлдерде әрекет ету қабілеті болуы керек. А.В. Соболева қарым-қатынастағы рөлдердің келесі түрлерін анықтайды [34, 26б.]:
- жалпылама, (спортшы, актер) және нақты (Роза Рымбаева) болуы мүмкін әлеуметтік;
- топ ішінде - сынып бірнеше топқа бөлінеді, олар бірге қойылған сұрақтарға жауап дайындайды, шешім қабылдайды және олар бойынша есеп береді;
- әлеуметтік рөлдерге жүктелген тұлғааралық қарым-қатынас сипатына өзгерістер енгізеді: сізбен спорт секциясында жұмыс істейтін сыныптасыңыз ғана емес, бәсекелесіңіз.
Оқу процесінде әртүрлі рөлдерді ойнай отырып, оқушы шындықтың әртүрлі құбылыстарына өз көзқарасын білдіруге жаттығады. Осындай өмірге жақын коммуникативтік жағдаяттарға оқушылардың қатысуы олардың қиялын, өз бетінше белсенділігін дамытады, оқуға деген ынтасын арттырады.
Жағдаяттарды әртүрлі тәсілдермен модельдеуге болады: көрнекілік, ауызша суреттеу, сахналау, рөлдік ойындар арқылы. Ол үшін жағдаяттың жетекші құрамдас бөлігі-жағдайлардың барлық алуан түрлілігінің белгісі болып табылатын қарым-қатынастар үлгіленуі керек. Қарым-қатынас жағдаяттарын модельдеу кезінде монологтық сөйлеуді де, диалогтық сөйлеуді де ескеру қажет.
Мысалы, Furnitire тақырыбына қолдануға болатын модельдеу әдістерінің бірі Сіз басқа қалаға келдіңіз және қонақүйге орналастыңыз. Сіз телефон арқылы досыңызға қоңырау шалып, сіз тұратын бөлмелер туралы әсерлермен алмасасыз. Әр ойыншыда бөлменің суреті болуы мүмкін: There is a round table, a bed, chairs, a carpet, a radio in my room." "In my room I have TV, but haven't radio. Ойынға қатысушыларды 3-5 айырмашылықты табуға немесе олардың қайсысының бөлмелері бірдей екенін анықтауға шақыруға болады.
Family тақырыбына сілтеме жасай отырып, келесі тапсырмаларды ұсынуға болады: Present for classmates fotos of your family and introduce their. Сынып сұрақтар қоюға дайын болуы керек. Products тақырыбын оқи отырып, біз балалармен ағылшын дүкенінде сатушымен сөйлесуді үйренеміз.
Сонымен қатар, осы немесе басқа жағдайды ұсынғанда мұғалім белгілі бір талаптарды басшылыққа алуы керек [28, 122 б.]:
1) жаттығулар тек таныс тілдік материалды қамтуы керек;
2) жаттығулар ауызша ғана емес, жазбаша түрде де жүргізілуі керек;
3) тапсырмалардың қолжетімділігі мен орындылығы;
4) қиыншылықтардың артуы және жүйелілігі;
5) жаттығулардың әртүрлілігі, мақсаты мен орындалу тәртібі.
Оқушыларға таныс тақырыптар талқылануы керек. Бұл коммуникативті қабілеттерді дамытуға, яғни тілді стихиялы түрде қолдана білуге ерекше назар аударуға мүмкіндік береді. Сонымен бірге мұғалімдер аз сөйлеп, көп тыңдайды, тек оқушылардың іс-әрекетіне бағыт-бағдар береді.
Оқу-сөйлеу жағдаяттары сабақтың тиімділігін арттыруға, оқушылардың сөйлеу әрекетін белсендіруге, олардың тілге деген қызығушылығын арттыруға, ең бастысы сөйлеу жағдаяттарын құруда және мұғалімнің іс-әрекетінде ізденушілікке ықпал етеді. Мұғалімге олардың қызығушылықтары мен оқу деңгейіне байланысты сыныптан сыныпқа, әртүрлі оқушылар үшін жағдайларды түрлендіруге мүмкіндік беріледі, сол арқылы олардың коммуникативтік құзыреттілігі қалыптасады.
Оқыту процесінде жағдаяттарды құру, жағдаяттар негізінде оқыту, жағдаяттарды түрлендіру, жағдайға жауап беру т.б. Жағдайдың нені білдіретіні маңызды ма? Сөзсіз. Ұғымды түсіндіру тек теориялық мәселе емес, оқыту тәжірибесі соған байланысты. Кез келген мұғалім жағдайды жақсы біледі: Кассада деген тапсырманы алған кезде студент үнсіз қалады, бірақ жағдайдың ынталандырушы күші бар екені белгілі. Жағдай сөзді тудырмаса, бұл жағдай емес екені анық.
Жағдаят - бұл жай ғана жағдайлардың, оқиғалардың, қатынастардың жиынтығы емес, жүйе. Жағдаят-коммуниканттар арасындағы қарым-қатынастардың осындай динамикалық жүйесі, ол мақсатты іс-әрекетке жеке қажеттілікті тудырады және осы әрекетті нәрлендіреді [19, 122 б.].
Оқыту жағдайы деген нені білдіреді? Бұл шетел тілінде сөйлеу әрекетін жүзеге асыруда студенттерге тәрбиелік және тәрбиелік ықпал ету мақсатында арнайы жасалған жағдайлар, жағдайлар, әңгімелесушілер арасындағы қарым-қатынастар жүйесі.
Шетел тілін оқытуда қолданылатын оқу жағдайы қандай талаптарға сай болуы керек?
Ол қарым-қатынастың адекватты нақты жағдайына сәйкес болуы керек.
Оқушыларға өте түсінікті болуы керек.
Бұл дегеніміз: сөйлеу тапсырмасы нақты анықталған (не сұрау, не айту, дәлелдеу, нақтылау, теріске шығару, т.б.), тапсырмалар нақты тілдік және сөйлеу материалымен қамтамасыз етілгендіктен, оқушылар олардан не талап етілетінін біледі. Егер оқушы дұрыс сөзді білмесе, мұғалім мен жолдастары көмекке келеді. Балалар қарым-қатынас қолайлы жағдайда болатынын біледі.
Оқу жағдаяттары әртүрлі тәсілдермен құрылады, [37, б.82]:
Cхема 3
сыныптағы қарым-қатынастың нақты жағдайлары;
әртүрлі көрнекі құралдар;
диапозитивтер, диафильмдер;
сөздік құралдар;
ойындар, соның ішінде рөлдік ойындар;
игры, в том числе ролевые.
Білім беру жағдайы ұсынылған және игерілген материалды қай жерде, қашан, қандай қарым-қатынас мәселелерін шешу үшін қолдануға болатынын көрсетіп қана қоймайды, сол арқылы пәннің көрнекі көрінісін қамтамасыз етеді, ол белгілі бір эмоционалды жағдайды тудыруы керек. мектеп оқушылары. Мысалы, waswere сөздері бар құрылым пысықталуда. Егер сұрақтар жеке бағытталған болса, онда жұмыс басқа мағынаға ие болады. Мысалы, мұғалім кеше кімнің қайда болғанын анықтаймын дейді. Жаттығуды бастамас бұрын мұғалім баруға болатын барлық жерлерді ағылшын тілінде атауды ұсынуы мүмкін.
Оқу-тәрбие жағдайы балаға деген қызығушылықты, қарым-қатынасқа түсуге деген ұмтылысты оятуы, оқушылардың бір-бірін, ал мұғалімнің - олардың әрқайсысын жақынырақ тануына көмектесуі керек. Ол үшін оқушының естігеніне, көргеніне, бағалайтынына деген көзқарасын ашатын осындай жағдаяттар ұсынылады [30, б.38].
Мысалы, Отбасы тақырыбы бойынша рөлдік ойынды қолдануға болады. Балалар үш топқа бөлінеді. Біреуі әке немесе шеше рөлін, екіншісі - ұлқызы, үшіншісі - бақылаушы рөлін атқарады. Тапсырма: оқушының апталығы қалай өткенін, оның қандай баға алғанын, жетістіктерге қанағаттанбағанын, қандай пәндерді көбірек ұнататынын, нені жақсы игергенін, әңгімелесушілер арасындағы қарым-қатынасты анықтау.
Тапсырманы бере отырып, мұғалім олардың түсінілгеніне көз жеткізуі керек. Тақтада тіректер беріледі. Оқушылар рөлдерді өздері таңдайды. Педагог балалардың өздері тапсырманы орындауы үшін алшақ жүреді, бірақ мұқтаж адамдарға көмектеседі. Соңында бақылаушы әңгімеден не білгенін баяндайды.
Жаңа стандарттар бізге үлкен міндеттер қойып отыр, біз оларды сәтті шешуіміз керек. Ал ол үшін оқытудың әдіс-тәсілдерін, құралдарын жетілдіріп, мұғалімнің ұйымдастырушылық, қайырымдылық көмегі арқылы жолдастарымен бірлескен іс-әрекетте шет тілін меңгеруі үшін оқушыны сабақта басты кейіпкерге айналдыру қажет. .
Жағдаяттық жаттығулар-мұндай сөйлеу жаттығулары, олардың жүзеге асуы елестететін оқу сөйлеу жағдаятының сипатына байланысты. Оның негізгі ерекшелігі-белгілі бір тілдік бірлікті таңдауды анықтайтын студенттің сөйлеу реакциясын тудыратын сөйлеу стимулының болуы. Жағдайлық жаттығулар балалардың сөйлеудің мазмұны мен формасын өзара байланыстыра білу қабілетін дамытады, шығармашылық ойлауды қалыптастыруға ықпал етеді, ана тілінің сезімін ұштайды, берілген қарым-қатынас жағдайларына ең қолайлы тілдік құралдарды қолдануға үйретеді. Ситуациялық жаттығулар оқушылардың сөйлеу мәдениетін арттырады. Мұндай жаттығулар негізінен қиялға құрылады және жеңіл, мейірімділік, жігерлендіру атмосферасын ұсынады [36, б.214].
Жаттығу ситуациялық-ойындық негізде жүргізілуі керек. Бұл ерте жаста шет тілдерін оқыту әдістемесі саласындағы зерттеулердің нәтижелерімен расталды (Лублинская А.А., Негневицкая Е.И., Пинегин А.А., Компаницева Л.В. және т.б.), өйткені ерте білім беру жасында ойын пайда болды. бұрынғы жылдардағыдай балалардың өмірінде және дамуында маңыздылығын жалғастыруда, ал оқу ойындарының коммуникативті бағыттылығы шетел тілінде қарым-қатынастың нақты жағдайларын жасайды.
Зимняя И.А. Шетел тілінде сөйлеуді оқытудың психологиялық аспектілері атты еңбегінде атақты ғалымдардың еңбектеріне сүйене отырып: Л.С.Выготский баланың ой-өрісін дамытуда оның алдына арнайы міндет қойып, оған ерекше тапсырма беру керектігін айтады. оны шешудің құралдары. Тәрбиеде ең бастысы - баланы ойлауға үйрету [14, 89 б.].
Дәл осы ойды Беляев Б.В., Оқытудың ең маңызды және негізгі психологиялық принципі, біздің ойымызша, шет тілінде ойлауға үйрету принципі қарастырылуы керек деп атап көрсетеді [3, 57 б.].
Теңдік сезімі, ынта мен қуаныш атмосферасы, тапсырмалардың орындалу мүмкіндігін сезіну - мұның бәрі студентке сөйлеуде шет тілінің сөздерін еркін қолдануға кедергі келтіретін ұялшақтықты жеңуге мүмкіндік береді, қателіктерден қорқуды азайтады, және оқу нәтижесіне пайдалы әсер етеді. Тілдік материал сезілмейтін түрде игеріледі, сонымен қатар қанағаттану сезімі пайда болады, студент қазірдің өзінде барлығымен тең сөйлей алады.
Бірінші тарау бойынша қорытынды
Қазіргі кезде шет тілін оқытудың мақсаты-оқушылардың коммуникативтік дағдылары мен дағдыларын дамыту. Сондықтан оқытудың негізгі мақсаты-оны ауызша және жазбаша қарым-қатынаста қолдануға мүмкіндік беретін шет тілін білу. Мұғалімнің міндеті - қарым-қатынас жасауға, өзін-өзі тәрбиелеуге қабілетті тұлға тәрбиелеу. Шет тілдерін оқытудың заманауи үдерісі үшін оқу үдерісі студенттер үшін мазмұнды, тиімді және қызықты болуы үшін оңтайлы жағдай жасау қажет.
Шетел тілдерін оқытудағы табыс оқу процесін дұрыс ұйымдастырумен анықталады. Оқу-тәрбие үдерісі жағдайында оқушыларды шет тілінде табиғи қарым-қатынасқа үйрету-шешімін күткен екіұшты мәселе.
Оқу-тәрбие үрдісіндегі ауызша сөйлеудің негізгі функциялары: ынталандыру және оқыту. Сөйлеу дағдыларын қалыптастырудың негізгі шарттарын ескере отырып, ынталандыру жағдайлары жасалуы керек, тек осы жағдайда ғана олардың оқыту функциясын жүзеге асыруға болады. Балаларды қызықтыратын әңгімелер қарым-қатынастар, іс-әрекеттер туралы әңгімелер екені анықталды, онда әр түрлі саладағы жаңа фактілер мен ақпараттар айтылады.
Ағылшын тілі сабағында қолдануға болатын ойын, жағдаят, жаттығулар саны көп. Бірақ мұғалім әр сабағын ойластырып, сабақ таұырыбына сай ойын, жағдаяттық жаттығулар таңдауы керек. Өйткені ағылшын тілі сабағындағы ойын мен жағдаят-тек қана сабақты қызықтырушы тәсіл емес, сонымен қатар ол ең төменгі сөйлеу дағдыларынан бастап-өз алдына пікір алмасу арқылы белгілі тапсырманы шешу жолы.
Жағдаяттарды, сондай-ақ ойындарды қолдану, тіл үйренушілерге тек қана ауызша сөйлеу жақсартып қоймай, адамдарға шығармашыл тұлға болып қалыптасуға, кез келген істі шығармашылықпен орындау, яғни оны сапалы, жоғары дәрежеде орындауға септігін тигізеді. Әрқашан кез келген жағдайда шешім қабылдауға-қалай мәселеден шығуң не айтуң қалай жеңу жолдарын үйретеді.
СӨЙЛЕУ ЖАҒДАЯТТАРЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ПРАКТИКАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
Шетел тілі сабақтарында сөйлеу жағдаяттарын модельдеу принциптері
Шет тілдерін оқытудың заманауи әдістемесі ауызша сөйлеуді оқытудың келесі принциптеріне негізделген: коммуникативті бағыттылық принципі; типтік коммуникативті жағдайды модельдеу принципі; коммуникативті әрекет принципі; қарқынды тәжірибе принципі; сөйлеу дағдысының кезеңдік принципі [2, 18 б.].
Коммуникациялық бағыттылық принципі. Қарастырылып отырған принцип сөйлеуді оқытуды ұйымдастырудың барлық негізгі кезеңдерін қамтиды. Осылайша, оны сақтау тілдік инвентаризацияның таңдалған минимумы коммуникативті жеткіліктілік деңгейін қамтамасыз ететін талапқа әкеледі, яғни, нақты қарым-қатынасқа қатысу мүмкіндіктері. Коммуникативті бағыттылық принципін ұстанған кезде мұғалім жұмысының бүкіл жүйесі студенттің шет тіліне және сөйлеу әрекетіне уәжді қажеттілігін тудыруға бағынады. Тілдік материалмен жұмыс істеу кезіндегі сөйлеу операциялары коммуникативті сипатта болуы керек.
Типтік коммуникативті жағдаятты модельдеу принципі. Жағдай мен сөйлеу бір-бірімен тығыз байланысты. Тіл жағдаяттар арқылы дамиды және олардан бөлінбейді. Бағдарламаға енгізілген кез келген тақырып нақты коммуникативті жағдаяттар жиынтығы ретінде ашылуы керек.
Коммуникативті әрекет принципі. Сөйлеушінің коммуникативтік міндеті-тыңдаушының назарын өзіне аудару, оның хабарын қабылдауға қол жеткізу, оған реакция алу, пікір айтуда тыңдаушының қарым-қатынас жағдайын, тұлғасын ескеру. Сондықтан шет тілінде сөйлеуге үйрету белгілі бір қарым-қатынас техникасын меңгеруді де қамтиды.
Қарқынды тәжірибе принципі. Сөйлеу әрекетінің психофизиологиялық негізі-дағды немесе автоматтандырылған дағды, ол бірнеше рет қайталау нәтижесінде осы әрекетті орындаудың ең үнемді және еркін тәсіліне айналды. Әрине, барлық тілдік элементтер, тіпті ана тілінде де, сөйлеушілердің шеберлік деңгейінде емес, бірақ білім беру жағдайында мақсатты қарқынды тілдік тәжірибені ұйымдастырудың қажеттілігі күмән тудырмайды.
Сөйлеу дағдыларын меңгеру кезеңдерінің принципі. Бұл принцип тілдік материалды және онымен сөйлеуде операцияларды меңгерту кезең-кезеңімен жүзеге асырылатынын анықтайды. Бұл әрбір берілген білім деңгейінде бір ғана тапсырманы шешу, сөйлеу дағдысының бір қырын ғана дамыту деген сөз. Сонымен қатар, жалпы бағыт, әрине, шетелдік сөйлеу формасын меңгеруден оның көмегімен қандай да бір мазмұнды жеткізе білуге өтуі керек. Қарастырылып отырған принцип жаттығулардың түрлері - тренинг - 1 тип және коммуникативті (сөйлеу)-2 типті саралау негізінде жатыр.
Жоғарыда қарастырылған қағидалар дидактика, лингвистика, психология және коммуникацияның негізгі қағидаларының әдістемелік түсіндірмесі болып табылады. Белгілі бір мағынада олар қарым-қатынас дағдыларын дамытудың функционалдық-коммуникативтік тәсілінің мәнін құрайды [22, б.55].
Сөйлеуге үйретудің қазіргі әдістерінің негізінде қазіргі ғылымда сөйлеу коммуникациясының үлгілері ретінде қарастырылатын жағдай, рөл, ұстаным, қарым-қатынастың жалпылығы, түрі мен ауқымы сияқты ауызша сөйлеудің категориялары жатыр. Бұл оқыту әдістерінің ең маңыздысы коммуникативті (сөйлеу) жағдаят болып табылады. Коммуникативті жағдаят сөйлеуге үйрету әдісі ретінде төрт фактордан тұрады: қарым-қатынас жүзеге асырылатын шындық (қоршаған орта) жағдайлары (оның ішінде бейтаныс адамдардың болуы); коммуниканттар арасындағы қарым-қатынастар; сөйлеу мотивациясы; жаңа жағдай тудыратын, сөйлеуге ынталандыратын қарым-қатынас әрекетінің өзін жүзеге асыру. Бұл факторлардың әрқайсысы әңгімелесушілердің сөйлеуіне белгілі бір әсер етеді (тақырып таңдау және оның даму бағыты, тілдік құралдарды таңдау, сөйлеудің эмоционалды бояуы, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz