Шаруашылықтағы голштино - фриз тұқымды сиырларының сүт өнімділік көрсеткіштері
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
КеАҚ «ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ ЗЕРТТЕУ УНИВЕРСИТЕТІ»
«ТЕХНОЛОГИЯ ЖӘНЕ БИОРЕСУРСТАР» ФАКУЛЬТЕТІ
«МАЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ӨНІМДЕРІН ӨНДІРУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ» КАФЕДРАСЫ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСЫ
Мамандығы «6В08201-Мал шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы»
Алматы 2022 ж.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
КеАҚ «ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ ЗЕРТТЕУ УНИВЕРСИТЕТІ»
ТЕХНОЛОГИЯ ЖӘНЕ БИОРЕСУРСТАР ФАКУЛЬТЕТІ.
«МАЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ӨНІМДЕРІН ӨНДІРУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ» КАФЕДРАСЫ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Сиырлардың ұдайы өндірістік қабілеттерінің сүт өнімділігіне әсері
Беттер саны
Сызбалар мен көрнекі
материалдар саны
Қосымшалар
Орындаған: Қайрбек Кәмилә Талғатқызы
2022 ж. «___» қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
а. ш. ғ. д., профессор Исламов Е. И.
Жетекшісі:
а. ш. ғ. к., қауым. профессор Мырзақұлов С. М.
Арнайы тараулар кеңесшілері:
Норма бақылау
Сарапшы
Алматы 2022 ж.
КеАҚ «ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ ЗЕРТТЕУ УНИВЕРСИТЕТІ»
Технология және биоресурстар факультеті
Мал шаруашылық өнімдерін өндіру технологиясы кафедрасы
Дипломдық жұмысты орындау
ТАПСЫРМАСЫ
Студент Қайрбек Кәмилә Талғатқызы
Жұмыс тақырыбы: Сиырлардың ұдайы өндірістік қабілеттерінің сүт өнімділігіне әсері
Университет бойынша 2022 ж № бұйрығымен бекітілген
Дайын жұмысты тапсыру мерзімі 2022 ж.
Жұмыстың бастапқы деректері Алматы облысы Талғар ауданы ЖШС «Байсерке-Агро» АТЗ-ындағы голштинофриз тұқымды сиырларының ұдайы өндірістік қабілеттерін зерттеу жұмыстарынан алынған.
Дипломдық жұмыста қарастырылатын негізгі мәселелер:
ЖШС «Байсерке-Агро» АТЗ-тына жалпы сипаттама; Шаруашылықтағы малдарды азықтандыру мәселесі, рацион құру жүйесі; Сиырлардың сәтті бұзаулауына әсер етуші факторлар; Шаруашылықта өндіріліп жатқан сүт өнімділігінің жалпы сипаттамасы; Тұмса сиырларының желіндерінің түрлері мен сүт беру жылдамдылығы; Сиырлардың ұдайы өндірістік қабілеттерінің жалпы көрсеткіштері; Шаруашылықта жүргізіліп жатқан асылдандыру жұмыстарының жалпы нәтижесі;
Графикалық материалдардың тізімі (қажетті жағдайда) : кестелер, суреттер және т. б. ;
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер:
1. Карамаев С. В., Валитов Х. З., Карамаева А. С. Скотоводство. Учебник. 1-е изд. Издательство «Лань» 2018 г.
2. Кәрімов Ж. К., Дәленов Ш. Д., Найманов Д. Қ. Ірі қарамал шаруашылығы. Қостанай 1996.
3. Каримов Ж. К., Даленов Ш. Д., Төреханов А. Ә., Жазылбеков Н. Ә. Ірі қара шаруашылығы, сүт және ет өндіру технологиясы. Алматы-2005 ж.
4. Каримов Ж. К., Даленов Ш. Д., Төреханов А. Ә., Найманов Д. Қ., Жазылбеков Н. Ә. Триумф «Т». 2006 ж. Ірі қара шаруашылығы;
Жұмыстың арнайы тараулары бойынша кеңесшілері
Материалды зерттеу
әдістері
Кафедра меңгерушісі
а. ш. ғ. д., профессор Исламов Е. И.
Жұмыс жетекшісі
а. ш. ғ. к., қауым. профессор Мырзақұлов С. М.
Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент Қайрбек К. Т.
Дипломдық жұмысты орындау
ГРАФИГІ
Рет
саны
Тараулар және
қарастырылатын
сұрақтар тізімі
Кафедра меңгерушісі
а. ш. ғ. д., профессор Исламов Е. И.
Жұмыс жетекшісі
а. ш. ғ. к., қауым. профессор Мырзақұлов С. М.
Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент Қайрбек К. Т.
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Дипломдық жұмыста төмендегі мемлекттік стандарттар қолданылды:
ГОСТ 6709-72 Вода дистиллированная.
ГОСТ 1770-74. Бюретки, колбы и др. Стеклянные меры вместимости.
ГОСТ 3622-68 Молоко и молочные продукты. Отбор проб и подготовка их к анализу.
ГОСТ 3626-73 Молоко и молочные продукты. Методы определения влаги и сухого вещества.
ГОСТ 3625-84 Молоко и молочные продукты. Методы определения плотности.
ГОСТ 5867-90 Молоко и молочные продукты. Методы определения жира.
ГОСТ 25179-90 Молоко. Методы определения белка.
ГОСТ 3624-92 Молоко и молочные продукты. Титрометрические мето-ды определения кислотности
ГОСТ 13264-88 Молоко коровье. Требования при закупках.
ГОСТ 7. 32-2001-Мемлекетаралық стандарт. Кітапханалық және басылымдық бағдар беру бойынша стандарттар жүйесі. Ғылыми-зерттеу жұмыстары жазылған диссертациялардың құрылымы және қалыптастыру ережелері.
АНЫҚТАМАЛАР
Дипломдық жұмыста төмендегі терминдер мен анықтамалар қолданылды:
Экстерьер - малдың жалпы сырт пішіні.
Тұмса сиыр - бірінші рет бұзаулаған жас сиыр.
Сақа сиыр - үшінші рет және одан да көп бұзаулаған сиыр
Сервис кезеңі - сиырдың бұзаулағаннан ұрықтанғанға дейінгі аралығы.
Суалу мерзімі - сауын маусымы аяқталғаннан бұзаулауға дейінгі аралық
Сүт беру екпінділігі - 1 минутта сауылатын сүттің көлемі.
Сүт өнімділігі - сиырдың сауын кезіндегі беретін сүтінің сандық және сапалық көрсеткіші.
Рацион - берілетін азықтың түрі мен көлемі.
Сауын маусымы - сиыр бұзаулағаннан сауу мерзімі аяқталғанға дейінгі аралық.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Дипломдық жұмыста төмендегі белгілер мен қысқартулар қолданылды:
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Негізінен мал шаруашылығындағы ірі қарамал шаруашылығы - мал шаруашылығындағы ең маңызды салалардың бірі болып табылады. Себебі, біріншіден - халқымызды ең жоғары сапалы сүт және ет тағамдарымен қамтамасыз етіп отыр, екіншіден - жеңіл сапалы тағамдармен қамтамасыз етеді. Әрі маңызды органикалық тыңайтқыштарды да өндіріп, табиғатқа пайдасын келтіріп отыр [1] .
Маман ірі қара малда зерттеу жұмыстарын жүргізу үшін - анатомия, физиология, биохимия, механикаландыру, азық дайындау, малды азықтандыру, малды өсіру, генетика, зоогигиена, ветеринария, малды қолдан ұрықтандыру және экономикалық ғылымдардың негізін жақсы білетін болу керек [2] .
Менің жүргізген зерттеу жұмысымның негізгі мақсаты - суденттердің Қазақстан және шетел мемлекеттеріндегі ірі қарамал шаруашылықтарының дамуын зерттеп, соның ішінде голштино-фриз тұқымына, әрі шығын қаржысын аз жұмсап, осы саладан көп өнім өндіру және экологиялық табиғи жағдайларымызға зиянын келтірмейтін жолын қарастыру болып табылады.
Сиырлардың сырт пішінін, дене бітімін және интерьерін зерттеген кезде, олардан алынатын өнімдерге байланысты және осы ерекшеліктерді малдарды сұрыптау мен жұп таңдау жұмыстарын пайдалана білу керек екендігі анықталды.
Ірі қара малы өнімдерінің тарауында бұл өнімдердің қалай пайда болатынын, оның себебі мен тиімділігін ажырата білу мен зерттеу қажет. Сүт және ет өндірудің озық технологиясын экономикамен, экологиямен, өз еліміздегі, шет мемлекеттердегі алдыңғы қатарлы тәжірибемен байланыстырып зерттеу жұмыстарын жүргізу қажет.
Шаруашылықтағы табын құрылымын толықтыру барысында, оның өнімділігін көбейтумен тығыз байланысты келеді, әрі малдың физиологиясын, азықтандыру жүйесін және мал дәрігерлік негіздерін білуді қажет етеді. Ірі қара мал тұқымдарын төмендегі сызба бойынша зерттейді: асылтұқымды ірі қарамалының халық шаруашылығындағы маңызы, бұзау кезінен өскен шаруашылығы, шыққан тегі мен тарихы, тірі салмағы мен тағы да басқа биологиялық, әрі шаруашылық ерекшеліктері, генеологиялық құрылысы мен келешек дамуы бойынша. Ірі қара малын асылдандырудың мал өнімін көбейтуде маңызы өте керемет, сол үшін малдардың дүние жүзілік генофонды мен ғылыми-технологиялық зерттеулерінің жетістіктеріне сүйенеміз [3] .
Елімізді азық-түлікпен (ет, сүт, сүт тағамдарымен, ет тағамдарымен және т. б. ) қамтамасыз ету үшін ірі қара мал шаруашылығының маңызы өте жоғары. Себебі сүт өнімінің 99 пайызын, ал ірі қарамал етінің көлемі 40-45 пайызға дейінгі көлемін құрайды. Одан басқа ірі қара мал терісі де жеңіл өнеркәсіп шаруашылығында жақсы қолданылады, әрі ірі қара малының гөңі де егін шаруашылығында, әсіресе кейінгі уақыттарда, кеңінен органикалық тыңайтқыш ретінде өңделіп, пайдаланылып келеді.
Жасалынып жатқан жұмыстар бойынша ірі қара мал тұқымдарының асылдандыруын ерекше көрсеткен жақсы болады. Сонымен қатар жаңадан асылтұқымды ірі қара малдарының жаңа типтері шығарылды, ал асылтұқымды ірі қара малдары экономикалық табиғи аймақтарға жақсы бейімделіп келеді. Оларға ерекше әсер еткен селекция жұмыстары белсенді жүргізілуі тиіс болды. Себебі, селекцияның дамуына генетика мен биотехнология ғылымдарының негізі мен электронды есептеу техникасының әсері өте керемет болды.
Ірі қара мал шаруашылығы қазіргі күнде жалпы алғанда іштей мамандандыру арқылы, әрі осы саланың қарқынды жолға көшуіне және мал басы көбейіп келуіне байланысты ерекше дамып келеді.
Кейінгі уақыттарда шет елден: Америка Құрама Штаттарынан, Канададан, Еуропадан және т. б. мемлекеттерден әкелінген голштино-фриз ірі қарамалын жергілікті ірі қарамалымен будандастырудың нәтижесінде көптеген сиыр табындары және тұқымдары қалыптасты. Осы малды асылдандыру жұмыстарының арқасында кейбір асылтұқымды мал зауыттарында сиырлардан 8-10 мың кг және одан жоғары көлемде сүт алу межеленуде, ал бордақыланатын малдардың тәуліктік салмақ қосуы 1000-1200 гр-ға дейін жетіп отыр.
Қазіргі күнде Қазақстан Республикасының ірі қара мал шаруашылықтарында 20-дай сүтті және сүтті-етті (етті-сүтті) бағыттағы және 8 етті бағыттағы ірі қара малының асыл тұқымды малдары өсірілуде. Бұл жерде айта кету керек, асылтұқымды ірі қара малдарының көпшілігі жаңа өнеркәсіптік технологияларға әлі бейімді емес. Сондықтан қазіргі уақыттарда малдарды будандастыру және гибридизациялау арқылы ірі қара малының жаңа асылтұқымдарын қалыптастыру бағытында жұмыстары жүргізілуде [4] .
Ірі қара мал шаруашылықтарында нәтижелі даму жұмыстарының ерекше жүруі, бұл саланы толығымен қарқынды технологияға көшіруі, әрі әр табынның сапасының жақсаруы, малды сұрыптауы және жұп таңдау тәсілдерін молынан қолдануы, малдың сапалы азығын молайтуы, мал азығының сапасын жақсартуы болып табылады [5] .
Жұмыстың мақсаты мен тапсырмалары. Жұмыстың негізгі мақсаты - ЖШС «Байсерке-Агро» АТЗ-ндағы сауын маусымындағы сиырлардың сырт пішіні мен дене бітімін, сүт өнімділігі мен құрамын, голштино-фриз тұқымды сиырлардың ұдайы өндірістік қабілеттерін (сиырлардың қашырылуы, сервис кезеңі, суалу мерзімі) және сүт өндірудің экономикалық тиімділігін анықтау болып табылады. Осы мақсаттарды дұрыс орындау үшін келесі міндеттер алға қойылған:
1. ЖШС «Байсерке-Агро» АТЗ-на жалпы сипаттама беру.
2. Голштино-фриз тұқымды сиырларының сырт пішіні мен дене бітімін және т. б. ерекшеліктерін анықтау.
3. Сиырлардан өндірілетін сүт өнімділігі мен оның химиялық құрамын бағалау.
4. Сиырлардың жалпы ұдайы өндірістік қабілеттерін зерттеу
5. Жас бұзауларды өсіру және күтіп-бағу технологиясын үйрену;
6. Сүт өндірудің экономикалық тиімділігін талдау және т. б.
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
- Голштино-фриз тұқымды бұқаларының ұрығымен жергілікті қараала типті ірі қарамал тұқымдарын жақсарту жолдары
Қазақстанда ауыл шаруашылығының ірі қара мал шаруашылығын соңғы жылдары интенсивтендіру мақсатында, отандық ірі қарамал тұқымдарына деген қызығушылық жылдан-жылға күшейіп келеді және талап бірқатар өзгеріске ұшырай бастады.
Қазіргі замандағы жоғары механикаландырылған шаруашылықтарда сауын сиырлардан жоғарғы өнім алу үшін, мықты дене бітімді, сауын аппаратымен сауғанда жоғары интенсивті сүт беру жылдамдылығы мен желін мен емшек түрлері талабқа сай, жоғары төлдеу қарқындылығымен және жүйке жүйесінің тұрақтылығымен ерекшеленуі тиіс.
Қоршаған ортаның табиғи жағдайына және экономикалық дамуға байланысты Қазақстанда өнімділігі жағынан әртүрлі ірі қара мал түрлері шығарылған. Бұл тұқымдар ғалымдардың ғылыми-зерттеу жұмыстарының еңбегі үнемі жақсы жағына қарай өзгеріп келуде, жақсартылып, алдымен жаңа типтер, кейіннен жаңа тұқымдар пайда болуда, ал бұрынғы тұқымдар жылдан-жылға әлсіреп, жойылып кетіп барады [6] .
Ресейліктер соңғы 30-35 жылда ірі қара малының сүттілігі мен еттілігін жоғарылату мақсатында селекциялық бағдарламамен күрделі жұмыстарын тоқтатпай істеп келе жатыр. Бұл барған сайын сүтті бағыттағы өндіріске арнайы бағытталған мал басының санын ұлғайтып, ал қос бағыттағы мал басының азаюына әсерін тигізуде. Осының салдарынан ірі қара мал шаруашылығы қазіргі күнде 2 топқа бөлінеді: сүтті және етті болып. Одан басқа арнайы бағыттағы тұқымішілік ірі қара типтері пайда болды. Сондай-ақ, олардың қасиеттері бойынша малдарды келешекте эффективті пайдалануға зор мүмкіндік туғызады.
Соңғы жылдары шет елдердегі және Ресейдің мал шарушылығындағы тәжірибелерді негізге ала отырып, жергілікті ірі қара мал тұқымдарын өнімділігі мол, өндірістік сүтті бағыттағы етіп өзгертуге голштино-фриз ірі қара малының генофондын қолдану тиімді болып келеді. Себебі голштино-фриз тұқымы қараала типті Еуропаның көптеген ірі қарамал тұқымдарына қарағанда, дене бітімі мықты және өнімділігі жоғары болып келеді.
А. С. Всякихтың және т. б. [7] зерттеулері бойынша, қараала мен голштино-фриз тұқымдарының будандары өздерінің таза қанды қатарлас сиырларынан сүт өнімділігі жағынан орта есеппен 375 кг-ға, ал сүт майының шығымы бойынша 12 кг-ға артық беріп отырған. Буданды сиырлардың желін түрлері (60-70% табын бойынша) тегене және астау тәрізді болып, желін индекстері 42-43%, ал сүт беру жылдамдығы орташа 2, 0 мин/кг болған.
Голштино-фриз тұқымының тарихына тоқталатын болсақ , бұл тұқым АҚШ пен Канададағы голландияның қараала тұқымдарын қашыру арқылы шығарылған. Басында шығарушы ғалымдар жаңа тұқымның сүттілігіне және өсіп-жетілуіне көбірек көңіл бөлген. АҚШ-та 1871 ж. голштино-фриз тұқымды ірі қара малының өсіру қоғамы құрылған.
Голштино-фриз тұқымды сиырларының тірі салмақтары орташа 670-700 кг-ға дейін, бұқаларынікі - 960-1250 кг-ға дейін жетеді. Еркек бұзауларының туғандағы тірілей салмақтары 44-47 кг, ұрғашыларінікі - 38-42 кг аралығында болып туылады. Голштино-фриз тұқымды малының сырт пішіні сүтті бағыттағы тұқымдарға келеді. Сиырлардың шоқтығының орташа биіктігі 144 см, бұқаларынікі - 158-160 см құрайды.
Көптеген ғалымдардың мәліметтері бойынша голштино-фриз тұқымды сиырларының желіндері тегене және астау тәрізді болып келеді. Дөңгелек түрлері де кездеседі. Желіндері өте аумақты, соған байланысты сиырларын тәулігіне 2 рет қана саууға болады, сауу жылдамдығы орташа 2, 37 мин/кг құрайды.
Дүние жүзі бойынша голштино-фриз тұқымды сиырларың сүтті бағыттағы тұқымдардан ең бірінші орынға ие болды. АҚШ ғалымдарының мәліметтері бойынша 1981 жылы голштино-фриз тұқымды сақа сиырларынан орташа - 7418 кг сүт сауылған, ал сүт майлылығы орташа - 3, 61% болған. Ал басқа ірі қара мал тұқымдарының өнімділік көрсеткіштері: айршир сиырларында - 5519 кг және 3, 89%, гернзей сиырларында - 4991 кг және 4, 59%, джерсей сиырларында - 4784 кг және 4, 83%, швиц сиырларында - 6142 кг және 3, 69%, шортгорн сиырларында - 5193 кг және 3, 61% болды. АҚШ-тың көптеген асылтұқымды шаруашылықтарында бір сиырдан орташа 9000 кг-нан аса сүт сауылып жатыр [8] .
Голштино-фриз тұқымының дене бітімі мықты, түсі қараала (ақ түсі басымдырақ) болып келеді. Бұл тұқымда түсі қызылала сиырлар да кездеседі. Қазіргі уақытта голштино-фриз тұқымды малының қызылала тұқымы да заңды болып бекітілген [9, 10] .
Сиырларды шағылыстыруда - айналасындағы қоршаған ортасы, табындағы өнімділік көрсеткіштері, жақсартқыш тұқымының қасиеттерінің ұрпаққа өзгеріссіз берілуі және т. б. сондай көп жағдайлары әсер етеді. Алимжанов Б. О. және т. б. [11] мәліметі бойынша табынның сүт өнімділігі 3000 кг голштино-фриз бұқалары будандарының сүт өнімділігі еш өзгеріссіз болғанын, ал өнімділік арту үшін табын бойынша өнімділігі 4000 кг және одан да жоғары көрсеткішті бұқалардың ұрпақтары жоғарғы нәтижелі көрсеткішке ие болғандығын ескерген.
Кәрімов Ж. К. және т. б. [12] « . . . голштиндеудің тиімді болуы, негізінен шаруашылықтың малды азықтандыру және азық базасына байланысты» - дейді. Ірі қара мал рациондары талабқа сай құнарлы азық түрлерімен толықтырылған сайын, олардың генетикалық мүмкіншіліктері артып, сүттіліктері жоғарылап, өнімділік кезеңінің ұзаруына үлкен әсерін тигізеді.
Сүтті бағыттағы ірі қара малдарының мақсатты түрде генетикалық жағынан жақсаруы, олардың шаруашылыққа пайдалы селекциялы параметрлеріндегі - өзгергіштік коэффиценттері, ұрпаққа берілгіштігі, жағымды қасиеттерінің қайталануы және корреляцияға тәуелділігі болып табылады.
Малды шағылыстырудың негізгі тиімділігі көбінесе балансты түрде азықтандыруға байланысты болады. Буданды сиырларды жақсы, сапалы азықтармен қамтамасыз еткен кезде, өздерімен қатарлас таза қанды сиырларға қарағанда жоғарғы сүттілігімен, жетілген желіннің формалы болуымен, сүт беру екпінділігі жоғары болуымен ерекшеленіп отырады. Ал тірі салмағы мен дамуы бойынша да таза қанды қатарлас малдарынан кем болмайды.
Голштино-фриз тұқымды ірі қара малының сүттілік қасиеттері жоғары болғанымен, төлдеу өнімділігі төмен болып келеді. Кейбір ғалымдар голштино-фриз тұқымды ірі қарамалының тұқымаралық шағылыстыруында өнімділіктерінің біршама төмендегенін ескертеді [13] .
Логвинов Д. Д. [14] қараала тұқымды сиырларды жаппай голштиндеу кезінде, селекциялық жұмысты ІІІ-інші ұрпақ будандарымен, яғни, 7/8 қандылықты ұрпақ алынғанға дейін жүргізіп, кейіннен оларды «өз-ара» немесе «өз ішінде» шағылыстырып, өсірілсе, онда эффективтілігі артатынын айтқан болатын.
... жалғасыСіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz