Студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастыру
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Е.А.Бөкетов атындағы Карағанды университеті
Биология-география факультеті
Зоология кафедрасы
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
Өзіндік жұмыс арқылы медициналық колледж студенттерінің танымдық белсенділігін арттыру мүмкіндіктерін анықтау
7М01501401-Биология
Орындаған: ______________________ (Т.А.Ж) (қолы)
Ғылыми жетекші: ________________(Т.А.Ж) (атағы) ________________________(қолы)
Қорғауға жіберілді: Хаттама № __ , _______ 20__ ж.
Кафедра меңгерішісі ___________________ (Т.А.Ж) ________________ (қолы және мөрі)
Нормобақылау ________________________ (Т.А.Ж) _________________ (қолы)
Қарағанды 2022
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.Студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 10
1.1 Медициналық колледж студенттерінің өзіндік жұмысын жоспарлау
... ... ... ... ... ... 10
1.2. СӨЖ процесіндегі іскерлік өзара іс-қимыл нысандары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
1.3. Студенттің өз бетінше білім алуына қызығушылықты қалыптастыру және мотивация ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.4. Өзіндік жұмыстар медициналық колледж студенттерінің құзыреттілігін қалыптастырушы фактор ретінде
2 Экспериментте интерактивті әдісті пайдаланудың әдістемелік үлгісі
2.1 зерттеу барысында қолданған әдістер үлгісі
2 .2 Жүргізілген педагогикалық эксперимент және оның нәтижесі
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
КІРІСПЕ
Биология жаратылысты зерттейтін ғылымдардың бірі. Жаратылыс дегеніміз - бізді айнала қоршаған материялық дүние. Сондықтан, биология жаратылыстану ғылымдарының қатарына жатады. Мен дипломдық жұмысымда Биологияны оқытуда өзіндік жұмыстарды пайдалану ерекшеліктері тақырыбы бойынша мектептегі биологияны оқытудағы өзіндік жұмыстардың маңызын ашуға тырыстым. Биологияны оқытудағы өзіндік жұмыстардың ролін зертедім.
Тақырыптың өзектілігі: Қазақстан Республикасының Білім беру Заңының 8 бабында Білім беру жүйесінің басты міндеті - оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық коммуникациялық желілерге шығу, ұлттық және адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау деп атап көрсетілген[1]. Бүгінгі таңда еліміздің әлемдік біліім кеңістігіне енуге бағытталған талпыныстары білім беру мазмұнын жаңарту, әсіресе білімгердің өзіндік жұмысын, дербестігі мен ізденімпаздығын дамытатын оқытудың жаңа әдіс-тәсілдері мен түрлерін іздестіруге аса мән беріліп отыр.
Оқу үдерісін жетілдіру және білімгердің жеке тұлғасын қалыптастыру мәселесіне байланысты көптеген ғалым педагогтардың еңбектері арналған: Я.А.Каменский, Ю.К.Бабанский, В.А.Сластенин, М.Жұмабаев, И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин, А.Г.Қазмағамбетов т.б.
Сонымен бірге зерттеу барысында өте тәжірибелі оқытушылар студенттерді өзіндік жұмысқа мақсатты бағытта оқытуды жүзеге асыруда, өзінің педагогикалық іс-әрекеті барысында ешқандай қиындық байқалмайтындығы анықталды.
Оқу үрдісінде оқу-танымдық іс-әрекетті белсендіру, танымдық ізденімпаздық, танымдық дербестікті дамыту мәселелері бойынша: С.С.Смайовтың, А.Ғ.Әбілқасымованың, Т.С.Сабыровтың, т.б. зерттеулері бар. Осы себепті курстық жұмыс тақырыбын Білімгердің өзіндік жұмысын басқару деп алдық.
Медициналық колледжде биологиядан білім берудің тиімді тұстарын саралаған авторлар қатарына А.П. Крешковты, А.А.Ярославцевті, К.М.Ольшанованы, З.А.Барсукованы атауға болады. Осы ғалымдардың еңбектеріндегі тиімді қағидаларды мен өз жұмысымның барысында пайдалануға тырыстым.
Медициналық колледжде өзіндік жұмыстарды пайдалануды жүзеге асыру оқытушының аса күрделі әдістемелік міндеттерді шешуін талап етеді. Себебі, оқытушы тек бір ғана негізгі пәннің мазмұнын, мақсатын, әдістерін меңгеріп қана қоймай, арнайы пәндердің, мысалы Химия, Физика, Биология т.б. ғылымдарының мазмұнын, мақсатын және оларды оқытуға қойылатын талаптарды жете білуі қажет. Сондықтан мектептерде биология пәнін оқытуда өзіндік жұмыстарды қолдануды жүзеге асыру үшін осы пәндерді оқытатын оқытушылар бірлесіп жұмыс істегенде ғана жетістікке қол жетеді.
Медициналық колледжде биология пәнінен өзіндік жұмыстар арқылы оқыту үрдісін жүзеге асыруда әдістемелік тұрғыдан оқытушының қызметі күрделеніп, төмендегідей кезеңдерді қамтиды:
oo Жалпы биологияның оқу бағдарламасын талдап, оның өзіндік жұмыстарды жүзеге асырудағы мүмкіндігін анықтау. Биологияның теориялық материалдарын тірек ете отырып, арнайы пәндердің бағдарламаларымен байланыстыруға болатын бөлімдерін анықтау. Осы байланыстар негізінде игерілетін білім, білік, дағдылар көлемін анықтау;
oo өзіндік жұмысқа арналған тақырыптық сабақ жоспарларын құру;
oo нақты тақырыптар бойынша пәнаралық байланыстарды жүзеге асырудағы дидактикалық талаптарды ескере отырып, сабақта қолданылатын құралдарды, танымдық есептерді, тапсырмаларды тұжырымдап, қосымша әдебиеттерді анықтау, арнайы пәндер бойынша көрнекіліктер мен таратып берілетін материалдарды іріктеу;
oo оқытуды ұйымдастырудың кешенді түрлері мен жүргізу жолдарын саралау (пәнаралық байланыстағы қорытынды сабақтары, кешенді семинарлар т.б.);
oo өзіндік жұмыстарды жүзеге асыру нәтижелерін бақылау мен бағалаудың түрлерін, құралдарын, әдіс-тәсілдерін анықтау (пәнаралық байланыстар бойынша алған білімдері мен біліктерін анықтауға арналған сұрақтар мен тапсырмалар);
oo өзіндік жұмыстарды жүзеге асыруда қолданылатын белсенді технологияларды іріктеу.
Студенттерді өзіндік жұмыстар негізінде оқытудың алғашқы кезеңдерінде түсіндірмелі - иллюстрациялы әдіс жиі қолданылады. Оның себебі, оқытушы ғылыми мазмұндағы материалды түсіндіре отырып, білім алушылардың жұмыс түрлерін жүргізе білу дайындығын күшейту. Осы арқылы біртіндеп оқушыларда пәнаралық мазмұндағы материалмен жұмыс істеу білігі қалыптасады. Осыдан кейін барып, репродуктивті және ішінара ізденіс әдістерін қолданып және шығармашылық іс-әрекеттерін дамыту мүмкіндігі туады.
Зерттеу мақсаты - колледж студенттерініңпәндерді оқытуда өзіндік жұмысты ұйымдастыру барысында педагогикалық ерекшеліктерді ғылыми теориялық тұрғыдан негіздеу және оның қазіргі кезеңдегі теориясын жасау.
Зерттеудің міндеттері:
Студенттердің өзіндік жұмысты ұйымдастырудың педагогикалық ерекшеліктерін ғылыми теориялық тұрғыдан негіздеу және оның қазіргі кезеңдегі әдістемесін жасау:
1) оқу үдерісінде студенттердің өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру мәселесін теориялық тұрғыдан қарастыру және оны қазіргі кезеңге жетілдірудің перспективалық бағдарын айқындау;
2) студенттің өзіндік жұмысын ұйымдастыру процесінің моделін құру
3) студенттің өзіндік жұмысын ұйымдастырудың нақты әдістемесін жасау
4) студенттің өзіндік жұмысын ұйымдастыру әдістемесінің педагогикалық ерекшеліктерін тәжірибе жүзінде тексеру
5) оқу үрдісінде студенттердің өзіндік жұмысының түрлерін және оған қойылатын талаптарды айқындап ұйымдастырудың шарттарын көрсету
Зерттеу базасы: Қарағанды облыстық жоғары мейіргерлік колледжі.
Зерттеу нысаны - пәндерді оқыту барысында студенттердің өзіндік жұмыс жасау үдерісі
Зерттеу пәні - студенттердің өзіндік жұмысты ұйымдастырудың педагогикалық ерекшеліктерінің аспектісі
Ғылыми-зерттеудің болжамы егер де колледж қабырғасында студенттердің өзіндік жұмыстарының тұлғалық, жүйелі құрылымдық негізінде теориялық әдістемелік тұрғыда жаңартылған жүйесі құрылып олардың субъект ретінде дербес мүмкіндіктері, педагогикалық ерекшеліктері оқу үдерісінде көрініс тауып, өзіндік жұмыс жасау ғылыми негізде ұйымдастырылса, онда студенттердің оқу танымдық белсенділіктері, білімі мен біліктілігі артып, заман талабына сай жеке тұлғасының қалыптасуына мүмкіндіктер туындап, танымдық дербестігі жоғарылап, кәсіби шығармашылығы мен ізденімпаздылық деңгейі көтеріледі.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:Колледж студенттерініңөзіндік жұмыс жасаудағы педагогикалық ерекшеліктерін қалыптастырудың теориялық негіздері айқындалып, оларға берілген анықтамалар бір жүйеге келтірілді және ұғымның мәні мен мазмұны ашылды.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы: студенттерге оқыту барысында өзіндік жұмысты ұйымдастырудың педагогикалық ерекшеліктері әдістемесі жасалды.
Зерттеу әдістері: теориялық (ғылыми - теориялық әдебиеттерді талдау, салыстыру) проблеманы логикалық және теориялық талдау және оны шешу мүмкіндіктері, эмпирикалық (сауалнама, тапсырма беру, бақылау)педагогикалық құралдар кешені, сондай - ақ қалыптастырушы эксперимент ретінде, деректерді өңдеу үшін математикалық статистика әдістері пайдаланылды ( орташа мәндер есептелді, студенттердің тесті мен талдауы бойынша статистикалық салыстыру жүргізілді).
1. Студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастыру
1.1 Медициналық колледж студенттерінің өзіндік жұмысын жоспарлау
Студенттің өзіндік жұмысы - бұл қойылған мақсатты орындауға бағытталған, оқытушының тікелей қатысуынсыз жүзеге асырылатын, оқытушының жетекшілігімен ұйымдастырылатын, студенттің белсенді іс-әрекеті.
Студенттің өзіндік жұмысының мақсаты өз бетімен алынған теориялық білімдерін, практикалық іскерліктерін жүйелеу және бекіту; теориялық білімдерін тереңдету және кеңейту; қажетті нормативті, құқықтық, анықтама құжаттарын және арнайы әдебиеттерді пайдалану іскерліктерін қалыптастыру;студенттердің танымдық қабілеттерін: шығармашылық белсенділіктерін, дербестігін, жауапкершілігі мен ұйымдастыруды дамыту, өздігінен ойлауды қалыптастыру; зерттеушілік іскерліктері мен дағдысын дамыту сияқты міндеттерді айқындайды.
Студенттің өзіндік жұмысы оқу және кәсіби деңгейдегі мәселелерді шешуде дербестік, жауапкершілік пен ұйымдастырушылықты, шығармашылық тәсілдерді дамытуға мүмкіндік туғызады.
Өзіндік жұмыстың түрлері оқу пәннің мазмұны мен, студенттердің дайындық деңгейімен, сондай-ақ, оқу процесі барысында білім алушылардың қол жжеткізуі міндетті өз беттілік деңгейіне қойылатын талаптарымен анықталады. Студенттің өзіндік жұмысының көлемі бакалаврды даярлауда мемлекеттік білім беру стандартымен анықталады. Ол әр студент үшін міндетті болып табылады, ал оның көлемі оқу орындарының негізгі білім беру бағдарламалары бойынша бекітілген оқу жоспарымен анықталады.
Аудиториядан тыс өзіндік жұмыстың мазмұны оқу пәнінің жұмыс бағдарламаларына сай ұсынылған тапсырма түрлерінің сәйкестігімен анықталады.
О.С.Зайцев бойынша аудиториядан тыс өз бетімен орындалатын тапсырмалардың бірнеше түрі бар:
- білімді меңгеру үшін: мәтінді оқу (оқулық, түпнұсқалық әдебиет көздері, қосымша әдебиеттер), мәтіннің жоспарын құру; мәтіннің құрылымын графикалық түрде бейнелеу, мәтінді конспектілеу, мәтіннен көшірме, сөздік және анықтамалармен жұмыс жасау, нормативті және оқу-зерттеу жұмыс құжаттарымен танысу, компьютерлік технологияларды, аудио жіне видео жазбаларды, интернет және т.б. пайдалану;
- білімді жүйелеу және бекіту үшін: дәрісті конспектілеу жұмысы, мәтінді өңдеу, оқу материалдарымен қайталау жұмыстары (оқулық, түпнұсқалық әдебиеттер көзі, қосымша әдебиеттер, аудио және видео жазбалар), жоспар құру, оқу материалын жүйелеу үшін кесте құрастыру, бақылау жұмыстарына жауап, жұмыс дәптерін толтыру, мәтінді аналитикалық өңдеу (аннотациялау, рецензиялау, реферат оқу (кітаптың мазмұнын қысқаша баяндау), конспектіні талдау және басқалары);
- семинар сабақтарда (түрлі конференцияларда) баяндау үшін хабарламабаяндамалардың мультимедиасын дайындау, биоблиграфия, тест және т.б. құрастыру;
- білікті қалыптастыру үшін: үлгі бойынша жаттығулар мен есептерді шешу, түрлендірілген есептерді шешу, график және сызбанұсқаларды, есептеулерді (графикалық жұмыс) орындау, ситуациялық (кәсіби) есептерді шығару, іскерлік ойындарды дайындау, кәсіби түрлерді модельдеу және жобалау, тәжірибелік-экспериментальдық жұмыстар, аудио және видео техникаларды және басқаларын пайдалануда кәсіби біліктілікті рефлективтік талдау.
Әрбір жұмыс түрлерінің орындалуы студенттен белгілі бір іс-әрекеттің деңгейін қажет етеді. Оларды мынадай түрде анықтауға болады:
1) Даярлық, яғни студент оған қойылатын міндеттермен танысуы керек. Ол міндеттер тірек сөздер түрінде анықталады: атаңдар, анықтама беріңдер, байқалатын құбылыстарды жазыңдар, әсер ететін факторларды анықтаңдар, түсіңдіріңдер, дәлелдеңдер және т.б.;
2) Әрі қарай студент материалдарды жинақтап, оған қойылған міндеттерге сәйкес талдау жүргізеді;
3) Егер міндет теориялық-практикалық сипаттамаға ие болса, онда студент дайындалған материал негізінде реферат, баяндама, презентация, курстық жұмыстарды дайындайды.
Студенттің аудиториядан тыс өз бетімен жұмыс жасау дағдысын қалыптастырып, дамыту үшін оның әр кезеңдегі мақсатын, міндеттерін оқытушы түсіндіре отырып, сол мақсатты қалай түсінгенін бақылап, өздігінен мақсатын таңдау және міндеттерді қоюдағы біліктілігін үнемі қалыптастырып отыруы керек.
Студенттің өзіндік жұмысын жоғары дәрежеде ұйымдастырылуы және нәтижелі болу үшін оқытушы төмендегі іс-әрекеттержасауы қажет:
1) Әр өзіндік жұмыстың міндеті мен мақсаттарын анықтап, білім алушыға жеткізу;
2) Оқытылатын тақырыптың қандайда бір бөлігін өзіндік оқуға ұсыну, яғни тапсырманы нақты беру;
3) Тапсырманы нақты беру, яғни анықтама бер, оқып үйренгеніңнен қортынды жаса, мына есептеулерді орындап график сыз, түйіндемесін жаз дегендей;
4) Берілген тапсырманың көлемі тапсырылатын уақытына сәйкес болуы қажет;
5) Өзіндік тапсырманың тақырыбына байланысты өзіндік жұмысының формасын өзгертіп отыруы қажет;
6) Оқытушының өзі тапсырма беріп отырғанда студенттің қандай құзіреттілігін дамытатындығын мақсаттап отыру қажет;
7) Әр тапсырманың бақылау және бағалау формаларын да ойластыру қажет;
Тек осы екі жақты жұмыс жасалғанда білім алушы мен қойылған мақсаттарды орындай алады.
Сонымен, студенттің өзіндік жұмысты орындау нәтижесінде мынадай құзіреттіліктер қалыптастырады:
oo Ақпаратты іздеу және іріктеу процесінде ғылыми, публицистикалық мәтіннің ерекшеліктерімен ажырата білуді және есепке алуды;
oo Мәтінмен жұмыс жасау (негізгісін таңдап алу);
oo Ғаламдық желілер ресурстарын, ақпараттық технологияларды ( интнрнет, аудио- және видео, электрондық пошта және басқаларын), ең басты ізденіс жүйелерін игеріп, пайдалануды;
oo Өз іс-әрекетінің нәтижелерін жазбаша түрде дұрыс тұжырымдауды;
oo Зейінін шоғырландыру және жаттықтыру дағдысын;
oo Оқып меңгерілген материалды өздігінен талдау және есте сақтау дағдысын;
oo Зерттеу және оны талдау әдістерін (реферат жазудан кейін эксперементті қою) қолдануды, зерттеуді және уақытты тиімді де, ұтымды бөліп алу дағдысын.
Сондықтан оқытушының негізгі міндеттеоінің бірістуденттің өзіндік жұмысын ұйымдастырудағдысына ие болуға үйрету болып табылады. Бұл қазіргі жағдайда қоғамның дамуында маңызы зор. Болашақ маман оқу орынын бітірген соң, мектеп оқушыларын өздігінен жұмыс жасауға үйрету үшін, өзінің білім деңгейін жоғарлату үшін оқып үйрену, өздігінен білім алу жолымен айналасуды үздіксіз қажет етеді[2].
Білім алушының өзіндік жұмысының мазмұнына қойылатын талаптар
oo Тапсырманы немесе ұжымдық жұмыстың бір бөлігін студент жеке өз бетімен орындау керек;
oo Белгілі тақырып немесе оның бір бөлігі бойынша өзекті мәселелер талқыланып, шешімі шығарылатын толығымен аяқталған жұмыс (немесе бір сатысы) болып табылу керек;
oo Қарастырылып отырған мәселені шешудегі автордың құзіреттілігін көрсете білу крек;
oo Оқу, ғылыми және практикалық бағдар мен маңыздылыққа ие болу керек;
oo Белгілі бір ғылыми жаңалық элементтері (егер ол ғылыми-зерттеу еңбек болса) болу керек.
Білім алушының өзіндік жұмысын қабылдап, бағалау кезінде қойылатын шарттарды міндетті түрде көрсету керек, яғни:
oo Қойылған мақсат-міндеттерге сай тақырыбы көрсетілген жұмыс мазмұнының толықтығы мен тереңдігі бағаланады;
oo Әдеби көздерге шолу жасау дәрежесі бағаланады;
oo Жұмысты орындаудағы дербестілік дәрежесі бағаланады;
oo Материалдың нақтылығы мен сауаттылығы бағаланады;
oo Жұмыстың қортындысы мен талдау нәтижесі бағаланады;
oo Пәннің теориялық мәселелері мен қортындылау қабілеті бағаланады;
oo Тапсырманы рәсімдеудегі техникалық талаптардың сақталуы бағаланады;
oo Қорғау кезіндегі жауаптың толықтығы бағаланады;
oo Қосымша сұрақтарға берген жауабы бағаланады;
oo Өз көзқарасын дәйектей алуы бағаланады және т.б.[3].
Студенттердің өзіндік жұмысы маңызды рөл атқарады
Студенттердің теориялық және практикалық білімді игеруге саналы көзқарасын тәрбиелеу, оларға бағытталған зияткерлік еңбекке дағдыландыру Студенттердің тек білім алып қана қоймай, оларды алу тәсілдерін игеруі де өте маңызды.
Студенттердің өзіндік жұмысы - бұл студенттер мен тікелей байланысты жүйелі түрде азайту жағдайында оқу тапсырмалары орындалатын қызмет түрі. Мұндай тапсырмаларға дәстүрлі түрде бақылау және курстық жұмыстар, рефераттар, эсселер, баяндамалар және т.б. жатады. Студенттердің өзіндік жұмысы мақсатты, жүйелі болған жағдайда ғана оң нәтиже беретінін атап өткен жөн.
Жалпы алғанда, өздік жұмыс негізінде Қазақстанның барлық жоғары оқу орындарында оқытудың барлық нысандарындағы студенттердің білімі негізделген. Сонымен қатар, студенттердің өзіндік жұмысының ерекшелігі студенттердің өз бетінше жаңа білім алуы болып табылады.
Осылайша, студенттердің өзіндік жұмысы-бұл жеке немесе топтық тапсырмаларды қолдана отырып, оқытудың әр түрлі әдістерін қолдана отырып, практикалық сабақ (семинар, семинар) барысында жаңа білім ала алады немесе бұрын алған білімдерін жинақтай алады. Студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастыру үш бағыт бойынша жүзеге асырылады:
* мақсатты, бағдарламаны, тапсырма жоспарын немесе жұмысты анықтау;
* оқытушы тарапынан студентке материалды меңгеру әдістемесіне, курстық жұмыстарды, рефераттарды және дипломды қжұмыстарды қайталау және жазу үшін әдебиеттерді таңдауға көмек көрсетіледі;
* білімді меңгеруін, пән бойынша дағдыларды меңгеруін бақылау, орындалған бақылау және курстық жұмысты бағалау.
Өзіндік жұмыс оқу іс-әрекетінің ерекше, жоғары дәрежесін білдіреді. Бұл оқушының жеке психологиялық айырмашылықтары мен жеке ерекшеліктеріне байланысты және өзін-өзітанудың, рефлексияның жоғары деңгейін талап етеді. Өзіндік жұмыс аудиториядан тыс уақытта да (үйде, зертханада), сондай-ақ аудиториялық сабақтарда жазбаша немесе ауызша нысанда жүзеге асырылуы мүмкін.
Оқытуды ұйымдастырудың негізгі ерекшеліктері оқу жұмысында қолданылатын әдістемелердің ерекшелігі және білім алушылардың дербестік дәрежесі болып табылады. Мұғалім тек танымдық іс-әрекетті жүзеге асыратын студенттің танымдық белсенділігіне бағыттайды. Жеке қызметпен қамтамасыз етілмеген білім адамның шынайы меншігі бола алмайды. Сонымен қатар, өзіндік жұмыс тәрбиелік мәнге ие:
Ол еркін дағдылар жиынтығы ретінде ғана емес, сонымен қатар қазіргі заманғы жоғары білікті маманның жеке құрылымында маңызды рөл атқаратын мінез-құлық сипаты ретінде қалыптастырады. Сондықтан, әр колледжде, әр курста оқытушылардың жетекшілігімен студенттердің өзіндік жұмысы үшін материалдар мұқият таңдалады. Мұндай жұмыстың формалары әртүрлі болуы мүмкін.
СӨЖ ұйымдастырудың негізгі міндеті кез-келген түрдегі сабақтарда зияткерлік бастама мен ойлауды дамытудың психологиялық-дидактикалық жағдайларын жасау болып табылады. СӨЖ ұйымдастырудың негізгі қағидаты барлық студенттерді белгілі бір тапсырмаларды формальдып ассивті орындаудан танымдық белсенділікке ауыса отырып, қойылған проблемалық мәселелер мен міндеттерді шешуде өз пікірін қалыптастыра отырып,өзіндік жұмысқа ауыстыр керек. Осылайша, өзіндік жұмыс нәтижесінде студент алдымен оқу материалымен, содан кейін ғылыми материалдар мен саналы және өз бетінше жұмыс істеуді үйреніп, өзін-өзі ұйымдастыру және өзін-өзі тәрбиелеу негіздерін қолдана отырып, болашақта өз біліктілігін үнемі арттыра алады.
1.2. Студенттердің өзіндік жұмысының мақсаттары мен міндеттері
СӨЖ мақсаты студенттердің пән бойынша міндеттерді өз бетінше шеше алу білігін қалыптастыру болып табылады. Студенттің өзіндік жұмысының мақсаты - тәуелсіздікті дамыту, яғни білім беру мен өз қызметін бөгде басшылықсыз және көмексіз іске асыру болып табылады.
Көптеген зерттеушілердің пікірінше, әсіресе колледж студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастырудың негізгі міндеті (СӨЖ) дамудың психологиялық-дидактикалық жағдайларын жасау болып табыладыкез-келген түрдегі сабақтарда интеллектуалды бастама мен ойлау. СӨЖ ұйымдастырудың негізгі қағидаты барлық студенттерді белгілі бір тапсырмаларды формальды орындаудан студенттің пассивті рөліне көшумен жеке жұмысқа ауыстыру болуы керекқойылған проблемалық мәселелер мен міндеттерді шешу кезінде өз пікірін қалыптастыра отырып, танымдық белсенділік артады.
Студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастыру барысында оқытушы келесі міндеттерді шешеді:
+ олардың кәсіби білімдерін тереңдетуге және кеңейтуге ;
+ оқу-танымдық іс-әрекетке қызығушылығын қалыптастыру ;
+ студенттерді таным процесінің тәсілдерін меңгеруге үйрету; олардың дербестігін, белсенділігін, жауапкершілігін дамыту;
+ болашақ мамандардың танымдық қабілеттерін дамыту.
Студенттердің белсенді өзіндік жұмысы байыпты және тұрақты мотивация болған жағдайда ғана мүмкін болады. Ең күшті ынталандырушы фактор-әрі қарай тиімді кәсіби қызметке дайындық барысындағы біліктілікті арттыру. Өздік жұмысты жандандыруға ықпал ететін ішкі факторларды қарастырсақ:
орындалған жұмыстың пайдалылығы;
студенттердің шығармашылық қызметке қатысуы;
оқу процесіне белсенді әдістерді енгізуді көздейтін қарқынды педагогиканы енгізу, ең алдымен инновациялық және ұйымдастырушылық-әрекеттік ойындарға негізделген ойын тренингі;
оқу пәндері бойынша олимпиадаларға, ғылыми-зерттеу немесе қолданбалы жұмыстар конкурстарына қатысу және т. б.;
білімді бақылау түрлерін жинақтау бағалары ретінде пайдалану, рейтинг, тесттер, стандартты емес емтихан өткізу.
Өзіндік жұмыс студент қызметіндегі шығармашылық процестерді жаңғыртуды қамтиды. Осыған байланысты СӨЖ-нің үш деңгейі бөлінеді:
репродуктивті (жаттығу) реконструктивті; шығармашылық, ізденіс.
Тәуелсіз жаттығу жұмыстары үлгі бойынша жүзеге асырылады: есептерді шешу, кестелерді, схемаларды толтыру және т.б. студенттің танымдық белсенділігі тануда, түсінуде, есте сақтауда әсерін тигізеді. Мұндай жұмыстың мақсаты-білімді бекіту, дағдыларды қалыптастыру.
Өз бетінше қайта құру жұмыстары. Мұндай жұмыстар барысында шешімдерді қайта құру, жоспар, тезистер, аннотация жасалады. Бұл деңгейде бастапқы көздерді зерттеуге, рефераттар жасауға болады. Жұмыстың бұл түрінің мақсаты - студенттерге өзіндік оқу жұмысын жоспарлау және ұйымдастыру негіздерін үйрету.
Тәуелсіз шығармашылық жұмыс проблемалық жағдайды талдауды, жаңа ақпарат алуды талап етеді. Студент өз бетінше шешім қабылдау құралдары мен әдістерін таңдауы керек (оқу-зерттеутапсырмалар, курстық және дипломдық жұмыстар). Жұмыстың бұл түрінің мақсаты-шығармашылық негіздерін оқыту, перспективалық жоспарлау,ғылыми зерттеуді ұйымдастыру болып табылады.
Осылайша, студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастыру және сәтті жұмыс істеуі үшін :
1. СӨЖ ұйымдастырудың кешенді тәсілі (барлық нысандарды қоса алғанда
аудиториялық және аудиториядан тыс жұмыстар).
2. СӨЖ орындау сапасын бақылауды қамтамасыз ету (талаптар,
консультациялар).
3. Бақылаудың әртүрлі нысандарын қолдану.
Жалпы алғанда студенттердің өзіндік жұмысы негізінде оқу процесін ұйымдастырудың екі негізгі бағыты бар.
Біріншісі - аудиториялық сабақтар процесінде өзіндік жұмыстың рөлін арттыру. Бұл жолды жүзеге асыру оқытушылардан студенттердің жоғары дербестік деңгейін қамтамасыз етуге және олардың дайындық сапасын жақсартуға қабілетті аудиториялық сабақтарды ұйымдастырудың әдістемелері мен нысандарын әзірлеуді талап етеді. Екіншісі - аудиториядан тыс уақытта өздік жұмыстың барлық бағыттары бойынша студенттердің белсенділігін арттыру, бұл бірқатар қиындықтармен байланысты. Біріншіден, бұл оған студенттердің де, оқытушылардың да, кәсіби және психологиялық жағынан да дайын еместігі. Сонымен қатар, оқу процесін қолданыстағы ақпараттық - әдістемелік қамтамасыз ету өзіндік жұмысты тиімді ұйымдастыру үшін жеткіліксіз.
Өздік жұмыс барысында студент:
* оқытылатын пән бойынша теориялық материалды меңгереді (жеке тақырыптар, жеке тақырып сұрақтары, жеке ережелер және т. б.);
* теориялық материал туралы білімдерін қажетті құралдарды қолдана отырып, практикалық жолмен бекітеді
* алынған білім мен практикалық дағдыларды жағдайды талдау және дұрыс шешім жасау үшін қолдану (топтық пікірталасқа дайындық, іскерлік ойын аясында дайындалған жұмыс, нақты жағдайды жазбаша талдау, жобаларды әзірлеу және т. б.);
* алынған білім мен дағдыларды қалыптастыру үшін дипломдық жұмысты жазу, ғылыми-зерттеу жұмысын орындау.
Өздік жұмыстың аталған мүмкіндіктері оқытудың төрт тәсіліне сәйкес келеді:
1. Оқыту білім алу ретінде.
2. Оқу процесінде студенттің оқу пәнін түсінуін қалыптастыру. Студент әртүрлі идеяларды салыстыра алады, даму тенденциясы, идеялардың қарым-қатынасы туралы түсінік қалыптастыра алады, осы идеяларды өз идеяларымен байланыстыра алады.
3. Зерттелген идеяларды қолдана білу, қажет болған жағдайда оларды өз контекстіне сәйкес модельдеу және ең қолайлы шешімдерді табу мүмкіндігі.
4. Жеке тұлғаны дамыту ретінде оқыту-білім алушы өзін өзі зерттейтін әлемнің бір бөлігі ретінде танитын оқытудың ең жұмсақ бейнесі. Бұл жағдайда студент өзінің контекстін өзгертеді, өзінің теориялары мен модельдерін жасайды деп болжанады.
Жұмыс оқу жоспарларын әзірлеу кезінде мыналарды анықтау қажет:
* теориялық білім алу үшін жалпы сыныптан тыс өзіндік жұмысқа бөлінген уақыттың жалпы көлемі (жалпы теориялық білімге бөлінген ең көп уақыт пен міндетті оқу жүктемесіне, факультативтік пәндерге, теориялық білім беру бойынша консультацияларға бөлінген уақыттың арасындағы айырмашылық ретінде); );
* білім алушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптарды, циклге кіретін пәндер бойынша оқытылатын материалдың күрделілігі мен көлемін ескере отырып, пәндер циклдері бойынша сыныптан тыс өзіндік жұмысқа бөлінген уақыт көлемі;
* студенттердің оқу материалын меңгеру деңгейіне байланысты, студенттердің дайындық деңгейіне қойылатын талаптарды ескере отырып, оқу пәні бойынша сыныптан тыс өзіндік жұмысқа бөлінген уақыт көлемі (ойдың болуы, білуі, дағдысы болуы); .
Оқу пәнінің оқытушысы оқу тапсырмасының нақты мазмұнын өз бетінше орындауға кететін уақыт шығындарын эмпирикалық түрде анықтайды: білім алушылардың аудиториялық өзіндік жұмысты орындауын бақылау, белгілі бір тапсырмаға кететін уақыт шығындары туралы білім алушылардан сұрау, білім алушылардың білімі мен іскерлігінің деңгейі есебінен түзету коэффициентін енгізе отырып, белгілі бір мәселені шешуге кететін өзіндік шығындардың хронометражы негізінде. Тапсырмалар жиынтығы бойынша оқу пәні бойынша аудиториядан тыс өзіндік жұмысқа кететін уақыт көлемі анықталады.
Циклдік комиссиялар өз отырыстарында циклге кіретін әрбір пән бойынша аудиториядан тыс өзіндік жұмыс көлемі бойынша оқытушылардың ұсыныстарын қарайды. Қажет болған жағдайда оқу пәнінің оқытылатын материалының күрделілігі мен көлемін ескере отырып түзетулер енгізеді және осы пәндер цикліне оқу жұмыс жоспарымен бөлінген білім алушының ең жоғары оқу жүктемесінің жалпы көлемі шегінде циклдің барлық пәндері бойынша аудиториядан тыс өзіндік жұмыс уақытын белгілейді.
1.2 СӨЖ процесіндегі іскерлік өзара іс-қимыл нысандары
Оқу-танымдық іс-әрекеттің бағыттарының бірі-білімді практикада игеруге және бекітуге, ақпаратты өңдеуге, дағдыларды игеруге және дамытуға мүмкіндік беретін белсенді оқыту әдістерііскерліктер. Оқытуды жетілдіру, инновациялық әдістерді енгізу - оқытудың барлық аспектілерін қозғайтын кешенді процесс-дәрістер, коллоквиумдар, зертханалық-практикалық сабақтар, СӨЖ.,өндірістік практика. СӨЖ аясында оқытудың ойын формалары әсіресе тиімді, олар студенттің жадын, қиялын, ассоциативті ойлауын белсендіреді және осылайша алған білімдерін бекітеді.
Зерттеушілер атап өткендей, білім беру процесінде белсенділіктің үш түрі айқын көрінеді: ойлау, әрекет және сөйлеу.
Ойын әдістері бөлінеді:
* іскерлік ойындар,
* дидактикалық немесе оқу ойындары,
* ойын жағдайлары және
* ойын әдістері
* белсенді режимде тренингтер өткізу
Ойын жағдайлары
Элементтер құрамымен (саны бойынша) сәйкес келмейтін және формализацияланған құрылымы, ойын барысында мінез-құлық ережелері жоқ екі немесе одан да көп қағидаттарды іске асыру құралы ретінде ұсынылады
Ойын жағдайының мысалы ретінде кімнің және қандай сапада (баяндамашы, сыншы, арандатушы) болатыны белгісіз болған кезде, жоспарланбаған қойылымдармен және қарсыласумен кеңейтілген түрде өткізілетін пікірталас сабақтарын қарастыруға болады.
Егер ойын жағдайы негіз ретінде пайдаланылса, бірақ қатысушылардың қызметі рәсімделсе, яғни ережелер, қатаң бағалау жүйесі, іс-қимыл тәртібі, ережелер қарастырылған болса, ондабіз дидактикалық ойынмен айналысамыз деп болжауға болады.
Іскерлік ойындар, тиісінше, элементтердің барлық жиынтығын жүзеге асыратын әдістерді, демек, белсенді оқыту әдістеріне тән белсендіру принциптерінің барлық жиынтығын қамтиды.
Елікпейтін әдістерді жұмыс орнындағы тәжірибе, бағдарламаланған оқыту, проблемалық лекция, қорытынды жұмыс деп түсінеді. Мақсаты бойынша олар мыналарды ажыратады: танымдық белсенділік мотивациясы, оқу ақпаратын жеткізу; кәсіби дағдылар мен дағдыларды қалыптастыру және жетілдіру; озық тәжірибелерді меңгеру, оқу нәтижелерін бақылау. Қатысушылардың іс-әрекетінің түріне сәйкес мәселелердің шешімін іздеу кезінде әртүрлі белгілер бойынша объектілерді немесе әрекеттерді ретке келтіруге негізделген әдістер бөлінеді; процестер мен құрылымдарды оңтайландыру; қарым-қатынас пен конфликттік жағдайларда әрекет ету тактикасын таңдау; зейінді, ойлаудың дәлдігі мен жылдамдығын және т.б. дағдыларын көрсету және жаттықтыру.
Студенттің өзіндік жұмысы - бұл студенттің дидактикалық тапсырмаларды өзінше орындауға, танымдық әрекеттерге қызғушылығының қалыптасуына және нақты бір ғылым саласында білім жинақтауына бағытталған студенттің оқу әрекетінің ерекше түрі [1].
Өзіндік жұмыс студенттердің шығармашылық қабілетерін және біліктерін дамыту барысында тиімді мүмкіндіктер жасайды. Өзіндік жұмысты дұрыс ұйымдастыру практикалық міндет және маңызды проблема болып табылады.
Өзіндік жұмысты ұйымдастыру кезінде көптеген жұмыстар жасалды. Олар педагогикалық әдебиеттерде алғаш өзіндік жұмыс мәселелерін В.К.Буряк, Е.Я.Голант, Б.П.Есипов, Р.Г. Лемберг, Р.М. Микельсон, И.И. Пидкасистый, Е.С.Саблик, М.Н. Скаткин еңбектерінде зерттелініп, оқу үрдісінде білім алушылардың өзіндік жұмысын жүйелі түрде қолдану негіздері қарастырылды.
Студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастырудың мәнін дидактикалық тұрғыда қарастырғандар: А.Е.Абылқасымова, Н.А.Адельбаева, С.И.Архангельский, М.В.Буланова-Топоркова, М.Г.Гарунов, И.И. Кобыляцкий, Р.Н. Низамов еңбектер арнаған.
Өзіндік жұмысқа берілетін анықтамалардың әр түрлілігіне қарамастан, оларды бір неше шағын топқа бөлуімізге болады.
И.Т.Протасовтың ойынша, өзіндік жұмыс біліктілік пен іскерлік жиынтығы.
Г.Н.Кулагина өзіндік жұмысты студенттің іс-әрекет құралы белсенділігі мен өзбетімен білім алуға дайындығы деп түсінеді.
Г.Н.Дари өзіндік жұмыстың мәнін былайша айтады. Бұл жұмысты студент өз бетімен орындайды, ол өзінің біліміне, іскерлігі мен сеніміне, өмірлік тәжіріибесі, дүниетанымына сүйене отырып атқарады[2].
Жоғарғы оқу орындарында жүріп жатқан түбегейлі өзгерістерге байланысты СӨЖ-дің маңызы артқанын, ондағы оқытушының орнын, кредиттік оқыту жүйесінде оны ұйымдастырудың кейбір ерекшеліктері мен мәселелерін отандық зерттеушілер С.Е. Калдыкозова, А.Головчун және ресейлі кзерттеушілер Е.Галицких, Ю.Попов пен В.Оробинский, И.Г. Ковалевский, Г.Ларионова еңбектерінде қарастырылады.
Педагогика-психология ғылымында, өздігінен білім алу, студенттердің ақыл-ойының дамуының жоғарғы көрсеткіші деп қарастырылады.
Өзіндік жұмыстары әртүрлі әдістер арқылы іске асырылады, мысалы: жаттығу, кітаппен жұмыс істеу, бақылау, есеп шығару, эксперимент жүргізут.б. Студенттер үшін өзіндік жұмыс жан-жақты дамудың және кейіннен кәсіби дайындықты жетілдірудің маңызды шарты болып табылады. Бұл белсенді танымдық іс-әрекет барысында студент белгілі бір оқу жоспары бойынша ақпаратты қабылдайды, талдайды және игереді, білім қорын толықтырады және көкжиегін кеңейтеді, сонымен қатар оны практикада одан әрі қолдану үшін жаңа ақпаратты жинақтайды және жасайды, бұл, әрине, қажетті кәсіби дағдыларды толық игеруге мүмкіндік береді.
Оқу процесінде өзіндік жұмыс белсенділікті арттыру құралы ретінде әрекет етеді және келесі функцияларды орындайды:
1) саналы ассимиляцияға, тереңдетуге және теориялық білімді кеңейту, сондай-ақ практикалық дағдылар;
2) нормативтік құқықтық актілерді қолдану дағдыларын қалыптастыруға жәрдемдеседі;,
3) пәнді шығармашылық тұрғыдан өзбетінше оқудағдыларын арттырады;
4) дербестік, жауапкершілік және ұйымшылдық сынды жеке қасиеттердің дамуына ықпал етеді.
5) білім алушыларға ғылыми таным әдістерін түсінуге көмектеседі.
Жоғары оқу орнының оқу процесінде негізгі орындалатын гуманитарлық пәндердікурстарды өздік жұмыстарды орындау жоспарлануда, дәрістер, семинар сабақтары, практикумдар, кеңестер, курстық жобалар, дипломдық жұмыстар жатады.
Аудиториядан ты сөзіндік жұмыс сабақтарда жоспарланады, бірақ аудиториядан тыс уақытта тапсырма бойынша және әдістемелік оқытушының тікелей қатысуынсыз басшылық етіледі.
Студенттердің өзіндік жұмысы мыналарды қамтиды:
oo Аудиториялық сабақтарға (дәрістерге, практикумдарға) дайындық және интернет-конференцияларға,
oo тапсырмалар;
oo жеке тақырыптар бойынша өзіндік жұмыс
oo оқу-тақырыптық жоспарларға сәйкеспәндер бойынша;
oo тәжірибеге дайындық және тапсырмалардыорындау,
oo көзделген практика;
oo жазбаша бақылау және курстық жұмыстарды орындау,
oo электрондық презентациялар;
oo бақылау сынақтарының барлық түрлеріне дайындық, оның ішінде
курстарға дайындық,
oo факультативтердің, арнайы семинарлардың және т.б. жұмысына қатысу.;
oo кафедраның ғылыми және ғылыми-әдістемелік жұмысына қатысу,
oo ғылыми және ғылыми-практикалық конференцияларға қатысу,
oo семинарлар, конгрестер және т. б.;
Өзіндік жұмыс жеке немесе топпен жүзеге асырылуы мүмкін. Мақсатына, көлеміне қарай студенттер тобымен, online және оффлайн сабақтарда, өзіндік жұмыстың нақты тақырыбы, күрделілік деңгейі, студенттердің іскерлігін арттырады.
Өзіндік жұмысқа арналған тапсырмалардың түрлері, олардың мазмұны мен сипаты олар өзгермелі және сараланған сипатқа ие болуы мүмкін. Қиындық дәрежесі бойынша студенттердің өзіндік жұмысының үш деңгейін бөлуге болады:
1) бірінші курс студенттері;
2) орта курс студенттері;
3) студент-түлектер.
Студенттің өзіндік жұмысын ұйымдастыру үшін:
оны дұрыс тыңдауға және дәріс жазуға, қабылдауға үйрету;
оларды практикалық және зертханалық жұмыста өзбетінше жұмыс істеуге үйрету;
дағдыларын жетілдіру;
кітаппен жұмыс істеудағдыларын дұрыс үйрету.
Дәріс курстары
Дәріс оқу процесінің негізгі формаларының бірі және университетте оқуматериалын, ғылымның кез келген мәселесін, тақырыбын, тарауын, пәнін, әдістемесін жүйелі, бірізді беру мақсатында қолданылатын оқытудың негізгі әдістерінің бірі болып табылады.
Дәрістің маңыздылығы оның студентті ғылыммен таныстыруында, бұрын алған білімдерін кеңейтуде, тереңдетуде және жетілдіруде, ғылыми дүниетанымын қалыптастыруда, дәріс жұмысының әдістемесі мен техникасын үйретуде жатыр. Мұғалім курсты көрсету барысында теория мен ғылымының практикамен позициясымен байланыстырады
Сонымен бірге лекцияда зейін жұмылдырылады, ақпаратты тыңдау, қабылдау, түсіну және жазу дағдылары дамиды. Дәрістің айшықтылығы, ой үндестігі, тілдің жандылығы, эмоционалдық байлығы мен сөйлеу мәдениеті артады. Дәріс логикалық, түсінікті, мысалды көрсетуге мүмкіндік береді.
Дәріс сызбаларға сәйкес ойларды, негіздемелерді, пайымдауларды, қорытындыларды тұжырымдауды логикалық, анық және дәлелді баяндаудың мысалын көрсетуге мүмкіндік береді.
Әрбір дәріске курс бойынша оқу сабақтары жүйесінде белгілі орын беріледі. Дидактикалық мақсаттарға байланысты дәрістер келесідей болуы мүмкін;
1) кіріспе;
2) қарау;
3) жалпылау;
4) тақырыптық;
5) орнату.
Олар құрылымы, материалды беру әдістері,
жалпылаулар мен қорытындыларсипаты бойынша айырмашылықтары бар.
Студенттерматериалдысаналытүрдемеңг еруүшіндәрістіқабылдауғадайындалуке рек, мұғалімменбіргеойланады, олүшінбұлжұмысқа:
психологиялық тұрғыдан бейімделу, оны жүйелі түрде жүзеге асыру қажеттілігін сезіну қажет;
дәріс қарсаңында мақсатты танымдық практикалық іс-әрекеттер жүргізу (бұрын оқылған материалды жадында қалпына келтіру мақсатында өткен дәріс жазбаларын қарау; бағдарламаға енгізілген өздік жұмыс тапсырмаларымен танысу, ғылыми әдебиеттерді таңдау. )
Дәріске дайындық студентті шығармашылық жұмысқа жұмылдырады, оның негізгілері - тыңдау, қабылдау, талдау, жазып алу.
Дәріс курсындағы өзіндік жұмыстың құрылымына келесі әрекеттер кіреді
1) Білімді меңгеру:
* оқулық, оқу құралы, қосымша мәтінді оқу
* ғылыми әдебиеттер, интернет ресурстары;
* мәтіндік жоспар құру, мәтіннен үзінділер, дәріс конспектісі (шет тіліндегі негізгі ұғымдар);
* анықтамалық әдебиеттермен, сөздіктермен және энциклопедиялармен жұмыс;
* дәріс тақырыбы бойынша электронды презентация дайындау;
* Нормативтікқұжаттарментанысу;
* оқу және ғылыми-зерттеу жұмыстары;
* аудио және бейне жазбаларды, компьютерлік техниканы және
* Интернет ресурстары;
2) Білімді бекіту және жүйелеу:
* Дәріс конспектімен жұмыс;
* Дәрістің терминологиялық ақпаратымен жұмыс істеу;
* Библиографияны құрастыру;
* Лекцияға дайындық (оқыған теорияны қайталау материалды, терминологиялық ақпаратты есте сақтау жоспар мен тезистерін құру);
* оқулықтың, оқу құралының оқу материалы бойынша жұмыс,
* нұсқаулар, қосымша ғылыми әдебиеттер, аудио және бейне жазбалар;
* оқуматериалынжүйелеугеарналғанкесте лердіқұрастыру;
* жаңа ақпарат пен мәтінді аналитикалық өңдеу (аннотация, шолу, қорытындылау);
* семинарда презентацияларға тезистер дайындау,
* конференциялар;
* рефераттар, баяндамалар, тақырыптық кроссвордтар дайындау және т.б.;
3) Дағдылар мен дағдыларды қалыптастыру үшін:
* Түрлі жазбаша және ауызша жаттығуларды орындау;
* оқулықтардан үлгі, оқу-әдістемелік құралдардан және әдістемелік
дәріс курсының нұсқаулары;
* вариативті тапсырмалар мен жаттығуларды орындау;
* Қолдану жаттығуларын орындау;
* аудио және бейне материалдар, ДК, интерактивті тақта жәнет.б. қолдану;
* кестелерді, графиктерді, диаграммаларды, сызбаларды және т.б. орындау;
* курс бойынша баяндамалар және презентациялар дайындау;
* жаттығулар барысында анықталған білімдерді қолдану;
* қосымша, өз бетінше оқу;
* аудиториялық сабақтар, мақсатқа арналған теориялық материал
білімдерін тереңдету, ой-өрісін кеңейту іскерлік және дидактикалық ойындарға, әңгімелесуге дайындық;
* талқылаулар, коллоквиумдар;
* аралық деңгейге дайындалу үшін тест тапсырмаларын орындау
және пән бойынша қорытынды аттестаттау;
* курстық жобаларды дайындаужәне орындау;
* әдістемелік жетекшілік пен біліктілік жұмысы;
* ауызша баяндамалар, рефераттар мен ғылыми мақалалар дайындау.
Зерттеу іс-әрекетінің нәтижесіндегі сипаты таңдалған пән бағыты бойынша анықталады.
Өзіндік жұмыс жүйесі оқушының жеке психологиялық, жас ерекшеліктерін, сондай-ақ оның мүдделерін барынша ескеруді қамтиды. Ауызша және жазбаша тапсырмала өзіндік жұмыстың коммуникативті бағыты болуы керек және сөйлеу әрекетінің тыңдау, сөйлеу, оқу, жазу, аударма сияқты түрлерін дамытуға бағытталған.
Әр тапсырма түрі қарастырылып отырған ғылыми құбылысты әртүрлі контексте оқытуға қажетті жаттығуларды қамтиды. Аудиториялық және аудиториядан тыс сипаттағы өзіндік жұмыс үшін тапсырманың кез келген түрін ұсынған кезде оқытушы тапсырманы орындау бойынша ұсыныстармен нұсқаулық өткізуі керек, оған мыналар кіреді:
1) тапсырманың мақсаты;
2) тапсырманың мазмұны мен тақырыбы;
3) орындау уақыты немесе мерзімі;
4) жұмыстың болжамды көлемі;
5)жұмыс нәтижелеріне қойылатын негізгі талаптар (қажет болған кезде жұмысты орындау үшін нормативтік құжаттар);
6) (мүмкін, бірақ әрқашан емес) әдеттегі қателіктердің мысалдары
тапсырманы орындау;
7) жұмысты бағалау критерийлері немесе алгоритмі.
Семинарлар
Семинар - студенттердің оқытушылардың жетекшілігімен оқу-зерттеу жұмыстарының нәтижелері бойынша жасаған хабарламаларды, баяндамаларды, рефераттарды талқылаудан тұратын оқу практикалық жаттығуларының негізгі түрлерінің бірі. Семинарлар дәрістік курстарға қатысы жоқ тақырыптық оқу сабақтарының дербес түрі ретінде де қолданылады.
Семинарлар дәріс барысында алынған өзіндік жұмыс дағдыларын нығайтуға ықпал етеді
Олардың мақсаты белгілі бір пәнді тереңдетіп оқытудан тұрады. Олар студенттердің шығармашылық дербестігін дамытады, олардың ғылымға, ғылыми зерттеулерге деген қызығушылығын нығайтады, ғылыми-теориялық ұстанымдарды мірмен байланыстыруға көмектеседі, жұмыстың практикалық дағдыларын қалыптастыруға жәрдемдеседі.
Сонымен қатар, семинарлар студенттердің өзіндік жұмысының нәтижелерін бақылау құралы, оны ұжымдық қорытындылаудың бір түрі болып табылады.
Топтық сабақтарға қатысу студенттердің жалпы, кәсіби және мәдени ой-өрісін кеңейтеді. Семинарлар-бұл оқу процесін ұйымдастырудың танымал түрі, бірақ оларға дайындық студенттер өзіндік жұмыстың ең күрделі түрі болып табылады.
Әрбір семинар сабағы-бұл студенттердің оқытушының тапсырмалары бойынша үлкен мақсатты өзіндік жұмысының нәтижесі. Болашақ мамандардың баяндамалары мен сөздерінде өзіндік бақылаулар мен оқу және қосымша әдебиеттермен жүргізілген жұмыстардың нәтижелері жинақталады. Семинарлардың үлкен оқу және дамытушылық маңызы-студенттерді еркін оқыту алынған білімдермен жұмыс істеу, олардың есептері мен сөйлеген сөздерінде ұсынылған ережелерді дәлелдеу, жолдастармен пікірталас, өмірлік құбылыстарды теориялық тұрғыдан түсіндіру.
Семинарлар, ең алдымен, өзара байланысты екі белгімен сипатталады:
+ студенттердің бағдарламалық материалды өз бетінше зерттеуі;
+ олардың кейінгі қызметінің нәтижелерін талқылауы
Онда студенттер тәуелсіз хабарламалармен сөйлеуді, пікірталасты, өз пікірлерін қорғауды үйренеді. Семинарлар танымдық дағдыларды дамытуға, қарым-қатынас мәдениетін арттыруға ықпал етеді. Семинар сабақтарының тиімділігі оларды қою және өткізу әдістерін шебер таңдау арқылы ғана емес анықталады. Оқыту тәжірибесінде кеңінен таралды:
толық әңгімелер;
баяндамалар;
рефераттар;
түсініктеме оқу;
пікірталас;
жаттығулар мен тапсырмаларды орындау және т. б.
Семинар студенттер тобының барлық құрамымен өткізіледі.Оқытушы семинардың тақырыбын, мақсатын, міндеттерін алдын ала анықтайды, оны өткізуді жоспарлайды, тақырып бойынша негізгі және қосымша сұрақтарды тұжырымдайды, жеке тапсырмаларды ескере отырып, тапсырмаларды бөледі, жеке және топтық кеңестер өткізеді, конспектілерді тексереді, баяндамалар мен рефераттар тақырыптарын тұжырымдайды.
Материал жеке студенттер арасында бөлінетін аталған семинарлармен қатар, арнайы спикерлер бөлінбейтіндерді де өткізген жөн. Бұл жағдайда хабарламалармен сөз сөйлеу құқығы оқытушының қалауы бойынша немесе шақыруы бойынша беріледі. Семинарлардың құрылысы басқаша болуы мүмкін: барлық студенттер бірыңғай жоспар бойынша дайындалады және барлығына ортақ материал көлемін зерттейді, бірақ кейбіреулері семинарлар Бағдарламасында қарастырылған сұрақтардың мазмұнын тереңдететін қосымша жеке тапсырмалар алады. Студенттерді топтық сабақтарға дайындау көп жұмысты қажет етеді. Сондықтан әр семинар сабағының егжей-тегжейлі жоспары студенттерге алдын-ала, оны өткізуден шамамен екі-үш апта бұрын жариялануы және түсіндірілуі керек.
Семинар тақырыбы мен оның жоспары көбінесе сабақтың бағытын, оны өткізу формасын, мақсаттары мен міндеттерін анықтайды. Мұның бәрі студенттерді тәуелсіз пайымдауларға, сұрақтар қоюға және оларға жауап іздеуге қаншалықты бағыттайтындығына байланысты. Егер студенттердің сөйлеген сөздері зерттелетін материалды тиісті талдаусыз және жалпыламай-ақ оқулықтарды қарапайым түрде қайталауға азайтылса, семинарлық сабақтың мағынасы жоқ.
Семинар сабақтарындағы баяндамалар мен хабарламалар сұрақтар тудыруы керек, қосымша немесе теріске шығаруға ниет білдіруі керек. Семинардағы хабарламаларды талқылау барысын оқытушы студенттердің назарын оның тақырыбымен анықталған негізгі нәрседен алшақтатпау үшін жібереді. Бірақ бұл талқылау барысында туындаған өткір және толғандыратын мәселелерді семинарда қараудың қажеттілігін жоққа шығармайды. Олар сабақ жоспарында қарастырылмаса да, үлкен танымдық және тәрбиелік мәнге ие.
Семинарды дайындау және өткізу кезіндегі оқытушының міндеттері:
1. студенттерге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Е.А.Бөкетов атындағы Карағанды университеті
Биология-география факультеті
Зоология кафедрасы
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
Өзіндік жұмыс арқылы медициналық колледж студенттерінің танымдық белсенділігін арттыру мүмкіндіктерін анықтау
7М01501401-Биология
Орындаған: ______________________ (Т.А.Ж) (қолы)
Ғылыми жетекші: ________________(Т.А.Ж) (атағы) ________________________(қолы)
Қорғауға жіберілді: Хаттама № __ , _______ 20__ ж.
Кафедра меңгерішісі ___________________ (Т.А.Ж) ________________ (қолы және мөрі)
Нормобақылау ________________________ (Т.А.Ж) _________________ (қолы)
Қарағанды 2022
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.Студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 10
1.1 Медициналық колледж студенттерінің өзіндік жұмысын жоспарлау
... ... ... ... ... ... 10
1.2. СӨЖ процесіндегі іскерлік өзара іс-қимыл нысандары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
1.3. Студенттің өз бетінше білім алуына қызығушылықты қалыптастыру және мотивация ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.4. Өзіндік жұмыстар медициналық колледж студенттерінің құзыреттілігін қалыптастырушы фактор ретінде
2 Экспериментте интерактивті әдісті пайдаланудың әдістемелік үлгісі
2.1 зерттеу барысында қолданған әдістер үлгісі
2 .2 Жүргізілген педагогикалық эксперимент және оның нәтижесі
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
КІРІСПЕ
Биология жаратылысты зерттейтін ғылымдардың бірі. Жаратылыс дегеніміз - бізді айнала қоршаған материялық дүние. Сондықтан, биология жаратылыстану ғылымдарының қатарына жатады. Мен дипломдық жұмысымда Биологияны оқытуда өзіндік жұмыстарды пайдалану ерекшеліктері тақырыбы бойынша мектептегі биологияны оқытудағы өзіндік жұмыстардың маңызын ашуға тырыстым. Биологияны оқытудағы өзіндік жұмыстардың ролін зертедім.
Тақырыптың өзектілігі: Қазақстан Республикасының Білім беру Заңының 8 бабында Білім беру жүйесінің басты міндеті - оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық коммуникациялық желілерге шығу, ұлттық және адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау деп атап көрсетілген[1]. Бүгінгі таңда еліміздің әлемдік біліім кеңістігіне енуге бағытталған талпыныстары білім беру мазмұнын жаңарту, әсіресе білімгердің өзіндік жұмысын, дербестігі мен ізденімпаздығын дамытатын оқытудың жаңа әдіс-тәсілдері мен түрлерін іздестіруге аса мән беріліп отыр.
Оқу үдерісін жетілдіру және білімгердің жеке тұлғасын қалыптастыру мәселесіне байланысты көптеген ғалым педагогтардың еңбектері арналған: Я.А.Каменский, Ю.К.Бабанский, В.А.Сластенин, М.Жұмабаев, И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин, А.Г.Қазмағамбетов т.б.
Сонымен бірге зерттеу барысында өте тәжірибелі оқытушылар студенттерді өзіндік жұмысқа мақсатты бағытта оқытуды жүзеге асыруда, өзінің педагогикалық іс-әрекеті барысында ешқандай қиындық байқалмайтындығы анықталды.
Оқу үрдісінде оқу-танымдық іс-әрекетті белсендіру, танымдық ізденімпаздық, танымдық дербестікті дамыту мәселелері бойынша: С.С.Смайовтың, А.Ғ.Әбілқасымованың, Т.С.Сабыровтың, т.б. зерттеулері бар. Осы себепті курстық жұмыс тақырыбын Білімгердің өзіндік жұмысын басқару деп алдық.
Медициналық колледжде биологиядан білім берудің тиімді тұстарын саралаған авторлар қатарына А.П. Крешковты, А.А.Ярославцевті, К.М.Ольшанованы, З.А.Барсукованы атауға болады. Осы ғалымдардың еңбектеріндегі тиімді қағидаларды мен өз жұмысымның барысында пайдалануға тырыстым.
Медициналық колледжде өзіндік жұмыстарды пайдалануды жүзеге асыру оқытушының аса күрделі әдістемелік міндеттерді шешуін талап етеді. Себебі, оқытушы тек бір ғана негізгі пәннің мазмұнын, мақсатын, әдістерін меңгеріп қана қоймай, арнайы пәндердің, мысалы Химия, Физика, Биология т.б. ғылымдарының мазмұнын, мақсатын және оларды оқытуға қойылатын талаптарды жете білуі қажет. Сондықтан мектептерде биология пәнін оқытуда өзіндік жұмыстарды қолдануды жүзеге асыру үшін осы пәндерді оқытатын оқытушылар бірлесіп жұмыс істегенде ғана жетістікке қол жетеді.
Медициналық колледжде биология пәнінен өзіндік жұмыстар арқылы оқыту үрдісін жүзеге асыруда әдістемелік тұрғыдан оқытушының қызметі күрделеніп, төмендегідей кезеңдерді қамтиды:
oo Жалпы биологияның оқу бағдарламасын талдап, оның өзіндік жұмыстарды жүзеге асырудағы мүмкіндігін анықтау. Биологияның теориялық материалдарын тірек ете отырып, арнайы пәндердің бағдарламаларымен байланыстыруға болатын бөлімдерін анықтау. Осы байланыстар негізінде игерілетін білім, білік, дағдылар көлемін анықтау;
oo өзіндік жұмысқа арналған тақырыптық сабақ жоспарларын құру;
oo нақты тақырыптар бойынша пәнаралық байланыстарды жүзеге асырудағы дидактикалық талаптарды ескере отырып, сабақта қолданылатын құралдарды, танымдық есептерді, тапсырмаларды тұжырымдап, қосымша әдебиеттерді анықтау, арнайы пәндер бойынша көрнекіліктер мен таратып берілетін материалдарды іріктеу;
oo оқытуды ұйымдастырудың кешенді түрлері мен жүргізу жолдарын саралау (пәнаралық байланыстағы қорытынды сабақтары, кешенді семинарлар т.б.);
oo өзіндік жұмыстарды жүзеге асыру нәтижелерін бақылау мен бағалаудың түрлерін, құралдарын, әдіс-тәсілдерін анықтау (пәнаралық байланыстар бойынша алған білімдері мен біліктерін анықтауға арналған сұрақтар мен тапсырмалар);
oo өзіндік жұмыстарды жүзеге асыруда қолданылатын белсенді технологияларды іріктеу.
Студенттерді өзіндік жұмыстар негізінде оқытудың алғашқы кезеңдерінде түсіндірмелі - иллюстрациялы әдіс жиі қолданылады. Оның себебі, оқытушы ғылыми мазмұндағы материалды түсіндіре отырып, білім алушылардың жұмыс түрлерін жүргізе білу дайындығын күшейту. Осы арқылы біртіндеп оқушыларда пәнаралық мазмұндағы материалмен жұмыс істеу білігі қалыптасады. Осыдан кейін барып, репродуктивті және ішінара ізденіс әдістерін қолданып және шығармашылық іс-әрекеттерін дамыту мүмкіндігі туады.
Зерттеу мақсаты - колледж студенттерініңпәндерді оқытуда өзіндік жұмысты ұйымдастыру барысында педагогикалық ерекшеліктерді ғылыми теориялық тұрғыдан негіздеу және оның қазіргі кезеңдегі теориясын жасау.
Зерттеудің міндеттері:
Студенттердің өзіндік жұмысты ұйымдастырудың педагогикалық ерекшеліктерін ғылыми теориялық тұрғыдан негіздеу және оның қазіргі кезеңдегі әдістемесін жасау:
1) оқу үдерісінде студенттердің өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру мәселесін теориялық тұрғыдан қарастыру және оны қазіргі кезеңге жетілдірудің перспективалық бағдарын айқындау;
2) студенттің өзіндік жұмысын ұйымдастыру процесінің моделін құру
3) студенттің өзіндік жұмысын ұйымдастырудың нақты әдістемесін жасау
4) студенттің өзіндік жұмысын ұйымдастыру әдістемесінің педагогикалық ерекшеліктерін тәжірибе жүзінде тексеру
5) оқу үрдісінде студенттердің өзіндік жұмысының түрлерін және оған қойылатын талаптарды айқындап ұйымдастырудың шарттарын көрсету
Зерттеу базасы: Қарағанды облыстық жоғары мейіргерлік колледжі.
Зерттеу нысаны - пәндерді оқыту барысында студенттердің өзіндік жұмыс жасау үдерісі
Зерттеу пәні - студенттердің өзіндік жұмысты ұйымдастырудың педагогикалық ерекшеліктерінің аспектісі
Ғылыми-зерттеудің болжамы егер де колледж қабырғасында студенттердің өзіндік жұмыстарының тұлғалық, жүйелі құрылымдық негізінде теориялық әдістемелік тұрғыда жаңартылған жүйесі құрылып олардың субъект ретінде дербес мүмкіндіктері, педагогикалық ерекшеліктері оқу үдерісінде көрініс тауып, өзіндік жұмыс жасау ғылыми негізде ұйымдастырылса, онда студенттердің оқу танымдық белсенділіктері, білімі мен біліктілігі артып, заман талабына сай жеке тұлғасының қалыптасуына мүмкіндіктер туындап, танымдық дербестігі жоғарылап, кәсіби шығармашылығы мен ізденімпаздылық деңгейі көтеріледі.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:Колледж студенттерініңөзіндік жұмыс жасаудағы педагогикалық ерекшеліктерін қалыптастырудың теориялық негіздері айқындалып, оларға берілген анықтамалар бір жүйеге келтірілді және ұғымның мәні мен мазмұны ашылды.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы: студенттерге оқыту барысында өзіндік жұмысты ұйымдастырудың педагогикалық ерекшеліктері әдістемесі жасалды.
Зерттеу әдістері: теориялық (ғылыми - теориялық әдебиеттерді талдау, салыстыру) проблеманы логикалық және теориялық талдау және оны шешу мүмкіндіктері, эмпирикалық (сауалнама, тапсырма беру, бақылау)педагогикалық құралдар кешені, сондай - ақ қалыптастырушы эксперимент ретінде, деректерді өңдеу үшін математикалық статистика әдістері пайдаланылды ( орташа мәндер есептелді, студенттердің тесті мен талдауы бойынша статистикалық салыстыру жүргізілді).
1. Студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастыру
1.1 Медициналық колледж студенттерінің өзіндік жұмысын жоспарлау
Студенттің өзіндік жұмысы - бұл қойылған мақсатты орындауға бағытталған, оқытушының тікелей қатысуынсыз жүзеге асырылатын, оқытушының жетекшілігімен ұйымдастырылатын, студенттің белсенді іс-әрекеті.
Студенттің өзіндік жұмысының мақсаты өз бетімен алынған теориялық білімдерін, практикалық іскерліктерін жүйелеу және бекіту; теориялық білімдерін тереңдету және кеңейту; қажетті нормативті, құқықтық, анықтама құжаттарын және арнайы әдебиеттерді пайдалану іскерліктерін қалыптастыру;студенттердің танымдық қабілеттерін: шығармашылық белсенділіктерін, дербестігін, жауапкершілігі мен ұйымдастыруды дамыту, өздігінен ойлауды қалыптастыру; зерттеушілік іскерліктері мен дағдысын дамыту сияқты міндеттерді айқындайды.
Студенттің өзіндік жұмысы оқу және кәсіби деңгейдегі мәселелерді шешуде дербестік, жауапкершілік пен ұйымдастырушылықты, шығармашылық тәсілдерді дамытуға мүмкіндік туғызады.
Өзіндік жұмыстың түрлері оқу пәннің мазмұны мен, студенттердің дайындық деңгейімен, сондай-ақ, оқу процесі барысында білім алушылардың қол жжеткізуі міндетті өз беттілік деңгейіне қойылатын талаптарымен анықталады. Студенттің өзіндік жұмысының көлемі бакалаврды даярлауда мемлекеттік білім беру стандартымен анықталады. Ол әр студент үшін міндетті болып табылады, ал оның көлемі оқу орындарының негізгі білім беру бағдарламалары бойынша бекітілген оқу жоспарымен анықталады.
Аудиториядан тыс өзіндік жұмыстың мазмұны оқу пәнінің жұмыс бағдарламаларына сай ұсынылған тапсырма түрлерінің сәйкестігімен анықталады.
О.С.Зайцев бойынша аудиториядан тыс өз бетімен орындалатын тапсырмалардың бірнеше түрі бар:
- білімді меңгеру үшін: мәтінді оқу (оқулық, түпнұсқалық әдебиет көздері, қосымша әдебиеттер), мәтіннің жоспарын құру; мәтіннің құрылымын графикалық түрде бейнелеу, мәтінді конспектілеу, мәтіннен көшірме, сөздік және анықтамалармен жұмыс жасау, нормативті және оқу-зерттеу жұмыс құжаттарымен танысу, компьютерлік технологияларды, аудио жіне видео жазбаларды, интернет және т.б. пайдалану;
- білімді жүйелеу және бекіту үшін: дәрісті конспектілеу жұмысы, мәтінді өңдеу, оқу материалдарымен қайталау жұмыстары (оқулық, түпнұсқалық әдебиеттер көзі, қосымша әдебиеттер, аудио және видео жазбалар), жоспар құру, оқу материалын жүйелеу үшін кесте құрастыру, бақылау жұмыстарына жауап, жұмыс дәптерін толтыру, мәтінді аналитикалық өңдеу (аннотациялау, рецензиялау, реферат оқу (кітаптың мазмұнын қысқаша баяндау), конспектіні талдау және басқалары);
- семинар сабақтарда (түрлі конференцияларда) баяндау үшін хабарламабаяндамалардың мультимедиасын дайындау, биоблиграфия, тест және т.б. құрастыру;
- білікті қалыптастыру үшін: үлгі бойынша жаттығулар мен есептерді шешу, түрлендірілген есептерді шешу, график және сызбанұсқаларды, есептеулерді (графикалық жұмыс) орындау, ситуациялық (кәсіби) есептерді шығару, іскерлік ойындарды дайындау, кәсіби түрлерді модельдеу және жобалау, тәжірибелік-экспериментальдық жұмыстар, аудио және видео техникаларды және басқаларын пайдалануда кәсіби біліктілікті рефлективтік талдау.
Әрбір жұмыс түрлерінің орындалуы студенттен белгілі бір іс-әрекеттің деңгейін қажет етеді. Оларды мынадай түрде анықтауға болады:
1) Даярлық, яғни студент оған қойылатын міндеттермен танысуы керек. Ол міндеттер тірек сөздер түрінде анықталады: атаңдар, анықтама беріңдер, байқалатын құбылыстарды жазыңдар, әсер ететін факторларды анықтаңдар, түсіңдіріңдер, дәлелдеңдер және т.б.;
2) Әрі қарай студент материалдарды жинақтап, оған қойылған міндеттерге сәйкес талдау жүргізеді;
3) Егер міндет теориялық-практикалық сипаттамаға ие болса, онда студент дайындалған материал негізінде реферат, баяндама, презентация, курстық жұмыстарды дайындайды.
Студенттің аудиториядан тыс өз бетімен жұмыс жасау дағдысын қалыптастырып, дамыту үшін оның әр кезеңдегі мақсатын, міндеттерін оқытушы түсіндіре отырып, сол мақсатты қалай түсінгенін бақылап, өздігінен мақсатын таңдау және міндеттерді қоюдағы біліктілігін үнемі қалыптастырып отыруы керек.
Студенттің өзіндік жұмысын жоғары дәрежеде ұйымдастырылуы және нәтижелі болу үшін оқытушы төмендегі іс-әрекеттержасауы қажет:
1) Әр өзіндік жұмыстың міндеті мен мақсаттарын анықтап, білім алушыға жеткізу;
2) Оқытылатын тақырыптың қандайда бір бөлігін өзіндік оқуға ұсыну, яғни тапсырманы нақты беру;
3) Тапсырманы нақты беру, яғни анықтама бер, оқып үйренгеніңнен қортынды жаса, мына есептеулерді орындап график сыз, түйіндемесін жаз дегендей;
4) Берілген тапсырманың көлемі тапсырылатын уақытына сәйкес болуы қажет;
5) Өзіндік тапсырманың тақырыбына байланысты өзіндік жұмысының формасын өзгертіп отыруы қажет;
6) Оқытушының өзі тапсырма беріп отырғанда студенттің қандай құзіреттілігін дамытатындығын мақсаттап отыру қажет;
7) Әр тапсырманың бақылау және бағалау формаларын да ойластыру қажет;
Тек осы екі жақты жұмыс жасалғанда білім алушы мен қойылған мақсаттарды орындай алады.
Сонымен, студенттің өзіндік жұмысты орындау нәтижесінде мынадай құзіреттіліктер қалыптастырады:
oo Ақпаратты іздеу және іріктеу процесінде ғылыми, публицистикалық мәтіннің ерекшеліктерімен ажырата білуді және есепке алуды;
oo Мәтінмен жұмыс жасау (негізгісін таңдап алу);
oo Ғаламдық желілер ресурстарын, ақпараттық технологияларды ( интнрнет, аудио- және видео, электрондық пошта және басқаларын), ең басты ізденіс жүйелерін игеріп, пайдалануды;
oo Өз іс-әрекетінің нәтижелерін жазбаша түрде дұрыс тұжырымдауды;
oo Зейінін шоғырландыру және жаттықтыру дағдысын;
oo Оқып меңгерілген материалды өздігінен талдау және есте сақтау дағдысын;
oo Зерттеу және оны талдау әдістерін (реферат жазудан кейін эксперементті қою) қолдануды, зерттеуді және уақытты тиімді де, ұтымды бөліп алу дағдысын.
Сондықтан оқытушының негізгі міндеттеоінің бірістуденттің өзіндік жұмысын ұйымдастырудағдысына ие болуға үйрету болып табылады. Бұл қазіргі жағдайда қоғамның дамуында маңызы зор. Болашақ маман оқу орынын бітірген соң, мектеп оқушыларын өздігінен жұмыс жасауға үйрету үшін, өзінің білім деңгейін жоғарлату үшін оқып үйрену, өздігінен білім алу жолымен айналасуды үздіксіз қажет етеді[2].
Білім алушының өзіндік жұмысының мазмұнына қойылатын талаптар
oo Тапсырманы немесе ұжымдық жұмыстың бір бөлігін студент жеке өз бетімен орындау керек;
oo Белгілі тақырып немесе оның бір бөлігі бойынша өзекті мәселелер талқыланып, шешімі шығарылатын толығымен аяқталған жұмыс (немесе бір сатысы) болып табылу керек;
oo Қарастырылып отырған мәселені шешудегі автордың құзіреттілігін көрсете білу крек;
oo Оқу, ғылыми және практикалық бағдар мен маңыздылыққа ие болу керек;
oo Белгілі бір ғылыми жаңалық элементтері (егер ол ғылыми-зерттеу еңбек болса) болу керек.
Білім алушының өзіндік жұмысын қабылдап, бағалау кезінде қойылатын шарттарды міндетті түрде көрсету керек, яғни:
oo Қойылған мақсат-міндеттерге сай тақырыбы көрсетілген жұмыс мазмұнының толықтығы мен тереңдігі бағаланады;
oo Әдеби көздерге шолу жасау дәрежесі бағаланады;
oo Жұмысты орындаудағы дербестілік дәрежесі бағаланады;
oo Материалдың нақтылығы мен сауаттылығы бағаланады;
oo Жұмыстың қортындысы мен талдау нәтижесі бағаланады;
oo Пәннің теориялық мәселелері мен қортындылау қабілеті бағаланады;
oo Тапсырманы рәсімдеудегі техникалық талаптардың сақталуы бағаланады;
oo Қорғау кезіндегі жауаптың толықтығы бағаланады;
oo Қосымша сұрақтарға берген жауабы бағаланады;
oo Өз көзқарасын дәйектей алуы бағаланады және т.б.[3].
Студенттердің өзіндік жұмысы маңызды рөл атқарады
Студенттердің теориялық және практикалық білімді игеруге саналы көзқарасын тәрбиелеу, оларға бағытталған зияткерлік еңбекке дағдыландыру Студенттердің тек білім алып қана қоймай, оларды алу тәсілдерін игеруі де өте маңызды.
Студенттердің өзіндік жұмысы - бұл студенттер мен тікелей байланысты жүйелі түрде азайту жағдайында оқу тапсырмалары орындалатын қызмет түрі. Мұндай тапсырмаларға дәстүрлі түрде бақылау және курстық жұмыстар, рефераттар, эсселер, баяндамалар және т.б. жатады. Студенттердің өзіндік жұмысы мақсатты, жүйелі болған жағдайда ғана оң нәтиже беретінін атап өткен жөн.
Жалпы алғанда, өздік жұмыс негізінде Қазақстанның барлық жоғары оқу орындарында оқытудың барлық нысандарындағы студенттердің білімі негізделген. Сонымен қатар, студенттердің өзіндік жұмысының ерекшелігі студенттердің өз бетінше жаңа білім алуы болып табылады.
Осылайша, студенттердің өзіндік жұмысы-бұл жеке немесе топтық тапсырмаларды қолдана отырып, оқытудың әр түрлі әдістерін қолдана отырып, практикалық сабақ (семинар, семинар) барысында жаңа білім ала алады немесе бұрын алған білімдерін жинақтай алады. Студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастыру үш бағыт бойынша жүзеге асырылады:
* мақсатты, бағдарламаны, тапсырма жоспарын немесе жұмысты анықтау;
* оқытушы тарапынан студентке материалды меңгеру әдістемесіне, курстық жұмыстарды, рефераттарды және дипломды қжұмыстарды қайталау және жазу үшін әдебиеттерді таңдауға көмек көрсетіледі;
* білімді меңгеруін, пән бойынша дағдыларды меңгеруін бақылау, орындалған бақылау және курстық жұмысты бағалау.
Өзіндік жұмыс оқу іс-әрекетінің ерекше, жоғары дәрежесін білдіреді. Бұл оқушының жеке психологиялық айырмашылықтары мен жеке ерекшеліктеріне байланысты және өзін-өзітанудың, рефлексияның жоғары деңгейін талап етеді. Өзіндік жұмыс аудиториядан тыс уақытта да (үйде, зертханада), сондай-ақ аудиториялық сабақтарда жазбаша немесе ауызша нысанда жүзеге асырылуы мүмкін.
Оқытуды ұйымдастырудың негізгі ерекшеліктері оқу жұмысында қолданылатын әдістемелердің ерекшелігі және білім алушылардың дербестік дәрежесі болып табылады. Мұғалім тек танымдық іс-әрекетті жүзеге асыратын студенттің танымдық белсенділігіне бағыттайды. Жеке қызметпен қамтамасыз етілмеген білім адамның шынайы меншігі бола алмайды. Сонымен қатар, өзіндік жұмыс тәрбиелік мәнге ие:
Ол еркін дағдылар жиынтығы ретінде ғана емес, сонымен қатар қазіргі заманғы жоғары білікті маманның жеке құрылымында маңызды рөл атқаратын мінез-құлық сипаты ретінде қалыптастырады. Сондықтан, әр колледжде, әр курста оқытушылардың жетекшілігімен студенттердің өзіндік жұмысы үшін материалдар мұқият таңдалады. Мұндай жұмыстың формалары әртүрлі болуы мүмкін.
СӨЖ ұйымдастырудың негізгі міндеті кез-келген түрдегі сабақтарда зияткерлік бастама мен ойлауды дамытудың психологиялық-дидактикалық жағдайларын жасау болып табылады. СӨЖ ұйымдастырудың негізгі қағидаты барлық студенттерді белгілі бір тапсырмаларды формальдып ассивті орындаудан танымдық белсенділікке ауыса отырып, қойылған проблемалық мәселелер мен міндеттерді шешуде өз пікірін қалыптастыра отырып,өзіндік жұмысқа ауыстыр керек. Осылайша, өзіндік жұмыс нәтижесінде студент алдымен оқу материалымен, содан кейін ғылыми материалдар мен саналы және өз бетінше жұмыс істеуді үйреніп, өзін-өзі ұйымдастыру және өзін-өзі тәрбиелеу негіздерін қолдана отырып, болашақта өз біліктілігін үнемі арттыра алады.
1.2. Студенттердің өзіндік жұмысының мақсаттары мен міндеттері
СӨЖ мақсаты студенттердің пән бойынша міндеттерді өз бетінше шеше алу білігін қалыптастыру болып табылады. Студенттің өзіндік жұмысының мақсаты - тәуелсіздікті дамыту, яғни білім беру мен өз қызметін бөгде басшылықсыз және көмексіз іске асыру болып табылады.
Көптеген зерттеушілердің пікірінше, әсіресе колледж студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастырудың негізгі міндеті (СӨЖ) дамудың психологиялық-дидактикалық жағдайларын жасау болып табыладыкез-келген түрдегі сабақтарда интеллектуалды бастама мен ойлау. СӨЖ ұйымдастырудың негізгі қағидаты барлық студенттерді белгілі бір тапсырмаларды формальды орындаудан студенттің пассивті рөліне көшумен жеке жұмысқа ауыстыру болуы керекқойылған проблемалық мәселелер мен міндеттерді шешу кезінде өз пікірін қалыптастыра отырып, танымдық белсенділік артады.
Студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастыру барысында оқытушы келесі міндеттерді шешеді:
+ олардың кәсіби білімдерін тереңдетуге және кеңейтуге ;
+ оқу-танымдық іс-әрекетке қызығушылығын қалыптастыру ;
+ студенттерді таным процесінің тәсілдерін меңгеруге үйрету; олардың дербестігін, белсенділігін, жауапкершілігін дамыту;
+ болашақ мамандардың танымдық қабілеттерін дамыту.
Студенттердің белсенді өзіндік жұмысы байыпты және тұрақты мотивация болған жағдайда ғана мүмкін болады. Ең күшті ынталандырушы фактор-әрі қарай тиімді кәсіби қызметке дайындық барысындағы біліктілікті арттыру. Өздік жұмысты жандандыруға ықпал ететін ішкі факторларды қарастырсақ:
орындалған жұмыстың пайдалылығы;
студенттердің шығармашылық қызметке қатысуы;
оқу процесіне белсенді әдістерді енгізуді көздейтін қарқынды педагогиканы енгізу, ең алдымен инновациялық және ұйымдастырушылық-әрекеттік ойындарға негізделген ойын тренингі;
оқу пәндері бойынша олимпиадаларға, ғылыми-зерттеу немесе қолданбалы жұмыстар конкурстарына қатысу және т. б.;
білімді бақылау түрлерін жинақтау бағалары ретінде пайдалану, рейтинг, тесттер, стандартты емес емтихан өткізу.
Өзіндік жұмыс студент қызметіндегі шығармашылық процестерді жаңғыртуды қамтиды. Осыған байланысты СӨЖ-нің үш деңгейі бөлінеді:
репродуктивті (жаттығу) реконструктивті; шығармашылық, ізденіс.
Тәуелсіз жаттығу жұмыстары үлгі бойынша жүзеге асырылады: есептерді шешу, кестелерді, схемаларды толтыру және т.б. студенттің танымдық белсенділігі тануда, түсінуде, есте сақтауда әсерін тигізеді. Мұндай жұмыстың мақсаты-білімді бекіту, дағдыларды қалыптастыру.
Өз бетінше қайта құру жұмыстары. Мұндай жұмыстар барысында шешімдерді қайта құру, жоспар, тезистер, аннотация жасалады. Бұл деңгейде бастапқы көздерді зерттеуге, рефераттар жасауға болады. Жұмыстың бұл түрінің мақсаты - студенттерге өзіндік оқу жұмысын жоспарлау және ұйымдастыру негіздерін үйрету.
Тәуелсіз шығармашылық жұмыс проблемалық жағдайды талдауды, жаңа ақпарат алуды талап етеді. Студент өз бетінше шешім қабылдау құралдары мен әдістерін таңдауы керек (оқу-зерттеутапсырмалар, курстық және дипломдық жұмыстар). Жұмыстың бұл түрінің мақсаты-шығармашылық негіздерін оқыту, перспективалық жоспарлау,ғылыми зерттеуді ұйымдастыру болып табылады.
Осылайша, студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастыру және сәтті жұмыс істеуі үшін :
1. СӨЖ ұйымдастырудың кешенді тәсілі (барлық нысандарды қоса алғанда
аудиториялық және аудиториядан тыс жұмыстар).
2. СӨЖ орындау сапасын бақылауды қамтамасыз ету (талаптар,
консультациялар).
3. Бақылаудың әртүрлі нысандарын қолдану.
Жалпы алғанда студенттердің өзіндік жұмысы негізінде оқу процесін ұйымдастырудың екі негізгі бағыты бар.
Біріншісі - аудиториялық сабақтар процесінде өзіндік жұмыстың рөлін арттыру. Бұл жолды жүзеге асыру оқытушылардан студенттердің жоғары дербестік деңгейін қамтамасыз етуге және олардың дайындық сапасын жақсартуға қабілетті аудиториялық сабақтарды ұйымдастырудың әдістемелері мен нысандарын әзірлеуді талап етеді. Екіншісі - аудиториядан тыс уақытта өздік жұмыстың барлық бағыттары бойынша студенттердің белсенділігін арттыру, бұл бірқатар қиындықтармен байланысты. Біріншіден, бұл оған студенттердің де, оқытушылардың да, кәсіби және психологиялық жағынан да дайын еместігі. Сонымен қатар, оқу процесін қолданыстағы ақпараттық - әдістемелік қамтамасыз ету өзіндік жұмысты тиімді ұйымдастыру үшін жеткіліксіз.
Өздік жұмыс барысында студент:
* оқытылатын пән бойынша теориялық материалды меңгереді (жеке тақырыптар, жеке тақырып сұрақтары, жеке ережелер және т. б.);
* теориялық материал туралы білімдерін қажетті құралдарды қолдана отырып, практикалық жолмен бекітеді
* алынған білім мен практикалық дағдыларды жағдайды талдау және дұрыс шешім жасау үшін қолдану (топтық пікірталасқа дайындық, іскерлік ойын аясында дайындалған жұмыс, нақты жағдайды жазбаша талдау, жобаларды әзірлеу және т. б.);
* алынған білім мен дағдыларды қалыптастыру үшін дипломдық жұмысты жазу, ғылыми-зерттеу жұмысын орындау.
Өздік жұмыстың аталған мүмкіндіктері оқытудың төрт тәсіліне сәйкес келеді:
1. Оқыту білім алу ретінде.
2. Оқу процесінде студенттің оқу пәнін түсінуін қалыптастыру. Студент әртүрлі идеяларды салыстыра алады, даму тенденциясы, идеялардың қарым-қатынасы туралы түсінік қалыптастыра алады, осы идеяларды өз идеяларымен байланыстыра алады.
3. Зерттелген идеяларды қолдана білу, қажет болған жағдайда оларды өз контекстіне сәйкес модельдеу және ең қолайлы шешімдерді табу мүмкіндігі.
4. Жеке тұлғаны дамыту ретінде оқыту-білім алушы өзін өзі зерттейтін әлемнің бір бөлігі ретінде танитын оқытудың ең жұмсақ бейнесі. Бұл жағдайда студент өзінің контекстін өзгертеді, өзінің теориялары мен модельдерін жасайды деп болжанады.
Жұмыс оқу жоспарларын әзірлеу кезінде мыналарды анықтау қажет:
* теориялық білім алу үшін жалпы сыныптан тыс өзіндік жұмысқа бөлінген уақыттың жалпы көлемі (жалпы теориялық білімге бөлінген ең көп уақыт пен міндетті оқу жүктемесіне, факультативтік пәндерге, теориялық білім беру бойынша консультацияларға бөлінген уақыттың арасындағы айырмашылық ретінде); );
* білім алушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптарды, циклге кіретін пәндер бойынша оқытылатын материалдың күрделілігі мен көлемін ескере отырып, пәндер циклдері бойынша сыныптан тыс өзіндік жұмысқа бөлінген уақыт көлемі;
* студенттердің оқу материалын меңгеру деңгейіне байланысты, студенттердің дайындық деңгейіне қойылатын талаптарды ескере отырып, оқу пәні бойынша сыныптан тыс өзіндік жұмысқа бөлінген уақыт көлемі (ойдың болуы, білуі, дағдысы болуы); .
Оқу пәнінің оқытушысы оқу тапсырмасының нақты мазмұнын өз бетінше орындауға кететін уақыт шығындарын эмпирикалық түрде анықтайды: білім алушылардың аудиториялық өзіндік жұмысты орындауын бақылау, белгілі бір тапсырмаға кететін уақыт шығындары туралы білім алушылардан сұрау, білім алушылардың білімі мен іскерлігінің деңгейі есебінен түзету коэффициентін енгізе отырып, белгілі бір мәселені шешуге кететін өзіндік шығындардың хронометражы негізінде. Тапсырмалар жиынтығы бойынша оқу пәні бойынша аудиториядан тыс өзіндік жұмысқа кететін уақыт көлемі анықталады.
Циклдік комиссиялар өз отырыстарында циклге кіретін әрбір пән бойынша аудиториядан тыс өзіндік жұмыс көлемі бойынша оқытушылардың ұсыныстарын қарайды. Қажет болған жағдайда оқу пәнінің оқытылатын материалының күрделілігі мен көлемін ескере отырып түзетулер енгізеді және осы пәндер цикліне оқу жұмыс жоспарымен бөлінген білім алушының ең жоғары оқу жүктемесінің жалпы көлемі шегінде циклдің барлық пәндері бойынша аудиториядан тыс өзіндік жұмыс уақытын белгілейді.
1.2 СӨЖ процесіндегі іскерлік өзара іс-қимыл нысандары
Оқу-танымдық іс-әрекеттің бағыттарының бірі-білімді практикада игеруге және бекітуге, ақпаратты өңдеуге, дағдыларды игеруге және дамытуға мүмкіндік беретін белсенді оқыту әдістерііскерліктер. Оқытуды жетілдіру, инновациялық әдістерді енгізу - оқытудың барлық аспектілерін қозғайтын кешенді процесс-дәрістер, коллоквиумдар, зертханалық-практикалық сабақтар, СӨЖ.,өндірістік практика. СӨЖ аясында оқытудың ойын формалары әсіресе тиімді, олар студенттің жадын, қиялын, ассоциативті ойлауын белсендіреді және осылайша алған білімдерін бекітеді.
Зерттеушілер атап өткендей, білім беру процесінде белсенділіктің үш түрі айқын көрінеді: ойлау, әрекет және сөйлеу.
Ойын әдістері бөлінеді:
* іскерлік ойындар,
* дидактикалық немесе оқу ойындары,
* ойын жағдайлары және
* ойын әдістері
* белсенді режимде тренингтер өткізу
Ойын жағдайлары
Элементтер құрамымен (саны бойынша) сәйкес келмейтін және формализацияланған құрылымы, ойын барысында мінез-құлық ережелері жоқ екі немесе одан да көп қағидаттарды іске асыру құралы ретінде ұсынылады
Ойын жағдайының мысалы ретінде кімнің және қандай сапада (баяндамашы, сыншы, арандатушы) болатыны белгісіз болған кезде, жоспарланбаған қойылымдармен және қарсыласумен кеңейтілген түрде өткізілетін пікірталас сабақтарын қарастыруға болады.
Егер ойын жағдайы негіз ретінде пайдаланылса, бірақ қатысушылардың қызметі рәсімделсе, яғни ережелер, қатаң бағалау жүйесі, іс-қимыл тәртібі, ережелер қарастырылған болса, ондабіз дидактикалық ойынмен айналысамыз деп болжауға болады.
Іскерлік ойындар, тиісінше, элементтердің барлық жиынтығын жүзеге асыратын әдістерді, демек, белсенді оқыту әдістеріне тән белсендіру принциптерінің барлық жиынтығын қамтиды.
Елікпейтін әдістерді жұмыс орнындағы тәжірибе, бағдарламаланған оқыту, проблемалық лекция, қорытынды жұмыс деп түсінеді. Мақсаты бойынша олар мыналарды ажыратады: танымдық белсенділік мотивациясы, оқу ақпаратын жеткізу; кәсіби дағдылар мен дағдыларды қалыптастыру және жетілдіру; озық тәжірибелерді меңгеру, оқу нәтижелерін бақылау. Қатысушылардың іс-әрекетінің түріне сәйкес мәселелердің шешімін іздеу кезінде әртүрлі белгілер бойынша объектілерді немесе әрекеттерді ретке келтіруге негізделген әдістер бөлінеді; процестер мен құрылымдарды оңтайландыру; қарым-қатынас пен конфликттік жағдайларда әрекет ету тактикасын таңдау; зейінді, ойлаудың дәлдігі мен жылдамдығын және т.б. дағдыларын көрсету және жаттықтыру.
Студенттің өзіндік жұмысы - бұл студенттің дидактикалық тапсырмаларды өзінше орындауға, танымдық әрекеттерге қызғушылығының қалыптасуына және нақты бір ғылым саласында білім жинақтауына бағытталған студенттің оқу әрекетінің ерекше түрі [1].
Өзіндік жұмыс студенттердің шығармашылық қабілетерін және біліктерін дамыту барысында тиімді мүмкіндіктер жасайды. Өзіндік жұмысты дұрыс ұйымдастыру практикалық міндет және маңызды проблема болып табылады.
Өзіндік жұмысты ұйымдастыру кезінде көптеген жұмыстар жасалды. Олар педагогикалық әдебиеттерде алғаш өзіндік жұмыс мәселелерін В.К.Буряк, Е.Я.Голант, Б.П.Есипов, Р.Г. Лемберг, Р.М. Микельсон, И.И. Пидкасистый, Е.С.Саблик, М.Н. Скаткин еңбектерінде зерттелініп, оқу үрдісінде білім алушылардың өзіндік жұмысын жүйелі түрде қолдану негіздері қарастырылды.
Студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастырудың мәнін дидактикалық тұрғыда қарастырғандар: А.Е.Абылқасымова, Н.А.Адельбаева, С.И.Архангельский, М.В.Буланова-Топоркова, М.Г.Гарунов, И.И. Кобыляцкий, Р.Н. Низамов еңбектер арнаған.
Өзіндік жұмысқа берілетін анықтамалардың әр түрлілігіне қарамастан, оларды бір неше шағын топқа бөлуімізге болады.
И.Т.Протасовтың ойынша, өзіндік жұмыс біліктілік пен іскерлік жиынтығы.
Г.Н.Кулагина өзіндік жұмысты студенттің іс-әрекет құралы белсенділігі мен өзбетімен білім алуға дайындығы деп түсінеді.
Г.Н.Дари өзіндік жұмыстың мәнін былайша айтады. Бұл жұмысты студент өз бетімен орындайды, ол өзінің біліміне, іскерлігі мен сеніміне, өмірлік тәжіріибесі, дүниетанымына сүйене отырып атқарады[2].
Жоғарғы оқу орындарында жүріп жатқан түбегейлі өзгерістерге байланысты СӨЖ-дің маңызы артқанын, ондағы оқытушының орнын, кредиттік оқыту жүйесінде оны ұйымдастырудың кейбір ерекшеліктері мен мәселелерін отандық зерттеушілер С.Е. Калдыкозова, А.Головчун және ресейлі кзерттеушілер Е.Галицких, Ю.Попов пен В.Оробинский, И.Г. Ковалевский, Г.Ларионова еңбектерінде қарастырылады.
Педагогика-психология ғылымында, өздігінен білім алу, студенттердің ақыл-ойының дамуының жоғарғы көрсеткіші деп қарастырылады.
Өзіндік жұмыстары әртүрлі әдістер арқылы іске асырылады, мысалы: жаттығу, кітаппен жұмыс істеу, бақылау, есеп шығару, эксперимент жүргізут.б. Студенттер үшін өзіндік жұмыс жан-жақты дамудың және кейіннен кәсіби дайындықты жетілдірудің маңызды шарты болып табылады. Бұл белсенді танымдық іс-әрекет барысында студент белгілі бір оқу жоспары бойынша ақпаратты қабылдайды, талдайды және игереді, білім қорын толықтырады және көкжиегін кеңейтеді, сонымен қатар оны практикада одан әрі қолдану үшін жаңа ақпаратты жинақтайды және жасайды, бұл, әрине, қажетті кәсіби дағдыларды толық игеруге мүмкіндік береді.
Оқу процесінде өзіндік жұмыс белсенділікті арттыру құралы ретінде әрекет етеді және келесі функцияларды орындайды:
1) саналы ассимиляцияға, тереңдетуге және теориялық білімді кеңейту, сондай-ақ практикалық дағдылар;
2) нормативтік құқықтық актілерді қолдану дағдыларын қалыптастыруға жәрдемдеседі;,
3) пәнді шығармашылық тұрғыдан өзбетінше оқудағдыларын арттырады;
4) дербестік, жауапкершілік және ұйымшылдық сынды жеке қасиеттердің дамуына ықпал етеді.
5) білім алушыларға ғылыми таным әдістерін түсінуге көмектеседі.
Жоғары оқу орнының оқу процесінде негізгі орындалатын гуманитарлық пәндердікурстарды өздік жұмыстарды орындау жоспарлануда, дәрістер, семинар сабақтары, практикумдар, кеңестер, курстық жобалар, дипломдық жұмыстар жатады.
Аудиториядан ты сөзіндік жұмыс сабақтарда жоспарланады, бірақ аудиториядан тыс уақытта тапсырма бойынша және әдістемелік оқытушының тікелей қатысуынсыз басшылық етіледі.
Студенттердің өзіндік жұмысы мыналарды қамтиды:
oo Аудиториялық сабақтарға (дәрістерге, практикумдарға) дайындық және интернет-конференцияларға,
oo тапсырмалар;
oo жеке тақырыптар бойынша өзіндік жұмыс
oo оқу-тақырыптық жоспарларға сәйкеспәндер бойынша;
oo тәжірибеге дайындық және тапсырмалардыорындау,
oo көзделген практика;
oo жазбаша бақылау және курстық жұмыстарды орындау,
oo электрондық презентациялар;
oo бақылау сынақтарының барлық түрлеріне дайындық, оның ішінде
курстарға дайындық,
oo факультативтердің, арнайы семинарлардың және т.б. жұмысына қатысу.;
oo кафедраның ғылыми және ғылыми-әдістемелік жұмысына қатысу,
oo ғылыми және ғылыми-практикалық конференцияларға қатысу,
oo семинарлар, конгрестер және т. б.;
Өзіндік жұмыс жеке немесе топпен жүзеге асырылуы мүмкін. Мақсатына, көлеміне қарай студенттер тобымен, online және оффлайн сабақтарда, өзіндік жұмыстың нақты тақырыбы, күрделілік деңгейі, студенттердің іскерлігін арттырады.
Өзіндік жұмысқа арналған тапсырмалардың түрлері, олардың мазмұны мен сипаты олар өзгермелі және сараланған сипатқа ие болуы мүмкін. Қиындық дәрежесі бойынша студенттердің өзіндік жұмысының үш деңгейін бөлуге болады:
1) бірінші курс студенттері;
2) орта курс студенттері;
3) студент-түлектер.
Студенттің өзіндік жұмысын ұйымдастыру үшін:
оны дұрыс тыңдауға және дәріс жазуға, қабылдауға үйрету;
оларды практикалық және зертханалық жұмыста өзбетінше жұмыс істеуге үйрету;
дағдыларын жетілдіру;
кітаппен жұмыс істеудағдыларын дұрыс үйрету.
Дәріс курстары
Дәріс оқу процесінің негізгі формаларының бірі және университетте оқуматериалын, ғылымның кез келген мәселесін, тақырыбын, тарауын, пәнін, әдістемесін жүйелі, бірізді беру мақсатында қолданылатын оқытудың негізгі әдістерінің бірі болып табылады.
Дәрістің маңыздылығы оның студентті ғылыммен таныстыруында, бұрын алған білімдерін кеңейтуде, тереңдетуде және жетілдіруде, ғылыми дүниетанымын қалыптастыруда, дәріс жұмысының әдістемесі мен техникасын үйретуде жатыр. Мұғалім курсты көрсету барысында теория мен ғылымының практикамен позициясымен байланыстырады
Сонымен бірге лекцияда зейін жұмылдырылады, ақпаратты тыңдау, қабылдау, түсіну және жазу дағдылары дамиды. Дәрістің айшықтылығы, ой үндестігі, тілдің жандылығы, эмоционалдық байлығы мен сөйлеу мәдениеті артады. Дәріс логикалық, түсінікті, мысалды көрсетуге мүмкіндік береді.
Дәріс сызбаларға сәйкес ойларды, негіздемелерді, пайымдауларды, қорытындыларды тұжырымдауды логикалық, анық және дәлелді баяндаудың мысалын көрсетуге мүмкіндік береді.
Әрбір дәріске курс бойынша оқу сабақтары жүйесінде белгілі орын беріледі. Дидактикалық мақсаттарға байланысты дәрістер келесідей болуы мүмкін;
1) кіріспе;
2) қарау;
3) жалпылау;
4) тақырыптық;
5) орнату.
Олар құрылымы, материалды беру әдістері,
жалпылаулар мен қорытындыларсипаты бойынша айырмашылықтары бар.
Студенттерматериалдысаналытүрдемеңг еруүшіндәрістіқабылдауғадайындалуке рек, мұғалімменбіргеойланады, олүшінбұлжұмысқа:
психологиялық тұрғыдан бейімделу, оны жүйелі түрде жүзеге асыру қажеттілігін сезіну қажет;
дәріс қарсаңында мақсатты танымдық практикалық іс-әрекеттер жүргізу (бұрын оқылған материалды жадында қалпына келтіру мақсатында өткен дәріс жазбаларын қарау; бағдарламаға енгізілген өздік жұмыс тапсырмаларымен танысу, ғылыми әдебиеттерді таңдау. )
Дәріске дайындық студентті шығармашылық жұмысқа жұмылдырады, оның негізгілері - тыңдау, қабылдау, талдау, жазып алу.
Дәріс курсындағы өзіндік жұмыстың құрылымына келесі әрекеттер кіреді
1) Білімді меңгеру:
* оқулық, оқу құралы, қосымша мәтінді оқу
* ғылыми әдебиеттер, интернет ресурстары;
* мәтіндік жоспар құру, мәтіннен үзінділер, дәріс конспектісі (шет тіліндегі негізгі ұғымдар);
* анықтамалық әдебиеттермен, сөздіктермен және энциклопедиялармен жұмыс;
* дәріс тақырыбы бойынша электронды презентация дайындау;
* Нормативтікқұжаттарментанысу;
* оқу және ғылыми-зерттеу жұмыстары;
* аудио және бейне жазбаларды, компьютерлік техниканы және
* Интернет ресурстары;
2) Білімді бекіту және жүйелеу:
* Дәріс конспектімен жұмыс;
* Дәрістің терминологиялық ақпаратымен жұмыс істеу;
* Библиографияны құрастыру;
* Лекцияға дайындық (оқыған теорияны қайталау материалды, терминологиялық ақпаратты есте сақтау жоспар мен тезистерін құру);
* оқулықтың, оқу құралының оқу материалы бойынша жұмыс,
* нұсқаулар, қосымша ғылыми әдебиеттер, аудио және бейне жазбалар;
* оқуматериалынжүйелеугеарналғанкесте лердіқұрастыру;
* жаңа ақпарат пен мәтінді аналитикалық өңдеу (аннотация, шолу, қорытындылау);
* семинарда презентацияларға тезистер дайындау,
* конференциялар;
* рефераттар, баяндамалар, тақырыптық кроссвордтар дайындау және т.б.;
3) Дағдылар мен дағдыларды қалыптастыру үшін:
* Түрлі жазбаша және ауызша жаттығуларды орындау;
* оқулықтардан үлгі, оқу-әдістемелік құралдардан және әдістемелік
дәріс курсының нұсқаулары;
* вариативті тапсырмалар мен жаттығуларды орындау;
* Қолдану жаттығуларын орындау;
* аудио және бейне материалдар, ДК, интерактивті тақта жәнет.б. қолдану;
* кестелерді, графиктерді, диаграммаларды, сызбаларды және т.б. орындау;
* курс бойынша баяндамалар және презентациялар дайындау;
* жаттығулар барысында анықталған білімдерді қолдану;
* қосымша, өз бетінше оқу;
* аудиториялық сабақтар, мақсатқа арналған теориялық материал
білімдерін тереңдету, ой-өрісін кеңейту іскерлік және дидактикалық ойындарға, әңгімелесуге дайындық;
* талқылаулар, коллоквиумдар;
* аралық деңгейге дайындалу үшін тест тапсырмаларын орындау
және пән бойынша қорытынды аттестаттау;
* курстық жобаларды дайындаужәне орындау;
* әдістемелік жетекшілік пен біліктілік жұмысы;
* ауызша баяндамалар, рефераттар мен ғылыми мақалалар дайындау.
Зерттеу іс-әрекетінің нәтижесіндегі сипаты таңдалған пән бағыты бойынша анықталады.
Өзіндік жұмыс жүйесі оқушының жеке психологиялық, жас ерекшеліктерін, сондай-ақ оның мүдделерін барынша ескеруді қамтиды. Ауызша және жазбаша тапсырмала өзіндік жұмыстың коммуникативті бағыты болуы керек және сөйлеу әрекетінің тыңдау, сөйлеу, оқу, жазу, аударма сияқты түрлерін дамытуға бағытталған.
Әр тапсырма түрі қарастырылып отырған ғылыми құбылысты әртүрлі контексте оқытуға қажетті жаттығуларды қамтиды. Аудиториялық және аудиториядан тыс сипаттағы өзіндік жұмыс үшін тапсырманың кез келген түрін ұсынған кезде оқытушы тапсырманы орындау бойынша ұсыныстармен нұсқаулық өткізуі керек, оған мыналар кіреді:
1) тапсырманың мақсаты;
2) тапсырманың мазмұны мен тақырыбы;
3) орындау уақыты немесе мерзімі;
4) жұмыстың болжамды көлемі;
5)жұмыс нәтижелеріне қойылатын негізгі талаптар (қажет болған кезде жұмысты орындау үшін нормативтік құжаттар);
6) (мүмкін, бірақ әрқашан емес) әдеттегі қателіктердің мысалдары
тапсырманы орындау;
7) жұмысты бағалау критерийлері немесе алгоритмі.
Семинарлар
Семинар - студенттердің оқытушылардың жетекшілігімен оқу-зерттеу жұмыстарының нәтижелері бойынша жасаған хабарламаларды, баяндамаларды, рефераттарды талқылаудан тұратын оқу практикалық жаттығуларының негізгі түрлерінің бірі. Семинарлар дәрістік курстарға қатысы жоқ тақырыптық оқу сабақтарының дербес түрі ретінде де қолданылады.
Семинарлар дәріс барысында алынған өзіндік жұмыс дағдыларын нығайтуға ықпал етеді
Олардың мақсаты белгілі бір пәнді тереңдетіп оқытудан тұрады. Олар студенттердің шығармашылық дербестігін дамытады, олардың ғылымға, ғылыми зерттеулерге деген қызығушылығын нығайтады, ғылыми-теориялық ұстанымдарды мірмен байланыстыруға көмектеседі, жұмыстың практикалық дағдыларын қалыптастыруға жәрдемдеседі.
Сонымен қатар, семинарлар студенттердің өзіндік жұмысының нәтижелерін бақылау құралы, оны ұжымдық қорытындылаудың бір түрі болып табылады.
Топтық сабақтарға қатысу студенттердің жалпы, кәсіби және мәдени ой-өрісін кеңейтеді. Семинарлар-бұл оқу процесін ұйымдастырудың танымал түрі, бірақ оларға дайындық студенттер өзіндік жұмыстың ең күрделі түрі болып табылады.
Әрбір семинар сабағы-бұл студенттердің оқытушының тапсырмалары бойынша үлкен мақсатты өзіндік жұмысының нәтижесі. Болашақ мамандардың баяндамалары мен сөздерінде өзіндік бақылаулар мен оқу және қосымша әдебиеттермен жүргізілген жұмыстардың нәтижелері жинақталады. Семинарлардың үлкен оқу және дамытушылық маңызы-студенттерді еркін оқыту алынған білімдермен жұмыс істеу, олардың есептері мен сөйлеген сөздерінде ұсынылған ережелерді дәлелдеу, жолдастармен пікірталас, өмірлік құбылыстарды теориялық тұрғыдан түсіндіру.
Семинарлар, ең алдымен, өзара байланысты екі белгімен сипатталады:
+ студенттердің бағдарламалық материалды өз бетінше зерттеуі;
+ олардың кейінгі қызметінің нәтижелерін талқылауы
Онда студенттер тәуелсіз хабарламалармен сөйлеуді, пікірталасты, өз пікірлерін қорғауды үйренеді. Семинарлар танымдық дағдыларды дамытуға, қарым-қатынас мәдениетін арттыруға ықпал етеді. Семинар сабақтарының тиімділігі оларды қою және өткізу әдістерін шебер таңдау арқылы ғана емес анықталады. Оқыту тәжірибесінде кеңінен таралды:
толық әңгімелер;
баяндамалар;
рефераттар;
түсініктеме оқу;
пікірталас;
жаттығулар мен тапсырмаларды орындау және т. б.
Семинар студенттер тобының барлық құрамымен өткізіледі.Оқытушы семинардың тақырыбын, мақсатын, міндеттерін алдын ала анықтайды, оны өткізуді жоспарлайды, тақырып бойынша негізгі және қосымша сұрақтарды тұжырымдайды, жеке тапсырмаларды ескере отырып, тапсырмаларды бөледі, жеке және топтық кеңестер өткізеді, конспектілерді тексереді, баяндамалар мен рефераттар тақырыптарын тұжырымдайды.
Материал жеке студенттер арасында бөлінетін аталған семинарлармен қатар, арнайы спикерлер бөлінбейтіндерді де өткізген жөн. Бұл жағдайда хабарламалармен сөз сөйлеу құқығы оқытушының қалауы бойынша немесе шақыруы бойынша беріледі. Семинарлардың құрылысы басқаша болуы мүмкін: барлық студенттер бірыңғай жоспар бойынша дайындалады және барлығына ортақ материал көлемін зерттейді, бірақ кейбіреулері семинарлар Бағдарламасында қарастырылған сұрақтардың мазмұнын тереңдететін қосымша жеке тапсырмалар алады. Студенттерді топтық сабақтарға дайындау көп жұмысты қажет етеді. Сондықтан әр семинар сабағының егжей-тегжейлі жоспары студенттерге алдын-ала, оны өткізуден шамамен екі-үш апта бұрын жариялануы және түсіндірілуі керек.
Семинар тақырыбы мен оның жоспары көбінесе сабақтың бағытын, оны өткізу формасын, мақсаттары мен міндеттерін анықтайды. Мұның бәрі студенттерді тәуелсіз пайымдауларға, сұрақтар қоюға және оларға жауап іздеуге қаншалықты бағыттайтындығына байланысты. Егер студенттердің сөйлеген сөздері зерттелетін материалды тиісті талдаусыз және жалпыламай-ақ оқулықтарды қарапайым түрде қайталауға азайтылса, семинарлық сабақтың мағынасы жоқ.
Семинар сабақтарындағы баяндамалар мен хабарламалар сұрақтар тудыруы керек, қосымша немесе теріске шығаруға ниет білдіруі керек. Семинардағы хабарламаларды талқылау барысын оқытушы студенттердің назарын оның тақырыбымен анықталған негізгі нәрседен алшақтатпау үшін жібереді. Бірақ бұл талқылау барысында туындаған өткір және толғандыратын мәселелерді семинарда қараудың қажеттілігін жоққа шығармайды. Олар сабақ жоспарында қарастырылмаса да, үлкен танымдық және тәрбиелік мәнге ие.
Семинарды дайындау және өткізу кезіндегі оқытушының міндеттері:
1. студенттерге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz