Ақпараттық жүйенің архитектурасы
Мазмұны
Беттер
Кіріспе
1 Негізгі бөлім
1.1 SAVAGE бренді жайлы ақпарат
1.2 ААЖ түсінігі
1.3 Ұйымдар мен ақпараттық жүйелердің байланысы
2 Ұйымдастыру бөлім
2.1 Деректер базасын басқару жүйесі.
2.2 Delphi бағдарламалау ортасы
2.3 Бағдарламаның алғашқы макеті
2.4 Формалар арасындағы байланыс
3 Тіршілік қауіпсіздік бөлімі
4 Экономикалық бөлім
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Қосымша материалдар
КІРІСПЕ
Бір адам ірі кәсіпорындардың функционалдығын қамтамасыз ететін бағдарламалық жобаны жүзеге асыруды жеңе алатын күндер әлдеқашан ұмытылды. Жобаның мақсаттарының ғана емес, сонымен қатар оларды жүзеге асыру құралдарының күрделілігі мен күрделілігінің үнемі өсуі жекелеген мамандардың күшімен жұмыс істеу қиынға соғатындығына және бүкіл команданың үйлесімді жұмысын талап етеді.
Жобаны сәтті орындау үшін дизайн объектісі ең алдымен дұрыс және дұрыс сипатталуы керек, яғни дизайн объектісінің толық және функционалды ақпараттық модельдерін құру қажет. Соңғы уақытқа дейін ақпараттық жүйелерді жобалау негізінен практикалық тәжірибеге, сараптамалық бағалауға және осындай жүйелердің жұмыс істеу сапасын қымбат эксперименттік тексеруге негізделген бейресми әдістерді қолдана отырып, интуитивті деңгейде жүргізілді. Бірақ, әрине, ақпараттық жүйелердің дамуы мен жұмыс істеуі кезінде пайдаланушылардың қажеттіліктері өзгеруі немесе нақтылануы мүмкін, бұл әзірлеу мен сүйемелдеуді одан әрі қиындатады.
Заманауи CASE-құралдар АЖ жобалаудың көптеген технологияларын қолдаудың кең саласын қамтиды: қарапайым талдау және құжаттау құралдарынан бастап БҚ-ның бүкіл өмірлік циклін қамтитын толық ауқымды автоматтандыру құралдарына дейін.
Бүгінгі таңда ресейлік бағдарламалық жасақтама нарығында келесі дамыған CASE құралдары бар:
- Vantage Team Builder (Westmount I-CASE);
- Designer2000;
- Silverrun;
- ERwin+BPwin;
- S-Designor;
CASE.Талдаушы;
- Rational Rose.
Осылайша, CASE технологиясы-бұл IP жобалау әдістемесі, сонымен қатар тақырыптық аймақты көрнекі түрде модельдеуге, осы модельді IP-ны дамыту мен сүйемелдеудің барлық кезеңдерінде талдауға және пайдаланушылардың қажеттіліктеріне сәйкес қосымшаларды жасауға мүмкіндік беретін құралдар жиынтығы. CASE құралдарының көп бөлігі сыртқы талаптарды, жүйелік модельдер арасындағы байланыстарды, жүйелік мінез-құлық динамикасын және бағдарламалық жасақтама архитектурасын сипаттау үшін диаграммалар немесе мәтіндер түрінде ерекшеліктерді қолдана отырып, құрылымдық (негізінен) немесе бағдарланған талдау және жобалау әдіснамасын қолданады.
Зерттеу нысаны - SAVAGE киім дүкенінің қызметі.
1 НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1.1 SAVAGE бренді жайлы ақпарат
Savage киім бренді 2000 жылы құрылған, 20 жылдық жемісті жұмысы үшін компания Ресейдегі сыртқы киім өндірісінде жетекші орындардың бірін жеңіп алды, ал сәнді курткалар мен жоғары сапалы төменгі курткалар оның визит карточкасы болып қала береді.
Сурет 1.1 - SAVAGE логотипі
2004 жылдан бастап SAVAGE компаниясы total look қағидаты бойынша коллекцияларда ұсынылған жеңіл киімдер мен аксессуарлардың кең ассортиментін ұсынады. Олардың әрқайсысы өзінің көңіл-күйі мен стилі бар шағын гардероб болып табылады, ол сол стильде толық бейнені жасау мүмкіндігін ұсынады.
SAVAGE топтамаларын ресейлік сатып алушылардың қалауын, климат жағдайлары мен менталитетін ескере отырып, әлемдік сән трендтері негізінде кәсіби дизайнерлер тобы жасайды. SAVAGE топтамаларын жасауға маусымдық еуропалық тоқыма көрмелері мен жоғары сән үйлерінің көрсетілімдері шабыт береді.
SAVAGE курткалары, пальто және төменгі курткалар ресейлік ауа-райына сәйкес келеді, практикалық, жоғары сапалы маталар мен толтырғыштардан жасалған, атап айтқанда қысқы коллекциялар үшін мамықтың мөлшері 80% - дан төмен емес. Мұндай курткалар мен төменгі курткалар жеңілдік пен жұмсақтықты беріктік пен сенімділікпен біріктіреді, және бұл дәл сатып алушылар сұранысқа ие.
Қазіргі уақытта SAVAGE фирмалық дүкендері Мәскеу, Нижний Тагил, Набережные Челны, Альметьевск, Чебоксары, Самара, Ульяновск, Саратов және қазан, Беларусь және Қазақстанда жұмыс істейді.
SAVAGE бүгінде-фирмалық дүкендер желісі қарқынды дамып келе жатқан, қарқынды дамып келе жатқан компания. Қысқа мерзімді жоспарлар - Мәскеуде, Мәскеу облысында және Ресейдің басқа қалаларында жаңа SAVAGE брендтік дүкендерін ашу. Жақын арада Тулада және Гроднода (Беларусь) SAVAGE фирмалық дүкендері ашылады. Компания жыл сайын 10-ға жуық SAVAGE фирмалық дүкендерін ашуды жоспарлап отыр.
SAVAGE бренді сән индустриясы, сауда және франчайзинг саласындағы бірнеше беделді халықаралық және Ұлттық сыйлықтарға ие:
2004 жыл.
Жыл бренді EFFIE, "киім, аяқ киім, аксессуарлар" санатындағы халықаралық сыйлық
2005 жыл.
"Ресей сауда Олимпі" сауда саласындағы басты қоғамдық сыйлығы, "ең қарқынды дамып келе жатқан компания" номинациясы; "алтын бренд" Франчайзинг саласындағы ұлттық сыйлығы,"Франчайзер 2005" номинациясы
2006 жыл.
"Киім" санатындағы Бүкілресейлік "Алтын желілер" байқауының сыйлығы;
"Алтын бренд" Франчайзинг саласындағы ұлттық сыйлық, ең тиімді франчайзингтік жоба үшін "Алтын франшиза" номинациясы;
Сән индустриясы саласындағы "Fashion-компания - 2006"ұлттық сыйлығы
2008 жыл.
"Брендті жылжыту" номинациясы бойынша "Алтын желі - 2008" сыйлығы
2015 жыл.
Брендті дамытудағы айтулы жыл: компанияны қайта құрылымдау жүргізілді, жоспарлы өзгерістер Компанияның жаңа дамуын, идеялары мен мақсаттарын берді.
1.2 ААЖ түсінігі
Автоматтандырылған ақпараттық жүйелер (АЖ) деп техникалық құралдарды, атап айтқанда ЭЕМ қолданатын жүйелерді атайды. Қолданыстағы АЖ-лердің көпшілігі автоматтандырылған болып келеді, сол себептен оларды қысқаша АЖ-лар деп атайтын боламыз. Ақпараттық жүйе деп ақпаратты өңдеуге арналған есептеу кешені аталады. Ақпараттық жүйе келесілерден: компьютерлік құрал-жабдықтан; программалық қамтудан; мәліметтерден; қызмет көрсетушілер құрамы (пайдаланушылар, әкімші) құралады.
Жергілікті ақпараттық жүйе деп бір компьютерде орнатылған және сонда жұмыс істейтін жүйе аталады. Клиентсервер типіндегі компьютерлік желіде жұмыс істейтін ақпараттық жүйелер барған сайын кең таралуда. Бұл жүйелер мәліметтерді орталықтандырылған, сондай-ақ үлестірілген түрде өңделуді қамтамасыз етеді. Бұл жағдайда жалпы мәліметтер серверлерде орналастырылады, ал клиенттік компьютерлерде жеке клиенттердің мәліметтері орналасады.
Мәліметтер қорымен жұмыс істейтін ақпараттық жүйелерді программалық қамту төмендегілерден: жалпыға арналған программалық қамту; қолданбалы программалық қамту; мәліметтер қорын жобалауды автоматтандыру құралдарынан құралады. Мәліметтер қорын ақпараттық жүйелерде қолданудың үлкен артықшылығы - мәліметтер қоры мәліметтердің клиенттік бағдарламалардан тәуелсіздігін қамтамасыз етеді, пайдаланушылар мәліметтерді тасымалдағыштарда физикалық орналастыру мен оларға қол жеткізу мүмкіндігін ұйымдастыру мәселесінен құтылады. Кең мағынада АЖ анықтамасына ақпаратты өңдеудің кез келген жүйесі жатады.
Қолдану саласы бойынша АЖ-ларды өндірісте, білім беруде, денсаулықты сақтауда, ғылымда, әскери істе, әлеуметтік салада, сауда-саттықта және өзге де салаларда қолданылатын жүйелерге бөлуге болады. Мақсаттық қызметі бойынша АЖ-ларды шартты түрде келесі негізгі категорияларға бөлуге болады: басқарушы, ақпараттық-анықтамалық, шешімдерді қабылдауды қолдау. Кейбір жағдайларда
АЖ ұғымы қандайда бір қолданбалы мәселені шешуге пайдаланылатын аппараттық-программалық құралдардың жиынтығы деген өте тар түсініктеме түрде қолданылады. Ұйымдастыруда, мысалы, өздеріне сәйкес келесі міндеттер жүктелген ақпараттық жүйелер болуы мүмкін: мамандар мен материалдықтехникалық құралдардың есебін жүргізу, жеткізушілер мен тапсырыс берушілермен есеп айыру, бухгалтерлік есеп және т.б.
Мәліметтер банкі АЖ-ның бір түрі болып табылады, мұнда бір немесе бірнеше мәліметтер қорына ұйымдастырылған ақпаратты орталықтандырылған түрде сақтау мен жинаудың қызметтері жүзеге асырылған.
Мәліметтер банкі (МБ) жалпы жағдайда келесі компоненттерден: мәліметтер қорынан (бірнеше қорынан), мәліметтер қорын басқару жүйесінен, мәліметтер сөздігінен, әкімшіден, есептеу жүйесі мен қызмет көрсетуші персоналдан тұрады. Аталған компоненттер мен солармен байланысты маңызды түсініктерді қысқаша түрде қарастырып кетейік.
Мәліметтер қоры (МБ) есептеу жүйесінің жадында сақталатын және объектілер мен қарастырылып отырған пәндік салада олардың өзара байланысының жағдайын бейнелейтін, арнайы түрде ұйымдастырылған мәліметтердің жиынтығы болып табылады. Қорда сақталатын мәліметтердің логикалық құрылымы мәліметтерді кейіптеудің моделі деп аталады. Мәліметтерді кейіптеудің негізгі модельдеріне (мәліметтер моделіне) келесілер жатады: иерархиялық, желілік, реляциялық, постреляциялық, көпөлшемді және объектілі-бағытталған.
Мәліметтер қорын басқару жүйесі (МҚБЖ) дегеніміз - бұл МҚ-ны құруға, енгізуге және оны көптеген пайдаланушылардың бірлесе отырып пайдалануына арналған тілдік және программалық құралдардың кешені. Әдетте МҚБЖ мәліметтердің қолданылатын моделі бойынша ажыратылады. Мысалы, реляциялық мәліметтер қорын пайдалануға негізделген МҚБЖ-лар реляциялық МҚБЖ-лар деп аталады. Алғашқы МҚБЖ-ларға келесілер жатады: IMS (IBM, 1968 ж.), IDMS (Cullinet, 1971 ж.), ADABAS (Software AG, 1969 ж.) және ИНЭС (КСРО АҒ ВНИИСИ, 1976 ж.). Қазіргі заманғы мәліметтер қорын басқару жүйелері мыңдап саналады.
Қосымша дегеніміз қолданбалы міндеттер үшін ақпаратты өңдеуді автоматтандыруды қамтамасыз ететін программа немесе программалар кешені болып табылады. Біз МҚ-н пайдаланатын қосымшаларды қарастырып отырмыз.
Қосымшалар МҚБЖ ортасында немесе одан тыс ортада - МҚ-ға қол жеткізу құралдарын, мысалы, Delphi немесе С++ Builder пайдаланатын программалау жүйесінің көмегімен құрылуы мүмкін. МҚБЖ ортасында жасалған қосымшалар көбінесе МҚБЖ қосымшалары деп, ал МҚБЖ-дан тыс ортада жасалған қосымшалар сыртқы қосымшалар деп аталады.
Мәліметтер қорымен жұмыс істеу үшін көбінесе МҚБЖ құралдарын қолданған жеткілікті болады және өздерін құруға программалауды қажет ететін қосымшаларды пайдаланудың қажеті болмайды. Қосымшалар негізінен біліктілігі жоқ пайдаланушыларға МҚ-мен жұмыс істеу ыңғайлы болуы үшін немесе МҚБЖ интерфейсі пайдаланушыларды қанағаттандырмаған жағдайларда жасалады.
Мәліметтер сөздігі (МС) мәліметтердің құрылымы туралы, МҚ файлдарының өзара әрекеттері туралы, мәліметтердің типтері мен оларды ұсынудың форматтары туралы, мәліметтердің пайдаланушылардың меншігіне жатуы, қорғау және қол жеткізуді шектеу кодтары және т.б. туралы ақпаратты орталықтандырылған түрде сақтауға арналған МҚ ішкі жүйесі болып табылады.
Функционалды түрде МС барлық МБ-ларда болады, алайда осы қызметтерді атқаратын компонент әрдайым дәл сондай атқа ие бола бермейді. Көбінесе МС қызметін МҚБЖ орындайды және олар жүйедегі негізгі менюден шақыртылып немесе соның утилиталары арқылы жүзеге асырылады.
Мәліметтер қорының әкімшісі (МҚӘ) дегеніміз - МҚ-ға қатысты талаптарды даярлау ісіне, оны жобалауға, құруға, тиімді түрде пайдалануға және ілесіп жүруге жауап беретін тұлға немесе тұлғалар тобы. Пайдалану барысында МҚӘ әдетте ақпараттық жүйенің жұмысын қадағалайды, рұқсат етілмеген қол жеткізуден қорғауды қамтамасыз етеді, МҚ-да сақталатын ақпараттың көптігін, қарама-қайшылықсыздығын, сақтанымдылығы мен дәйектілігін бақылайды. Бір пайдаланушыға арналған ақпараттық жүйелерде МҚӘ қызметтері, әдетте тікелей МҚ қосымшаларымен жұмыс істейтін тұлғаларға жүктеледі. МҚӘ есептеу желісінде, әдетте, желінің әкімгерімен өзара әрекеттеседі. Соңғысының міндеттеріне желінің аппараттық-программалық байланыс құралдарының жұмысын бақылау, желіні қайта құру, тоқтап қалулар мен істен шығулардан кейінгі программалық қамтуды қалпына келтіру, алдын-алу шаралары мен қол жеткізудің бөлініп шектелуін қамтамасыз ету ісі жатады.
Есептеу жүйесі (ЕЖ) өзара байланысқан және келісілген түрде әрекет ететін ЭЕМдердің немесе процессорлар мен өзге де құрылғылардың жиынтығы болып табылады, ол ақпаратты қабылдау, өңдеу мен оны пайдаланушыларға ұсыну процестерін автоматтандыруды қамтамасыз етеді. МБ-ның негізгі қызметтеріне мәліметтерді сақтау мен өңдеу ісі жататын болғандықтан, қолданылатын ЕЖ орталық процессорлардың (ОП) оңтайлы қуаттылығымен қатар тікелей қол жеткізудің жеткілікті көлемдегі жедел және сыртқы жады болуы тиіс. Қызмет көрсетуші персонал техникалық және программалық құралдарды жұмысқа қабілетті қалпында ұстап отыру қызметін орындайды. Ол жоспар бойынша, сондай-ақ қажетінше алдын-алу, регламенттік, қалпына келтіру және өзге де жұмыстарды атқарады. Ақпараттық жүйенің архитектурасы.
Ақпараттық жүйенің (АЖ) тиімді қызмет етуі көп жағдайда оның архитектурасына байланысты. Қазіргі уақытта клиент-сервер архитектурасының болашағы зор болып отыр. Оның жеткілікті түрде таралған нұсқасында компьютерлік желі мен үлестірілген мәліметтер қоры болады, соңғысында корпоративтік мәліметтер қоры (КМҚ) мен дербес мәліметтер қоры (ДМҚ) орналасады. КМҚ компьютер-серверде орналасады, ДМҚ корпоративтік МҚ клиенті болып табылатын бөлімдер қызметкерлердің компьютерлерінде орналасады.
Компьютерлік желідегі белгілі бір ресурстың сервері деп осы ресурсты басқаратын компьютер (программа) аталады, ал клиент деп осы ресурсты пайдаланатын компьютер (программа) аталады. Компьютерлік желінің ресурсы ретінде мысалы, мәліметтер қоры, файлдық жүйелер, баспа қызметтері, пошта қызметтері алынады. Сервердің типі ол басқаратын ресурстың түрімен анықталады. Мысалы, егер басқарылатын ресурс мәліметтер қоры болып табылса, онда сәйкес сервер мәліметтер қорының сервері деп аталады.
Ақпараттық жүйені клиент-сервер архитектурасы бойынша ұйымдастырудың артықшылығы пайдаланушылардың дербес ақпаратпен жеке түрде жұмыс істеуімен орталықтандырылған түрде сақтау, қызмет көрсету және жалпы корпоративтік ақпаратқа ұжымдық түрде қол жеткізуді сәтті түрде үйлестіру болып табылады.
Клиент-сервер архитектурасында оны жүзеге асырудың түрлі нұсқаларына жол беріледі. Тарихи тұрғыдан алғашқы болып файл-серверін қолданумен үлестірілген АЖ-лар пайда болды (2.1-сурет). Мұндай АЖ-ларда пайдаланушылардың сұраныстары бойынша мәліметтер қорының файлдары дербес компьютерлерге (ДК) беріледі, ол жерде олар өңдеуден өткізіледі. Архитектураның бұл нұсқасының кемшілігі өңдеуден өткізілетін мәліметтерді берудің жоғары қарқындылығы. Оның үстіне көбінесе артық мәліметтер беріледі: пайдаланушыға мәліметтер қорындағы жазбалардың қаншасы қажет екендігіне тәуелсіз мәліметтер қорының файлдары тұтастай беріледі.
Мәліметтер қорының серверін пайдалану арқылы клиент-сервер архитектурасы бойынша құрылған үлестірілген АЖ-ның құрылымы 1.2-суретте келтірілген. Мұндай архитектура болғанда мәліметтер қорының сервері мәліметтерді өңдеуден өткізудің басым бөлігінің орындалуын қамтамасыз етеді. Пайдаланушы немесе қосымша құрастыратын сұраныстар МҚ серверіне SQL тілінің нұсқаулықтары түрінде келіп түседі. Мәліметтер қорының сервері керекті мәліметтерді іздестіріп, іріктеп алады, содан кейін олар пайдаланушының компьютеріне беріледі. Бұл тәсілдің алдыңғымен салыстырғандағы артықшылығы берілетін мәліметтер көлемінің едәуір мөлшерде азаюы.
Сурет 1.2 - Файл-сервері бар АЖ құрылымы
Клиент-сервер архитектурасы бойынша үлестірілген МҚ-ны құрудың негізгі нұсқалары Клиент-сервер архитектурасы бөлімінде қарастырылатын болады. Дербес МҚ-лар мен олармен жұмыс істейтін қосымшаларды құру және басқару үшін Microsoft фирмасының Access және Visual FoxPro, Borland фирмасының Paradoxтәрізді МҚБЖлары қолданылады. Корпоративтік МҚ, мысалы Microsoft SQLServer немесе Oracle Server тәрізді МҚ серверінің басқаруымен құрылып, қолданылады, қызмет етеді. Шешілетін міндеттерді ұйымдастыру мөлшері мен ерекшеліктеріне қарай ақпараттық жүйе келесі конфигурациялардың біріне ие болуы мүмкін:
Сурет 1.3 - Мәліметтер қоры сервері бар АЖ құрылымы
корпоративтік және дербес қорлардан тұратын компьютер-сервер; ДМҚ бар компьютер-сервер мен дербес компьютерлер; ДМҚ бар бірнеше компьютер-серверлер мен дербес компьютерлер. Клиент-сервер архитектурасын пайдалану біріншіден, кәсіпорынның даму барысында, екіншіден, ақпараттық жүйенің өзінің дамуы барысында кәсіпорынның ақпараттық жүйесін біртіндеп ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Жалпы МҚ-ны корпоративтік МҚ мен дербес МҚ-ларға бөлу орталықтандырылған нұсқасымен салыстырғанда МҚ-ны жобалаудың күрделілігін төмендетуге, сол арқылы жобалау кезінде қателер жіберіп алудың ықтималдығы мен жобалаудың бағасын төмендетуге мүмкіндік береді.
МҚ-ларды ақпараттық жүйелерде қолданудың аса маңызды артықшылығы - мәліметтердің қолданбалы программаларға тәуелсіздігін қамтамасыз ету. Бұл пайдаланушыларға физикалық деңгейде мәліметтерді кейіптеу мәселелерімен мәліметтерді жадыда орналастыру, оларға қол жеткізу әдістері және т.б. айналыспауға мүмкіндік береді. Мұндай тәуелсіздікке МҚБЖ-мен колдау көрсетілетін МҚ-да логикалық (пайдаланушылық) және физикалық деңгейлерде мәліметтерді көп деңгейлік кейіптеу арқылы қол жеткізіледі. МҚБЖ мен мәліметтерді кейіптеудің логикалық деңгейінің болуы арқасында МҚ-ның тұғырнамалық моделін (түсініктік) оның ЭЕМ жадында физикалық кейіптеуден бөліп алу қамтамасыз етіледі.
Жергілікті ақпараттық жүйелер. Ақпараттық жүйенің функционалдық бөлімдері бір немесе бірнеше компьютерлерде орналасуы мүмкін. Бір компьютерде АЖ-ны ұйымдастыру нұсқаларын қарастырайық. Сәйкес АЖ әдетте жергілікті немесе бір пайдаланушылық деп аталады (алайда соңғысы қатаң шарт болып табылмайды, себебі бір компьютерде кезекпен бірнеше пайдаланушы жұмыс істеуімүмкін).
Қандайда бір операциялық жүйенің (ӘЖ) ортасында бір компьютерде жергілікті АЖ-ның қызметін ұйымдастыру программалық құралдарды қолданудың келесі нұсқалары арқылы мүмкін болады:
толық МҚБЖ;
қосымша және кесілген (ядро) МҚБЖ;
тәуелсіз қосымша.
Алғашқы тәсіл әдетте компьютердің дискілік жадында бүкіл МҚБЖ орналасқан жағдайда қолданылады және ол көбінесе қосымшаны аяғына дейін өңдеуден өткізу үшін қолданылады (1.4-сурет). Пайдаланушының МҚБЖ-мен өзара әрекеттесуі тікелей МҚБЖ-ның пайдаланушылық интерфейсі арқылы немесе қосымшаның көмегімен орындалады. Қосымша интерпретациялаурежиміндеорындалады .
Сурет 1.4 - МҚБЖ қолданбасын пайдалану.
Сұлбаның басты артықшылығы - дамытылған сәйкес жасау құралдары мен сервистік құралдар болған жағдайда МҚ мен қосымшаны жасау мен оларға ілесе жүрудің қарапайымдылығы.
Бұл жүйенің кемшілігі - МҚБЖ программасын сақтауға жұмсалатын дискілік жадының шығындары. МҚБЖ ядросы бар қосымша (1.5-сурет) келесі мақсаттарға жету үшін қолданылады:
МҚБЖ алып жатқан қатты дискідегі және жедел жадыдағы кеңістіктің көлемін азайту;
қосымшаның жұмыс жылдамдығын арттыру;
қосымшаны пайдаланушы тарапынан модификациялаудан қорғау (әдетте ядро қосымшаларды жасау құралдарын қамтымайды).
Сурет 1.5 - МҚБЖ қосымшасы мен ядросын қолдану.
Бұл тәсілдің мысалы FoxBase+ жүйесінің FoxRun модулін пайдалану болып табылады. Қазіргі заманғы МҚБЖ-дың арасынан Microsoft Access-ті атап кетейік, оған Microsoft Access Developer's Toolkit қосымша пакеті кіреді. Оның көмегімен дискеталарда тасымалданатын, өзінде әзірлеу құралдары жоқ
Microsoft Access-тың қысқартылған (run-time) версиясын құруға болады. МҚБЖ-ның толық версиясын қолданумен салыстырғанда МҚБЖ ядросын қолданудың артықшылығы: компьютер жадының ресурстарын аз мөлшерде қолдану, қосымша жұмысының үдеуі және қосымшаны модификациялаудан қорғау мүмкіндігі. Негізгі кемшіліктерге МҚБЖ ядросын сақтауға қажетті дискілік жадының әлі де елеулі көлемі, және қосымшалардың жұмыс істеу жылдамдығының жеткілікті дәрежеде жоғары еместігі жатады (қосымшаны орындау бұрынғысынша интерпретациялау арқылы жасалады).
АЖ-ны ұйымдастырудың үшінші тәсіліне бастапқы программа алдымен компиляцияланады - орындалатын машиналық командалардың тізбегіне түрленіп өзгертіледі. Соның нәтижесінде өзінің қызмет етуі үшін не бүкіл МҚБЖ-ны, не оның ядросын қажет етпейтін орындауға дайын тәуелсіз программа пайда болады (1.6 сурет). Айта кететін нәрсе, мәліметтерді сақтау мен өңдеудің негізгі қызметтерін орындау тұрғысынан алып қарағанда бұл программа МҚБЖ-ның немесе оның ядросымен басқару арқылы орындалатын қосымшадан аздап қана ерекшеленеді.
Сурет 1.6 - Тәуелсіз қосымшаны пайдалану.
Бұл нұсқаның алдыңғы екеуімен салыстырғандағы негізгі артықшылығы - компьютердің сыртқы және жедел жадының үнемделуі, қосымшаны орындаудың үдеуі және қолданбаны модификациялаудан толықтай қорғалуы (дизассемблерлеу жағдайы мен өзінің кодын қою және сол тәрізді жағдайлар есепке алынбайды). Кемшіліктеріне қосымшаларды аяғына дейін өңдеудің көп еңбекті қажет ететіндігін және МҚ-ны күтімге алу жөніндегі МҚБЖ-ның стандартты құралдарын пайдалану мүмкіндігінің болмауын жатқызуға болады.
Клиент-сервер архитектурасының модельдері.
МҚ-мен жұмыс істейтін үлестірілген АЖ-ларды құрған кезде клиент-сервер архитектурасы кең түрде қолданылады. Оның негізін МҚ-ны басқару кезінде клиент мен Пайдаланушы Қосымша МҚБЖ МҚ сервердің өзара әрекеттесуін ұйымдастыру ұстанымдары құрайды. Клиент-сервер архитектурасының бір нұсқасы 1.2-ішкі тармағында қарастырылған. МҚ-ны басқару процестерінің өзара әрекеттесуінің негізгі сұлбаларына сипаттама беру үшін OSI ашық жүйелер архитектурасының Эталондық моделін пайдаланайық. Бұл модельге сәйкес МҚ-ны басқару қызметі қолданбалы деңгейге жатады.
Жоғарғы екі деңгейге тоқталып кетейік: қолданбалы және өкілдік, оларға жасаушы мен пайдаланушы тарапынан аса үлкен көңіл бөлінеді. Қалған қызметтерді алғашқыекеуін жүзеге асыруға қажетті байланысқан қызметтер деп санайық. Бұл ретте МҚБЖ термині ретінде МҚ-дағы ақпараттың пайдаланатын барлық программалық жүйелердің кең түрдегі түсінігін ұстанатын боламыз. Пайдаланушымен интерфейсті қолдайтын программа ретінде жалпы жағдайда МҚБЖ келесі негізгі қызметтерді жүзеге асырады: қордағы мәліметтерді басқару; қолданбалы программалардың көмегімен ақпаратты өңдеу; пайдаланушы үшін ыңғайлы болатын түрде ақпаратты бейнелеу.
Егер де жүйе бір ЭЕМ-де орналасса, онда барлық қызметтер бір программаға жинақталған және 1-бөлімде қарастырылған сұлбаға ұқсас түрдегі сұлба бойынша шақыртылады. МҚБЖ-ны желіде орналастыру кезінде қызметтерді тораптар бойынша үлестірудің түрлі нұсқалары болады. Өздерінің арасында МҚБЖ қызметтері үлестірілетін тораптардың санына байланысты екі буындық, үш буындық және т.б. модельдерге бөлуге болады.
Екі буындық модельдер МҚБЖ қызметтерін желінің екі торабының арасында үлестірілуіне сәйкес келеді. Өзіндеміндетті түрде мәліметтерді басқару қызметі болатын компьютерді (желінің торабын) компьютер-сервер деп атайық. Пайдаланушыға жақын және ақпараттыкейіптеу мәселелерімен міндетті түрде айналысатын компьютерді компьютер-клиент деп атайық. Компьютер-сервер мен компьютер-клиенттіңарасында қызметтерді үлестірудің аса типтік нұсқалары келесілер болып табылады:
- үлестірілген түрдегі ұсыну;
- қашықтан ұсыну;
- үлестірілген қызмет;
- мәліметтерге қашықтан қол жеткізу;
- үлестірілген МҚ
Сурет 1.7а - Екібуындық модельдер.
Сурет 1.7б - Екібуындық модельдер.
Клиент-сервер архитектурасы бар жүйелерде қызметтерін үлестірудің аталған әдістері әр түрлі нұсқаларды көрсетеді: қуатты сервер - бұл жағдайда барлық жұмыс сонда орындалады, қуатты клиент-қызметтердің басым бөлігі жұмыс станциясында орындалады, ал сервер желі арқылы соған келіп түсіп жатқан SQL-шақыртуларды өңдеуден өткізеді.
Мәліметтерге қашықтан қол жеткізу мен қашықтан ұсыну модельдерінде компьютер-клиент пен компьютер-сервердің арасында қызметтер қатаң түрде үлестіріледі. Басқа модельдерде бір мезгілде екі компьютерде мәліметтерді басқару (үлестірілген МҚ моделі), ақпаратты өңдеуден өткізу (үлестірілген қызмет моделі), ақпаратты ұсыну (үлестірілген ұсыну моделі) қызметтерінің біреуі орындалады.
Алдымен аса кең тараған трүлері ретінде мәліметтерге қол жеткізу мен қашықтан ұсыну (МҚ серверін) модельдерін қарастырып кетейік.
Мәліметтерге қашықтан қол жеткізу моделінде (Remote Data Access - RDA), ақпаратты ұсыну қызметтері мен қолданбалы өңдеудің логикасын жүзеге асыратын программалар біріктірілген компьютер-клиенте орындалады. Мәліметтерді басқару сервисіне жүгіну ісі операторлардың көмегімен SQL тілінің операторлары арқылы немесе API (Application Programming Interface - қолданбалы программалау интерфейсы) арнайы кітапхананың қызметтерін шақырту арқылы орындалады.
RDA-моделінің негізгі артықшылығы - SQL-интерфейстері бар дайын МҚБЖлардың көптеп болуы және клиенттік бөлік программаларының жылдам түрде құрылуын қамтамасыз ететін аспаптық құралдардың болуы. Жасау құралдары көбінесе MS Windowsте пайдаланушының графикалық интерфейсін, ODBC интерфейсінің стандартты мен кодты автоматты түрде генерациялау құралдарын қолдайды. Жасау құралдарының басым көпшілігі төртінші буынның тілдерін пайдаланады.
RDA-моделінің кемшіліктері біріншіден, барлық логика қосымшада шоғырланып, өңдеуден өткізілетін мәліметтер қашықтағы торапта орналасқандықтан мәліметтерді беру жүйесі жоғары дәрежеде жүктемеленгендігі болып табылады. Қосымшалардың жұмыс істеуі кезінде желі арқылы әдетте тұтастай МҚ-лар беріледі.
Екіншіден, RDA моделіне негізделуімен құрылған жүйелер өздерін жасау, өзгерту және ілесе жүру жағынан ыңғайсыз болып келеді. Оның негізгі себебі - алынатын қосымшаларда қолданбалы қызметтер мен ұсыну қызметтері өзара тығыз байланысқан. Компьютер-сервер Мәліметтерді басқару Компьютер-сервер Мәліметтерді басқару Компьютер-клиент Ө ң деу Ұ сыну Компьютер-клиент Ұ сыну Ө ң деу Мәліметтерді басқару Сол себептен жүйенің қызметі шамалы ғана өзгергеннің өзінде оның бүкіл қолданбалы бөлігін өзгерту қажет болады, бұл жүйені жасау мен модификациялауды қиындатады.
МҚ серверінің моделінің (DataBase Server - DBS) алдыңғы модельден айырмашылығы - компьютер-клиенттің қызметтері ақпаратты кейіптеу қызметтерімен шектеледі, ал қолданбалы қызметтер компьютер-серверде орналасқан қосымшамен қамтамасыз етіледі. Бұл модель RDA-модельге қарағанда аса технологиялық болып табылады және Ingress мен Oracle тәрізді МҚБЖ-ларда қолданылады. Бұл жағдайда қосымшалар сақталатын процедуралар түрінде орындалады.
Процедуралар әдетте МҚ сөздігінде сақталады және оларды бірнеше клиенттер бөліседі. Жалпы жағдайда сақталатын процедуралар компиляция мен интерпретациялау режимдерінде орындалады.
DBS моделінің артықшылығы жасау, ілесе жүру және модификациялау кезеңдерінде қосымшаларды орталықтандырылған түрде жақсы әкімшілік ету мүмкіндігі, сондай-ақ есептеу және коммуникациялық ресурстарды тиімді пайдалану болып табылады. Соңғысына программаларды ұжымдық пайдалану режимінде орындау ісінің мәліметтерді желімен жіберуге едәуір аз шығындарды қажет ететінімен қол жеткізіледі.
DBS моделі кемшіліктерінің бірі - сақталатын процедураларды жасау құралдарын шектеумен байланысты. Негізгі шектеу - операторлардың сақталатын процедураларды нақтыМҚБЖ-ға күштілеп байланыстыруы. Сақталатын процедураларды жазу тілі SQL тілінің процедуралық кеңейтілуі болып табылады және өзінің мағыналық құралдары мен қызметтік мүмкіндіктері бойынша С және Pascal тәрізді үшінші буындағы дәстүрлі тілдермен бәсекелесе алмайды. Сонымен қатар көптеген МҚБЖ-ларда сақталатын процедураларды баптап реттеу мен тестілеудің қанағаттанарлық құралдары жоқ, бұл олардың механизмін қауіпті құралға айналдырады - реттелмеген программалар МҚ-ның қателесуіне, жүйенің жұмысы кезінде серверлік және клиенттік программалардың текке тұрып қалуына және т.б. әкеп соқтыруы мүмкін.
DBS-моделінің тағы бір кемшілігі - ЭЕМ-ның есептеу ресурстарын пайдалану тиімділігінің төмен болуы, себебі компьютер-сервердің программаларына қатысты сұраныстардың кіру ағынын басқару ісін ұйымдастыруды, сондай-ақ процедуралардың өзге компьютер-серверлерге ауысуды қамтамасыз ету мүмкін емес. Үлестірілген түрде ұсыну моделінде қуатты компьютер-сервер бар, ал жүйенің клиенттік бөлігі төмендеп кеткен. Клиенттік бөліктің қызметі жай ғана ақпаратты монитордың экранында көрсету және негізгі компьютермен жергілікті желі арқылы байланысы болып табылады.
Осы тектес МҚБЖ-лар бұлайша айтқанда Х-терминалдардың жұмысын қолдайтын желілерде орын алуы мүмкін. Оларда негізгі компьютер (хост-машина) бірнеше Хтерминалдарға қызмет көрсету үшін жеткілікті мөлшердегі қуаттылыққа ие болуы тиіс. Хтерминалдың да жеткілікті дәрежеде жылдам жұмыс істейтін процессоры және жеткілікті мөлшердегі жедел жады болуы тиіс (дискілік жинақтағыштары жоқ). Көбінесе Хтерминалдарды RISC-компьютерлер (restricted [reduced] instruction set computer)- командалардың қысқартылған жинағынан тұратын компьтерлер негізінде құрылады. Бүкіл программалық қамтамасыз ету хост-машинада орналасқан. Ұсынуды басқару қызметтерімен желілік қызметтерді орындайтын Х-терминалды программалық қамтамасыз ету Х-терминал қосылған кезде желі арқылы серверден жүктеледі. Үлестірілген түрде ұсыну моделі кіші, орташа және үлкен ЭЕМ-дарда жұмыс істеген алғашқы буындағы МҚБЖ-ларға ие болған болатын. Х-терминалдар рөлінде дисплейлік станциялар мен абоненттік пунктер (жергілікті және қашықтағы) қызмет етті. Бұл жағдайда ақпаратты ұсыну қызметтерінің негізгі бөлігін МҚБЖ-лардың өздері орындады, ал пайдаланушының терминалдарында бейнелерді соңғы деңгейде құрастыру ісі шеткі құрылғыларда орындалды.
Үлестірілген ұсыну моделі бойынша МҚ пайдаланушыларына гетерогендік (біртекті емес) ортада қызмет көрсету жүйелері құрылған. Мұндай жүйелердің серверлік бөлігі әдетте қандай да бірегейлендірілген интерфейсті қамтамасыз етеді, ал клиенттік бөліктері шеткі құрал-жабдықтың ерекшелігін немесе ақпаратты ұсынудың бір форматын өзге бір форматқа түрлендіру ерекшелігін ескеру қызметтерін орындайды.
Үлестірілген ұсыну моделі есептеу ресурстарын басқарудың орталықтандырылған сызбасын жүзеге асырады. Осыдан оның басты артықшылықтары шығады - жүйеде қызмет көрсету мен соған қол жеткізуді басқару ісінің қарапайымдылығы және салыстырмалы түрде арзан (шеткі терминалдардың бағасы онша жоғары болмағандықтан) болуы. Модельдің кемшіліктері - орталық тораптың сенімділігі онша жоғары болмауынан жүйенің осалдығы, сондай-ақ клиенттердің саны көп болғанда сервердің өнімділігіне қатысты қойылатын жоғары талаптар.
Үлестірілген қызмет моделінде мәліметтерді өңдеуден өткізудің логикасы екі торап бойынша таратылған. Мұндай модель өздерінде қолданбалы қызметтердің жалпы бөлігі компьютер-серверде, ал ақпаратты өңдеудің арнайы қызметтері компьютер-клиентте орындалатын АЖ-ларда болуы мүмкін. Жалпы сипаттағы қызметтерге мәліметтердің тұтастығын стандартты түрде, мысалы, сақталатын процедуралар түрінде қамтамасыз ету ісі жатуы мүмкін, ал қалған қолданбалы қызметтер арнайы қолданбалы өңдеуді орындайды. Осыған ұқсас модельге сонымен қатар бірнеше біртекті емес МҚ-лардағы ақпаратты қолданатын АЖ-лар ие болады.
Үлестірілген МҚ моделі қуатты компьютер-клиентті пайдалануды қажет етеді, бұл ретте мәліметтер компьютер-клиентте және компьютер-серверде сақталады. Екі мәліметтер қорының өзара байланысы екі түрде болуы мүмкін: а) біртұтас МҚ-ның жекелеген бөліктері жергілікті және қашықтағы қорларда сақталады; б) жергілікті және қашықтағы МҚ өзара үйлестірілген көшірмелер болып табылады.
Үлестірілген МҚ моделінің артықшылығы - соның негізінде құрылатын АЖлардың икемділігі, олар компьютер-клиентке жергілікті және қашықтағы МҚ-ларды өңдеуден өткізуге мүмкіндік береді. Көшірмелердің сәйкестігін үйлестіру механизмдері болған жағдайда жүйе тұтастай алғанда жоғары дәрежедегі өміршендігіне ие болады, себебі клиент пен сервердің өзара қосылысының үзілуі жүйенің күйреуіне әкелмейді, оның жұмысы қосылыс қайта жасалғаннан кейін қалпына келуі мүмкін. Моделдің кемшіліктеріне компьютер-клиенттерде саны көп бірдей қосымшаларды орындау кезіндегі артық шығындарды жатқызуға болады.
Қызметтерді үлестірудің үш буындық моделі қосымшаның үш қызметінің әрқайсысы жекелеген компьютерде орындалатын типтік нұсқа болып табылады.
Қосымшалардың қызметтерін компьютерлердің көптеген санына үлестірудің нұсқалары болуы мүмкін, алайда олар сирек қолданылатын болғандықтан, қарастырылмайды. Біз қарастырып отырған модель қосымшалар сервері немесе AS-модель(Application Server) деп аталады және 1.8-суретте көрсетілген.
Сурет 1.8 - Үшбуынды модель
Ақырғы пайдаланушымен сұхбат жүргізуге жауап беретін үш буындық AS-моделге сәйкес, аталған процесс, әдетте, ақпаратты ұсыну қызметтерін орындайды және қосымшаның компонентімен DBS моделіндегіге ұқсас түрде әрекеттеседі. Қосымшаның компоненті жеке компьютерде орналасып өз кезегінде RDA моделіне ұқсас түрде мәліметтерді басқару компонентімен байланысты болады. AS-моделінің орталық буыны қосымшалар сервері болып табылады. Қосымшалар серверінде бірнеше қолданбалы қызметтер орындалады, олардың әрқайсысы оны қажет ететін программалардың барлығына қызмет көрсету қызметі ретінде рәсімделген. Қосымшалар серверлерінің бірнешеуі болуы мүмкін, олардың әрқайсысы өз қызметін ұсынады.
Қосымшалар серверінен қызмет көрсетуін сұраған кез келген программа ол үшін клиент болып табылады. Клиенттерден серверлерге келіп түскен сұраныстар кезекке тұрады, олар ол жерден қандай да бір пәнге байланысты, мысалы, басымдылықтары бойынша іріктеліп алынады. Ұсыну қызметтерін орындайтын және қосымшалар сервері үшін клиент болып табылатын компонент бұл модельге әдеттегіден кеңірек түсіндіріледі. Ол ақырға пайдаланушы бар интерфейсті ұйымдастыру үшін қызмет етуі, құрылғылардан, мысалы, сигнал бергіштерден мәліметтерді қабылдауды қамтамасыз етуі, немесе еркін түрдегі программа болуы мүмкін. AS-модельдің артықшылығы - қосымшаның қызметтері өзара тәуелсіз үш бөлікке бөлінгендіктен, оның икемділігі мен әмбебаптығы болып табылады. Көптеген жағдайларда бұл модель екі буындық модельмен салыстырғанда тиімдірек болады.
Модельдің негізгі кемшілігі - қосымшаның компоненттерінің арасында ақпаратпен алмасуға жұмсалатын компьютердің ресурстары екі буындық модельмен салыстырғанда көбірек жұмсалатындығы. Қосымшалардың компьютер-серверлерінде қосымшалардың қызмет ету ортасын жүзеге асыратын программалық өнімдердің мысалы ретінде BEA WebLogic Server (BEA Systems Corp.), Inprise Application Server (Inprise Corp) және IBM WebSphere Application Server (IBM Corp.) атауға болады.
1.3 Ұйымдар мен ақпараттық жүйелердің байланысы
Ақпараттық жүйелер мен ұйымдар бір-біріне өзара әсер етеді. Бір жағынан, АЖ ұйым ішіндегі маңызды топтарға қажетті ақпаратты беру үшін ұйымға қосылуы керек. Сонымен қатар, ұйым жаңа технологиялардың пайдасын көру үшін ақпараттық жүйелердің әсерін білуі және оған ашылуы керек.
Ақпараттық технологиялар мен ұйымдар арасындағы өзара іс-қимыл өте күрделі және оған әр түрлі факторлар әсер етеді, соның ішінде ұйымдық құрылым, стандартты жұмыс әдістері, саясат, мәдениет, қоршаған орта және басқару шешімдері. Менеджерлер ақпараттық жүйелер ұйым өмірін күрт өзгерте алатындығын білуі керек. Олар ұйымды түсінбей жаңа жүйелерді сәтті жобалай алмайды немесе бар жүйелерді басқара алмайды. Менеджерлер қандай жүйелер құрылатындығын, не істейтіндерін, қалай енгізілетіндерін және т.б. Алайда, кейде бұл нәтижелер таза мүмкіндік болып табылады және сәттілік те, жаман да болуы мүмкін.
Ақпараттық жүйелердің ұйымға әсерін, сонымен қатар ұйымдардың ақпараттық жүйеге әсерін қарастырыңыз.
Ұйымның техникалық көрінісі компанияға технологиялық өзгеріс енгізілген кезде кірісті нәтижеге айналдыру тәсілдерін қарастыруға мүмкіндік береді. Фирма шексіз икемді, капитал мен жұмыс күші бір-бірін оңай алмастыратын болып көрінеді. Ұйымның шынайы мінез-құлық көзқарасы жаңа ақпараттық жүйелерді құру немесе ескілерін қайта жабдықтау машиналардың немесе жұмысшылардың техникалық қайта құрылуына қарағанда әлдеқайда көп әсер ететіндігін, кейбір ақпараттық жүйелер құқықтардың, артықшылықтардың ұйымдастырушылық тепе-теңдігін өзгертеді деп болжайды ұзақ уақыт бойы қалыптасқан міндеттемелер, жауапкершіліктер мен сезімдер. ...
Технологиялық өзгеріс кімнің ақпараты бар, кімнің қол жеткізуге және жаңартуға құқығы бар, кім шешім қабылдайды деген өзгерістерді қажет етеді.
Ұйымдардың техникалық және мінез-құлық тұжырымдамалары сәйкес келеді. Техникалық көзқарас бәсекеге қабілетті нарықтардағы мыңдаған фирмалар капиталды, жұмыс күшін және ақпараттық технологияны қалай біріктіретінін айтады, ал мінез-құлық моделі бұл технологияның ұйымның ішкі жұмысына қалай әсер ететінін көруге мүмкіндік береді. Бүгінгі таңда ақпараттық жүйелер ұйымдағы білім мен ақпаратты жаңа білім жұмыс жүйелері, компанияларға бүкіл әлем бойынша кең кәсіпорынды байланыстыратын мәліметтер мен байланыс жүйелеріне қол жеткізуді қамтамасыз ететін қосымшалар арқылы жасауға және таратуға көмектеседі. Қазір ұйымдар жүйеге өте тәуелді және кейде апаттық жағдайда да өмір сүре алмайды.
Ұйымдар тиімдірек болу үшін ақпараттық жүйелерді құруда. Ақпараттық жүйелер бәсекелестік артықшылықтың көзі бола алады.
Ақпараттық технологиялар жүйелерін экономикалық тұрғыдан жұмыс күшін еркін ауыстыра алатын өндіріс құралы ретінде қарастыруға болады. Ақпараттық технологиялардың құны төмендеген сайын, тарихи құндылығы жоғарылаған еңбекті алмастырады. Демек, микроэкономикалық теорияда ақпараттық технологиялар орта менеджерлер мен қызметкерлер санының азаюына әкелуі керек, өйткені ақпараттық технологиялар оларды алмастырады. Ақпараттық технологиялар сонымен қатар фирмалардың келісімшарттарын өзгертеді, өйткені олар операциялық шығындарды төмендетуі мүмкін. Ақпараттық технологиялар, әсіресе желілерді пайдалану нарыққа қатысу құнын төмендетеді (транзакциялық шығындар) және фирмалар ішкі жабдықтау көздерін пайдаланудың орнына сыртқы жеткізушілермен келісімшарт жасасуға тұрарлық етеді.
Ақпараттық технологиялардың тағы бір қаржылық әсері ішкі басқару шығындарына байланысты. Ұйымдастыру теориясы бойынша фирмалар ұйымдардың шығындарына, қызметкерлерді басқару және басқару шығындарына тәуелді. Фирма көлемі өскен сайын ұйымның шығындары өседі, өйткені иелері қызметкерлерді бақылауға көбірек күш жұмсауы керек. Ақпараттық технологиялар ақпаратты алуға және талдауға кететін шығындарды азайту арқылы ұйымдарға фирма шығындарын азайтуға мүмкіндік береді, өйткені бұл менеджерлерге жұмысшылардың көп мөлшерін бақылауды жеңілдетеді.
Мінез-құлық теориясының зерттеулері ақпараттық жүйелердің ұйымдарды автоматты түрде өзгертетіндігінің кейбір дәлелдерін тапты. Зерттеушілер ұйымдар мен ақпараттық технологиялар бір-біріне өзара әсер ететін күрделі қатынастарды зерттеп, ақпараттық технологиялар ұйымдардағы шешім қабылдау иерархиясын өзгерте алады, ақпарат алу құнын төмендетеді және оны қолдануды кеңейтеді.
Іскерлік стратегия, бір жағынан ережелер мен процедуралар, екінші жағынан жүйелік ақпараттық бағдарламалық жасақтама, аппараттық құралдар, мәліметтер базасы және мәліметтер байланысы арасындағы өзара тәуелділік артып келеді. Осы компоненттердің біреуінің өзгеруі көбінесе басқа компоненттердің өзгеруін қажет етеді. Бұл байланыс болашақ басқару жоспарланған кезде өте маңызды болады. Бес жылдан кейін бизнестің не істегісі келетіні көбіне жүйелердің не істей алатындығына байланысты болады. Нарық үлесінің артуы, сапаны жақсарту немесе жаңа өнімді шығару кезінде өнімнің өзіндік құнын төмендету және жұмысшылардың еңбек өнімділігін арттыру кезіндегі қозғалыс ұйымдағы ақпараттық жүйелердің түрлері мен сапасына тәуелді болып келеді.
Ақпараттық жүйелер мен ұйымдар байланысының тағы бір өзгеруі жүйелер мен қосымшалардың интеграциялану дәрежесі мен ауқымының жоғарылауынан туындайды. Құрылыс жүйелері бүгінде ұйымға бұрынғыға қарағанда көбірек әсер етеді. Алғашқы жүйелер негізінен қызметкерлердің бір бөлігіне әсер ететін техникалық өзгерістер тудырса, қазіргі заманғы жүйелер басқарушылық өзгерістерді тудырады (ақпарат иеленуші) және субъектіге өзгеріс енгізді.
Егер ұйымда технология өзгерген болса (мысалы, бағдарламалық жасақтама), өзгеріс тағы үш компонентке әсер етеді. Кадрлық өзгерістер, жұмыс әдістерінің өзгеруі, ұйым құрылымының өзгеруі мүмкін.
Ақпараттық жүйелер бәсекеге қабілетті және тиімді ұйымдар құрудың қуатты құралы бола алады. Ақпараттық технологияларды құрылымды, қолданылу аясын, байланыс құралдары мен жұмысты, жұмыс процестерін, өнімдер мен қызметтерді басқару тетіктерін өзгерте отырып қайта құру үшін пайдалануға болады.
2 ҰЙЫМДАСТЫРУ БӨЛІМІ
2.1 Деректер базасын басқару жүйесі.
Деректер базасын басқару жүйесі - бұл қолданушыларға деректер базасын анықтауға, құруға және сүйеуге мүмкіндік беретін, сонымен бірге оған қадағаланытын рұқсатты беретін бағдарламалық қамтама. ДББЖ қолданушының қолданбалы бағдарламалары және деректер базасымен өзара әрекеттесіп, келесі мүмкіндіктерге ие:
1. Деректер базасын анықтау, әдетте деректер базасын анықтау тілі (DDL -- Data Definition Language) арқылы іске асырылады. DDL тілі қолданушыларға деректер типін және олардың құрылымын көрсету құралдарын, сонымен бірге деректер базасында сақталатын ақпараттар үшін шектеулер қою құралдарын ұсынады.
2. Деректер базасына ақпарат қою, жаңарту, жою және басқа да амалдарды орындауға мүмкіндік береді. Әдетте бұл амалдар деректерді басқару тілі (DML -- Data Manipulation Language) арқылы орындалады. Барлық деректер және олардың сипаттары үшін ортақтандырылған қойманың болуы DML тілін сұраныстарды ұйымдастырудың жалпы қүралы ретінде қолдануға мүмкіндік береді.
3. Деректер базасына қадағаланатын рұқсатты келесі құралдар арқылы пайдалануға береді:
* бекітілмегін қолданушыларға деректер базасына рұқсат бермейтін қауіпсіздікті қадағалау жүйелері;
* сақталатын деректердің өз-өзіне қайшы келмейтін күй-жағдайын қамтамасыз ететін бүтіндікті сақтау жүйелері;
* деректер базасына ортақ рұсат беру үрдісін қадағалайтын қосымшалардың параллель жұмысын басқару жүйелері;
* аппараттық не бағдарламалық қамтаманың жұмыстан шығу нәтижесінде бұзылған деректер базасын алдыңғы қайшы келмеу жағдайына дейін қалпына келтіруге мүмкіндік беретін қалпына келтіру жүйелері;
* деректер базасында сақталатын ақпараттардың сипаттамалары енгізілген қолданушылар үшін каталог.
Қолданушыларға тек нақты қажетті деректерді ұсыну арқылы жұмысты жеңілдетумен бірге, бейнелердің басқа да ерекшеліктері бар:
* Қосымша деңгейлі қауіпсіздікті қамтамасыз етеді. Бейнелер кейбір қолданушылардан деректердің кейбір мәліметтерін жасыру мақсатында құрылуы мүмкін. Мысалы, бөлімдердің іс жүргізушілері және есеп-қисап бөлімінің есептеу секторының қызметкерлеріне барлық қызметшілер және олардың жалақылары туралы бейне құруға болады. Сонымен бірге, деректерге басқа қолданушылардың мүмкіндігін шектеу мақсатында тағы бір, мысалы, жалақылары туралы ақпарат алып тасталған бейне құруға болады.
* Деректер базасының сыртық интерфейсін баптау механизмін ұсынады. Мысалы, келісім-шарт бөлімінің қызметкерлері Ай сайынғы жалдық төлем атты өріспен жұмыс істеп, оған қарапайым Төлем деген атау бере алады.
* Деректер базасының сыртқы интерфейсін оның құрылымына өзгерістер, мысалы, өрістерді қосу не жою, байланыстарды өзгерту, файлдарды бөлу, оларды қайта құру не атын өзгерту, енгізгенде де қайшы келмеуге және өзгеріссіз қалуға мүмкіндік береді.
ДББЖ ортасында 5 негізгі компоненттерді бөліп көрсетууге болады: аппараттық камтама, бағдарламалық қамтама, деректер, процедуралар және қолданушылар.
ДББЖ мен жмыс істеу үшін қандай да бір аппараттық бағдарлама қажет. Ол өте кең аралықта - жалғыз дербес компьютер не бір мейнфреймден көп санды компьютерлі желілерге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Беттер
Кіріспе
1 Негізгі бөлім
1.1 SAVAGE бренді жайлы ақпарат
1.2 ААЖ түсінігі
1.3 Ұйымдар мен ақпараттық жүйелердің байланысы
2 Ұйымдастыру бөлім
2.1 Деректер базасын басқару жүйесі.
2.2 Delphi бағдарламалау ортасы
2.3 Бағдарламаның алғашқы макеті
2.4 Формалар арасындағы байланыс
3 Тіршілік қауіпсіздік бөлімі
4 Экономикалық бөлім
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Қосымша материалдар
КІРІСПЕ
Бір адам ірі кәсіпорындардың функционалдығын қамтамасыз ететін бағдарламалық жобаны жүзеге асыруды жеңе алатын күндер әлдеқашан ұмытылды. Жобаның мақсаттарының ғана емес, сонымен қатар оларды жүзеге асыру құралдарының күрделілігі мен күрделілігінің үнемі өсуі жекелеген мамандардың күшімен жұмыс істеу қиынға соғатындығына және бүкіл команданың үйлесімді жұмысын талап етеді.
Жобаны сәтті орындау үшін дизайн объектісі ең алдымен дұрыс және дұрыс сипатталуы керек, яғни дизайн объектісінің толық және функционалды ақпараттық модельдерін құру қажет. Соңғы уақытқа дейін ақпараттық жүйелерді жобалау негізінен практикалық тәжірибеге, сараптамалық бағалауға және осындай жүйелердің жұмыс істеу сапасын қымбат эксперименттік тексеруге негізделген бейресми әдістерді қолдана отырып, интуитивті деңгейде жүргізілді. Бірақ, әрине, ақпараттық жүйелердің дамуы мен жұмыс істеуі кезінде пайдаланушылардың қажеттіліктері өзгеруі немесе нақтылануы мүмкін, бұл әзірлеу мен сүйемелдеуді одан әрі қиындатады.
Заманауи CASE-құралдар АЖ жобалаудың көптеген технологияларын қолдаудың кең саласын қамтиды: қарапайым талдау және құжаттау құралдарынан бастап БҚ-ның бүкіл өмірлік циклін қамтитын толық ауқымды автоматтандыру құралдарына дейін.
Бүгінгі таңда ресейлік бағдарламалық жасақтама нарығында келесі дамыған CASE құралдары бар:
- Vantage Team Builder (Westmount I-CASE);
- Designer2000;
- Silverrun;
- ERwin+BPwin;
- S-Designor;
CASE.Талдаушы;
- Rational Rose.
Осылайша, CASE технологиясы-бұл IP жобалау әдістемесі, сонымен қатар тақырыптық аймақты көрнекі түрде модельдеуге, осы модельді IP-ны дамыту мен сүйемелдеудің барлық кезеңдерінде талдауға және пайдаланушылардың қажеттіліктеріне сәйкес қосымшаларды жасауға мүмкіндік беретін құралдар жиынтығы. CASE құралдарының көп бөлігі сыртқы талаптарды, жүйелік модельдер арасындағы байланыстарды, жүйелік мінез-құлық динамикасын және бағдарламалық жасақтама архитектурасын сипаттау үшін диаграммалар немесе мәтіндер түрінде ерекшеліктерді қолдана отырып, құрылымдық (негізінен) немесе бағдарланған талдау және жобалау әдіснамасын қолданады.
Зерттеу нысаны - SAVAGE киім дүкенінің қызметі.
1 НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1.1 SAVAGE бренді жайлы ақпарат
Savage киім бренді 2000 жылы құрылған, 20 жылдық жемісті жұмысы үшін компания Ресейдегі сыртқы киім өндірісінде жетекші орындардың бірін жеңіп алды, ал сәнді курткалар мен жоғары сапалы төменгі курткалар оның визит карточкасы болып қала береді.
Сурет 1.1 - SAVAGE логотипі
2004 жылдан бастап SAVAGE компаниясы total look қағидаты бойынша коллекцияларда ұсынылған жеңіл киімдер мен аксессуарлардың кең ассортиментін ұсынады. Олардың әрқайсысы өзінің көңіл-күйі мен стилі бар шағын гардероб болып табылады, ол сол стильде толық бейнені жасау мүмкіндігін ұсынады.
SAVAGE топтамаларын ресейлік сатып алушылардың қалауын, климат жағдайлары мен менталитетін ескере отырып, әлемдік сән трендтері негізінде кәсіби дизайнерлер тобы жасайды. SAVAGE топтамаларын жасауға маусымдық еуропалық тоқыма көрмелері мен жоғары сән үйлерінің көрсетілімдері шабыт береді.
SAVAGE курткалары, пальто және төменгі курткалар ресейлік ауа-райына сәйкес келеді, практикалық, жоғары сапалы маталар мен толтырғыштардан жасалған, атап айтқанда қысқы коллекциялар үшін мамықтың мөлшері 80% - дан төмен емес. Мұндай курткалар мен төменгі курткалар жеңілдік пен жұмсақтықты беріктік пен сенімділікпен біріктіреді, және бұл дәл сатып алушылар сұранысқа ие.
Қазіргі уақытта SAVAGE фирмалық дүкендері Мәскеу, Нижний Тагил, Набережные Челны, Альметьевск, Чебоксары, Самара, Ульяновск, Саратов және қазан, Беларусь және Қазақстанда жұмыс істейді.
SAVAGE бүгінде-фирмалық дүкендер желісі қарқынды дамып келе жатқан, қарқынды дамып келе жатқан компания. Қысқа мерзімді жоспарлар - Мәскеуде, Мәскеу облысында және Ресейдің басқа қалаларында жаңа SAVAGE брендтік дүкендерін ашу. Жақын арада Тулада және Гроднода (Беларусь) SAVAGE фирмалық дүкендері ашылады. Компания жыл сайын 10-ға жуық SAVAGE фирмалық дүкендерін ашуды жоспарлап отыр.
SAVAGE бренді сән индустриясы, сауда және франчайзинг саласындағы бірнеше беделді халықаралық және Ұлттық сыйлықтарға ие:
2004 жыл.
Жыл бренді EFFIE, "киім, аяқ киім, аксессуарлар" санатындағы халықаралық сыйлық
2005 жыл.
"Ресей сауда Олимпі" сауда саласындағы басты қоғамдық сыйлығы, "ең қарқынды дамып келе жатқан компания" номинациясы; "алтын бренд" Франчайзинг саласындағы ұлттық сыйлығы,"Франчайзер 2005" номинациясы
2006 жыл.
"Киім" санатындағы Бүкілресейлік "Алтын желілер" байқауының сыйлығы;
"Алтын бренд" Франчайзинг саласындағы ұлттық сыйлық, ең тиімді франчайзингтік жоба үшін "Алтын франшиза" номинациясы;
Сән индустриясы саласындағы "Fashion-компания - 2006"ұлттық сыйлығы
2008 жыл.
"Брендті жылжыту" номинациясы бойынша "Алтын желі - 2008" сыйлығы
2015 жыл.
Брендті дамытудағы айтулы жыл: компанияны қайта құрылымдау жүргізілді, жоспарлы өзгерістер Компанияның жаңа дамуын, идеялары мен мақсаттарын берді.
1.2 ААЖ түсінігі
Автоматтандырылған ақпараттық жүйелер (АЖ) деп техникалық құралдарды, атап айтқанда ЭЕМ қолданатын жүйелерді атайды. Қолданыстағы АЖ-лердің көпшілігі автоматтандырылған болып келеді, сол себептен оларды қысқаша АЖ-лар деп атайтын боламыз. Ақпараттық жүйе деп ақпаратты өңдеуге арналған есептеу кешені аталады. Ақпараттық жүйе келесілерден: компьютерлік құрал-жабдықтан; программалық қамтудан; мәліметтерден; қызмет көрсетушілер құрамы (пайдаланушылар, әкімші) құралады.
Жергілікті ақпараттық жүйе деп бір компьютерде орнатылған және сонда жұмыс істейтін жүйе аталады. Клиентсервер типіндегі компьютерлік желіде жұмыс істейтін ақпараттық жүйелер барған сайын кең таралуда. Бұл жүйелер мәліметтерді орталықтандырылған, сондай-ақ үлестірілген түрде өңделуді қамтамасыз етеді. Бұл жағдайда жалпы мәліметтер серверлерде орналастырылады, ал клиенттік компьютерлерде жеке клиенттердің мәліметтері орналасады.
Мәліметтер қорымен жұмыс істейтін ақпараттық жүйелерді программалық қамту төмендегілерден: жалпыға арналған программалық қамту; қолданбалы программалық қамту; мәліметтер қорын жобалауды автоматтандыру құралдарынан құралады. Мәліметтер қорын ақпараттық жүйелерде қолданудың үлкен артықшылығы - мәліметтер қоры мәліметтердің клиенттік бағдарламалардан тәуелсіздігін қамтамасыз етеді, пайдаланушылар мәліметтерді тасымалдағыштарда физикалық орналастыру мен оларға қол жеткізу мүмкіндігін ұйымдастыру мәселесінен құтылады. Кең мағынада АЖ анықтамасына ақпаратты өңдеудің кез келген жүйесі жатады.
Қолдану саласы бойынша АЖ-ларды өндірісте, білім беруде, денсаулықты сақтауда, ғылымда, әскери істе, әлеуметтік салада, сауда-саттықта және өзге де салаларда қолданылатын жүйелерге бөлуге болады. Мақсаттық қызметі бойынша АЖ-ларды шартты түрде келесі негізгі категорияларға бөлуге болады: басқарушы, ақпараттық-анықтамалық, шешімдерді қабылдауды қолдау. Кейбір жағдайларда
АЖ ұғымы қандайда бір қолданбалы мәселені шешуге пайдаланылатын аппараттық-программалық құралдардың жиынтығы деген өте тар түсініктеме түрде қолданылады. Ұйымдастыруда, мысалы, өздеріне сәйкес келесі міндеттер жүктелген ақпараттық жүйелер болуы мүмкін: мамандар мен материалдықтехникалық құралдардың есебін жүргізу, жеткізушілер мен тапсырыс берушілермен есеп айыру, бухгалтерлік есеп және т.б.
Мәліметтер банкі АЖ-ның бір түрі болып табылады, мұнда бір немесе бірнеше мәліметтер қорына ұйымдастырылған ақпаратты орталықтандырылған түрде сақтау мен жинаудың қызметтері жүзеге асырылған.
Мәліметтер банкі (МБ) жалпы жағдайда келесі компоненттерден: мәліметтер қорынан (бірнеше қорынан), мәліметтер қорын басқару жүйесінен, мәліметтер сөздігінен, әкімшіден, есептеу жүйесі мен қызмет көрсетуші персоналдан тұрады. Аталған компоненттер мен солармен байланысты маңызды түсініктерді қысқаша түрде қарастырып кетейік.
Мәліметтер қоры (МБ) есептеу жүйесінің жадында сақталатын және объектілер мен қарастырылып отырған пәндік салада олардың өзара байланысының жағдайын бейнелейтін, арнайы түрде ұйымдастырылған мәліметтердің жиынтығы болып табылады. Қорда сақталатын мәліметтердің логикалық құрылымы мәліметтерді кейіптеудің моделі деп аталады. Мәліметтерді кейіптеудің негізгі модельдеріне (мәліметтер моделіне) келесілер жатады: иерархиялық, желілік, реляциялық, постреляциялық, көпөлшемді және объектілі-бағытталған.
Мәліметтер қорын басқару жүйесі (МҚБЖ) дегеніміз - бұл МҚ-ны құруға, енгізуге және оны көптеген пайдаланушылардың бірлесе отырып пайдалануына арналған тілдік және программалық құралдардың кешені. Әдетте МҚБЖ мәліметтердің қолданылатын моделі бойынша ажыратылады. Мысалы, реляциялық мәліметтер қорын пайдалануға негізделген МҚБЖ-лар реляциялық МҚБЖ-лар деп аталады. Алғашқы МҚБЖ-ларға келесілер жатады: IMS (IBM, 1968 ж.), IDMS (Cullinet, 1971 ж.), ADABAS (Software AG, 1969 ж.) және ИНЭС (КСРО АҒ ВНИИСИ, 1976 ж.). Қазіргі заманғы мәліметтер қорын басқару жүйелері мыңдап саналады.
Қосымша дегеніміз қолданбалы міндеттер үшін ақпаратты өңдеуді автоматтандыруды қамтамасыз ететін программа немесе программалар кешені болып табылады. Біз МҚ-н пайдаланатын қосымшаларды қарастырып отырмыз.
Қосымшалар МҚБЖ ортасында немесе одан тыс ортада - МҚ-ға қол жеткізу құралдарын, мысалы, Delphi немесе С++ Builder пайдаланатын программалау жүйесінің көмегімен құрылуы мүмкін. МҚБЖ ортасында жасалған қосымшалар көбінесе МҚБЖ қосымшалары деп, ал МҚБЖ-дан тыс ортада жасалған қосымшалар сыртқы қосымшалар деп аталады.
Мәліметтер қорымен жұмыс істеу үшін көбінесе МҚБЖ құралдарын қолданған жеткілікті болады және өздерін құруға программалауды қажет ететін қосымшаларды пайдаланудың қажеті болмайды. Қосымшалар негізінен біліктілігі жоқ пайдаланушыларға МҚ-мен жұмыс істеу ыңғайлы болуы үшін немесе МҚБЖ интерфейсі пайдаланушыларды қанағаттандырмаған жағдайларда жасалады.
Мәліметтер сөздігі (МС) мәліметтердің құрылымы туралы, МҚ файлдарының өзара әрекеттері туралы, мәліметтердің типтері мен оларды ұсынудың форматтары туралы, мәліметтердің пайдаланушылардың меншігіне жатуы, қорғау және қол жеткізуді шектеу кодтары және т.б. туралы ақпаратты орталықтандырылған түрде сақтауға арналған МҚ ішкі жүйесі болып табылады.
Функционалды түрде МС барлық МБ-ларда болады, алайда осы қызметтерді атқаратын компонент әрдайым дәл сондай атқа ие бола бермейді. Көбінесе МС қызметін МҚБЖ орындайды және олар жүйедегі негізгі менюден шақыртылып немесе соның утилиталары арқылы жүзеге асырылады.
Мәліметтер қорының әкімшісі (МҚӘ) дегеніміз - МҚ-ға қатысты талаптарды даярлау ісіне, оны жобалауға, құруға, тиімді түрде пайдалануға және ілесіп жүруге жауап беретін тұлға немесе тұлғалар тобы. Пайдалану барысында МҚӘ әдетте ақпараттық жүйенің жұмысын қадағалайды, рұқсат етілмеген қол жеткізуден қорғауды қамтамасыз етеді, МҚ-да сақталатын ақпараттың көптігін, қарама-қайшылықсыздығын, сақтанымдылығы мен дәйектілігін бақылайды. Бір пайдаланушыға арналған ақпараттық жүйелерде МҚӘ қызметтері, әдетте тікелей МҚ қосымшаларымен жұмыс істейтін тұлғаларға жүктеледі. МҚӘ есептеу желісінде, әдетте, желінің әкімгерімен өзара әрекеттеседі. Соңғысының міндеттеріне желінің аппараттық-программалық байланыс құралдарының жұмысын бақылау, желіні қайта құру, тоқтап қалулар мен істен шығулардан кейінгі программалық қамтуды қалпына келтіру, алдын-алу шаралары мен қол жеткізудің бөлініп шектелуін қамтамасыз ету ісі жатады.
Есептеу жүйесі (ЕЖ) өзара байланысқан және келісілген түрде әрекет ететін ЭЕМдердің немесе процессорлар мен өзге де құрылғылардың жиынтығы болып табылады, ол ақпаратты қабылдау, өңдеу мен оны пайдаланушыларға ұсыну процестерін автоматтандыруды қамтамасыз етеді. МБ-ның негізгі қызметтеріне мәліметтерді сақтау мен өңдеу ісі жататын болғандықтан, қолданылатын ЕЖ орталық процессорлардың (ОП) оңтайлы қуаттылығымен қатар тікелей қол жеткізудің жеткілікті көлемдегі жедел және сыртқы жады болуы тиіс. Қызмет көрсетуші персонал техникалық және программалық құралдарды жұмысқа қабілетті қалпында ұстап отыру қызметін орындайды. Ол жоспар бойынша, сондай-ақ қажетінше алдын-алу, регламенттік, қалпына келтіру және өзге де жұмыстарды атқарады. Ақпараттық жүйенің архитектурасы.
Ақпараттық жүйенің (АЖ) тиімді қызмет етуі көп жағдайда оның архитектурасына байланысты. Қазіргі уақытта клиент-сервер архитектурасының болашағы зор болып отыр. Оның жеткілікті түрде таралған нұсқасында компьютерлік желі мен үлестірілген мәліметтер қоры болады, соңғысында корпоративтік мәліметтер қоры (КМҚ) мен дербес мәліметтер қоры (ДМҚ) орналасады. КМҚ компьютер-серверде орналасады, ДМҚ корпоративтік МҚ клиенті болып табылатын бөлімдер қызметкерлердің компьютерлерінде орналасады.
Компьютерлік желідегі белгілі бір ресурстың сервері деп осы ресурсты басқаратын компьютер (программа) аталады, ал клиент деп осы ресурсты пайдаланатын компьютер (программа) аталады. Компьютерлік желінің ресурсы ретінде мысалы, мәліметтер қоры, файлдық жүйелер, баспа қызметтері, пошта қызметтері алынады. Сервердің типі ол басқаратын ресурстың түрімен анықталады. Мысалы, егер басқарылатын ресурс мәліметтер қоры болып табылса, онда сәйкес сервер мәліметтер қорының сервері деп аталады.
Ақпараттық жүйені клиент-сервер архитектурасы бойынша ұйымдастырудың артықшылығы пайдаланушылардың дербес ақпаратпен жеке түрде жұмыс істеуімен орталықтандырылған түрде сақтау, қызмет көрсету және жалпы корпоративтік ақпаратқа ұжымдық түрде қол жеткізуді сәтті түрде үйлестіру болып табылады.
Клиент-сервер архитектурасында оны жүзеге асырудың түрлі нұсқаларына жол беріледі. Тарихи тұрғыдан алғашқы болып файл-серверін қолданумен үлестірілген АЖ-лар пайда болды (2.1-сурет). Мұндай АЖ-ларда пайдаланушылардың сұраныстары бойынша мәліметтер қорының файлдары дербес компьютерлерге (ДК) беріледі, ол жерде олар өңдеуден өткізіледі. Архитектураның бұл нұсқасының кемшілігі өңдеуден өткізілетін мәліметтерді берудің жоғары қарқындылығы. Оның үстіне көбінесе артық мәліметтер беріледі: пайдаланушыға мәліметтер қорындағы жазбалардың қаншасы қажет екендігіне тәуелсіз мәліметтер қорының файлдары тұтастай беріледі.
Мәліметтер қорының серверін пайдалану арқылы клиент-сервер архитектурасы бойынша құрылған үлестірілген АЖ-ның құрылымы 1.2-суретте келтірілген. Мұндай архитектура болғанда мәліметтер қорының сервері мәліметтерді өңдеуден өткізудің басым бөлігінің орындалуын қамтамасыз етеді. Пайдаланушы немесе қосымша құрастыратын сұраныстар МҚ серверіне SQL тілінің нұсқаулықтары түрінде келіп түседі. Мәліметтер қорының сервері керекті мәліметтерді іздестіріп, іріктеп алады, содан кейін олар пайдаланушының компьютеріне беріледі. Бұл тәсілдің алдыңғымен салыстырғандағы артықшылығы берілетін мәліметтер көлемінің едәуір мөлшерде азаюы.
Сурет 1.2 - Файл-сервері бар АЖ құрылымы
Клиент-сервер архитектурасы бойынша үлестірілген МҚ-ны құрудың негізгі нұсқалары Клиент-сервер архитектурасы бөлімінде қарастырылатын болады. Дербес МҚ-лар мен олармен жұмыс істейтін қосымшаларды құру және басқару үшін Microsoft фирмасының Access және Visual FoxPro, Borland фирмасының Paradoxтәрізді МҚБЖлары қолданылады. Корпоративтік МҚ, мысалы Microsoft SQLServer немесе Oracle Server тәрізді МҚ серверінің басқаруымен құрылып, қолданылады, қызмет етеді. Шешілетін міндеттерді ұйымдастыру мөлшері мен ерекшеліктеріне қарай ақпараттық жүйе келесі конфигурациялардың біріне ие болуы мүмкін:
Сурет 1.3 - Мәліметтер қоры сервері бар АЖ құрылымы
корпоративтік және дербес қорлардан тұратын компьютер-сервер; ДМҚ бар компьютер-сервер мен дербес компьютерлер; ДМҚ бар бірнеше компьютер-серверлер мен дербес компьютерлер. Клиент-сервер архитектурасын пайдалану біріншіден, кәсіпорынның даму барысында, екіншіден, ақпараттық жүйенің өзінің дамуы барысында кәсіпорынның ақпараттық жүйесін біртіндеп ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Жалпы МҚ-ны корпоративтік МҚ мен дербес МҚ-ларға бөлу орталықтандырылған нұсқасымен салыстырғанда МҚ-ны жобалаудың күрделілігін төмендетуге, сол арқылы жобалау кезінде қателер жіберіп алудың ықтималдығы мен жобалаудың бағасын төмендетуге мүмкіндік береді.
МҚ-ларды ақпараттық жүйелерде қолданудың аса маңызды артықшылығы - мәліметтердің қолданбалы программаларға тәуелсіздігін қамтамасыз ету. Бұл пайдаланушыларға физикалық деңгейде мәліметтерді кейіптеу мәселелерімен мәліметтерді жадыда орналастыру, оларға қол жеткізу әдістері және т.б. айналыспауға мүмкіндік береді. Мұндай тәуелсіздікке МҚБЖ-мен колдау көрсетілетін МҚ-да логикалық (пайдаланушылық) және физикалық деңгейлерде мәліметтерді көп деңгейлік кейіптеу арқылы қол жеткізіледі. МҚБЖ мен мәліметтерді кейіптеудің логикалық деңгейінің болуы арқасында МҚ-ның тұғырнамалық моделін (түсініктік) оның ЭЕМ жадында физикалық кейіптеуден бөліп алу қамтамасыз етіледі.
Жергілікті ақпараттық жүйелер. Ақпараттық жүйенің функционалдық бөлімдері бір немесе бірнеше компьютерлерде орналасуы мүмкін. Бір компьютерде АЖ-ны ұйымдастыру нұсқаларын қарастырайық. Сәйкес АЖ әдетте жергілікті немесе бір пайдаланушылық деп аталады (алайда соңғысы қатаң шарт болып табылмайды, себебі бір компьютерде кезекпен бірнеше пайдаланушы жұмыс істеуімүмкін).
Қандайда бір операциялық жүйенің (ӘЖ) ортасында бір компьютерде жергілікті АЖ-ның қызметін ұйымдастыру программалық құралдарды қолданудың келесі нұсқалары арқылы мүмкін болады:
толық МҚБЖ;
қосымша және кесілген (ядро) МҚБЖ;
тәуелсіз қосымша.
Алғашқы тәсіл әдетте компьютердің дискілік жадында бүкіл МҚБЖ орналасқан жағдайда қолданылады және ол көбінесе қосымшаны аяғына дейін өңдеуден өткізу үшін қолданылады (1.4-сурет). Пайдаланушының МҚБЖ-мен өзара әрекеттесуі тікелей МҚБЖ-ның пайдаланушылық интерфейсі арқылы немесе қосымшаның көмегімен орындалады. Қосымша интерпретациялаурежиміндеорындалады .
Сурет 1.4 - МҚБЖ қолданбасын пайдалану.
Сұлбаның басты артықшылығы - дамытылған сәйкес жасау құралдары мен сервистік құралдар болған жағдайда МҚ мен қосымшаны жасау мен оларға ілесе жүрудің қарапайымдылығы.
Бұл жүйенің кемшілігі - МҚБЖ программасын сақтауға жұмсалатын дискілік жадының шығындары. МҚБЖ ядросы бар қосымша (1.5-сурет) келесі мақсаттарға жету үшін қолданылады:
МҚБЖ алып жатқан қатты дискідегі және жедел жадыдағы кеңістіктің көлемін азайту;
қосымшаның жұмыс жылдамдығын арттыру;
қосымшаны пайдаланушы тарапынан модификациялаудан қорғау (әдетте ядро қосымшаларды жасау құралдарын қамтымайды).
Сурет 1.5 - МҚБЖ қосымшасы мен ядросын қолдану.
Бұл тәсілдің мысалы FoxBase+ жүйесінің FoxRun модулін пайдалану болып табылады. Қазіргі заманғы МҚБЖ-дың арасынан Microsoft Access-ті атап кетейік, оған Microsoft Access Developer's Toolkit қосымша пакеті кіреді. Оның көмегімен дискеталарда тасымалданатын, өзінде әзірлеу құралдары жоқ
Microsoft Access-тың қысқартылған (run-time) версиясын құруға болады. МҚБЖ-ның толық версиясын қолданумен салыстырғанда МҚБЖ ядросын қолданудың артықшылығы: компьютер жадының ресурстарын аз мөлшерде қолдану, қосымша жұмысының үдеуі және қосымшаны модификациялаудан қорғау мүмкіндігі. Негізгі кемшіліктерге МҚБЖ ядросын сақтауға қажетті дискілік жадының әлі де елеулі көлемі, және қосымшалардың жұмыс істеу жылдамдығының жеткілікті дәрежеде жоғары еместігі жатады (қосымшаны орындау бұрынғысынша интерпретациялау арқылы жасалады).
АЖ-ны ұйымдастырудың үшінші тәсіліне бастапқы программа алдымен компиляцияланады - орындалатын машиналық командалардың тізбегіне түрленіп өзгертіледі. Соның нәтижесінде өзінің қызмет етуі үшін не бүкіл МҚБЖ-ны, не оның ядросын қажет етпейтін орындауға дайын тәуелсіз программа пайда болады (1.6 сурет). Айта кететін нәрсе, мәліметтерді сақтау мен өңдеудің негізгі қызметтерін орындау тұрғысынан алып қарағанда бұл программа МҚБЖ-ның немесе оның ядросымен басқару арқылы орындалатын қосымшадан аздап қана ерекшеленеді.
Сурет 1.6 - Тәуелсіз қосымшаны пайдалану.
Бұл нұсқаның алдыңғы екеуімен салыстырғандағы негізгі артықшылығы - компьютердің сыртқы және жедел жадының үнемделуі, қосымшаны орындаудың үдеуі және қолданбаны модификациялаудан толықтай қорғалуы (дизассемблерлеу жағдайы мен өзінің кодын қою және сол тәрізді жағдайлар есепке алынбайды). Кемшіліктеріне қосымшаларды аяғына дейін өңдеудің көп еңбекті қажет ететіндігін және МҚ-ны күтімге алу жөніндегі МҚБЖ-ның стандартты құралдарын пайдалану мүмкіндігінің болмауын жатқызуға болады.
Клиент-сервер архитектурасының модельдері.
МҚ-мен жұмыс істейтін үлестірілген АЖ-ларды құрған кезде клиент-сервер архитектурасы кең түрде қолданылады. Оның негізін МҚ-ны басқару кезінде клиент мен Пайдаланушы Қосымша МҚБЖ МҚ сервердің өзара әрекеттесуін ұйымдастыру ұстанымдары құрайды. Клиент-сервер архитектурасының бір нұсқасы 1.2-ішкі тармағында қарастырылған. МҚ-ны басқару процестерінің өзара әрекеттесуінің негізгі сұлбаларына сипаттама беру үшін OSI ашық жүйелер архитектурасының Эталондық моделін пайдаланайық. Бұл модельге сәйкес МҚ-ны басқару қызметі қолданбалы деңгейге жатады.
Жоғарғы екі деңгейге тоқталып кетейік: қолданбалы және өкілдік, оларға жасаушы мен пайдаланушы тарапынан аса үлкен көңіл бөлінеді. Қалған қызметтерді алғашқыекеуін жүзеге асыруға қажетті байланысқан қызметтер деп санайық. Бұл ретте МҚБЖ термині ретінде МҚ-дағы ақпараттың пайдаланатын барлық программалық жүйелердің кең түрдегі түсінігін ұстанатын боламыз. Пайдаланушымен интерфейсті қолдайтын программа ретінде жалпы жағдайда МҚБЖ келесі негізгі қызметтерді жүзеге асырады: қордағы мәліметтерді басқару; қолданбалы программалардың көмегімен ақпаратты өңдеу; пайдаланушы үшін ыңғайлы болатын түрде ақпаратты бейнелеу.
Егер де жүйе бір ЭЕМ-де орналасса, онда барлық қызметтер бір программаға жинақталған және 1-бөлімде қарастырылған сұлбаға ұқсас түрдегі сұлба бойынша шақыртылады. МҚБЖ-ны желіде орналастыру кезінде қызметтерді тораптар бойынша үлестірудің түрлі нұсқалары болады. Өздерінің арасында МҚБЖ қызметтері үлестірілетін тораптардың санына байланысты екі буындық, үш буындық және т.б. модельдерге бөлуге болады.
Екі буындық модельдер МҚБЖ қызметтерін желінің екі торабының арасында үлестірілуіне сәйкес келеді. Өзіндеміндетті түрде мәліметтерді басқару қызметі болатын компьютерді (желінің торабын) компьютер-сервер деп атайық. Пайдаланушыға жақын және ақпараттыкейіптеу мәселелерімен міндетті түрде айналысатын компьютерді компьютер-клиент деп атайық. Компьютер-сервер мен компьютер-клиенттіңарасында қызметтерді үлестірудің аса типтік нұсқалары келесілер болып табылады:
- үлестірілген түрдегі ұсыну;
- қашықтан ұсыну;
- үлестірілген қызмет;
- мәліметтерге қашықтан қол жеткізу;
- үлестірілген МҚ
Сурет 1.7а - Екібуындық модельдер.
Сурет 1.7б - Екібуындық модельдер.
Клиент-сервер архитектурасы бар жүйелерде қызметтерін үлестірудің аталған әдістері әр түрлі нұсқаларды көрсетеді: қуатты сервер - бұл жағдайда барлық жұмыс сонда орындалады, қуатты клиент-қызметтердің басым бөлігі жұмыс станциясында орындалады, ал сервер желі арқылы соған келіп түсіп жатқан SQL-шақыртуларды өңдеуден өткізеді.
Мәліметтерге қашықтан қол жеткізу мен қашықтан ұсыну модельдерінде компьютер-клиент пен компьютер-сервердің арасында қызметтер қатаң түрде үлестіріледі. Басқа модельдерде бір мезгілде екі компьютерде мәліметтерді басқару (үлестірілген МҚ моделі), ақпаратты өңдеуден өткізу (үлестірілген қызмет моделі), ақпаратты ұсыну (үлестірілген ұсыну моделі) қызметтерінің біреуі орындалады.
Алдымен аса кең тараған трүлері ретінде мәліметтерге қол жеткізу мен қашықтан ұсыну (МҚ серверін) модельдерін қарастырып кетейік.
Мәліметтерге қашықтан қол жеткізу моделінде (Remote Data Access - RDA), ақпаратты ұсыну қызметтері мен қолданбалы өңдеудің логикасын жүзеге асыратын программалар біріктірілген компьютер-клиенте орындалады. Мәліметтерді басқару сервисіне жүгіну ісі операторлардың көмегімен SQL тілінің операторлары арқылы немесе API (Application Programming Interface - қолданбалы программалау интерфейсы) арнайы кітапхананың қызметтерін шақырту арқылы орындалады.
RDA-моделінің негізгі артықшылығы - SQL-интерфейстері бар дайын МҚБЖлардың көптеп болуы және клиенттік бөлік программаларының жылдам түрде құрылуын қамтамасыз ететін аспаптық құралдардың болуы. Жасау құралдары көбінесе MS Windowsте пайдаланушының графикалық интерфейсін, ODBC интерфейсінің стандартты мен кодты автоматты түрде генерациялау құралдарын қолдайды. Жасау құралдарының басым көпшілігі төртінші буынның тілдерін пайдаланады.
RDA-моделінің кемшіліктері біріншіден, барлық логика қосымшада шоғырланып, өңдеуден өткізілетін мәліметтер қашықтағы торапта орналасқандықтан мәліметтерді беру жүйесі жоғары дәрежеде жүктемеленгендігі болып табылады. Қосымшалардың жұмыс істеуі кезінде желі арқылы әдетте тұтастай МҚ-лар беріледі.
Екіншіден, RDA моделіне негізделуімен құрылған жүйелер өздерін жасау, өзгерту және ілесе жүру жағынан ыңғайсыз болып келеді. Оның негізгі себебі - алынатын қосымшаларда қолданбалы қызметтер мен ұсыну қызметтері өзара тығыз байланысқан. Компьютер-сервер Мәліметтерді басқару Компьютер-сервер Мәліметтерді басқару Компьютер-клиент Ө ң деу Ұ сыну Компьютер-клиент Ұ сыну Ө ң деу Мәліметтерді басқару Сол себептен жүйенің қызметі шамалы ғана өзгергеннің өзінде оның бүкіл қолданбалы бөлігін өзгерту қажет болады, бұл жүйені жасау мен модификациялауды қиындатады.
МҚ серверінің моделінің (DataBase Server - DBS) алдыңғы модельден айырмашылығы - компьютер-клиенттің қызметтері ақпаратты кейіптеу қызметтерімен шектеледі, ал қолданбалы қызметтер компьютер-серверде орналасқан қосымшамен қамтамасыз етіледі. Бұл модель RDA-модельге қарағанда аса технологиялық болып табылады және Ingress мен Oracle тәрізді МҚБЖ-ларда қолданылады. Бұл жағдайда қосымшалар сақталатын процедуралар түрінде орындалады.
Процедуралар әдетте МҚ сөздігінде сақталады және оларды бірнеше клиенттер бөліседі. Жалпы жағдайда сақталатын процедуралар компиляция мен интерпретациялау режимдерінде орындалады.
DBS моделінің артықшылығы жасау, ілесе жүру және модификациялау кезеңдерінде қосымшаларды орталықтандырылған түрде жақсы әкімшілік ету мүмкіндігі, сондай-ақ есептеу және коммуникациялық ресурстарды тиімді пайдалану болып табылады. Соңғысына программаларды ұжымдық пайдалану режимінде орындау ісінің мәліметтерді желімен жіберуге едәуір аз шығындарды қажет ететінімен қол жеткізіледі.
DBS моделі кемшіліктерінің бірі - сақталатын процедураларды жасау құралдарын шектеумен байланысты. Негізгі шектеу - операторлардың сақталатын процедураларды нақтыМҚБЖ-ға күштілеп байланыстыруы. Сақталатын процедураларды жазу тілі SQL тілінің процедуралық кеңейтілуі болып табылады және өзінің мағыналық құралдары мен қызметтік мүмкіндіктері бойынша С және Pascal тәрізді үшінші буындағы дәстүрлі тілдермен бәсекелесе алмайды. Сонымен қатар көптеген МҚБЖ-ларда сақталатын процедураларды баптап реттеу мен тестілеудің қанағаттанарлық құралдары жоқ, бұл олардың механизмін қауіпті құралға айналдырады - реттелмеген программалар МҚ-ның қателесуіне, жүйенің жұмысы кезінде серверлік және клиенттік программалардың текке тұрып қалуына және т.б. әкеп соқтыруы мүмкін.
DBS-моделінің тағы бір кемшілігі - ЭЕМ-ның есептеу ресурстарын пайдалану тиімділігінің төмен болуы, себебі компьютер-сервердің программаларына қатысты сұраныстардың кіру ағынын басқару ісін ұйымдастыруды, сондай-ақ процедуралардың өзге компьютер-серверлерге ауысуды қамтамасыз ету мүмкін емес. Үлестірілген түрде ұсыну моделінде қуатты компьютер-сервер бар, ал жүйенің клиенттік бөлігі төмендеп кеткен. Клиенттік бөліктің қызметі жай ғана ақпаратты монитордың экранында көрсету және негізгі компьютермен жергілікті желі арқылы байланысы болып табылады.
Осы тектес МҚБЖ-лар бұлайша айтқанда Х-терминалдардың жұмысын қолдайтын желілерде орын алуы мүмкін. Оларда негізгі компьютер (хост-машина) бірнеше Хтерминалдарға қызмет көрсету үшін жеткілікті мөлшердегі қуаттылыққа ие болуы тиіс. Хтерминалдың да жеткілікті дәрежеде жылдам жұмыс істейтін процессоры және жеткілікті мөлшердегі жедел жады болуы тиіс (дискілік жинақтағыштары жоқ). Көбінесе Хтерминалдарды RISC-компьютерлер (restricted [reduced] instruction set computer)- командалардың қысқартылған жинағынан тұратын компьтерлер негізінде құрылады. Бүкіл программалық қамтамасыз ету хост-машинада орналасқан. Ұсынуды басқару қызметтерімен желілік қызметтерді орындайтын Х-терминалды программалық қамтамасыз ету Х-терминал қосылған кезде желі арқылы серверден жүктеледі. Үлестірілген түрде ұсыну моделі кіші, орташа және үлкен ЭЕМ-дарда жұмыс істеген алғашқы буындағы МҚБЖ-ларға ие болған болатын. Х-терминалдар рөлінде дисплейлік станциялар мен абоненттік пунктер (жергілікті және қашықтағы) қызмет етті. Бұл жағдайда ақпаратты ұсыну қызметтерінің негізгі бөлігін МҚБЖ-лардың өздері орындады, ал пайдаланушының терминалдарында бейнелерді соңғы деңгейде құрастыру ісі шеткі құрылғыларда орындалды.
Үлестірілген ұсыну моделі бойынша МҚ пайдаланушыларына гетерогендік (біртекті емес) ортада қызмет көрсету жүйелері құрылған. Мұндай жүйелердің серверлік бөлігі әдетте қандай да бірегейлендірілген интерфейсті қамтамасыз етеді, ал клиенттік бөліктері шеткі құрал-жабдықтың ерекшелігін немесе ақпаратты ұсынудың бір форматын өзге бір форматқа түрлендіру ерекшелігін ескеру қызметтерін орындайды.
Үлестірілген ұсыну моделі есептеу ресурстарын басқарудың орталықтандырылған сызбасын жүзеге асырады. Осыдан оның басты артықшылықтары шығады - жүйеде қызмет көрсету мен соған қол жеткізуді басқару ісінің қарапайымдылығы және салыстырмалы түрде арзан (шеткі терминалдардың бағасы онша жоғары болмағандықтан) болуы. Модельдің кемшіліктері - орталық тораптың сенімділігі онша жоғары болмауынан жүйенің осалдығы, сондай-ақ клиенттердің саны көп болғанда сервердің өнімділігіне қатысты қойылатын жоғары талаптар.
Үлестірілген қызмет моделінде мәліметтерді өңдеуден өткізудің логикасы екі торап бойынша таратылған. Мұндай модель өздерінде қолданбалы қызметтердің жалпы бөлігі компьютер-серверде, ал ақпаратты өңдеудің арнайы қызметтері компьютер-клиентте орындалатын АЖ-ларда болуы мүмкін. Жалпы сипаттағы қызметтерге мәліметтердің тұтастығын стандартты түрде, мысалы, сақталатын процедуралар түрінде қамтамасыз ету ісі жатуы мүмкін, ал қалған қолданбалы қызметтер арнайы қолданбалы өңдеуді орындайды. Осыған ұқсас модельге сонымен қатар бірнеше біртекті емес МҚ-лардағы ақпаратты қолданатын АЖ-лар ие болады.
Үлестірілген МҚ моделі қуатты компьютер-клиентті пайдалануды қажет етеді, бұл ретте мәліметтер компьютер-клиентте және компьютер-серверде сақталады. Екі мәліметтер қорының өзара байланысы екі түрде болуы мүмкін: а) біртұтас МҚ-ның жекелеген бөліктері жергілікті және қашықтағы қорларда сақталады; б) жергілікті және қашықтағы МҚ өзара үйлестірілген көшірмелер болып табылады.
Үлестірілген МҚ моделінің артықшылығы - соның негізінде құрылатын АЖлардың икемділігі, олар компьютер-клиентке жергілікті және қашықтағы МҚ-ларды өңдеуден өткізуге мүмкіндік береді. Көшірмелердің сәйкестігін үйлестіру механизмдері болған жағдайда жүйе тұтастай алғанда жоғары дәрежедегі өміршендігіне ие болады, себебі клиент пен сервердің өзара қосылысының үзілуі жүйенің күйреуіне әкелмейді, оның жұмысы қосылыс қайта жасалғаннан кейін қалпына келуі мүмкін. Моделдің кемшіліктеріне компьютер-клиенттерде саны көп бірдей қосымшаларды орындау кезіндегі артық шығындарды жатқызуға болады.
Қызметтерді үлестірудің үш буындық моделі қосымшаның үш қызметінің әрқайсысы жекелеген компьютерде орындалатын типтік нұсқа болып табылады.
Қосымшалардың қызметтерін компьютерлердің көптеген санына үлестірудің нұсқалары болуы мүмкін, алайда олар сирек қолданылатын болғандықтан, қарастырылмайды. Біз қарастырып отырған модель қосымшалар сервері немесе AS-модель(Application Server) деп аталады және 1.8-суретте көрсетілген.
Сурет 1.8 - Үшбуынды модель
Ақырғы пайдаланушымен сұхбат жүргізуге жауап беретін үш буындық AS-моделге сәйкес, аталған процесс, әдетте, ақпаратты ұсыну қызметтерін орындайды және қосымшаның компонентімен DBS моделіндегіге ұқсас түрде әрекеттеседі. Қосымшаның компоненті жеке компьютерде орналасып өз кезегінде RDA моделіне ұқсас түрде мәліметтерді басқару компонентімен байланысты болады. AS-моделінің орталық буыны қосымшалар сервері болып табылады. Қосымшалар серверінде бірнеше қолданбалы қызметтер орындалады, олардың әрқайсысы оны қажет ететін программалардың барлығына қызмет көрсету қызметі ретінде рәсімделген. Қосымшалар серверлерінің бірнешеуі болуы мүмкін, олардың әрқайсысы өз қызметін ұсынады.
Қосымшалар серверінен қызмет көрсетуін сұраған кез келген программа ол үшін клиент болып табылады. Клиенттерден серверлерге келіп түскен сұраныстар кезекке тұрады, олар ол жерден қандай да бір пәнге байланысты, мысалы, басымдылықтары бойынша іріктеліп алынады. Ұсыну қызметтерін орындайтын және қосымшалар сервері үшін клиент болып табылатын компонент бұл модельге әдеттегіден кеңірек түсіндіріледі. Ол ақырға пайдаланушы бар интерфейсті ұйымдастыру үшін қызмет етуі, құрылғылардан, мысалы, сигнал бергіштерден мәліметтерді қабылдауды қамтамасыз етуі, немесе еркін түрдегі программа болуы мүмкін. AS-модельдің артықшылығы - қосымшаның қызметтері өзара тәуелсіз үш бөлікке бөлінгендіктен, оның икемділігі мен әмбебаптығы болып табылады. Көптеген жағдайларда бұл модель екі буындық модельмен салыстырғанда тиімдірек болады.
Модельдің негізгі кемшілігі - қосымшаның компоненттерінің арасында ақпаратпен алмасуға жұмсалатын компьютердің ресурстары екі буындық модельмен салыстырғанда көбірек жұмсалатындығы. Қосымшалардың компьютер-серверлерінде қосымшалардың қызмет ету ортасын жүзеге асыратын программалық өнімдердің мысалы ретінде BEA WebLogic Server (BEA Systems Corp.), Inprise Application Server (Inprise Corp) және IBM WebSphere Application Server (IBM Corp.) атауға болады.
1.3 Ұйымдар мен ақпараттық жүйелердің байланысы
Ақпараттық жүйелер мен ұйымдар бір-біріне өзара әсер етеді. Бір жағынан, АЖ ұйым ішіндегі маңызды топтарға қажетті ақпаратты беру үшін ұйымға қосылуы керек. Сонымен қатар, ұйым жаңа технологиялардың пайдасын көру үшін ақпараттық жүйелердің әсерін білуі және оған ашылуы керек.
Ақпараттық технологиялар мен ұйымдар арасындағы өзара іс-қимыл өте күрделі және оған әр түрлі факторлар әсер етеді, соның ішінде ұйымдық құрылым, стандартты жұмыс әдістері, саясат, мәдениет, қоршаған орта және басқару шешімдері. Менеджерлер ақпараттық жүйелер ұйым өмірін күрт өзгерте алатындығын білуі керек. Олар ұйымды түсінбей жаңа жүйелерді сәтті жобалай алмайды немесе бар жүйелерді басқара алмайды. Менеджерлер қандай жүйелер құрылатындығын, не істейтіндерін, қалай енгізілетіндерін және т.б. Алайда, кейде бұл нәтижелер таза мүмкіндік болып табылады және сәттілік те, жаман да болуы мүмкін.
Ақпараттық жүйелердің ұйымға әсерін, сонымен қатар ұйымдардың ақпараттық жүйеге әсерін қарастырыңыз.
Ұйымның техникалық көрінісі компанияға технологиялық өзгеріс енгізілген кезде кірісті нәтижеге айналдыру тәсілдерін қарастыруға мүмкіндік береді. Фирма шексіз икемді, капитал мен жұмыс күші бір-бірін оңай алмастыратын болып көрінеді. Ұйымның шынайы мінез-құлық көзқарасы жаңа ақпараттық жүйелерді құру немесе ескілерін қайта жабдықтау машиналардың немесе жұмысшылардың техникалық қайта құрылуына қарағанда әлдеқайда көп әсер ететіндігін, кейбір ақпараттық жүйелер құқықтардың, артықшылықтардың ұйымдастырушылық тепе-теңдігін өзгертеді деп болжайды ұзақ уақыт бойы қалыптасқан міндеттемелер, жауапкершіліктер мен сезімдер. ...
Технологиялық өзгеріс кімнің ақпараты бар, кімнің қол жеткізуге және жаңартуға құқығы бар, кім шешім қабылдайды деген өзгерістерді қажет етеді.
Ұйымдардың техникалық және мінез-құлық тұжырымдамалары сәйкес келеді. Техникалық көзқарас бәсекеге қабілетті нарықтардағы мыңдаған фирмалар капиталды, жұмыс күшін және ақпараттық технологияны қалай біріктіретінін айтады, ал мінез-құлық моделі бұл технологияның ұйымның ішкі жұмысына қалай әсер ететінін көруге мүмкіндік береді. Бүгінгі таңда ақпараттық жүйелер ұйымдағы білім мен ақпаратты жаңа білім жұмыс жүйелері, компанияларға бүкіл әлем бойынша кең кәсіпорынды байланыстыратын мәліметтер мен байланыс жүйелеріне қол жеткізуді қамтамасыз ететін қосымшалар арқылы жасауға және таратуға көмектеседі. Қазір ұйымдар жүйеге өте тәуелді және кейде апаттық жағдайда да өмір сүре алмайды.
Ұйымдар тиімдірек болу үшін ақпараттық жүйелерді құруда. Ақпараттық жүйелер бәсекелестік артықшылықтың көзі бола алады.
Ақпараттық технологиялар жүйелерін экономикалық тұрғыдан жұмыс күшін еркін ауыстыра алатын өндіріс құралы ретінде қарастыруға болады. Ақпараттық технологиялардың құны төмендеген сайын, тарихи құндылығы жоғарылаған еңбекті алмастырады. Демек, микроэкономикалық теорияда ақпараттық технологиялар орта менеджерлер мен қызметкерлер санының азаюына әкелуі керек, өйткені ақпараттық технологиялар оларды алмастырады. Ақпараттық технологиялар сонымен қатар фирмалардың келісімшарттарын өзгертеді, өйткені олар операциялық шығындарды төмендетуі мүмкін. Ақпараттық технологиялар, әсіресе желілерді пайдалану нарыққа қатысу құнын төмендетеді (транзакциялық шығындар) және фирмалар ішкі жабдықтау көздерін пайдаланудың орнына сыртқы жеткізушілермен келісімшарт жасасуға тұрарлық етеді.
Ақпараттық технологиялардың тағы бір қаржылық әсері ішкі басқару шығындарына байланысты. Ұйымдастыру теориясы бойынша фирмалар ұйымдардың шығындарына, қызметкерлерді басқару және басқару шығындарына тәуелді. Фирма көлемі өскен сайын ұйымның шығындары өседі, өйткені иелері қызметкерлерді бақылауға көбірек күш жұмсауы керек. Ақпараттық технологиялар ақпаратты алуға және талдауға кететін шығындарды азайту арқылы ұйымдарға фирма шығындарын азайтуға мүмкіндік береді, өйткені бұл менеджерлерге жұмысшылардың көп мөлшерін бақылауды жеңілдетеді.
Мінез-құлық теориясының зерттеулері ақпараттық жүйелердің ұйымдарды автоматты түрде өзгертетіндігінің кейбір дәлелдерін тапты. Зерттеушілер ұйымдар мен ақпараттық технологиялар бір-біріне өзара әсер ететін күрделі қатынастарды зерттеп, ақпараттық технологиялар ұйымдардағы шешім қабылдау иерархиясын өзгерте алады, ақпарат алу құнын төмендетеді және оны қолдануды кеңейтеді.
Іскерлік стратегия, бір жағынан ережелер мен процедуралар, екінші жағынан жүйелік ақпараттық бағдарламалық жасақтама, аппараттық құралдар, мәліметтер базасы және мәліметтер байланысы арасындағы өзара тәуелділік артып келеді. Осы компоненттердің біреуінің өзгеруі көбінесе басқа компоненттердің өзгеруін қажет етеді. Бұл байланыс болашақ басқару жоспарланған кезде өте маңызды болады. Бес жылдан кейін бизнестің не істегісі келетіні көбіне жүйелердің не істей алатындығына байланысты болады. Нарық үлесінің артуы, сапаны жақсарту немесе жаңа өнімді шығару кезінде өнімнің өзіндік құнын төмендету және жұмысшылардың еңбек өнімділігін арттыру кезіндегі қозғалыс ұйымдағы ақпараттық жүйелердің түрлері мен сапасына тәуелді болып келеді.
Ақпараттық жүйелер мен ұйымдар байланысының тағы бір өзгеруі жүйелер мен қосымшалардың интеграциялану дәрежесі мен ауқымының жоғарылауынан туындайды. Құрылыс жүйелері бүгінде ұйымға бұрынғыға қарағанда көбірек әсер етеді. Алғашқы жүйелер негізінен қызметкерлердің бір бөлігіне әсер ететін техникалық өзгерістер тудырса, қазіргі заманғы жүйелер басқарушылық өзгерістерді тудырады (ақпарат иеленуші) және субъектіге өзгеріс енгізді.
Егер ұйымда технология өзгерген болса (мысалы, бағдарламалық жасақтама), өзгеріс тағы үш компонентке әсер етеді. Кадрлық өзгерістер, жұмыс әдістерінің өзгеруі, ұйым құрылымының өзгеруі мүмкін.
Ақпараттық жүйелер бәсекеге қабілетті және тиімді ұйымдар құрудың қуатты құралы бола алады. Ақпараттық технологияларды құрылымды, қолданылу аясын, байланыс құралдары мен жұмысты, жұмыс процестерін, өнімдер мен қызметтерді басқару тетіктерін өзгерте отырып қайта құру үшін пайдалануға болады.
2 ҰЙЫМДАСТЫРУ БӨЛІМІ
2.1 Деректер базасын басқару жүйесі.
Деректер базасын басқару жүйесі - бұл қолданушыларға деректер базасын анықтауға, құруға және сүйеуге мүмкіндік беретін, сонымен бірге оған қадағаланытын рұқсатты беретін бағдарламалық қамтама. ДББЖ қолданушының қолданбалы бағдарламалары және деректер базасымен өзара әрекеттесіп, келесі мүмкіндіктерге ие:
1. Деректер базасын анықтау, әдетте деректер базасын анықтау тілі (DDL -- Data Definition Language) арқылы іске асырылады. DDL тілі қолданушыларға деректер типін және олардың құрылымын көрсету құралдарын, сонымен бірге деректер базасында сақталатын ақпараттар үшін шектеулер қою құралдарын ұсынады.
2. Деректер базасына ақпарат қою, жаңарту, жою және басқа да амалдарды орындауға мүмкіндік береді. Әдетте бұл амалдар деректерді басқару тілі (DML -- Data Manipulation Language) арқылы орындалады. Барлық деректер және олардың сипаттары үшін ортақтандырылған қойманың болуы DML тілін сұраныстарды ұйымдастырудың жалпы қүралы ретінде қолдануға мүмкіндік береді.
3. Деректер базасына қадағаланатын рұқсатты келесі құралдар арқылы пайдалануға береді:
* бекітілмегін қолданушыларға деректер базасына рұқсат бермейтін қауіпсіздікті қадағалау жүйелері;
* сақталатын деректердің өз-өзіне қайшы келмейтін күй-жағдайын қамтамасыз ететін бүтіндікті сақтау жүйелері;
* деректер базасына ортақ рұсат беру үрдісін қадағалайтын қосымшалардың параллель жұмысын басқару жүйелері;
* аппараттық не бағдарламалық қамтаманың жұмыстан шығу нәтижесінде бұзылған деректер базасын алдыңғы қайшы келмеу жағдайына дейін қалпына келтіруге мүмкіндік беретін қалпына келтіру жүйелері;
* деректер базасында сақталатын ақпараттардың сипаттамалары енгізілген қолданушылар үшін каталог.
Қолданушыларға тек нақты қажетті деректерді ұсыну арқылы жұмысты жеңілдетумен бірге, бейнелердің басқа да ерекшеліктері бар:
* Қосымша деңгейлі қауіпсіздікті қамтамасыз етеді. Бейнелер кейбір қолданушылардан деректердің кейбір мәліметтерін жасыру мақсатында құрылуы мүмкін. Мысалы, бөлімдердің іс жүргізушілері және есеп-қисап бөлімінің есептеу секторының қызметкерлеріне барлық қызметшілер және олардың жалақылары туралы бейне құруға болады. Сонымен бірге, деректерге басқа қолданушылардың мүмкіндігін шектеу мақсатында тағы бір, мысалы, жалақылары туралы ақпарат алып тасталған бейне құруға болады.
* Деректер базасының сыртық интерфейсін баптау механизмін ұсынады. Мысалы, келісім-шарт бөлімінің қызметкерлері Ай сайынғы жалдық төлем атты өріспен жұмыс істеп, оған қарапайым Төлем деген атау бере алады.
* Деректер базасының сыртқы интерфейсін оның құрылымына өзгерістер, мысалы, өрістерді қосу не жою, байланыстарды өзгерту, файлдарды бөлу, оларды қайта құру не атын өзгерту, енгізгенде де қайшы келмеуге және өзгеріссіз қалуға мүмкіндік береді.
ДББЖ ортасында 5 негізгі компоненттерді бөліп көрсетууге болады: аппараттық камтама, бағдарламалық қамтама, деректер, процедуралар және қолданушылар.
ДББЖ мен жмыс істеу үшін қандай да бір аппараттық бағдарлама қажет. Ол өте кең аралықта - жалғыз дербес компьютер не бір мейнфреймден көп санды компьютерлі желілерге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz