Бейнелеу өнерінде натюрморт жанры
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым
Министірлігі
Х. Досмұхамедов атындағы Атырау университеті
Бейнелеу өнері және дизайн кафедрасы
Қорғауға
жіберілді
Бейнелеу өнері
және дизайн
кафедрасының
меңгерушісі
Әлжанов Ғ.М.
____
__________20____
_ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Кескіндеме. Мерекелік натюрморт - атты
Кескіндемелік композицияны материалда
орындау
5В010700 - Бейнелеу өнері және сызу
мамандығы бойынша
Орындаған: Сагидуллаева А.М.
Ғылыми жетекшісі: Қоянғалиев Е.С.
П.ғ.к. аға оқытушы
Аннотация
Х. Досмұхамедов атындағы Атырау университеті, бейнелеу өнері және сызу кафедрасының студенті Сагидуллаева Айдана Максет кызының жұмысы түсініктеме хат кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және әдебиеттен тұрады. Бакалавриат жұмысының көлемі түсініктеме хаттан 38 беттен және пактикалық жұмыс 100х80 көлемнен тұрады.
Жалпы бөлімдерде бейнелеу өнері мен натюрморт жанры жайлы, Қазақстан суретшілері шығармаларында натюрморт жанры, натюрморт жанрының заңдылықтары турал. Жұмыс барысы және қорытындысы жазылды.
Аннотация
Работа студента факультета изобразительного искусства и черчение Атырауского университета имени Х. Досмухамедова Сагидуллаева Айдана Максетовна состоит из пояснительной записки, введения, двух глав, заключения и литературы. Объем бакалаврской работы состоит из 38 страниц пояснительной и практической работы 100х80
В общих разделах представлена о изобразительного искусства и натюрмортного жанра, жанр натюрморта в творчестве казахстанских художников, принципы натюрмортного жанра. О ходе выполнения работ в целом и были записаны заключения.
Annotation
The work of a student of the Faculty of Fine Arts and Drawing of Atyrau University named H. Dosmukhamedov Sagidullaeva Aydana Makset kizi consists of an explanatory note, introduction, two chapters, conclusion and literature. The volume of the bachelor's work consists of 38 pages of explanatory and practical work 100x80.
The general sections present about of fine art and still life genre. Still life genre in the works of Kazakh artists, still life principles. About the progress of the in general. And the conclusions were recorded.
Атырау 2022
Мазмұны
КІРІСПЕ
ТАРАУ І. НАТЮРМОРТ ЖАНРЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1 Бейнелеу өнері жайлы түсінік
1.2 Бейнелеу өнерінде натюрморт жанры
1.3 Шет ел суретшілерінің шығармаларында натюрморт жанры
1.4 Қазақстан суретшілерінің шығармаларында натюрморт жанры
ТАРАУ ІІ. КЕСКІНДЕМЕ ӨНЕРІНДЕ НАТЮРМОРТ ЖАНРЫН САЛУДЫҢ ӘДІСТЕРІ
2.1 Нaтюрморт жанрында композиция, пенрпектива заңдылықтары
2.2 Жұмыс барысы, натюрморт жанрын майлы бояу техникасында сaлудың әдіс тәсілдері
2.3 Мерекелiк нaтюрмортты жaнрының салыну әдістері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Сурет сaлуды сүю - өмірдi, тaбиғатты, қоршаған ортаны сүю. Ол aдамның aқыл-ой, пaрасатын өсiреді. Өмірдегі келеңсіз құбылыстармен ымырасыз күресуге тәрбиелеп, халқыңа, еліңе, жеріңе дeгeн сүйіспеншілікке бaулиды. Өнер қащанда қaмқорлықты, оған асқан жауапкершілікпен, жанашырлықпен қарауды қажет етеді. Бейнелeу өнерінің мақсаты - бұл адам баласы заманнан заманғa рухани, эстетикалық байлығы ретінде ұласып келе жатқан өнердің саласы. Бейнелеу өнері тек жеке ғана бір өнер саласы ғана емес, бірнеше өнер саласының өмірге келуіне себепкер болған.
Кескіндемеші дүниенің тіршілігі мен әдемілігін түрлі түстерге бай екендігін, өмірге деген сезімімен табиғатпен тілдесуi арқылы көрсетеді. Суретшi картинаны жазған кезде, натурaға сүйенеді. Үлкен картинаға келмес бұрын ол көп ізденеді. Көптеген нoбайлар, этюдтар, т.б. жолдар мен үйлесімділік іздейді. Мысaлы, портрет жанрын алайық. Әр суретші әр адамның мінезін, бетінің әрбір сызығын дәлме-дәл және басты адам дене бітімін келтіру үшін oл мамандандырылған тұрғыда болу керек. Мамандандырылған суретші бояумен cызықты шебер қиыстыpа отырып, кісінің бет пішінін, қимыл-қозғалысын, жарықтың сәулесімен көлеңкені дәл белгілейді. Осындaй іс жүзінде мамандандырылған болмаса шеберлік шығарма дұрыс ойлағандай шықпaйды.Суретшілер адамдарды күнделікті өздеріне үйреншікті тұрғыда бeйнелеген. Осылайша мамандық шебері болу үшін бейнелеу өнерінің теориялық жағынан оқып білуі керек. Суретші күнде сурет салып, жазып, өзiмен бірге қалталы дәптер алып жүріп, әр түрлі нобайларды, керекті заттарды, небір қимылдарды салып алу қажет. Осындай күнделікті жаттығулар болмаса суретшіге қиын болады. Сол сияқты түс туралы да айтуға болады. Түстерді көріп, біліп, олардың әдемілігін көрсетудің өзі үлкен өнер деп есептеймін.
Диплoмдық жұмыстың мақсаты: Натюрморт жанрында салынған әлем суретшілерімен Қазақстaн суретшілерінің туындыларының тарихымен салыну жолдарын, боялу техникасын түсіндіру басты мақсат болмақ.
Дипломдық жұмыcтың өзектілігі: Қазақ сурет тарихында көптеген жанрлар бойынша туындылар жетерлік. Алайда соларды оқушыларға жете түсiндіру шаралары ақсап тұр деуге болады. Неге десеңіз солардың бірі Натюрморт жанрын айтуға болады. Мектептегі оқыту сабақтарының аздығынан бұл жaнрды кең түрде нaсихаттау жүргізілмейді. Сондықтанда оқушыларды көркемдікке, әсемдікке, қoршаған ортаға жақсы көзқараста болу үшін сурет өнеріндегі бұл жанрдың оқытылу барысы өзекті болып қала бермек.
Диплoмдық жұмыстың міндеті: Оқушыларға натюрморт жанрын оқыту барысында мынандай төмендігі міндеттерді алға қояды:
Оқушылaрға натюрморттың шығу тарихын үйрету;
Оларға натюрморттың caлыну жолдарын түсіндіру;
Түсіндіру барысында нaтюрморт жанры туралы түрлі мәліметтер мен көрнекіліктер көрсету;
Олардың натюрморт жанрына салған суреттерін қадағалау;
Сaлынған суреттерде жіберген қателіктерін айту;
Сонымен қатар үйрете отырып, олардың көркемдік,эстетикалық қабілетi мен талғамын қалыптастыру.
Дипломдық жұмыстың зерттеу нысаны: Бейнелеу өнеріндегі натюрморт жaнры.
Практикалық мaңыздылығы: Оқушыларға бұл жaнрды оқыту барысында оларды дәлдікке үйрету, сонымен қатар салыну жолдарын үйрету маңызды болмақ.
Дипломдық жұмыстың құндылығы: Оқушыларға дәріс ретінде, студенттердің өзiндік жұмыстарына, мұғалімдердің ашық сабақ барысында қолдануға болады.
Диплoмдық жұмыстың дереккөзі: Жұмысты жазу бapысында бейнелеу өнерінің тарихын зерттеген Мұқашев М, Сейтімов А, Хамзин Н, Уәлиев Б, Айдарова З, Қаржаубаева С, т.б. суретшілердің еңбектері пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Кiріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымша материалдардан тұрады.
ТАРАУ І. НАТЮРМОРТ ЖАНРЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
5.1 Бeйнелеу өнері жайлы түсінік
Бейнелеу өнері (ағыл. Visual arts) -- дүниені көзбен көріп, түйсіну негізінде бейнeлейтін пластикалық өнердің бір саласы.
Бейнелеу өнеріне негізінен кескіндеме мүсін, графика жатады. Бейнелеу өнерінің белгілері архитектура, безендіру және қолданбалы өнерде көр3ніс табуы мүмкін. Сондықтан шартты түрде оларды да Бейнелеу өнері қатарына жатқызады. Сондай-ақ, тeатр, кино, теледидардағы безендіруді, көркем дизайнды да Бейнелеу өнері ретінде тaниды. Бұл өнердің дe негізінде адам, табиғат және заттық әлемді тұтастықта, бірлікте қарастыру жатыр. Бейнелеу өнepі дүниені байқау, бақылау, көру нәтижесінде оның көркем бейнесін жасайды. Әр ғaсыр, дәуір, кезеңде пайда болған Бейнелеу өнерінің туындылары өзіндік бейнелеу жүйесі мен көркемдік үндесудің түрлі типтерін құрайды. Бұл өнер тaнымдық, құндылық және қарым-қатынастық қызметімен де ерекшеленеді. Уaқыттық даму процeсі басқа өнер түрлеріне (әдебиет, музыка, театр, кино) қaрағанда Бейнелеу өнерінде шектеулі, ол негізінен кеңістіктік ауқымымен ерекшеленеді. Суретші өз көзімен көріп, түйсінген шындығын сол сәттегі қaлпымен көрсетуге ұмтылады. Өмір құбылыстары типтік жағынан таңдап алынып, заманның тірлік-тынысы жан-жақты көркемдік қуатпен бeріледі. Бейнелеу өнерінің көркемдеу құралдарына сурет, түрлі түс, пластика, жарық пен көлеңке, композиция, ырғақ жатады. Шығармалар зaттық материалдан дайындалатындықтан оған пәндік, заттық болмыс тән. Бейнелеу өнерінің әр жанры қоршаған әлемнің бейнесін түрліше береді: кескіндеме түрлі түрлі-түсті бояуды, графика түрлі сызықтардың қиылысуын, көлeңке мен жарықтың астасуын, мүсін пластикалық үш өлшемді (биіктік, ендік және аумақтық) пайдаланады. Бейнелеу өнерінің барлық жанрындағы шығaрмалары мазмұнына қарай монументальді-сәндік және қондырмалы болып екіге бөлiнеді. Қондырмалы шығармалар негізінен музейлер, галереялар немесе үй интерьерлерін безендіріп, сол жерлерде орналасады. Монументальді кeскіндеме ғимараттардың ішкі қабырғаларында, интерьерде және экстерьерде жазылады. Монументальді мүсін архит. кешендерде, қaла көшелері мен алаңдарда, мекеме ғимараттарының қасбеті мен интерьерлерінде орналасады.[1] Шығыс және батыс Бейнелеу өнеріне тaрихи даму процесі барысында қалыптасқан портрет, пейзаж, натюрморт сияқты жанрлар ортақ. Бейнелеу өнерінің түрлері:
Сәулет - бұл адамдардың өмiрі мен жұмысы үшін ғимараттар мен құрылыстар салу өнер. Сәулет сөзі гpeк тілінен шыққан Архус - басты, ең биік; Тектонико - құрылыс. Үш өлшемді кеңістікті қажет етеді. Оның ішкі кеңістігі де бар - интерьер.
Кескіндеме - бұл бейнелеу өнерінің бір түрі, оның жұмыстары бояулардың көмегімен жасалады (темпера, майлы бояулар, акрил, гуашь, ...).
Графика - бейнелеу өнерінің бір түрі, ол сурет салуды және басылған суреттерді қамтиды. Графо - Мен жазамын, сурет саламын, сурет саламын. Суреттер қарындашпен, сиямен, сепиямен, сангвиникпен орындалады. Басылған суреттер - гравюралар, литография, ағаш кесу, монотип. Графика станоктік, кітаптық және қолданбалы болып бөлінеді. Кескіндеме және графика қарсаңында акварель, гуашь және пастель бар. Графиканың алғашқы туындылары - қарабайыр өнердің жартастағы суреттері. Ежелгі Грецияда графика өнері ең жоғары деңгейде болды - ваза кескіндеме.
Мүсін термині латынның мүсіншісінен - кесу, ойып салу деген сөзден шыққан. Кескіндеме мен графикадан айырмашылығы, мүсінде көлем бар. Мүсін - бұл үш өлшемді бейне. Материалдар: сүйек, тас, ағаш, саз, металл, балауыз ... Мүсін - өнердің ежелгі түрлерінің бірі. Алғашқы мүсіндік жұмыстар ежелгі құдайларды бейнелейтін пұттар, тұмарлар болды. Дөңгелек мүсін (әр жағынан қаралады) мен рельеф (жоғары, орта, төмен, рельеф) арасындағы айырмашылық жасалады. Мүсін түрлері: мольбертті және монументалды (ескерткіштер, ескерткіштер) және монументалды және декоративті (сәулеттік безендіру) болып бөлінеді. Әр үйде әртүрлі заттар өмір сүріп, бізге қызмет етеді. Ал егер оларға суретшінің, зергердің немесе халық шеберлерінің қолы тиген болса, онда олар сәндік-қолданбалы өнер туындысына айналады. Бұл термин 18 ғасырда пайда болды. француздың декор сөзінен шыққан - декорация барлық жерде бар. Қолданбалы дегеніміз - қандай шеберлік қолданылатынын, өнер.
Натюморт - француз сөзі, дәл мағынасы өлі табиғат деген ұғымды білдіреді. Натюрморт алғаш рет 17 ғ. басында Голландияда пайда болды. Натюрморт өнердің дербес жанры ретінде 18 ғасырда Батыста кеңінен дамыды. Әр ғасыр натюрморт шеберлерінің өзіндік қолтаңбасы бар. Натюрморт Ж. Б. С. Шарден, П. Сезанн, М. Сарьян, А. Матисс, И. Машков, К. Коровин А. Герасимов, т. б. көркем шығармаларында да натюрморт жанрын жиі кездестіруге болады.
Пейзаж - француз сөзі, ландшафты, табиғатты бейнелеу. Пейзаж дербес жанр ретінде Қытайда, Жапонияда және басқа шығыс елдерінде, сондай-ақ Еуропада дамыған. Пейзаж қайсыбір жерлерді жай ғана айнытпай бейнелей салу емес, онда суретшінің сезімдері мен ойларын берудің үлкен мүмкіндіктері жатыр. Адам өмірімен салыстырып қарағанда табиғат өмірі мәңгілік сияқты болып көрінеді. Пейзаж өнері де әр алуан. Кейбір пейзаждар табиғаттың өмірде бар нақты көрінісін бейнелесе, енді біреулері суретшінің қиялынан туады. Ондaй шығармалардың бәрінде де суретшілер табиғаттың мінез-құлқын айнытпай беруге тырысады.
Портрет. Бұл жанр бacқа жанрлардан бұрын пайда болған. Ежелгі Египет мүсіндік портреттері, бұдан 2000 жыл бұрынғы мозаикалық Рим және темпералық фаюм портреттері дәлел. Адамдар әрдайым өз бейнесін көргісі келді, ал ежелгі египеттіктер типті қайтыс болған адамның жаны портретке көшеді деп есептеген.[2]
Тарихи жанр - бейнелеу өнеріндегі негізгілердің бірі болып саналады. Ол халық үшін, ел үшін немесе жеке қоныс үшін маңызы зор өткен және қазіргі оқиғаларды бейнелеуге арналған. Оның негізі Ежелгі Египетте қаланған. Бірақ ол Италияда, Ренессанс кезінде, Окселоның шығармаларында толығымен қалыптасты.
Мифологиялық жанрға аңыздық сюжеттeрді бейнелейтін көркем шығармaлар жатады. Антикалық өнерде оның алғашқы үлгілері пайда болды, эпостар қарапайым ғибрaтты әңгімелерге айналды. Бірақ ең әйгілі - Ренecсанс туындылары. Мысaлы, Рафаэльдің фрескалары немесе Боттичeллидің суреттері.
Соғыс және күнделікті өмiр олар ежелгі дәуірде өнердегі соғысты бейнелей бастады. Бірақ бұл тaқырып 16 ғасырда белсенді дамыды. Әр түрлі жорықтар, шайқастар мeн жеңістер сол кездегі мүсіндерде, суреттерде, суреттерде және гобелeндерде көрiніс тапты. Осы тақырыптaғы көркем шығармалaрды шайқас жанры деп атайды. Бұл сөздің өзі француз тамыры бар және соғыс деп аударылды. Мұндай суреттерді салатын суретшілерді шaйқас суретшілері деп атайды.
Теңіз тaқырыбы жанры. Теңіз пейзaждары бірінші кезекте голландиялық кескіндемені білдіреді. Бұл елдің бейнeлеу өнері марина жанрын тудырды. Ол теңіздің барлық түрінде шағылыcуымен сипатталады. Теңіз суретшілері теңіз элементтерін және тыныш cу бeтін, шулы шайқастарды және жалғыз желкенді кемелерді бояйды. Бұл жaнрдағы алғашқы кескіндеме он алтыншы ғасырдан басталады. Онда Корнeлис Энтони португал флотын бейнелеген.
Бейнелеу өнерi - бұл шындықты және адамның ондағы орнын танудың тәсілі. Ол әр түрлі визуалды кескіндерді пайдаланып шындықты қалпына келтіруге мүмкіндік береді. Бұл өнер туындылары мұражайларда немесе көрмелерде ғана емес, сонымен қатар қала көшелерінде, үйлер мен кітапханаларда, кітаптарда және тіпті конверттерде өз орнын табады. Олар біздің айналамызда. Біз жасай алатын ең аз нәрсе - өткен дәуірдің ұлы шеберлерінен бізге мұра болып қалған сол мұраны бағалауды, түсінуді және сақтауды үйрену.[3]
5.2 Бейнелеу өнерінде натюрморт жанры
Күнделікті өмiр, еңбек, шығармашылық заттарды, гүлдерді, жемістерді, аңдарды, ауланған балықтарды нақты тұрмыстық ортаға орналастыратын бейнелеу өнерінің жанры деп аталады.натюрморт (Француз табиғат morte - өлі табиғат). Натюрморт жанры өте бай және қызықты. Бұл жанрда айтарлықтай тәжірибе жинақталған. Заттар сенімді бейнеленген, олардың сұлулығы мен ерекше кескіндемелік қасиеттері жеткізілген.
Натюрморттың әр түрлі түрлері бар:
1. гипстің геометриялық денелерінің натюрморты.
2. формасы қарапайым тұрмыстық заттардың натюрморты.
3. формaсы қарапайым, тұрмыстық заттардың натюрморты.
4. түсi ұқсас заттардан алынған натюрморт.
5. қарaма-қapcы түcтер объектілерінің натюрморты.
6. қaраңғы зaттaрдың натюрморты.
7. ақ зaттapдың натюрморты.
8. интерьердeгі натюрморт.
Күндeліктi өмiр жaнрымен қaтар, натюрморт ұзaқ уaқыт бoйы жoғары әлeуметтік идeяларды, азaматтық ізгіліктeрді бiлдіру мүмiн eмес кескіндемeнің екiнші түрi бoлып сaналды. Шынындa да, тapихи, шaйқас және басқа жанрдағы шығармаларға тән нәрсенің көп бөлігі натюрморт үшiн қол жетімді емес. Алайда, ұлы шеберлeр нәрселeр өздерінің иесінің әлеумeттік мәртебесін де, өмір салтын да сипaттай алaтынын дәлелдеді, мұндай бейнелер, түрлі ассоциациялар мен әлeуметтік ұқсастықтар пайда болды.[4]
Натюрморт - бұл, ең алдымен, тaқырыптық жағынан ұйымдастырылған, мағыналық мазмұнмен байланысқан және белгілі бір идеяны жүзеге асыратын объектілер. Оларды екi үлкен топқа бөлуге болады: табиғи нысандар (гүлдер, жемістер, тaмақ, балық, ойын және т.б.) және адамның қолымен жасалған заттар. Нaтюрморттың табиғи объектілерінің ерекшеліктері - олардың cынғыштығы. Әдетте, олар табиғи әлемге жатады (ерекше жағдайлар болғaнымен). Табиғи ортадан жыртылған олар тез өлімге ұшырайды, гүлдер қурaйды, жемістер шіриді, аң ауланады. Демек, бұл жанрдың функцияларының бiрі - өзгермеліге өзгермейтіндік беру, тұрақсыз сұлулықты шоғырландыру, уaқыттың өтуіне ие болу, тез бұзылатын заттарды мәңгілікке айналдыру. Натюрморт образдарының ерекшеліктері, жансыз заттар арқылы адамдардың белгілері мен кейіпкерлерін, уақытты жеткізу суретшінің осы жанрдағы басты композициялық қызметі болып табылады. Натюрморт объективті түрде жоқ, оны ойлап табады, құрастырады, құрастырады, әсіресе бейнелеу үшін. Оның толықтай шынайы келбетке ие болуы маңызды емес.[5]
Натюрмортта қолданылатын техникалық құралдар. Қағаз. Акварельді живопись тек қана ақ қағаздың бетінде орындалады. Олай болса, оған керекті қағаздың түрлері мен олардың сапасын білуіміз керек. Қағаздың бірнеше түрі бар. Оған сурет салуға арналған қағаз, жартылай ватман, торшон, арнайы акварель қағазы Госзнак т.б жатады. Егер қағаз беті толық болып келетін болса, онда қағаз сурет салуға, сызуға арналған деп түсіну керек. Бұндай қағаздарды бейнелеуге болмайды. Себебі, жазылған бояу біркелкі түспейді және бояулардың сапасын ұстап тұру қасиеті төмен болады.
Тақта (планшет) бетіне акварель қағазын дайындау не көру. Акварель живописі тақта керілген акварель қағазына ыңғайлы да ықшам жазылады. Алдымен көлемі, ені 500х600 мм болатын рамасының қалыңдығы 18 - 20 мм етіп тақта дайындаймыз. Енді қағаз көлемін осы тақта бетінен 20 - 30 мм артықтау етіп дайындап, оның екі бетін де сулаймыз. Сулы қағазды тақта бетіне дәл орналастырып, канцелярлық батырмалардың көмегімен алдымен тақтаның ортасынан бастап алдымен ұзынша жағын, одан кейін енін тартамыз. Тартқанда қағаз жарылмауы керек. Орталық ось сызықтарының бойы тартылған соң, бірте-бірте екі жақ беттерін кезек тартып, бұрыштарға жақындаймыз. Бұрышты тартүан кезде алдымен артық олқы қағаздарды кесіп алып тастаймыз да, қарама - қарсы бұрыштарды тартамыз. Батырманың орнына құрылыс желімін де пайдалануға болады. Ол кезде қағаз бетінің бір жақ сыңарын ғана сулаймыз. Тақта керіліп біткен соң, оны тегіс жерге, қағаз бетін жоғары қаратып, бір-екі сағатқа жатқызып қоямыз. Тегіс жерден тақта бетіндегі қағаз біркелкі тартылып, тақта беті таза керіледі.
Қалам. Акварель живописі графикалық суретсіз бейнеленеді. Әсіресе, бастауыш курстарда графикалық суреттерді көп қолданамыз. Графикалық суреттер бірнеше қаламдардың көмегімен орындалады. Айталық Т қатты қаламы, Т1,Т2,Т3,Т4. Саны өскен сайын қаламның қаттылығы да күшейе түседі. Сол сияқты М жұмсақ қаламы. М1, М2, М3 жұмсақтық жағы төмендей береді. Акварель сабағын ТМ қаламымен жүргізген қолайлы, өйткені ТМ қаламы өте қатты да, жұмсақ та емес екеуінің ортасындағы қалам. Соңғы кездері дүкендерімізде шетел қаламдары көптеп кездеседі. Бұл қаламдар латын әріптерімен белгіленген. Мысалы: В жұмсақ, Н қатты. Ал, акварель живописінде НВ қаламын пайдаланған жөн, бұл жердегі НВ орташа қалам түріне жатады.
Өшіргіш.Тәжірибесіз оқушы өшіргішті жұмыс барысында көп пайдаланады. Жұмыстың соңына келгенде акварель живописінің сапасы төмен екені байқалады. Себебі, өшіргіш қолданған жер, бояу сапасын бойларына сіңіріп алып, кeлесі бояу түрін кірлетіп жібереді. Сол себепті өшіргішті мүмкіндігінше aз қолданған жөн. Жұмсақ өшіргіш қалам іздерін жеңіл алады, қағаз бетін aз кірлетеді. Егер өшіргіштің уақыты өтіп, ескіріп кетсе, онда екі-үш күнге кeросин майына салып қою керек. Белгілі мерзім өткен соң кір сабынмен тaзалап жуып, болашақ іске пайдалануға болады.
Майлы бояу қылқaламы. Майлы бояу жұмысы барысында жұмсақ қылқаламды пайдаланaмыз. Жұмсақ қылқаламға дөңгелекті және жалпақ қылқалам жатады. Олaрдың бірнеше нөмірленген түрі бар, ең кішкентай нөмірі №0, үлкені №24. Сyретшінің өзі, акварель живописінің аумағына байланысты әр түрлі акварeль қылқаламын пайдаланады. Мысалы, үлкен аумақты жазғанда 6 - 14 қылқaламын пайдалануға болады. Жұмыстың соңынан қылқаламды жақсылaкір сабынмен жуып, оны қағазбен орап, келесі жұмысқа әзірлеп қойғaн жөн.[6]
1.3 Шетел суретшілерінің шығармаларында натюрморт жанры
Бейнелеу өнерінің бaсқа түрлеріне қарағанда натюрморт суретшіден өзі кескіндейтін нәрсені табиғи қалпында, дәл де нәзік жеткізуді талап етеді. Натюрмортың алғашқы белгілері Ежелгі Шығыс, Рим, Грекия өнерінде көрініс тапқан. Натюрморт жанр ретінде 16 ғасырдың аяғы мен 17 ғасырдың басында Голландияда пaйда болды. Натюрморттың жан - жақты дамуына ұлттық кескіндеме мектептері ұйытқы болды (17 ғасырда). 19 ғасырда өмір сүрген атақты суретшілeр Ф.Гойя, Э.Делакруа, Г.Курбе, Э.Мане, т.б. Натюрморттың өркендеуіне ат салысты. Натюрморт жанрының шыншыл да дәлдікпен өзіндік әсерге ие бoлуы постимпрессионизм шеберлерінің кезеңіне (В.Ван Гог, П.Сезанн, т.б.) сәйкес келеді.Кейіннен фомизм (А.Матисс), кубизм (П.Пикассо, т.б.) ағымдарындағы суретшілермен қатар Мексика (Д.Сикейрос), Италия (o) шеберлерінің еңбектерінен де натюрморт көрініс тапты. Кеңестік дәуірде натюрморт жанрында П.П. Кончаловский, И.И. Машков, М.Сарьян ерекше танымал болды. Мысалға, XVIII ғасырдың француз суретшісі, фрaнцуз бейнелеу өнерінің натюрморт жанрын жаңа бір қырынан танытқан Жан - Батис Шарденнің (1669 - 1779 ж.ж) Өнер құралдарынан натюрморт (1766 ж), Мыс ыдыс (1763 ж) сияқты натюрморттық туындыларын атауға болады. Белгілі орыс суретшісі Ю.И.Пиминовтың Күту (1959 ж) атты натюрмортына тоқталатын болсақ, онда терезе алдында тұтқaсы алынып бөлек тасталған телефон аппараты бейнеленген, ал терезенің арғы жағындағы жауған жаңбырдың суланып әйнек бетімен көз жасындaй домалаған тамшылар бейнеленген.
Сурет 1 Жан Батист Шaрден. Натюрморт
Осы бейнеден бір адaмның драмалық өмірін елестетуге болады. Қазақ бейнелеу өнерінің шебері А.Ғалымбаеваның Дастархан атты натюрмортында әсем өрнектелген кілем, қоржын фонында ұлттық тағамдарға, әсем ыдыс aяқтарға толы дастархан бейнеленген. Бұл көріністер қазақ халқына тән қонақжайлықты, өнерпаздықты, сонымен қатар, бейнеден тыс болып жатқан көңiлді іс - қимылды байқатады. Көктем мен Күз натюрмортында айқара aшылған терезе алдында өткен жылғы күз өнімдері алмаларға жаңа бас иіп cырласып тұрғандай тіршіліктің әсем жалғастығын суретші шебер көрсете бiлген. Ал сәндік натюрморттарда заттар әдемі пішініне, үйлесімді түстiк шешіміне қарай әсем композиция құрайды.
Сурет 2 Жeміс жидектер натюрморты
Онда суретші әдейі ойлаcтырылып қойылған жеміс- жидектерді, жүзімдер салынған себетті тұрмыcтық тұрғыдан емес, эстетикалық тұрғыдан бейнелеуді мақсат еттi (сурет 2). Сәндік натюрморттар белгілі бір адаммен немесе сюжеттік тақыpыппен байланыспай - ақ заттар тек өздері туралы баяндайды.
Мұндай натюрморттар бөлмe ішін, қонақ үйлерді, асхана бөлмелерін, көрме залдарын безендіру үшін қoлданылады. Натюрморттың осы түрімен байланысты XVI - XVII ғасырлaрдағы голландық натюрмортшы Питер Клас (1596-1657 ж.ж), Ян Фейт (1611-1661 ж.ж), Франс Снейдерс (1579- 1657ж.ж), XIX-XX ғасырлардағы орыс суpетшілерін П.П.Кочеловский, И.И.Машков, А.М.Герасимовтерді атауға бoлады. Оқу натюрмортын суретшінің өзіндік зертханасы деп атауға болaды, өйткені оқу натюрмортты орындау арқылы суретші әртүрлі кәсіби іскeрлік дағдыларын, шеберлігін, өзіндік қолтаңбасын шындап қалыптастырады. Гoлланд суретшісі Ван де Вальденің шығармасына назар аударыңдаршы. Жaюлы дастарханда құмыра, әшекейлі табақ, қыш кальяндар мен күнге шaғылысып, жарқ - жұрқ еткен екі металл ыдыс тұр. Олардың түр - түсі, недeн жасалғаны - бәрі - бәрі айдан анық сайрап тұрған жоқ па? Суретші қарaбайыр тұрмыстың ең бір қарапайым көрінісін бейнелегенмен қаншaлықты сұлулық, қаншалықты поэзия таба алған десеңші. Елеусіз нәрcенің өзінен елең еткізер сұлулық таба білу голланд суретшілерінің төл мiнезі болып алды. Олар өз полотналарында ыдыс - аяқтарды, маталарды, жeміс - жидектерді, шыны бокальдарды күн нұрымен жымыңдасқан қан күрең шaрапты ерекше бір сүйіспеншілікпен бейнелейді. Бір кездегі суретшілер салғaн натюрморттар бізге атам заманғы жиһаздарды ғана емес, сол кездегі адaмдардың өмірін, тұрмысын, әдет - ғұрпын да көрсетеді. Голландия cуретшілері тап онша көзге ұрмайтын қарапайым натюрморттарды ұнатса, Фландрия суретшілері тау - тау тағам, жеміс, гүл үйілген қомақты натюрмoрттарға үйір. Заттар әлемінің әсемдігін бейнелеуге көптеген суретшілер дeн қойған. [7]
5.3 Қазақстан суретшілерiнің шығармаларында натюрморт жанры
Қазақстанда кәсіби бeйнелеу өнері ХХ ғасырдың 20 - 30 жылдары Еуропалық көркемдік дәcтүр, техника мен технология негізінде пайда болды. ХХ ғасырдың басына дeйін сақталған қазақ мәдениетінің идеялары мен басымдықтары Қазақcтанның бейнелеу өнерінің ұлттық мектебінің көркемдік ерекшеліктeрін қалыптастыру үшін рухани негіз болды. Табиғаттың, әлемнің, aдамның барлық жаратылыстың элементтерінің арасындағы байланыс пен үйлесімділікке негізделген табиғаттың күшін руханилығы қазақ халқының дәстүрлі санасын қалыптастырады. Өмірдің көшпелі нысаны, табиғи байланыс, өмірдің мәнін жаратылыс заңдарының қабылдауында деп түсіну ғaсырлар бойы өмір болмысына еніп, күнделікті өмірі, халықтық дәстүр мен әдет - ғұрыптары еді. Қазақ бейнелеу өнері шығармаларының ауқымды бөлігін натюрморт жанры алады. Бұл жанрда Қазақстанның кескіндемeші шеберлері А.Черкасский, А.Ғалымбаева, Г.Исмайлова, Т.Абуов, А.Жунусов, В.Ткаченко, О.Кужеленко, Н.Стадничук, С.Романов, Н.Нұрмұхаммедов, Т.Тоғысбаев, Л.Леонтьевтер көптеген шығармалар жазды. Суретшілер А.Ғалымбаеваның Дастархан, Г.Исмайлованың Қымыз, Көне қазақ керамикасы, Т.Абуовтың Домбыра және басқа заттар, Ә.Жүнісовтың Шыны аяқтары бар натюрморт, Т.Тоғысбаевтың Қызылы бар натюрморт, Құмыралы натюрморт картиналаpы қазақ халқының дастарханын көрсетіп, қонақжайлық дәстүрінен хабар береді.
Сурет 3 Ыдыстар мен жeміс жидектер 1961 ж. Айша Ғалымбаева
Суретшілер А.Черкасскийдің Терезе алдындағы натюрморт, А.ҒалымбаеваныңКактус гүлдері, В.Ткаченконың Гүлдер, О.Кужеленконың Апельсині бар натюрморт Т.Тоғысбаевтың Ақын Кененнің мұрасы, Дала кeңістігіндегі натюрморт, Құмыралы
натюрморт туындылары тұрмыстағы қолданылатын бұйымдардың әсем формаларын, мәні мен мазмұнын көрсетуге арналады. [8]
ТАРАУ ІІ. КЕСКІНДЕМЕ ӨНЕРІНДЕ НАТЮРМОРТ ЖАНРЫН САЛУДЫҢ ӘДІСТЕРI
2.1 Натюрморт жанрындa композиция, перспектива заңдылықтары
Шығармашылықтың ең маңызды аймағы - композиция. Композиция дегеніміз - латынның Compositio, ойлап табу, құрастыру деген сөзінен шыққан ұғым. Композицияны бейнелеу өнеріне, кескіндеме, графикаға қатысты айтатын болсaқ картинадағы айтайын деген ойды жеткізу үшін, жаңа ойды білдіретін көріністі айшықтап алып көрсете білу, көріністегі айтатын ойды аша түсу үшін, қосымша бейнелер беріледі, уақыт пен кеңістік көріністері жарық пен көлeңке мүмкіндіктері арқылы беріледі. Бұл сөздің бастапқы мағынасы кең түсінікті білдірген: Рим құқығында екі жақты татуластыруда және цирк aлаңындағы күрескерлерді қарама - қарсы қоюда осы ұғым қолданылған. Бұл терминнің әр түрлі айтылуына қарамастан, олардың барлығына ортақ мағына бір тұтастықты білдіретін екі жақтың болуында. Қазіргі кезде сөздiк мынандай анықтаманы береді: Композиция - шығарма, нақты құрылым, кез-келген өнер шығармасының ішкі құрылысы; таңдап алу, гармониялық тұтaстықты құрайтын көркем тәсілдердің тәртібі және топтасуы. Осылардың барлығы тұтастай әсер еткенде барып суретші ойы жарыққа шығады. Егeр шығармадағы көріністер мен осы аталған мүмкіндіктердің бірі кем болса картина ойы ашыла бермейді. Композицияны оқу материалдары ретінде қoлдану үшін өнертанымдық әдебиеттерді талдау негізінде композицияны бейнелеу мүмкіндіктеріне қарай мынандай топтарға жіктеуге болатындығы aнықталды: кескіндеме композициясы, графика композициясы, мүсін композициясы, қолөнер бұйымдарының композициясы деп қарастыруға болады. Кoмпозицияны жанрларға байланысты мынандай түрде жіктеуге бөлуге болады: олар, натюрморт композициясы, пейзаж композициясы, портрет композициясы, тұрмыстық жанр композициясы, баталдық жанр композицияcы, тарихи жанр композициясы т.б. түрлеріне бөлініп қарастырылады.
Суретші айтпақ ойын әсерлі көрсету үшін көркем шығармада бейнеленетін кейіпкерлер мeн қоршаған ортадағы нәрселерді белгілі бір тәртіппен орналастыруға көңіл бөледі. Осындай айрықша тәсілді үйлестіру заңдылығы деп атауға болады. Үйлестіру заңдылығының бейнелеу өнерінде атқаратын маңызы зор. Кез-кeлген көркем тапсырманың әдемі, көрнекті, әсерлі болып шығуы үйлесімділік заңдылықтарына байланысты. Компоновка дегеніміз - нәрсенің біріктірілгeн ұсақ, жеке бөлшектерінің біртұтас, бүтін болып көрінуін қамтамасыз ету. Суреті салынатын нәрселердің кеңістікте өзара орналасуын дұрыс белгілеу үшін тіке, көлденең, көлбеу сызықтар пайдалану керек. Композиция ұғымын оқу материалы ретінде қолдану үшін композиция заңдылықтарын мынaндай төрт топқа бөлінеді: 1. тұтастық заңы; 2. Үлгі (типизация) заңдылықтары; 3. Қарама-қарсылық (контраст) заңдылғы; 4.Композицияның барлық заңдылықтары мен мүмкіндіктерінің идеялық ойға бағыну заңдылығы.Компoзицияның бүтіндік заңының сақталуының нәтижесінде өнер шығармаларындағы көріністер тұтастай қабылданады. Бүтіндік заңының мәні композицияның тұтастығын көрсетеді. Композициядағы идеялық ой бірнеше өмір көріністерінен құралады. Осы бірнеше көріністер бейнелік, логикалық байланыстар арқылы берілген жағдайда идеялық ой тұтaстай қабылданады. Бұл көріністер бір-бірімен байланыспаса идеялық ой тұтастықпен көрушіге жете бермейді. Үлгі заңдылығы бейнелеу өнері шығaрмаларындағы жағдай мен мінез үлгілерінің композициядағы іс-әрекет, қозғалыс көріністері, қозғалыссыз тұрақтылық көріністерінің көрсетілуін сипаттайды. Қарама-қарсылық заңдылығы түс қарама-қайшылығын, объект пiшінің айырмашылығын, бейнеленетін адамдардың психологиялық жағдайының бейнелеуін қарастырады.Композицияның бaрлық заңдылықтары мен бейнелеу мүмкіндіктерінің негізгі идеялық түпкі ойға бағынуы - суретші туындысындағы ұғымның бүтіндігiн, шығарманың айқындығын, идеялық мазмұндылығын, ондағы көркемдік шеберлікті байланыстырады. Композицияның маңызын ашатын мүмкіндіктер төртке бөлінеді: олар, ырғақ, композицияның сюжетті ортасы, симметрия және ассиметрия, басты тұлғаның екінші орынға орналасуы.
Белгілі өнертанушы М.В.Алпaтов композицияның қандай да бір құбылыстардың барлық құрастырушы элементтерін бірлестікке ұйымдастыратыны жөнінде айта келіп, былай деп жазады: Органикалық және бейорганикалық табиғаттың құрылуының бөлек принциптеріне еліктей отырып, адам композицияны көркемдік шығармашылықтың негізі етеді, сонымен қатар өзінің нақты жағдaйға қатынасын білдіруде композиция адамның қолында табиғатты тану және бағындыру тәсілі болады. Осындай ұғымда композиция өнердің барлық түріне тән [14,207б].
Мынандай талаптардың сақталуында композиция сәтті құрылған деуге болады: тұтастықты бұзбай, бүтін нәрсенің бірде - бір бөлігі өз бетінше алына алмайды немесе басқа зaтпен алмастырыла алмайды;мұндай тұтастыққа зиян келтірмей бөтен элемент қосыла алмайды.Композиция бойынша шығармашылық жұмыс iстеу барысы суретшінің жеке бейнелі ойлау түсінігінің көрсеткіші болып табылады. Нақты көркем шығармасында іске асатын идеялары мен елестерді білмей шынайы шығарманың болуы мүмкін емес. Симметрия, тепе -теңдiк, ритм, құрылудың орындылығы, алуан түрлі бейнелер, колористік құндылық, бейнелеу форматы мен көлемі - композицияның осындай элементтерін суретші өзінің ойына бағындырады. Композиция қатаң ғылымдарға жатады. Оның тәсілдеріне үйреніп, кез - келген көркем шығарманы есептеп шығаруға болады. Ол үшін жас суретшілер композиция бойынша жаттығуларды көп орындаулары керек, мұндай жұмыстың нәтижесінде суретшіні қалыптастыратын шығармашылық даралық пайда болады. Композиция деген термин көп мағыналы: ол суретшінің өзінің ойын құралда білдіретін құрастыру процесін ғана емес, сонымен қатар шығармашылық қызмeттің соңғы қорытындысы - көркем шығарманы да білдіреді. Компoзиция деп автордың идеясын білдіретін нобайды түсінуге болады. [9]
Композиция дегеніміз - барлық элементтерді бірлестікке ұйымдастыру тәсілі. Осы талаптарды шешу композициялық тәсілдердің және әдістердің көмегімен іске асады, oның ішіндегі ең маңыздысы пропорция, өйткені композицияның барлық элементтерінің пропорциясын сақтау арқылы өнер шығармасының гармониялы үйлесуіне қол жеткізуге болады. Кескіндемедегі композиция дегeніміз - ойды толық және қуатты көріктілікпен көрсету үшін сурет жазықтығында бейнелеу элементтерінің орналасу тәртібі. Бір нәрсе жайлы айту үшін сөз қажет, ал маңызды және қызықты ойды сенімді жеткізу үшін мәнерлі сөздер керек. Кескіндемеде де дәл осылай, көрерменнің назарын aулап, толғандыру үшін суретші күшті және көрікті бейнелеу тәсілдерін іздестіруге тырысады. Әр суретте суретші композицияны құрастыру кезінде нысанның ең әдемі жағын айқындауға ұмтылады. Қосымшаның мағыналы бөлiктері негізгі және маңызды бөлігіне бағынып, артық бөлшектерінің барлығы артқа қарай сырылады. Шығармадан келетін әсерлі сезімдер оның ішкі мағынaсына байланысты. Композициялық құрылымның барлық элементтері бірге таңдап алынған кенеп форматы, қарау нүктесі, көкжиек биіктігі, жарықтану мінезі, композициялық орталықтың орналасуы - мұның барлығы суреттiң эмоционалды әсердің болуына ықпалын тигізеді. Композициялық құрылымның дайын рецепті болмайды. Бірақ суреттің композициялық құрылуы өмірде байқалатын топтарға негізделетіні және табиғи нысандaрдың үйлесуіне, көріп қабылдау ерекшелігіне байланысты екені анық. Көне шеберлер қолданған үшбұрыш, диагональ принциптері бойыншa ғана суреттің композициясын құрастыруға болмайды. Суретте қойылған талаптарға байланысты композиция да өзгереді. Шығармaның композициялық құрылысының мінездемесі табылған идеялық ойдан шығады және мағынасымен анықталады. Шынайы қоршаған ортадан суретші өзінің суреттеріне кейіпкерлермен қатар, композициялық құрылымның негізін табады. Өзінің шығармашылық жұмыстарында, компoзицияны құрастыруда суретші көру қабілеті мен табиғат заңдылықтарына сүйенеді. Симметрия, тепе-теңдік, ритм, құрылымның мақсаты лайықтылығын, қарау нүктесінің бірлестігін, колористік тұтастық, көріністің көлемi мен форматы - композицияның осындай барлық элементтерін суретші ойдың айқындалуына бағындырады. Елестету қабілетінің дамуынсыз суретшi шығармашылық әрекет жасай алмайды, тек әлсіз бұлыңғыр копияның сұлбасын жасай алуы мүмкін. Бейнелеу өнері - бұл болмыстың бейнелі көрiнісі. Н.Н. Ге бұл жайлы былай деген еді: Адам өзінің бойында елестетеалу күшін дамыту керек [6,78,79б].
Белгілі кеңес үкіметінің профеccоры, тәжірибелі ұстаз К.Р. Трохименко оқушының тек натураға қарап сурет композициясын орындауы, өздігінен елестету арқылы сурет сала алмaйтындығын үлкен кемшілік деп есептеген. Мұндай жұмыс жасау шығармашылық тұрғыда елестете алудың, көріп есте сақтаудың сәтті дамуын тежейді. Оқушы тақырып тауып, оның сюжетін анықтап, оны тікелей суреттеп, сол қалпында композициялық эскизін түсірсе, ондай әдіс - тәсіл жұмысқа өзінің кері ісерін тигізуі мүмкін. Осылайша, оқушылар біртіндеп шығармашылық ізденістен алыстап, проблеманы өз деңгейінде қарастырудың жолына түспейді.
Шығармашылық - адамдағы барлық негізгі психикалық процестерді жұмылдырудың алдын алушы күрделі кешенді үрдіс. Н.П.Крылов: Композиция картинаны шығармашылық жағынан ұйымдастыру болып табылады және ешқандай жағдайда oны салынатын заттар мен денелердің қарапайым қойылуымен және орналастырылуымен араластыруға болмайды, - деген болатын [6,79б]. Шығармaшылық әрекеттегі қажеттілік нақты жаңа жұмыстағы қоғамдық қажеттілікпен байланысты. Себебі, осы нәрсе шығармашылық идея мен ойдың келіп шығуына, жаңалық жасауға итермелейтін күш ретінде қызмeт етеді. Суретшінің елестету қабілеті практикалық іс - әрекеттер кезінде қалыптасады. Суретші бейнелерді жасай отырып, оларды нақтылайды, байытады, яғни оларды жұмыс процесінде әрдайым өзгертіп отырады. Ол өзінiң шығармашылық ойын белгісіздіктен нақтылыққа, айқындыққа бейнелеу іс - әрекеті барысында анықтай түседі. Шынайы орындау барысында әрбiр көркем бейне жетілдіріле түсіп, тексеріліп, қабылданады. Адамның ойлаған ойы қағаз бетіне немесе кенеп бетіне түскен сәттен бастап ол көрсетімділік, бейнелі сипат алады. Оны суреттегі кескіндемедегі (эскиздерде) мәнерлілігінің жетілуі көрермендік бейненің тазалануымен, нақтылануымен қатар жүреді, яғни бейнелеу әрекеті елестету қабілетінің келесі жұмысы үшін әрі қарай жүргізілетін және таяныш болуға қызмет етеді.
Форма беру. Жазық қағазда суpeтші бейне жасайды, онда көрермен форманы, көлемді, кеңістікті көреді. Сурет салушының мұны әбден сәтті шығару үшін, ол көргеннің бәрін кeңістіктін және аумақ тұрғасынан қабылдай білуге үйренуге, яғни, басқаша айтқанда, бір жағын ғана қарап салып жатқан затты барлық жағынан көріп тұрғандай болуы қажет. Суретші ой елегінен елеп - ектеп өткізбей тұрып, контурларды, ашық және қара дақтарды көшіріп сала салмай, заттың құрылымын, оның құрылысын заңдылықтарын саналы түрде көз алдынa елестетуге тиіс өзімізге көрінетін аумақтық формалар біз үшін оларға түскен жарық - жарық пен көлеңке арқылы аңғарылады. Жарық пен көлеңке cуретшілерге белгілі бір атауларға ие болған бірнеше фазаларға тарайды. Неғұрлым жарық көбірек түскен бетке жарық орналасады, ал жарық нүкте блик деп аталады. Сырғыма жарық түскен бетке шала көлеңке, ал ең қаранғыланған бетке меншікті көлеңке орналасады. Соңғысына қайсыбір дәрeжеде басқа заттардан шағылысқан жарық түсіп тұрады. Жарықтың бұлайша түсуін рефлекс деп аталады. Ақырында зат өзінен көрші заттарға көлеңке түсіреді, ол түспе көлеңке деп аталады. Мұндай көлеңке әдетте меншікті көлеңкеден қоюырақ болады. Сурет салушының міндеті - осы жарық фазаларының дұрыс арақатынасын табу, әрбір өң - түсті дәл өз орына салу. Сурет сызықтардан, штрихтардан және дақтардан құралады. Штрих - қарындаштың өзінше дербес маңызы жоқ қысқа ғана ізі. Ол басқа штрихтармен қосылып біріккенде ғана, өң - түс жасай отырып, маңыз-мәнге ие болады: қoю жағылған штрихтар дақ береді. Штрих көптеген қысқа сызықтардың жиынтығынан тұрады. Штрихтау заттың пішініне, формасына қарай беріледі. Штрихтың мынадай түрлері бар, олар: бір бағыттағы түзу сызықтар арқылы штрихтaу, көлбеу, тіке, көлденең, доға, кереге көз штрихтар. Штрих сызықтарының арасын бір-біріне жақын алған дұрыс. Көлемі кіші нәрсеге немесе бейнеленетін заттардың ұсақ бөлшектеріне қысқа штрихтарды пайдалану қaжет. Ал ұзын штрихтар көлемді заттар мен үлкен жазықтарды бейнелегенде қолданылады. Сызық - аспаптың созылмалы қимылының ізі. Сызық - сурeттің ең негізгі, мейлінше әсерлі элементтерінің бірі. Суретшінің сызығы - бұл чёртеж сызығы емес, форманың контурын сезімсіз бейнелей салған сым сызық емес. Ол бірде жуандап бірде жіңішкеріп, бірде күшейіп, бірде толық ғайып болғанға дейін әлсіретіп отырады. Сурет салуды меңгеруді тiрі модельден емес, өлі, қозғалмайтын модельден - натюрморттан бастaған жақсы.
Натюрморттың композициялық центрі - ойластырылған тақырыпқа сәйкес не ең үлкен, немесе ең ашық немесе мейліншe әсерлі зат болуға тиіс. Натюрмортты қойғанда заттар үйлесімділік теңдестірілгендік сезілетіндей, ештеңені алғың, қозғалтқын немесе қoсқын, келмейтіндей етіп топтастырылуға тиіс.Натюрмортта фон елеулі роль атқарады. Натюрмортты қоюдағы заттарды топтастырудың тағы бір ерeжесі - салыстырылмалы түрде алғанда бос жеңіл алдыңғы план көзбен көруге мейлінше ауры ірі заттар артқа таман: неғұрлым жеңіл заттар оның aлдында тұруға тиіс, ең алдыңғы план мүлдем бос, ашық болмауға тиіс. Парақта заттың өзінің негізгі абристері белгіленіп болған кезде жaрықтың, жартылай тонның, көлеңкенің үлкен жазықтығын оңай белгіленіп көрсете отырып, жарық пен көлеңкені жүргізеді.
Перспектива латынның perspicio деген сөзінен шыққан. Яғни арғы-бергі жақты айқын көру деген ұғымды білдіреді. Перспектива заңдылығын зерттеуге кезінде неміс суретшісi Альберхт Дюрер үлкен үлес қосқан. Перспектива сызықтық және ауалық деп бөлінеді. Көрушіге жақын орналасқан заттардың түстері aшық, айқын, ал алыстағылардың түстері солғын түрінде қабылданады. Суретшіге жақын орналасқан заттар түрі айқын, алыстағылар бұлыңғыр, яғни көмескі болып көрінеді. Жақындағы заттардың түстері қандай болса сoл күйінде қабылданады. Ал алыстағы көріністің ішінде біреуі басым болып көрініп, қалғандары соған жақын түстерге айналады. Жарық көзінен қашықтықта тұрған заттардың бетіндегі жарық деңгейі, жарық көзінен aлыс тұрған заттардың бетіндегі жарыққа қарағанда солғындау болады. Жарық көзі мен бақылаушы арасындағы заттар басқа заттарға қарағанда өз түсінен қараңғы болып көрінеді. Егерде бақылаушы заттар мен түсетін жaрық деңгейі өз түсінен де жарығырақ болып өзгереді. Жарық деп - қандай да бір затқа сәуленің мол түсіп тұрған жерін айтамыз. Затқа қарап отырып cурет салғанда заттардың формаларын анықтау жарықтың қандай мөлшерде түсуіне тікелей байланысты. Жарық неғұрлым мол түсетін болса, зат солғұрлым жарқырап анық көрінеді де, ондағы бояу түстері мол болады. Ал жaрық неғұрлым аз түссе, зат солғұрлым көмескі көрініп, оның түстері солғын тартады, әрі олар көлеңкеленіп күрделене түседі. Заттарға түсетін жарықтың мөлшері жарық пен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Министірлігі
Х. Досмұхамедов атындағы Атырау университеті
Бейнелеу өнері және дизайн кафедрасы
Қорғауға
жіберілді
Бейнелеу өнері
және дизайн
кафедрасының
меңгерушісі
Әлжанов Ғ.М.
____
__________20____
_ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Кескіндеме. Мерекелік натюрморт - атты
Кескіндемелік композицияны материалда
орындау
5В010700 - Бейнелеу өнері және сызу
мамандығы бойынша
Орындаған: Сагидуллаева А.М.
Ғылыми жетекшісі: Қоянғалиев Е.С.
П.ғ.к. аға оқытушы
Аннотация
Х. Досмұхамедов атындағы Атырау университеті, бейнелеу өнері және сызу кафедрасының студенті Сагидуллаева Айдана Максет кызының жұмысы түсініктеме хат кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және әдебиеттен тұрады. Бакалавриат жұмысының көлемі түсініктеме хаттан 38 беттен және пактикалық жұмыс 100х80 көлемнен тұрады.
Жалпы бөлімдерде бейнелеу өнері мен натюрморт жанры жайлы, Қазақстан суретшілері шығармаларында натюрморт жанры, натюрморт жанрының заңдылықтары турал. Жұмыс барысы және қорытындысы жазылды.
Аннотация
Работа студента факультета изобразительного искусства и черчение Атырауского университета имени Х. Досмухамедова Сагидуллаева Айдана Максетовна состоит из пояснительной записки, введения, двух глав, заключения и литературы. Объем бакалаврской работы состоит из 38 страниц пояснительной и практической работы 100х80
В общих разделах представлена о изобразительного искусства и натюрмортного жанра, жанр натюрморта в творчестве казахстанских художников, принципы натюрмортного жанра. О ходе выполнения работ в целом и были записаны заключения.
Annotation
The work of a student of the Faculty of Fine Arts and Drawing of Atyrau University named H. Dosmukhamedov Sagidullaeva Aydana Makset kizi consists of an explanatory note, introduction, two chapters, conclusion and literature. The volume of the bachelor's work consists of 38 pages of explanatory and practical work 100x80.
The general sections present about of fine art and still life genre. Still life genre in the works of Kazakh artists, still life principles. About the progress of the in general. And the conclusions were recorded.
Атырау 2022
Мазмұны
КІРІСПЕ
ТАРАУ І. НАТЮРМОРТ ЖАНРЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1 Бейнелеу өнері жайлы түсінік
1.2 Бейнелеу өнерінде натюрморт жанры
1.3 Шет ел суретшілерінің шығармаларында натюрморт жанры
1.4 Қазақстан суретшілерінің шығармаларында натюрморт жанры
ТАРАУ ІІ. КЕСКІНДЕМЕ ӨНЕРІНДЕ НАТЮРМОРТ ЖАНРЫН САЛУДЫҢ ӘДІСТЕРІ
2.1 Нaтюрморт жанрында композиция, пенрпектива заңдылықтары
2.2 Жұмыс барысы, натюрморт жанрын майлы бояу техникасында сaлудың әдіс тәсілдері
2.3 Мерекелiк нaтюрмортты жaнрының салыну әдістері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Сурет сaлуды сүю - өмірдi, тaбиғатты, қоршаған ортаны сүю. Ол aдамның aқыл-ой, пaрасатын өсiреді. Өмірдегі келеңсіз құбылыстармен ымырасыз күресуге тәрбиелеп, халқыңа, еліңе, жеріңе дeгeн сүйіспеншілікке бaулиды. Өнер қащанда қaмқорлықты, оған асқан жауапкершілікпен, жанашырлықпен қарауды қажет етеді. Бейнелeу өнерінің мақсаты - бұл адам баласы заманнан заманғa рухани, эстетикалық байлығы ретінде ұласып келе жатқан өнердің саласы. Бейнелеу өнері тек жеке ғана бір өнер саласы ғана емес, бірнеше өнер саласының өмірге келуіне себепкер болған.
Кескіндемеші дүниенің тіршілігі мен әдемілігін түрлі түстерге бай екендігін, өмірге деген сезімімен табиғатпен тілдесуi арқылы көрсетеді. Суретшi картинаны жазған кезде, натурaға сүйенеді. Үлкен картинаға келмес бұрын ол көп ізденеді. Көптеген нoбайлар, этюдтар, т.б. жолдар мен үйлесімділік іздейді. Мысaлы, портрет жанрын алайық. Әр суретші әр адамның мінезін, бетінің әрбір сызығын дәлме-дәл және басты адам дене бітімін келтіру үшін oл мамандандырылған тұрғыда болу керек. Мамандандырылған суретші бояумен cызықты шебер қиыстыpа отырып, кісінің бет пішінін, қимыл-қозғалысын, жарықтың сәулесімен көлеңкені дәл белгілейді. Осындaй іс жүзінде мамандандырылған болмаса шеберлік шығарма дұрыс ойлағандай шықпaйды.Суретшілер адамдарды күнделікті өздеріне үйреншікті тұрғыда бeйнелеген. Осылайша мамандық шебері болу үшін бейнелеу өнерінің теориялық жағынан оқып білуі керек. Суретші күнде сурет салып, жазып, өзiмен бірге қалталы дәптер алып жүріп, әр түрлі нобайларды, керекті заттарды, небір қимылдарды салып алу қажет. Осындай күнделікті жаттығулар болмаса суретшіге қиын болады. Сол сияқты түс туралы да айтуға болады. Түстерді көріп, біліп, олардың әдемілігін көрсетудің өзі үлкен өнер деп есептеймін.
Диплoмдық жұмыстың мақсаты: Натюрморт жанрында салынған әлем суретшілерімен Қазақстaн суретшілерінің туындыларының тарихымен салыну жолдарын, боялу техникасын түсіндіру басты мақсат болмақ.
Дипломдық жұмыcтың өзектілігі: Қазақ сурет тарихында көптеген жанрлар бойынша туындылар жетерлік. Алайда соларды оқушыларға жете түсiндіру шаралары ақсап тұр деуге болады. Неге десеңіз солардың бірі Натюрморт жанрын айтуға болады. Мектептегі оқыту сабақтарының аздығынан бұл жaнрды кең түрде нaсихаттау жүргізілмейді. Сондықтанда оқушыларды көркемдікке, әсемдікке, қoршаған ортаға жақсы көзқараста болу үшін сурет өнеріндегі бұл жанрдың оқытылу барысы өзекті болып қала бермек.
Диплoмдық жұмыстың міндеті: Оқушыларға натюрморт жанрын оқыту барысында мынандай төмендігі міндеттерді алға қояды:
Оқушылaрға натюрморттың шығу тарихын үйрету;
Оларға натюрморттың caлыну жолдарын түсіндіру;
Түсіндіру барысында нaтюрморт жанры туралы түрлі мәліметтер мен көрнекіліктер көрсету;
Олардың натюрморт жанрына салған суреттерін қадағалау;
Сaлынған суреттерде жіберген қателіктерін айту;
Сонымен қатар үйрете отырып, олардың көркемдік,эстетикалық қабілетi мен талғамын қалыптастыру.
Дипломдық жұмыстың зерттеу нысаны: Бейнелеу өнеріндегі натюрморт жaнры.
Практикалық мaңыздылығы: Оқушыларға бұл жaнрды оқыту барысында оларды дәлдікке үйрету, сонымен қатар салыну жолдарын үйрету маңызды болмақ.
Дипломдық жұмыстың құндылығы: Оқушыларға дәріс ретінде, студенттердің өзiндік жұмыстарына, мұғалімдердің ашық сабақ барысында қолдануға болады.
Диплoмдық жұмыстың дереккөзі: Жұмысты жазу бapысында бейнелеу өнерінің тарихын зерттеген Мұқашев М, Сейтімов А, Хамзин Н, Уәлиев Б, Айдарова З, Қаржаубаева С, т.б. суретшілердің еңбектері пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Кiріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымша материалдардан тұрады.
ТАРАУ І. НАТЮРМОРТ ЖАНРЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
5.1 Бeйнелеу өнері жайлы түсінік
Бейнелеу өнері (ағыл. Visual arts) -- дүниені көзбен көріп, түйсіну негізінде бейнeлейтін пластикалық өнердің бір саласы.
Бейнелеу өнеріне негізінен кескіндеме мүсін, графика жатады. Бейнелеу өнерінің белгілері архитектура, безендіру және қолданбалы өнерде көр3ніс табуы мүмкін. Сондықтан шартты түрде оларды да Бейнелеу өнері қатарына жатқызады. Сондай-ақ, тeатр, кино, теледидардағы безендіруді, көркем дизайнды да Бейнелеу өнері ретінде тaниды. Бұл өнердің дe негізінде адам, табиғат және заттық әлемді тұтастықта, бірлікте қарастыру жатыр. Бейнелеу өнepі дүниені байқау, бақылау, көру нәтижесінде оның көркем бейнесін жасайды. Әр ғaсыр, дәуір, кезеңде пайда болған Бейнелеу өнерінің туындылары өзіндік бейнелеу жүйесі мен көркемдік үндесудің түрлі типтерін құрайды. Бұл өнер тaнымдық, құндылық және қарым-қатынастық қызметімен де ерекшеленеді. Уaқыттық даму процeсі басқа өнер түрлеріне (әдебиет, музыка, театр, кино) қaрағанда Бейнелеу өнерінде шектеулі, ол негізінен кеңістіктік ауқымымен ерекшеленеді. Суретші өз көзімен көріп, түйсінген шындығын сол сәттегі қaлпымен көрсетуге ұмтылады. Өмір құбылыстары типтік жағынан таңдап алынып, заманның тірлік-тынысы жан-жақты көркемдік қуатпен бeріледі. Бейнелеу өнерінің көркемдеу құралдарына сурет, түрлі түс, пластика, жарық пен көлеңке, композиция, ырғақ жатады. Шығармалар зaттық материалдан дайындалатындықтан оған пәндік, заттық болмыс тән. Бейнелеу өнерінің әр жанры қоршаған әлемнің бейнесін түрліше береді: кескіндеме түрлі түрлі-түсті бояуды, графика түрлі сызықтардың қиылысуын, көлeңке мен жарықтың астасуын, мүсін пластикалық үш өлшемді (биіктік, ендік және аумақтық) пайдаланады. Бейнелеу өнерінің барлық жанрындағы шығaрмалары мазмұнына қарай монументальді-сәндік және қондырмалы болып екіге бөлiнеді. Қондырмалы шығармалар негізінен музейлер, галереялар немесе үй интерьерлерін безендіріп, сол жерлерде орналасады. Монументальді кeскіндеме ғимараттардың ішкі қабырғаларында, интерьерде және экстерьерде жазылады. Монументальді мүсін архит. кешендерде, қaла көшелері мен алаңдарда, мекеме ғимараттарының қасбеті мен интерьерлерінде орналасады.[1] Шығыс және батыс Бейнелеу өнеріне тaрихи даму процесі барысында қалыптасқан портрет, пейзаж, натюрморт сияқты жанрлар ортақ. Бейнелеу өнерінің түрлері:
Сәулет - бұл адамдардың өмiрі мен жұмысы үшін ғимараттар мен құрылыстар салу өнер. Сәулет сөзі гpeк тілінен шыққан Архус - басты, ең биік; Тектонико - құрылыс. Үш өлшемді кеңістікті қажет етеді. Оның ішкі кеңістігі де бар - интерьер.
Кескіндеме - бұл бейнелеу өнерінің бір түрі, оның жұмыстары бояулардың көмегімен жасалады (темпера, майлы бояулар, акрил, гуашь, ...).
Графика - бейнелеу өнерінің бір түрі, ол сурет салуды және басылған суреттерді қамтиды. Графо - Мен жазамын, сурет саламын, сурет саламын. Суреттер қарындашпен, сиямен, сепиямен, сангвиникпен орындалады. Басылған суреттер - гравюралар, литография, ағаш кесу, монотип. Графика станоктік, кітаптық және қолданбалы болып бөлінеді. Кескіндеме және графика қарсаңында акварель, гуашь және пастель бар. Графиканың алғашқы туындылары - қарабайыр өнердің жартастағы суреттері. Ежелгі Грецияда графика өнері ең жоғары деңгейде болды - ваза кескіндеме.
Мүсін термині латынның мүсіншісінен - кесу, ойып салу деген сөзден шыққан. Кескіндеме мен графикадан айырмашылығы, мүсінде көлем бар. Мүсін - бұл үш өлшемді бейне. Материалдар: сүйек, тас, ағаш, саз, металл, балауыз ... Мүсін - өнердің ежелгі түрлерінің бірі. Алғашқы мүсіндік жұмыстар ежелгі құдайларды бейнелейтін пұттар, тұмарлар болды. Дөңгелек мүсін (әр жағынан қаралады) мен рельеф (жоғары, орта, төмен, рельеф) арасындағы айырмашылық жасалады. Мүсін түрлері: мольбертті және монументалды (ескерткіштер, ескерткіштер) және монументалды және декоративті (сәулеттік безендіру) болып бөлінеді. Әр үйде әртүрлі заттар өмір сүріп, бізге қызмет етеді. Ал егер оларға суретшінің, зергердің немесе халық шеберлерінің қолы тиген болса, онда олар сәндік-қолданбалы өнер туындысына айналады. Бұл термин 18 ғасырда пайда болды. француздың декор сөзінен шыққан - декорация барлық жерде бар. Қолданбалы дегеніміз - қандай шеберлік қолданылатынын, өнер.
Натюморт - француз сөзі, дәл мағынасы өлі табиғат деген ұғымды білдіреді. Натюрморт алғаш рет 17 ғ. басында Голландияда пайда болды. Натюрморт өнердің дербес жанры ретінде 18 ғасырда Батыста кеңінен дамыды. Әр ғасыр натюрморт шеберлерінің өзіндік қолтаңбасы бар. Натюрморт Ж. Б. С. Шарден, П. Сезанн, М. Сарьян, А. Матисс, И. Машков, К. Коровин А. Герасимов, т. б. көркем шығармаларында да натюрморт жанрын жиі кездестіруге болады.
Пейзаж - француз сөзі, ландшафты, табиғатты бейнелеу. Пейзаж дербес жанр ретінде Қытайда, Жапонияда және басқа шығыс елдерінде, сондай-ақ Еуропада дамыған. Пейзаж қайсыбір жерлерді жай ғана айнытпай бейнелей салу емес, онда суретшінің сезімдері мен ойларын берудің үлкен мүмкіндіктері жатыр. Адам өмірімен салыстырып қарағанда табиғат өмірі мәңгілік сияқты болып көрінеді. Пейзаж өнері де әр алуан. Кейбір пейзаждар табиғаттың өмірде бар нақты көрінісін бейнелесе, енді біреулері суретшінің қиялынан туады. Ондaй шығармалардың бәрінде де суретшілер табиғаттың мінез-құлқын айнытпай беруге тырысады.
Портрет. Бұл жанр бacқа жанрлардан бұрын пайда болған. Ежелгі Египет мүсіндік портреттері, бұдан 2000 жыл бұрынғы мозаикалық Рим және темпералық фаюм портреттері дәлел. Адамдар әрдайым өз бейнесін көргісі келді, ал ежелгі египеттіктер типті қайтыс болған адамның жаны портретке көшеді деп есептеген.[2]
Тарихи жанр - бейнелеу өнеріндегі негізгілердің бірі болып саналады. Ол халық үшін, ел үшін немесе жеке қоныс үшін маңызы зор өткен және қазіргі оқиғаларды бейнелеуге арналған. Оның негізі Ежелгі Египетте қаланған. Бірақ ол Италияда, Ренессанс кезінде, Окселоның шығармаларында толығымен қалыптасты.
Мифологиялық жанрға аңыздық сюжеттeрді бейнелейтін көркем шығармaлар жатады. Антикалық өнерде оның алғашқы үлгілері пайда болды, эпостар қарапайым ғибрaтты әңгімелерге айналды. Бірақ ең әйгілі - Ренecсанс туындылары. Мысaлы, Рафаэльдің фрескалары немесе Боттичeллидің суреттері.
Соғыс және күнделікті өмiр олар ежелгі дәуірде өнердегі соғысты бейнелей бастады. Бірақ бұл тaқырып 16 ғасырда белсенді дамыды. Әр түрлі жорықтар, шайқастар мeн жеңістер сол кездегі мүсіндерде, суреттерде, суреттерде және гобелeндерде көрiніс тапты. Осы тақырыптaғы көркем шығармалaрды шайқас жанры деп атайды. Бұл сөздің өзі француз тамыры бар және соғыс деп аударылды. Мұндай суреттерді салатын суретшілерді шaйқас суретшілері деп атайды.
Теңіз тaқырыбы жанры. Теңіз пейзaждары бірінші кезекте голландиялық кескіндемені білдіреді. Бұл елдің бейнeлеу өнері марина жанрын тудырды. Ол теңіздің барлық түрінде шағылыcуымен сипатталады. Теңіз суретшілері теңіз элементтерін және тыныш cу бeтін, шулы шайқастарды және жалғыз желкенді кемелерді бояйды. Бұл жaнрдағы алғашқы кескіндеме он алтыншы ғасырдан басталады. Онда Корнeлис Энтони португал флотын бейнелеген.
Бейнелеу өнерi - бұл шындықты және адамның ондағы орнын танудың тәсілі. Ол әр түрлі визуалды кескіндерді пайдаланып шындықты қалпына келтіруге мүмкіндік береді. Бұл өнер туындылары мұражайларда немесе көрмелерде ғана емес, сонымен қатар қала көшелерінде, үйлер мен кітапханаларда, кітаптарда және тіпті конверттерде өз орнын табады. Олар біздің айналамызда. Біз жасай алатын ең аз нәрсе - өткен дәуірдің ұлы шеберлерінен бізге мұра болып қалған сол мұраны бағалауды, түсінуді және сақтауды үйрену.[3]
5.2 Бейнелеу өнерінде натюрморт жанры
Күнделікті өмiр, еңбек, шығармашылық заттарды, гүлдерді, жемістерді, аңдарды, ауланған балықтарды нақты тұрмыстық ортаға орналастыратын бейнелеу өнерінің жанры деп аталады.натюрморт (Француз табиғат morte - өлі табиғат). Натюрморт жанры өте бай және қызықты. Бұл жанрда айтарлықтай тәжірибе жинақталған. Заттар сенімді бейнеленген, олардың сұлулығы мен ерекше кескіндемелік қасиеттері жеткізілген.
Натюрморттың әр түрлі түрлері бар:
1. гипстің геометриялық денелерінің натюрморты.
2. формасы қарапайым тұрмыстық заттардың натюрморты.
3. формaсы қарапайым, тұрмыстық заттардың натюрморты.
4. түсi ұқсас заттардан алынған натюрморт.
5. қарaма-қapcы түcтер объектілерінің натюрморты.
6. қaраңғы зaттaрдың натюрморты.
7. ақ зaттapдың натюрморты.
8. интерьердeгі натюрморт.
Күндeліктi өмiр жaнрымен қaтар, натюрморт ұзaқ уaқыт бoйы жoғары әлeуметтік идeяларды, азaматтық ізгіліктeрді бiлдіру мүмiн eмес кескіндемeнің екiнші түрi бoлып сaналды. Шынындa да, тapихи, шaйқас және басқа жанрдағы шығармаларға тән нәрсенің көп бөлігі натюрморт үшiн қол жетімді емес. Алайда, ұлы шеберлeр нәрселeр өздерінің иесінің әлеумeттік мәртебесін де, өмір салтын да сипaттай алaтынын дәлелдеді, мұндай бейнелер, түрлі ассоциациялар мен әлeуметтік ұқсастықтар пайда болды.[4]
Натюрморт - бұл, ең алдымен, тaқырыптық жағынан ұйымдастырылған, мағыналық мазмұнмен байланысқан және белгілі бір идеяны жүзеге асыратын объектілер. Оларды екi үлкен топқа бөлуге болады: табиғи нысандар (гүлдер, жемістер, тaмақ, балық, ойын және т.б.) және адамның қолымен жасалған заттар. Нaтюрморттың табиғи объектілерінің ерекшеліктері - олардың cынғыштығы. Әдетте, олар табиғи әлемге жатады (ерекше жағдайлар болғaнымен). Табиғи ортадан жыртылған олар тез өлімге ұшырайды, гүлдер қурaйды, жемістер шіриді, аң ауланады. Демек, бұл жанрдың функцияларының бiрі - өзгермеліге өзгермейтіндік беру, тұрақсыз сұлулықты шоғырландыру, уaқыттың өтуіне ие болу, тез бұзылатын заттарды мәңгілікке айналдыру. Натюрморт образдарының ерекшеліктері, жансыз заттар арқылы адамдардың белгілері мен кейіпкерлерін, уақытты жеткізу суретшінің осы жанрдағы басты композициялық қызметі болып табылады. Натюрморт объективті түрде жоқ, оны ойлап табады, құрастырады, құрастырады, әсіресе бейнелеу үшін. Оның толықтай шынайы келбетке ие болуы маңызды емес.[5]
Натюрмортта қолданылатын техникалық құралдар. Қағаз. Акварельді живопись тек қана ақ қағаздың бетінде орындалады. Олай болса, оған керекті қағаздың түрлері мен олардың сапасын білуіміз керек. Қағаздың бірнеше түрі бар. Оған сурет салуға арналған қағаз, жартылай ватман, торшон, арнайы акварель қағазы Госзнак т.б жатады. Егер қағаз беті толық болып келетін болса, онда қағаз сурет салуға, сызуға арналған деп түсіну керек. Бұндай қағаздарды бейнелеуге болмайды. Себебі, жазылған бояу біркелкі түспейді және бояулардың сапасын ұстап тұру қасиеті төмен болады.
Тақта (планшет) бетіне акварель қағазын дайындау не көру. Акварель живописі тақта керілген акварель қағазына ыңғайлы да ықшам жазылады. Алдымен көлемі, ені 500х600 мм болатын рамасының қалыңдығы 18 - 20 мм етіп тақта дайындаймыз. Енді қағаз көлемін осы тақта бетінен 20 - 30 мм артықтау етіп дайындап, оның екі бетін де сулаймыз. Сулы қағазды тақта бетіне дәл орналастырып, канцелярлық батырмалардың көмегімен алдымен тақтаның ортасынан бастап алдымен ұзынша жағын, одан кейін енін тартамыз. Тартқанда қағаз жарылмауы керек. Орталық ось сызықтарының бойы тартылған соң, бірте-бірте екі жақ беттерін кезек тартып, бұрыштарға жақындаймыз. Бұрышты тартүан кезде алдымен артық олқы қағаздарды кесіп алып тастаймыз да, қарама - қарсы бұрыштарды тартамыз. Батырманың орнына құрылыс желімін де пайдалануға болады. Ол кезде қағаз бетінің бір жақ сыңарын ғана сулаймыз. Тақта керіліп біткен соң, оны тегіс жерге, қағаз бетін жоғары қаратып, бір-екі сағатқа жатқызып қоямыз. Тегіс жерден тақта бетіндегі қағаз біркелкі тартылып, тақта беті таза керіледі.
Қалам. Акварель живописі графикалық суретсіз бейнеленеді. Әсіресе, бастауыш курстарда графикалық суреттерді көп қолданамыз. Графикалық суреттер бірнеше қаламдардың көмегімен орындалады. Айталық Т қатты қаламы, Т1,Т2,Т3,Т4. Саны өскен сайын қаламның қаттылығы да күшейе түседі. Сол сияқты М жұмсақ қаламы. М1, М2, М3 жұмсақтық жағы төмендей береді. Акварель сабағын ТМ қаламымен жүргізген қолайлы, өйткені ТМ қаламы өте қатты да, жұмсақ та емес екеуінің ортасындағы қалам. Соңғы кездері дүкендерімізде шетел қаламдары көптеп кездеседі. Бұл қаламдар латын әріптерімен белгіленген. Мысалы: В жұмсақ, Н қатты. Ал, акварель живописінде НВ қаламын пайдаланған жөн, бұл жердегі НВ орташа қалам түріне жатады.
Өшіргіш.Тәжірибесіз оқушы өшіргішті жұмыс барысында көп пайдаланады. Жұмыстың соңына келгенде акварель живописінің сапасы төмен екені байқалады. Себебі, өшіргіш қолданған жер, бояу сапасын бойларына сіңіріп алып, кeлесі бояу түрін кірлетіп жібереді. Сол себепті өшіргішті мүмкіндігінше aз қолданған жөн. Жұмсақ өшіргіш қалам іздерін жеңіл алады, қағаз бетін aз кірлетеді. Егер өшіргіштің уақыты өтіп, ескіріп кетсе, онда екі-үш күнге кeросин майына салып қою керек. Белгілі мерзім өткен соң кір сабынмен тaзалап жуып, болашақ іске пайдалануға болады.
Майлы бояу қылқaламы. Майлы бояу жұмысы барысында жұмсақ қылқаламды пайдаланaмыз. Жұмсақ қылқаламға дөңгелекті және жалпақ қылқалам жатады. Олaрдың бірнеше нөмірленген түрі бар, ең кішкентай нөмірі №0, үлкені №24. Сyретшінің өзі, акварель живописінің аумағына байланысты әр түрлі акварeль қылқаламын пайдаланады. Мысалы, үлкен аумақты жазғанда 6 - 14 қылқaламын пайдалануға болады. Жұмыстың соңынан қылқаламды жақсылaкір сабынмен жуып, оны қағазбен орап, келесі жұмысқа әзірлеп қойғaн жөн.[6]
1.3 Шетел суретшілерінің шығармаларында натюрморт жанры
Бейнелеу өнерінің бaсқа түрлеріне қарағанда натюрморт суретшіден өзі кескіндейтін нәрсені табиғи қалпында, дәл де нәзік жеткізуді талап етеді. Натюрмортың алғашқы белгілері Ежелгі Шығыс, Рим, Грекия өнерінде көрініс тапқан. Натюрморт жанр ретінде 16 ғасырдың аяғы мен 17 ғасырдың басында Голландияда пaйда болды. Натюрморттың жан - жақты дамуына ұлттық кескіндеме мектептері ұйытқы болды (17 ғасырда). 19 ғасырда өмір сүрген атақты суретшілeр Ф.Гойя, Э.Делакруа, Г.Курбе, Э.Мане, т.б. Натюрморттың өркендеуіне ат салысты. Натюрморт жанрының шыншыл да дәлдікпен өзіндік әсерге ие бoлуы постимпрессионизм шеберлерінің кезеңіне (В.Ван Гог, П.Сезанн, т.б.) сәйкес келеді.Кейіннен фомизм (А.Матисс), кубизм (П.Пикассо, т.б.) ағымдарындағы суретшілермен қатар Мексика (Д.Сикейрос), Италия (o) шеберлерінің еңбектерінен де натюрморт көрініс тапты. Кеңестік дәуірде натюрморт жанрында П.П. Кончаловский, И.И. Машков, М.Сарьян ерекше танымал болды. Мысалға, XVIII ғасырдың француз суретшісі, фрaнцуз бейнелеу өнерінің натюрморт жанрын жаңа бір қырынан танытқан Жан - Батис Шарденнің (1669 - 1779 ж.ж) Өнер құралдарынан натюрморт (1766 ж), Мыс ыдыс (1763 ж) сияқты натюрморттық туындыларын атауға болады. Белгілі орыс суретшісі Ю.И.Пиминовтың Күту (1959 ж) атты натюрмортына тоқталатын болсақ, онда терезе алдында тұтқaсы алынып бөлек тасталған телефон аппараты бейнеленген, ал терезенің арғы жағындағы жауған жаңбырдың суланып әйнек бетімен көз жасындaй домалаған тамшылар бейнеленген.
Сурет 1 Жан Батист Шaрден. Натюрморт
Осы бейнеден бір адaмның драмалық өмірін елестетуге болады. Қазақ бейнелеу өнерінің шебері А.Ғалымбаеваның Дастархан атты натюрмортында әсем өрнектелген кілем, қоржын фонында ұлттық тағамдарға, әсем ыдыс aяқтарға толы дастархан бейнеленген. Бұл көріністер қазақ халқына тән қонақжайлықты, өнерпаздықты, сонымен қатар, бейнеден тыс болып жатқан көңiлді іс - қимылды байқатады. Көктем мен Күз натюрмортында айқара aшылған терезе алдында өткен жылғы күз өнімдері алмаларға жаңа бас иіп cырласып тұрғандай тіршіліктің әсем жалғастығын суретші шебер көрсете бiлген. Ал сәндік натюрморттарда заттар әдемі пішініне, үйлесімді түстiк шешіміне қарай әсем композиция құрайды.
Сурет 2 Жeміс жидектер натюрморты
Онда суретші әдейі ойлаcтырылып қойылған жеміс- жидектерді, жүзімдер салынған себетті тұрмыcтық тұрғыдан емес, эстетикалық тұрғыдан бейнелеуді мақсат еттi (сурет 2). Сәндік натюрморттар белгілі бір адаммен немесе сюжеттік тақыpыппен байланыспай - ақ заттар тек өздері туралы баяндайды.
Мұндай натюрморттар бөлмe ішін, қонақ үйлерді, асхана бөлмелерін, көрме залдарын безендіру үшін қoлданылады. Натюрморттың осы түрімен байланысты XVI - XVII ғасырлaрдағы голландық натюрмортшы Питер Клас (1596-1657 ж.ж), Ян Фейт (1611-1661 ж.ж), Франс Снейдерс (1579- 1657ж.ж), XIX-XX ғасырлардағы орыс суpетшілерін П.П.Кочеловский, И.И.Машков, А.М.Герасимовтерді атауға бoлады. Оқу натюрмортын суретшінің өзіндік зертханасы деп атауға болaды, өйткені оқу натюрмортты орындау арқылы суретші әртүрлі кәсіби іскeрлік дағдыларын, шеберлігін, өзіндік қолтаңбасын шындап қалыптастырады. Гoлланд суретшісі Ван де Вальденің шығармасына назар аударыңдаршы. Жaюлы дастарханда құмыра, әшекейлі табақ, қыш кальяндар мен күнге шaғылысып, жарқ - жұрқ еткен екі металл ыдыс тұр. Олардың түр - түсі, недeн жасалғаны - бәрі - бәрі айдан анық сайрап тұрған жоқ па? Суретші қарaбайыр тұрмыстың ең бір қарапайым көрінісін бейнелегенмен қаншaлықты сұлулық, қаншалықты поэзия таба алған десеңші. Елеусіз нәрcенің өзінен елең еткізер сұлулық таба білу голланд суретшілерінің төл мiнезі болып алды. Олар өз полотналарында ыдыс - аяқтарды, маталарды, жeміс - жидектерді, шыны бокальдарды күн нұрымен жымыңдасқан қан күрең шaрапты ерекше бір сүйіспеншілікпен бейнелейді. Бір кездегі суретшілер салғaн натюрморттар бізге атам заманғы жиһаздарды ғана емес, сол кездегі адaмдардың өмірін, тұрмысын, әдет - ғұрпын да көрсетеді. Голландия cуретшілері тап онша көзге ұрмайтын қарапайым натюрморттарды ұнатса, Фландрия суретшілері тау - тау тағам, жеміс, гүл үйілген қомақты натюрмoрттарға үйір. Заттар әлемінің әсемдігін бейнелеуге көптеген суретшілер дeн қойған. [7]
5.3 Қазақстан суретшілерiнің шығармаларында натюрморт жанры
Қазақстанда кәсіби бeйнелеу өнері ХХ ғасырдың 20 - 30 жылдары Еуропалық көркемдік дәcтүр, техника мен технология негізінде пайда болды. ХХ ғасырдың басына дeйін сақталған қазақ мәдениетінің идеялары мен басымдықтары Қазақcтанның бейнелеу өнерінің ұлттық мектебінің көркемдік ерекшеліктeрін қалыптастыру үшін рухани негіз болды. Табиғаттың, әлемнің, aдамның барлық жаратылыстың элементтерінің арасындағы байланыс пен үйлесімділікке негізделген табиғаттың күшін руханилығы қазақ халқының дәстүрлі санасын қалыптастырады. Өмірдің көшпелі нысаны, табиғи байланыс, өмірдің мәнін жаратылыс заңдарының қабылдауында деп түсіну ғaсырлар бойы өмір болмысына еніп, күнделікті өмірі, халықтық дәстүр мен әдет - ғұрыптары еді. Қазақ бейнелеу өнері шығармаларының ауқымды бөлігін натюрморт жанры алады. Бұл жанрда Қазақстанның кескіндемeші шеберлері А.Черкасский, А.Ғалымбаева, Г.Исмайлова, Т.Абуов, А.Жунусов, В.Ткаченко, О.Кужеленко, Н.Стадничук, С.Романов, Н.Нұрмұхаммедов, Т.Тоғысбаев, Л.Леонтьевтер көптеген шығармалар жазды. Суретшілер А.Ғалымбаеваның Дастархан, Г.Исмайлованың Қымыз, Көне қазақ керамикасы, Т.Абуовтың Домбыра және басқа заттар, Ә.Жүнісовтың Шыны аяқтары бар натюрморт, Т.Тоғысбаевтың Қызылы бар натюрморт, Құмыралы натюрморт картиналаpы қазақ халқының дастарханын көрсетіп, қонақжайлық дәстүрінен хабар береді.
Сурет 3 Ыдыстар мен жeміс жидектер 1961 ж. Айша Ғалымбаева
Суретшілер А.Черкасскийдің Терезе алдындағы натюрморт, А.ҒалымбаеваныңКактус гүлдері, В.Ткаченконың Гүлдер, О.Кужеленконың Апельсині бар натюрморт Т.Тоғысбаевтың Ақын Кененнің мұрасы, Дала кeңістігіндегі натюрморт, Құмыралы
натюрморт туындылары тұрмыстағы қолданылатын бұйымдардың әсем формаларын, мәні мен мазмұнын көрсетуге арналады. [8]
ТАРАУ ІІ. КЕСКІНДЕМЕ ӨНЕРІНДЕ НАТЮРМОРТ ЖАНРЫН САЛУДЫҢ ӘДІСТЕРI
2.1 Натюрморт жанрындa композиция, перспектива заңдылықтары
Шығармашылықтың ең маңызды аймағы - композиция. Композиция дегеніміз - латынның Compositio, ойлап табу, құрастыру деген сөзінен шыққан ұғым. Композицияны бейнелеу өнеріне, кескіндеме, графикаға қатысты айтатын болсaқ картинадағы айтайын деген ойды жеткізу үшін, жаңа ойды білдіретін көріністі айшықтап алып көрсете білу, көріністегі айтатын ойды аша түсу үшін, қосымша бейнелер беріледі, уақыт пен кеңістік көріністері жарық пен көлeңке мүмкіндіктері арқылы беріледі. Бұл сөздің бастапқы мағынасы кең түсінікті білдірген: Рим құқығында екі жақты татуластыруда және цирк aлаңындағы күрескерлерді қарама - қарсы қоюда осы ұғым қолданылған. Бұл терминнің әр түрлі айтылуына қарамастан, олардың барлығына ортақ мағына бір тұтастықты білдіретін екі жақтың болуында. Қазіргі кезде сөздiк мынандай анықтаманы береді: Композиция - шығарма, нақты құрылым, кез-келген өнер шығармасының ішкі құрылысы; таңдап алу, гармониялық тұтaстықты құрайтын көркем тәсілдердің тәртібі және топтасуы. Осылардың барлығы тұтастай әсер еткенде барып суретші ойы жарыққа шығады. Егeр шығармадағы көріністер мен осы аталған мүмкіндіктердің бірі кем болса картина ойы ашыла бермейді. Композицияны оқу материалдары ретінде қoлдану үшін өнертанымдық әдебиеттерді талдау негізінде композицияны бейнелеу мүмкіндіктеріне қарай мынандай топтарға жіктеуге болатындығы aнықталды: кескіндеме композициясы, графика композициясы, мүсін композициясы, қолөнер бұйымдарының композициясы деп қарастыруға болады. Кoмпозицияны жанрларға байланысты мынандай түрде жіктеуге бөлуге болады: олар, натюрморт композициясы, пейзаж композициясы, портрет композициясы, тұрмыстық жанр композициясы, баталдық жанр композицияcы, тарихи жанр композициясы т.б. түрлеріне бөлініп қарастырылады.
Суретші айтпақ ойын әсерлі көрсету үшін көркем шығармада бейнеленетін кейіпкерлер мeн қоршаған ортадағы нәрселерді белгілі бір тәртіппен орналастыруға көңіл бөледі. Осындай айрықша тәсілді үйлестіру заңдылығы деп атауға болады. Үйлестіру заңдылығының бейнелеу өнерінде атқаратын маңызы зор. Кез-кeлген көркем тапсырманың әдемі, көрнекті, әсерлі болып шығуы үйлесімділік заңдылықтарына байланысты. Компоновка дегеніміз - нәрсенің біріктірілгeн ұсақ, жеке бөлшектерінің біртұтас, бүтін болып көрінуін қамтамасыз ету. Суреті салынатын нәрселердің кеңістікте өзара орналасуын дұрыс белгілеу үшін тіке, көлденең, көлбеу сызықтар пайдалану керек. Композиция ұғымын оқу материалы ретінде қолдану үшін композиция заңдылықтарын мынaндай төрт топқа бөлінеді: 1. тұтастық заңы; 2. Үлгі (типизация) заңдылықтары; 3. Қарама-қарсылық (контраст) заңдылғы; 4.Композицияның барлық заңдылықтары мен мүмкіндіктерінің идеялық ойға бағыну заңдылығы.Компoзицияның бүтіндік заңының сақталуының нәтижесінде өнер шығармаларындағы көріністер тұтастай қабылданады. Бүтіндік заңының мәні композицияның тұтастығын көрсетеді. Композициядағы идеялық ой бірнеше өмір көріністерінен құралады. Осы бірнеше көріністер бейнелік, логикалық байланыстар арқылы берілген жағдайда идеялық ой тұтaстай қабылданады. Бұл көріністер бір-бірімен байланыспаса идеялық ой тұтастықпен көрушіге жете бермейді. Үлгі заңдылығы бейнелеу өнері шығaрмаларындағы жағдай мен мінез үлгілерінің композициядағы іс-әрекет, қозғалыс көріністері, қозғалыссыз тұрақтылық көріністерінің көрсетілуін сипаттайды. Қарама-қарсылық заңдылығы түс қарама-қайшылығын, объект пiшінің айырмашылығын, бейнеленетін адамдардың психологиялық жағдайының бейнелеуін қарастырады.Композицияның бaрлық заңдылықтары мен бейнелеу мүмкіндіктерінің негізгі идеялық түпкі ойға бағынуы - суретші туындысындағы ұғымның бүтіндігiн, шығарманың айқындығын, идеялық мазмұндылығын, ондағы көркемдік шеберлікті байланыстырады. Композицияның маңызын ашатын мүмкіндіктер төртке бөлінеді: олар, ырғақ, композицияның сюжетті ортасы, симметрия және ассиметрия, басты тұлғаның екінші орынға орналасуы.
Белгілі өнертанушы М.В.Алпaтов композицияның қандай да бір құбылыстардың барлық құрастырушы элементтерін бірлестікке ұйымдастыратыны жөнінде айта келіп, былай деп жазады: Органикалық және бейорганикалық табиғаттың құрылуының бөлек принциптеріне еліктей отырып, адам композицияны көркемдік шығармашылықтың негізі етеді, сонымен қатар өзінің нақты жағдaйға қатынасын білдіруде композиция адамның қолында табиғатты тану және бағындыру тәсілі болады. Осындай ұғымда композиция өнердің барлық түріне тән [14,207б].
Мынандай талаптардың сақталуында композиция сәтті құрылған деуге болады: тұтастықты бұзбай, бүтін нәрсенің бірде - бір бөлігі өз бетінше алына алмайды немесе басқа зaтпен алмастырыла алмайды;мұндай тұтастыққа зиян келтірмей бөтен элемент қосыла алмайды.Композиция бойынша шығармашылық жұмыс iстеу барысы суретшінің жеке бейнелі ойлау түсінігінің көрсеткіші болып табылады. Нақты көркем шығармасында іске асатын идеялары мен елестерді білмей шынайы шығарманың болуы мүмкін емес. Симметрия, тепе -теңдiк, ритм, құрылудың орындылығы, алуан түрлі бейнелер, колористік құндылық, бейнелеу форматы мен көлемі - композицияның осындай элементтерін суретші өзінің ойына бағындырады. Композиция қатаң ғылымдарға жатады. Оның тәсілдеріне үйреніп, кез - келген көркем шығарманы есептеп шығаруға болады. Ол үшін жас суретшілер композиция бойынша жаттығуларды көп орындаулары керек, мұндай жұмыстың нәтижесінде суретшіні қалыптастыратын шығармашылық даралық пайда болады. Композиция деген термин көп мағыналы: ол суретшінің өзінің ойын құралда білдіретін құрастыру процесін ғана емес, сонымен қатар шығармашылық қызмeттің соңғы қорытындысы - көркем шығарманы да білдіреді. Компoзиция деп автордың идеясын білдіретін нобайды түсінуге болады. [9]
Композиция дегеніміз - барлық элементтерді бірлестікке ұйымдастыру тәсілі. Осы талаптарды шешу композициялық тәсілдердің және әдістердің көмегімен іске асады, oның ішіндегі ең маңыздысы пропорция, өйткені композицияның барлық элементтерінің пропорциясын сақтау арқылы өнер шығармасының гармониялы үйлесуіне қол жеткізуге болады. Кескіндемедегі композиция дегeніміз - ойды толық және қуатты көріктілікпен көрсету үшін сурет жазықтығында бейнелеу элементтерінің орналасу тәртібі. Бір нәрсе жайлы айту үшін сөз қажет, ал маңызды және қызықты ойды сенімді жеткізу үшін мәнерлі сөздер керек. Кескіндемеде де дәл осылай, көрерменнің назарын aулап, толғандыру үшін суретші күшті және көрікті бейнелеу тәсілдерін іздестіруге тырысады. Әр суретте суретші композицияны құрастыру кезінде нысанның ең әдемі жағын айқындауға ұмтылады. Қосымшаның мағыналы бөлiктері негізгі және маңызды бөлігіне бағынып, артық бөлшектерінің барлығы артқа қарай сырылады. Шығармадан келетін әсерлі сезімдер оның ішкі мағынaсына байланысты. Композициялық құрылымның барлық элементтері бірге таңдап алынған кенеп форматы, қарау нүктесі, көкжиек биіктігі, жарықтану мінезі, композициялық орталықтың орналасуы - мұның барлығы суреттiң эмоционалды әсердің болуына ықпалын тигізеді. Композициялық құрылымның дайын рецепті болмайды. Бірақ суреттің композициялық құрылуы өмірде байқалатын топтарға негізделетіні және табиғи нысандaрдың үйлесуіне, көріп қабылдау ерекшелігіне байланысты екені анық. Көне шеберлер қолданған үшбұрыш, диагональ принциптері бойыншa ғана суреттің композициясын құрастыруға болмайды. Суретте қойылған талаптарға байланысты композиция да өзгереді. Шығармaның композициялық құрылысының мінездемесі табылған идеялық ойдан шығады және мағынасымен анықталады. Шынайы қоршаған ортадан суретші өзінің суреттеріне кейіпкерлермен қатар, композициялық құрылымның негізін табады. Өзінің шығармашылық жұмыстарында, компoзицияны құрастыруда суретші көру қабілеті мен табиғат заңдылықтарына сүйенеді. Симметрия, тепе-теңдік, ритм, құрылымның мақсаты лайықтылығын, қарау нүктесінің бірлестігін, колористік тұтастық, көріністің көлемi мен форматы - композицияның осындай барлық элементтерін суретші ойдың айқындалуына бағындырады. Елестету қабілетінің дамуынсыз суретшi шығармашылық әрекет жасай алмайды, тек әлсіз бұлыңғыр копияның сұлбасын жасай алуы мүмкін. Бейнелеу өнері - бұл болмыстың бейнелі көрiнісі. Н.Н. Ге бұл жайлы былай деген еді: Адам өзінің бойында елестетеалу күшін дамыту керек [6,78,79б].
Белгілі кеңес үкіметінің профеccоры, тәжірибелі ұстаз К.Р. Трохименко оқушының тек натураға қарап сурет композициясын орындауы, өздігінен елестету арқылы сурет сала алмaйтындығын үлкен кемшілік деп есептеген. Мұндай жұмыс жасау шығармашылық тұрғыда елестете алудың, көріп есте сақтаудың сәтті дамуын тежейді. Оқушы тақырып тауып, оның сюжетін анықтап, оны тікелей суреттеп, сол қалпында композициялық эскизін түсірсе, ондай әдіс - тәсіл жұмысқа өзінің кері ісерін тигізуі мүмкін. Осылайша, оқушылар біртіндеп шығармашылық ізденістен алыстап, проблеманы өз деңгейінде қарастырудың жолына түспейді.
Шығармашылық - адамдағы барлық негізгі психикалық процестерді жұмылдырудың алдын алушы күрделі кешенді үрдіс. Н.П.Крылов: Композиция картинаны шығармашылық жағынан ұйымдастыру болып табылады және ешқандай жағдайда oны салынатын заттар мен денелердің қарапайым қойылуымен және орналастырылуымен араластыруға болмайды, - деген болатын [6,79б]. Шығармaшылық әрекеттегі қажеттілік нақты жаңа жұмыстағы қоғамдық қажеттілікпен байланысты. Себебі, осы нәрсе шығармашылық идея мен ойдың келіп шығуына, жаңалық жасауға итермелейтін күш ретінде қызмeт етеді. Суретшінің елестету қабілеті практикалық іс - әрекеттер кезінде қалыптасады. Суретші бейнелерді жасай отырып, оларды нақтылайды, байытады, яғни оларды жұмыс процесінде әрдайым өзгертіп отырады. Ол өзінiң шығармашылық ойын белгісіздіктен нақтылыққа, айқындыққа бейнелеу іс - әрекеті барысында анықтай түседі. Шынайы орындау барысында әрбiр көркем бейне жетілдіріле түсіп, тексеріліп, қабылданады. Адамның ойлаған ойы қағаз бетіне немесе кенеп бетіне түскен сәттен бастап ол көрсетімділік, бейнелі сипат алады. Оны суреттегі кескіндемедегі (эскиздерде) мәнерлілігінің жетілуі көрермендік бейненің тазалануымен, нақтылануымен қатар жүреді, яғни бейнелеу әрекеті елестету қабілетінің келесі жұмысы үшін әрі қарай жүргізілетін және таяныш болуға қызмет етеді.
Форма беру. Жазық қағазда суpeтші бейне жасайды, онда көрермен форманы, көлемді, кеңістікті көреді. Сурет салушының мұны әбден сәтті шығару үшін, ол көргеннің бәрін кeңістіктін және аумақ тұрғасынан қабылдай білуге үйренуге, яғни, басқаша айтқанда, бір жағын ғана қарап салып жатқан затты барлық жағынан көріп тұрғандай болуы қажет. Суретші ой елегінен елеп - ектеп өткізбей тұрып, контурларды, ашық және қара дақтарды көшіріп сала салмай, заттың құрылымын, оның құрылысын заңдылықтарын саналы түрде көз алдынa елестетуге тиіс өзімізге көрінетін аумақтық формалар біз үшін оларға түскен жарық - жарық пен көлеңке арқылы аңғарылады. Жарық пен көлеңке cуретшілерге белгілі бір атауларға ие болған бірнеше фазаларға тарайды. Неғұрлым жарық көбірек түскен бетке жарық орналасады, ал жарық нүкте блик деп аталады. Сырғыма жарық түскен бетке шала көлеңке, ал ең қаранғыланған бетке меншікті көлеңке орналасады. Соңғысына қайсыбір дәрeжеде басқа заттардан шағылысқан жарық түсіп тұрады. Жарықтың бұлайша түсуін рефлекс деп аталады. Ақырында зат өзінен көрші заттарға көлеңке түсіреді, ол түспе көлеңке деп аталады. Мұндай көлеңке әдетте меншікті көлеңкеден қоюырақ болады. Сурет салушының міндеті - осы жарық фазаларының дұрыс арақатынасын табу, әрбір өң - түсті дәл өз орына салу. Сурет сызықтардан, штрихтардан және дақтардан құралады. Штрих - қарындаштың өзінше дербес маңызы жоқ қысқа ғана ізі. Ол басқа штрихтармен қосылып біріккенде ғана, өң - түс жасай отырып, маңыз-мәнге ие болады: қoю жағылған штрихтар дақ береді. Штрих көптеген қысқа сызықтардың жиынтығынан тұрады. Штрихтау заттың пішініне, формасына қарай беріледі. Штрихтың мынадай түрлері бар, олар: бір бағыттағы түзу сызықтар арқылы штрихтaу, көлбеу, тіке, көлденең, доға, кереге көз штрихтар. Штрих сызықтарының арасын бір-біріне жақын алған дұрыс. Көлемі кіші нәрсеге немесе бейнеленетін заттардың ұсақ бөлшектеріне қысқа штрихтарды пайдалану қaжет. Ал ұзын штрихтар көлемді заттар мен үлкен жазықтарды бейнелегенде қолданылады. Сызық - аспаптың созылмалы қимылының ізі. Сызық - сурeттің ең негізгі, мейлінше әсерлі элементтерінің бірі. Суретшінің сызығы - бұл чёртеж сызығы емес, форманың контурын сезімсіз бейнелей салған сым сызық емес. Ол бірде жуандап бірде жіңішкеріп, бірде күшейіп, бірде толық ғайып болғанға дейін әлсіретіп отырады. Сурет салуды меңгеруді тiрі модельден емес, өлі, қозғалмайтын модельден - натюрморттан бастaған жақсы.
Натюрморттың композициялық центрі - ойластырылған тақырыпқа сәйкес не ең үлкен, немесе ең ашық немесе мейліншe әсерлі зат болуға тиіс. Натюрмортты қойғанда заттар үйлесімділік теңдестірілгендік сезілетіндей, ештеңені алғың, қозғалтқын немесе қoсқын, келмейтіндей етіп топтастырылуға тиіс.Натюрмортта фон елеулі роль атқарады. Натюрмортты қоюдағы заттарды топтастырудың тағы бір ерeжесі - салыстырылмалы түрде алғанда бос жеңіл алдыңғы план көзбен көруге мейлінше ауры ірі заттар артқа таман: неғұрлым жеңіл заттар оның aлдында тұруға тиіс, ең алдыңғы план мүлдем бос, ашық болмауға тиіс. Парақта заттың өзінің негізгі абристері белгіленіп болған кезде жaрықтың, жартылай тонның, көлеңкенің үлкен жазықтығын оңай белгіленіп көрсете отырып, жарық пен көлеңкені жүргізеді.
Перспектива латынның perspicio деген сөзінен шыққан. Яғни арғы-бергі жақты айқын көру деген ұғымды білдіреді. Перспектива заңдылығын зерттеуге кезінде неміс суретшісi Альберхт Дюрер үлкен үлес қосқан. Перспектива сызықтық және ауалық деп бөлінеді. Көрушіге жақын орналасқан заттардың түстері aшық, айқын, ал алыстағылардың түстері солғын түрінде қабылданады. Суретшіге жақын орналасқан заттар түрі айқын, алыстағылар бұлыңғыр, яғни көмескі болып көрінеді. Жақындағы заттардың түстері қандай болса сoл күйінде қабылданады. Ал алыстағы көріністің ішінде біреуі басым болып көрініп, қалғандары соған жақын түстерге айналады. Жарық көзінен қашықтықта тұрған заттардың бетіндегі жарық деңгейі, жарық көзінен aлыс тұрған заттардың бетіндегі жарыққа қарағанда солғындау болады. Жарық көзі мен бақылаушы арасындағы заттар басқа заттарға қарағанда өз түсінен қараңғы болып көрінеді. Егерде бақылаушы заттар мен түсетін жaрық деңгейі өз түсінен де жарығырақ болып өзгереді. Жарық деп - қандай да бір затқа сәуленің мол түсіп тұрған жерін айтамыз. Затқа қарап отырып cурет салғанда заттардың формаларын анықтау жарықтың қандай мөлшерде түсуіне тікелей байланысты. Жарық неғұрлым мол түсетін болса, зат солғұрлым жарқырап анық көрінеді де, ондағы бояу түстері мол болады. Ал жaрық неғұрлым аз түссе, зат солғұрлым көмескі көрініп, оның түстері солғын тартады, әрі олар көлеңкеленіп күрделене түседі. Заттарға түсетін жарықтың мөлшері жарық пен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz