ХАЛЫҚТЫҢ САНИТАРЛЫҚ - ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ САЛАУАТТЫЛЫҒЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУ ОБЪЕКТІСІ РЕТІНДЕ
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым Министрлігі
әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
Заң факультеті
Кеден, қаржы және экологиялық құқық кафедрасы
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
тақырыбы: Қазақстан Республикасында санитарлық-эпидемиологиялық қауіпсіздікті экологиялық құқықтық қамтамасыз ету
7М04217 - Құқықтану мамандығы
Орындаған: Досмаилова А.Қ.
Ғылыми жетекші:
з.ғ.к., доцент Айгаринова Г.Т.
Қорғауға жіберілді:
______________жылғы № ___ хаттама
Кафедра меңгерушісі,
з.ғ.д., профессор Жатканбаева А.Е.
Нормоконтролер:
Алматы, 2022
РЕФЕРАТ
Магистрлік диссертация Қазақстан Республикасындағы санитарлық-эпидемиологиялық қауіпсіздікті жалпы құқықтық және экологиялық-құқықтық реттеуді зерттеуге арналған.
Қоршаған орта сапасының, халық денсаулығының және өндірістік қызметтің белгілі бір жағдайларының барлығы өзара тығыз байланысты екенін білеміз. Осы қатынастарды құқықтық реттеу қазіргі таңда ең бір актуалды мәселелердің біріне айналып отыр, өйткені бұл тікелей адамның денсаулығы мен өмірімен байланысты болып табылады. Қолданыстағы заңнаманы және оны қолдану тәжірибесін талдау арқылы осы саладағы заңнаманы, сонымен қатар мемлекеттік бақылауды жетілдіру, сонымен қатар халықаралық ынтымақтастықты тиімді жүзеге асыру бойынша өз ұсынысымызды енгізуге мүмкіндік береді. Сондықтан, санитариялық-эпидемиологиялық қауіпсіздікті диссертациялық зерттеу өте маңызды, өйткені екі қатынастың да (экологиялық қаттынастар және санитарилық-эпидемиологиялық қауіпсіздігі саласындағы қатынастар) өзегі түптеп келгенде қоршаған ортаның жағдайы мен халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы болып табылады.
Осы магистрлік жұмыстың міндеті болып денсаулық сақтау, қоршаған ортаны қорғау және халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы бойынша қолданыстағы заңнаманы жүйелеу, санитарлық-эпидемиологиялық, экологиялық заңнама бойынша құқықтық қорғау объектілерін талдау және бөліп көрсету және оларды Қазақстан Республикасының Конституциясында жарияланған денсаулықты, санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылықты және қолайлы қоршаған ортаны қорғау құқықтарымен байланыстыру, сонымен қатар халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз етудің негізгі тәсілдерін белгілеу және тағы да басқа міндеттер болып табылады.
Магистрлік диссертацияның жаңалығы болып экологиялық құқықтық қатынастардың бір бөлігі ретінде халықтың санитарлық-эпидемиологиялық әл-ауқаты бойынша қатынастарды құқықтық реттеудің алғашқы тәуелсіз жан-жақты ғылыми зерттеу табылады. Осыған байланысты диссертация халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығының негізгі құрамдас бөлігі ретінде қоршаған табиғи ортаның сапасын қамтамасыз ету жөніндегі мақсаттар, міндеттер, объектілер мен субъектілердің бірлігін болжайтын оның құқықтық тетігін талдайды. Бұл заңнамадағы бар олқылықтарды табуға және оларды жетілдіру жолымен шешуге, сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау бойынша Мемлекеттік басқару және бақылау органдарының өзара іс-қимыл жасау проблемаларын шешуге мүмкіндік береді.
Магистрлік жұмыстың зерттеу объектісі болып халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы және оны құқықтық қамтамасыз ету табылады. Ал Зерттеу пәні ретінде санитарлық-эпидемиологиялық және экологиялық заңнамамен көрсетілген қоғамдық қатынастар көрініс тапты.
Қойылған міндеттерге сәйкес магистрлік жұмыстың құрылымы анықталды, ол кіріспеден, алты бөлімді біріктіретін үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиет тізімінен тұрады. Жұмыс көздердің 43 атауын пайдалана отырып, ___ бетте орындалды.
РЕФЕРАТ
Магистерская диссертация посвящена исследованию общего правового и эколого-правового регулирования санитарно-эпидемиологической безопасности в Республике Казахстан.
Мы знаем, что все определенные условия качества окружающей среды, здоровья населения и производственной деятельности неразрывно связаны между собой. Правовое регулирование этих отношений в настоящее время становится одним из наиболее актуальных вопросов, поскольку оно напрямую связано со здоровьем и жизнью человека. Анализ действующего законодательства и практики его применения позволит внести свои предложения по совершенствованию законодательства в данной сфере, а также государственного контроля, а также эффективному осуществлению международного сотрудничества. Поэтому диссертационное исследование санитарно-эпидемиологической безопасности очень важно, так как ядром обоих отношений (отношений в области экологической безопасности и санитарно-эпидемиологической безопасности) в конечном итоге является состояние окружающей среды и санитарно-эпидемиологическое благополучие населения.
Задачей данной магистерской работы является систематизация действующего законодательства по охране здоровья, окружающей среды и санитарно-эпидемиологическому благополучию населения, анализ и выделение объектов правовой охраны по санитарно-эпидемиологическому, экологическому законодательству и увязка их с правами охраны здоровья, санитарно-эпидемиологического благополучия и благоприятной окружающей среды, провозглашенными Конституцией Республики Казахстан, а также определение основных подходов к обеспечению санитарно-эпидемиологического благополучия населения и другие задачи.
Новизной магистерской диссертации является первое самостоятельное всестороннее научное исследование правового регулирования отношений по санитарно-эпидемиологическому благополучию населения как части экологических правоотношений. В связи с этим в диссертации анализируется ее правовой механизм, предполагающий единство целей, задач, объектов и субъектов по обеспечению качества окружающей природной среды как основной составляющей санитарно-эпидемиологического благополучия населения. Это позволит найти имеющиеся пробелы в законодательстве и решить их путем совершенствования, а также решить проблемы взаимодействия органов государственного управления и контроля по охране окружающей среды.
Объектом исследования магистерской работы является санитарно-эпидемиологическое благополучие населения и его правовое обеспечение. А в качестве предмета исследования нашли отражение общественные отношения, выраженные санитарно-эпидемиологическим и экологическим законодательством.
В соответствии с поставленными задачами определена структура магистерской работы, которая состоит из введения, трех глав, объединяющих шесть разделов, заключения и списка использованной литературы. Работа выполнена на _ страницах с использованием 43 наименований источников.
REPORT
The master's thesis is devoted to the study of the general legal and ecological-legal regulation of sanitary and epidemiological safety in the Republic of Kazakhstan.
We know that all certain conditions of environmental quality, public health and industrial activity are inextricably linked. The legal regulation of these relations is currently becoming one of the most pressing issues, since it is directly related to human health and life. The analysis of the current legislation and the practice of its application will make it possible to make suggestions on improving legislation in this area, as well as state control, as well as the effective implementation of international cooperation. Therefore, a dissertation study of sanitary and epidemiological safety is very important, since the core of both relations (relations in the field of environmental safety and sanitary and epidemiological safety) is ultimately the state of the environment and the sanitary and epidemiological well-being of the population.
The objective of this master's thesis is to systematize the current legislation on health protection, environment and sanitary-epidemiological welfare of the population, analyze and identify objects of legal protection under sanitary-epidemiological, environmental legislation and link them with the rights of health protection, sanitary-epidemiological welfare and a favorable environment proclaimed by the Constitution of the Republic of Kazakhstan, as well as the definition of the main approaches to ensuring the sanitary and epidemiological well-being of the population and other tasks.
The novelty of the master's thesis is the first independent comprehensive scientific study of the legal regulation of relations on the sanitary and epidemiological welfare of the population as part of environmental legal relations. In this regard, the dissertation analyzes its legal mechanism, which assumes the unity of goals, objectives, objects and subjects to ensure the quality of the natural environment as the main component of the sanitary and epidemiological well-being of the population. This will make it possible to find existing gaps in legislation and solve them by improving, as well as solve the problems of interaction between public administration and environmental control bodies.
The object of research of the master's thesis is the sanitary and epidemiological welfare of the population and its legal support. And as the subject of the study, social relations expressed by sanitary-epidemiological and environmental legislation were reflected.
In accordance with the tasks set, the structure of the master's thesis is determined, which consists of an introduction, three chapters combining six sections, a conclusion and a list of references. The work was carried out on _ pages using 43 names of sources.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. ХАЛЫҚТЫҢ САНИТАРЛЫҚ-ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ САЛАУАТТЫЛЫҒЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУ ОБЪЕКТІСІ РЕТІНДЕ
1.1. Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы ұғымы құқықтық қорғау объектісі ретінде
1.2. Республикалық және жергілікті бағдарламалар бойынша халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын ұйымдастыру
2. ХАЛЫҚТЫҢ САНИТАРЛЫҚ ЖӘНЕ ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ АХУАЛЫНЫҢ ЗАҢНАМАДАҒЫ КӨРІНІСІ
2.1. Халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы жөніндегі қатынастарды құқықтық реттеу.
2.2. Арнайы уәкілетті мемлекеттік басқару органдары. Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығын қамтамасыз ету саласындағы бақылау және қадағалау.
2.3.Санитарлық-эпидемиялогиялық қауіпсіздікті құқықтық қамтамасыз ету аясында мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдардың әрекеттесуі. Санитариялық-эпидемиологиялық аудит және сараптама жүргізу экологиялық-құқықтық реттеудің көрінісі ретінде.
3. ХАЛЫҚТЫҢ САНИТАРИЯЛЫҚ-ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ САЛАУАТТЫЛЫҒЫ АЯСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ
3.1. Санитарлық-эпидемиологиялық жағдайдың әлемдегі көрінісі мен реттелуінің заманауи тенденциясы мен халықаралық тәжірибесі.
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Өткен ғасырдың 60-жылдарынан бастап қоғам мен табиғат арасындағы қайшылықтар өсе бастады. Қоғам табиғи ресурстарға деген қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін табиғи объектілерді пайдалануды арттыруға бағытталған өзінің өндірістік күштерін тез және тез дамыды. Осыған байланысты табиғи орта нашарлады, ал адамдар қоршаған ортаның өзгеретін жағдайларына әрең бейімделді. Мұның бәрі халықтың денсаулығы мен өміріне әсер етті және өмірдің барлық аспектілері үшін жағымсыз факторлар күшейе түсті.
Қазіргі уақытта өндірістік және экологиялық жүйелер арасындағы қайшылықтар сыни деңгейге жетті. Қоршаған орта сапасының қайтымсыз өзгерістерінің пайда болу тенденциялары адам ағзасының оны бейімдеу қабілетінің жеткіліксіздігімен өсуде. Өмір сүру ортасының нашарлауы адамдардың бейімделу қабілетіне қарағанда тезірек жүреді.
Қоғамдық еңбек пен табиғи объектілер арасындағы қайшылықтардың негізгі көзі табиғи объектілерді тиімсіз пайдалану ғана емес, сонымен бірге арнайы табиғатты пайдалану жүйесінде дамыған табиғатты қорғауды қамтамасыз ететін экологиялық технологияның болмауы болып табылады. Табиғи кешендерге антропогендік жүктеме, әдетте, белгіленген нормативтік деңгейден асып түседі, бұл қоршаған ортаны қорғауды бірінші кезектегі проблемаға айналдырады. Іс жүзінде бұл Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында атап өтіледі.
Қоршаған орта сапасына техногендік факторлардың қысымының артуы жағдайында табиғи ресурстарды, экономикалық және экологиялық қызметті мемлекеттік реттеудің рөлі артады. Осы реттеудің міндетті әдістері болып халықтың экологиялық және санитарлық - эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз етудің ұйымдастырушылық - құқықтық және экономикалық әдістері табылады.
Құрылған экологиялық драманы Қазақстан мемлекеті толығымен мойындайды, сондықтан қазіргі таңда билік пен басқару органдары экологиялық қауіпсіздікті ұлттық, мемлекеттік және экономикалық қауіпсіздік деңгейіне көтеру бағытында шаралар қабылдануда. Осыған байланысты қоршаған орта жағдайының зиянды факторларын бейтараптандыру бойынша арнайы тұжырымдамалар, бағдарламалар мен заңдар қабылданып, әзірленуде.
Халықтың денсаулығын және қоршаған ортаның сапасын қамтамасыз ету жөніндегі табиғат қорғау қызметін құқықтық реттеудің негізінде Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Экология Кодексі, 2003 жылғы 9 шілдедегі N 481 Су Кодексі, 2003 жылғы 20 маусымдағы N 442 Жер кодексі, 2017 жылғы 27 желтоқсандағы № 125-VІ ҚРЗ Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы Кодексі, сонымен қатар 2020 жылғы 7 шiлдедегi № 360-VI ҚРЗ Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы Кодексі сияқты нормативтік-құқықтық актілерді есептеген жөн.
Аталған заңнамалық актілер халықтың денсаулығын, санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын және қолайлы қоршаған ортаны қорғау жөніндегі қоғамдық қатынастарды реттеуге тікелей бағытталған.
Сонымен бірге, арнайы заңдардың жоғарыда аталған блогы халықтың денсаулығын және адамның өмір сүру ортасының сапасын қамтамасыз ету талаптарын жеткіліксіз және қарама-қайшы түрде ұсынады. Заңнамада әртүрлі ұғымдар қолданылады: халықтың денсаулығын қорғау, санитарлық - эпидемиологиялық салауаттылық, қоршаған орта, қоршаған табиғи орта, Еңбек және тұрмыс жағдайлары, тіршілік ету ортасы. Осыған байланысты, практикада және ғылыми, публицистикалық жұмыстарда қорғау объектілері дұрыс түсіндірілмейді және адамдардың қызметі әрқашан халықтың мүдделері мен қажеттіліктеріне сәйкес келе бермейді.
Қоршаған орта сапасының, халық денсаулығының және өндірістік қызметтің белгілі бір жағдайларын бағалаудың аналитикалық және салыстырмалы-құқықтық әдістері табиғат пайдалану және қоршаған ортаны қорғау саласындағы қазіргі заманғы заңнаманы қалыптастыру мен дамытудағы объективті үрдістерді ғылыми негіздеуге көмектеседі. Қолданыстағы заңнаманы және оны қолдану практикасын егжей-тегжейлі талдау оның оң жақтары мен белгілі бір кемшіліктерін анықтауға мүмкіндік береді, бұл оны пайдалану және одан әрі дамыту және жетілдіру бағытын анықтауға мүмкіндік береді. Сондықтан, экологиялық қызметті диссертациялық зерттеу, Біздің ойымызша, нақты қажеттілікке айналды, өйткені халықтың санитарлық-эпидемиологиялық әл-ауқаты мен қоршаған ортаны қорғау, егер олардың өзегі қоршаған ортаның жағдайы болса, синонимге айналады.
Зерттеу объектісі - Халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы және оны құқықтық қамтамасыз ету.
Зерттеу пәні. Санитарлық-эпидемиологиялық және экологиялық заңнамамен көрсетілген қоғамдық қатынастар.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Зерттеудің мақсаты халықтың санитариялық - эпидемиологиялық салауаттылығын және оның ерекше құрамдас бөлігі - құқық субъектілерінің қызметі мен мінез-құлқындағы қоршаған табиғи ортаны қорғауды реттеу жөніндегі қолданыстағы заңнаманы талдау болып табылады.
Осы мақсатты іске асыру үшін келесі міндеттер қойылды:
- Денсаулық сақтау, қоршаған ортаны қорғау және халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы бойынша қолданыстағы заңнаманы жүйелеу;
- санитарлық-эпидемиологиялық, экологиялық заңнама бойынша құқықтық қорғау объектілерін талдау және бөліп көрсету және оларды Қазақстан Республикасының Конституциясында жарияланған денсаулықты, санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылықты және қолайлы қоршаған ортаны қорғау құқықтарымен байланыстыру;
- қоршаған табиғи ортаның жай-күйін құқықтық қорғаудың негізгі объектісі ретінде бөліп көрсету және зерттеу;
- халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз етудің негізгі тәсілдерін белгілеу;
- қолданыстағы мақсатты бағдарламалар бойынша халықты санитарлық-эпидемиологиялық қамтамасыз етудің деңгейлері мен құрылымдық ұйымдастырылуын анықтау;
-халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығын қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік басқару және бақылау органдарын олардың құзыреті мен өкілеттіктері арқылы зерделеу және жүйелеу;
- халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы қоғамдық бақылаудың рөлі мен қатысуын белгілеу;
- мемлекеттік басқару және бақылау органдары мен қоғамдық ұйымдардың осы саладағы өзара іс-қимылының проблемаларын белгілеу;
- халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығының құқықтық табиғатын, құрылымын және даму факторларын түсіндіру;
- ауылдардың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын реттеу бойынша қолданыстағы заңнаманың артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтау;
- халықтың санитариялық - эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз етудің ұйымдық-құқықтық тетігін жетілдіру жөніндегі ұсынымдарды негіздеу;
- химиялық қаруды жою, радиациялық және өнеркәсіптік қауіпсіздік жұмыстарын ұйымдастыру мысалдарында халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығын сақтау жөніндегі құқықтық тетікті белгілеу;
- халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз ету саласындағы заңды жауапкершіліктің заңдастырылған түрлерін негіздеу.
Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығының және қолданыстағы заңнаманың нақты жай-күйін талдау мен бағалауға, қоршаған табиғи ортаның сапасына әсер ететін құқықтық табиғат пен факторларды анықтауға, объектінің де, сондай-ақ құқықтық қатынастардың нәтижесінің де халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығын түсіндіруге диалектикалық және жүйелі көзқарас әдіснамалық негіз болып табылады. Сонымен қатар, тарихи бақылау, жалпылау, салыстыру және т. б. сияқты жалпыға бірдей танылған зерттеу әдістері қолданылады.
Зерттеудің теориялық негізін мемлекет және құқық теориясы саласындағы отандық және шетелдік ғалымдардың ережелері мен тұжырымдары құрайды: С. С. Алексеев, Н.И. Матузов, В. В. Борисов, А. В. Малько; конституциялық құқық саласында: Ф. М. Рудинский, В. Т. Кабышев, Б. С. Эбзеев; табиғи ресурстық құқық саласында: В.П.Балезина, Н.Н.Веденина, А. А. Рябова, Г.Н. Полянская; Аграрлық құқық саласында: З. А. Беляева, Г.В. Чубукова, А. Г. Первушина, В. Н. Демьяненко; Аграрлық құқық саласында: З.А. Беляева, Г.В. Чубукова, А. Г. Первушина, В. Н. Демьяненко;
Экологиялық құқық саласында: Г.Т.Айгаринова, Д.Л.Байдельдинов, О. С. Колбасова, В.В.Петрова, Б.В. Ерофеева, И. Ф. Панкратова, А. К. Голиченкова, Н. Т. Разгелдеева, М. М. Бринчук, С. А. Боголюбова, Ю. И. Ляпунова, В.Ф. Петренко, В. В. Попковалардың еңбектері қолданылды.
Негізгі тұжырымдар мен ұсыныстар Қазақстан Республикасының Конституциясына, республикалық заңнамаға, мемлекеттік басқару органдарының нормативтік-құқықтық актілеріне, құқық қолдану актілеріне және Қазақстан Республикасының экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің және оның құрылымдық буындарының жыл сайынғы ресми баяндамаларында баяндалған халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығының нақты жай-күйіне негізделеді.
Қазіргі уақытта отандық және шетелдік ғалымдардың жұмыстарында халықтың санитариялық - эпидемиологиялық салауаттылығын құқықтық қамтамасыз етудің жекелеген аспектілері зерттелуде, мысалы: санитариялық-эпидемиологиялық бақылауды ұйымдастыру, санэпидқадағалаудың экологиялық сараптамаларды жүргізуге қатысуы, қоршаған ортаны қорғау саласындағы қоғамдық бақылаудың рөлі (А.К. Голиченков, В. В. Попков, В.Ф. Петренко).
Әкімшілік құқық жөніндегі оқулықтарда халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы басқару және бақылау органдары жүйесіндегі объект ретінде қарастырылады. Қазіргі уақытта жарияланған экологиялық құқық оқулықтарында дұрыс, бірақ түсіндірусіз халықтың санитарлық-эпидемиологиялық әл-ауқаты экологиялық құқықтық қатынастарға енгізілген (В.В. Петров, Б. В. Ерофеев, С. А. Боголюбов). Тек арнайы әдебиеттерде санитарлық-эпидемиологиялық әл-ауқатқа ерекше көңіл бөлінеді.
Ғылыми жұмыстардың жалпыланған және талданған көздерінен халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын реттеу мәселелеріне юриспруденцияда тиісті көңіл бөлінбейтінін атап өткен жөн.
Диссертацияның ғылыми жаңалығы-бұл экологиялық құқықтық қатынастардың бір бөлігі ретінде халықтың санитарлық-эпидемиологиялық әл-ауқаты бойынша қатынастарды құқықтық реттеудің алғашқы тәуелсіз жан-жақты ғылыми зерттеуі, сондықтан оның құқықтық табиғаты, құрылымы және даму факторлары алғаш рет негізделген санитарлық және экологиялық заңнама жүйесі. Осыған байланысты диссертация халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығының негізгі құрамдас бөлігі ретінде қоршаған табиғи ортаның сапасын қамтамасыз ету жөніндегі мақсаттар, міндеттер, объектілер мен субъектілердің бірлігін болжайтын оның құқықтық тетігін талдайды. Бұл заңнамадағы бар олқылықтарды табуға және оларды жетілдіру жолымен шешуге, сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау бойынша Мемлекеттік басқару және бақылау органдарының өзара іс-қимыл жасау проблемаларын шешуге мүмкіндік береді.
Біздің ойымызша, халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығында қоршаған табиғи ортаның сапасы санитарлық заңнама бойынша алғашқы, бірақ жалғыз қорғау объектісі емес. Адам денсаулығы жұмыс, өмір, демалыс үшін қолайлы жағдайлардың болуымен қамтамасыз етіледі. Алайда, бұл жағдайлар заңнаманың басқа тобымен реттеледі, дегенмен экологиялық және санитарлық нормалар, ережелер мен стандарттар оларға реттеуші әсер етеді.
Практикалық маңыздылығы. Теориялық зерттеулер халықтың санитариялық - эпидемиологиялық саламаттылығының құқықтық табиғатын анықтаудағы, оны қамтамасыз ету жөніндегі табиғат қорғау заңнамасының орны мен рөлін белгілеудегі қазіргі олқылықтың орнын толтырады. Бұл қолданыстағы заңнаманы және оны қолдану практикасын жетілдіруге, қоршаған табиғи ортаны қорғау саласындағы басқару және бақылау органдарының тиімді құрылымын құруға және олардың өзара іс-қимыл жасау проблемаларын жоюға мүмкіндік береді, бұл сөзсіз кадрларды тәрбиелеу, оқыту және даярлау үшін пайдалы болады.
Қорғауға мынадай негіздер енгізіледі:
1. Халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы экологиялық құқықтық қатынастардың объектісі және нәтижесі болып табылады, өйткені қолайлы қоршаған орта оның өзегі болып көрінеді.
2. "Денсаулықты қорғау", "халықтың санитарлық - эпидемиологиялық салауаттылығы", "қоршаған орта", "сыртқы орта", "тіршілік ету ортасы", "қоршаған табиғи орта", "қолайлы қоршаған орта", "адамның тіршілік ету ортасы", "еңбек, тұрмыс жағдайлары" сияқты заңдастырылған анықтамалар нақтыланады. Осы нақтылаудың негізінде табиғат қорғау заңнамасының ұғымдық аппаратына және Қазақстан Республикасы Конституциясының баптарына қажетті түзетулер енгізу ұсынылады.
3. Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығын ұйымдастыру өндірістік, аумақтық белгілері бойынша және табиғи объектілер бойынша құрылады: жер, су объектілері, ормандар, жер қойнауы, атмосфералық ауа және т.б. алайда кәсіпорындар, аумақтар мен табиғат объектілері бойынша табиғат қорғау қызметі өте алуан түрлі және көп функциялы. Олар санитарлық және ветеринарлық қызметтен басқа, халықтың санитарлық - эпидемиологиялық салауаттылығының қолайлы жағдайы сияқты түпкілікті нәтижеге әрдайым бағыттала бермейді.
4. Мақсатты республикалық және аймақтық бағдарламалар адамның өмір сүру ортасын және оның өмір сүру жағдайларын сақтау, жақсарту халықтың санитарлық - эпидемиологиялық әл-ауқатын қамтамасыз етудің ұйымдастырушылық механизміне жатады. Олар заңдар қабылданғанға дейін немесе олар қабылданғаннан кейін жасалады. Сондықтан мақсатты бағдарламаларды басқару органдарының нормативтік-құқықтық актілеріне жатқызуға болмайды. Бұл бағдарламалардың орындалмауы заңды жауапкершілікке әкелмейді.
5. Санитариялық-эпидемиологиялық құқықтық қатынастар мақсаттардың, міндеттер мен негізгі қағидаттардың бірлігінен ғана емес, сондай - ақ осы қатынастардың объектілерінен, субъектілерінен, құқықтары мен міндеттерінен, объектілердің сапасына қойылатын белгіленген талаптардан, халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығының туындау негіздері мен оны қамтамасыз ету тәртібінен де тұрады. Осыған сүйене отырып, халықтың санитарлық-эпидемиологиялық әл-ауқатын адамдардың қоршаған ортадағы жағдайын да, адамдардың өмір сүретін ортаға қатынасын да түсіну керек. Халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығына байланысты қоғамдық қатынастар заңнамамен реттеледі.
6. ҚР Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы Кодексіне сәйкес халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы қорғау объектісі болып табылады. Алайда, бұл жалпыланған қатынастардың реттелу нәтижесі. Халықтың санитариялық - эпидемиологиялық саламаттылығын қамтамасыз ету жөніндегі құқықтық қатынастардағы құрамдастар болып келесілер табылады:
а) су объектілері;
б) атмосфералық ауа;
в) жер қойнауы;
г) жер учаскелері;
д) орман алқаптары;
е) тұрғын үйлерді, мәдени-тұрмыстық, тұрғын үй - коммуналдық мақсаттағы объектілерді, өнеркәсіптік, көліктік және басқа да кәсіпорындар мен құрылыстарды салуға, реконструкциялауға, жаңғыртуға және салуға, пайдалануға беруге арналған нормативтік, жобалау және нормативтік-техникалық құжаттама;
ж) халық шаруашылығының материалдары, заттары, бұйымдары мен өзге де өнімдері, оларды дайындау технологиялары;
з) азық-түлік және өнеркәсіп шикізаты, тамақ өнімдері, оларды дайындау технологиялары және олармен жанасатын материалдар мен бұйымдар;
и) елді мекендердің аумағын күтіп-ұстау, өндірістік және тұрмыстық қалдықтарды көму, қайта өңдеу, залалсыздандыру және кәдеге жарату процесі;
к) өндірістік ғимараттарды, үй-жайларды, құрылыстар мен жабдықтарды пайдалану;
л) иондаушы және иондаушы емес сәулелену көздерімен жұмыстар.
Осы және басқа объектілер экологиялық құқықтық қатынастарда бар. Сондықтан санитарлық және экологиялық заңнама халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы жөніндегі қатынастарды кешенді реттейді.
7. Санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылық субъектілері:
а)Қазақстан Республикасының азаматтары, азаматтығы жоқ адамдар және Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты немесе уақытша тұратын шетелдік азаматтар;
б) заңды тұлғалар;
в)аумақтық құрылымдардың (қалалардың, кенттердің және т. б.) тұрғындары;
г) жалпы құзыретін басқару мен бақылаудың мемлекеттік органдары;
д) арнайы құзыреттегі мемлекеттік басқару және бақылау органдары;
е) ведомстволық санитарлық қадағалау органдары;
ж) қоғамдық бірлестіктер;
з) халықаралық ұйымдар.
Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы субъектілеріне өз құқықтары мен міндеттерін іске асыру бойынша қажетті өкілеттіктер берілген. Алайда, олардың өзара әрекеттесуінде белгілі бір шешуін табу керек проблемалардың бар екенін атап өткен жөн.
8. "Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" Қазақстан Республикасы Кодексі халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы жөніндегі қатынастарды реттейді, алайда барлық экологиялық заңнама осы міндеттерді шешуге арналған. Сондықтан бұл кодификацияланған заң экологиялық құқықтың қайнар көзіне жатқызылуы керек, өйткені бұл әл-ауқаттың жай-күйі экологиялық қатынастардың объектісі және нәтижесі болып табылады.
9. Экологиялық құқықтық қатынастар саласындағы мемлекеттік басқару және бақылау органдары халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығын қамтамасыз ету жөніндегі құзыретке және өкілеттіктерге ие. Олардың құрамы бойынша олар көптеген және функционалды өкілеттіктерге ие. Осыған байланысты олар жалпы және арнайы құзыреттегі мемлекеттік органдарға жіктеледі. Олардың функцияларына, міндеттеріне, құзыреттеріне, өкілеттіктері мен жауапкершілігіне, сондай-ақ олардың ұйымдастырушылық құрылысына жүргізілген талдау олардың өзара іс-қимылының проблемаларын және қызметінің тиімсіздігін көрсетеді. Бұл проблемалар нормативтік-құқықтық актілерге енгізілген. Өзара іс-қимыл проблемаларын заңдарда және заңға тәуелді актілерде қайталанатын функцияларды, құзыреттер мен өкілеттіктерді жою, сондай-ақ олардың кімге есеп беретінін және өз қызметін кіммен үйлестіруге міндетті екенін нақты көрсету арқылы шешуге болады.
10. Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығын қоғамдық бақылау азаматтар мен олардың қоғамдық бірлестіктерінің кәсіпорындардың, ұйымдардың мемлекеттік басқару және бақылау органдарының экологиялық қызметіне қоғамдық қызметін қамтиды. Қолданыстағы заңнамамен халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласында қоғамдық бақылауды жүзеге асыруға кепілдік беріледі. Алайда, бұл құқықты жүзеге асыру кезінде азаматтар мен олардың қоғамдық бірлестіктері басқару және бақылау органдарының бұл кепілдіктерді елемеуімен кездеседі. Осыған байланысты мемлекеттік басқару және бақылау органдарының лауазымды тұлғаларына азаматтардың өздерінің конституциялық құқықтарын ескермеу және олардың қылмыстық жауапкершілігін күшейту жолымен жүзеге асыруына жол бермеу талаптарын қатаңдату ұсынылады.
Магистрлік диссертация құрылымы. Жұмыс кіріспеден, 3 тараудан, 7 бөлімшеден, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. ХАЛЫҚТЫҢ САНИТАРЛЫҚ-ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ САЛАУАТТЫЛЫҒЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУ ОБЪЕКТІСІ РЕТІНДЕ
1.1. Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы ұғымы құқықтық қорғау объектісі ретінде
Халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы адамдар қызметінің және табиғи сипаттағы көріністердің нәтижесі болып табылады. Санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылық адамның қоршаған ортасын қолайлы жағдайда сақтау есебінен адамдардың денсаулығын, өмірін қамтамасыз етуге бағытталған.
Сонымен қатар, адамның тіршілік ету ортасы оның айналасындағы сыртқы әлемді ғана емес, сонымен бірге ол құратын және тұтынатын Материалдық игіліктермен байланысты, қарым-қатынаста болатын адамдардың денсаулық жағдайын да қамтиды.
Дүниежүзілік Денсаулық сақтау ұйымының анықтамасы бойынша адамдардың денсаулығы-бұл олардың аурулары мен физикалық ақауларының болмауы ғана емес, олардың толық физикалық, психикалық және әлеуметтік әл-ауқатының жағдайы.
Әдістемелік тұрғыдан санитарлық-эпидемиологиялық халықтың әл - ауқатын өндірістік, әлеуметтік-экономикалық, табиғи, басқарушылық, арнайы, жеке факторларды қамтитын қоғамдық қатынастар арқылы қарау (зерттеу) керек. Егер олар заңмен көрсетілсе, онда мемлекет қолайлы өмір сүру ортасын қамтамасыз ету үшін адамдардың қажетті мінез-құлқы мен қызметіне реттеуші әсер етеді.
Қазақстан Республикасының Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы Кодексіне сәйкес, халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы деп мекендеу ортасы факторларының адамға зиянды әсері болмайтын және оның тыныс-тіршілігіне қолайлы жағдайлар қамтамасыз етілетін кездегі халық денсаулығының, мекендеу ортасының жай-күйі танылады. [1]
Қазіргі таңда халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласында туындайтын қатынастардың дені аталмыш Кодекс нормаларымен реттеледі. Алайда, бұған дейін Қазақстан Республикасында арнайы заң нормалары да болған еді. Мәселен, 1994 жылғы 8 шiлде N 110-ХIII Халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы туралы Заңы Қазақстан Республикасы халқының санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз етудiң құқықтық, экономикалық және әлеуметтiк жағдайларын айқындаған. Қазіргі уақытта бұл заң өз күшін жойған.
Аталған заңның атауы мен мазмұнына сәйкес, ол басқа нормативтік құқықтық актілермен қатар, халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы қалыптасқан қоғамдық қатынастарды Қазақстан Республикасының аумағында денсаулықты, физикалық және рухани дамуды, адамдардың ұзақ мерзімді белсенді өмірін сақтау мен нығайтуда азаматтар мен қоғамның мүдделерін іске асырудың қажетті шарты ретінде реттеуге арналған.
Жоғарыда келтірілген Заңның талаптарына сүйене отырып, халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығының құқықтық табиғатын анықтап, оған қандай заңнама саласы немесе салалар жиынтығы реттеуші әсер ететінін анықтау керек.
Құқықтық әдебиеттерде құқықтық қорғау объектісі қоғамдық қатынастардың осы түрін реттейтін құқық саласында белгіленуі керек екендігі жалпыға белгілі [2]. Сонымен қатар, кез-келген қалыптасқан сала құқықтық реттеудің мәні мен әдісімен анықталатындығы жалпыға бірдей белгілі.
Халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын құқықтық реттеуге арнайы зерттеулер, әсіресе диссертациялық жоспарда арналмады. Алайда халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз ету мемлекеттік ұйымдастыру, басқару, бақылау және қадағалау институты арқылы әкімшілік құқық саласы ретінде қаралады [3]. Қоршаған ортаны қорғау заңнамасының дамуымен және экологиялық құқықтың дербес саласы ретінде қалыптасуымен В.В. Петров, Б. В. Ерофеев, С. А. Боголюбов халықтың санитарлық-эпидемиологиялық әл-ауқатын экологиялық құқықтың немесе салауатты қоршаған ортаға деген құқықтың құрамына енгізеді. Басқа құқық салаларының өкілдері Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінде және Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы Кодексінде айқындалған құқық бұзушылықтардың құрамдарына сәйкес келетін мән-жайлардың аясында зерттеуден басқа халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы аясындағы құқықтық қатынастарды зерттемейді.
Біздің ойымызша, халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығының құқықтық табиғаты құқықтық реттеудің мәні мен әдісінен ғана емес, сонымен бірге құқықтық реттеу объектісі мен құқықтық қорғау объектісінен де шығарылуы керек. Бірлесе отырып, осы төрт элемент заңмен көрсетілген әлеуметтік қатынастардың құқықтық табиғатын анықтайды. Бұл ретте азаматтардың, мемлекет пен қоғамның қоғамдық денсаулық пен қолайлы мекендеу ортасын сақтаудағы мүдделерін, құқықтарын, міндеттері мен жауапкершілігін реттеуге арналған заңнаманың өзін міндетті түрде жүйелендіру, жіктеу және талдау талап етіледі.
Құқық теориясында құқықтық реттеу пәні заңнаманың жеке тобымен реттелетін әлеуметтік қатынастардың ерекше түрі ретінде анықталады. Бұл жұмыста құқықтық реттеу тақырыбы өмірдің барлық салаларында адамдардың денсаулығы мен олардың қоршаған ортасы туралы көрінетін әлеуметтік қатынастарды білдіреді. Заңнамада көрсетілген және реттелетін бұл қоғамдық қатынастар азаматтар мен қоғамның санитарлық-эпидемиологиялық мүдделерін, олардың осы саладағы құқықтарын, міндеттері мен жауапкершілігін іске асыру үшін қажетті жағдайлар жасайды.
Құқықтық реттеу объектісі деп халықтың санитариялық - эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз ету жөніндегі мемлекет пен азаматтардың қажетті қызметі мен мінез-құлқын олардың дене бітімінің, жан-тәнінің, әлеуметтік денсаулығының қажетті шарты және қауіпсіз тыныс-тіршілігі үшін жағдай ретінде түсіну керек.
Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығының қоғамдық қатынастарындағы (құқықтық қатынастарындағы) құқықтық қорғау объектісі оның тыныс-тіршілігінің барлық жағдайларында (жағдайларында) адам организміне табиғи, техногендік және әлеуметтік факторлардың қауіпті және зиянды әсері болмайтын қоғамдық және жеке денсаулық пен қоршаған ортаның (мекендеу ортасының) жай-күйіне құқық болып табылады.
Бұл заңды құқық келесідей қауіпсіздік нысандарында жүзеге асырылады:
а) адамдардың денсаулығы мен өмірінің өзі;
б) қолайлы қоршаған табиғи орта;
в) адамның дені сау ортасы;
г) жануарлар мен өсімдіктер дүниесі мен олардың мекендеу ортасының сапалық жай-күйі;
д) аумақтың озон қабатын қоса алғанда, Жердің, топырақтың, судың, жер қойнауының, ормандардың, атмосфералық ауаның жай-күйі.
Құқықтық реттеу әдістері халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығының табиғатына жауап беруі тиіс. Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығын қамтамасыз ету жөніндегі қоғамдық қатынастарда келесідей әдістер қалыптасты:
а) тыныс-тіршілік саласын мемлекеттік басқаруды жүзеге асыру үшін әкімшілік әдіс (рұқсат ету, тыйым салу, шектеу);
б) экономикалық-кәсіпорындардың, ұйымдардың шаруашылық қызметі процесінде халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын ерікті түрде қамтамасыз етуді дамытуға бағытталған және салынған күш-жігер мен шығындар үшін сыйақы беру, олар өндірген тауарлардың, қызметтердің, жұмыстардың құнын ұлғайту құқығын беретін;
в) ұйымдастырушылық-сараптама жүргізуді, қоршаған ортаға әсерді бағалауды, лицензиялауды, адам денсаулығының жай-күйін нормалау, мекендеу ортасы сапасының және бұзылу көздерінің мониторингі;
г) арнайы әдіс - бұл профилактика, ауру ошақтарын жою, аумақтарда карантиндер мен жұқпалы адамдар үшін карантиндер белгілеу;
д) құқықтық әдіс - заңдар мен заңға тәуелді актілер әзірлеуді көздейді;
е) тәрбие мен білім беру де халықтың санитариялық - эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз етудің міндетті әдістеріне жатады.
Қазақстан Республикасының Конституциясы әр адамның және азаматтың қолайлы ортаға құқығын жариялайды, ал 31-бапта Мемлекет адамның өмір сүруі мен денсаулығына қолайлы айналадағы ортаны қорғауды мақсат етіп қояды. Осылайша, елдің Негізгі Заңы Халықтың денсаулығын және оның сыртқы ортасын қорғауды қамтамасыз етуді талап етеді.
Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы Кодексте Денсаулық сақтау шараларына: саяси, экономикалық, құқықтық, әлеуметтік, мәдени, санитарлық-гигиеналық, эпидемияға қарсы шаралар кіреді, олар әр адамның физикалық және психикалық денсаулығын сақтауға және нығайтуға, оның ұзақ мерзімді белсенді өмірін сақтауға бағытталған. Көрсетілген шаралар халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығын қамтамасыз ету тәсілдеріне жатады.
Қазақстан Республикасының Экологиялық Кодексіне сәйкес, негізгі міндет-адамның табиғи ортасын сақтау, қоршаған ортаның сапасын жақсарту мақсатында қоғам мен табиғаттың өзара әрекеттесуі саласындағы қатынастарды құқықтық реттеу. Бұдан шығатыны, бұл заң табиғи ресурстарды алу көзі ғана емес, адамның сыртқы ортасы болып табылатын қоршаған ортаның сапалық жай-күйі бойынша қатынастарды реттейді.
Қазақстан Республикасының Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы Кодексі бұрындары қолданыста болған Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы туралы Заңының нормаларын ішінара қамтиды. Жоғарыда айтылғандай, екі нормативтік акті де халықтың санитариялық-эпидемиологиялық әл-ауқаты, саламаттылығы ұғымын нақтылайды. Осы Кодекс пен Заңға сәйкес қорғау объектісі адам денсаулығы және оның сыртқы ортасы болып табылады. Осылайша Экологиялық Кодекстің және Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы Кодекстің бірыңғай қорғау объектісі бар - бұл адамның сыртқы ортасы немесе қоршаған табиғи орта. Сонымен бірге, бұл нормативтік құқықтық актілерде қосымша (ерекше) күзет объектілері де бар, оларға қатысты олар заңдылық пен заңдылықты сақтай отырып, адамдардың қажетті қызметі мен мінез-құлқын дербес реттейді.
Қоршаған табиғи ортаның сапасын сақтаумен қатар Экологиялық Кодекс бойынша қорғаудың қосымша объектісі олардан табиғи ресурстарды тұрақты алу үшін қажетті және сол арқылы табиғи ресурстарға құқықты қамтамасыз ететін табиғи байлықтарды сақтау болып табылады. Бұл объект бойынша туындайтын қатынастарды қоршаған табиғи ортаны қорғауға жатқызуға болмайды, дегенмен олар жанама түрде халықтың денсаулығы мен қоршаған ортаның сапасына әсер етеді.
Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі турады Кодекс қосымша қорғау объектісі ретінде адам денсаулығын немесе қоғамдық денсаулықты қамтиды. Жоғарыда айтылғандай, салауатты немесе қолайлы қоршаған орта халықтың денсаулығына тікелей әсер етеді. Алайда, экологиялық заңнама адамның денсаулығына, яғни оның ішкі жағдайына байланысты әлеуметтік қатынастарды реттемейді, тек қоршаған ортаның сапасына қатысты қатынастарды реттеу арқылы осы қорғаныс объектісін жанама түрде қамтамасыз етеді.
Қорғау объектісі ретінде халық денсаулығына қоғамдық қатынастар ҚР өзге де заңдарымен реттеледі. Мысалы, Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы Кодекс қабылданбай тұрып, Қан донорлығы және оның компоненттері туралы Заң донорлардың құқықтарын және сол арқылы халықтың денсаулығын қорғау жөніндегі қатынастарды реттеуге арналған. Есiрткi, психотроптық заттар, сол тектестер мен прекурсорлар және олардың заңсыз айналымы мен терiс пайдаланылуына қарсы iс-қимыл шаралары туралы ҚР Заңы есiрткi, психотроптық заттар, сол тектестер мен прекурсорлар айналымы саласындағы мемлекеттiк саясаттың құқықтық негiздерiн реттейдi және наркологиялық жәрдем көрсету мен азаматтардың денсаулығын, қоғамдық және мемлекет қауiпсiздiгiн қорғау мақсатында олардың заңсыз айналымына қарсы iс-қимыл шараларын белгiлейдi [4]. Сонымен қатар нашақорлардың денсаулығын қалпына келтіру және осы заттарды тұтынатын адамдарды қысқарту үшін қолданылатын дәрілік заттардың сапасы мен қауіпсіздігіне қатысты қатынастарды реттейді.
Қазақстан Республикасының Экологиялық және Жер Кодекстері бүкіл ел халқының денсаулығын сақтаудың, қалпына келтірудің табиғи көздері ретінде пайдаланылатын аудандардағы табиғи нысандарды сақтау қатынастарын реттейді.
Қазақстан Республикасының Халықтың радиациялық қауіпсіздігі туралы Заңы Халықтың радиациялық қауіпсіздігіне қатысты қатынастарды реттейді [5]. Бұл заңда құқықтық қорғаудың екі объектісі бар: Халық денсаулығы және қоршаған табиғи орта. Сондай-ақ, халықтың денсаулығын иондаушы сәулелендiрудiң зиянды әсерiнен қорғау мақсатында оның радиациялық қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейдi. Табиғи ортаның сапасы халықтың денсаулығына тікелей әсер етеді, бірақ ол тәуелсіз қорғаныс объектісіне жатады.
Жоғарыда аталған заңнамалық актілер қоршаған табиғи ортаны және халықтың денсаулығын табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардан қорғауға (қорғауға) бағытталған ұйымдастырушылық-құқықтық сипаттағы талаптарды да айқындайды.
Қазақстан Республикасының Атом энергиясын пайдалану туралы Заңы адамдардың денсаулығы мен өмірін, сондай-ақ атом энергиясын пайдалану кезінде туындайтын қоршаған ортаны қорғау қатынастарын реттейді [6]. Сонымен қатар, аталмыш Заң адамдардың өмiрi мен денсаулығын, олардың мүлкін, қоршаған ортаны қорғау мақсатында атом энергиясын пайдалану саласындағы қоғамдық қатынастарды реттеудiң құқықтық негiзi мен қағидаттарын айқындайды және ядролық қаруды таратпау режимiн, атом энергиясын пайдалану кезiнде ядролық, радиациялық және ядролық физикалық қауiпсiздiктi қамтамасыз етуге бағытталады.
Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасындағы сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы Заңы адам мен қоғамның қауіпсіз және әлеуметтік-экологиялық толыққанды өмір сүру ортасы үшін өндірістік және әлеуметтік нысандарды жобалау және салу қатынастарын реттейді, бұл заң адамның өмір сүру ортасының сапасына тікелей әсер етеді, бірақ адам денсаулығына қатысты қатынастарды реттемейді [7].
2014 жылғы 3 шілдедегі Қазақстан Республикасының Дене шынықтыру және спорт туралы Заңы дене шынықтыру мен спортқа қатысты қатынастарды құқықтық реттеудің жалпы принциптерін белгіледі. Бұл заң Қазақстан Республикасының адамы мен азаматын қоршаған табиғи ортаның жағдайына қарамастан денсаулығын нығайтудың тиімді жолдарын дербес таңдауға бағыттайды [8]. Бұл заң физикалық өзін-өзі жетілдіру, қоршаған ортаға бейімделу, аурулардың алдын-алу және жою арқылы көтермеленеді.
Қазақстан Республикасының жоғарыда аталған заңнамасы халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығының құқықтық табиғатын екі қорғау объектісінің бірігуімен бекітеді: адам денсаулығы және оның тіршілік ету ортасы, яғни қоршаған орта.
Қоғамдық денсаулық әр адамның және Қазақстан Республикасы азаматының денсаулығынан тұрады, бірақ ел халқының денсаулығының орташа деңгейіне жатады. Дені сау және денсаулығы нашар адамдардың жалпы санынан тұратын қоғамдық денсаулық деңгейі мемлекеттің мұқият назарының объектісіне жатады және оның көрсеткіштері бойынша мемлекеттік билік және басқару органдары халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласында өз қызметін көрсетеді. Сондықтан заңнамада халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы деп жеке адамның денсаулығы емес, қоғамдық денсаулық жағдайы түсініледі. Бұдан шығатыны, Қазақстан Республикасының әр адамы мен азаматы Қоғамдық денсаулық туралы алаңдамай, өз денсаулығын қорғауға құқылы, өйткені қоғамдық денсаулық бүкіл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
Заң факультеті
Кеден, қаржы және экологиялық құқық кафедрасы
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
тақырыбы: Қазақстан Республикасында санитарлық-эпидемиологиялық қауіпсіздікті экологиялық құқықтық қамтамасыз ету
7М04217 - Құқықтану мамандығы
Орындаған: Досмаилова А.Қ.
Ғылыми жетекші:
з.ғ.к., доцент Айгаринова Г.Т.
Қорғауға жіберілді:
______________жылғы № ___ хаттама
Кафедра меңгерушісі,
з.ғ.д., профессор Жатканбаева А.Е.
Нормоконтролер:
Алматы, 2022
РЕФЕРАТ
Магистрлік диссертация Қазақстан Республикасындағы санитарлық-эпидемиологиялық қауіпсіздікті жалпы құқықтық және экологиялық-құқықтық реттеуді зерттеуге арналған.
Қоршаған орта сапасының, халық денсаулығының және өндірістік қызметтің белгілі бір жағдайларының барлығы өзара тығыз байланысты екенін білеміз. Осы қатынастарды құқықтық реттеу қазіргі таңда ең бір актуалды мәселелердің біріне айналып отыр, өйткені бұл тікелей адамның денсаулығы мен өмірімен байланысты болып табылады. Қолданыстағы заңнаманы және оны қолдану тәжірибесін талдау арқылы осы саладағы заңнаманы, сонымен қатар мемлекеттік бақылауды жетілдіру, сонымен қатар халықаралық ынтымақтастықты тиімді жүзеге асыру бойынша өз ұсынысымызды енгізуге мүмкіндік береді. Сондықтан, санитариялық-эпидемиологиялық қауіпсіздікті диссертациялық зерттеу өте маңызды, өйткені екі қатынастың да (экологиялық қаттынастар және санитарилық-эпидемиологиялық қауіпсіздігі саласындағы қатынастар) өзегі түптеп келгенде қоршаған ортаның жағдайы мен халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы болып табылады.
Осы магистрлік жұмыстың міндеті болып денсаулық сақтау, қоршаған ортаны қорғау және халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы бойынша қолданыстағы заңнаманы жүйелеу, санитарлық-эпидемиологиялық, экологиялық заңнама бойынша құқықтық қорғау объектілерін талдау және бөліп көрсету және оларды Қазақстан Республикасының Конституциясында жарияланған денсаулықты, санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылықты және қолайлы қоршаған ортаны қорғау құқықтарымен байланыстыру, сонымен қатар халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз етудің негізгі тәсілдерін белгілеу және тағы да басқа міндеттер болып табылады.
Магистрлік диссертацияның жаңалығы болып экологиялық құқықтық қатынастардың бір бөлігі ретінде халықтың санитарлық-эпидемиологиялық әл-ауқаты бойынша қатынастарды құқықтық реттеудің алғашқы тәуелсіз жан-жақты ғылыми зерттеу табылады. Осыған байланысты диссертация халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығының негізгі құрамдас бөлігі ретінде қоршаған табиғи ортаның сапасын қамтамасыз ету жөніндегі мақсаттар, міндеттер, объектілер мен субъектілердің бірлігін болжайтын оның құқықтық тетігін талдайды. Бұл заңнамадағы бар олқылықтарды табуға және оларды жетілдіру жолымен шешуге, сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау бойынша Мемлекеттік басқару және бақылау органдарының өзара іс-қимыл жасау проблемаларын шешуге мүмкіндік береді.
Магистрлік жұмыстың зерттеу объектісі болып халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы және оны құқықтық қамтамасыз ету табылады. Ал Зерттеу пәні ретінде санитарлық-эпидемиологиялық және экологиялық заңнамамен көрсетілген қоғамдық қатынастар көрініс тапты.
Қойылған міндеттерге сәйкес магистрлік жұмыстың құрылымы анықталды, ол кіріспеден, алты бөлімді біріктіретін үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиет тізімінен тұрады. Жұмыс көздердің 43 атауын пайдалана отырып, ___ бетте орындалды.
РЕФЕРАТ
Магистерская диссертация посвящена исследованию общего правового и эколого-правового регулирования санитарно-эпидемиологической безопасности в Республике Казахстан.
Мы знаем, что все определенные условия качества окружающей среды, здоровья населения и производственной деятельности неразрывно связаны между собой. Правовое регулирование этих отношений в настоящее время становится одним из наиболее актуальных вопросов, поскольку оно напрямую связано со здоровьем и жизнью человека. Анализ действующего законодательства и практики его применения позволит внести свои предложения по совершенствованию законодательства в данной сфере, а также государственного контроля, а также эффективному осуществлению международного сотрудничества. Поэтому диссертационное исследование санитарно-эпидемиологической безопасности очень важно, так как ядром обоих отношений (отношений в области экологической безопасности и санитарно-эпидемиологической безопасности) в конечном итоге является состояние окружающей среды и санитарно-эпидемиологическое благополучие населения.
Задачей данной магистерской работы является систематизация действующего законодательства по охране здоровья, окружающей среды и санитарно-эпидемиологическому благополучию населения, анализ и выделение объектов правовой охраны по санитарно-эпидемиологическому, экологическому законодательству и увязка их с правами охраны здоровья, санитарно-эпидемиологического благополучия и благоприятной окружающей среды, провозглашенными Конституцией Республики Казахстан, а также определение основных подходов к обеспечению санитарно-эпидемиологического благополучия населения и другие задачи.
Новизной магистерской диссертации является первое самостоятельное всестороннее научное исследование правового регулирования отношений по санитарно-эпидемиологическому благополучию населения как части экологических правоотношений. В связи с этим в диссертации анализируется ее правовой механизм, предполагающий единство целей, задач, объектов и субъектов по обеспечению качества окружающей природной среды как основной составляющей санитарно-эпидемиологического благополучия населения. Это позволит найти имеющиеся пробелы в законодательстве и решить их путем совершенствования, а также решить проблемы взаимодействия органов государственного управления и контроля по охране окружающей среды.
Объектом исследования магистерской работы является санитарно-эпидемиологическое благополучие населения и его правовое обеспечение. А в качестве предмета исследования нашли отражение общественные отношения, выраженные санитарно-эпидемиологическим и экологическим законодательством.
В соответствии с поставленными задачами определена структура магистерской работы, которая состоит из введения, трех глав, объединяющих шесть разделов, заключения и списка использованной литературы. Работа выполнена на _ страницах с использованием 43 наименований источников.
REPORT
The master's thesis is devoted to the study of the general legal and ecological-legal regulation of sanitary and epidemiological safety in the Republic of Kazakhstan.
We know that all certain conditions of environmental quality, public health and industrial activity are inextricably linked. The legal regulation of these relations is currently becoming one of the most pressing issues, since it is directly related to human health and life. The analysis of the current legislation and the practice of its application will make it possible to make suggestions on improving legislation in this area, as well as state control, as well as the effective implementation of international cooperation. Therefore, a dissertation study of sanitary and epidemiological safety is very important, since the core of both relations (relations in the field of environmental safety and sanitary and epidemiological safety) is ultimately the state of the environment and the sanitary and epidemiological well-being of the population.
The objective of this master's thesis is to systematize the current legislation on health protection, environment and sanitary-epidemiological welfare of the population, analyze and identify objects of legal protection under sanitary-epidemiological, environmental legislation and link them with the rights of health protection, sanitary-epidemiological welfare and a favorable environment proclaimed by the Constitution of the Republic of Kazakhstan, as well as the definition of the main approaches to ensuring the sanitary and epidemiological well-being of the population and other tasks.
The novelty of the master's thesis is the first independent comprehensive scientific study of the legal regulation of relations on the sanitary and epidemiological welfare of the population as part of environmental legal relations. In this regard, the dissertation analyzes its legal mechanism, which assumes the unity of goals, objectives, objects and subjects to ensure the quality of the natural environment as the main component of the sanitary and epidemiological well-being of the population. This will make it possible to find existing gaps in legislation and solve them by improving, as well as solve the problems of interaction between public administration and environmental control bodies.
The object of research of the master's thesis is the sanitary and epidemiological welfare of the population and its legal support. And as the subject of the study, social relations expressed by sanitary-epidemiological and environmental legislation were reflected.
In accordance with the tasks set, the structure of the master's thesis is determined, which consists of an introduction, three chapters combining six sections, a conclusion and a list of references. The work was carried out on _ pages using 43 names of sources.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. ХАЛЫҚТЫҢ САНИТАРЛЫҚ-ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ САЛАУАТТЫЛЫҒЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУ ОБЪЕКТІСІ РЕТІНДЕ
1.1. Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы ұғымы құқықтық қорғау объектісі ретінде
1.2. Республикалық және жергілікті бағдарламалар бойынша халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын ұйымдастыру
2. ХАЛЫҚТЫҢ САНИТАРЛЫҚ ЖӘНЕ ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ АХУАЛЫНЫҢ ЗАҢНАМАДАҒЫ КӨРІНІСІ
2.1. Халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы жөніндегі қатынастарды құқықтық реттеу.
2.2. Арнайы уәкілетті мемлекеттік басқару органдары. Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығын қамтамасыз ету саласындағы бақылау және қадағалау.
2.3.Санитарлық-эпидемиялогиялық қауіпсіздікті құқықтық қамтамасыз ету аясында мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдардың әрекеттесуі. Санитариялық-эпидемиологиялық аудит және сараптама жүргізу экологиялық-құқықтық реттеудің көрінісі ретінде.
3. ХАЛЫҚТЫҢ САНИТАРИЯЛЫҚ-ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ САЛАУАТТЫЛЫҒЫ АЯСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ
3.1. Санитарлық-эпидемиологиялық жағдайдың әлемдегі көрінісі мен реттелуінің заманауи тенденциясы мен халықаралық тәжірибесі.
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Өткен ғасырдың 60-жылдарынан бастап қоғам мен табиғат арасындағы қайшылықтар өсе бастады. Қоғам табиғи ресурстарға деген қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін табиғи объектілерді пайдалануды арттыруға бағытталған өзінің өндірістік күштерін тез және тез дамыды. Осыған байланысты табиғи орта нашарлады, ал адамдар қоршаған ортаның өзгеретін жағдайларына әрең бейімделді. Мұның бәрі халықтың денсаулығы мен өміріне әсер етті және өмірдің барлық аспектілері үшін жағымсыз факторлар күшейе түсті.
Қазіргі уақытта өндірістік және экологиялық жүйелер арасындағы қайшылықтар сыни деңгейге жетті. Қоршаған орта сапасының қайтымсыз өзгерістерінің пайда болу тенденциялары адам ағзасының оны бейімдеу қабілетінің жеткіліксіздігімен өсуде. Өмір сүру ортасының нашарлауы адамдардың бейімделу қабілетіне қарағанда тезірек жүреді.
Қоғамдық еңбек пен табиғи объектілер арасындағы қайшылықтардың негізгі көзі табиғи объектілерді тиімсіз пайдалану ғана емес, сонымен бірге арнайы табиғатты пайдалану жүйесінде дамыған табиғатты қорғауды қамтамасыз ететін экологиялық технологияның болмауы болып табылады. Табиғи кешендерге антропогендік жүктеме, әдетте, белгіленген нормативтік деңгейден асып түседі, бұл қоршаған ортаны қорғауды бірінші кезектегі проблемаға айналдырады. Іс жүзінде бұл Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында атап өтіледі.
Қоршаған орта сапасына техногендік факторлардың қысымының артуы жағдайында табиғи ресурстарды, экономикалық және экологиялық қызметті мемлекеттік реттеудің рөлі артады. Осы реттеудің міндетті әдістері болып халықтың экологиялық және санитарлық - эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз етудің ұйымдастырушылық - құқықтық және экономикалық әдістері табылады.
Құрылған экологиялық драманы Қазақстан мемлекеті толығымен мойындайды, сондықтан қазіргі таңда билік пен басқару органдары экологиялық қауіпсіздікті ұлттық, мемлекеттік және экономикалық қауіпсіздік деңгейіне көтеру бағытында шаралар қабылдануда. Осыған байланысты қоршаған орта жағдайының зиянды факторларын бейтараптандыру бойынша арнайы тұжырымдамалар, бағдарламалар мен заңдар қабылданып, әзірленуде.
Халықтың денсаулығын және қоршаған ортаның сапасын қамтамасыз ету жөніндегі табиғат қорғау қызметін құқықтық реттеудің негізінде Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Экология Кодексі, 2003 жылғы 9 шілдедегі N 481 Су Кодексі, 2003 жылғы 20 маусымдағы N 442 Жер кодексі, 2017 жылғы 27 желтоқсандағы № 125-VІ ҚРЗ Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы Кодексі, сонымен қатар 2020 жылғы 7 шiлдедегi № 360-VI ҚРЗ Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы Кодексі сияқты нормативтік-құқықтық актілерді есептеген жөн.
Аталған заңнамалық актілер халықтың денсаулығын, санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын және қолайлы қоршаған ортаны қорғау жөніндегі қоғамдық қатынастарды реттеуге тікелей бағытталған.
Сонымен бірге, арнайы заңдардың жоғарыда аталған блогы халықтың денсаулығын және адамның өмір сүру ортасының сапасын қамтамасыз ету талаптарын жеткіліксіз және қарама-қайшы түрде ұсынады. Заңнамада әртүрлі ұғымдар қолданылады: халықтың денсаулығын қорғау, санитарлық - эпидемиологиялық салауаттылық, қоршаған орта, қоршаған табиғи орта, Еңбек және тұрмыс жағдайлары, тіршілік ету ортасы. Осыған байланысты, практикада және ғылыми, публицистикалық жұмыстарда қорғау объектілері дұрыс түсіндірілмейді және адамдардың қызметі әрқашан халықтың мүдделері мен қажеттіліктеріне сәйкес келе бермейді.
Қоршаған орта сапасының, халық денсаулығының және өндірістік қызметтің белгілі бір жағдайларын бағалаудың аналитикалық және салыстырмалы-құқықтық әдістері табиғат пайдалану және қоршаған ортаны қорғау саласындағы қазіргі заманғы заңнаманы қалыптастыру мен дамытудағы объективті үрдістерді ғылыми негіздеуге көмектеседі. Қолданыстағы заңнаманы және оны қолдану практикасын егжей-тегжейлі талдау оның оң жақтары мен белгілі бір кемшіліктерін анықтауға мүмкіндік береді, бұл оны пайдалану және одан әрі дамыту және жетілдіру бағытын анықтауға мүмкіндік береді. Сондықтан, экологиялық қызметті диссертациялық зерттеу, Біздің ойымызша, нақты қажеттілікке айналды, өйткені халықтың санитарлық-эпидемиологиялық әл-ауқаты мен қоршаған ортаны қорғау, егер олардың өзегі қоршаған ортаның жағдайы болса, синонимге айналады.
Зерттеу объектісі - Халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы және оны құқықтық қамтамасыз ету.
Зерттеу пәні. Санитарлық-эпидемиологиялық және экологиялық заңнамамен көрсетілген қоғамдық қатынастар.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Зерттеудің мақсаты халықтың санитариялық - эпидемиологиялық салауаттылығын және оның ерекше құрамдас бөлігі - құқық субъектілерінің қызметі мен мінез-құлқындағы қоршаған табиғи ортаны қорғауды реттеу жөніндегі қолданыстағы заңнаманы талдау болып табылады.
Осы мақсатты іске асыру үшін келесі міндеттер қойылды:
- Денсаулық сақтау, қоршаған ортаны қорғау және халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы бойынша қолданыстағы заңнаманы жүйелеу;
- санитарлық-эпидемиологиялық, экологиялық заңнама бойынша құқықтық қорғау объектілерін талдау және бөліп көрсету және оларды Қазақстан Республикасының Конституциясында жарияланған денсаулықты, санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылықты және қолайлы қоршаған ортаны қорғау құқықтарымен байланыстыру;
- қоршаған табиғи ортаның жай-күйін құқықтық қорғаудың негізгі объектісі ретінде бөліп көрсету және зерттеу;
- халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз етудің негізгі тәсілдерін белгілеу;
- қолданыстағы мақсатты бағдарламалар бойынша халықты санитарлық-эпидемиологиялық қамтамасыз етудің деңгейлері мен құрылымдық ұйымдастырылуын анықтау;
-халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығын қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік басқару және бақылау органдарын олардың құзыреті мен өкілеттіктері арқылы зерделеу және жүйелеу;
- халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы қоғамдық бақылаудың рөлі мен қатысуын белгілеу;
- мемлекеттік басқару және бақылау органдары мен қоғамдық ұйымдардың осы саладағы өзара іс-қимылының проблемаларын белгілеу;
- халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығының құқықтық табиғатын, құрылымын және даму факторларын түсіндіру;
- ауылдардың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын реттеу бойынша қолданыстағы заңнаманың артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтау;
- халықтың санитариялық - эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз етудің ұйымдық-құқықтық тетігін жетілдіру жөніндегі ұсынымдарды негіздеу;
- химиялық қаруды жою, радиациялық және өнеркәсіптік қауіпсіздік жұмыстарын ұйымдастыру мысалдарында халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығын сақтау жөніндегі құқықтық тетікті белгілеу;
- халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз ету саласындағы заңды жауапкершіліктің заңдастырылған түрлерін негіздеу.
Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығының және қолданыстағы заңнаманың нақты жай-күйін талдау мен бағалауға, қоршаған табиғи ортаның сапасына әсер ететін құқықтық табиғат пен факторларды анықтауға, объектінің де, сондай-ақ құқықтық қатынастардың нәтижесінің де халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығын түсіндіруге диалектикалық және жүйелі көзқарас әдіснамалық негіз болып табылады. Сонымен қатар, тарихи бақылау, жалпылау, салыстыру және т. б. сияқты жалпыға бірдей танылған зерттеу әдістері қолданылады.
Зерттеудің теориялық негізін мемлекет және құқық теориясы саласындағы отандық және шетелдік ғалымдардың ережелері мен тұжырымдары құрайды: С. С. Алексеев, Н.И. Матузов, В. В. Борисов, А. В. Малько; конституциялық құқық саласында: Ф. М. Рудинский, В. Т. Кабышев, Б. С. Эбзеев; табиғи ресурстық құқық саласында: В.П.Балезина, Н.Н.Веденина, А. А. Рябова, Г.Н. Полянская; Аграрлық құқық саласында: З. А. Беляева, Г.В. Чубукова, А. Г. Первушина, В. Н. Демьяненко; Аграрлық құқық саласында: З.А. Беляева, Г.В. Чубукова, А. Г. Первушина, В. Н. Демьяненко;
Экологиялық құқық саласында: Г.Т.Айгаринова, Д.Л.Байдельдинов, О. С. Колбасова, В.В.Петрова, Б.В. Ерофеева, И. Ф. Панкратова, А. К. Голиченкова, Н. Т. Разгелдеева, М. М. Бринчук, С. А. Боголюбова, Ю. И. Ляпунова, В.Ф. Петренко, В. В. Попковалардың еңбектері қолданылды.
Негізгі тұжырымдар мен ұсыныстар Қазақстан Республикасының Конституциясына, республикалық заңнамаға, мемлекеттік басқару органдарының нормативтік-құқықтық актілеріне, құқық қолдану актілеріне және Қазақстан Республикасының экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің және оның құрылымдық буындарының жыл сайынғы ресми баяндамаларында баяндалған халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығының нақты жай-күйіне негізделеді.
Қазіргі уақытта отандық және шетелдік ғалымдардың жұмыстарында халықтың санитариялық - эпидемиологиялық салауаттылығын құқықтық қамтамасыз етудің жекелеген аспектілері зерттелуде, мысалы: санитариялық-эпидемиологиялық бақылауды ұйымдастыру, санэпидқадағалаудың экологиялық сараптамаларды жүргізуге қатысуы, қоршаған ортаны қорғау саласындағы қоғамдық бақылаудың рөлі (А.К. Голиченков, В. В. Попков, В.Ф. Петренко).
Әкімшілік құқық жөніндегі оқулықтарда халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы басқару және бақылау органдары жүйесіндегі объект ретінде қарастырылады. Қазіргі уақытта жарияланған экологиялық құқық оқулықтарында дұрыс, бірақ түсіндірусіз халықтың санитарлық-эпидемиологиялық әл-ауқаты экологиялық құқықтық қатынастарға енгізілген (В.В. Петров, Б. В. Ерофеев, С. А. Боголюбов). Тек арнайы әдебиеттерде санитарлық-эпидемиологиялық әл-ауқатқа ерекше көңіл бөлінеді.
Ғылыми жұмыстардың жалпыланған және талданған көздерінен халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын реттеу мәселелеріне юриспруденцияда тиісті көңіл бөлінбейтінін атап өткен жөн.
Диссертацияның ғылыми жаңалығы-бұл экологиялық құқықтық қатынастардың бір бөлігі ретінде халықтың санитарлық-эпидемиологиялық әл-ауқаты бойынша қатынастарды құқықтық реттеудің алғашқы тәуелсіз жан-жақты ғылыми зерттеуі, сондықтан оның құқықтық табиғаты, құрылымы және даму факторлары алғаш рет негізделген санитарлық және экологиялық заңнама жүйесі. Осыған байланысты диссертация халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығының негізгі құрамдас бөлігі ретінде қоршаған табиғи ортаның сапасын қамтамасыз ету жөніндегі мақсаттар, міндеттер, объектілер мен субъектілердің бірлігін болжайтын оның құқықтық тетігін талдайды. Бұл заңнамадағы бар олқылықтарды табуға және оларды жетілдіру жолымен шешуге, сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау бойынша Мемлекеттік басқару және бақылау органдарының өзара іс-қимыл жасау проблемаларын шешуге мүмкіндік береді.
Біздің ойымызша, халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығында қоршаған табиғи ортаның сапасы санитарлық заңнама бойынша алғашқы, бірақ жалғыз қорғау объектісі емес. Адам денсаулығы жұмыс, өмір, демалыс үшін қолайлы жағдайлардың болуымен қамтамасыз етіледі. Алайда, бұл жағдайлар заңнаманың басқа тобымен реттеледі, дегенмен экологиялық және санитарлық нормалар, ережелер мен стандарттар оларға реттеуші әсер етеді.
Практикалық маңыздылығы. Теориялық зерттеулер халықтың санитариялық - эпидемиологиялық саламаттылығының құқықтық табиғатын анықтаудағы, оны қамтамасыз ету жөніндегі табиғат қорғау заңнамасының орны мен рөлін белгілеудегі қазіргі олқылықтың орнын толтырады. Бұл қолданыстағы заңнаманы және оны қолдану практикасын жетілдіруге, қоршаған табиғи ортаны қорғау саласындағы басқару және бақылау органдарының тиімді құрылымын құруға және олардың өзара іс-қимыл жасау проблемаларын жоюға мүмкіндік береді, бұл сөзсіз кадрларды тәрбиелеу, оқыту және даярлау үшін пайдалы болады.
Қорғауға мынадай негіздер енгізіледі:
1. Халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы экологиялық құқықтық қатынастардың объектісі және нәтижесі болып табылады, өйткені қолайлы қоршаған орта оның өзегі болып көрінеді.
2. "Денсаулықты қорғау", "халықтың санитарлық - эпидемиологиялық салауаттылығы", "қоршаған орта", "сыртқы орта", "тіршілік ету ортасы", "қоршаған табиғи орта", "қолайлы қоршаған орта", "адамның тіршілік ету ортасы", "еңбек, тұрмыс жағдайлары" сияқты заңдастырылған анықтамалар нақтыланады. Осы нақтылаудың негізінде табиғат қорғау заңнамасының ұғымдық аппаратына және Қазақстан Республикасы Конституциясының баптарына қажетті түзетулер енгізу ұсынылады.
3. Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығын ұйымдастыру өндірістік, аумақтық белгілері бойынша және табиғи объектілер бойынша құрылады: жер, су объектілері, ормандар, жер қойнауы, атмосфералық ауа және т.б. алайда кәсіпорындар, аумақтар мен табиғат объектілері бойынша табиғат қорғау қызметі өте алуан түрлі және көп функциялы. Олар санитарлық және ветеринарлық қызметтен басқа, халықтың санитарлық - эпидемиологиялық салауаттылығының қолайлы жағдайы сияқты түпкілікті нәтижеге әрдайым бағыттала бермейді.
4. Мақсатты республикалық және аймақтық бағдарламалар адамның өмір сүру ортасын және оның өмір сүру жағдайларын сақтау, жақсарту халықтың санитарлық - эпидемиологиялық әл-ауқатын қамтамасыз етудің ұйымдастырушылық механизміне жатады. Олар заңдар қабылданғанға дейін немесе олар қабылданғаннан кейін жасалады. Сондықтан мақсатты бағдарламаларды басқару органдарының нормативтік-құқықтық актілеріне жатқызуға болмайды. Бұл бағдарламалардың орындалмауы заңды жауапкершілікке әкелмейді.
5. Санитариялық-эпидемиологиялық құқықтық қатынастар мақсаттардың, міндеттер мен негізгі қағидаттардың бірлігінен ғана емес, сондай - ақ осы қатынастардың объектілерінен, субъектілерінен, құқықтары мен міндеттерінен, объектілердің сапасына қойылатын белгіленген талаптардан, халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығының туындау негіздері мен оны қамтамасыз ету тәртібінен де тұрады. Осыған сүйене отырып, халықтың санитарлық-эпидемиологиялық әл-ауқатын адамдардың қоршаған ортадағы жағдайын да, адамдардың өмір сүретін ортаға қатынасын да түсіну керек. Халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығына байланысты қоғамдық қатынастар заңнамамен реттеледі.
6. ҚР Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы Кодексіне сәйкес халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы қорғау объектісі болып табылады. Алайда, бұл жалпыланған қатынастардың реттелу нәтижесі. Халықтың санитариялық - эпидемиологиялық саламаттылығын қамтамасыз ету жөніндегі құқықтық қатынастардағы құрамдастар болып келесілер табылады:
а) су объектілері;
б) атмосфералық ауа;
в) жер қойнауы;
г) жер учаскелері;
д) орман алқаптары;
е) тұрғын үйлерді, мәдени-тұрмыстық, тұрғын үй - коммуналдық мақсаттағы объектілерді, өнеркәсіптік, көліктік және басқа да кәсіпорындар мен құрылыстарды салуға, реконструкциялауға, жаңғыртуға және салуға, пайдалануға беруге арналған нормативтік, жобалау және нормативтік-техникалық құжаттама;
ж) халық шаруашылығының материалдары, заттары, бұйымдары мен өзге де өнімдері, оларды дайындау технологиялары;
з) азық-түлік және өнеркәсіп шикізаты, тамақ өнімдері, оларды дайындау технологиялары және олармен жанасатын материалдар мен бұйымдар;
и) елді мекендердің аумағын күтіп-ұстау, өндірістік және тұрмыстық қалдықтарды көму, қайта өңдеу, залалсыздандыру және кәдеге жарату процесі;
к) өндірістік ғимараттарды, үй-жайларды, құрылыстар мен жабдықтарды пайдалану;
л) иондаушы және иондаушы емес сәулелену көздерімен жұмыстар.
Осы және басқа объектілер экологиялық құқықтық қатынастарда бар. Сондықтан санитарлық және экологиялық заңнама халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы жөніндегі қатынастарды кешенді реттейді.
7. Санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылық субъектілері:
а)Қазақстан Республикасының азаматтары, азаматтығы жоқ адамдар және Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты немесе уақытша тұратын шетелдік азаматтар;
б) заңды тұлғалар;
в)аумақтық құрылымдардың (қалалардың, кенттердің және т. б.) тұрғындары;
г) жалпы құзыретін басқару мен бақылаудың мемлекеттік органдары;
д) арнайы құзыреттегі мемлекеттік басқару және бақылау органдары;
е) ведомстволық санитарлық қадағалау органдары;
ж) қоғамдық бірлестіктер;
з) халықаралық ұйымдар.
Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы субъектілеріне өз құқықтары мен міндеттерін іске асыру бойынша қажетті өкілеттіктер берілген. Алайда, олардың өзара әрекеттесуінде белгілі бір шешуін табу керек проблемалардың бар екенін атап өткен жөн.
8. "Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" Қазақстан Республикасы Кодексі халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы жөніндегі қатынастарды реттейді, алайда барлық экологиялық заңнама осы міндеттерді шешуге арналған. Сондықтан бұл кодификацияланған заң экологиялық құқықтың қайнар көзіне жатқызылуы керек, өйткені бұл әл-ауқаттың жай-күйі экологиялық қатынастардың объектісі және нәтижесі болып табылады.
9. Экологиялық құқықтық қатынастар саласындағы мемлекеттік басқару және бақылау органдары халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығын қамтамасыз ету жөніндегі құзыретке және өкілеттіктерге ие. Олардың құрамы бойынша олар көптеген және функционалды өкілеттіктерге ие. Осыған байланысты олар жалпы және арнайы құзыреттегі мемлекеттік органдарға жіктеледі. Олардың функцияларына, міндеттеріне, құзыреттеріне, өкілеттіктері мен жауапкершілігіне, сондай-ақ олардың ұйымдастырушылық құрылысына жүргізілген талдау олардың өзара іс-қимылының проблемаларын және қызметінің тиімсіздігін көрсетеді. Бұл проблемалар нормативтік-құқықтық актілерге енгізілген. Өзара іс-қимыл проблемаларын заңдарда және заңға тәуелді актілерде қайталанатын функцияларды, құзыреттер мен өкілеттіктерді жою, сондай-ақ олардың кімге есеп беретінін және өз қызметін кіммен үйлестіруге міндетті екенін нақты көрсету арқылы шешуге болады.
10. Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығын қоғамдық бақылау азаматтар мен олардың қоғамдық бірлестіктерінің кәсіпорындардың, ұйымдардың мемлекеттік басқару және бақылау органдарының экологиялық қызметіне қоғамдық қызметін қамтиды. Қолданыстағы заңнамамен халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласында қоғамдық бақылауды жүзеге асыруға кепілдік беріледі. Алайда, бұл құқықты жүзеге асыру кезінде азаматтар мен олардың қоғамдық бірлестіктері басқару және бақылау органдарының бұл кепілдіктерді елемеуімен кездеседі. Осыған байланысты мемлекеттік басқару және бақылау органдарының лауазымды тұлғаларына азаматтардың өздерінің конституциялық құқықтарын ескермеу және олардың қылмыстық жауапкершілігін күшейту жолымен жүзеге асыруына жол бермеу талаптарын қатаңдату ұсынылады.
Магистрлік диссертация құрылымы. Жұмыс кіріспеден, 3 тараудан, 7 бөлімшеден, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. ХАЛЫҚТЫҢ САНИТАРЛЫҚ-ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ САЛАУАТТЫЛЫҒЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУ ОБЪЕКТІСІ РЕТІНДЕ
1.1. Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы ұғымы құқықтық қорғау объектісі ретінде
Халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы адамдар қызметінің және табиғи сипаттағы көріністердің нәтижесі болып табылады. Санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылық адамның қоршаған ортасын қолайлы жағдайда сақтау есебінен адамдардың денсаулығын, өмірін қамтамасыз етуге бағытталған.
Сонымен қатар, адамның тіршілік ету ортасы оның айналасындағы сыртқы әлемді ғана емес, сонымен бірге ол құратын және тұтынатын Материалдық игіліктермен байланысты, қарым-қатынаста болатын адамдардың денсаулық жағдайын да қамтиды.
Дүниежүзілік Денсаулық сақтау ұйымының анықтамасы бойынша адамдардың денсаулығы-бұл олардың аурулары мен физикалық ақауларының болмауы ғана емес, олардың толық физикалық, психикалық және әлеуметтік әл-ауқатының жағдайы.
Әдістемелік тұрғыдан санитарлық-эпидемиологиялық халықтың әл - ауқатын өндірістік, әлеуметтік-экономикалық, табиғи, басқарушылық, арнайы, жеке факторларды қамтитын қоғамдық қатынастар арқылы қарау (зерттеу) керек. Егер олар заңмен көрсетілсе, онда мемлекет қолайлы өмір сүру ортасын қамтамасыз ету үшін адамдардың қажетті мінез-құлқы мен қызметіне реттеуші әсер етеді.
Қазақстан Республикасының Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы Кодексіне сәйкес, халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы деп мекендеу ортасы факторларының адамға зиянды әсері болмайтын және оның тыныс-тіршілігіне қолайлы жағдайлар қамтамасыз етілетін кездегі халық денсаулығының, мекендеу ортасының жай-күйі танылады. [1]
Қазіргі таңда халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласында туындайтын қатынастардың дені аталмыш Кодекс нормаларымен реттеледі. Алайда, бұған дейін Қазақстан Республикасында арнайы заң нормалары да болған еді. Мәселен, 1994 жылғы 8 шiлде N 110-ХIII Халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы туралы Заңы Қазақстан Республикасы халқының санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз етудiң құқықтық, экономикалық және әлеуметтiк жағдайларын айқындаған. Қазіргі уақытта бұл заң өз күшін жойған.
Аталған заңның атауы мен мазмұнына сәйкес, ол басқа нормативтік құқықтық актілермен қатар, халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы қалыптасқан қоғамдық қатынастарды Қазақстан Республикасының аумағында денсаулықты, физикалық және рухани дамуды, адамдардың ұзақ мерзімді белсенді өмірін сақтау мен нығайтуда азаматтар мен қоғамның мүдделерін іске асырудың қажетті шарты ретінде реттеуге арналған.
Жоғарыда келтірілген Заңның талаптарына сүйене отырып, халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығының құқықтық табиғатын анықтап, оған қандай заңнама саласы немесе салалар жиынтығы реттеуші әсер ететінін анықтау керек.
Құқықтық әдебиеттерде құқықтық қорғау объектісі қоғамдық қатынастардың осы түрін реттейтін құқық саласында белгіленуі керек екендігі жалпыға белгілі [2]. Сонымен қатар, кез-келген қалыптасқан сала құқықтық реттеудің мәні мен әдісімен анықталатындығы жалпыға бірдей белгілі.
Халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын құқықтық реттеуге арнайы зерттеулер, әсіресе диссертациялық жоспарда арналмады. Алайда халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз ету мемлекеттік ұйымдастыру, басқару, бақылау және қадағалау институты арқылы әкімшілік құқық саласы ретінде қаралады [3]. Қоршаған ортаны қорғау заңнамасының дамуымен және экологиялық құқықтың дербес саласы ретінде қалыптасуымен В.В. Петров, Б. В. Ерофеев, С. А. Боголюбов халықтың санитарлық-эпидемиологиялық әл-ауқатын экологиялық құқықтың немесе салауатты қоршаған ортаға деген құқықтың құрамына енгізеді. Басқа құқық салаларының өкілдері Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінде және Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы Кодексінде айқындалған құқық бұзушылықтардың құрамдарына сәйкес келетін мән-жайлардың аясында зерттеуден басқа халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы аясындағы құқықтық қатынастарды зерттемейді.
Біздің ойымызша, халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығының құқықтық табиғаты құқықтық реттеудің мәні мен әдісінен ғана емес, сонымен бірге құқықтық реттеу объектісі мен құқықтық қорғау объектісінен де шығарылуы керек. Бірлесе отырып, осы төрт элемент заңмен көрсетілген әлеуметтік қатынастардың құқықтық табиғатын анықтайды. Бұл ретте азаматтардың, мемлекет пен қоғамның қоғамдық денсаулық пен қолайлы мекендеу ортасын сақтаудағы мүдделерін, құқықтарын, міндеттері мен жауапкершілігін реттеуге арналған заңнаманың өзін міндетті түрде жүйелендіру, жіктеу және талдау талап етіледі.
Құқық теориясында құқықтық реттеу пәні заңнаманың жеке тобымен реттелетін әлеуметтік қатынастардың ерекше түрі ретінде анықталады. Бұл жұмыста құқықтық реттеу тақырыбы өмірдің барлық салаларында адамдардың денсаулығы мен олардың қоршаған ортасы туралы көрінетін әлеуметтік қатынастарды білдіреді. Заңнамада көрсетілген және реттелетін бұл қоғамдық қатынастар азаматтар мен қоғамның санитарлық-эпидемиологиялық мүдделерін, олардың осы саладағы құқықтарын, міндеттері мен жауапкершілігін іске асыру үшін қажетті жағдайлар жасайды.
Құқықтық реттеу объектісі деп халықтың санитариялық - эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз ету жөніндегі мемлекет пен азаматтардың қажетті қызметі мен мінез-құлқын олардың дене бітімінің, жан-тәнінің, әлеуметтік денсаулығының қажетті шарты және қауіпсіз тыныс-тіршілігі үшін жағдай ретінде түсіну керек.
Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығының қоғамдық қатынастарындағы (құқықтық қатынастарындағы) құқықтық қорғау объектісі оның тыныс-тіршілігінің барлық жағдайларында (жағдайларында) адам организміне табиғи, техногендік және әлеуметтік факторлардың қауіпті және зиянды әсері болмайтын қоғамдық және жеке денсаулық пен қоршаған ортаның (мекендеу ортасының) жай-күйіне құқық болып табылады.
Бұл заңды құқық келесідей қауіпсіздік нысандарында жүзеге асырылады:
а) адамдардың денсаулығы мен өмірінің өзі;
б) қолайлы қоршаған табиғи орта;
в) адамның дені сау ортасы;
г) жануарлар мен өсімдіктер дүниесі мен олардың мекендеу ортасының сапалық жай-күйі;
д) аумақтың озон қабатын қоса алғанда, Жердің, топырақтың, судың, жер қойнауының, ормандардың, атмосфералық ауаның жай-күйі.
Құқықтық реттеу әдістері халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығының табиғатына жауап беруі тиіс. Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығын қамтамасыз ету жөніндегі қоғамдық қатынастарда келесідей әдістер қалыптасты:
а) тыныс-тіршілік саласын мемлекеттік басқаруды жүзеге асыру үшін әкімшілік әдіс (рұқсат ету, тыйым салу, шектеу);
б) экономикалық-кәсіпорындардың, ұйымдардың шаруашылық қызметі процесінде халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын ерікті түрде қамтамасыз етуді дамытуға бағытталған және салынған күш-жігер мен шығындар үшін сыйақы беру, олар өндірген тауарлардың, қызметтердің, жұмыстардың құнын ұлғайту құқығын беретін;
в) ұйымдастырушылық-сараптама жүргізуді, қоршаған ортаға әсерді бағалауды, лицензиялауды, адам денсаулығының жай-күйін нормалау, мекендеу ортасы сапасының және бұзылу көздерінің мониторингі;
г) арнайы әдіс - бұл профилактика, ауру ошақтарын жою, аумақтарда карантиндер мен жұқпалы адамдар үшін карантиндер белгілеу;
д) құқықтық әдіс - заңдар мен заңға тәуелді актілер әзірлеуді көздейді;
е) тәрбие мен білім беру де халықтың санитариялық - эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз етудің міндетті әдістеріне жатады.
Қазақстан Республикасының Конституциясы әр адамның және азаматтың қолайлы ортаға құқығын жариялайды, ал 31-бапта Мемлекет адамның өмір сүруі мен денсаулығына қолайлы айналадағы ортаны қорғауды мақсат етіп қояды. Осылайша, елдің Негізгі Заңы Халықтың денсаулығын және оның сыртқы ортасын қорғауды қамтамасыз етуді талап етеді.
Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы Кодексте Денсаулық сақтау шараларына: саяси, экономикалық, құқықтық, әлеуметтік, мәдени, санитарлық-гигиеналық, эпидемияға қарсы шаралар кіреді, олар әр адамның физикалық және психикалық денсаулығын сақтауға және нығайтуға, оның ұзақ мерзімді белсенді өмірін сақтауға бағытталған. Көрсетілген шаралар халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығын қамтамасыз ету тәсілдеріне жатады.
Қазақстан Республикасының Экологиялық Кодексіне сәйкес, негізгі міндет-адамның табиғи ортасын сақтау, қоршаған ортаның сапасын жақсарту мақсатында қоғам мен табиғаттың өзара әрекеттесуі саласындағы қатынастарды құқықтық реттеу. Бұдан шығатыны, бұл заң табиғи ресурстарды алу көзі ғана емес, адамның сыртқы ортасы болып табылатын қоршаған ортаның сапалық жай-күйі бойынша қатынастарды реттейді.
Қазақстан Республикасының Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы Кодексі бұрындары қолданыста болған Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы туралы Заңының нормаларын ішінара қамтиды. Жоғарыда айтылғандай, екі нормативтік акті де халықтың санитариялық-эпидемиологиялық әл-ауқаты, саламаттылығы ұғымын нақтылайды. Осы Кодекс пен Заңға сәйкес қорғау объектісі адам денсаулығы және оның сыртқы ортасы болып табылады. Осылайша Экологиялық Кодекстің және Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы Кодекстің бірыңғай қорғау объектісі бар - бұл адамның сыртқы ортасы немесе қоршаған табиғи орта. Сонымен бірге, бұл нормативтік құқықтық актілерде қосымша (ерекше) күзет объектілері де бар, оларға қатысты олар заңдылық пен заңдылықты сақтай отырып, адамдардың қажетті қызметі мен мінез-құлқын дербес реттейді.
Қоршаған табиғи ортаның сапасын сақтаумен қатар Экологиялық Кодекс бойынша қорғаудың қосымша объектісі олардан табиғи ресурстарды тұрақты алу үшін қажетті және сол арқылы табиғи ресурстарға құқықты қамтамасыз ететін табиғи байлықтарды сақтау болып табылады. Бұл объект бойынша туындайтын қатынастарды қоршаған табиғи ортаны қорғауға жатқызуға болмайды, дегенмен олар жанама түрде халықтың денсаулығы мен қоршаған ортаның сапасына әсер етеді.
Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі турады Кодекс қосымша қорғау объектісі ретінде адам денсаулығын немесе қоғамдық денсаулықты қамтиды. Жоғарыда айтылғандай, салауатты немесе қолайлы қоршаған орта халықтың денсаулығына тікелей әсер етеді. Алайда, экологиялық заңнама адамның денсаулығына, яғни оның ішкі жағдайына байланысты әлеуметтік қатынастарды реттемейді, тек қоршаған ортаның сапасына қатысты қатынастарды реттеу арқылы осы қорғаныс объектісін жанама түрде қамтамасыз етеді.
Қорғау объектісі ретінде халық денсаулығына қоғамдық қатынастар ҚР өзге де заңдарымен реттеледі. Мысалы, Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы Кодекс қабылданбай тұрып, Қан донорлығы және оның компоненттері туралы Заң донорлардың құқықтарын және сол арқылы халықтың денсаулығын қорғау жөніндегі қатынастарды реттеуге арналған. Есiрткi, психотроптық заттар, сол тектестер мен прекурсорлар және олардың заңсыз айналымы мен терiс пайдаланылуына қарсы iс-қимыл шаралары туралы ҚР Заңы есiрткi, психотроптық заттар, сол тектестер мен прекурсорлар айналымы саласындағы мемлекеттiк саясаттың құқықтық негiздерiн реттейдi және наркологиялық жәрдем көрсету мен азаматтардың денсаулығын, қоғамдық және мемлекет қауiпсiздiгiн қорғау мақсатында олардың заңсыз айналымына қарсы iс-қимыл шараларын белгiлейдi [4]. Сонымен қатар нашақорлардың денсаулығын қалпына келтіру және осы заттарды тұтынатын адамдарды қысқарту үшін қолданылатын дәрілік заттардың сапасы мен қауіпсіздігіне қатысты қатынастарды реттейді.
Қазақстан Республикасының Экологиялық және Жер Кодекстері бүкіл ел халқының денсаулығын сақтаудың, қалпына келтірудің табиғи көздері ретінде пайдаланылатын аудандардағы табиғи нысандарды сақтау қатынастарын реттейді.
Қазақстан Республикасының Халықтың радиациялық қауіпсіздігі туралы Заңы Халықтың радиациялық қауіпсіздігіне қатысты қатынастарды реттейді [5]. Бұл заңда құқықтық қорғаудың екі объектісі бар: Халық денсаулығы және қоршаған табиғи орта. Сондай-ақ, халықтың денсаулығын иондаушы сәулелендiрудiң зиянды әсерiнен қорғау мақсатында оның радиациялық қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейдi. Табиғи ортаның сапасы халықтың денсаулығына тікелей әсер етеді, бірақ ол тәуелсіз қорғаныс объектісіне жатады.
Жоғарыда аталған заңнамалық актілер қоршаған табиғи ортаны және халықтың денсаулығын табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардан қорғауға (қорғауға) бағытталған ұйымдастырушылық-құқықтық сипаттағы талаптарды да айқындайды.
Қазақстан Республикасының Атом энергиясын пайдалану туралы Заңы адамдардың денсаулығы мен өмірін, сондай-ақ атом энергиясын пайдалану кезінде туындайтын қоршаған ортаны қорғау қатынастарын реттейді [6]. Сонымен қатар, аталмыш Заң адамдардың өмiрi мен денсаулығын, олардың мүлкін, қоршаған ортаны қорғау мақсатында атом энергиясын пайдалану саласындағы қоғамдық қатынастарды реттеудiң құқықтық негiзi мен қағидаттарын айқындайды және ядролық қаруды таратпау режимiн, атом энергиясын пайдалану кезiнде ядролық, радиациялық және ядролық физикалық қауiпсiздiктi қамтамасыз етуге бағытталады.
Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасындағы сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы Заңы адам мен қоғамның қауіпсіз және әлеуметтік-экологиялық толыққанды өмір сүру ортасы үшін өндірістік және әлеуметтік нысандарды жобалау және салу қатынастарын реттейді, бұл заң адамның өмір сүру ортасының сапасына тікелей әсер етеді, бірақ адам денсаулығына қатысты қатынастарды реттемейді [7].
2014 жылғы 3 шілдедегі Қазақстан Республикасының Дене шынықтыру және спорт туралы Заңы дене шынықтыру мен спортқа қатысты қатынастарды құқықтық реттеудің жалпы принциптерін белгіледі. Бұл заң Қазақстан Республикасының адамы мен азаматын қоршаған табиғи ортаның жағдайына қарамастан денсаулығын нығайтудың тиімді жолдарын дербес таңдауға бағыттайды [8]. Бұл заң физикалық өзін-өзі жетілдіру, қоршаған ортаға бейімделу, аурулардың алдын-алу және жою арқылы көтермеленеді.
Қазақстан Республикасының жоғарыда аталған заңнамасы халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығының құқықтық табиғатын екі қорғау объектісінің бірігуімен бекітеді: адам денсаулығы және оның тіршілік ету ортасы, яғни қоршаған орта.
Қоғамдық денсаулық әр адамның және Қазақстан Республикасы азаматының денсаулығынан тұрады, бірақ ел халқының денсаулығының орташа деңгейіне жатады. Дені сау және денсаулығы нашар адамдардың жалпы санынан тұратын қоғамдық денсаулық деңгейі мемлекеттің мұқият назарының объектісіне жатады және оның көрсеткіштері бойынша мемлекеттік билік және басқару органдары халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласында өз қызметін көрсетеді. Сондықтан заңнамада халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы деп жеке адамның денсаулығы емес, қоғамдық денсаулық жағдайы түсініледі. Бұдан шығатыны, Қазақстан Республикасының әр адамы мен азаматы Қоғамдық денсаулық туралы алаңдамай, өз денсаулығын қорғауға құқылы, өйткені қоғамдық денсаулық бүкіл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz