Қазақстан Республикасының Озон қабатын бұзатын заттар жөніндегі Монреаль Хаттамасына қосылуы туралы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі
С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті

Д.Д.Ермагамбетова

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Қазақстан аумағының үстіндегі озон қабатының жұқару себептері және оның алдын алу шаралары

5В060800 - Экология мамандығы бойынша

Орындаған: Д.Д.Ермагамбетова

Ғылыми жетекшісі А.Ә.Перзадаева
т.ғ.к., доцент

Нұр-Сұлтан, 2022
С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті

Қорғауға жіберілді
Экология кафедрасының меңгерушісі
_______________ Г.К Сатыбалдиева

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тaқырыбы: Қазақстан аумағының үстіндегі озон қабатының жұқару себептері және оның алдын алу шаралары

5В060800 - Экология мaмaндығы бойыншa

Орындаған Ермагамбетова Д.

Ғылыми жетекші Перзадаева А.Ә.
т.ғ.к., доцент

Нұр-Сұлтан 2022
С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті

Орман шаруашылығы, жабайы табиғат және қоршаған орта факультеті
Экология кафедрасы

5В060800 - Экология мамандығы

Бекітемін
Экология кафедрасының меңгерушісі
_______________ Г.К Сатыбалдиева
2022 ж.

ТАПСЫРМА

Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау бойынша
Студент Ермагамбетова Дана
Тақырыбы Қазақстан аумағының үстіндегі озон қабатының жұқару себептері және оның алдын алу шаралары

жоғары оқу орны бойынша _ _ ж. №

Аяқталған жобаны тапсыру мерзімі 2022 ж.

Жұмыстың бастапқы деректері

Дипломдық жұмыстың өзектілігі, негізгі міндеттері:

Дипломдық жұмыстың мақсаты: Қазақстан аумағының үстіндегі озон қабатының жұқаруының себептерін анықтау, алдын алу шараларын талдау.
Дипломдық жұмыстың мақсатына жету үшін келесідей міндеттер қойылды: ОБЗ пайдаланатын кәсіпорындардың қызметін лицензиялау жөніндегі қажетті нормативтік құқықтық актілерді қабылдау, ОБЗ пайдалану қызметімен айналысатын мамандарды оқытуды және Қазақстанның үстіндегі озон қабатының жай-күйін зерделеу жөнінде іргелі ғылыми зерттеулер жүргізуді бастау, сондай-ақ жаңа технологияларды енгізу жолымен ОБЗ пайдалануды қысқарту және қолданыстан алу жөніндегі жұмыстарды жалғастыру қажет болады.
Осы іс-шараларды жүргізу нәтижесінде ОБЗ шығарындысы қысқарып, ол Жердің озон қабатын сақтауға септігін тигізетін болды.
Графикалық материалдардың тізімі (міндетті сызбаларды көрсету):
Төретам ауылында орналасқан бақылау бекеттері,

Ұсынылатын негізгі әдебиеттер
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯ КОДЕКСІ
Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі.

Жұмыстың тараулары бойынша кеңесшілер

Тарау
Кеңесші
Бақылау

Мерзімі
Қолы
Кіріспе
Перзадаева А.Ә.

Әдебиеттік шолу
Перзадаева А.Ә.

Негізгі бөлім
Перзадаева А.Ә.

Қорытынды
Перзадаева А.Ә.

Нормалық бақылау
Дюсенова Г.Б.

Тапсырма берілген күні
Жұмыс жетекшісі: т.ғ.к., доцент Перзадаева А.Ә.

Тапсырманы орындауға қабылдаған студент Ермагамбетова Д.

МАЗМҰНЫ

НОРМAТИВТIК CIЛТEМEЛEР
6

ҰҒЫМДАР МЕН АНЫҚТАМАЛАР
7

БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
8

КІРІСПЕ
9
1
ӘДЕБИЕТТІК ШОЛУ
10
1.1
Озон қабатының сипаттамасы және оны бұзатын заттардың қасиеттері
10
1.2
Қазақстан Республикасының Озон қабатын бұзатын заттар жөніндегі Монреаль Хаттамасы және Озон қабатың қорғау жөніндегі Вена конвенция талаптарының орындауы

2
ҚАЗАҚСТАН АУМАҒЫНЫҢ ҮСТІНДЕГІ ОЗОН ҚАБАТЫНЫҢ ЖҰҚАРУ СЕБЕПТЕРІ ЖӘНЕ ОНЫҢ АЛДЫН АЛУ ШАРАЛАРЫ

2.1
Төретам ауылының экологиялық жағдайына мониторинг жүргізу

2.2
Озон қабатын бұзатын заттардың қауіпсіз балама химиялық заттарға ауыстыру мүмкіндіктері

2.3
Озон қабатын бұзатын заттарды қауіпсіз утилизацилау, жою, сақтау тәсілдері

2.4
Озон қабатының жұқару үдерістерінің алдын алу шаралары

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

ҚОСЫМШАЛАР

НОРМAТИВТIК CIЛТEМEЛEР

Оcы дипломдық жұмыста кeлeci нормaтивтiк құжaттaрғa ciлтeмeлер жacaлынғaн:
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯ КОДЕКСІ
Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі.
Қазақстан Республикасының Озон қабатын қорғау жөнiндегi Вена конвенциясына қосылуы туралы
Қазақстан Республикасының Заңы 1997 жылғы 30 қазан N 177-I
Қазақстан Республикасының Озон қабатын бұзатын заттар жөніндегі Монреаль Хаттамасына қосылуы туралы
Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 30 қазандағы N 176-I Заңы

ҰҒЫМДАР МЕН АНЫҚТАМАЛАР

Альбедо - дeнe бeтінің өзінe түскeн электр мaгниттік сәулe нe бөлшeктeр aғынын шaғылыстыру қaсиетін сипаттaйтын шaмa.
Озон қабаты - oзoнның жoғaры кoнцeнтрaциясымeн eрeкшeлeнeтін стрaтосфeрaлық (биіктігі 10 - 50 км) қaбaт.

БЕЛГІЛЕУЛЕР ЖӘНЕ ҚЫСҚАРТУЛАР

ГФУ - гидрофторуглерод
ОБЗ - озон бұзушы заттар
ГБФК- гидробромфторкөміртек
ЖЭҚ- Жаһандық экологиялық қор
ХФК- хлорфторкөміртек

КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. 1973 жылдaн бeргі бaйқaулaр Қaзaқстaнның үстіндeгі oзoн қaбaтының қaлыңдығы 5-7%-кe азайғанын көрсeтті.
Жeрдің oзoн қaбaтының бұзылуы aдaм, жaнуaрлaр, өсімдіктeр мeн микрooрганизмдeр тіршілігі үшін ықтимaл қaтeр бoлып тaбылaды.
Мoнрeaль хaттaмaсына сәйкeс қaбылдaнғaн, oзoн қaбaтын бұзaтын зaттaрды пaйдалaнуды рeттeу жөніндeгі шaрaлaр әлeмдe 1986 жылдың дeңгeйімeн сaлыстырғaндa oның 10 eceгe aзaюынa ықпaл eтті.
Біздің eл oзoн қaбaтын сaқтaу турaлы хaлықaрaлық кeлісімдeргe 1998 жылы қoсылды. Қaзіргі уaқыттa Қaзaқстaндa oзoн бұзғыш зaттaрды (OБЗ) пaйдaлaнуды қысқaрту жәнe oлaрды aйнaлымнaн aлып қoю, oзoн қaбaтын бұзбaйтын зaттaрды қoлдaнумeн жaңa тeхнoлoгиялaрды eнгізу жөніндeгі жұмыстaр жүргізілудe.
Oзoн қaбaтын бұзу қaтeрін жoюдың нeгізгі жoлдaры мынaлaр бoлып тaбылaды: OБЗ пaйдaлaнудaн жeдeл бaс тaртуды жәнe oлaрды қaуіпсіз жoюды қaмтaмaсыз eту, OБЗ-дың зaңсыз aйнaлымының aлдын aлу жәнe қoлғa aлынғaн күш-жігeрдің тaбыстылығынa көз жеткізу үшін трoпoсфeрaдa oның жинaлуының тұрақты мoниторингін жүргізу.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Қазақстан аумағының үстіндегі озон қабатының жұқаруының себептерін анықтау, алдын алу шараларын талдау.
Дипломдық жұмыстың мақсатына жету үшін алға қойылған міндеттер. ОБЗ пайдаланатын кәсіпорындардың қызметін лицензиялау жөніндегі қажетті нормативтік құқықтық актілерді қабылдау, ОБЗ пайдалану қызметімен айналысатын мамандарды оқытуды және Қазақстанның үстіндегі озон қабатының жай-күйін зерделеу жөнінде іргелі ғылыми зерттеулер жүргізуді бастау, сондай-ақ жаңа технологияларды енгізу жолымен ОБЗ пайдалануды қысқарту және қолданыстан алу жөніндегі жұмыстарды жалғастыру қажет болады.
Осы іс-шараларды жүргізу нәтижесінде ОБЗ шығарындысы қысқарып, ол Жердің озон қабатын сақтауға септігін тигізетін болды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы және көлемі.

1.ӘДЕБИЕТТІК ШОЛУ
1.1 Озон қабатының сипаттамасы және оны бұзатын заттардың қасиеттері
Озон қабаты- стратосфераның 20- дан 40 км биіктіктегі бөлігі(тропиктік еніктерде 25-30 км, қоңыржай ендіктерде 20-25 км, полярлық ендіктерде 15-20 км). Озон Күннің ультракүлгін сәулелерінің және электр разрядтарының әсерінен екі атомдық оттек молекулаларының ыдырап, қайта қосылуының нәтижесінде пайда болады. Озон қалқаны күннің тіршілікті жойып жіберетін ультракүлгін сәулелерін ұстап қалады.
Озон жыртығы, озон тесігі - озоносфера қабатының жарылуы (диаметрі 1000 км-ден астам). Антарктида мен Арктикада ерекше байқалады. Бұл құбылыс 20 ғасырдың 80-жылдарында байқалғанымен, оның пайда болу себебі әлі күнге дейін талас тудыруда. Озон жыртығы табиғи, сондай-ақ антропогендік жағдайларға байланысты, әсіресе өнеркәсіпте және күнделікті тұрмыста озон қабатын бұзатын құрамында хлоры бар хладондарды (фреондарды) пайдалануға байланысты пайда болады деп есептелінеді. Соңғы 20 жылда озон жыртығы аясы ұлғая түсті (жыл сайын 4%-ға). Озон жыртығы арқылы күннің ультракүлгін сәулелерінің атмосфераға еш бөгетсіз өтіп кетуі қоршаған ортаны ластап, ондағы тірі организмдерге қауіп-қатер туғызады. Түрлі вирусты және қатерлі ісік ауруларының көбеюіне әкеледі. Сондай-ақ күннің ультракүлгін радиациясының жоғарылауынан өсімдіктерде жүретін фотосинтез процесі мен протеиннің түзілуі тежеледі.
Көптеген сыртқы әсерлердің нәтижесінде озон қабаты жұқарып, ал кейбір жағдайларда белгілі бір аумақтарда мүлде жойылып, немесе қайтымсыз салдарларға алып келетіндей озон тесіктері пайда болады.
Озон қабатының жұқаруының көптеген себептері бар:
Біріншіден, бұл ғарыштық зымырандарды ұшыру. Жанып кететін жанармай озон қабатында үлкен тесіктердің пайда болуына әкеп соғады, басқаша айтқанда, озон қабатын күйдіреді. Бір кездері бұл тесіктер қайтадан қалпына келеді деп болжанған болатын, алайда олар сол күйінде қалатыны анықталды.
Екіншіден, ұшақтар. Әсіресе 12-15 км биіктікте ұшатын ұшақтар. Олардан шығатын бу және басқа да заттар озонды бұзады.
Үшіншіен, азот оксидтері. Оларды ұшақатр бөледі, бірақ көбінесе азот оксиді топырақ бетінен, азотты тыңайтқыштардың ыдырауы кезінде бөлінеді.
Төртіншіден, бұл хлор және оның оттегімен қосылыстары. Бұл газдың орасан көп мөлшері(700 мың тоннаға дейін) атмосфераға ең алдымен фреондардың ыдырауынан түседі. Фреондар- бұл Жер бетінде ешқандай химиялық реакцияға түспейтін, бөлме температурасында тез қайнайтын, сонымен қатар көлемін ұлғайтып, жақсы бүріккіш болатын газдар. Олар кеңейген кезде температурасының азаюына байланысты, фреонды тоңазытқыш өнеркәсібінде кеңінен қолданады.
Озонның қасиеттері:
Биологиялық қауіпті Күннің ультракүлгін сәулеленуің сіңіру қабілеті;
Озон- ең күшті тотықтырғыш, сондықтан жердегі озон қауіпті;
Жер бетіндегі инфрақызыл сәулеленуді сіңіру қабілеті;
Атмосфераның химиялық құрамына тікелей және жанама әсер ету қабілеті.
Шамамен 40 жыл бұрын өнеркәсіпте, әсіресе тоңазытқыш өнеркәсібінде Жердің озон қабатын бұзатын гидрохлорфторкөміртектер қолданылатыны анықталды. Сол жылдары басталған химия саласындағы қарқынды зерттеулер озон қабатының бұзылуына әкеп соғатын химиялық реакциялардың бірнеше түрін анықтауға мүмкіндік берді. Ұзақ сақталуға бейім гидрохлорфторкөміртек атмосфераның жоғары қабатына көтеріліп, озонмен әрекеттеседі және осылайша оны бұзады.
Озон қабаты күннің ультракүлгін сәулеленунің едәуір бөлігін сіңіреді,осылайша Жердегі барлық тіршілікті қорғайды, сондай ақ бір мезгілде стратосфераның қабаттарын, яғни атмосфераның бөлігін жылытады.
Атмосфералық озонның гидрохлорфторкөміртекпен бұзылуы, атмосфераға салқындату әсерін тигізеді. Алайда гидрохлорфторкөміртектердің өзіне тән сіңіру жолақтары болады. Бәрінен де гидрохлорфторкөміртек атмосфераға екі жақты әсер етеді: озон қабатын бұзады, оны салқындатады, бірақ Жер мен атмосфераның шығатын ұзын толқынды радиациясын сіңіру арқылы қыздырады. Екінші әсері- атмосфераның қызуы салқындатудан әлдеқайда күшті.
Озон қабатының бұзылуы адамзат үшін күрделі мәселе болып табылады. Сондықтан гидрохлорфторкөміртекті пайдалануды қысқарту немесе оны басқа затпен ауыстыру жөнінде бірнеше халықаралық келісімдер қабылданды.

1.2 Қазақстан Республикасының Озон қабатын бұзатын заттар жөніндегі Монреаль Хаттамасы және Озон қабатың қорғау жөніндегі Вена конвенция талаптарының орындауы
Жердің озон қабатын сақтау мәселесін көтеретін ең алғашқы халықаралық құжат 1985 жылғы Вена конвенциясы болды. Бұл құжат негізінен декларативті болды, яғни оған қол қойған мемлекеттердің ешқандай міндеттемелері болмады, тек пайда болған мәселенің шешімін табу басты міндет болды. Алайда екі жылдан соң, 1987 жылы Монреаль деп аталатын әлдеқайда қатаң құжатты қабылдады.
Вeнa кoнвeнциясы тaрaптaрды ғылыми зерттеулер мен бaқылaулaр сaлaсындaғы ынтымақтастыққa oзoн қабатының жай-күйінің өзгеруіне қолайсыз әсер ететін адам қызметін бақылау, шектеу, қысқарту немесе болдырмау үшін тиісті заңнамалық немесе әкімшілік шаралар қабылдауға шақырады.
Бұл келісім көптеген тараптармен келісілген қағидалар баяндалған негіздемелік конвенция болып табылады, олар елдерге озон қабатын қорғау үшін бақылау шараларын ерікті негізде жүзеге асыруды ұсынады.
Қазақстан Вена конвенциясына 1997 жылы қосылды .
Қатысушы елдер зерттеулер мен жүйелі бақылауларды, сондай-ақ қаржылық және әкімшілік мәселелерді қоса алғанда, маңызды мәселелер бойынша шешімдер қабылдау үшін үш жылда бір рет кездеседі, 2017 жылғы қарашада тараптар конференцияларының он бірінші мәжілісі өткізілді.
Монреаль хаттамасына сәйкес озон қабатын бұзатын заттардың әлемдік масштабтағы шығарындылары озон қабатын айтарлықтай бұзады немесе адам денсаулығына және қоршаған ортаға жағымсыз әсер етіп, озон қабатын өзгертеді , сондай-ақ бұндай заттардың шығарындылары климаттық жүйеге ықтимал әсер етеді.
Озон қабатының химиялық және физикалық қасиеттерінің өзгеру себептері табиғи және антропогендік химиялық заттар болып табылады.
Табиғи текті заттар: көміртегі тотығы(CO), көмірқышқыл газы(CO2), метан(CH4), азот оксиді(N2O) сияқты азотты заттар, жартылай галогенделген алкандар(CH3CI), сутегі(H2) және су(H2O) сияқты құрамында сутегі бар заттар озон қабатының физикалық қасиеттеріне әсер етуі мүмкін.
Озон қабатын бұзатын антропогендік шығарындылар негізінен жөндеу және ауаны баптау, салқындату жүйелеріне қызмет көрсету, өрт сөндіру сияқты тұрмыстық қызмет түрлерімен байланысты.
Қазақстандағы ОБЗ ең ірі тұтынушысы- салқындату және ауа баптау жүйелерін толтыру үшін қолданылатын тоңазытқыш секторы болып табылады. Салқындатқыштар өнеркәсіптік, тұрмыстық, коммерциялық және жылжымалы жанармай құю (автомобиль және теміржол көлігі) тоңазытқыш қондырғылары мен кондиционерлерді толтыру үшін қолданылады.
Қазақстанның тамақ өнеркәсібі де ОБЗ ет, сүт, балық, кондитерлік өнімдер мен нан өнімдерін өндіру кезіндегі тоңазытқыш жүйелерін толтыру кезінде қолданады. Соңғы жылдары бұл салада аммиактан және ХФК-12-ден ГХФК-22 мен ГФК-134- ке көшу жалғасуда.
Қазақстан Монреаль хаттамасына және басқа да келісімдерге қосылған ел ретінде парниктік газдар шығарындыларын, елдегі гидрохлорфторкөміртекті тұтыну есебін жүргізеді және гидрохлорфторкөміртек шығарындылары есебінде парниктік эффектін шамасын бағалайды.
Атап айтқанда, келесі міндеттер қойылды:
Қазақстандағы жалпы озон мөлшерінің уақытша динамикасын зерттеу; оның тенденциялары мен шығу тегін бағалау;
Қазақстанда тұтынылатын фреондардың озон қабатына әсерін бағалау;
Дамыған елдердің экономикалық қызметтің әртүрлі салаларындағы озон қабатын бұзатын заттардың шығарындыларын азайту шараларына талдау жасау.
Озон қабатын қатты бұзатын қосылыстарға хлорфторкөміртек (ХФК), метилхлороформ, галондар, гидрохлорфторкөміртектер (ГХФК), гидробромофторкөміртектер (ГБФК), және метил бромиді жатады. Олар еріткіштер, салқындатқыштар, көбіктендіргіштер және майсыздандырғыштар, аэрозольдерде, өрт сөндіргіштерде (галондар) және ауылшаруашылық пестицидтерінде (метилбромид) пропеленттер ретінде қолданылады. Озонды бұзатын заттарды тұтынуды реттеу Қазақстан Республикасының заңнамасымен, оларды импорттаудан бастап, лимиттерді (квоталарды) белгілеуді қоса алғанда, ОБЗ қолдана отырып, жұмыстарды өндіруге рұқсаттармен аяқталатын, монтаждау, жөндеу, құрамында ОБЗ бар жабдыққа қызмет көрсету.
Қазақстан Республикасында озонды бұзатын заттар саласындағы мемлекеттік реттеу Экологиялық кодекспен іске асырылады.
Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексінің 313 бабына сәйкес озонды бұзатын заттарды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.