Тұзды топырақтардың бейімділігі негізінде
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министерлігі
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық Университеті
Acанова Айшабибі Жақсылыққызы
Балқаш ауданы территориясындағы галофитті өсімдіктердің экологиясы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5B060800 - Экология мамандығы
Нұр-Сұлтан, 2022
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министерлігі
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық Университеті
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
Р.Р. Бейсенова ___________
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Балқаш ауданы территориясындағы галофитті өсімдіктердің экологиясы
5B060800 - Экология мамандығы
Орындаған: Асанова A.Ж.
Жетекшiсi аға оқытушы, магистр: Рахымжан Ж.
Нұр-Сұлтан, 2022
Жаратылыстану ғылымдары факультеті
Мамандық 5В060800-Экология
Қоршаған ортаны қорғауды басқару және инжиниринг кафедрасы
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
______________________________
___ ___________ 2022 жыл
ТАПСЫРМА
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындауға
Студент Асанова Айшабибі Жақсылыққызы
4 курс, Эг-45 тобы, 5В060800-Экология мамандығы, күндізгі оқу түрі 1. Дипломдық жұмыстың (жобаның) тақырыбы Балқаш ауданы территориясындағы галофитті өсімдіктердің экологиясы
2. Студенттің аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі ________ 2022 жылы.
3. Жұмысқа бастапқы мәліметтер (заңдар, әдеби көздер, зертханалық өндірістік мәліметтер): диплом алдыңғы практикадан алынған материалдар
4. Дипломдық жұмыста (жобада) өңдеуге жататын мәселелер тізімі: - әдеби мәліметтерге шолу;
- зерттеу әдістері мен материалдарды талдау жұмыстарын жүргізу; - практикалық талдауды жүргізу;
- алынған нәтижені талдау.
5. Графикалық материалдар тізімі (сызбалар, кестелер, диаграммалар және т.б.) алынған деректер бойынша - 4 кесте, 6 сурет тіркелді.
6. Негізгі ұсынылған әдебиеттер тізімі:
Шамсутдинов З. Ш. Биологиялық мелиорацияның әлемдік тәжірибесі және оларды Батыс Қазақстанның жайылымдық шаруашылығын тұрақты дамытуда пайдалану перспективалары Каспий маңы.
Қазақстан флорасы мен фаунасы.
Балқаш маңы экологиясы.
7. Жұмыс бойынша консультациялар (оларға қатысты жұмыс бөлімдерін көрсетумен)
Бөлімнің,
тараудың,
нөмері, атауы
Ғылыми
жетекші,
кеңесші
Тапсырманы алу мерзімі
Тапсырманы берді (қолы)
Тапсырманы қабылдады
(қолы)
1.Әдебиетке шолу
Рахымжан Ж.
2.Әдебиеттер тізімі
Рахымжан Ж.
3.Материалдар мен тізімдер
Рахымжан Ж.
4.Нәтижелер мен талқылау
Рахымжан Ж.
5. Кіріспе
Рахымжан Ж.
6. Қорытынды
Рахымжан Ж.
7. Презентация
Рахымжан Ж.
8.Жұмысты безендіру
Рахымжан Ж.
8. Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау кестесі
№
Жұмыстың кезеңдері
Жұмыс кезеңдерін орындау мерзімдері
Ескерту
1
Дипломдық жоба тақырыбын бекіту
2
Дипломдық жобаны дайындау үшін материалдар жинау
3
Дипломдық жұмыстың (жобаның) теориялық бөлімін дайындау (1 тарау)
Іс-тәжірибеге
кеткенге дейін
4
Дипломдық жұмыстың (жобаның) сараптамалық бөлімін дайындау (2-3 тарау)
Іс-тәжірибе
уақытында
5
Дипломдық жұмыстың (жобаның) толық мәтінінің жобалық нұсқасын аяқтау
Іс-тәжірибе
аяқталғаннан
кейінгі бірінші аптада
6
Дипломдық жұмысты (жобаны) алдын-ала қорғауға ұсыну
Шолу дәрістерінің (консультациялар) уақытында
7
Дипломдық жұмысты (жобаны) сын-пікірге ұсыну
8
Дипломдық жҧмыстың (жобаның) ғылыми жетекшінің пікірімен және сын-пікірмен соңғы нҧсқасын тапсыру
9
Дипломдық жұмысты (жобаны) қорғау
МАК кестесіне сәйкес
Тапсырманың берілген күні ________ 2022 жылы
Ғылыми жетекшісі бғк.: Жанар Рахымжан
Тапсырманы қабылдады : студент Асанова Айшабибі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
МАЗМҰНЫ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КІРІСПЕ 1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1. ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ 2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.1. Жалпы галофиттер экологиясы 8
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.1.2. Қазақстандағы галофитті өсімдіктер 12
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.2. Балқаш өңірі галофиттері 19
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2. ЗЕРТТЕУ НЫСАНЫ МЕН ӘДІСТЕРІ 20
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.1.Топырақтың тұздылығын анықтау 24
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ МЕН ОЛАРДЫ ТАЛДАУ 28
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.1. Балқаш өңірінің топырағы 35
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.2. Балқаш өңірінің галофитті өсімдіктердің систематикасы 40
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚОРЫТЫНДЫ 42
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 44
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚОСЫМШАЛАР 58
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КІРІСПЕ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дипломдық жұмыстың өзектілігі.Галофитті өсімдіктер жер сорбциясының көрсеткіші болып саналады (биоиндикатор). Қазақстанның Арал өңірі мен Бетпақдаланың солтүстік бөлігінде голофитті шөлдер байқалады. Онда, Оңтүстік тармақтағы сияқты, көктемгі жауын-шашын кезеңі айқын көрінеді. Жауын-шашынның біркелкі таралуы-10-15 милимерт ай жылы кезеңде маусымнан қыркүйекке дейін, Оңтүстік шөлден айырмашылығы, булану негізіндегі ылғалдылықтың аз мөлшерін сақтау Өсімдіктердің өсуіне қолайлы жағдай жасайды.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Балқаш ауданы территориясындағы галофитті өсімдіктердің экологиясын зерттеу.
Дипломдық жұмыстың міндеттері.Холофиттік жерлер жалғыз бірлестік құрмайды, өйткені негіздегі гипс өте сирек кездеседі, барлық өсімдіктердің өсуіне жол бермейді. Жартасты шөлдерде гипсофиттермен қатар сұр, Тұран, майкар жусандары, жапырақты шырындар, қылшықтар мен қыналар өседі. Жартасты шөлдерде 100-120 эндемикалық өсімдіктер өседі. Жартасты шөлдердің жазықтығын қиыршық тастар мен бір-біріне желімделген саз жыныстары алады.Тығыз қабыршақты тасты шөл топырағында кең тараған өсімдіктердің қатарына баялыш пен көкпекті тасбұйырғынды жатқызуға болады. Шөлдің бұл түрі жануарлар дүниесіне өте кедей.
Практикалық маңыздылығы.Тұзды-Галафитті шөлдер тұзды жер асты сулары жер жазықтығына жақын орналасқан кішкентай қуыстарда, кішкентай арал немесе басқа шөлдер арасындағы дақтар түрінде таралады.
Теориялық және әдіснамалық негіз. Шөлді аймақта өзен жазығында өсетін ерекше өсімдіктер бар. Мұнда өсімдіктердің әртүрлі түрлерінен тұратын тығыз бұталар өседі. Оны тоғай деп атайды. Тоғай Сырдария, Шу өзендерінің аңғарларына немесе т.б. тән, суға жақын тоғайларда қамыс, қоға көрінеді. Өзен арнасынан алыста ең биік бұталар - шеңгел, тал, тікенекті Қандағаш, шырғанақ, арнаның құрғақ кеңістігінде-жыңғыл өседі. Күлгін жапырақтары қызғылт, ал гүлі ақ түсті.Жантақ және басқа тамыры ұзын, тереңге кететін өсімдіктер де бар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Соңғы 25-30 жылда әлем ғалымдарының назарын галофиттер мәдениетінде зерттеу және игеру проблемасы қызықтырады -- Тұзды орта жағдайында қалыпты жұмыс істейтін және өндіретін тұзға төзімді өсімдіктер түрлерінің тобы, сонымен бірге жеткілікті жоғары өсімдік массасы мен тұқым өнімдерін құрайды (Aronson, 1985, 1989; O ' Leary, 1985; Squires, 1978; Шамсутдинов, т. б.). 1993, 1995, 1996). Тұзды сумен суару жағдайында жоғары ақуызды және энергияға бай Жем, дәрілік және майлы дақылдарды өндіру үшін галофиттерді пайдалану проблемаларын әзірлеу АҚШ -- та -- Аризона мемлекеттік университетінде, Мексикада -- Сонора штатының ауыл шаруашылығы және су ресурстарын ұйымдастыру орталығында, Израильде -- Негев қаласындағы Бен -- Гурион университетінде, Ресейде-во-да қарқынды түрде жүзеге асырылады. В. Р. Бильямс атындағы бүкілресейлік ғылыми-зерттеу институты және А. Н. Костяков атындағы Бүкілресейлік Гидротехника және мелиорация ғылыми-зерттеу институты. Бұл ғылыми мекемелерде майлы дақылдар, дәнді дақылдар, Жемшөп, сәндік өсімдіктер, энергия тасымалдаушылар және биомелиоранттар ретінде үлкен қызығушылық тудыратын галофиттер жиынтығы құрылды (Аронсон, 1985; о ' Leary, 1985, 1988, 1995 а, б; Шамсутдинов, 1979, 1993, 1995 а, б; Шамсутдинов,Савченко, 1996; Шамсутдинов, Савченко, Шамсутдинов, 2000; Glen et al., 1993).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галофиттерге толық өмірлік циклді аяқтай алатын және 8 -- 10 dSm электр өткізгіштігі бар топырақ ерітіндісінің тұздану жағдайында қалпына келе алатын әртүрлі тіршілік формаларына жататын өсімдіктер жатады (Аронсон, 1985).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галофиттер топырақтың тұздану дәрежесіне реакциямен ерекшеленеді-галотолерант. Топырақ ерітіндісінің минералдану диапазоны, оның ішінде белгілі бір өсімдік қалыпты өсіп, жаңару қабілетіне ие болады, әр түрлі түрлерде әр түрлі болады. Н.И. Ақжігітованың (1982) айтуынша, галофиттерді келесі топтарға бөлуге болады: 1 -- гипергалофиттер, 2 -- эвгалофиттер, 3 -- гемигалофиттер, 4 -- галогликофиттер.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.1 Жалпы галофиттер экологиясы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Гипергалофиттерге шамадан тыс тұзды Топырақтардың өсімдіктерін жатқызады. Олардың онтогенезі тұзды ортада жақсы өтеді. Бұл галофиттер қалыпты жұмыс істейді және құрғақ қалдық кезінде өте қатты тұзды топырақтарда көбейтіледі: 2.3 -- 3.0 (3.5); С10.23% хлоридті -- сульфатты тұздану кезінде немесе тиісінше 1.8 -- 2.3%; С10.23% сульфатты -- хлоридті тұздану кезінде.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бұл топтың тән және кең таралған галофиттеріне әдетте тұзды батпақтарда басым болатын келесі түрлер жатады: Halocnemum strobilaceum (Pall.) Bieb., Halostachys caspica C.A. Mey, Kalidium caspicum (L.) Uno. -- Sternb., Climacoptera crassa (Bieb.) Botsh., C. lanata (Pall.) Botsh., Suaeda arcuata Bunge, S. salsa (L.) Pall, Salicornia europaea L, Frankenia pulverulenta L. және басқалары.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Эугалофиттер тобына топырақ ерітіндісінің минералдануының үлкен ауқымы бар тұзды топырақтарда сәтті өсетін өсімдіктер жатады. Бұл топтың галофиттері сонымен қатар жоғары тұзды топырақтарға жақсы бейімделген, бірақ олар жақсы дамып, аз тұзды, құрғақ жерлерде қауымдастықтарда басым болады
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Н. И. Ақжігітова (1982) гемигалофиттердің үшінші тобына орташа тұзды топырақ өсімдіктері жатады. Олар қалыпты дамып, топырақтың келесі тұздануы кезінде фитомассаның жеткілікті жоғары көрсеткіштерін құрайды: құрғақ қалдық 1.3 -- 1.8 (2.0); C10.03-0.1% немесе сәйкесінше 0.8-1.3%; C10.03-0.1%.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Гало гликофиттер тобына тұзға төзімділігі аз өсімдіктер жатады. Галогликофиттер қалыпты дамып, құрғақ қалдық 0.3 -- 0.8 (1.0); C1 0.01 -0.03% немесе сәйкесінше құрғақ қалдық 0.1-0.2%; C1 0.01 -0.03% (Ақжігітова, 1982) кезінде қалпына келеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Н.И. Ақжігітованың (1982) айтуынша, галофиттердің ылғалдану деңгейіне қатысты олар келесі топтарға бөлінеді: галомезофиттер, галогемимезофиттер, галомезоксерофиттер, галоксерофиттер. Галомезофиттер-негізінен жер асты суларының топырақ бетіне жақын орналасуы бар тұзды, ылғалды мекендейтін өсімдіктер. Оларға тұзды көлдердің жағалау бөліктері, жер асты суларының деңгейі тереңдікте болатын ылғалды тұзды батпақтар жатады 0.5 -- 1.0 -- 3.0 М.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галогемимезофиттерге жер асты суларының деңгейі 1,5 -- 2,0 (2,5) м тереңдікте болатын аз ылғалды мекендейтін өсімдіктер жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галомезоксерофиттерге жататын галофиттер тобы 1.5 -- 4.0 М Жер асты суларының деңгейінде қалыпты дамып, ылғалдану жағдайында галотолеранттылықтың неғұрлым кең диапазонына ие.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галоксерофиттер-бұл тұзды топырақта өмір сүретін өсімдіктердің өте үлкен тобы, онда жер асты суларының деңгейі жеткілікті терең орналасқан және галофиттердің өсуіне, дамуына және өнімділігіне практикалық әсер етпейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галофиттер биоэкологиялық, физиологиялық және биохимиялық қасиеттері мен экономикалық пайдалы сипаттамалары бойынша гетерогенді. Экологиялық тұрғыдан ерекшеленетін гипергалофиттер, эвгалофиттер, гемигалофиттер және галогликофиттер топырақ ортасының шамадан тыс тұздануына әр түрлі әсер етеді және олардың тұзға төзімділігі айтарлықтай ерекшеленеді. Галофиттер механикалық құрамы мен топырақтың ылғалдану деңгейіне әр түрлі әсер етеді. Галофиттер экономикалық мәні бойынша гетерогенді, олар жемшөп өсімдіктері ретінде тамақтану, өнімділік және жемдік қасиеттері бойынша ерекшеленеді. Қоректік және дәрілік (дәрілік заттар, майлардың барлық түрлері) құрамындағы түрлер мен популяцияның үлкен ауытқуы байқалады. Экологиялық - биологиялық және шаруашылық сипаттамалары бойынша галофиттердің түрішілік (экотиптік, популяциялық, жеке) алуан түрлілігі жемшөп, тағамдық, дәрілік заттар, майлы шикізат, энергия көздерін алу, сондай -- ақ тозған жерлерді экологиялық қалпына келтіру және фитомелиорациялау үшін биомелиорант өсімдіктерді бөлу мақсатында селективті іріктеуге арналған база береді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галофиттердің экологиялық және физиологиялық ерекшеліктері галофиттердің қалыпты жұмыс істеу және тұзды ортада Жем массасының тұрақты өнімділігін қалыптастыру қабілеті олардың ерекше экологиялық және физиологиялық және биохимиялық ерекшеліктерімен байланысты (Вальтер, 1975; Заленский, 1977; мас, қақырық, 1991; Пьянков, 1984; Балнокин, 1986; Шамсутдинов, 1996; Pyankov V. I. және басқалар., 2000).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тұзды ортада өмір сүретін барлық галофиттер қоршаған ортаның шектеулі жағдайларына бейімделуі керек, олар құрғақ жерлерде галофиттердің өсу мүмкіндігі мен таралу географиясын анықтайды, ең алдымен өсімдік ағзаларына тұздардың осмотикалық және уытты әсеріне байланысты ылғалдың болмауы және топырақтың физиологиялық құрғауы, иондардың көп болуына байланысты. топырақ ерітіндісі (Вальтер, 1975).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галофиттер судың теңгерімді бюджетін сақтауы керек: егер ағзадағы су өмірді сақтау үшін жеткілікті мөлшерде болса, оны сіңіру шығындарға тең болуы керек. Тепе-теңдікті сақтау екі жағдаймен қиындайды: бұл судың созылмалы шектеулі ағымы және оның булануы мен басқа да шығындар нәтижесінде ылғалдың шамадан тыс тұтынылуының нашарлаған тұрақты тенденциясы (Вальтер, 1975).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тұзды ортада олардың қалыпты жұмыс істеуін және өндірісін қамтамасыз ететін галофиттердің маңызды анатомиялық, морфологиялық және физиологиялық және биохимиялық сипаттамаларына мыналар жатады:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қоршаған ортаға тұздарды шығару және жасуша цитоплазмасындағы тұздардың теңгерімді құрамын сақтау. Тұз бөлетін галофиттер, әдетте, тұзды шығаратын бездері бар суккулентті емес өсімдіктер болып табылады. Бұл бездер өсімдік ағзасынан артық тұздарды шығаруға қабілетті арнайы құрылымдар болып табылады (Батанури, або Ситта, 1979). Олар фотосинтетикалық органдарда орналасқан. Тұздарды жою-бұл өсімдіктер тіндерде артық мөлшерден босатылатын және осылайша олардың денесінің минералды құрамын реттейтін механизм. Бұл топқа Limonium spp кіреді., Tamarix spp., Frankenia spp. Галофиттердің тағы бір тобы тұзды көпіршіктердің көмегімен денеден тұзды шығарады. Мұндай көпіршіктерде тұздардың концентрациясы мезофильді жасушаларға қарағанда жоғары. Галофиттердің тағы бір тобы бар, олар тұзды жылыту органдарын тастайды. Бұл галофиттердің олардағы тұздардың құрамын реттейтін тағы бір механизм (Чапман, 1968). Оларға Halocnemum Bieb жатады. және Halostachys С. А. Меу және басқалар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Шырынды галофиттер және соленакопление. Шырындыларға жататын галофиттердің бір бөлігі жасуша шырынындағы тұздардың жоғары концентрациясына шыдай алады (Стейнер, 1935). Шырындылық хлоридтердің көп мөлшерде келуімен дамиды, бұл ақуыздардың ісінуіне, демек протоплазманың арнайы иондық ылғалдануына әкеледі. Суды сіңіру кезінде бұл жасушалардың гипертрофиясына әкеледі, яғни. өсімдік мүшелерінің шырындылығы дамиды. Галофиттердің бұл тобына Salsola L., Salicornia L. және басқалары жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галофиттер көктемгі-жазғы-күзгі өсімдіктердің өсімдіктеріне жатады. Көптеген шырынды галофиттер 7-8 ай ішінде өседі. Олар өте баяу дамиды-көктемде өніп, Гүлдену жазда басталып, күзде жеміс береді. Тек бірнеше галофиттер жаздың басында немесе ортасында аяқталатын қысқартылған вегетациялық кезеңмен сипатталады( мысалы, Tetradiclis tenella, Psylliostachys Ieptostchya және басқалары).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тұзды топырақтың ерекше жағдайларының әсері осы өсімдіктерде ерекше қасиеттердің пайда болуына әкеліп соқты және құрылымы, формасы мен метаболизмінде бірқатар өзгерістер тудырды. Галофиттер құрылымында жапырақ бетінің қысқаруы байқалады, кейде таразыларға дейін жетеді және тіпті олардың толық азаюы, мысалы, Haloxylon aphyllum, Halostachys belangeriana, Halocnemum strobilaceum, Anabasis, Kalidium capsicum, Salicornia herbacea және т.б. басқа түрлерде жапырақтың төменгі бөлігінің сабаққа дейін өсуі байқалады. Өсімдіктердің транспирациялық бетін азайтуға бағытталған өсімдіктер құрылымындағы бұл ерекшеліктер көптеген галофиттерге тән.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тұздардың әсерінен пайда болатын тән құрылымдық өзгеріс-бұл олардағы Сулы паренхиманың пайда болуына байланысты қашудың шырындылығы мен еттілігі. Шырынды галофильді өсімдіктер немесе Генкель (1952) бойынша "галосуккуленттер" құрамында поданың көп мөлшері бар-84-тен 91% - ға дейін, ал Bassia hyssopifolia, Suaeda prostrata сияқты галоксерофиттерде тіндердегі су мөлшері 67-82% - дан аспайды. Жасуша протоплазмасындағы судың осындай мөлшерімен ұлпалардағы тұздардың концентрациясы төмендейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галофиттер ксерофиттердің ерекше түрі ретінде қарастырылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Олар жоғары температураға төзімді. Бұл өсімдіктер тыныс алу, Транспирация және ферментативті реакциялардың төмен қарқындылығымен сипатталады (Шахов, 1956; Строгонов, 1962). Тұзды транспирацияның қарқындылығы тіршілік ету ортасына байланысты өзгереді-ылғалды тұзды батпақтарда ол құрғақ мекендейтін галофиттерге қарағанда жоғары.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тұзды топырақтарда Өсімдіктердің өмір сүруінің қажетті шарты-олардың тұзды батпақтарға тән топырақ ерітіндісінің жоғары осмотикалық қысымына бейімделу қабілеті. Топырақ ерітіндісінің жоғары осмотикалық қысымын жеңу үшін галофиттер жасуша шырынының осмотикалық қысымының жоғарылауына байланысты тамырдың үлкен сору Күшін дамытады. Осыған байланысты галофиттердің осмотикалық қысымы үлкен мәндерге сирек жетпейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тұзды топырақтарда өсу үшін галофиттер әртүрлі бейімделулер жасады. Олар ерекшеленеді: а) тұздарға арналған жасуша плазмасының үлкен өткізгіштігі бар галофиттер және оларды өз тіндерінде жинақтайтын-шырындар тобы; б) тұздарға арналған жасуша плазмасының жақсы өткізгіштігі бар, бірақ сыртқа тұз шығаратын галофиттер; в) тұздарға арналған тамыр жүйесі жасушалары плазмасының төмен өткізгіштігі бар галофиттер; г) арнайы құрылымдық бөлімшелерде тұздарды оқшаулайтын галофиттер құрылғылар. Соңғы топқа тұзды топырақта өсетін Atriplex тұқымының кейбір түрлері кіреді. Олардың қалыпты дамыған жапырақ тақтасы бар, оның үстінде көптеген Сулы шаштар орналасқан, олар таңертең жасуша шырынымен толтырылған және түске қарай жоғалып, таразы пайда болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1-ші топтың өсімдіктері үлкен тұзға төзімділігімен ерекшеленеді. Тұзды топырақтарда өмір сүре отырып, олар негізінен өсімдіктердің антенналық бөліктерінде жиналып, олардағы үлкен осмотикалық қысымның дамуына ықпал ететін тұзды ерітінділерді" сіңіреді". Олар күл мөлшері жоғары тұзды галофиттер тобына жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қабілеті соленакопления свойственна галофитам түрлі өмірлік нысандарын -- кустарникам, полукустарникам, полукустарничкам және однолетним травам. Бұл осы кең таралған өкілдері болып табылады.Chenopodiaceae, мысалы, Haloxylon aphyllum, Halostachys belangeriana, Halocnemum strobilaceum, kalidium тұқымдас түрлері, Salicornia herbacea, climacoptera, Suaeda т. б.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Екінші топқа түрлерінің құрайды өсімдіктер жоғары проницаемостью плазма жасушалар үшін тұздар, бірақ бөлетін болады. Тұзданудың ең айқын қасиеті Tamarix, Reamuria, Halolachne, Limonium, Frankenia, Gressa, Aeluropus ұрпақтарының түрлерінде байқалады, бірінші топтың галофиттерінен айырмашылығы, тұз бөлетін түрлердің шырынды құрылымы жоқ, дегенмен көп бөлігі тұзға жоғары төзімділікке ие. Осы топтан өсімдік өте тұзға төзімді дәнді дақылға ерекше назар аударады-aeluropus litoralis, шырындылық белгілері жоқ. Ол үлкен экологиялық амплитудаға ие. Шорорек өткір тұзды батпақтарда да, депрессиясыз да, аздап тұздалған топырақтарда да өседі. Галисиялық жағдайларға мұндай керемет бейімделу, мүмкін, тұзды батпақтарда (а.в. Благовещенский (1926) өсімдіктер тізімінде осмотикалық қысымның мөлшері бойынша 1-ші орында және 108 атм-ге жетеді) және жақсы дамыған тұздану қасиетінде дамитын жасуша шырынының үлкен осмотикалық қысымымен анықталады. С. Ю. Рожановскийдің (1952) мәліметтері бойынша, aeluropus litoralis тұз бездері парақтың төменгі жағында, ойықтарда орналасқан.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Басқа тегтелген бар өсімдіктер, мекендейтін сортаңданған топырақта, солеустойчивость айқындалатын кіші проницаемостью плазма жасуша тамыр жүйесінің тұздар. Бұл өсімдіктер, мысалы, қамыс және тұзға төзімді жусан түрлері-Artemisia halophila, A. Ferganensis, тұзды топырақтарда өмір сүруге арналған арнайы көрінетін құрылғылар жоқ. Айта кету керек, кейбір өсімдіктерді тұзды топырақта өмір сүру үшін бейімдеу әдістері әлі толық анықталған жоқ.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жоғарыда аталған қасиеттер мен галофиттердің тұзды субстраттарда өсуіне бейімделуі олардың тарихи даму процесінде дамыды. Барлық галофильді өсімдіктер үшін құрылғылар мен құрамның бірлігі тән, өйткені тұқым өкілдері тұзды топырақтың басым түрлері болып саналады. маревых.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галофильді өсімдіктердің таралуын анықтайтын негізгі фактор-Топырақтың су-тұз режимі. Галофиттердің едәуір бөлігі тар экологиялық амплитудаға ие; олар топырақ ерітіндісінің белгілі бір концентрациясында даму үшін қолайлы жағдайларды табады. Галофиттер топырақтың тұздану дәрежесінің өзгеруіне өте сезімтал. Олардың ылғалдану жағдайларына қойылатын талаптары әртүрлі. Көптеген галофиттердің аталған факторларға мұндай сезімтал реакциясы олардың табиғатта таралуын белгілі бір ретпен анықтайды, бұл субстраттың тұздану және ылғалдану дәрежесіне байланысты. Көптеген фактілермен расталған бұл ереже фитоиндикация әдісінің негізін құрады (Ақжігітова, 1959, 1961) .
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тұзды батпақтардың бірқатар тұрғындары кең географиялық таралымға ие. Сонымен, soleros--Salicornia herbacea - әлемнің барлық елдерінде теңіз жағалауында өседі; сарсазан-Halocnemum strobilaceum-Жерорта теңізінің жағалауында, Батыс және Орта Азияда, Африкада кездеседі. Кейбір басқа галофиттер кең географиялық таралымға ие, бірақ олардың экологиялық ауқымы тар-әдетте ылғалды тұзды жерлер.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галофиттер әртүрлі отбасыларда кездеседі .
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галофиттік ұрпақтар мен түрлердің ең көп саны chenopodiaceae тұқымдасынан тұрады - 36, Asteracaeae - 21, Роасеае - 21, Вгаѕісасеае - 10, Fabaсеае - 10 ұрпақ. Осы өкілдері. chenopodiaceae-түрлер саны мен олардың тұзды жерлердің өсімдік жамылғысындағы рөлі бойынша басты орын алады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бұл отбасының 44 ұрпағының 36-сы тұзды мекендеу орындарымен байланысты.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галофильді флораның құрамында көптеген эндемикалық түрлер бар. 304 түрдің 79-ы, бұл шамамен 26%, Орта Азияға және 12 түрі Өзбекстанға тән.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Көптеген галофиттер шырынды құрылымға ие. Көптеген шырындар тұқымдарға жатады. маревых. Жыл сайынғы шырындылардың галофильді флорасында барлығы 62 түрі бар, олардың 53 түрі (немесе 85 %) тұқымға жатады. маревых. Бұл отбасының ағаштары, бұталары мен бұталарының ішінде-3 бағаналы және 6 жапырақты шырындар, ал бұталар мен бұталардан-2 сабақты және 3 жапырақты шырынды түрлер.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галофиттердің арасында кеш гүлдейтін жылдық монокарпиялар басым. Жыл сайын барлығы 158 түрі бар, бұл барлық галофиттердің 50% - дан астамын құрайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Шөпті поликарпиктердің (олардың 88 түрі) тамырлы тамырлардан (52) басым, олардың 9 түрі бар, ал тек 7-еуі ғана. 52 түрдің барлық галофиттерінің 17% - ы бұталы, бұталы, жартылай бұталы және жартылай бұталы формалар. Бұталар-21, бұталар-15 және бұталар-13 түрі басым (кесте. 2). Жоғарыда келтірілген мәліметтер галофильді өсімдіктердің құрамы, ерекшеліктері және басым өсу формалары туралы түсінік береді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.1.2 Қазақстандағы галофитті өсімдіктер
Кейбір өсімдіктер тұзға төзімділіктің әртүрлі механизмдерінің болуына байланысты тұздылық жағдайында өсу қабілетіне ие, мұндай өсімдіктер тұзға төзімді өсімдіктер, тұзға төзімді өсімдіктер немесе жердегі өсімдіктер түрлерінің тек 2% құрайтын галофиттер деп аталады, бірақ олар өсімдік формаларының алуан түрлілігі. Жоғары сатыдағы өсімдіктер тұқымдасының жартысына жуығы галофиттерден тұрады және олардың шығу тегі полифилиялық. Галофиттердің ең көп саны Chenopodiaceae құрамына кіреді және ол шамамен 550 галофит түрінен тұрады, ал галофиттерді қамтитын басқа тұқымдастар - Poaceae, Fabeaceae және Asteraceae, бірақ бұл тұқымдастардағы түрлердің 5% -дан азы галофиттер. Галофит пен гликофиттер арасындағы негізгі айырмашылықтардың бірі галофиттердің тұзды соққы кезінде өмір сүру қабілетіне ие болуы, мысалы, толқындар немесе жауын-шашын оқиғаларына байланысты бұл мүмкіндік галофиттерге тұзды ортада өсу үшін метаболикалық тұрақты жағдайды дамытуға мүмкіндік береді. гликофиттер, галофиттер тұзды стресске жасушалық, тіндік және бүкіл өсімдік деңгейінде үш деңгейде жауап береді.
Галофит - табиғи түрде өсетін және өзінің өмірлік циклін аяқтайтын өсімдік, онда ол тамыр аймағындағы тұздану әсерінен немесе тұзды жартылай шөлдерде, мангр батпақтарында, батпақтар мен ойпаңдарда және теңіз жағалауларында тұзды шашыратады. Галофиттердің тұзды ортаға бейімделуі тұзға төзімділік немесе тұздан аулақ болу түрінде болуы мүмкін. Тұзды ортада өмір сүретін өсімдіктерді міндетті галофиттерден гөрі факультативті галофиттер деп атауға болатынына қарамастан, жоғары тұздың әсерін болдырмайтын өсімдіктер (жаңбырлы маусымда өзінің репродуктивті өмірлік циклін аяқтайды). Облигатты галофиттер (ксерогалофиттер - галофиттердің шөлді түрі) - 0,5%-дан астам NaCl бар су бергенде жақсы өсетін өсімдіктер. Галофиттер көбінесе суккуленттерге қарсы секреторларрекреторлар немесе эксклюзенттерге қарсы қосылғыштар ретінде жіктеледі. Көптеген туысқан тұқымдастардағы өсімдік тектерінің аз саны тұзға төзімділіктің құрылымдық, фонологиялық, физиологиялық және биохимиялық механизмдерін дамытқан.
Көптеген галофиттердің ауылшаруашылық құндылығы бар және оларды тозған сортаң аймақтарда өсіруге болады. Мангрлар және көптеген ассоциацияланған түрлер толқынды аймақта жақсы өседі. Тұзды суда кездесетін көптеген тропикалық өсімдіктерді теңіз суымен суарылатын жағалаудағы аудандарда өсіруге болады. Көптеген галофиттер мұндай жағдайларда өмір сүріп қана қоймай, сонымен бірге айтарлықтай биомасса шығарады. Тұзға төзімді көптеген түрлер өнеркәсіпте қолданылады және оларды кәсіптік дақыл ретінде өсіруге болады. Тұзды топырақтардың бейімділігі негізінде. Сен және басқалары (1982) галофиттерді келесі үш категорияға жіктеді.
Нағыз (міндетті) галофиттер: Тұзды топырақта (NaCl деңгейі 0,5 % жоғары) негізінен оңтайлы өсетін өсімдіктер. Мысалы, Suaeda fruticosa, Cressa cretica, Aeluropus lagopoides, Salsola baryosma, Haloxylon recurvum, Zygophyllum simplex және Camphorosma annua.
Факультативті галофиттер: Нағыз галофиттер сияқты тұзды топырақта (0,5 % NaCl деңгейінде) оңтайлы өсетін өсімдіктер, сондай-ақ тұзды емес топырақта да өсе алады, мысалы. Trianthema triquetra, Tamarix dioica, Launaea nudicaulis, Eragrostis ciliaris, Epilosa, Salvadora persica, Pulicaria wightiana және басқалары.
Гликофиттер немесе өтпелі галофиттер: Тұзды және тұзды емес аймақтардың ауысуында ғана өсетін және тұзды бассейннің тұзды емес тауашаларындағы оңтайлы өсуге қол жеткізетін өсімдіктер, мысалы. Sporobolus marginatus, S. hervolus, Haloxylon salicornicum және Datyloctenium sindicum .
Галофиттер - ангиоспермдердің диверсификациясы кезінде туыстықсыз өсімдіктер тұқымдастарында бөлек пайда болған сирек кездесетін өсімдік формалары болып саналады; Бұл жағынан олар эпифиттерге, сапрофиттерге, ксерофиттерге, су жануарларына және батпақты өсімдіктерге ұқсайды. Өсімдікті галофит деп санауға болатын тұзға төзімділіктің төменгі шегін анықтау мәселесіне байланысты галофит түрлерінің толық тізімі жоқ.
Аронсон (1989) 55 текте және 117 тұқымдаста 1560 шыршадан тұратын галофиттердің ішінара тізімін жасады. Оның тізімі жаңа дақылдарды сүзу үшін әлемдік галофиттер топтамасын жинау бағдарламасының бір бөлігі ретінде әдебиеттер туралы есептерден және зерттеушілермен сұхбаттардан алынды. Ол суару суындағы тұздың жоғарғы мөлшері 5 гл жалпы еріген қатты заттар (TDS) (85 мМ) деп қабылданған кәдімгі дақылдарға қарағанда төзімдірек кез келген өсімдікті қамтитын галофиттің кең анықтамасын пайдаланды. NaCl ретінде). Дегенмен, оның тізіміне азық-түлік, жем, отын немесе топырақты тұрақтандырушы дақылдар ретінде потенциалы бар өсімдіктер ғана кірді.
Аронсон жазбаларын таңдалған галофиттік тұқымдастардағы белгілі сан түрлерімен салыстыруға негізделген. Le Houerou (1993) rhat Aronson тізіміне жер бетіндегі галофитті флораның 20-дан 30% -на дейін кірген болуы мүмкін ол кейін 5000-нан 6000-ға дейін немесе әлемдік ангиосперм түрлерінің 2% жетеді деп есептеді. Тізімдегі түрлердің 57% тек 13 отбасынан шыққан.
Галофит түрлерінің ең көп саны Chenopodiaceae; оның 550 түрінің жартысынан көбі галофитті. Үш супертұқымдас, Poaceae (шөптер), Fabaceae (бұршақ тұқымдастар) және Asteraceae (композиттер) де галофиттердің көп санына ие, бірақ олар осы тұқымдастардағы түрлердің 5%-дан азын құрайды.
Бұл тұқымдастар ангоспермалардың ерте эволюциясы кезінде әртүрлі тауашаларды, соның ішінде тұзды мекендеу орындарына эволюция арқылы көбейген. Flowers және басқалары (1977) гүлді өсімдіктердің негізгі топтарындағы галофиттердің пайда болуын дендограммада қатарлар арасындағы ықтимал қарым-қатынастарды көрсетті. Галофиттер дендограмма арқылы қарабайыр (мысалы, Лауралес, Нимфалес) және жетілген (Asterales, Orchidales) қатарларында кездеседі.
Өсімдіктер улы табиғаты және шөпқоректілер мен микробтарды репелленттілігі негізінде жыртқыштар мен микробтық қоздырғыштардан қорғауда маңызды функциясы бар екінші реттік метаболиттердің табиғи өнімдерінің жоғары әртүрлілігін шығарады, ал олардың кейбіреулері абиотикалық өсімдіктерден (мысалы, т.б.) қорғануға қатысады. УК-В сәулесі) және өсімдіктердің басқа организмдермен байланысы үшін маңызды және өсу мен даму процестері үшін елеусіз. Екіншілік метаболиттердің үш негізгі тобы бар викс терпендер, фенолдар және құрамында N және S бар қосылыстар.
Қазақстан Республикасының аумағында тұзға төзімді өсімдіктердің орасан зор өнеркәсіптік қорлары бар, бұл олардың негізінде отандық қажеттіліктерге қажетті жаңа дәрі-дәрмектерді құру мақсатында олардың химиялық құрамы мен биологиялық белсенділігін терең зерттеуге ықпал етеді. пайда болуы мен дамуы Қазақстан мемлекетінің әлеуметтік-экономикалық саясатының негізгі басымдылықтарының бірі болып табылатын фармацевтика саласы. Қазақстанда Camphorosmalessingii (Chenopodiaceae тұқымдасы) және Zygophyllum fabago (Zygophyllaceae тұқымдасы) химиялық құрамы мен фармакологиялық белсенділігі бұрын зерттелмеген облигатты галофит түрлері болып табылады. Сондықтан жаңа препараттарды одан әрі жасау үшін құрамдас материалдардың құрамын зерттеу, оларды оқшаулау әдістерін жасау және өсімдік жүйелерінің биологиялық белсенділігін анықтау маңызды.
Қазақстан флорасының кем дегенде 120 тұқымдастары биологиялық белсенділіктің 50-ден астам түріне ие болды. Мысал ретінде, бактерияға қарсы белсенділік шамамен 60% отбасында (161-дің 95-і) және тектердің 30% -ында (1118-дің 320-сы) анықталды; фунгицидтік 50 және 23% шамасында, протозойға қарсы 9 және 33% инсектицидтер 9 және 27% тұқымдас және тұқымдас. Тұқымдардың шамамен 21% және 5% тұқымдастарында вирусқа қарсы белсенділігі бар түрлер және сәйкесінше 16% және 5% -ында ісікке қарсы белсенділігі бар түрлер болды.
Орталық Азияда Camphorosmalessingii тұнбалары, қайнатпалары терінің саңырауқұлақ ауруларын емдеуде, ал ішке диуретикалық, теріні басатын және ревматизмді емдеу үшін қолданылады.
Сонымен қатар, Zygophyllum fabago өсімдігі қуықтың кейбір ауруларын, ревматизмді, тері ауруларын емдеуде антигельминтикалық, цефалияға қарсы және іш жүргізетін дәрі ретінде қолданылады. Орталықтағы тамырлар; Азия карбункул, жараларды емдеу үшін сорпа ретінде пайдаланылды, ал жапырақтары көпіршік ретінде жаңа піскен. Кавказда антигельминтикалық, жараларды емдеу және детоксикация ретінде де қолданылады. Клиникалық зерттеулерде жақпа фурункул, карбункул, дерматит және созылмалы экзема үшін тиімді болып шықты. Сондай-ақ эксперименттерде құрғақ және жаңа өсімдіктерді азықтандыру теңіз шошқалары мен қояндардың өліміне әкелетінін байқады.
Қазақстанда голофитті өсімдіктер өсетін жерлер:
Тобылғылы-бетегелі-сексеуілді қауымдастық (Stipa iessingifna-Festuca vaiesiaca-Spicala hyrericifolia), микрорельфтің ойқылды формаларына, шалғындық-қоңыр топырақты аудандарға сай келеді. 2002 жылы мамыр-маусым айларында бұл бірлестіктен 32 түрлі өсімдік кездестірілген.
Тобылғы-бетегелі-сексеуілді қауымдастықтардың ішінде доминантты- Stipa Lessingiana, орташа биіктігі 35-40см. Бетегеге жоғарғы экологиялық амплитуда тән және ол түрлі топырақта өсе алады қою каштанды, каштанды, ашық-каштанды.Бетеге тырсамен Stipa capillata, Лессинг селеуімен S. Lessingiana, жолеркек бидайық пен Agropyron desertorum және т.б. астық тұқымдастарымен қауымдастық түзеді.
Бұнда басым кездесетін түрлер: ақ жусанды, арам жусанынан тұратын жартылай бұталар; тікенді әремнен, шашақбасты аққаңбақтан, жоңышқаның түрлерінен, қарапайым мыңжапырақтан, дала сәлбенінен, қарапайым киік отынан тұратын шөптесін өсімдіктер және тобылғы, келерия жиі кездеседі. Өсімдік жамылғысында тек шөп ярусы С бар және ол төрт ярус тармағынан тұрады.
Бірінші ярус тармағы С1 75-100см тобылғыдан құралған.
Екінші ярус тармағы С2 70-50см селеу және шөптесін өсімдіктер өседі.
Үшінші ярус тармағы С3 50-30см бетегеден, түйнекті және тікенді әремнен, румын жоңышқасынан, орыс және солтүстік қызылбояудан тұрады.
Шөл зонасындағы өзен аңғарларында өсетін ерекше өсімдіктер бар. Мұнда әр түрлі өсімдіктерден құралған қалың бұталар өседі. Оны тоғай деп атайды. Тоғай әсіресе Сырдария, Шу мен Іле және т.б. өзендердің аңғарларына тән. Суға жақын жердегі тоғайларда қамыс, қоға кездеседі. Өзен арнасынан қашығырақта биік бұталар - шеңгел, тал, тікенекті жиде, шырғанақ, арнаның құрғақ жерлерінде жыңғыл өседі. Жыңғылдың жапырақтары қызғылт, гүлі ақ болады. Жантақ және басқа тамыры ұзын, тереңге кететін өсімдіктер де бар.
1.2 Балқаш өңірі галофиттері
Галофитті шалғындар жер асты суларының деңгейі жер бетінен 1,5 - 2,5 м төмен болатын немесе сирек суға батпайтын жерлерде қалыптасады (Огар, 2003). Бұл шалғындар, негізінен, Іле атырауының төменгі ағыс бөліктеріндегі табиғи жалпақ төбешіктерде таралған. Доминант түріне шөптер (Poaceae) Aeluropus littoralis,L. multicaulis,Hordeum bogdanii,Puccinellia distans,жәнеPuccinellia tenuiflora. Ілеспе түрлер ретінде келесі галофитті шөптер кездеседі:Limonium otolepis, Limonium gmelinii (теңіз-лаванда), Saussurea salsa, Plantago salsa (flataaepdaaeaed), brachiata,Climacoptera lanata (Ramsar Convention, 2012). Шөлді шалғындарды ксеромезофитті және галофитті-ксеромезофитті өсімдіктер түрлері құрайды. Ең көп таралған түрлері: Alhagipseudalhagi (түйе тікенегі), T. ramosissima (тұзды), H.halodendron (орыс тұз ағашы), Krascheninnikovia ceratoides (Амарант тұқымдасы), Л. otolepis (Plumbago тұқымдасы), G. uralensis, G. glabra (Мия), A. venetum (Түркістан қарасора, итбалық тұқымдасы), сондай-ақ тұзға төзімді шөптер А. littoralis, P. distans,Puccinellia dolicholepis және Puccinellia tenuissima(Рачковская және т.б., 2003; Рамсар конвенциясы, 2012). Бұта өсімдіктері Тамарикс (тұзды немесе тамариск) басым аймақтарға, Haloxylon aphyllum (қара шалғындар) және қопсытқыштармен жабылған аймақтарға бөлінеді. галофиттер, мысалы. Halostachys caspica немесе Halocnemum strobilaceum (Ogar, 2003). Мұндай бұталы өсімдіктер белсенді өзен тармақтары бойындағы террассаларда немесе су басқан жазықтар мен аллювиалды жазықтарда таралған; Көбінесе бұталы өсімдіктер шөлді шалғындарға іргелес болады және атырауды қоршап тұрған шөлмен шекараны құрайды.
Балқаштың айналасындағы шөлді сирек псаммофитті өсімдік жамылғысы басым түр ретінде Haloxylon persicum (ақ сексеуіл), Artemisia songorica (жыныс), Ammodendron bifolium (құмды акация) және Calligonum түрлері (түйін немесе қарақұмық тұқымдасы) құрайды. Балқаш пен оны қоршаған шөлдің шекарасында құм аңғарлары ішінара суға толып, көпжылдық немесе мерзімді көлдерді құрайды. Шаңдардың шыңдары мен беткейлері псаммофитті өсімдіктермен, ал төменгі беткейлерінде Karelinia caspica, A сияқты фреатофитті түрлер жатыр. псевдалхаги, Т. рамозисима және H. галодендрон. Көлдердің жағасында құм аңғарларындағыП. australis және тоғай орман түрлері жиі кездеседі (Haeberleinand Kaiser, 2014). Балқаш көлінің жағасында басым өсімдік түрлері макрофиттер, P. australis, Typha angustata және қырықтардың үш түрі: Schoenoplectus litoralis, Schoenoplectusslackussbass (Lake Database Schoenoplectusscilds) (Schoenoplectus litoralis (Schoenoplectusslackuss) және Schoenoplectusssbasssba) өскен. , 2014). Қоянның соңғы үш түрі эндемик болып табылады. Су өсімдіктеріне Butomus umbellatus (шөп шабақ), Eleocharis acicularis (шыбықша), Najasmarina (тікенекті су нимфасы), Myriophyllum spicatum (сутаяқ), P. australis, Polygonum amphibium (су түйіршіктері), Thelypteris palustris (батпақты папоротник) және басқа да түрлер Potamogeton (тоған), Sagittaria (үйрек картоп), Scirpus (клуб) және Sparganium (мысық тұқымдас-ily). Еркін жүзетін өсімдіктерге келесі түрлер жатады: Lemnaminor (қарапайым үйрек), Utricularia vulgaris (қарапайым қуық) және Ceratophyllum demersum (мүйізді). Бұл су өсімдіктері Іле атырауының төменгі ағыс бөлігінің көлдерінде де кездеседі (Рамсар Конвенциясы, 2012 ж.)
Жағалаудағы ормандардың өсімдік түрлері, шалғындық өсімдіктер және бұталы өсімдіктердің көпшілігі құрғақ климатта өмір сүреді, өйткені олар облигатты немесе факультативті фреатофиттер ретінде жер асты суларын қабылдайды (Чоу, 1960; Хуан, 1986; Кузьмина және Трешкин, 1997; , 1956,1961; Лавренко және т.б., 1991; Новикова, 2001; Огар, 2003; Schlüter және басқалар, 2006; Сухова және Гладышев, Жағалаудағы ормандардың өсімдік түрлері, шалғындық өсімдіктер және бұталы өсімдіктердің көпшілігі құрғақ климатта өмір сүреді, өйткені олар облигатты немесе факультативті фреатофиттер ретінде жер асты суларын қабылдайды (Чоу, 1960; Хуан, 1986; Кузьмина және Трешкин, 1997; , 1956,1961; Лавренко және т.б., 1991; Новикова, 2001; Огар, 2003; Schlüter және басқалар, 2006; Сухова және Гладышев, 1980;Thevs және т.б., 2007, 2008; Wangetang al., X1996yu; Заолин Жиша Янцзюсуо, 1989).П. australis және тоғай ормандарының ағаш түрлері облигатты фреатофиттер болып табылады, яғни бұл түрлер жер асты суларымен үздіксіз байланыста болуы керек (Gries et al., 2003; Thomas et al., 2006). Керісінше, Тамарикс, Х. aphyllum және басқа галофитті бұталар факультативті фреатофиттер болып табылады, сондықтан қанықпаған аймақтағы топырақ ылғалдылығын пайдалану арқылы жер асты суларынан ажыратылған кезде біраз уақыт өмір сүре алады (Smithet al., 1998). Барлығы 268 тұқымдас тамырлы өсімдіктердің 427 түрі бар. Іле атырауы мен Балқаш көліндегі отбасылар. Жеті реликт түрі бар: Nitraria sibirica, Nitraria schoberi, Peganum harmala (Nitrariaceae тұқымдасы), Nymphaea candida (су лалагүлі), Arthrophytum balchaschense (қаз табан тұқымдасы), P. euphratica және шөп түрі Achnatherumsplendens. Бұдан басқа 18 эндемикалық түрі бар: Astragalusbalchaschensis (бұршақ тұқымдасы), Dendrostellera ammodendron (Thymelaeaceae тұқымдасы), Megacarpaa iliensis (крестгүлділер тұқымдасы), Linaria pedicellata, L. рамоза (Linaria тұқымдасы, яғни зығыр), Euphorbia sororia, Zygophyllumfabagoides, Artemisia albicerata (шалпан), Kalidium schrenkianum (амарант тұқымдасы), Eremostachys rotala (өлті шұңқыр тұқымдасы), Tulipabehmiana, Rosa ilicelaicerom (Euphorbia), Rosa iliceros және Midralaicerom subglobosa, Echinops albicaulis, Jurinea adenocarpa, Saussurearobusta және Chondrilla bosseana. Төмендегі жеті түр Қазақстандағы жойылып кету қаупі төнген түрлердің қызыл тізіміне сәйкес сирек кездесетін түрлерге жіктелген (Рамсар конвенциясы, 2012; Султанова және т.б., 2012): С. kasachstanicus, P. pruinosa, Nymphoides peltatum (кішкентай су лалагүлі), Aldrovanda vesiculosa (су дөңгелегі), Nelumbo nucifera (үнді лотос), Berberis iliensis және Lonicera ileensis ( ырғай) 2020 жылдың 3 қарашасында Қазақ топырақтану және агрохимия ғылыми - зерттеу институты мен ИСЦАУЗР-2 ФАО-ГЭФ жобасы арасындағы Келісім шеңберінде Алматы облысы Балқаш ауданы Ақдала алқабында 2020 жылы алаптағы тұзды топырақты тұщыландыру бойынша атқарылған жұмыстардың нәтижелеріне арналған далалық семинар өтті.
Зерттеулер көрсеткендей, тұзды топырақтарда минералды тұздар өсімдіктерге зиянды мөлшерде кездеседі. Ауылшаруашылық дақылдарының тежелуі тұз профилінде топырақ массасының 0,25% - дан астамы болған кезде басталады. Топырақта суда еритін тұздардың көп мөлшері бар мәдени өсімдіктердің көпшілігі дами алмайды немесе өте төмен өнім береді. Тұзданудың әлсіз дәрежесінде дәнді дақылдардың өнімділігі 15% - ға, орташа дәрежеде - 35% - ға, ал күшті дәрежеде-85% - ға төмендегені дәлелденді. Топырақтың сортаңдану деңгейінің артуының негізгі себебі суармалы алқаптардағы жер асты сулары деңгейінің жоғарылауы болып табылады, бұл өз кезегінде оларды дұрыс пайдалану үшін жеткілікті қаржыландырудың болмауына байланысты коллекторлық-дренаждық желілердің үдемелі бұзылуынан болады.
2019 жылғы 26 желтоқсанда қол қойылған топырақ және агрохимиялық ғылымдар саласындағы іргелі және қолданбалы зерттеулермен айналысатын елдің жетекші ғылыми мекемесі және негізгі миссиясы Қазақстанды қоса алғанда, Орталық Азия елдеріндегі құрғақшылыққа ұшыраған және тұзды ауыл шаруашылығы өндірістік ландшафттарындағы табиғи ресурстарды кешенді басқару болып табылатын ФАОЖЭҚ жобасы арасындағы келісім топырақтағы тұз мөлшерін азайтуға бағытталған олардың құнарлылығын және қоршаған ортаға оң әсерін арттыру.
Жақында топырақты мелиорациялауды жақсарту үшін фитомелиорациялық және мелиорациялық ауыспалы егістер қолданылады. Тәжірибе көрсеткендей, тұзға төзімді көпжылдық фитомелиорант шөптерді өсіру тұзды топырақтың биологиялық белсенділігін арттырады және топырақ құрылымын жақсартады. Фитомелиоранттар, әсіресе бұршақ тұқымдас шөптер, тұзсыздандыру қасиеттеріне ие, биологиялық азотты жинайды және сонымен қатар жоғары қоректік құндылығымен ерекшеленеді. Топырақтағы фитомелиоранттардың тамыр жүйелерінің дамуы кезінде микроорганизмдердің белсенділігі артып, Органикалық заттардың жинақталуы жүреді, бұл сайып келгенде топырақ құнарлылығының артуына ықпал етеді. Сонымен қатар, тұзды және тозған жерлерде ауыл шаруашылығының әртүрлі әдістерін енгізу және біріктіру арқылы дақылдарды әртараптандыру ауыл шаруашылығының өнімділігін арттырады, бұл фермерлердің кірістерінің артуына ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық Университеті
Acанова Айшабибі Жақсылыққызы
Балқаш ауданы территориясындағы галофитті өсімдіктердің экологиясы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5B060800 - Экология мамандығы
Нұр-Сұлтан, 2022
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министерлігі
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық Университеті
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
Р.Р. Бейсенова ___________
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Балқаш ауданы территориясындағы галофитті өсімдіктердің экологиясы
5B060800 - Экология мамандығы
Орындаған: Асанова A.Ж.
Жетекшiсi аға оқытушы, магистр: Рахымжан Ж.
Нұр-Сұлтан, 2022
Жаратылыстану ғылымдары факультеті
Мамандық 5В060800-Экология
Қоршаған ортаны қорғауды басқару және инжиниринг кафедрасы
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
______________________________
___ ___________ 2022 жыл
ТАПСЫРМА
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындауға
Студент Асанова Айшабибі Жақсылыққызы
4 курс, Эг-45 тобы, 5В060800-Экология мамандығы, күндізгі оқу түрі 1. Дипломдық жұмыстың (жобаның) тақырыбы Балқаш ауданы территориясындағы галофитті өсімдіктердің экологиясы
2. Студенттің аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі ________ 2022 жылы.
3. Жұмысқа бастапқы мәліметтер (заңдар, әдеби көздер, зертханалық өндірістік мәліметтер): диплом алдыңғы практикадан алынған материалдар
4. Дипломдық жұмыста (жобада) өңдеуге жататын мәселелер тізімі: - әдеби мәліметтерге шолу;
- зерттеу әдістері мен материалдарды талдау жұмыстарын жүргізу; - практикалық талдауды жүргізу;
- алынған нәтижені талдау.
5. Графикалық материалдар тізімі (сызбалар, кестелер, диаграммалар және т.б.) алынған деректер бойынша - 4 кесте, 6 сурет тіркелді.
6. Негізгі ұсынылған әдебиеттер тізімі:
Шамсутдинов З. Ш. Биологиялық мелиорацияның әлемдік тәжірибесі және оларды Батыс Қазақстанның жайылымдық шаруашылығын тұрақты дамытуда пайдалану перспективалары Каспий маңы.
Қазақстан флорасы мен фаунасы.
Балқаш маңы экологиясы.
7. Жұмыс бойынша консультациялар (оларға қатысты жұмыс бөлімдерін көрсетумен)
Бөлімнің,
тараудың,
нөмері, атауы
Ғылыми
жетекші,
кеңесші
Тапсырманы алу мерзімі
Тапсырманы берді (қолы)
Тапсырманы қабылдады
(қолы)
1.Әдебиетке шолу
Рахымжан Ж.
2.Әдебиеттер тізімі
Рахымжан Ж.
3.Материалдар мен тізімдер
Рахымжан Ж.
4.Нәтижелер мен талқылау
Рахымжан Ж.
5. Кіріспе
Рахымжан Ж.
6. Қорытынды
Рахымжан Ж.
7. Презентация
Рахымжан Ж.
8.Жұмысты безендіру
Рахымжан Ж.
8. Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау кестесі
№
Жұмыстың кезеңдері
Жұмыс кезеңдерін орындау мерзімдері
Ескерту
1
Дипломдық жоба тақырыбын бекіту
2
Дипломдық жобаны дайындау үшін материалдар жинау
3
Дипломдық жұмыстың (жобаның) теориялық бөлімін дайындау (1 тарау)
Іс-тәжірибеге
кеткенге дейін
4
Дипломдық жұмыстың (жобаның) сараптамалық бөлімін дайындау (2-3 тарау)
Іс-тәжірибе
уақытында
5
Дипломдық жұмыстың (жобаның) толық мәтінінің жобалық нұсқасын аяқтау
Іс-тәжірибе
аяқталғаннан
кейінгі бірінші аптада
6
Дипломдық жұмысты (жобаны) алдын-ала қорғауға ұсыну
Шолу дәрістерінің (консультациялар) уақытында
7
Дипломдық жұмысты (жобаны) сын-пікірге ұсыну
8
Дипломдық жҧмыстың (жобаның) ғылыми жетекшінің пікірімен және сын-пікірмен соңғы нҧсқасын тапсыру
9
Дипломдық жұмысты (жобаны) қорғау
МАК кестесіне сәйкес
Тапсырманың берілген күні ________ 2022 жылы
Ғылыми жетекшісі бғк.: Жанар Рахымжан
Тапсырманы қабылдады : студент Асанова Айшабибі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
МАЗМҰНЫ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КІРІСПЕ 1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1. ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ 2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.1. Жалпы галофиттер экологиясы 8
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.1.2. Қазақстандағы галофитті өсімдіктер 12
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.2. Балқаш өңірі галофиттері 19
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2. ЗЕРТТЕУ НЫСАНЫ МЕН ӘДІСТЕРІ 20
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.1.Топырақтың тұздылығын анықтау 24
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ МЕН ОЛАРДЫ ТАЛДАУ 28
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.1. Балқаш өңірінің топырағы 35
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.2. Балқаш өңірінің галофитті өсімдіктердің систематикасы 40
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚОРЫТЫНДЫ 42
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 44
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚОСЫМШАЛАР 58
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КІРІСПЕ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дипломдық жұмыстың өзектілігі.Галофитті өсімдіктер жер сорбциясының көрсеткіші болып саналады (биоиндикатор). Қазақстанның Арал өңірі мен Бетпақдаланың солтүстік бөлігінде голофитті шөлдер байқалады. Онда, Оңтүстік тармақтағы сияқты, көктемгі жауын-шашын кезеңі айқын көрінеді. Жауын-шашынның біркелкі таралуы-10-15 милимерт ай жылы кезеңде маусымнан қыркүйекке дейін, Оңтүстік шөлден айырмашылығы, булану негізіндегі ылғалдылықтың аз мөлшерін сақтау Өсімдіктердің өсуіне қолайлы жағдай жасайды.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Балқаш ауданы территориясындағы галофитті өсімдіктердің экологиясын зерттеу.
Дипломдық жұмыстың міндеттері.Холофиттік жерлер жалғыз бірлестік құрмайды, өйткені негіздегі гипс өте сирек кездеседі, барлық өсімдіктердің өсуіне жол бермейді. Жартасты шөлдерде гипсофиттермен қатар сұр, Тұран, майкар жусандары, жапырақты шырындар, қылшықтар мен қыналар өседі. Жартасты шөлдерде 100-120 эндемикалық өсімдіктер өседі. Жартасты шөлдердің жазықтығын қиыршық тастар мен бір-біріне желімделген саз жыныстары алады.Тығыз қабыршақты тасты шөл топырағында кең тараған өсімдіктердің қатарына баялыш пен көкпекті тасбұйырғынды жатқызуға болады. Шөлдің бұл түрі жануарлар дүниесіне өте кедей.
Практикалық маңыздылығы.Тұзды-Галафитті шөлдер тұзды жер асты сулары жер жазықтығына жақын орналасқан кішкентай қуыстарда, кішкентай арал немесе басқа шөлдер арасындағы дақтар түрінде таралады.
Теориялық және әдіснамалық негіз. Шөлді аймақта өзен жазығында өсетін ерекше өсімдіктер бар. Мұнда өсімдіктердің әртүрлі түрлерінен тұратын тығыз бұталар өседі. Оны тоғай деп атайды. Тоғай Сырдария, Шу өзендерінің аңғарларына немесе т.б. тән, суға жақын тоғайларда қамыс, қоға көрінеді. Өзен арнасынан алыста ең биік бұталар - шеңгел, тал, тікенекті Қандағаш, шырғанақ, арнаның құрғақ кеңістігінде-жыңғыл өседі. Күлгін жапырақтары қызғылт, ал гүлі ақ түсті.Жантақ және басқа тамыры ұзын, тереңге кететін өсімдіктер де бар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Соңғы 25-30 жылда әлем ғалымдарының назарын галофиттер мәдениетінде зерттеу және игеру проблемасы қызықтырады -- Тұзды орта жағдайында қалыпты жұмыс істейтін және өндіретін тұзға төзімді өсімдіктер түрлерінің тобы, сонымен бірге жеткілікті жоғары өсімдік массасы мен тұқым өнімдерін құрайды (Aronson, 1985, 1989; O ' Leary, 1985; Squires, 1978; Шамсутдинов, т. б.). 1993, 1995, 1996). Тұзды сумен суару жағдайында жоғары ақуызды және энергияға бай Жем, дәрілік және майлы дақылдарды өндіру үшін галофиттерді пайдалану проблемаларын әзірлеу АҚШ -- та -- Аризона мемлекеттік университетінде, Мексикада -- Сонора штатының ауыл шаруашылығы және су ресурстарын ұйымдастыру орталығында, Израильде -- Негев қаласындағы Бен -- Гурион университетінде, Ресейде-во-да қарқынды түрде жүзеге асырылады. В. Р. Бильямс атындағы бүкілресейлік ғылыми-зерттеу институты және А. Н. Костяков атындағы Бүкілресейлік Гидротехника және мелиорация ғылыми-зерттеу институты. Бұл ғылыми мекемелерде майлы дақылдар, дәнді дақылдар, Жемшөп, сәндік өсімдіктер, энергия тасымалдаушылар және биомелиоранттар ретінде үлкен қызығушылық тудыратын галофиттер жиынтығы құрылды (Аронсон, 1985; о ' Leary, 1985, 1988, 1995 а, б; Шамсутдинов, 1979, 1993, 1995 а, б; Шамсутдинов,Савченко, 1996; Шамсутдинов, Савченко, Шамсутдинов, 2000; Glen et al., 1993).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галофиттерге толық өмірлік циклді аяқтай алатын және 8 -- 10 dSm электр өткізгіштігі бар топырақ ерітіндісінің тұздану жағдайында қалпына келе алатын әртүрлі тіршілік формаларына жататын өсімдіктер жатады (Аронсон, 1985).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галофиттер топырақтың тұздану дәрежесіне реакциямен ерекшеленеді-галотолерант. Топырақ ерітіндісінің минералдану диапазоны, оның ішінде белгілі бір өсімдік қалыпты өсіп, жаңару қабілетіне ие болады, әр түрлі түрлерде әр түрлі болады. Н.И. Ақжігітованың (1982) айтуынша, галофиттерді келесі топтарға бөлуге болады: 1 -- гипергалофиттер, 2 -- эвгалофиттер, 3 -- гемигалофиттер, 4 -- галогликофиттер.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.1 Жалпы галофиттер экологиясы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Гипергалофиттерге шамадан тыс тұзды Топырақтардың өсімдіктерін жатқызады. Олардың онтогенезі тұзды ортада жақсы өтеді. Бұл галофиттер қалыпты жұмыс істейді және құрғақ қалдық кезінде өте қатты тұзды топырақтарда көбейтіледі: 2.3 -- 3.0 (3.5); С10.23% хлоридті -- сульфатты тұздану кезінде немесе тиісінше 1.8 -- 2.3%; С10.23% сульфатты -- хлоридті тұздану кезінде.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бұл топтың тән және кең таралған галофиттеріне әдетте тұзды батпақтарда басым болатын келесі түрлер жатады: Halocnemum strobilaceum (Pall.) Bieb., Halostachys caspica C.A. Mey, Kalidium caspicum (L.) Uno. -- Sternb., Climacoptera crassa (Bieb.) Botsh., C. lanata (Pall.) Botsh., Suaeda arcuata Bunge, S. salsa (L.) Pall, Salicornia europaea L, Frankenia pulverulenta L. және басқалары.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Эугалофиттер тобына топырақ ерітіндісінің минералдануының үлкен ауқымы бар тұзды топырақтарда сәтті өсетін өсімдіктер жатады. Бұл топтың галофиттері сонымен қатар жоғары тұзды топырақтарға жақсы бейімделген, бірақ олар жақсы дамып, аз тұзды, құрғақ жерлерде қауымдастықтарда басым болады
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Н. И. Ақжігітова (1982) гемигалофиттердің үшінші тобына орташа тұзды топырақ өсімдіктері жатады. Олар қалыпты дамып, топырақтың келесі тұздануы кезінде фитомассаның жеткілікті жоғары көрсеткіштерін құрайды: құрғақ қалдық 1.3 -- 1.8 (2.0); C10.03-0.1% немесе сәйкесінше 0.8-1.3%; C10.03-0.1%.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Гало гликофиттер тобына тұзға төзімділігі аз өсімдіктер жатады. Галогликофиттер қалыпты дамып, құрғақ қалдық 0.3 -- 0.8 (1.0); C1 0.01 -0.03% немесе сәйкесінше құрғақ қалдық 0.1-0.2%; C1 0.01 -0.03% (Ақжігітова, 1982) кезінде қалпына келеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Н.И. Ақжігітованың (1982) айтуынша, галофиттердің ылғалдану деңгейіне қатысты олар келесі топтарға бөлінеді: галомезофиттер, галогемимезофиттер, галомезоксерофиттер, галоксерофиттер. Галомезофиттер-негізінен жер асты суларының топырақ бетіне жақын орналасуы бар тұзды, ылғалды мекендейтін өсімдіктер. Оларға тұзды көлдердің жағалау бөліктері, жер асты суларының деңгейі тереңдікте болатын ылғалды тұзды батпақтар жатады 0.5 -- 1.0 -- 3.0 М.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галогемимезофиттерге жер асты суларының деңгейі 1,5 -- 2,0 (2,5) м тереңдікте болатын аз ылғалды мекендейтін өсімдіктер жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галомезоксерофиттерге жататын галофиттер тобы 1.5 -- 4.0 М Жер асты суларының деңгейінде қалыпты дамып, ылғалдану жағдайында галотолеранттылықтың неғұрлым кең диапазонына ие.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галоксерофиттер-бұл тұзды топырақта өмір сүретін өсімдіктердің өте үлкен тобы, онда жер асты суларының деңгейі жеткілікті терең орналасқан және галофиттердің өсуіне, дамуына және өнімділігіне практикалық әсер етпейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галофиттер биоэкологиялық, физиологиялық және биохимиялық қасиеттері мен экономикалық пайдалы сипаттамалары бойынша гетерогенді. Экологиялық тұрғыдан ерекшеленетін гипергалофиттер, эвгалофиттер, гемигалофиттер және галогликофиттер топырақ ортасының шамадан тыс тұздануына әр түрлі әсер етеді және олардың тұзға төзімділігі айтарлықтай ерекшеленеді. Галофиттер механикалық құрамы мен топырақтың ылғалдану деңгейіне әр түрлі әсер етеді. Галофиттер экономикалық мәні бойынша гетерогенді, олар жемшөп өсімдіктері ретінде тамақтану, өнімділік және жемдік қасиеттері бойынша ерекшеленеді. Қоректік және дәрілік (дәрілік заттар, майлардың барлық түрлері) құрамындағы түрлер мен популяцияның үлкен ауытқуы байқалады. Экологиялық - биологиялық және шаруашылық сипаттамалары бойынша галофиттердің түрішілік (экотиптік, популяциялық, жеке) алуан түрлілігі жемшөп, тағамдық, дәрілік заттар, майлы шикізат, энергия көздерін алу, сондай -- ақ тозған жерлерді экологиялық қалпына келтіру және фитомелиорациялау үшін биомелиорант өсімдіктерді бөлу мақсатында селективті іріктеуге арналған база береді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галофиттердің экологиялық және физиологиялық ерекшеліктері галофиттердің қалыпты жұмыс істеу және тұзды ортада Жем массасының тұрақты өнімділігін қалыптастыру қабілеті олардың ерекше экологиялық және физиологиялық және биохимиялық ерекшеліктерімен байланысты (Вальтер, 1975; Заленский, 1977; мас, қақырық, 1991; Пьянков, 1984; Балнокин, 1986; Шамсутдинов, 1996; Pyankov V. I. және басқалар., 2000).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тұзды ортада өмір сүретін барлық галофиттер қоршаған ортаның шектеулі жағдайларына бейімделуі керек, олар құрғақ жерлерде галофиттердің өсу мүмкіндігі мен таралу географиясын анықтайды, ең алдымен өсімдік ағзаларына тұздардың осмотикалық және уытты әсеріне байланысты ылғалдың болмауы және топырақтың физиологиялық құрғауы, иондардың көп болуына байланысты. топырақ ерітіндісі (Вальтер, 1975).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галофиттер судың теңгерімді бюджетін сақтауы керек: егер ағзадағы су өмірді сақтау үшін жеткілікті мөлшерде болса, оны сіңіру шығындарға тең болуы керек. Тепе-теңдікті сақтау екі жағдаймен қиындайды: бұл судың созылмалы шектеулі ағымы және оның булануы мен басқа да шығындар нәтижесінде ылғалдың шамадан тыс тұтынылуының нашарлаған тұрақты тенденциясы (Вальтер, 1975).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тұзды ортада олардың қалыпты жұмыс істеуін және өндірісін қамтамасыз ететін галофиттердің маңызды анатомиялық, морфологиялық және физиологиялық және биохимиялық сипаттамаларына мыналар жатады:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қоршаған ортаға тұздарды шығару және жасуша цитоплазмасындағы тұздардың теңгерімді құрамын сақтау. Тұз бөлетін галофиттер, әдетте, тұзды шығаратын бездері бар суккулентті емес өсімдіктер болып табылады. Бұл бездер өсімдік ағзасынан артық тұздарды шығаруға қабілетті арнайы құрылымдар болып табылады (Батанури, або Ситта, 1979). Олар фотосинтетикалық органдарда орналасқан. Тұздарды жою-бұл өсімдіктер тіндерде артық мөлшерден босатылатын және осылайша олардың денесінің минералды құрамын реттейтін механизм. Бұл топқа Limonium spp кіреді., Tamarix spp., Frankenia spp. Галофиттердің тағы бір тобы тұзды көпіршіктердің көмегімен денеден тұзды шығарады. Мұндай көпіршіктерде тұздардың концентрациясы мезофильді жасушаларға қарағанда жоғары. Галофиттердің тағы бір тобы бар, олар тұзды жылыту органдарын тастайды. Бұл галофиттердің олардағы тұздардың құрамын реттейтін тағы бір механизм (Чапман, 1968). Оларға Halocnemum Bieb жатады. және Halostachys С. А. Меу және басқалар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Шырынды галофиттер және соленакопление. Шырындыларға жататын галофиттердің бір бөлігі жасуша шырынындағы тұздардың жоғары концентрациясына шыдай алады (Стейнер, 1935). Шырындылық хлоридтердің көп мөлшерде келуімен дамиды, бұл ақуыздардың ісінуіне, демек протоплазманың арнайы иондық ылғалдануына әкеледі. Суды сіңіру кезінде бұл жасушалардың гипертрофиясына әкеледі, яғни. өсімдік мүшелерінің шырындылығы дамиды. Галофиттердің бұл тобына Salsola L., Salicornia L. және басқалары жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галофиттер көктемгі-жазғы-күзгі өсімдіктердің өсімдіктеріне жатады. Көптеген шырынды галофиттер 7-8 ай ішінде өседі. Олар өте баяу дамиды-көктемде өніп, Гүлдену жазда басталып, күзде жеміс береді. Тек бірнеше галофиттер жаздың басында немесе ортасында аяқталатын қысқартылған вегетациялық кезеңмен сипатталады( мысалы, Tetradiclis tenella, Psylliostachys Ieptostchya және басқалары).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тұзды топырақтың ерекше жағдайларының әсері осы өсімдіктерде ерекше қасиеттердің пайда болуына әкеліп соқты және құрылымы, формасы мен метаболизмінде бірқатар өзгерістер тудырды. Галофиттер құрылымында жапырақ бетінің қысқаруы байқалады, кейде таразыларға дейін жетеді және тіпті олардың толық азаюы, мысалы, Haloxylon aphyllum, Halostachys belangeriana, Halocnemum strobilaceum, Anabasis, Kalidium capsicum, Salicornia herbacea және т.б. басқа түрлерде жапырақтың төменгі бөлігінің сабаққа дейін өсуі байқалады. Өсімдіктердің транспирациялық бетін азайтуға бағытталған өсімдіктер құрылымындағы бұл ерекшеліктер көптеген галофиттерге тән.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тұздардың әсерінен пайда болатын тән құрылымдық өзгеріс-бұл олардағы Сулы паренхиманың пайда болуына байланысты қашудың шырындылығы мен еттілігі. Шырынды галофильді өсімдіктер немесе Генкель (1952) бойынша "галосуккуленттер" құрамында поданың көп мөлшері бар-84-тен 91% - ға дейін, ал Bassia hyssopifolia, Suaeda prostrata сияқты галоксерофиттерде тіндердегі су мөлшері 67-82% - дан аспайды. Жасуша протоплазмасындағы судың осындай мөлшерімен ұлпалардағы тұздардың концентрациясы төмендейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галофиттер ксерофиттердің ерекше түрі ретінде қарастырылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Олар жоғары температураға төзімді. Бұл өсімдіктер тыныс алу, Транспирация және ферментативті реакциялардың төмен қарқындылығымен сипатталады (Шахов, 1956; Строгонов, 1962). Тұзды транспирацияның қарқындылығы тіршілік ету ортасына байланысты өзгереді-ылғалды тұзды батпақтарда ол құрғақ мекендейтін галофиттерге қарағанда жоғары.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тұзды топырақтарда Өсімдіктердің өмір сүруінің қажетті шарты-олардың тұзды батпақтарға тән топырақ ерітіндісінің жоғары осмотикалық қысымына бейімделу қабілеті. Топырақ ерітіндісінің жоғары осмотикалық қысымын жеңу үшін галофиттер жасуша шырынының осмотикалық қысымының жоғарылауына байланысты тамырдың үлкен сору Күшін дамытады. Осыған байланысты галофиттердің осмотикалық қысымы үлкен мәндерге сирек жетпейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тұзды топырақтарда өсу үшін галофиттер әртүрлі бейімделулер жасады. Олар ерекшеленеді: а) тұздарға арналған жасуша плазмасының үлкен өткізгіштігі бар галофиттер және оларды өз тіндерінде жинақтайтын-шырындар тобы; б) тұздарға арналған жасуша плазмасының жақсы өткізгіштігі бар, бірақ сыртқа тұз шығаратын галофиттер; в) тұздарға арналған тамыр жүйесі жасушалары плазмасының төмен өткізгіштігі бар галофиттер; г) арнайы құрылымдық бөлімшелерде тұздарды оқшаулайтын галофиттер құрылғылар. Соңғы топқа тұзды топырақта өсетін Atriplex тұқымының кейбір түрлері кіреді. Олардың қалыпты дамыған жапырақ тақтасы бар, оның үстінде көптеген Сулы шаштар орналасқан, олар таңертең жасуша шырынымен толтырылған және түске қарай жоғалып, таразы пайда болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1-ші топтың өсімдіктері үлкен тұзға төзімділігімен ерекшеленеді. Тұзды топырақтарда өмір сүре отырып, олар негізінен өсімдіктердің антенналық бөліктерінде жиналып, олардағы үлкен осмотикалық қысымның дамуына ықпал ететін тұзды ерітінділерді" сіңіреді". Олар күл мөлшері жоғары тұзды галофиттер тобына жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қабілеті соленакопления свойственна галофитам түрлі өмірлік нысандарын -- кустарникам, полукустарникам, полукустарничкам және однолетним травам. Бұл осы кең таралған өкілдері болып табылады.Chenopodiaceae, мысалы, Haloxylon aphyllum, Halostachys belangeriana, Halocnemum strobilaceum, kalidium тұқымдас түрлері, Salicornia herbacea, climacoptera, Suaeda т. б.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Екінші топқа түрлерінің құрайды өсімдіктер жоғары проницаемостью плазма жасушалар үшін тұздар, бірақ бөлетін болады. Тұзданудың ең айқын қасиеті Tamarix, Reamuria, Halolachne, Limonium, Frankenia, Gressa, Aeluropus ұрпақтарының түрлерінде байқалады, бірінші топтың галофиттерінен айырмашылығы, тұз бөлетін түрлердің шырынды құрылымы жоқ, дегенмен көп бөлігі тұзға жоғары төзімділікке ие. Осы топтан өсімдік өте тұзға төзімді дәнді дақылға ерекше назар аударады-aeluropus litoralis, шырындылық белгілері жоқ. Ол үлкен экологиялық амплитудаға ие. Шорорек өткір тұзды батпақтарда да, депрессиясыз да, аздап тұздалған топырақтарда да өседі. Галисиялық жағдайларға мұндай керемет бейімделу, мүмкін, тұзды батпақтарда (а.в. Благовещенский (1926) өсімдіктер тізімінде осмотикалық қысымның мөлшері бойынша 1-ші орында және 108 атм-ге жетеді) және жақсы дамыған тұздану қасиетінде дамитын жасуша шырынының үлкен осмотикалық қысымымен анықталады. С. Ю. Рожановскийдің (1952) мәліметтері бойынша, aeluropus litoralis тұз бездері парақтың төменгі жағында, ойықтарда орналасқан.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Басқа тегтелген бар өсімдіктер, мекендейтін сортаңданған топырақта, солеустойчивость айқындалатын кіші проницаемостью плазма жасуша тамыр жүйесінің тұздар. Бұл өсімдіктер, мысалы, қамыс және тұзға төзімді жусан түрлері-Artemisia halophila, A. Ferganensis, тұзды топырақтарда өмір сүруге арналған арнайы көрінетін құрылғылар жоқ. Айта кету керек, кейбір өсімдіктерді тұзды топырақта өмір сүру үшін бейімдеу әдістері әлі толық анықталған жоқ.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жоғарыда аталған қасиеттер мен галофиттердің тұзды субстраттарда өсуіне бейімделуі олардың тарихи даму процесінде дамыды. Барлық галофильді өсімдіктер үшін құрылғылар мен құрамның бірлігі тән, өйткені тұқым өкілдері тұзды топырақтың басым түрлері болып саналады. маревых.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галофильді өсімдіктердің таралуын анықтайтын негізгі фактор-Топырақтың су-тұз режимі. Галофиттердің едәуір бөлігі тар экологиялық амплитудаға ие; олар топырақ ерітіндісінің белгілі бір концентрациясында даму үшін қолайлы жағдайларды табады. Галофиттер топырақтың тұздану дәрежесінің өзгеруіне өте сезімтал. Олардың ылғалдану жағдайларына қойылатын талаптары әртүрлі. Көптеген галофиттердің аталған факторларға мұндай сезімтал реакциясы олардың табиғатта таралуын белгілі бір ретпен анықтайды, бұл субстраттың тұздану және ылғалдану дәрежесіне байланысты. Көптеген фактілермен расталған бұл ереже фитоиндикация әдісінің негізін құрады (Ақжігітова, 1959, 1961) .
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тұзды батпақтардың бірқатар тұрғындары кең географиялық таралымға ие. Сонымен, soleros--Salicornia herbacea - әлемнің барлық елдерінде теңіз жағалауында өседі; сарсазан-Halocnemum strobilaceum-Жерорта теңізінің жағалауында, Батыс және Орта Азияда, Африкада кездеседі. Кейбір басқа галофиттер кең географиялық таралымға ие, бірақ олардың экологиялық ауқымы тар-әдетте ылғалды тұзды жерлер.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галофиттер әртүрлі отбасыларда кездеседі .
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галофиттік ұрпақтар мен түрлердің ең көп саны chenopodiaceae тұқымдасынан тұрады - 36, Asteracaeae - 21, Роасеае - 21, Вгаѕісасеае - 10, Fabaсеае - 10 ұрпақ. Осы өкілдері. chenopodiaceae-түрлер саны мен олардың тұзды жерлердің өсімдік жамылғысындағы рөлі бойынша басты орын алады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бұл отбасының 44 ұрпағының 36-сы тұзды мекендеу орындарымен байланысты.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галофильді флораның құрамында көптеген эндемикалық түрлер бар. 304 түрдің 79-ы, бұл шамамен 26%, Орта Азияға және 12 түрі Өзбекстанға тән.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Көптеген галофиттер шырынды құрылымға ие. Көптеген шырындар тұқымдарға жатады. маревых. Жыл сайынғы шырындылардың галофильді флорасында барлығы 62 түрі бар, олардың 53 түрі (немесе 85 %) тұқымға жатады. маревых. Бұл отбасының ағаштары, бұталары мен бұталарының ішінде-3 бағаналы және 6 жапырақты шырындар, ал бұталар мен бұталардан-2 сабақты және 3 жапырақты шырынды түрлер.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Галофиттердің арасында кеш гүлдейтін жылдық монокарпиялар басым. Жыл сайын барлығы 158 түрі бар, бұл барлық галофиттердің 50% - дан астамын құрайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Шөпті поликарпиктердің (олардың 88 түрі) тамырлы тамырлардан (52) басым, олардың 9 түрі бар, ал тек 7-еуі ғана. 52 түрдің барлық галофиттерінің 17% - ы бұталы, бұталы, жартылай бұталы және жартылай бұталы формалар. Бұталар-21, бұталар-15 және бұталар-13 түрі басым (кесте. 2). Жоғарыда келтірілген мәліметтер галофильді өсімдіктердің құрамы, ерекшеліктері және басым өсу формалары туралы түсінік береді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.1.2 Қазақстандағы галофитті өсімдіктер
Кейбір өсімдіктер тұзға төзімділіктің әртүрлі механизмдерінің болуына байланысты тұздылық жағдайында өсу қабілетіне ие, мұндай өсімдіктер тұзға төзімді өсімдіктер, тұзға төзімді өсімдіктер немесе жердегі өсімдіктер түрлерінің тек 2% құрайтын галофиттер деп аталады, бірақ олар өсімдік формаларының алуан түрлілігі. Жоғары сатыдағы өсімдіктер тұқымдасының жартысына жуығы галофиттерден тұрады және олардың шығу тегі полифилиялық. Галофиттердің ең көп саны Chenopodiaceae құрамына кіреді және ол шамамен 550 галофит түрінен тұрады, ал галофиттерді қамтитын басқа тұқымдастар - Poaceae, Fabeaceae және Asteraceae, бірақ бұл тұқымдастардағы түрлердің 5% -дан азы галофиттер. Галофит пен гликофиттер арасындағы негізгі айырмашылықтардың бірі галофиттердің тұзды соққы кезінде өмір сүру қабілетіне ие болуы, мысалы, толқындар немесе жауын-шашын оқиғаларына байланысты бұл мүмкіндік галофиттерге тұзды ортада өсу үшін метаболикалық тұрақты жағдайды дамытуға мүмкіндік береді. гликофиттер, галофиттер тұзды стресске жасушалық, тіндік және бүкіл өсімдік деңгейінде үш деңгейде жауап береді.
Галофит - табиғи түрде өсетін және өзінің өмірлік циклін аяқтайтын өсімдік, онда ол тамыр аймағындағы тұздану әсерінен немесе тұзды жартылай шөлдерде, мангр батпақтарында, батпақтар мен ойпаңдарда және теңіз жағалауларында тұзды шашыратады. Галофиттердің тұзды ортаға бейімделуі тұзға төзімділік немесе тұздан аулақ болу түрінде болуы мүмкін. Тұзды ортада өмір сүретін өсімдіктерді міндетті галофиттерден гөрі факультативті галофиттер деп атауға болатынына қарамастан, жоғары тұздың әсерін болдырмайтын өсімдіктер (жаңбырлы маусымда өзінің репродуктивті өмірлік циклін аяқтайды). Облигатты галофиттер (ксерогалофиттер - галофиттердің шөлді түрі) - 0,5%-дан астам NaCl бар су бергенде жақсы өсетін өсімдіктер. Галофиттер көбінесе суккуленттерге қарсы секреторларрекреторлар немесе эксклюзенттерге қарсы қосылғыштар ретінде жіктеледі. Көптеген туысқан тұқымдастардағы өсімдік тектерінің аз саны тұзға төзімділіктің құрылымдық, фонологиялық, физиологиялық және биохимиялық механизмдерін дамытқан.
Көптеген галофиттердің ауылшаруашылық құндылығы бар және оларды тозған сортаң аймақтарда өсіруге болады. Мангрлар және көптеген ассоциацияланған түрлер толқынды аймақта жақсы өседі. Тұзды суда кездесетін көптеген тропикалық өсімдіктерді теңіз суымен суарылатын жағалаудағы аудандарда өсіруге болады. Көптеген галофиттер мұндай жағдайларда өмір сүріп қана қоймай, сонымен бірге айтарлықтай биомасса шығарады. Тұзға төзімді көптеген түрлер өнеркәсіпте қолданылады және оларды кәсіптік дақыл ретінде өсіруге болады. Тұзды топырақтардың бейімділігі негізінде. Сен және басқалары (1982) галофиттерді келесі үш категорияға жіктеді.
Нағыз (міндетті) галофиттер: Тұзды топырақта (NaCl деңгейі 0,5 % жоғары) негізінен оңтайлы өсетін өсімдіктер. Мысалы, Suaeda fruticosa, Cressa cretica, Aeluropus lagopoides, Salsola baryosma, Haloxylon recurvum, Zygophyllum simplex және Camphorosma annua.
Факультативті галофиттер: Нағыз галофиттер сияқты тұзды топырақта (0,5 % NaCl деңгейінде) оңтайлы өсетін өсімдіктер, сондай-ақ тұзды емес топырақта да өсе алады, мысалы. Trianthema triquetra, Tamarix dioica, Launaea nudicaulis, Eragrostis ciliaris, Epilosa, Salvadora persica, Pulicaria wightiana және басқалары.
Гликофиттер немесе өтпелі галофиттер: Тұзды және тұзды емес аймақтардың ауысуында ғана өсетін және тұзды бассейннің тұзды емес тауашаларындағы оңтайлы өсуге қол жеткізетін өсімдіктер, мысалы. Sporobolus marginatus, S. hervolus, Haloxylon salicornicum және Datyloctenium sindicum .
Галофиттер - ангиоспермдердің диверсификациясы кезінде туыстықсыз өсімдіктер тұқымдастарында бөлек пайда болған сирек кездесетін өсімдік формалары болып саналады; Бұл жағынан олар эпифиттерге, сапрофиттерге, ксерофиттерге, су жануарларына және батпақты өсімдіктерге ұқсайды. Өсімдікті галофит деп санауға болатын тұзға төзімділіктің төменгі шегін анықтау мәселесіне байланысты галофит түрлерінің толық тізімі жоқ.
Аронсон (1989) 55 текте және 117 тұқымдаста 1560 шыршадан тұратын галофиттердің ішінара тізімін жасады. Оның тізімі жаңа дақылдарды сүзу үшін әлемдік галофиттер топтамасын жинау бағдарламасының бір бөлігі ретінде әдебиеттер туралы есептерден және зерттеушілермен сұхбаттардан алынды. Ол суару суындағы тұздың жоғарғы мөлшері 5 гл жалпы еріген қатты заттар (TDS) (85 мМ) деп қабылданған кәдімгі дақылдарға қарағанда төзімдірек кез келген өсімдікті қамтитын галофиттің кең анықтамасын пайдаланды. NaCl ретінде). Дегенмен, оның тізіміне азық-түлік, жем, отын немесе топырақты тұрақтандырушы дақылдар ретінде потенциалы бар өсімдіктер ғана кірді.
Аронсон жазбаларын таңдалған галофиттік тұқымдастардағы белгілі сан түрлерімен салыстыруға негізделген. Le Houerou (1993) rhat Aronson тізіміне жер бетіндегі галофитті флораның 20-дан 30% -на дейін кірген болуы мүмкін ол кейін 5000-нан 6000-ға дейін немесе әлемдік ангиосперм түрлерінің 2% жетеді деп есептеді. Тізімдегі түрлердің 57% тек 13 отбасынан шыққан.
Галофит түрлерінің ең көп саны Chenopodiaceae; оның 550 түрінің жартысынан көбі галофитті. Үш супертұқымдас, Poaceae (шөптер), Fabaceae (бұршақ тұқымдастар) және Asteraceae (композиттер) де галофиттердің көп санына ие, бірақ олар осы тұқымдастардағы түрлердің 5%-дан азын құрайды.
Бұл тұқымдастар ангоспермалардың ерте эволюциясы кезінде әртүрлі тауашаларды, соның ішінде тұзды мекендеу орындарына эволюция арқылы көбейген. Flowers және басқалары (1977) гүлді өсімдіктердің негізгі топтарындағы галофиттердің пайда болуын дендограммада қатарлар арасындағы ықтимал қарым-қатынастарды көрсетті. Галофиттер дендограмма арқылы қарабайыр (мысалы, Лауралес, Нимфалес) және жетілген (Asterales, Orchidales) қатарларында кездеседі.
Өсімдіктер улы табиғаты және шөпқоректілер мен микробтарды репелленттілігі негізінде жыртқыштар мен микробтық қоздырғыштардан қорғауда маңызды функциясы бар екінші реттік метаболиттердің табиғи өнімдерінің жоғары әртүрлілігін шығарады, ал олардың кейбіреулері абиотикалық өсімдіктерден (мысалы, т.б.) қорғануға қатысады. УК-В сәулесі) және өсімдіктердің басқа организмдермен байланысы үшін маңызды және өсу мен даму процестері үшін елеусіз. Екіншілік метаболиттердің үш негізгі тобы бар викс терпендер, фенолдар және құрамында N және S бар қосылыстар.
Қазақстан Республикасының аумағында тұзға төзімді өсімдіктердің орасан зор өнеркәсіптік қорлары бар, бұл олардың негізінде отандық қажеттіліктерге қажетті жаңа дәрі-дәрмектерді құру мақсатында олардың химиялық құрамы мен биологиялық белсенділігін терең зерттеуге ықпал етеді. пайда болуы мен дамуы Қазақстан мемлекетінің әлеуметтік-экономикалық саясатының негізгі басымдылықтарының бірі болып табылатын фармацевтика саласы. Қазақстанда Camphorosmalessingii (Chenopodiaceae тұқымдасы) және Zygophyllum fabago (Zygophyllaceae тұқымдасы) химиялық құрамы мен фармакологиялық белсенділігі бұрын зерттелмеген облигатты галофит түрлері болып табылады. Сондықтан жаңа препараттарды одан әрі жасау үшін құрамдас материалдардың құрамын зерттеу, оларды оқшаулау әдістерін жасау және өсімдік жүйелерінің биологиялық белсенділігін анықтау маңызды.
Қазақстан флорасының кем дегенде 120 тұқымдастары биологиялық белсенділіктің 50-ден астам түріне ие болды. Мысал ретінде, бактерияға қарсы белсенділік шамамен 60% отбасында (161-дің 95-і) және тектердің 30% -ында (1118-дің 320-сы) анықталды; фунгицидтік 50 және 23% шамасында, протозойға қарсы 9 және 33% инсектицидтер 9 және 27% тұқымдас және тұқымдас. Тұқымдардың шамамен 21% және 5% тұқымдастарында вирусқа қарсы белсенділігі бар түрлер және сәйкесінше 16% және 5% -ында ісікке қарсы белсенділігі бар түрлер болды.
Орталық Азияда Camphorosmalessingii тұнбалары, қайнатпалары терінің саңырауқұлақ ауруларын емдеуде, ал ішке диуретикалық, теріні басатын және ревматизмді емдеу үшін қолданылады.
Сонымен қатар, Zygophyllum fabago өсімдігі қуықтың кейбір ауруларын, ревматизмді, тері ауруларын емдеуде антигельминтикалық, цефалияға қарсы және іш жүргізетін дәрі ретінде қолданылады. Орталықтағы тамырлар; Азия карбункул, жараларды емдеу үшін сорпа ретінде пайдаланылды, ал жапырақтары көпіршік ретінде жаңа піскен. Кавказда антигельминтикалық, жараларды емдеу және детоксикация ретінде де қолданылады. Клиникалық зерттеулерде жақпа фурункул, карбункул, дерматит және созылмалы экзема үшін тиімді болып шықты. Сондай-ақ эксперименттерде құрғақ және жаңа өсімдіктерді азықтандыру теңіз шошқалары мен қояндардың өліміне әкелетінін байқады.
Қазақстанда голофитті өсімдіктер өсетін жерлер:
Тобылғылы-бетегелі-сексеуілді қауымдастық (Stipa iessingifna-Festuca vaiesiaca-Spicala hyrericifolia), микрорельфтің ойқылды формаларына, шалғындық-қоңыр топырақты аудандарға сай келеді. 2002 жылы мамыр-маусым айларында бұл бірлестіктен 32 түрлі өсімдік кездестірілген.
Тобылғы-бетегелі-сексеуілді қауымдастықтардың ішінде доминантты- Stipa Lessingiana, орташа биіктігі 35-40см. Бетегеге жоғарғы экологиялық амплитуда тән және ол түрлі топырақта өсе алады қою каштанды, каштанды, ашық-каштанды.Бетеге тырсамен Stipa capillata, Лессинг селеуімен S. Lessingiana, жолеркек бидайық пен Agropyron desertorum және т.б. астық тұқымдастарымен қауымдастық түзеді.
Бұнда басым кездесетін түрлер: ақ жусанды, арам жусанынан тұратын жартылай бұталар; тікенді әремнен, шашақбасты аққаңбақтан, жоңышқаның түрлерінен, қарапайым мыңжапырақтан, дала сәлбенінен, қарапайым киік отынан тұратын шөптесін өсімдіктер және тобылғы, келерия жиі кездеседі. Өсімдік жамылғысында тек шөп ярусы С бар және ол төрт ярус тармағынан тұрады.
Бірінші ярус тармағы С1 75-100см тобылғыдан құралған.
Екінші ярус тармағы С2 70-50см селеу және шөптесін өсімдіктер өседі.
Үшінші ярус тармағы С3 50-30см бетегеден, түйнекті және тікенді әремнен, румын жоңышқасынан, орыс және солтүстік қызылбояудан тұрады.
Шөл зонасындағы өзен аңғарларында өсетін ерекше өсімдіктер бар. Мұнда әр түрлі өсімдіктерден құралған қалың бұталар өседі. Оны тоғай деп атайды. Тоғай әсіресе Сырдария, Шу мен Іле және т.б. өзендердің аңғарларына тән. Суға жақын жердегі тоғайларда қамыс, қоға кездеседі. Өзен арнасынан қашығырақта биік бұталар - шеңгел, тал, тікенекті жиде, шырғанақ, арнаның құрғақ жерлерінде жыңғыл өседі. Жыңғылдың жапырақтары қызғылт, гүлі ақ болады. Жантақ және басқа тамыры ұзын, тереңге кететін өсімдіктер де бар.
1.2 Балқаш өңірі галофиттері
Галофитті шалғындар жер асты суларының деңгейі жер бетінен 1,5 - 2,5 м төмен болатын немесе сирек суға батпайтын жерлерде қалыптасады (Огар, 2003). Бұл шалғындар, негізінен, Іле атырауының төменгі ағыс бөліктеріндегі табиғи жалпақ төбешіктерде таралған. Доминант түріне шөптер (Poaceae) Aeluropus littoralis,L. multicaulis,Hordeum bogdanii,Puccinellia distans,жәнеPuccinellia tenuiflora. Ілеспе түрлер ретінде келесі галофитті шөптер кездеседі:Limonium otolepis, Limonium gmelinii (теңіз-лаванда), Saussurea salsa, Plantago salsa (flataaepdaaeaed), brachiata,Climacoptera lanata (Ramsar Convention, 2012). Шөлді шалғындарды ксеромезофитті және галофитті-ксеромезофитті өсімдіктер түрлері құрайды. Ең көп таралған түрлері: Alhagipseudalhagi (түйе тікенегі), T. ramosissima (тұзды), H.halodendron (орыс тұз ағашы), Krascheninnikovia ceratoides (Амарант тұқымдасы), Л. otolepis (Plumbago тұқымдасы), G. uralensis, G. glabra (Мия), A. venetum (Түркістан қарасора, итбалық тұқымдасы), сондай-ақ тұзға төзімді шөптер А. littoralis, P. distans,Puccinellia dolicholepis және Puccinellia tenuissima(Рачковская және т.б., 2003; Рамсар конвенциясы, 2012). Бұта өсімдіктері Тамарикс (тұзды немесе тамариск) басым аймақтарға, Haloxylon aphyllum (қара шалғындар) және қопсытқыштармен жабылған аймақтарға бөлінеді. галофиттер, мысалы. Halostachys caspica немесе Halocnemum strobilaceum (Ogar, 2003). Мұндай бұталы өсімдіктер белсенді өзен тармақтары бойындағы террассаларда немесе су басқан жазықтар мен аллювиалды жазықтарда таралған; Көбінесе бұталы өсімдіктер шөлді шалғындарға іргелес болады және атырауды қоршап тұрған шөлмен шекараны құрайды.
Балқаштың айналасындағы шөлді сирек псаммофитті өсімдік жамылғысы басым түр ретінде Haloxylon persicum (ақ сексеуіл), Artemisia songorica (жыныс), Ammodendron bifolium (құмды акация) және Calligonum түрлері (түйін немесе қарақұмық тұқымдасы) құрайды. Балқаш пен оны қоршаған шөлдің шекарасында құм аңғарлары ішінара суға толып, көпжылдық немесе мерзімді көлдерді құрайды. Шаңдардың шыңдары мен беткейлері псаммофитті өсімдіктермен, ал төменгі беткейлерінде Karelinia caspica, A сияқты фреатофитті түрлер жатыр. псевдалхаги, Т. рамозисима және H. галодендрон. Көлдердің жағасында құм аңғарларындағыП. australis және тоғай орман түрлері жиі кездеседі (Haeberleinand Kaiser, 2014). Балқаш көлінің жағасында басым өсімдік түрлері макрофиттер, P. australis, Typha angustata және қырықтардың үш түрі: Schoenoplectus litoralis, Schoenoplectusslackussbass (Lake Database Schoenoplectusscilds) (Schoenoplectus litoralis (Schoenoplectusslackuss) және Schoenoplectusssbasssba) өскен. , 2014). Қоянның соңғы үш түрі эндемик болып табылады. Су өсімдіктеріне Butomus umbellatus (шөп шабақ), Eleocharis acicularis (шыбықша), Najasmarina (тікенекті су нимфасы), Myriophyllum spicatum (сутаяқ), P. australis, Polygonum amphibium (су түйіршіктері), Thelypteris palustris (батпақты папоротник) және басқа да түрлер Potamogeton (тоған), Sagittaria (үйрек картоп), Scirpus (клуб) және Sparganium (мысық тұқымдас-ily). Еркін жүзетін өсімдіктерге келесі түрлер жатады: Lemnaminor (қарапайым үйрек), Utricularia vulgaris (қарапайым қуық) және Ceratophyllum demersum (мүйізді). Бұл су өсімдіктері Іле атырауының төменгі ағыс бөлігінің көлдерінде де кездеседі (Рамсар Конвенциясы, 2012 ж.)
Жағалаудағы ормандардың өсімдік түрлері, шалғындық өсімдіктер және бұталы өсімдіктердің көпшілігі құрғақ климатта өмір сүреді, өйткені олар облигатты немесе факультативті фреатофиттер ретінде жер асты суларын қабылдайды (Чоу, 1960; Хуан, 1986; Кузьмина және Трешкин, 1997; , 1956,1961; Лавренко және т.б., 1991; Новикова, 2001; Огар, 2003; Schlüter және басқалар, 2006; Сухова және Гладышев, Жағалаудағы ормандардың өсімдік түрлері, шалғындық өсімдіктер және бұталы өсімдіктердің көпшілігі құрғақ климатта өмір сүреді, өйткені олар облигатты немесе факультативті фреатофиттер ретінде жер асты суларын қабылдайды (Чоу, 1960; Хуан, 1986; Кузьмина және Трешкин, 1997; , 1956,1961; Лавренко және т.б., 1991; Новикова, 2001; Огар, 2003; Schlüter және басқалар, 2006; Сухова және Гладышев, 1980;Thevs және т.б., 2007, 2008; Wangetang al., X1996yu; Заолин Жиша Янцзюсуо, 1989).П. australis және тоғай ормандарының ағаш түрлері облигатты фреатофиттер болып табылады, яғни бұл түрлер жер асты суларымен үздіксіз байланыста болуы керек (Gries et al., 2003; Thomas et al., 2006). Керісінше, Тамарикс, Х. aphyllum және басқа галофитті бұталар факультативті фреатофиттер болып табылады, сондықтан қанықпаған аймақтағы топырақ ылғалдылығын пайдалану арқылы жер асты суларынан ажыратылған кезде біраз уақыт өмір сүре алады (Smithet al., 1998). Барлығы 268 тұқымдас тамырлы өсімдіктердің 427 түрі бар. Іле атырауы мен Балқаш көліндегі отбасылар. Жеті реликт түрі бар: Nitraria sibirica, Nitraria schoberi, Peganum harmala (Nitrariaceae тұқымдасы), Nymphaea candida (су лалагүлі), Arthrophytum balchaschense (қаз табан тұқымдасы), P. euphratica және шөп түрі Achnatherumsplendens. Бұдан басқа 18 эндемикалық түрі бар: Astragalusbalchaschensis (бұршақ тұқымдасы), Dendrostellera ammodendron (Thymelaeaceae тұқымдасы), Megacarpaa iliensis (крестгүлділер тұқымдасы), Linaria pedicellata, L. рамоза (Linaria тұқымдасы, яғни зығыр), Euphorbia sororia, Zygophyllumfabagoides, Artemisia albicerata (шалпан), Kalidium schrenkianum (амарант тұқымдасы), Eremostachys rotala (өлті шұңқыр тұқымдасы), Tulipabehmiana, Rosa ilicelaicerom (Euphorbia), Rosa iliceros және Midralaicerom subglobosa, Echinops albicaulis, Jurinea adenocarpa, Saussurearobusta және Chondrilla bosseana. Төмендегі жеті түр Қазақстандағы жойылып кету қаупі төнген түрлердің қызыл тізіміне сәйкес сирек кездесетін түрлерге жіктелген (Рамсар конвенциясы, 2012; Султанова және т.б., 2012): С. kasachstanicus, P. pruinosa, Nymphoides peltatum (кішкентай су лалагүлі), Aldrovanda vesiculosa (су дөңгелегі), Nelumbo nucifera (үнді лотос), Berberis iliensis және Lonicera ileensis ( ырғай) 2020 жылдың 3 қарашасында Қазақ топырақтану және агрохимия ғылыми - зерттеу институты мен ИСЦАУЗР-2 ФАО-ГЭФ жобасы арасындағы Келісім шеңберінде Алматы облысы Балқаш ауданы Ақдала алқабында 2020 жылы алаптағы тұзды топырақты тұщыландыру бойынша атқарылған жұмыстардың нәтижелеріне арналған далалық семинар өтті.
Зерттеулер көрсеткендей, тұзды топырақтарда минералды тұздар өсімдіктерге зиянды мөлшерде кездеседі. Ауылшаруашылық дақылдарының тежелуі тұз профилінде топырақ массасының 0,25% - дан астамы болған кезде басталады. Топырақта суда еритін тұздардың көп мөлшері бар мәдени өсімдіктердің көпшілігі дами алмайды немесе өте төмен өнім береді. Тұзданудың әлсіз дәрежесінде дәнді дақылдардың өнімділігі 15% - ға, орташа дәрежеде - 35% - ға, ал күшті дәрежеде-85% - ға төмендегені дәлелденді. Топырақтың сортаңдану деңгейінің артуының негізгі себебі суармалы алқаптардағы жер асты сулары деңгейінің жоғарылауы болып табылады, бұл өз кезегінде оларды дұрыс пайдалану үшін жеткілікті қаржыландырудың болмауына байланысты коллекторлық-дренаждық желілердің үдемелі бұзылуынан болады.
2019 жылғы 26 желтоқсанда қол қойылған топырақ және агрохимиялық ғылымдар саласындағы іргелі және қолданбалы зерттеулермен айналысатын елдің жетекші ғылыми мекемесі және негізгі миссиясы Қазақстанды қоса алғанда, Орталық Азия елдеріндегі құрғақшылыққа ұшыраған және тұзды ауыл шаруашылығы өндірістік ландшафттарындағы табиғи ресурстарды кешенді басқару болып табылатын ФАОЖЭҚ жобасы арасындағы келісім топырақтағы тұз мөлшерін азайтуға бағытталған олардың құнарлылығын және қоршаған ортаға оң әсерін арттыру.
Жақында топырақты мелиорациялауды жақсарту үшін фитомелиорациялық және мелиорациялық ауыспалы егістер қолданылады. Тәжірибе көрсеткендей, тұзға төзімді көпжылдық фитомелиорант шөптерді өсіру тұзды топырақтың биологиялық белсенділігін арттырады және топырақ құрылымын жақсартады. Фитомелиоранттар, әсіресе бұршақ тұқымдас шөптер, тұзсыздандыру қасиеттеріне ие, биологиялық азотты жинайды және сонымен қатар жоғары қоректік құндылығымен ерекшеленеді. Топырақтағы фитомелиоранттардың тамыр жүйелерінің дамуы кезінде микроорганизмдердің белсенділігі артып, Органикалық заттардың жинақталуы жүреді, бұл сайып келгенде топырақ құнарлылығының артуына ықпал етеді. Сонымен қатар, тұзды және тозған жерлерде ауыл шаруашылығының әртүрлі әдістерін енгізу және біріктіру арқылы дақылдарды әртараптандыру ауыл шаруашылығының өнімділігін арттырады, бұл фермерлердің кірістерінің артуына ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz