Северный майсақ зығырдан сұрыбының сипаттамасы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Зерттеу жұмысының өзектілігі. Теріскей Қазақстан облысы еліміздің асаси аграрлық өңірлерінің бірі боп табылады. Терістік Қазақстан облысы дамыған агроөнеркәсіптік кешенге қожа әлі Өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндірушілердің үштігіне кіреді. Бүгінгі таңда облыстың ауылшаруашылық жерлерінің жалпы ауданы сегіз миллион гектардан асады, оның ішінде төрт миллион гектар егіндік жер барлық. Терістік қазақстан облысы экономикасының құрылымында село шаруашылығының үлесі жалпы өңірлік өнімнің 40%-ын құрайды. Село шаруашылығының қалыптасуы аяққы жылдары экономикалық реформалар бен қайтара құрулардың әйдік жолынан өжет. Әзіргі уақытта Қазақстанда аграрлық секторға зор месел бөлінуде. Өсімдік шаруашылығы саласындағы ілгері сапалы мардымды жеткізушілердің бірі Терістік Қазақстан облысы боп табылады. Біздің уалаят дәнді дақылдарды гәне емес, әлқиса біргe майсақ дақылдарды, соның ішінде ашу дақылдарын те өндіреді. Елімізде майсақ дақылдар өндірісінің екпінің көтеру Қазақстан Республикасының бар өңірлерінде алға өрістеу перспективасына қожа. Едің нән әлеует, шүбәсіз, Терістік Қазақстан облысында. Елімізде майсақ дақылдарға сұранысы жылдан жылға артып келеді, осыған қатысты зығырға бөлінген егіс алқаптарын ұлғайту, сапалы тағы экологиялық кіршіктей өсім шегеру, өңдеу технологияларын жолға қою, топырақты тыңайту, қолданылатын тыңайтқыштың орайлы мөлшерін куәландыру, жалпы аумақтың топырақ-климаттық ерекшеліктерін ескеріп төлеу технологиясын қамдау тиіс. Алға тағы сапалы өсім алу-ең күре әрі кepeктi тақырыптардың бірі.

Зерттеудің мақсаты пен міндеттері. Терістік Қазақстан облысындағы Заря 2020 ЖШС жағдайында қыжыл өсіру технологиясын зерттеу. Қойылған мақсаттарды ағыту үшін алдағы міндеттер бөлінді: · зығыр дақылының Заря 2020 ЖШС жағдайында орайлы отырғызу нормасы пен отырғызу мерзімін негіздеу; · зығыр дақылына өрлеу реттегіштерін пайдалану тиімділігін растау; · зығыр дақылына таңайтқыш тұтыну арқасында ілгері өнімділік алуды зерттеу; · зығыр өсіру технологиясының әртүрлі нұсқаларына экономикалық нарық беру; Зерттеудің жаңалығы. Терістік Қазақстан облысының Жамбыл ауданында әуел мәртебе майсақ ашу өсірудің ескілікті, ұтырлы тәсілдерін зерттеу әлі алаптың топырақ-климаттық жағдайларына лайық келетін технологиялармен диқаншылық жүйесін қалыптастыру шарулары жүргізілді. Отырғызу мерзімдерінің, отырғызу нормаларының, тыңайтқыштардың майсақ дақылдар тұқымына әсері, қыжыл түсімінің өнімділігі пен сапасына әсері зерттелді. Зерттеу тақырыбының практикалық маңыздылығы. Дипломдық істе белгіленген талаптарға орайлас баяғы практикалық әдстемелерді пайдалана отырып, орындадым. Заря 2020 ЖШС майсақ зығырды өсіруде түбі себудің ыңғайлы мерзімдерін, егу нормаларын, тыңайтқыш жұмсау жүйелерін, әрүрлі нұсқалар бойынша экономикалық тиімділіктерін талдап, өндіріске кepeктi ұсыныстар әзірленді. Қорғауға шығарылатын басты ережелер: - зығыр дақылының орайлы отырғызу нормасы бен егу мерзімі; - зығыр отырғызу алқаптарына өну реттегіштерін ұстау; - зығыр өсіру технологиясына тыңайтқыш ұстау жүйесі; - зығыр егуде тыңайтқыш қолданудың экономикалық тиімділігі;
1 Әдебиетке шолу
1.1 Ашу дақылының жаран шарашылығындағы маңызы
Қазақстан Республикасында майсақ дақылдарға сыбаға егіс алқаптарын ұлғайту атамекен ішінде өз қажеттілігіне пайдалану үшін арзан мамыр төлеу мүмкіншілігін арттырады. Ләкін бүгінгі таңда елімізде өңдірілген майсақ дақылдардың үстем бөлігі тұқым түрінде аулақ елдерге экспортталады. Ішкі нарыққа кepeктi майдың 137-140 мың тоннаның сарық 36% - ы елде өндіріледі, қалғаны Ресей, Иран әм Украинадан импортталады. Ыза майы бен селекциондық жә технологиялық жұмыстарға керектік ғаламдық нарықта өсімдік майларына сұраныстың дереу артуымен қатысты. Зығырдан майы-тамақ әм техникалық мақсаттарда, әсіресе бояқ өнеркәсібінде қолданылатын едің тәуір майлардың бірі. Мата саланың дамуы елдегі үшбу дақылдан майға сұраныстың артуына әрі соның салдарынан майсақ ашу алқаптарының кеңеюіне әкеледі. [1] Ш. Н. Илялетдинов атап өткендей Қазақстанда майсақ дақылдардың өсірудің оқшауланған аудандары қалыптасқан: Мысалы, Күншығыс Қазақстан облыснда - шемішке, Оралда - қыша, Қостанай пен Теріскей Қазақстан облысында - қыжыл әлі майсақ рапс өндіруге маманданған. Қазақстанды майсақ ыза өндірісінің басталуын 2009 жыл деп санауға болады. О 2008 жылғы тамақтық бумынан кері жай алды, ұлағатты фермерлер өз алқаптарында дәндідақылдардың үлесін қысқартып, әлгінде дақылға қияу бөлді. Мата ашу майын өңдеуге арналған әзір аспапты сатып кеміту қажеттілігінің болмауына қатысты, кәне ғаламдық нарықта майсақ зығырға сұраныс өлгенше ілгері, әлқиса біргe, бағасы дағы дәнді дақылдарға қарағанда алға. О кез-келген ауыспалы егіске әйбат орайлас келеді. Осыдан кері 2007 жылмен салыстырғанда экспорттық бағалар 2010 жылы 2,5 қайтара өсті. [1] Майсақ ашу -бағалы мол мақсатты дақыл. Ғаламдық қыстақ шаруашылығы өндірісінде оның егіс алқабы 3,2 млн га құрайды, қанеки жалпы өсім 2,7 млн тоннаға жетеді. Агроөнеркәсіптік кешендегі дағдарыстан кері, 1990-шы жылдардың ақырда Қазақстанда зығырдың егіс алқабы 4 мың гектарға шейін қысқарды, бұл дақылдың өндірісі шым-шымдап қалпына келтірілді.Бүгінгі таңда елімізде жыл сайын 100 мың гектардан астам егіс егіледі, оның 30,5 мың гектары Теріскей Қазақстан облысына телім [2.] Әлемде Қазақстанның майсақ дақылдар өндірісіндегі үлесі 2 пайызды құрайды. Қазақстанда майсақ дақылдар нарығы кейіндегі жылдары үш цифрмен анықталады. Қазақстан Республикасының қыстақ шаруашылығы министрлігі хабарлағандай, елдегі өсімдік майын тұтынудағы импорт үлесі 45% - дан асады. Елімізде жылына 1,3 млн. тоннаны құрайтын зауза тұқымдарын өңдеу бойынша жалпы өндірістік қуаты. 2012-2013 жылғы нәтижелер бойынша, майсақ дақылдардың ішкі жалпы өндірісі уақытында 850 мың тонна көлемінде мамыр шикізатының тапшылығы 35% - дан астамды құрайды. Шаруа жүзінде кезмал көрсеткіш 50% - ға шейін жетеді, кәне Ресейде о 10-15% - ға шейін ауытқиды.
Қазақстан Республикасында АШМ мәліметі бойынша, майсақ дақылдар тұқымының пәлендей өсімі 2010 жылы 1185 мың гектарға дереу 564 мың гектар қосылғанда болды,бұл майсақ дақылдар егілген баршылық егіс алқаптарының үштен әлдекім бөлігін құрады. Қанікей, 2011 жылы қазақстандық аграршылар 1817 мың га, қанеки 2012 жылы-1853 мың га егіс еккен. Қазақстан - 2030 Қазақстанның алыс мәрелі Гүлдену стратегиясы - Нұрсұлтан Назарбаев халықты өндіршек өнімдерімен камтамасыз етуге әлі елдің азық-түлік - түлік қауіпсіздігі мәселелеріне, мұншалық - халал табиғи ресурстарды тиімді жарату жөніңдегі ғылыми негізделген ұсыныстарды қамдау тағы өндіріске енгізу негізінде жаңартылмайтын, баламалы де энергия ресурстарын мұқиятты пайдалануға манызды қияу алады. Қазақстаңдағы бастаушы экспорттық мәдениет боп ыза табылады. 2017 жылғы әсет - желтоқсанда о шетелге 75500 мың тоннаға шейін жеткізілді. Кезмал 2017 жылдың бірінші жартысының жеткізілімдерінен пар қайыра там-тұм, бірақ дәл осындай тренд ішкі нарықтағы күлкілі бағаға негізделген. Орташа есеппен алғанда айына 8-10 мың тоннадан 30 мың тоннаға шейін экспортқа жөнелтіледі. Кәнеки 2018 жылдың басынан бері 9651 тонна ыза экспортталды, 7106 тонна бельгиялық серіктестермен сатып алынды. Үт (көне) айында экспорт 11230 тоннаны құрды. Түбегейлі импорттаушы Бельгияға Түркия (3399 тонна,) Польша (1181 тонна) әлі Германия (1152 тонна) қосылды. Наурыз айында ақтық үш елдің орнына қазақстандық зығырдан қажеттілігі Нидерландыда (3389 тонна) ұтыс болды. Қазақстан Республикасының ыза мамыр тұқымдарын белсенді экспорттай бастады әлі үшбу көрсеткіш бойынша нарықтың бейсауат тұтынушыларын жоғары тартып, әлемдегі 3-ші орынға шықты. Канада АШМ сайтында (ғаламдық көшбасшы) жарияланған ақпарат бойынша, кездеме ата қоныс өзінің майсақ ыза экспортының одан тағы төмендеуін болжайды, яки Қазақстан Республикасы ашу өндірісісінің тарапынан бақастық жағынан үстем болуы. Әлқиса қоса, бағзы Отырыс Одағының үш Республикасының - Ресей, Қазақстан пен Украинаның ашу майларының сатылымының өсуі біздің өніміміздің экологиялығымен қатысты. Импорттаушысы болып табылатын Еуропалық Одақ канадалық түсім генетикалық модификацияланған ыза тұқымының дыр дақылдарының қоспаларын тапты. Нәтижесінде, канадалық жеткізілімдер ғаламдық нарықта бәлендей қысқарды. Сұхбат Одағының атам заманғы республикаларының 3 елінен жиынтық экспорты 2018 жылғы әсет айының соңына шейін 510 мың тоннаға шейін өсті, мата 2017 жылғы көрсеткіштен қос қабат артық (237 мың тонна.) Айта жоғалу қажет, он жыл бұрын Ресей, Украина әм Қазақстанда жиынтық экспорт тәк-тәк әлдекім мың тонна кәне жетті [2.] Ашу - о санитарлық дақыл, оны егіндікте еккеннен кері індет тудыратын инфекциялар пен зиянкестердің мөлшері азаяды. Зығыр дақылын аршын келген дақылдан кері себуге болады, одан кері та аршын келген дақылды себуге болады. О аршын келген ауыспалы егіс жүйесінде орналасады. Ыза - технологиялық дақыл, қарапайым талаптарды сақтаған жағдайда ілгері экономикалық ықпал бере алады. Оны өсіру үшін кәдуілгі тағамдық технологиясы, сондай-ақ дәнді дақылдарда қолданылатын техника (тек сепкіштермен, дестелегіштермен, комбайндармен) қолданыла алады.Сондықтан дағы мата экологиялық тұрғыдан қылаусыз мәдениет боп табылады. Оны өңдеген жағдайда химиялық препараттар әлі да тыңайтқыштардың едің там-тұм мөлшері тиіс етіледі. Зығырдан өсімдігін отырғызу топырақты шомбал металдардан әм та радио нуклидтерден арылтады. Зақымданған кезде о жерлерден алынатын зығырдың тұқымдарында мүлдем радиацияның ізі қайым жоқ. Аяққы жылдары бар әлемде линолен қышқылының алға деғгейде болуына қысқасы қатар оның шипалық қасиеттеріне қатысты ыза өсіидігінің майын дәмге пайдалануға мүмкіншілік баршылық. Линолен қышқылы зат айналымды жақсартады жә те организмнен холестеринды босатады, артериялық қысымды қалыпқа келтіреді жә ісіктердің олжа болу мүмкіндігін азайтады. Ыза майы жүрек әлі қан тамырларының ауруының қаупін бәсеңдетеді тағы та секер диабетін ем-домдау үшін пайдаланады.
Зығырдың майында йод мөлшерінің деңгейі бай болғандықтан лак әлі бояқ өнеркәсібі бен олиф өңдеу мақсатында әйбат шикізат көзі боп табылады. О сабынның, клеенканың жә та линолеумның жұмсақ сорттарын төлеу үшін пайдаланады. Зығырдың бұйымдарын биологиялық әдіс-тәсілдермен кәдеге пайдалану ықтималдығы ғаламдық экономика үшін өлгенше тәуір. Ашу өсімдігі сабаны құрылыста кең қолданылатын әрі та зор сұраныстарға қожайын болған нәр кеміту үшін керек. Әлқиса қоса о жем, төсеніш есебінде қолдануға болады. Майсақ зығырдың сабанынан жаю тағы шылым қағазының озғын сорттарын жасайды. И. Щ. Смирнов (1953,) И. А. Минкевич (1957) ақпараттары бойынша: зығыр тұқымының құрамында 25-45% мамыр әлі 30% ақуыз баршылық, әлқиса біргe 5 % шейін азот,4% - ға дейінкүл, 4,5% - ға дейінталшық барлық [2.] Қыжыл майында 16-20% олеинді майсақ қышқылы болады, 14-17% дейін линол, 50-60% линолен, 5-7% пальмитин әм тағы 3-4% стеарин қышқылдары болады. Майдағы ілгері құрамы о- мамыр қышқылдары. Жаушы-жалам құрғақ қабілетін әлі техникалық мамыр есебінде алға құндылығын линолен қышқылдарынан күтпеген қасиет, сондай-ақ алға биологиялық белсенділікті анықтады.
1.2 Зығыр өсімдігін өсіру аудандары

Зығыр өсімдігі - дүниенің барлық дерлік бөліктерінде өсіріліп, өңделінеді. Бұл дақыл негізінен алғанда тропикалық елдерде аз кездеседі. Ал Оңтүстік Америкада майлы зығыр кең көлемде таралған (Мысалы: Аргентина, Уругвай және т. б. жерлерде), Азияның (Үндістан, Ауғанстан, Қытай, Жапония), Солтүстік Американың (Канада, АҚШ), сонымен қатар Еуропаның (Ұлыбритания, Германия және т.б.елдерінде), Австралияда және де Жаңа Зеландияда кең жайылған. Ал Солтүстік аймақта зығыр мәдениеті негізінен ТМД-ның еуропалық бөлігінде таралған: Ақ теңізді басып өтеді де, ол Мезени өзенінің бойымен жоғары қарай көтеріледі.
Кавказ елдерінде Ингушетияда және де Шығыс Грузияда зығыр өсімдігінің егістерін теңіз бойынан 2350 және 2375 м биіктікте орналастырады екен, ал Кавказ жотасының солтүстік қарай баурайында ол - 1850 м биіктікте қарай орналасқан. Дагестанның таулы аймағында зығыр өсімдігінің егіс алқаптары 2150 м биіктікте орналасқан екен. (Н.И Вавиловтың 1926 ж еңбегінен)
Ұлыбританиядан басқа елдерде, яғни Еуропа елдерінде зығырдың майлы егіс алқаптары аса көп емес көрінеді. Дегенмен, кейінгі жылдары зығыр дақылына деген қызығушылық Еуропалық Одақ елдерінде (Мәселен: Германия, Дания, Франция, Италия, Испания, Чехия, Венгрия, Румыния) кенет өсті (Ф. М. Галкин, ВНИИМК Краснодар қ., 2000 ж.) [3].
ФАО (2000) деректеріне сүйенетін болсақ қазіргі кезде әлемде 3,4 млн. астам зығыр себіледі. Еуропада зығыр егістіктері 598 мың гектардан астамды құрайды. Майлы зығыр дақылы егістігінің әжептауыр үлесін құрайды. Кейінгі жылдары Үндістан елінде -- 930 мың жуық га, Канадада - 811,5 мың га, Қытай клдкрінде - 570 мың га, ал АҚШ-та - 135,2 мың га, сонымен қатар Германияда -110,1 мың га.
Зығыр өсімдігі май қышқылының құрамына және де оның өсірілетін жеріне тәуелді болып келеді. Солтүстік жерлердің қатал климат жағдайлары линолен қышқылының туындауына және де жинақталуына тиімді. Оңтүстік елдердің жұмсақ климат жағдайы - олеин қышқылының туындауына сонымен қатар жинақталуына тиімді. Ал аралық сипатты линол қышқылы алады.

Майдағы линолен қышқылының едәуір жоғары бөлігі оның тез тотығуына және де жануына әкеп соғады. Бұл жағдай оның азықтық пайдалану кезеңінің екі айына дейін шектейді және де осылайша экономикалық құндылықты бәсеңдетеді.
Соңғы жылдары Канадада зығырдың майда бар 2% - дан аз линолен қышқылы бар сорттар шығарады. Бұл сорттар оның Канада елінде қазіргі уақытта бар егістік алқабының 10 пайызға дейін үлесін алады екен және де оны кеңінен тамаққа қолданады (Dribnenki J. C. P., Green A. G., 1995, Dribnenki J. C. P., Green A. G., Ali G.N., 1996, Dribnenki J. C. P., McEachern S. F., Green A.G., 1999)[2]. Сонымен осылайша, майлы зығыр өсімдігінің өнімдерін әртүрлі пайдалану мүмкіндігі оны өте құнды мәдениет ретінде сипаттайды [4].
Майлы дақылдарды өсіру көптеген елдердің ауыл шаруашылығы өндірісінің маңызды бөлігі болып табылады. Бұл дақылдардан алынатын өсімдік майлары бір жағынан, адамның қоректенуінің негізі, екінші жағынан, бұл өнеркәсіптің түрлі салалары үшін қажетті шикізат.

Зығыр дақылы өзінің өсіп-дамуы үшін жоғары талап қоймайды, жоғары дән өнімділігін қамтамасыз етещі, айтарлықтай деңгейде өнімділігінің тұрақтылығымен ерекшеленеді, арнайы ауылшаруашылық машиналармен арнайы өңдеуді қажет етпейді.
Соңғы кездерде бұл дақылға деген қызуғышылық жылдам өсуде. Оның дәрілік қасиеттеріне байланысты майын тағамға пайдалану да кең таралуда. Суық сығу әдісімен алынған зығыр майы өзінің биологиялық құндылығы бойынша азықтық майлардың ішінде бірінші орынға ие болады. Зығыр майының майлы қышқыл құрамы өзінің қаныққан, моноқаныққан және полиқаныққан майлы қышқылдарына байланысты денсаулыққа оң әсер етеді. Зығыр майы анық емдік-профилактикалық қасиеттерге ие, оны май алмасу үрдісі бұзылғанда, атерасклерозда, онкологиялық ауруларда қолдануға болады, сонымен қатар, қан құрамындағы холестериннің мөлшерін төмендетуге жағдай жасайды.
Сонымен бірге, зығырдың жасартатын және күйген жараны, үсіген орындарды, терінің сәулелі зақымдалуын емдейтін қасиеттері дәлелденген. Майлы зығырдың жаңа сорттары жоғары өнімділік қалыптастыру потенциалына ие (2,6-2,6 тга) тұқым өнімділігі және оның құрамындағы майдың мөлшері де жоғары болады 49,5-53,0% [4].
Зығырдың майлы түрлері жылы аудандарда кең таралған, тіпті құрғақшылыққа жиі шалдығатын климатта да Оңтүстік, Орталық және Батыс Азияда, Солтүстік, Орталық және Оңтүстік Америкада өндіріледі. Орталық және Солтүстік Европада зығыр талшықты дақыл ретінде өте ерте мерзімдерден бері өндіріледі. Соңғы он жылдықта майлы зығыр дақылын Орталық Европада өндіру мүмкіншілігін анықтау үшін көптеген зерттеулер жүргізілген болатын. Ал Оңтүстік және Шығыс Европада зығыр дақылының белсенді өндірілуіне ертеден жалғасып келе жатқан тәжірибелер мен зығырдың аралық түрлерін өндіру мүмкіндік берді. Бірақ Германияда және оған көршілес елдерде қазіргі кезде майлы зығырдың алқаптары шектеулі сипатқа ие.

1.3 Зығырдың морфологиялық тағы биологиялық ерекшеліктері
Ыза - қыжыл тектес шөптесін өсімдік. Сабақтары шыртылдақ тұратын (салалы зығыр)немесе аяғында бұтасы баршылық (бұйра қыжыл яки майсақ ыза,) өсімдіктің биіктігі 50-120 (150 шейін) см, жапырақтары ланцет секілді. Шешек шоғыры - қолшатырлы қылқалам сияқты, тостағаншасы бес дербес жапырақшадан тұрады, күлтесі сұрыпына қатысты жә әуе, көкшіл, ақ ниет әм қызғылтым боп келеді. Қосжынысты гүлдер.Ұрық-қорапша бес ұядан тұрады,қалқамен 2 бөлікке бөлінген, әрқайсысында 1 ұрықтан қалыптасады. Қораптар жарылмайды. Тұқымдар ашық-қоңыр, жылтыр, тегіс,жұмыртқа тәрізді.Тамыр жүйесі күре, ашына жүйесінің басты массасы топырақта 40 см шейін тереңдікте жатады[5.] Түбірлі фенологиялық фазалар: өскіндер - шырша (үшбу жапырақтардың алапа болуынан бутондар алапа болғанға шейін) - бутонизация - гүлдену-жетілу. Әлдебіреу гүлдің қарқындау қашықтығы - әлденеше сағат, қанекей жайылымның даму қашықтығы - 14-21 күн. Вегетациялық замананың қашықтығы 70-110 күнге шейін ауытқиды әрі сұрыпқа қатысты болады. Мейлінше құнды өнім үшін 1600 - 1800̊ С керек. Тұқымдар +5...+6̊ С. өседі. Қолайлы жағдайларда өскіндер 6-7 күніге көктей бастайды, тұрмыс ауытқыған кезде заман 15 күнге шейін созылады. Қыжыл тұқымдарының өсуі үшін шамамен өз салмағынан 140% су қажет,бұл сандаған бөлек дақылдарға қарағанда анағұрлым там-тұм. Ұрықтың басқаша қасиеттерінің арқылы, оның айналасында алапа болған шырышты қабық сулы сақтайды тағы қауырт ұстайды. Өрбу кезеңінде зығырдан сабақтары тым шабан өседі, орташа есеппен сабағы тәулігіне 2-4 мм құрайды, дегенмен тамыр жүйесі өлердей белсенді дамиды. Кезмал уақытта су қажеттілігі салыстырмалы түрде аз[8.] Кезмал заманда әйбат ылғалмен қамтамасыз етілуі шешек бүршіктерін белсенді салуға әсер етеді ,кезмал түсім көлемін арттырады. Дым жетімсіз болған жағдайда тармақталу азаяды,бутондардың түзілуі бөгеледі,гүлдену фазасы азаяды.Зығыр ылғалдың артықтығына төзе алмайды әрі жер тағамды сулары тақау орналасқан жерлерде жөндекі өседі. Ен жауын-шашын - шашын бен жылы әуе райы уақытында пісіп-жетілу кезеңінде жанама бұтақтар мал болады,онда бутондар не қораптар қалыптасады,бұл жинауды қиындатады тағы түсім сапасын төмендетеді. Майсақ қыжыл сорттарының аралықтық түрдегі өсімдіктері әлдекім жылдық, әлдекім сабақты я негіздерінде тармақталған, ен тұқымды қорапты. Зығыр жапырақтары жасыл,ланцет eceптi, қатпарланбаған, балауызбен жабылған. Шешек шоғыры қолшатыр сияқты. Гүлдері қос жынысты. Тостағаншасы бес сүйір зерен жапырақшадан тұрады. Гүлдегеннен кері тостағанша жемісте қалады. Күлтесі сұрыпына қатысты шарық, көгалжым, халал яки қызғылттау түсті 5 жапырақшаны құрайды. Тозаңдану жолы бойынша майсақ зығырдан - факультативті өзінше тозаңдатқыш[6.] Қауашақ жеміс бес ұядан тұрады, олардың әрқайсысында 1 ұрықтан болады. Піскен кезде қауашақтар жарылмайды. Тұқымның көркі көбінекей әртүрлі реңкпен қоңыр түсті, адал түсте - сары боп келеді. Ашу тұқымы жалпақ, жұмыртқа зәлітті.
1. Майсақ зығырдың ашына жүйесі стержендік түрді; биік шомбал тамырлы әм майда тармақтардан. Тамырдың түбегейлі массасы топырақтың жоғарғы қабатында (0-40 см). орналасады. Әуейі жүйесі баршылық өсіп - өркендеу барысында дамиды. Ыза ғұмырлық циклі кезеңінде дамудың алдағы маңызды кезеңдерінен өтеді:көктеу, топырақ бетінде тек жапырақтары ұтыс болған кезде;2. шырша - қаса жапырақтардың олжа болуынан шешек түйнектерін салуға дейін;3.бүрлену;4. гүлдену;5.жетілу Алдыңғы пар фаза зығырдың биіктікке шабан өсуімен әм ашына жүйесінің жедел өсуімен, үшіншісі-өсімдіктердің жер үсті массасының демде өсуімен әрі жиналуымен сипатталады.Гүлдену кезеңінде биіктікке өсуі баяулайды, аяғында мүлде тоқтатылады. Теңелу кезеңінде тұқымның қалыптасуы аяқталады әрі оқу жаушы-жалам піседі[10.] Кезмал өрбу ерекшеліктерін қыжыл егістерін сылап-сипау бойынша тиесілі іс-шараларды өткізу уақытында елеу керек. Ашу гүлі пар түсті гүлден, о бес қырлы тостағанды әрі бес шешек жапырақшасыннан, бес тықырақты тағы бес ұя байламынан тұрады. Ашу тараң жапырақтары баршылық, бүрмеленген шеттері барлық боп келеді. Гүлшоқтың түсі-көгілдір түстен -әуеге шейін, селдір адал, қызғыл яки күлгін боп келеді. Ашу факультативті өзін-өзі тозаңдаушыларға жатады. Бұлдыр әуе райында олар кейіндеу ашылады яки тіптен ашылмауы ықтимал. Бір гүлдің өрлеу шалғайлығы 2-4 сағаттан аспайды, бірақ бірey өсімдіктің гүлдеуі 20-25 күнге созылады [6.] Ылғалға қойылатын талаптар. Зығырдан тұқымының өсуі үшін өз салмағынан шамамен 140% су тиіс, яки қағай дақылдардан сонағұрлым аз-маз. Мата топырақтан суды сіңіретін әлі оны мықты ұстап тұратын қабаттың болуымен түсіндіріледі. Бірінші дәуірде ыза өскіндері кіріс болғаннан кері ақырын өседі, сабақтарының орташа тәуліктік сызықтық өсуі 2-4 мм құрайды. О сабақтың ағынды өсуі кезеңінде (тәулігіне 20-25 мм) дереу өседі, о шырша фазасының ұшымен жә бүрлену фазасына ауысумен үйлесімді келеді. Кездеме заманда нөсердің болмауы өсімдіктердің өсуін тежейді тағы сабанның түсімін төмендетеді, бірақ зығырдан ұрықтық өнімділігіне шешуші ықпал етпейді. Бүрлену басталар алдында, шешек бүршіктері салынғанда әм ендігі 2-3 жетіде, демек өну жә қорапшалардың табыс болуы уақытында, майсақ зығырда судың едің ілгері қажеттілігі көрінеді. Үшбу заманның әйбат ылғалмен қамтамасыз етілуі тұқымдардың ілгері өнімін алуға әсер етеді. Дым толымсыз болған жағдайда бұтақ азаяды, бүршіктер түзіледі, Өрбу фазасы қысқарады, майлылығы төмен уақ тұқымдары барлық қораптардың санамалы мөлшері қалыптасады. Орташа өрлеу үшін 1 ц ашу тұқымының табыс болуына 80-100 т суды жұмсайды. Пісіп-жетілу кезеңіндегі ырғын нөсер жылы әуе райымен бірге қайсы бірде залал келтіреді, үйткені үстеме бұтақтану, әлгінде бүршіктер олжа болады, кезмал жинауды, біліктердің құрғауын әлі тұқымды жинаудан бертінгі өңдеуді қиындатады [7.] Қыжыл жемісі - дөңгелек я жұмыртқа тәрiздi қорапша, жоғарғы жағында өткiр, бес қалқалармен бес ұяға бөлiнген. Әрбiр ұя, өз кезегiнде,бiр ұрықтан тұратын екi жартысына бөлiнген. Әбден ұрықтандыру жә машықты өрбу кезiнде қорапта 10 түбі мал болады. Пiскен қораптар шаю кезiнде кебу шуыл шығарады. Тұқымның шарайы шарық, гүлдері баршылық өсімдіктерде қоңыр, сары - түрлі бөгде дағы реңдi. Тұқымның ырғын қабатты қабығы баршылық, оның сыртқы қабаты дымды жағдайларда полигалактуронды қышқылдардың арқылы ісінеді жә шырышты консистенцияны қабылдайды. Зығырдан тұқымының ұпай салмағы 1,10-1,17 гсм³ интервалында өзгерiске ұшырайды. Дүйім әм пәтуасыз әлпеті баршылық зығырдың құрғақ тұқымдары келісті бөртпеге қожайын. Майсақ зығырдың қарқындау жә өсу фазалары. Аршын келген өсімдікті өсіру уақытында, едің бірінші, оның биологиялық ерекшеліктерін құнттау қажет, өйткені агротехниканың түзік тәсілдерін әрі жұмсау тәсілдерін мұңсыз жабду бәлкім болмайды. Өсімдік зығырының қарыштау жә өркендеу ғұмырлық циклінің ішінде ендігі фазалар ажыратқан абзалы: өну; шырша; бүрлену; қарқындау; теңелу. Басқы екi фаза сабақтың шабан өсуiмен әм ашына жүйесiнiң әндемде өсуiмен, үшiншi фaзaның әп-сәтте өсуiмен әм өсiмдiктердiң жер үстi фaзaсының жинaлуымен сипaттaлaды. Ыза өсімдігі көркею уақытында биіктік өсуі саябырланады, соңына қарай тіптен тоқтатылады. Қанікей сұғу кезеңінде тұқымдардың қалыптасуы аяқталады әрі оқу шұғыл піседі [15.] Бұл жағдайларды қыжыл өсімдігінің егістерін күтубойынша агротехникалық шаруа- шараларды ескерген абзалы. Мата фаза ашу өсімдігінің басқы кезеңінде өсімдіктердің саябыр өсуімен әм те әуейі жүйесінің әудемде өсуімен ерекшеленеді. Фазаның соңына қарай өсімдіктердің биіктікке ағынды өркендеу кезеңі келеді, о бүрлену фазасында те жалғасады. Қыжыл өсімдіктері 5-10 см әлі одан алға биіктікке жетеді, 6-8 жұп қаса жапырақтары ұтыс болады. Бүрлену фазасы. Өну фазасы. Ыза тұқымдары топырақ температурасы 3-5ºС болғанда, 6 ºС болғанда өседі, сөйткенмен топырақтың демде әрі дереу өсу өскіндерін азайту үшін 10-12 ºС шейін қызуы керек. Олар әлденешеу қарашықтай тұқымдақты жапырақтары баршылық тағы олардың арасында - бұл жапырақтары барлық оқу дамитын топырақ, сонан кері - гүлдер бен қораптар. Зығырдың сіңірілуі температурасына, ылғалдылығына, топырақтың тығыздығына тағы тұқымдардың бітелу тереңдігіне қатысты, әдетте жер бетінде 4-15 тәуліктен кері табыс болады. Өскіндердің фазасы топырақ бетінде 10% өсімдіктер кіріс болған кезде байқалады [8.] Шырша фазасы - кәміл өскіндерден бүрленуге дейінгі дәуір. Егуден кері шамамен 25-30 тәуліктен кері келеді. Ыза өсімдіктері дамуының репродуктивті кезеңіне жеткен кезде, о тұтас ғұмыр циклының аяқталуының жақындауын білдіреді жәнеде о 20-25 күнге созылады. Өсімдіктердің биіктікке өсуі өсімдіктердің ылғалмен әм азықтық заттармен қамтамасыз етілуіне қатысты тәулігіне 3-6 см қамтиды. Кездеме заманда келешек түсім пен оның сапасын қалыптастыру үшін түбірлі. Ыза өсімдігінде бірінші гүлдер табыс бола бастаған сәті- қарыштау кезеңі, мата заман 6-8 күнге шейін жалғасады. Әуе райының әртүрлі жағдайында, мысалы ыссы әуе райында, құрғақшылықта гүлдену кезеңі қысқарады, кезмал өнімнің төмендеуіне әкеліп соғады. Кері өсімдік үшін әуе райы сүйкімді болған кезде, мол жаңбыр түскен кезде ашу өсімдіктерінің екінші қайыра гүлдеуі байқалуы кәміл ықтимал. Шаншу фазасы. Тұқымның қалыптасуы толығымен аяқталады әрі оқу заматта піседі. Фазаның қашықтығы 18-20 күнге созылады. Қыжыл егісін әбден пісіп-жетілгенде, кемінде 75% қорапшаның пісіп-жетілуінде шоқтау тиіс [8.] Северный майсақ зығырдан сұрыбының сипаттамасы. Сорт ВИР (Марокко К-1994) коллекциялық үлгісінен № 157 селекциялық желіге жүргіш шағылыстырудан гибридті популяциядан әлденеше мәртебе дербес сұрыптау әдісімен шығарылды. Ерте пісетін, өсіп - өнуші заман 72-79 күнді құрайды (8-сурет.) Өсімдік биіктігі 50-65 см. Үйреншікті сабақтағы өсімдіктер көбіне-көп әлдекім сабақты, сабақтағы кептірілмеген, антоциан кескіні жоқ. Киста сынды шешек шоғыры, орташа көлемдегі гүлдер, шешек шоғыры бен тозаңның өңі шарық. Орташа қомақты тәуекелшіл тұмсығы баршылық домалақ қораптар, кірпігі баршылық ішкі тұс қалқалар. Тұқымдар қоңыр, жұмыртқа сықылды, батыл тұмсық. Тұқымның өнімділігі 2,0-2,3 тга, тұқымның майлылығы 49-50%, майдың йод саны 183 бүтіндік. Салмағы 1000 тек 7,9-8,1 г. Бірігіп піседі[9.] Сұрып фузариозға, жыпылуға жә себуге төзімтал. Механикаландырылған жинауға жарамды. Ілгері сапалы техникалық зауза пен келте талшықты алуға арналған.
1.4 Қыжыл дақылының ыңғайлы отырғызу мерзімі Қыстақ шаруашылығының дақылдарын өсіру технологиясын сайлау барысында анықтаушы кездердің бірі - себудің орайлы мерзімін талғау. Сол себепті мата фактор егіннің қалыптасуы үшін әм тағы оның сапасына бәлендей ықпал етеді. Кезмал проблема, әдетте, сандаған факторларды есепке арғымақ отырып шешіледі, оларға мыналар жатады: дақылдың биологиялық ерекшеліктері пен егістіктің тазалығы тағы топырақтың гранулометриялық құрамы, әлқиса біргe әуе райы жағдайлары. Осының ішіндегі бастысы, топырақтың ылғалын сақтау әм бірөңкей өңген, күшті өскіндерді қысқарту қысқасы қабат олардың дамуына ыңғайлы жағдайларын қамтамасыз істеу боп табылады. Савицкий М. С. Бойынша биологиялық факторлар, яки түсім элементтері бастаушы боп табылады, қанеки агротехникалық, топырақ жә географиялық жағдайлар - ілгері тағы табанды өсім кеміту үшін бағыттаушы факторлар боп есептеледі деп санаған. Қанекей сібір экспериментстанциясының мәліметтеріне қарағанда зауза айының екінші онкүндігінің соңына зығырдан себудің қолайлы уақыты, олмұнда сүйек өңдеу мүмкіндігі топырақ температурасы 8және10 градус С аралығында болады.Осы уақытта ерте жылдық арамшөптер үшін (қарақұмық мен шырмауық әм далалық қыша әрі т.б). ұтыс бола бастайтыны анықталды. Топырақ 10-12°С шейін қызған кезде, ақ ниет қаработа, кәдімгіқызылқұйрық, мекиен тары әлі т. б. тәріздес кеше жаздық арамшөптердің түгелдей өскіні кіріс болады.Себудін мұндай мерзімінде, себу алдыңдағы қопсыту жұмыстарын кезінде жәnне тиянакты өткізген кезде ерте біржылдық арамшөптердің 90 пайызға шейін мөлшерлері (өскіндерді құртуды ескере отырып) жойылуға керек, майсақ зығырдын тұқымвдарының бірынвғай өскінні жәане өсіммдіактердің қас-қағымда дамуына қамтаемасыз етіллееді[11.] Қыжыл өсімдігін егумидің ерте мерзімінде, топырақ 6 тағы 8 градус С аралығында қызған кезде, оның өскіңдердің өнуі он күнге шейін созылып кетуі жете бәлкім, үйткені көптегенмайлы қыжыл өскіңдерінің шіруі бен аурулары болады. Егуді мертзімінен кешірек бастаған кезде зығырды теру дәнді дақылдарынын жаппайынан шоқтау кезеңіне сәйкесті келуі жете бәлкім, үйткені кезмал керек емес ахуал. Зығырды қолайлы себу үшінмерзімінен кері сепсе қарыштау кезеңі артады тағы майлылық бәсеңдейді тағы та екінші қабат гүлдеуі жете кәдік. Майсақ ыза өсімдігінің оңтайлы кезеңінде сепкен кезде оның пісіп- жетілуінің шомбал кезеңі Батыс Сібірдің ормаңды дала аймағында, далалы аймағына бой жазғы жауын-шашындардың максимумымен лайық келді екен. Үшбу сәйкестікті сапалытүрде тұқымның әжептәуір өнуімен әм да өнімділігінін көбейуін тұрақтайды. Қыс әм баһар мезгілдерінде топырақта ылғалдың там-тұм жинақталуымен көктем мезгілінің құрғақшылықтықсипатымен ерекшеленетін кезеңдерде майсақ ыза өсімдігін отырғызу жұмыстарын ертерек жүргізген ұтымды, үйткені дәл осындай жағдайда отырғызу уақытын ұзарту топырақтың беткі қабатының құрғақшылығына әкелуі кәміл бәлкім.. Н. Ф. МаксимовтыңОмбы облысының орман-дала аймағындағыүш жылдық зерттеулер нәтижесінде зығырды пышқы мерзімде отырғызу ерте егуден гөрі ілгері жартымды қамтамасыз ететіні анықталған [11.] Ілкi мерзімде (көкек айының бірінші онкүндігінде) отырғызу егіннің шығымдылығын 41 пайызға яки 0,8 тга-ға шейін бәсеңдетеді, кеш егілген жағдайда оның жетіспеушілігі 22% - ды құрайды екен (1,51 тга.) Сол себепті қыруар жағдайда майсақ зығырдың өну кезеңі салалы зығырдың қарқындау кезеңінен әлде қайда артық болады. Өскіндерден жетілуге дейінгі замана қашықтығы бойынша И. А. Минкевич майсақ зығырдың бар түрлерін бес топқа бөледі: тіптен ерте пісетіндер - 75 күннен аспайды, ерте пісетіндер - 76 күннен 83 күнге шейін, орташа пісетіндер - 83 күннен 95 күнге шейін, орташа - кеше пісетіндер-96 күннен 105 күнге шейін, қанікей тым кеше пісетін түрлерде вегетация шалғайлығы 150 күннен асуы мүмкін[12.] Кәне М. Д. Сафонов бай жылдық бақылаулар нәтижесінде мал болатын сорттардың даму қашықтығы 85-тен 95 күнге шейін болуы қажет деген қорытындыға келді, бірақ жекелеген жылдары дәл осындай сорттардың вегетациялық кезеңі 10-13 күнге созылуы мүмкін.Мұндай ауытқулар вегетация кезеңінің температуралық жағдайларына қатысты. Қыжыл өсімдігініңөмірлік циклінің шет кезеңінде физиологиялық қызметтердің, мүшеқұраушы үрдістердің дәлелді әжептәуір өзгерістеріне ұшырайды екен. Ал сыртқы морфологиялық көріністерне қарағанда кездеме өзгерістер зығырдың өрістеу пен қарқындау фазасы санатында байқалатыны анықталды. Оларды есепке шегеру үшін қажеттілігі зығырдан онтогенезінің кезеңдері өсімдіктердің сыртқы пышқы факторларына қатынасы бойынша тағы, сондай-ақ үшбу факторлардың егіннің қалыптасуына ықпал жасау мәртебесі бойынша де ерекшеленеді. Зығырдың дамуы бен өсуін фенологиялық тексеру уақытында егу күнінен бөгде мынадай кезеңдер белгіленеді: өскіндер; қас жапырақтардың үшінші жұбы; түптену ; шыршалану фазасының басы, ортасы әрі шеті; бүрлену ; Өсу; жай шаншу; ерте торалу; тойыну әрі мейлінше сұғу. Өскіннің өну фазасы бойынша топырақ бетінде ажыратылған сой жарнағы мал болған кезден бастап белгіленеді. Қысқасы қабат, қас жапырақтардың үшінші жұбы кіріс болады.Ал салалы зығырға қарағанда майсақ зығырдан егістігі үшін түптену кезеңі түбірлі. И. В. Якушкин еңбегінің деректері бойынша егілген күннен бастап ашу өсімдігі алты күн өткен кейін не орташа санағына қарағанда он бірey күннен кері олжа бола бастайды. Ауа-райы жағдайлары бойынша әлқиса қоса отырғызу мерзімі бес күннен он сегіз күнге шейін болуы кәдік жете бәлкім, үйткені елдің түрлі аймақтарында оның орташа қашықтығы 8 және 13 аралығын қамтиды. Топырақтың жетерлік ылғалдылығы уақытында өскіндер табыс болу күн саны 24,0 °С әуе температурасы уақытында 4-тен 10,3 °С температурада 11-ге шейін тірнектеп өсті. Дымқыл топыраққа себілген қыжыл тұқымдарын 10 см-де топырақ температурасы 7,0-10,0 °С болғанда бірey-мipey тәуліктен кері, қане зертханада орайлы жағдайда мұқым сулағаннан кері 18 сағат сайын өседі. Қаса жапырақтардың үшінші жұбы майсақ қыжыл екпелерінде 16-18 °С температурада 6-7 күннен кері әлі 10,6 °С температурада 12 күннен кері кіріс жетті, қанеки орташа температураның 21 °С шейін көтерілуі үшбу заманның ұзақтығын қысқартпады[13.] О. Масляныйдың тәжірибесіне сүйенезығырдың орайлы отырғызу мерзімі, о сәуірдің бірінші онкүндігі, өйткені о кезде ерте жаздық дақылдардың егуі аяқталуымен қатарқант қызылшасың егуімен үйлесімді келетіндігі анықталды. .Крым Ұят Белогор ауданының Қрымская роза кентіндегі институттың тәжірибелік шаруашылық базасының тәжірибесіне сүйенетін болсақзығыр өсімдігін наурыз айының 15 бен 20 аралығынада пайдалы екен. Себебі, мата кез аралығында - өсу кезеңінде жеткілікті деңгейде жаңбыр пен 1600-1800 °С-қа таяу белсенді температураның сомасы болу ықтималдығыоңтайлы кезең боп табылатындығы анықталды.Егудің үшбу мерзімдерінде өрбу кезеңіне дейінгі ара өсімдіктерге кepeктi жаңбырдың мөлшерін әлі тағы гүлденуден бастапа пісуге дейінгі заманда ауа-райыныңжылылығын қамтамасыз етеді. Т. Т. Нұрғасенов әм т.б. ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижелері бойыншаҚазақстанның Солтүстікоблысында майсақ зығырдан топырақтың 6-8°С температурсанда және 0-10 см тереңдігінде себілуі тиіс, қанекей кездеме кезең күнтізбе бойынша апрель айының екінші онкүндігіне дәп келеді. , тереңдікте топырақ температурасы уақытында отырғызу боп табылатыны әйгілі, мата күнтізбелік лайық келеді, одан ақырғы мерзімде еккенде (апрель айының үшінші онкүндігіне) егіндікте тұқымдардың далалық өнгіштігі 5,1% - ға төмендейді [14.] Майсақ ашу өсімдігінің егудің күнтізбелік мерзімдері оны өсіру аймақтарында сәйкесті келмейді екен, өйткені мерзімнің оптималды сорттарының биологиялық ерекшеліктері пен жазғытұрғы жаңбырдың орналасу өлшемімен қарай егістіктің ластануымен әлі та топырақтың температуралық режимімен анықталады екен.
1.5 Зығыр өсімдігінің дақылының онтайлы отырғызу нормасы
Метр келген тамақтық дақылдарының егу нормасы морфологиялық әрі дағы биологиялық ерекшеліктерге қатысты болады. Өсімдіктердің мөлшері қаншалық аз-мұз болса, оның аумағы соншалықты аз болады. Зығырдан өсімдігінің ауданы 0,06 м2-ге дейінболады, 1 га-ға 25 млн.данаға аралығында өсімдіктерді орналастыруға талапты екенін білдіреді, дәл осындай отырғызу нормасы оның сабанына ашу өсіру уақытында қолданылады екен. Майсақ қыжыл өсімдігін өсіру үшін отырғызу нормасы оның отырғызу мерзімі сынды факторлардан ілгері тағы тағы опалы түсім шегеру үшін басты өлшемдер. Климаттық жағдайларын есепке қысқарту уақытында, оның ішінде атап айтатын болсақ температуралық режим, өрлеу кезеңі кезіндегі нөсер мөлшері күре. Сол себепті, Қазақстан Республикасының әрбір нақтылы топырақтық жә климаттық атырабы үшін отырғызу нормалары пәлендей ажар түрлі болады. Майсақ қыжыл өсімдігін себудің әлденеше тәсілі: қатарлап, тараң қатарлап тағы ұрыс қатарлап себу.Қатарлап сепкен кезде біргe аралығының көлденеңі 0,15 м құрайды, егу тереңдігі 0,07 м аспауы шарт. Себу нормасына үйлесімді гектарына 7-8 млн бір тал болу керек, әбдіре эквавилентте 50кгга болады. В. М. Лукомец бойынша егу нормасы шектен шеткері мол болуы нәтижесінде тұқымның өнімділігіне кейін әсерін тигізеді. Өсімдіктің алға тығыздығы оның кеселге шалдығу қаупін арттырады екен, қанеки құрал, дым, азықтық заттар үшін бәсекелестікті күшейтеді. Жекелеген өсімдіктердің өміршеңдігін бәсеңдетеді, әйда тұқымдар пен соқа арасындағы қатынасты ушықтырады. Егудің аса төменірек нормасы арамшөптерді екпінді дамиды та, егістіктің өтемдік мүмкіндіктерін төмендейді. Сол себепті егін шоқтау күрделенеді. Майсақ зығырдың орайлы тығыздығы - 500-700 данам2аралығы, ал едің азы - 400 данам2 боп табылады. Зығырдың егу нормасын қой сортты кәне емес, сондай-ақ өлкелік жағдайларды әрі отырғызу мақсатын елеу қажет. Климаттың дымқос жылдары ілгері отырғызу нормасы уақытында ашу шоғырлау әлі бастапқы өңдеуді қиындататын өсімдіктердің құрғауы толық ықтимал. А. У. Рамазанов тағы т. б. Теріскей Қазақстанның орманды-дала аймағының жағдайы үшін 7 млн данага өскін тұқымдарының қолайлы тығыздығы боп саналады деп есептейді [17.]
1.6 Өсімдік өсуін реттегіштерді қыжыл дақылына пайдалану Қыстақ шаруашылығында өндірісті пәрменді жә әлгінде, прогрессивті тағы тағы экономикалық ұтырлы тәсілдердін әзірлеуді, енгізуді көздейді. Өсімдіктер үшін оның өсуін реттегіштер өсімдіктердің өсуі пен дамуының физиологиялық үдерісіне ықпал ететін ағзалық қосылыстар есебінде қарастырады жә те тыңайтқыштарға қарағанда төмен концентрацияларда қолданылады екен әрі те азықтану көзі боп табылмайтындығы анықталды. Практикалық мақсаттарда өсімдіктердің өсуін реттегіштерді тұқымдар бен өсімдіктерді өңдеу мақсатында қолданылатын табиғи тағы синтетикалық химиялық заттар негізінде анықтауға кәміл болады. Өсімдіктердің өсуін реттегіштер деп олардың, яки өсімдіктердің өсуін жә те дамуын ынталандыруға арналған табиғи немесе әйтпесе синтетикалық тектес әдейілеп ағзалық заттар деп аталады. О өсімдітердің жойылуына әкеп соқпайды екен. Қанікей қыстақ шаруашылығында қарқындау реттегіштері өнімділікті арттыруға әм да село шаруашылығы өнімдерінің сапасын жақсартуға әлқиса қабат қадау мерзімдерін қысқартуға, жеміс, тағамдық әрі көкөніс дақылдарының әртүрлі ауруларға жә аңдар зиянкестерге төзімділігін арттыруға әсер ететіндігі анықталды. Өну реттегіштері әркез, өсімдіктер гүлдену кезеңінде бүрікіледі яки әйтпесе олардың тұқымдарды өңдейтін дисперсиялар бен ерітінділер түрінде қолданады, топырақ қабатына еңгізу жолын тіптен сұйық пайдаланады. Дүниежүзілік өсімдік шаруашылығының химияландыру үрдістерін процестерін сараптау нәтижесінде агрохимикаттарды пенде бен табиғи аралық үшін жарату қауіпсіздігі міндеттерінің жалпы артуы тыңайтқыштар жә да пестицидтерді өтеу бен пайдалану ауқымына ықпал етеді. Қысқасы қоса үшбу өсімдіктердің өсуі пен дамуын реттеушілерге ғылыми- практикалық пікip артып келеді. Мата бертінгі жылдары бақыт әйгілі қарқындау реттегіштерінің әрекет қылу механизмін ұғу тереңдегендіктен жә та сида бағытталған ықпал ететін қазір препараттар, мәселенки, фитогормондардың активаторлары, тежегіштер пен метаболизм тағы дағы фотосинтез. Транспирация уақытында тағы те бөгде тағы үдерістер реттегіштері жасалғандықтан қазірдің өзінде тұтыну үшін миллиграмммен есептелетін гектарлық дозалары, үшінші жұрағат препараттарын кіргізу бен жарату сатысына көтерілді. Өсімдіктердің өсуін реттегіштер генотиппен, тек қуалаушылықпен анықталатын реакция нормасы шегінде өсімдіктердің белгілері пен қасиеттерін күшейтуге әлі әлсіретуге мұрша береді. Өсуді реттегіштер өсімдіктерге ықпал етудің кең спектрін көрсетеді: жетілуді жеделдетеді, өнімділігін арттырады әлі қыстақ шаруашылығы дақылдары түсімінің сапасын жақсартады, сондай-ақ сыртқы ортаның жайсыз факторларының қате әсерін төмендетеді. Әзіргі мәліметтер бойынша сегіз фитогормон тобы барлық, олардың бесеуі классикалық (ауксиндер, гиббереллиндер, цитокининдер, АБК жә этилен) жатады әлі үшеуі жуғарақпанда ашылған. Классикалық фитогормондардың өкілі - ауксиндер. Олар өсімдіктерде кең таралған. Өсімдіктердің ауксинге едің бардам мүшелері :сабақтарының басы тағы тамыры, сора жапырақтары, дамушы тұқымдар пен тозаңы [19.] Ауксиндер бірқыдыру өрістеу әм бейтаныс шырайдың әдеттену процестерін реттейді. Олар вегетативтік кереғар мен тамырды салуға, шаң өсуіне, жемісбайлау бен өсуіне, тұқымдардың қалыптасуы бен өсуіне қатысады, азықтық заттардың таралуына ықпал етеді, жемістер бен жапырақтардың түсуінің алдын алады. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.