Ұрпақ тәрбиесі - қоғамның болашақ мұрагерлерін тәрбиелеу ісі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Академик Е. А. Бөкетов атындағы Қарағанды

Университеті

Әбен Жансая Қабдоллақызы

Қазақ дәстүріндегі бала тәрбиесінің қазіргі қоғаммен сабақтастығы

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

5В020600-«Дінтану» мамандығы

Қарағанды 2022

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Академик Е. А. Бөкетов атындағы Қарағанды

Университеті

«Қорғауға жіберілді»

Философия және мәдениет

теориясы кафедрасы меңгерушісі:

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «Қазақ дәстүріндегі бала тәрбиесінің қазіргі қоғаммен сабақтастығы»

5В020600-«Дінтану» мамандығы

Орындады: Ж. Қ. Әбен

Ғылыми жетекшісі

аға оқытушы: Д. Б. Байбосунов

Қарағанды 2022

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 7

1 Дәстүрлі бала тәрбиесiнiң қалыптасуы мен дамуының тарихи әлеуметтiк негiздерi . . . 13

1. 1 Бала тәрбиесіне байланысты салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар . . . 23

1. 2 Бала тәрбиесіндегі діннің рөлі . . . 33

2 Жаңа Қазақстан үшін тәрбиедегі ұлттық салт-дәстүр, рухани адамгершілік ұстанымдар сабақтастығы . . . 37

2. 1 Ұлттық мұра құндылықтарын қазіргі таңның мәдени жетістіктерімен үйлестіру . . . 46

2. 2 Ұлттық мүдденің өркендеуіне үлес қоса алатын ұлтжанды тұлғаны тәрбиелеу мәселесі . . . 54

Қорытынды . . . 62

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . .

Кіріспе

Жұмыстың жалпы сипаттамасы: Әр ұлттың өзіндік ұлттық құндылықтары бар. Біздің ата-бабаларымыз күмістің асыл күйін, сыбызғы, сырнайды жырлап, болашақ ұрпақтың жадына өзінің рухани жанының қайғысын, асқақ арманын жеткізгенін де ұмытпаған жөн. Ұлттық құндылықтардан туындайтын ұлттық тәрбиенің моральдық принциптері мәдени кеңістікке мәдени құндылық ретінде еніп, оны байытады, байытады, сайып келгенде адамды руханият пен адамгершіліктің негізі ретінде біріктіреді. Қазақ халқының тәрбиелік және тәрбиелік ұғымдары мен әдет-ғұрыптарының мәні келесі сәттерде ашылады:қазақ халқының өміріндегі құрмет пен қонақжайлылықтың маңызды мәні; терме, айтыс, шешендік сөздер; қонақжайлылық, тектілік және т. б. болашақ даму мәдениетке сүйенетін құндылықтар жүйесімен тығыз байланысты. Себебі құндылық қатынасы арқылы барлық нәрсенің маңыздылығын анықтауға болады. Адам басты құндылық ретінде қабылдайтын ұлттық тәрбие әрқашан жоғары деңгейде. Ұлттық құндылықтарды әртүрлі ұлттардың ата-бабалары олардың өмір салтына байланысты қолданып, дамытып, ұрпақтарына мұра етті. Ырым-жырымдарсыз халық болмайды. Дәстүрлер халықтың сапалық сапасының, адамгершілік өмір нормаларының басты өлшемі болып табылады. - Мен білмеймін, - деді ол. Ұлттық дәстүрлер мен әдет-ғұрыптардың пайда болуы ұлттың ұлт ретінде қалыптасуымен байланысты . В. И. Белинский әдет-ғұрыптың өміршеңдігі туралы: "дәстүр ғасырлар бойы сынға ұшырады. Өз дәуірінде, ата-бабалардан әулеттерге мұраға ауысып, рудан руға, ұрпақтан ұрпаққа өтеді. Олар халықтың сыртқы бейнесі. Онсыз адамдар аты-жөні жоқ тас мүсін сияқты бет-бейнесі жоқ . . . "- дейді. Әрине, әр халықтың өз салт-дәстүрлері бар. Қазақ ұлттық тәрбиесінің алтын қазағы осы кезде оның салт-дәстүрін зерттеушілердің алдыңғы қатарында, оның ішінде белсенді жазушы, этнограф Сейіт Кенжеахметұлының еңбектері бар. Елімізде "бел төтерер", "немурын", "құттық", "қобылықтырмақ" және басқа да ұлттық салт-дәстүрлердің 350 түрі анықталып, жүйелендірілді. Осыған байланысты ол" қазақ халқының салт-дәстүрлері"анықтамалық жинағын құрды. Ол этнографтарды қазақтың салт-дәстүрлерімен ұштастыра білді.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Қазақ халқы бала тәрбиесін терең зерттеді. Олар дәстүр мен дінді үйлестіре отырып, баланы тәрбиеледі. Егер біз халқымыздың ғасырлар бойғы даналығына құлақ асатын болсақ, онда"адамның бақыты-балада". Кез - келген адам тіпті өмірдің жалғасы бола алмайтын бақыт деген сөздің өлшеміне назар аудармауы мүмкін. Біреу өз бақытын байлықтан тапқысы келсе, екіншісі даңқ пен даңққа, мансап пен қызметке ұмтылады. Бұл барлық нәрсе кірдің қолына адамды түсіндім. Тек білімді ұрпақ адамға шынайы бақыт сыйлай алады. "Адам ұрпақтарымен мың жасайды" - бұл тегін емес. Олай болса, адам өмірінің мәні-оның ұрпағы. Бала дүниеге келген сәттен бастап ата-аналарға үлкен әлеуметтік міндет жүктелген, қиын және нәзік. Бұл-тәрбие. Балатарбидің алғашқы мұғалімі-ата-ана. Бала үшін ата-анадан гөрі үй жоқ. Адамгершілік, бауырластық, Бейбітшілік, Мейірімділік, әдептілік, әдептілік сияқты қасиеттер - отбасындағы тәрбие балада теориямен дамымайды, ересектердің үлгісімен сіңеді. Халық даналығында:" ұл өсер, әкеге қарап, қыз өсер", - делінген. Бала ерте жастан бастап бір нәрсеге құмар және ересектерге көмектескісі келеді. Кейбір ата-поссориться, дәрмені: "сен мешаешь маған жұмыс істеуге, сен разрушаешь бұл ісімді". Бұл ұсыныс қате. Керісінше, сен жұмыс істейтін жақсы жағдай жасау үшін бала келіп, өзіне көмектескен, оған үйрену. Тіпті ұмытуға болмайды, бұл сабырмен қадағалауға тапсырма, ол сізді балаға орындалды соңына дейін. Өсіп келе жатқан бала біртіндеп еңбек болашағына жол ашады. - Мен не істеу керектігін білмеймін, - деді ол. Егер бала жақсы істі мақтап, оны позитивті түрде түсіндірсе, ол ересектер оны құрметтеп, оның кез-келген бұйрығын орындауға қарсы емес. Орынсыз жанжалдар, қателіктер, өз сұрақтарына дөрекі, дөрекі жауаптар немесе әділ талап қоя алмау ата-аналардың беделін түсіреді. Ата-ана-бала тәрбиесіндегі басты тұлға. Сондықтан әкесі де, анасы да балаларының жанын білуі керек, олардың мінез-құлқының ерекшеліктерін білуі керек. Балалармен әңгімелесу кезінде олардың пікірін ескеру орынды. Баласымен ашық сөйлесе алмайтын және сөйлесе алмайтын ата-аналар

Тақырыптың зерттелу деңгейі: Осы тақырыпты зерттеу барысында, біз қазақ халқының бала тәрбиесіне қатты көңіл бөлгенін аңғарамыз. Тақырыпты зерттей отырып ұлы ойшыл, философ қазақ ақын-жазушылардың еңбектерін пайдаландым. Соның ішінде Әл-Фараби, Абай Құнанбайұлы сынды дана адамдардың еңбектерінен үзінділер алдым. Сонымен қатар оқулықтармен жұмыс жасадық. Соның ішінде М. Жұмабаевтың «Педагогика», Б. Момышұлының «Ұшқан ұя» еңбектері. Бұл зерттеуде тек қазақ қайраткерлерінің ғана еңбектерін пайдаланбадым, сонымен қатар шығыс жазушыларының оқулықтарын қолдандым. Ибн Сина бала тәрбиесі мен ата-ана тәрбиесінің әдістері туралы құнды пікірлер айтты. Ибн Сина баланың адамгершілік тәрбиесіне деген көзқарастарында үй шаруашылығына қатысты мәселелерді де айтады. Бала тәрбиесі - ата-ананың басты мақсаты мен міндеті. Өз кемшіліктерін түзете алатын ата-ана тәрбиеші бола алады. Адамгершілік тәрбиесінің маңызды құралы - баланы сезім мен мақтаныш сезімдерін қозғамай, бір-бірімен әңгімелесуге шақыру. Ибн Сина Балада адамгершілік қасиеттерді еңбек, дене және ақыл-ой тәрбиесімен жеке бірлікте қалыптастыруды оның адам ретіндегі дамуының негізгі факторы ретінде қарастырады.

Зерттеу жұмысының нысаны: Қазақ қоғамындағы бала тәрбиесінің сонау сан ғасырдан бастап қазіргі кезеңге дейінгі мәселесін тадай отырып, айырмашылығын бақылау көзделген.

Бала тәрбиесінде салт-дәстүр мен діннің қаншалықты жоғары деңгейде маңызды екенін көрсету негізге алынған.

Зерттеу жұмысының пәні: Қазақ мәдениетіндегі бала-тәрбиесінің қоғамдық рөлі, салт-дәстүрдің маңыздылығы, бүгінгі таңда алатын орнын әлеуметтік тұрғыда қарастыру

Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты: Бала тәрбиесінің ата-бабаларымыз ең маңызды жұмыс етіп көрсеткен. Ақын-жазушылардың, философтардың қалдырған еңбектері зор:

- Дәстүрлі бала тәрбиесiнiң қалыптасуы мен дамуының тарихи әлеуметтiк негiздерiн зерттеу

- Бала тәрбиесіне байланысты салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды талдау

- Бала тәрбиесіндегі діннің рөлін анықтау

- Ұлттық мүдденің өркендеуіне үлес қоса алатын ұлтжанды тұлғаны тәрбиелеу мәселесі

Зepттeу жұмыcының мiндeттepi:

- ІХ-ХІІ ғасырлардағы қазақ отбасы тәрбиесі туралы ой пікірлердің дамуына ықпал еткен әлеуметтік-педагогикалық алғы шарттарын анықтау;

- Зерттеу проблемасы аясында қазақ отбасы тәрбиесінің қалыптасуы мен даму генезисін анықтау;

- Орта ғасырлардығ ұлы ғұламалар еңбектерін жүйелеу негізінде қазақ отбасы тәрбиесінің қалыптасуы мен даму ерекшеліктерін, оған ықпал еткен факторларды, тұжырымдамалық идеялар мен принцптерді анықтау;

- Аталған кезеңдегі қазақ отбасы тәрбиесін тарихи дамуымен байланыстыра отырып «Кемел адам» тұлғасын қалыптастыру үлгісін ғылыми - педагогикалық тұрғыда негіздеу

- ІХ-ХІІ ғасырлардығ қазақ отбасы тәрбиесінің мазмұны мен әдіс тәсілдерін айқындау, оларға сипаттама беру

Зepттeудiң тәciлi мeн әдicтeмeлiк нeгiздeрі : Жұмысты зерттеу барысында ғылыми зерттеудің кең тараған әдісі қолданылды. Соның ішінде: логикалық әдіс (индукциялық, дедукциялық) , экстрополяциялық әдіс, ретроспекциялық әдіс, эксперттік бағалау әдістері қолданылды. Зepттeу мәceлeci бойыншa тeоpиялық әдicтepдi қолдaнa отыpып, әдістемелік жинaқтaу, қоpыту, жүйeлeу, тaлдaу жәнe capaптaумeн қaтap логикaлық ой қоpыту, жaлпы дiни caлыcтыpмaлы әдicтepi кeңiнeн пaйдaлaнылды . Сонымен қатар тарих ғылымыда кеңінен қолданылды.

Дипломдық жұмыcтың құpылымы: Дипломдық жұмыc кipicпeдeн, екі бөлімнен, төрт бөлімше, қоpытынды жәнe пaйдaлaнғaн әдeбиeттep тiзiмiнeн тұpaды.

1. Дәстүрлі бала тәрбиесiнiң қалыптасуы мен дамуының тарихи әлеуметтiк негiздер

Жеке тұлғаның дамуы ең алдымен отбасында пайда болатыны белгілі. Сондықтан отбасы болашақта адамның жеке басының негізгі қасиеттерін қалыптастырудың маңызды ортасы болып қала береді.

Мен айтқалы отырған қазақ отбасы тәрбиесінің қалыптасуы мен дамуы туралы тұжырымдар мен ойлар қазақ жерінде өте ертеде болған. Осыған байланысты мен қазақ халқының пікіріне сәйкес қалыптасқан отбасылық тәрбие дәстүрлерін оның өткенімен, дәстүрімен, тұрмысымен, тірлігімен және бірлігімен тығыз байланыстырып қарастыруды ұйғардым.

Сондықтан, ең алдымен, біздің зерттеуіміздің философиялық және әдіснамалық негіздерінің шығу тегін, яғни қазақ отбасын тәрбиелеуді зерттеу процесінде шешуші қағидаттардың рөлін атқаратын теориялық білім жүйесін анықтау міндеті тұр. Осылайша, біздің зерттеуіміздің негіздерін анықтауда және зерттеуді ғылыми, жүйелік талдауда тарихи, объективтілік принциптеріне сүйендім. Осы тұрғыдан алғанда, біз өткен ғасырларда отбасылық тәрбие теориясы мен тәжірибесінің дамуын біле отырып, қазіргі мен болашақтың отбасылық тәрбие проблемаларымен байланысын анықтауға тырыстым. Шынында да, зерттеу барысында бұл әдіснамалық принциптер бізді бүгінгі өркениет пен мәдениетті дамыту кезінде адамзат қоғамында жинақталған тәжірибеден бас тартпауға, керісінше, бүгінгі күннің қажеттіліктері үшін оның құнды идеяларын жасауға міндеттейді. Сонымен бірге, біз зерттелетін кезең баланың мұрадағы отбасылық тәрбиеде әлеуметтенуі тұрғысынан қарастырылғанын айқын көреміз. Бұл бізге қазақ отбасының қалыптасуы мен дамуының тарихи кезеңдерінде тұлғаның кемелдену үдерісінің заңдылықтары мен шарттарын байқауға мүмкіндік берді. [1]

Зерттеу жұмысы IX-XII ғасырлардағы қоғамдық даму процесі барысында қазақ отбасы тәрбиесінің қалыптасу дәстүрлерінің динамикасын айқын көруде оны тұтастыққта және жүйелілікте қарастыруды міндеттеді. Осыған байланысты жалпы ғылыми әдіснамаға (жүйелілік, ұзақ мерзімділік, құндылыққа бағдарланған, мәдени) сүйену проблеманың ғылыми негізділігін, өткен ғасырлардағы жинақталған тәжірибеде отбасылық тәрбие мазмұнының, нысандары мен әдістерінің тұжырымдамалық идеяларын кейінгі ұрпақ практикасында сыни және шығармашылық тұрғыдан пайдалануды болжайды. Бұл бізге IX-XII ғасырларда отбасылық тәрбиенің қалыптасуы мен дамуындағы тарихи фактілерді, құбылыстарды, тенденцияларды анықтауға, саралауға және жан-жақты жүйелі түрде талдауға, оның теория мен практикадағы орнын анықтауға, зерттеу мәселесін кешегі және қазіргі заманды ескере отырып, тұтас үрдіс ретінде қарастыруға мүмкіндік берді. Сондықтан, біз IX-XII ғасырлардағы қазақ отбасы тәрбиесі мәселелерін ғұламалар Қорқыт ата, әл-Фараби, Ж. Баласағұн, М. Қашқари, Қ. Иассауи, Кейкаус және т. б. бүгінгі өскелең ұрпақты тәрбиелеудің ұлттық өзегі болып табылатын мұраларын тарихи тұрғысында айқындай отырып, жүйелі, біртұтас, кешенді негізде қарастырдық. Зерттеуіміздің аталмыш кезеңіне дейінгі құбылыстың мән жайын елестету үшін оның тарихи қалыптасу сатысын білу маңызды. Осы тұста дүние жүзі халықтары тәрізді, қазақ халқының да өзіне тән отбасы тарихына тоқталуды жөн деп таптық. Енбектер деректеріне жүгінсек, ғасырлар қойнауында жинақталған отбасы тәрбиесінің тәжірибесіндегі бала тәрбиесіне, оны өмірге даярлаудағы отбасының рөлі, жастарды еңбекке және нақтылы қоғамдық қатынастарға бейімдеу туралы көзқарастар стихиялы түрде қалыптасқандығын байқаймыз. [2]

Сондықтан адам өмір сүретін әлеуметтік-экономикалық формациялардың алуан түрлілігі әртүрлі отбасы түрлерімен тығыз байланысты болған. Тарихи деректерге жүгінсек, отбасылық тәрбиенің қалыптасуы мен дамуы алғашқы қоғамдық құрылыстан басталғанын көреміз.

Топтық неке ішіндегі отбасы тарихының одан әрі даму кезеңі отбасының қалыптасуының басталуымен, яғни. қандастар арасындағы неке салттарына тыйым салуына байланысты қалыптасты. Нәтижесінде, алғащқы қауым ішінде туыстардың, руластардың бірімен бірі үйленбеген ерлі-зайыптылар дүниеге келді.

Алғашқы кауымдық қоғамда өндіруші күштердің дамып, еңбек бөлінісінің шығуына байланысты қауымдық ортақ меншік орнына жеке меншіктің пайда болуы моногамиялық отбасының шығуына әкеліп соқты. Моногамияның бір түрі болып табылатын патриархалды отбасының негізгі қызметі ұрпақ жалғастыру болды. Оған балаларды тәрбиелеу, әлеуметтік тәжірибені ұрпақтан-ұрпаққа беру, білім беру арқылы еңбек дағдыларын қалыптастыру кірді. Моногамдық отбасының мұндай функциялары көптеген жылдар көлемінде өзгеріссіз қалып отырды.

Қоғамның өркениеттенуі отбасы сипатын түбегейлі өзгертті. Онда әлеуметтік тәрбие жүйесі балаларды тәрбиелеуде отбасына қарағанда белсенді рөл атқара бастады, нәтижесінде ата-аналар жеке тұлғаны әлеуметтендірудің бірден бір факторы болудан қалды, ал отбасында бала ең басты құндылық ретінде танылып, тұлғалық қалыптасуының маңызы артты. Дегенмен, қоғам дамуының әртүрлі кезеңдеріне қарамастан отбасылық тәрбие мәселесі күн тәртібінен түскен жоқ. Ол онымен бірге әлеуметтік категория ретінде дамып, өзгеріп отырды. Сондықтан адамды отбасы проблемасымен бірлікте тәрбиелеу қарастырылып келді. Осылайша, отбасылық тәрбиесінің тәжірибесі бірінші теориялардың қайнар көзі болды. Дегенмен, алғашқы жалпы тұжырымдауда отбасылық тәрбиенің ерекшеліктері бөліп қарастырылмады. [3]

Мектептердің пайда болуымен байланысты жас ұрпақты тәрбиелеу мектеп пен отбасы арасындағы қарым-қатынасты анықтау мәселелері пайда болды. Ол үстемдік етуші қоғамдық құрылысқа, сол қоғамдағы ойшылдар мен педагогтардың философиялық, әлеуметтік-саяси көзқарастарына байланысты әр түрлі шешілді.

Бүгінгі таңда"отбасы" ұғымының мәні, мазмұны мен тарихына көз жүгіртсек, философиялық, педагогикалық, психологиялық және басқа да ғылым салалары тарапынан берілген анықтамалар оның қоғамның бір бөлігі ретінде дамуын қамтамасыз ететін негізгі буын екендігін көрсетеді. Мысалы, "Отбасы" ұғымына Р. Н. Нұрғалиев өзінің философиялық сөздігінде "отбасы - әлеуметтік қауымдастықтың түрі, яғни ерлі-зайыпты одаққа және ері мен әйелінің, ата - аналар мен апа - қарындас ардың, бірге тұрып, ортақ шаруашылық жүргізетін туыстардың арасындағы сан-алуан қатынастарға негізделген жеке тұрмысты ұйымдастырулың маңызды формасы"- деп сипаттама береді, ал ғалымдар Ж. Б. Қоянбаев Р. М. Қоянбаевтар өздерінің педагогикалық еңбектерінде: "Отбасы", - ол бірге тұратын некеге негізделген қандас туыстар тобы деп анықтама берген. [4]

Жоғарыда келтірілген анықтамалардан отбасы әлеуметтік құбылыс ретінде әр түрлі жастағы және құқықтағы адамдардан тұратын қоғамдастық қызметі барысындағы өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізетін мемлекеттің кішкене құрамдас бөлігі қызметін атқаратындығын түсінеміз.

Мұндай көзқарасты француз ағартушысы Ж. Ж. Руссо: «Барлық қоғамдардың ең көнесі және жалғызы - ол отбасы. Сонымен қатар, отбасы керек болса, саяси қоғамдардың болашақ үлгісі: әкім - әкеге ұқсайды, ал халық - балаларға уқсайды» - деп айтқан сөзі арқылы отбасы мен қоғамның әлеуметтік қызметінің егіз екендігін дәлелдейді.

Ал, ғалым әл-Фараби «Отбасы» ұғымына мынадай анықтама береді: "Үй белгілі бір бөлшектерден құралады, солардың арқасында гүлденеді. Бұлар саны жағынан төртеу: ері мен әйелі; қожайыны мен қызметшісі; әке-шешесі мен баласы мүлкі мен мүлік иесі. Кімде-кім бұл бөлшектер мен бірлестіктерді басқарса ол адам үйдің билеушісі және әкімі болады. Оны «қожайын» деп атайды", - деп отбасын оның құрылымдық бөліктері тұрғысынан сипаттайды. Осы пайымдаулардың көмегімен ғалым уақыт ағымына байланысты қазақ отбасы, оның құрылымы мен тәрбие мазмұны елеулі өзгерістерге ұшырайтынын айтты.

Көпфункционалды отбасының міндеттерінің бірі оны қоғамның талаптарына сәйкес қалыптастыру, ұрпақтар сабақтастығын қамтамасыз ету болып табылады, ал отбасылық тәрбие - бұл қоғамдағы жас ұрпақты тәрбиелеу институттарының бірі ретінде күнделікті отбасылық-тұрмыстық объективтілікпен үйлесетін ата-аналардың мақсатты, қызметі.

Отбасы тәрбиесінің мұндай қызметі сонау қазақ халқының қалыптасуының бастау кезеңінен келе жатқандығын жоғарыда көрсеттік. Алайда, біз зерттеуге алып отырған IX-XII ғасырлар аралығындағы қазақ отбасы тәрбиесінің қалыптасуы мен дамуын сөз етуде алдымен «қазақ» сөзінің және қазақ отбасы тәрбиесінің қалыптасу генезисіне тоқталу қажет деп ұйғардық. Өйткені қазақ отбасы тәрбиесінің қалыптасу бастаулары сол кезеңдерге сәйкес келеді. [5]

"Қазақ" сөзінің шығу туралы дерек көздеріне сәйкес, Қазақстан Республикасының Ұлттық энциклопедиясында қазақтардың алғашқы пайда болуы Шығыс Дешті Қыпшақта кең таралған, бұл уақыт бойынша XI ғасырға жатады (А. Н. Самойлович) . Египет мемлекетінің қыпшақтары арасында құрастырылған араб-қыпшақ сөздігінде "қазақ" сөзіне "еркін, кезбе"деген мағына беріледі. Бұл өз руынан, тайпасынан, мемлекетінен бөлініп шығып, тіршілік ететін адамдарды білдірген. [6]

Осы бағытта жарияланған Тарихи деректер XI-XII ғасырларда Қазақстанның дала аймағын мекендеген түркі тайпаларының отырықшы жағдайда егіншілік дамыған аудандармен экономикалық мәдени өзара іс-қимылының жақсаруы қазақ халқының қалыптасу процесінің маңызды кезеңі болғандығын айғақтайды.

Сонымен, түркі халықтары арасында қазақ тайпаларының өмір сүру дәстүрлерінің өзіндік ерекшелігін араб миссионерлері де кезінде бірден байқаған. Сол кезде арабтар Орта Азияға исламды енгізе бастағанда, қазақ халқын құраған тайпалар ұстанған дін қазіргі Қазақстан территориясындағы түрік тайпалары арасында қазақ халқын құраған тайпалар ұстанған дін исламға көп жағынан кереғар еместей болып көрінді. Сондықтан олар осы тайпаларды ""һаза хақ" - "һазақ" (бұл арабша сөздің мағынасы - "бұл дұрыс, жолы дұрыс") . Дегенмен, ұзақ уақыт бойы ислам қазақтардың ежелгі әдет-ғұрыптарын ығыстыра алмады, олармен қайта санасуға тура келді. Оның көріністерінің бірі ұзақ дәуірлер бойына қазақ тайпалары арасындағы әдет ғұрыптарцың қоғамның заң нормаларының бірден-бір реттегіші рөлін атқарып келгендігі. Мұның себебі-қазақ қоғамы өзінің әлеуметтік-экономикалық жағдайына байланысты басқа халықтарға қарағанда томаға-тұйық болды. Сондықтан тек қазақтар ғана өз идеологиясын қолға алды. Екіншіден, әдет - ғұрып заң нормалары жалпы қазақ қоғамына тиістілік сипатына ие болды. Себебі туыстарымен руға көшіп келген қазақтарда "рудың намысы" күшті болды. [7]

Дегенмен, Исламның біртіндеп Қазақстанға енуі қазақ отбасының қалыптасуы мен тәрбиесінің дамуына жаңаша ықпал етті. Исламның талаптары-ата-бабаларын ұстанған қазақтардың әйелге деген құрметі, ата-ана алдындағы борышы және балаларды тәрбиелеу жөніндегі міндеттер олардың тарапынан отбасында орындалуы міндетті заңға немесе тәрбие талаптарына арналған кодекске басшылыққа алынды. Кодекс-құқықтық талаптары біріктірілген және жүйелендірілген нақты қоғамдық қатынастарды реттейтін заңдар жиынтығы. Сондықтан Кодекстің қоғамдық қатынастарды реттеуде ерекше әлеуметтік маңызы бар. Ата-бабалар діни тұжырымдамалардың мазмұнында, шариғат нормаларында және ата-бабалардың дәстүрлерінде отбасында балаларды тәрбиелеуде қолданылатын отбасылық тәрбие кодексі ретінде көрсетілген исламдық талаптарды басшылыққа алды. Бұл қазақ отбасын тәрбиелеуді ұйымдастырудың өзіндік ерекшелігін көрсетті. Мұндай кодексті іске асыру қазақ отбасының жаңа мәртебесін айқындап, отбасындағы басты құндылықтар болып табылатын және тәрбиеде тұлғалық-бағдарлы бағытты ұстанатын, жәуәнмәрт идеясының негізінде жүзеге асырылатын өмір салтын ұстанатын бала-әйелдерге, қыздарға деген теңқұқылы қарым-қатынас орнаған жаңа сатыға көтерілді. [9]

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.