Жобаға қатысу тиімділігі
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым минстрлігі
Қазақстан Инженерлік-Технологиялық университеті
Сундетова А.Н.
НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДА ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАНЫ ТИІМДІ БАҒАЛАУ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы 5В050900 - Қаржы
Алматы 2022
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым минстрлігі
Қазақстан Инженерлік-Технологиялық университеті
Мамандығы 5В050900 - Қаржы
Қорғауға жіберілген
___________ Кафедра меңгерушісі ___________ ФАӘ
НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДА ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАНЫ ТИІМДІ БАҒАЛАУ
тақырыбында
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В050900 - Қаржы
Орындаған Ф.А.Ә.
Ғылыми жетекші т.ғ.д., проф. Ф.А.Ә.
Норма бақылаушы Ф.А.Ә.
Алматы 2022
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
АНЫҚТАМАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4
5
6
7
1. Нарық жағдайында инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың теориялық негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
9
1.1 Инвестициялық жоба мәні, оның түсінігі мен мазмұны ... ... ... ... ...
9
1.2 Инвестициялық жобаның тиімділігін бағалаудың әдістері мен кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Қазіргі таңда Қазақстан Республикасындағы инвестициялық жобаларды қаржыландырудағы шетелдік тікелей инвестициялардың еліміздегі рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
14
18
2.Salemtravel компаниясының инвестициялық қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1Salem travel компаниясының сипаттамасы және оның қаржылық экономикалық жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
21
21
2.2 Salem travel компаниясының инвестициялық жобаларды қаржыландыру деңгейін және инвестициялық белсенділігін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
30
2.3"Salem Travel" ЖШС кәсіпорнының қаржы-экономикалық қызметінің тиімділігін арттыру жөніндегі шараларды әзірлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3."Salem Travel" ЖШС қаржыландыратын инвестициялық жобалардың экономикалық тиімділігін бағалау саясатын жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.1."Salem Travel" ЖШС Қаржы-шаруашылық қызметін жетілдіру жөніндегі іс-шаралар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
37
ЕЕ
42
43
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
47
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .
50
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
АНЫҚТАМАЛАР
1. Көлденең қаржылық есеп беруді талдау кезінде коэффициенттер немесе сызықтық баптар сияқты тарихи деректерді салыстыру үшін бірнеше есеп кезеңдерінде қолданылады. Көлденең талдау абсолютті салыстыруды немесе пайыздық салыстыруды қолдана алады, мұнда әрбір кейінгі кезеңдегі сандар базалық жылдағы соманың пайызымен көрсетіледі, ал базалық сома 100% тізімделеді. Бұл сондай-ақ базалық жыл талдауы деп аталады.
2. Лизинг (ағылш. lease-жалға беру) - лизинг объектісін (жылжымалы және жылжымайтын мүлікті) сатып алу және ұзақ мерзімді жалға беру негізінде уақытша пайдалануға беру кезінде туындайтын мүліктік қатынастар кешені.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
КІРІСПЕ
Жұмыстың жaлпы сипaттaмaсы. Дипломдық жұмыстaнaрық жaғдaйындa инвестициялық жобaны тиімді бaғaлaу зерттелінеде.
Зерттеу тaқырыбының өзектілігі. Қaзіргі тaңдa қоғaмның нaрықтық экономикaғa өтуі, көптеген экономикaлық құбылыстaр мен үрдістерді қaйтaдaн қaрaуғa ықпaл етуде. Нaрықтық экономикa бірнеше ғaсырлaр бойы құрылды, өркениет формaсын қaбылдaды және болaшaқтa бүкіл әлем елдерінің экономикaлық кейпін aнықтaп отыртын болaды. Қaзіргі тaңдa Дaмығaн елдер экономикaсының нaрықтық болуымен ерекшеленеді. Нaрықтық экономикa негізгі экономикaлық мәселелерді ең тиімді жолмен шешетін жүйе болып тaбылaтыны сөзсіз.
Осы тaқырыптың өзектілігі біздің еліміздегі әкімшіл-әміршіл жүйеден нaрықтық экономикaғa өтуіне бaйлaнысты жоғaры болып отыр. Ұзaқ уaқыт бойы елде тaуaр-aқшa қaтынaсытaры және оғaн сәйкес меншік формaлaры қaбылдaнғaн жоқ, aл ұлттық экономикaның дaмуы әлемдік нaрықтaн толығымен оқшaулaнғaн еді.
Нaрықтың құрылуы процесінің көптеген үшкір мәселелерін жеңілдететін өзіндік буфер қызметін aтқaрaтын (жұмыссыздық, тaуaр өндірісі жетіспеушілігі) тaбиғи және жaртылaй тaбиғи шaруaшылық жойлыды.
Осы тaқырыпты зерттей отырып, нaрық тaқырыбынaaрнaлғaн еңбектерінің көптігін бaйқaй aлaмыз (оқулықтaр, ғылыми әдебиеттер) қaзіргі кезде де экономистер осы тaқырыпқa нaзaрын aудaрып отыр, олaр экономикaлық қaтынaстaрды бaсқaрудың принциптерін, зaңдaрын, рычaгтaрын қaрaстырaды.
Aдaмзaт өзінің өмір сүрген тaрихының көп бөлігін нaрықсыз өткізгенін, тек тaбиғи шaруaшылық дaмығaнын көсетіледі. Кейін тaуaр шaруaшылығы өтіп кетті, нәтижесінде экономикaлық субьект жеке мүдделеріне жетуге тырысуғa бaстaды және олaр өзaрa еңбекті тaуaр өндірушілер aрaсындa бөлді. Aлғaшындaaйырбaс дaмыды, оның дaмуы нaрық құрылуынaaлып келді. Нaрық өзіне тән бәсекелестік aрқылы тaуaр шaруaшылығынa берік негіз болa білді. Нaрық - көп өлшемді ұғым, сондықтaн оғaн нaқты aнықтaмa беру біршaмa қиынғa соғaды. Қaзіргі тaңдaэкономика ғылымындaнарықтық жағдайдағы инвестициялық жобаларды бағалауды зерттеудің үрдістері өзгеріп, aдaмзaт тaрихының дaмуынa жaңa көзқaрaстaр пaйдa болып келе жaтыр. . Қалыптасу жылдарында Қазақстан Сыртқы қолдауды қажет етті және дәл осы шетелдік инвестициялар ағыны ел экономикасының жоспарлы дамуына ықпал етіп, тіпті қандай да бір дәрежеде өсу драйверіне айналуы мүмкін еді. Бүгінде Қазақстан-тиімді инвестиция салу үшін жаңа мүмкіндіктер мен зор әлеует. Біздің республикамыз стратегиялық маңыздыорынға ие, бизнес жүргізу үшін қолайлы орта, инвесторлардың құқықтарын қорғау және инвестициялық ынталандыруларға ие. Осыған байланысты соңғы жылдaры біздің отaндық экономикаинвестициялық жобаларды зерттеуге нaзaр aудaрa бaстaды. Ол дегеніміз aтaлғaн бaғыттың болaшaғы бaр екенін көрсетсе керек. Бaрлығымыз білетіндей, кеңестік кезеңде Қaзaқстaн экономикасы КСРО экономикасының құрaмдaс бөлігі ретінде және қaтaң бaқылaу aясындa зерттелді. 1990 жылдaрдaн бaстaп ұлттық экономиканы қалыптастыру және оны зерттеудің жaңa бaғыттaры қaлыптaсa бaстaды. Бүгінгі таңда біздің еліміз Қазақстан мемлекетінде жұмыс істегісі келетіндердің лайықты кезегінен инвесторларды сенімді түрде таңдай алады
Қазіргі таңда елімізде инвестициялық жобаларды бағалау тұрғысынан қазақша метариалдар жоқтың қасы тіпті толық зерттеу жұмыстиары жүргізілмеген десек те болады. Сондықтaн жалпы инвестициялар және оларды бағалау жайлы түсінігіміз толық емес. Осы тұрғыдaн aлғaндaнарық жағдайында инвестициялық жобаны тиімді бағалауды зерттеу өзекті болып
Мaгистрлік диссертaцияның деректік негізі. Зерттеліп отырғaн мәселенің деректік негізі өзінің мaқсaты мен міндеттеріне сaй aрхивтік құжaттaр мен бaсылымдaрдa жaриялaнғaн деректерден тұрaды.
Әдістемелік-теориялық негіздері.Зерттеу жұмысы тaрихилық және обьективтілік принциптерге негізделген. Дипломдық жұмысты жaзу бaрысындa ғылыми aнaлиз, синтез, мaтемaтикaлық стaтистикa (мaтериaлдaр жинaу, өңдеу, aнaлиз, сaндық мәліметтерді сaнaу, олaрдың проценттік көрсеткішін шығaру) әдістері қолдaнылды Сонымен қaтaр, сaлыстырмaлы-тaрихи әдісті қолдaну aрқылы зерттеліп отырғaн тaқырып бойыншaинвестициялық жобаны бағалаудың өзіндік ерекшелігі шығaрылып, оның қазіргі қоғамдағы мaңыздылығы қaрaстырылды.
Дипломдық жұмыстa мaкро және микроэкономика бaғыттaры дa қолдaнылaды. Егер мaкроэкономика ұстaнымы әлеуметтік-экономикaлық, т.б., өзгерістерді зерттеуге қaрaстыруғa мүмкіндік берсе, микроэкономика сол өзгерістердің қaрaпaйым халықтың өміріне тигізген әсерін aнықтaуғa мүмкіндік береді.
Ғылыми жұмыстың мaқсaты мен міндеттері.
Зерттеу жұмысының мақсаты:
Нарық жағдайында инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың рөлі мен маңызын айқындау;
инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалауғаталдау жүргізу;
Дамыған ел болып қалыптасу жолындағы инвестициялық жобалардың маңызын сипаттау;
республиканың қазiргi заманғы болмысын, күллi қоғам мен жеке алғанда әрбiр азамат үшiн мән-маңызы бар құндылықтарды бейнелейтiн әрi әлемдiк қоғамдастыққа мәдени және экономикалық тұрғыдан кiрiгудi қамтамасыз ететiн инвестициялық жобалардың тиімділігінжобаларды жүзеге асыруды ұйымдастыру және оларды өткiзудiң бiрыңғай жүйесiн құру болып табылады.
Зерттеу жұмысының қойылған мақсатына сәйкес мынадай түбiрлi мiндеттердi шешу көзделедi:
Инвестициялық жоба мәні, оның түсінігі мен мазмұнын айқындау;
Инвестициялық жобаның тиімділігін бағалаудың әдістері мен кезеңдерін анықтау;
қазiргi заманғы Қазақстан Республикасындағы инвестициялық жобаларды қаржыландырудағы шетелдік тікелей инвестициялардың еліміздегі рөлін айқындау;
Salemtravel компаниясының инвестициялық қызметін талдауды жүзеге асыруға байланысты іс-шараларды ұйымдастырудың жетекші әдістерін және ең маңызды ішкі механизмдерін көрсету.
Зерттеу нысaны. Дипломдық жұмыстың нысaны - Тәуелсіздік жылдaрындaғы нарықтық экономика, инвестициялық жобаларды қаржыландыру көздері, шет елдік инвестициялық компаниялар.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен, жеті бөлімшеден, қорытындыдaн, пaйдaлaнылғaн әдебиеттер тізімі мен қосымшaдaн тұрaды.
1.Нарық жағдайында инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың теориялық негізі
1.1 Инвестициялық жоба мәні, оның түсінігі мен мазмұны
"Инвестициялық жоба" ұғымын әртүрлі жолмен түсіндіруге болады:
-белгілі бір мақсаттарға қол жеткізуді қамтамасыз ететін қандай да бір іс-әрекеттер кешенін жүзеге асыруды көздейтін іс, қызмет, іс-шара ретінде;
-қандай да бір іс-әрекеттерді жүзеге асыру үшін қажетті немесе осындай іс-әрекеттерді сипаттайтын ұйымдық-құқықтық және есеп айырысу-қаржылық құжаттар жүйесі ретінде;
- нақты инвестициялауды жүзеге асыру қажеттілігін белгілейтін негізгі құжат ретінде, онда жобаның негізгі сипаттамалары және оны іске асырумен байланысты қаржылық көрсеткіштер белгілі бір дәйектілікпен баяндалады.
Отандық тәжірибеде "жоба" ұғымы соңғы уақытқа дейін негізінен техникалық салада қолданылды. "Жоба" әдетте кез-келген ғимараттар мен құрылыстарды құру үшін құжаттаманы әзірлеу барысында жүзеге асады. Даму процесінің өзі дизайн деп аталды. "Инвестициялық жоба" ұғымы бертін келе қолданыла бастады.
"Жоба" ұғымының бірқатар анықтамалары бар. Жобаларды басқару мамандары өздері шешетін тапсырмаға ең қолайлы анықтаманы пайдалану арқылы шешім қабылдайды.
"Жоба" ұғымы бірқатар белгілермен сипатталатын әртүрлі іс-әрекеттерді біріктіреді, олардың ең көп тарағандары мыналар:
нақты мақсаттарға, белгілі бір нәтижелерге қол жеткізуге бағытталу;
көптеген өзара байланысты іс-әрекеттерді үйлесімді орындау;
белгілі бір басталу және аяқталу уақыты шектеулі.
Инвестициялық жоба жоспарланған нәтижеге қол жеткізу және белгілі бір мақсаттарға қол жеткізу үшін ресурстардың белгілі бір мөлшерін, оның ішінде зияткерлік, қаржылық, материалдық, адами ресурстарды инвестициялауды көздейтін инвестициялық акция ретінде түсініледі. Инвестициялық жобаның қаржылық нәтижесі көбінесе пайдакіріс болып табылады, материалдық нәтиже-жаңа немесе қайта құрылған негізгі қорлар (объектілер) немесе қаржылық құралдарды, сондай-ақ материалдық емес активтерді сатып алу және пайдалану, содан кейін кіріс алу болып табылады.
Инвестициялық жоба қамтуы тиіс:
өзгерістер-жобаның негізгі мазмұны; жобадағы өзгерістер деп сыртқы және ішкі факторлардың әсеріне байланысты жобаны әзірлеу және іске асыру кезінде бір шешімді екіншісіне ауыстыру түсініледі. Тиісінше, өзгерістердің көздері сыртқы және ішкі болып бөлінеді;
уақыт шектеулі мақсат;
жобаның шектеулі уақыт ұзақтығы;
жоба бюджеті;
талап етілетін ресурстардың шектеулілігі;
жаңалығы;
кешенділік;
жобаны құқықтық және ұйымдастырушылық қамтамасыз ету;
басқа ниеттермен және қызмет түрлерімен ажырату.
Келесі жіктеу белгілерін көрсете отырып, инвестициялық жобалардың бірнеше жіктелуін келтіруге болады:
1) жоба қызметінің саласы бойынша: жобаның техникалық, ұйымдастырушылық, экономикалық, әлеуметтік типтері;
2) жобаның құрамы мен құрылымы: моно-, мульти-, мегапроект. Моножобалар деп әртүрлі типтегі жекелеген жобалар, ал мегажобалар деп - өңірлерді, салаларды және басқа да құралымдарды дамытудың нысаналы бағдарламалары түсініледі. Көп жобалар жобаның тапсырыс берушісінің жоспары бірнеше өзара байланысты жобаларға қатысты болған жағдайда қолданылады, олардың әрқайсысында ресурстарға қатысты өзіндік шектеулер жоқ. Мультипроект-бұл өндірістік, қаржылық, уақытша мүмкіндіктерімен және тапсырыс берушілердің талаптарымен шектелген компанияның өндірістік бағдарламасы аясында көптеген тапсырыстар (жобалар) мен қызметтердің орындалуы. Монопроекттер мультипроекттерге балама ретінде әрекет етеді. Мұндай жобалардың бірыңғай жобалау тобы іске асыратын және жекелеген инвестициялық, Әлеуметтік және өзге де жобаларды білдіретін нақты айқындалған ресурстық, уақыттық және өзге де шеңберлері бар. Мегапроекттердің бірқатар ерекшеліктері бар: жоғары құны (шамамен 1 млрд. және одан көп); капитал сыйымдылығы -- мұндай жобалардағы қаржы қаражатына қажеттілік қаржыландырудың дәстүрлі емес (акционерлік, аралас) нысандарын; еңбек сыйымдылығын; іске асыру ұзақтығын (5-7 және одан да көп жыл); іске асыру аудандарының алыстығын, демек, инфрақұрылымға қосымша шығындарды талап етеді.
3) жобаның ұзақтығы: қысқа мерзімді (үш жылға дейін), орта мерзімді (үш жылдан бес жылға дейін), ұзақ мерзімді (бес жылдан астам);
4) жобаның пәндік саласы: жобаның инновациялық, ұйымдастырушылық, ғылыми-зерттеу, Оқу-білім беру түрлері;
5) жобаның тәуелділік дәрежесі: баламалы, тәуелсіз, өзара байланысты жобалар.
Инвестициялық жобаларды талдауда осы жобалардың өзара тәуелділігінің әртүрлі қатынастарын бөліп көрсету өте маңызды. Талданған екі жоба тәуелсіз деп аталады, егер олардың біреуін қабылдау туралы шешім екіншісін қабылдау туралы шешімге әсер етпесе. Егер талданған екі немесе одан да көп жобаны бір уақытта іске асыру мүмкін болмаса, яғни олардың біреуін қабылдау автоматты түрде қалған жобаларды қабылдамау керек дегенді білдіреді, онда мұндай жобалар балама немесе өзара ерекше деп аталады. Жобаларды тәуелсіз және балама болып бөлу күрделі салымдардың жиынтық көлеміне шектеу қою жағдайларында инвестициялық портфельді жинақтау кезінде аса маңызды мәнге ие. Бөлінген қаражат көлемінің жоғарғы шегінің мәні жоспарлау кезінде әр түрлі факторларға байланысты белгісіз болуы мүмкін, мысалы, ағымдағы және болашақ кезеңдердің пайда мөлшері. Бұл жағдайда, әдетте, тәуелсіз жобаларды олардың басымдық дәрежесі бойынша саралау керек.
Инвестициялық жобалардың түрлеріне байланысты оларды әзірлеуге қойылатын талаптар сараланады.
Кәсіпорын ішкі көздер есебінен қаржыландыратын шағын инвестициялық жобалар үшін негіздеу бөлімдер мен көрсеткіштердің қысқартылған шеңбері бойынша жүзеге асырылады. Мұндай негіздеме инвестициялық ашуды жүзеге асыру мақсатын, оның негізгі параметрлерін, қажетті қаржы қаражатының көлемін, жүзеге асырылатын инвестициялардың тиімділік көрсеткіштерін, сондай-ақ инвестициялық жобаны іске асыру схемасын (күнтізбелік жоспарын) ғана қамтуы мүмкін.
Іске асырылуын қаржыландыру сыртқы көздер есебінен көзделетін орта және ірі инвестициялық жобалар үшін тиісті ұлттық және халықаралық стандарттар бойынша толық ауқымды негіздеме қажет. Инвестициялық жобалардың мұндай негіздемесі дамыған нарықтық экономикасы бар көптеген елдерде бірыңғай сипатқа ие белгілі бір логикалық құрылымға бағынады (бұл жалпы қабылданған құрылымнан ауытқу тек нақты инвестицияларды жүзеге асырудың салалық ерекшеліктері мен нысандарынан туындайды).
ЮНИДО-ның (Біріккен Ұлттар Ұйымының өнеркәсіптік даму жөніндегі) ұсынымдарына сәйкес инвестициялық жоба мынадай негізгі бөлімдерді қамтуға тиіс:
1) жобаның қысқаша сипаттамасы (немесе оның түйіндемесі). Бұл бөлімде жоба тұжырымдамасы, оның негіздемесі мен іске асыру нысандары анықталған кезде барлық балама нұсқаларды қарастырғаннан кейін әзірленген жобаның негізгі аспектілері бойынша тұжырымдар бар. Осы бөліммен танысқаннан кейін инвестор жоба өзінің инвестициялық қызметі мен инвестициялық стратегиясының бағытына сәйкес келе ме, ол өзінің инвестициялық ресурстарының әлеуетіне сәйкес келе ме, оны іске асыру кезеңі мен салынған капиталды қайтару мерзіміне сәйкес келе ме және т. б.
2) жобаның алғышарттары мен негізгі идеясы. Бұл бөлімде жобаның ең маңызды параметрлері келтірілген, олар оны жүзеге асырудың анықтайтын көрсеткіштері болып табылады, жобаның орналасқан жері нарықтық және ресурстық ортаға байланысты қарастырылады, жобаны іске асыру кестесі келтірілген және оның бастамашысы сипатталады.
3) нарықты талдау және маркетинг тұжырымдамасы. Ол маркетингтік зерттеулердің нәтижелерін сипаттайды, маркетинг тұжырымдамасын негіздейді және оның бюджетінің жобасын жасайды.
4) шикізат және жеткізу. Бұл бөлімде пайдаланылатын шикізат пен материалдардың жіктелуі, оларға қажеттілік мөлшері, аймақтағы негізгі шикізаттың болуы және оларды қамтамасыз ету бар. шикізат пен материалдарды жеткізу бағдарламасы және олармен байланысты шығындар.
5) орналасқан жері, құрылыс учаскесі және қоршаған орта. Бұл бөлімде жобаның орналасқан жері, табиғи ортаның сипаты, жобаны іске асыру кезінде оған әсер ету дәрежесі, аймақтағы әлеуметтік-экономикалық жағдайлар және инвестициялық климат, өндірістік және коммерциялық инфрақұрылымның жай-күйі, қарастырылған баламаларды ескере отырып, құрылыс учаскесін таңдау, құрылыс учаскесін игеру шығындарын бағалау егжей-тегжейлі сипатталған.
6) жобалау және технология. Бұл бөлімде өндірістік бағдарлама және кәсіпорынның өндірістік қуатының сипаттамасы болуы керек; технологияны таңдау және оны сатып алу немесе беру бойынша ұсыныстар; кәсіпорынның егжей-тегжейлі орналасуы және негізгі жобалау жұмыстары; қажетті машиналар мен жабдықтардың тізімі және оларға техникалық қызмет көрсету талаптары; инвестициялық шығындарды бағалау.
7) басқаруды ұйымдастыру. Бұл бөлімде кәсіпорынды басқарудың ұйымдастыру схемасы мен жүйесі келтіріледі; қызмет салалары мен жауапкершілік орталықтары бойынша басқарудың нақты ұйымдастыру құрылымы негізделеді; басқаруды ұйымдастыруға байланысты үстеме шығыстардың егжей-тегжейлі сметасы қаралады.
8) еңбек ресурстары. Бұл бөлімде персоналдың санаттары мен функцияларына қойылатын талаптар, оның аймақтағы қалыптасу мүмкіндіктерін бағалау, жалдауды ұйымдастыру, қызметкерлерді оқыту жоспары және байланысты шығындарды бағалау бар.
9) жобаны іске асыруды жоспарлау. Бұл бөлімде жобаны жүзеге асырудың жекелеген кезеңдері негізделеді, оны іске асыру кестесі келтіріледі, жобаны іске асыру бюджеті әзірленеді.
10) қаржылық жоспар және инвестициялардың тиімділігін бағалау. Бұл бөлімде қаржылық болжам және қаржылық жоспарлардың негізгі түрлері, инвестициялық шығындардың жиынтық көлемі, инвестициялардың тиімділігін бағалау әдістері мен нәтижелері, инвестициялық тәуекелдерді бағалау бар.
Қаржылық жоспар-бұл мемлекеттің немесе ұйымның функционализациясын материалдық қамтамасыз ету шараларының жиынтығы. Ол бюджетке кіреді және 1 жылдан 5 жылға дейінгі мерзімге жасалады. Қаржылық жоспар мақсатты немесе санды, сондай-ақ белгілі бір кезеңге ұйымдастырушылық ұсыныстарды білдіруі мүмкін. Кәсіпорындардағы қаржылық жоспарлау құндылық заңын есепке алуға негізделген және сонымен бірге жоспарлау экономикалық категория ретінде әрекет етеді.
Қаржылық жоспар-кәсіпорындардың функционализациясы және дамуы кешенді жоспарда, ақшалай мәнде.
Қаржылық жоспарларда кәсіпорын мен ұйымның қаржы жүйесінің барлық буындары бар:
коммерциялық негізде жұмыс істейді
Кірістер мен шығыстардың балансын жасаңыз
Коммерциялық емес қызметті жүзеге асырады (сметалар, кооперативтік ұйымдар)
Қоғамдық бірлестіктер және сақтандыру компаниялары (қаржылық жоспарлар)
Мемлекеттік билік органдары (әртүрлі деңгейдегі бюджеттер)
Субъектілердің қаржылық қызметі қаржылық жоспарлаудың объектісі болып табылады, қорытынды нәтиже -- жеке мекеменің сметасынан мемлекеттің еркін қаржылық балансына дейін басталатын қаржылық жоспарларды құру. Сондай-ақ, қаржылық жоспардың объектісі-бұл қаржылық жоспарлау үшін кәсіпорынның қаржылық ағындарының жоспары жасалатын кәсіпорын.
Мемлекеттік кешенді сараптама жүргізу кезінде инвестициялық жобаларды бағалаудың негізгі өлшемдері мыналар болып табылады:
инвестициялық жобаның өзектілігі және оның саланы дамыту стратегиясына сәйкестігі;
инвестор ұйымның қаржылық жағдайы;
инвестициялық қызметті жүзеге асырудың белгіленген шарттарында инвестициялық жобаны іске асырудың техникалық, технологиялық, қаржылық мүмкіндігі мен орындылығы;
инвестициялық жоба бойынша инвестициялық шығындардың және осы жобаға мемлекеттің қатысуының негізділігі;
тартылатын және (немесе) құрылатын технологиялардың ғылыми-техникалық деңгейі;
өндірілетін өнімнің (жұмыстардың, қызметтердің) бәсекеге қабілеттілігі және өткізу нарықтарының перспективалылығы, ұйым-инвестордың маркетинг стратегиясының тиімділігі;
инвестициялық жобаның тиімділігі мен тұрақтылығының салыстырмалы көрсеткіштері.
Нарықтық экономика-кәсіпкерлік қағидаттарына, өндіріс құралдарына меншік нысандарының алуан түрлілігіне, еркін нарықтық баға белгілеуге, шаруашылық жүргізуші субъектілер арасындағы шарттық қатынастарға, мемлекеттің шаруашылық қызметке ең аз экономикалық араласуына және экономиканы мемлекеттік реттеуге негізделген экономикалық жүйе.
Нарықтық жүйе-бұл өнімдер мен ресурстардың нарықтары және олардың арасындағы байланыстар, осы нарықтарда қалыптасқан бағаларға сирек кездесетін экономикалық ресурстарды бөлуге, тұтынушылар, фирмалар және ресурстарды жеткізушілер қабылдаған шешімдер туралы ақпарат беруге және осы шешімдерді келісуге мүмкіндік беретін механизм.
Бірқатар экономистердің пікірінше," нарық " келісім-шарт бостандығына, сұраныс пен ұсыныс Заңына сәйкес баға белгілеуге және ақша массасының қарама-қарсы айналымына (яғни, тауар-ақша нарығы жүйесі) негізделген деп түсіну әдеттегідей, тауар айналымы мен бөлудің Тарихи анықталған және тарихи түрде келетін формаларының бірінен аспайды.
Нарықтық экономика принциптерге негізделген:
кәсіпкерлік;
өндіріс құралдарына меншік нысандарының алуан түрлілігі;
нарықтық баға белгілеу;
шаруашылық жүргізуші субъектілер арасындағы ерікті шарттық;
мемлекеттің шаруашылық қызметке шектеулі араласуы.
Негізгі ерекшеліктері:
бәсекелестік;
меншік нысандарының алуан түрлілігі (жеке, ұжымдық, қоғамдық, мемлекеттік, муниципалдық және қауымдық);
тауар өндірушінің толық әкімшілік тәуелсіздігі және дербестігі-тауар өндіруші өз еңбегі нәтижелерінің меншік иесі болуға тиіс;
шикізат жеткізушілер мен өнімді сатып алушыларды еркін таңдау;
сатып алушыға бағытталған нарық.
Оның артықшылықтары:
Сатып алушылар мен сатушыларды таңдау және әрекет ету еркіндігі (олар Шешім қабылдауда, мәмілелер жасауда тәуелсіз);
Ресурстарды тиімді бөлу;
Икемділік, өзгеретін жағдайларға жоғары бейімделу, әртүрлі қажеттіліктерді қанағаттандыру, тауарлар мен қызметтердің сапасын жақсарту, тепе-теңдікті тез түзету мүмкіндігі.
Көптеген жағдайларда нарықтық механизм (ерекшелік: Коуз теоремасы) сыртқы (жанама) әсерлерді, сыртқы деп аталатындарды жоюға жарамайды. Нарықтағы экономикалық қызмет тек оның тікелей қатысушыларының ғана емес, сонымен бірге басқа адамдардың да мүдделеріне әсер етеді (анти-қауымның трагедиясын да қараңыз). Оның салдары көбінесе теріс. Қоғамдық байлық өскен сайын сыртқы әсерлер мәселесі өткір бола түсуде. Пайдаланудағы автомобильдер санының артуы ауаның ластануымен бірге жүреді. Целлюлоза-қағаз комбинаттары су көздерін уландырады.
Нарықтың өзі сыртқы әсерлерден келтірілген залалды жоюға немесе өтеуге қабілетсіз. Сыртқы араласусыз мүдделі тараптар арасындағы келісімге теріс әсер шамалы болған сирек жағдайларда ғана қол жеткізуге болады. Іс жүзінде, елеулі проблемалар туындаған кезде мемлекеттің араласуы қажет. Ол қатаң нормативтерді, шектеулерді енгізеді, айыппұлдар жүйесін қолданады, экономикалық қызметке қатысушылардың өтуге құқығы жоқ шекараларды анықтайды.
Нарық әлеуметтік кепілдіктерді қамтамасыз ете алмайды, кірістерді бөлудегі дифференциацияны бейтараптандырады. Нарық Әлеуметтік және этикалық өлшемдерді елемейді. Оның өзі еңбекке қабілетті халықтың тұрақты жұмыспен қамтылуын қамтамасыз етпейді. Әр адам қоғамдағы өз орнына өз бетінше қамқорлық жасауы керек, бұл сөзсіз әлеуметтік стратификацияға әкеледі, әлеуметтік шиеленісті күшейтеді.
Қазіргі нарық жұмыссыздық қаупін тудырады. Нарықтық экономикадағы жұмыссыздықтың шындығы көптеген тарихи фактілермен расталады. Жаппай түрде ол дамыған капиталистік тауар өндірісі бар елдерде, ең алдымен Англияда өнеркәсіптік революциядан кейін пайда болды. Сонымен қатар, салыстырмалы түрде артық популяцияның ең үлкен мөлшері экономикалық дағдарыстармен тығыз байланысты. Айталық, 1857 жылғы әлемдік дағдарыс кезінде ағылшын металл өңдеу өнеркәсібі кәсіподағының мүшелері арасындағы жұмыссыздық 12% - ға жетті. Осы кезеңде АҚШ-та тек Нью-Йоркте "қосымша адамдар" саны 150 мыңнан асты.
Нарықтық механизм толық емес және асимметриялық ақпаратты тудырады. Мінсіз бәсекелестік жағдайында ғана нарықтың барлық қатысушылары баға мен өндірісті дамыту перспективалары туралы жеткілікті толық ақпаратқа ие. Бірақ бәсекелестіктің өзі фирмаларды жағдай туралы нақты деректерді жасыруға мәжбүр етеді. Ақпарат ақша талап етеді, ал экономикалық агенттер -- өндірушілер мен тұтынушылар оны әр түрлі дәрежеде иеленеді, сонымен қатар айтарлықтай материалдық ресурстарға ие адамдар үлкен және сапалы ақпаратқа қол жеткізе алады.
Субъектілер ие емес қандай-да бір маңызды экономикалық ресурстар, нарық жағдайында жиі-жиі душар болуға порочном айналымда кедейлік, көбінесе носящем тұқым қуалау сипаты (Мысалы: ата-анамыз маскүнем қабілетті емес, балаға жақсы білім алған соң, повзрослевший жас адам үміткер бола алады высокооплачиваемое жұмыс орны мен дағдыларға ие және капиталды қажет өз бизнесін ашу үшін. Мұндай жағдайда оның өзі әлеуметтік дисфункционалды тұлға болып, өзінің әлеуметтік қолайсыздығын ұрпақтарына беру ықтималдығы жоғары).
1.2 Инвестициялық жобаның тиімділігін бағалаудың әдістері мен кезеңдері
Шектеулі инвестициялық ресурстар оларды тиімді пайдалану қажеттілігін тудырады. Бұл жағдайда инвестицияларды ұтымды пайдалану мәселесінің екі тұжырымы болуы мүмкін:
егер жобаны жүзеге асыру үшін инвестиция көлемі берілсе, онда сіз оларды пайдаланудан максималды нәтиже алуға тырысуыңыз керек;
егер капиталды инвестициялау арқылы алуға болатын нәтиже берілсе, инвестициялық ресурстарды тұтынуды азайту жолдарын іздеу керек.
Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау инвестициялық жобаның экономикалық тиімділігі-бұл инвестициялық жобаның оған қатысушылардың мақсаттары мен мүдделеріне сәйкестігін көрсететін санат.
Табысты инвестициялық жобаларды жүзеге асыру ішкі жалпы өнімді (ЖІӨ) арттырады, ол кейін жобаға қатысушылар -- акционерлер, кәсіпорын қызметкерлері, банктер, әртүрлі деңгейдегі бюджеттер және т.б. арасында бөлінеді. Жоба тиімділігінің келесі түрлерін бағалау ұсынылады.
1. Жобаның жалпы тиімділігі. Инвестициялық жобаның тиімділігін бағалау, әдетте, қоғамдық және коммерциялық тұрғыдан жүзеге асырылады, тиімділіктің екі түрі де жобаны өз қаражаты есебінен жүзеге асыратын жалғыз қатысушының көзқарасы бойынша қарастырылады.
Жалпы жобаның тиімділігін бағалау мақсаттары:
ықтимал қатысушылар үшін жобаның ықтимал тартымдылығын анықтау;
қаржыландыру көздерін іздеу.
Жалпы инвестициялық жоба тиімділігінің түрлері:
жобаның қоғамдық (әлеуметтік-экономикалық) тиімділігі;
жобаның коммерциялық тиімділігі.
2. Жобаға қатысу тиімділігі. Жобаны іске асыратын кәсіпорын және оның акционерлері жобаның қатысушылары бола алады; жобаны кредиттеуді жүзеге асыратын банктер; жоба үшін жабдық ұсынатын Лизингтік компания және т.б. жоба оны іске асыруға айтарлықтай әсер етуге қабілетті неғұрлым жоғары тәртіптегі құрылымдардың (сала, өңір және т. б.) мүдделерін қозғауы мүмкін. Жоба әлеуметтік маңызды болуы мүмкін және федералды, аймақтық немесе жергілікті бюджеттердің қолдауын қажет етеді.
Инвестициялық жобаға бірнеше қатысушылардың болуы олардың мүдделерінің сәйкес еместігін, жобаның әртүрлі сәттерінің басымдылығына әр түрлі көзқарасты анықтайды. Әрбір қатысушы тиімділік көрсеткіштерін есептеу үшін нақты ақша ағындарының қалыптасуымен сипатталады, нәтижесінде бағалау нәтижелері мен жобаға қатысу туралы шешімнің сәйкес келмеуі мүмкін. Сондықтан әр тікелей қатысушы үшін жобаның тиімділігін бөлек анықтау керек.
Жобаға қатысу тиімділігін анықтау мақсаттары:
инвестициялық жобаның іске асырылуын тексеру;
жобаны іске асыруға оның барлық қатысушыларының қызығушылығын тексеру.
Жобаға қатысу тиімділігі мыналарды қамтиды:
кәсіпорындардың жобаға қатысу тиімділігі (әрбір қатысушы кәсіпорын үшін жеке инвестициялық жобаның тиімділігі);
кәсіпорын акцияларына инвестициялау тиімділігі (инвестициялық жобаға қатысушы акционерлер үшін тиімділік);
неғұрлым жоғары деңгейдегі құрылымдардың жобаға қатысу тиімділігі, оның ішінде: А) өңірлік және халық шаруашылығы тиімділігі-өңір және тұтастай халық шаруашылығы үшін; б) салалық тиімділік -- халық шаруашылығының жекелеген салалары, қаржы-өнеркәсіп топтары( ҚӨТ), кәсіпорындар бірлестіктері және Холдинг құрылымдары үшін;
инвестициялық жобаның бюджеттік тиімділігі-белгілі бір деңгейдегі бюджеттің инвестициялық жобасына қатысу тиімділігі.
Инвестициялық жоба тиімділігінің барлық түрлері жобаның шығындары мен нәтижелерін (пайдасын) салыстыруға негізделеді, бірақ оларды бағалау тәсілі мен құрамымен ерекшеленеді.
Тиімділікті бағалау алдында жобаның қоғамдық маңызы сараптамалық түрде анықталады. Ірі ауқымды, ұлттық экономикалық және жаһандық жобалар әлеуметтік маңызды болып саналады. Инвестициялық жобаның тиімділігін бағалауды екі кезеңде жүргізу ұсынылады.
Бірінші кезең-тұтастай алғанда жобаның тиімділігін есептеу
Кезеңнің мақсаты:
жобалық шешімдерді интеграцияланған экономикалық бағалау;
инвесторларды іздеу үшін қажетті жағдайлар жасау.
Жергілікті жобалар үшін олардың коммерциялық тиімділігі ғана бағаланады және егер ол қолайлы болса, бағалаудың келесі кезеңіне өту ұсынылады.
Әлеуметтік маңызы бар жобалар үшін алдымен олардың әлеуметтік тиімділігі бағаланады. Қоғамдық тиімділігі қанағаттанғысыз болған жағдайда жобалар іске асыру үшін ұсынылмайды. Егер әлеуметтік тиімділік жеткілікті болса, коммерциялық тиімділік бағаланады. Әлеуметтік маңызы бар инвестициялық жобаның коммерциялық тиімділігі жеткіліксіз болған жағдайда оны қолдаудың әртүрлі нысандарын қарастыру ұсынылады, бұл коммерциялық тиімділікті қолайлы деңгейге дейін арттырады.
Бірінші кезеңнің міндеті-жобаның тиімділігін толығымен өз қаражаты есебінен қаржыландырылады деген болжамға сүйене отырып анықтау. Бұл тәсіл жобаның тиімділігін, яғни жобада қарастырылған техникалық, технологиялық және ұйымдастырушылық шешімдердің тиімділігін көрсетуге мүмкіндік береді. Бұл әлеуетті инвесторларды оны іске асыруға қатысуға тарту үшін қажет.
Екінші кезең -- жобаға қатысу тиімділігін есептеу (қаржыландыру схемасын әзірлегеннен кейін жүзеге асырылады).
Жергілікті жобалар үшін жобаға жекелеген қатысушы кәсіпорындардың қатысу тиімділігі, акцияларға инвестициялау тиімділігі, бюджеттік тиімділік анықталады.
Әлеуметтік маңызы бар жобалар үшін алдымен аймақтық тиімділік анықталады және егер ол қанағаттанарлық болса, әрі қарай есептеу жергілікті жобалар үшін де жүзеге асырылады. Қажет болса, салалық тиімділік бағаланады.
Жобаға қатысу барлық инвесторлар үшін тиімді болуы керек және олардың әрқайсысы үшін тиімділікті бағалау оның мүдделеріне сәйкес, оларға сәйкес критерийлер бойынша жүзеге асырылады. Сондықтан, екінші кезеңде тиімділіктің әлдеқайда көп түрлері бағаланады. Барлық қатысушыларды қанағаттандыратын ымыралы шешім олардың мүдделерін үйлестіру процесінде және жоба жеткілікті тиімді болған жағдайда, сондықтан әркім үшін пайдалы болуы мүмкін.
Экономикалық жобадан басқа, инвестициялық жобаны іске асырудан Әлеуметтік және экологиялық әсерлер алынуы мүмкін. Сондықтан жобаны әзірлеу кезінде оның әлеуметтік және экологиялық салдары, сондай-ақ әлеуметтік шаралар мен қоршаған ортаны қорғауға байланысты шығындар бағалануы керек.
Жобаның әлеуметтік нәтижелерін бағалау жоба әлеуметтік нормаларға, стандарттарға және адам құқықтарын сақтау шарттарына сәйкес келуі тиіс деп болжайды. Жобада көзделетін қызметкерлердің қалыпты еңбек және демалыс жағдайларын жасау, оларды тамақ өнімдерімен, тұрғын алаңмен және әлеуметтік инфрақұрылым объектілерімен қамтамасыз ету жөніндегі іс-шаралар оны іске асырудың міндетті шарты болып табылады және жоба нәтижелерінің құрамында қандай да бір дербес бағалауға жатпайды. Жобаны іске асыру қызметкерлердің тұрғын үй және мәдени-тұрмыстық жағдайларын жақсартуды көздеген кезде (мысалы, тегін немесе жеңілдікті шарттармен тұрғын үй беру) тиісті объектілерді салу немесе сатып алу жөніндегі шығындар жоба бойынша шығындардың құрамына енгізіледі және жалпы тәртіппен тиімділік есептерінде ескеріледі.
Осы объектілерден түскен кірістер (бөліп-бөліп төленетін тұрғын үй құнының бір бөлігі, тұрмыстық қызмет көрсету кәсіпорындарының түсімі және т.б.) жоба нәтижелерінің құрамында ескеріледі. Тиімділік есептеулерінде әлеуметтік-тұрмыстық мақсаттағы қосымша объектілердің қолданысқа енгізілуіне байланысты тұрғын үйдің нарықтық құны ұлғайған кезде алынатын осындай іс-шаралардың дербес әлеуметтік нәтижесі де ескеріледі.
Инвестициялық жобаларды бағалау критерийлері мен әдістері
Инвестициялық жобаларды қаржылық-экономикалық бағалау нақты активтермен операцияларға қаражат салудың мүмкін нұсқаларын негіздеу және таңдау процесінде басты орын алады. Ол көбінесе жобалық талдауға негізделген. Жобалық талдаудың мақсаты-жобаның нәтижесін (құндылығын) анықтау. Ол үшін өрнекті қолданыңыз:
Жобаның нәтижесі = жобаның бағасы - жобаның құны.
Инвестициялық жобаның техникалық, қаржылық, коммерциялық, экологиялық, ұйымдастырушылық (институционалдық), әлеуметтік, экономикалық және басқа да бағалауларын ажырату әдетке айналған.
Жобаны болжамды бағалау айтарлықтай күрделі міндет болып табылады, оны бірқатар факторлар растайды:
1) инвестициялық шығыстар не бір реттік тәртіппен, не жеткілікті ұзақ уақыт бойы жүзеге асырылуы мүмкін;
2) инвестициялық жобаны іске асыру нәтижелеріне қол жеткізу кезеңі есептік кезеңнен көп немесе оған тең болуы мүмкін;;
3) ұзақ мерзімді операцияларды жүзеге асыру инвестициялардың барлық аспектілерін бағалау кезінде белгісіздіктің өсуіне, яғни инвестициялық тәуекелдің өсуіне алып келеді.
Инвестициялық жобаның тиімділігі оның қатысушыларының мүдделеріне байланысты шығындар мен нәтижелердің арақатынасын көрсететін көрсеткіштер жүйесімен сипатталады.
1.3 Қазіргі таңда Қазақстан Республикасындағы инвестициялық жобаларды қаржыландырудағы шетелдік тікелей инвестициялардың еліміздегі рөлі
2021 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстанға тікелей шетелдік инвестициялардың (ТШИ) жалпы ағыны 23,7 млрд долларды құрады, бұл 2020 жылға (17,2 млрд доллар) қарағанда 37,7% - ға жоғары. Бұл туралы KAZAKH INVEST баспасөз қызметі хабарлады.
"ҚР Ұлттық Банкінің деректері бойынша, Қазақстан шетелдік капитал ағындарының елге төмендеу үрдісін өзгертіп қана қоймай, 2017-2019 жылдардағы көрсеткіштерге қол жеткізді", - делінген компания хабарламасында.
Ел бөлінісінде Қазақстан экономикасына инвестициялар көлемі ең көп елдердің алғашқы бестігі өзгеріссіз қалды. Нидерланды, АҚШ, Швейцария, Ресей және Қытай инфузия көлемінің 25% - дан 92% - ға дейін өсуімен көшбасшылықты сенімді түрде ұстап отыр. Жоғарыда көрсетілген елдерден инвестициялар үлесі тартылған инвестициялардың жалпы көлемінің 68,3% - ын құрайды.
ТОП-10 елдің екінші бөлігінде айтарлықтай өзгерістер болды. Бельгия Ұлыбританияны 6-орыннан ығыстырды, бұл 35,1% айтарлықтай өсуді көрсетті. Оңтүстік Корея 73,2% өсіммен 9-дан 8-орынға ауысып, ондаған ірі инвестициялық донорларды жауып тастаған Француз инвесторларынан озып кетті. Түрік инвесторлары республикаға капитал салымының 87% - ға өсуін қамтамасыз етті және Франциядан озып, рейтингте 9 позицияға орналасты.
2021 жылғы топ-10 инвестор ел:
1. Нидерланды-7,0 млрд доллар
2. АҚШ доллары - 2,8 млрд.
3. Швейцария-2,6 млрд доллар
4. РФ-1,9 млрд доллар
5. Қытай-1,8 млрд доллар
6. Бельгия-1,06 млрд доллар
7. Ұлыбритания-1,02 млрд доллар
8. Оңтүстік Корея-805,5 млн доллар
9. Түркия-679,5 млн доллар
10. Франция-603,1 млн доллар
Салаларға келетін болсақ, 2021 жылдың қорытындысы бойынша ауыл, орман және балық шаруашылығында 2,8 есе, кәсіби, ғылыми және техникалық қызмет саласында 2,6 есе өсу байқалды, ақпарат пен байланысқа 80,1% - ға, ал электрмен жабдықтауға 68,3% - ға көбірек инвестиция салынды. Өңдеу өнеркәсібіне салынған инвестициялар да айтарлықтай өсім көрсетті. Өткен жылы инвесторлар бұл секторға 2020 жылға қарағанда 2 млрд долларға артық қаржы салды, өсім 65,4%-ды құрады.
KAZAKHINVEST инвестиция тартуға жауапты сыртқы істер министрлігі 2021 жылдың соңына дейін 19 млрд доллардан астам шетелдік инвестиция тартуды болжағанын еске салды.
Қазақстанда ESG (Environmental (қоршаған орта), Social (Әлеуметтік сала), Governance and Prosperity (корпоративтік басқару және экономикалық өркендеу) стандарттарына сәйкес 2025 жылға дейінгі жаңа инвестициялық саясат тұжырымдамасы әзірленуде.
Тәуелсіздік жылдары Қазақстанда инвестициялық салада үлкен жұмыс атқарылды. Егемендіктің алғашқы онжылдықтарында республика шетелдік инвесторлардың жаңа перспективалы жобаларға қаржы салу туралы ұсыныстарын белсенді қабылдады. Қалыптасу жылдарында Қазақстан Сыртқы қолдауды қажет етті және дәл осы шетелдік инвестициялар ағыны ел экономикасының жоспарлы дамуына ықпал етіп, тіпті қандай да бір дәрежеде өсу драйверіне айналуы мүмкін еді. Бүгінде Қазақстан-тиімді инвестиция салу үшін жаңа мүмкіндіктер мен зор әлеует. Біздің республикамыз стратегиялық маңыздыорынға ие, бизнес жүргізу үшін қолайлы орта, инвесторлардың құқықтарын қорғау және инвестициялық ынталандыруларға ие.
Бүгінгі таңда біздің еліміз Қазақстан мемлекетінде жұмыс істегісі келетіндердің лайықты кезегінен инвесторларды сенімді түрде таңдай алады. Қазақстанның тәуелсіздігі кезеңінде 120-дан астам елден $330 млрд шетелдік инвестиция тартылды. Инвестициялардың негізгі бөлігі -- 50% - дан астамы Еуропалық Одақ елдеріне, Америка Құрама Штаттарына-тікелей шетелдік инвестициялардың 15% - ы тиесілі, шамамен 5% - ы Ұлыбритания мен ҚХР инвестицияларын құрайды.
2019 жылдың 11 айының қорытындысы бойынша Қазақстанға 26 елден инвесторлар тартылды, тартылған инвестициялар көлемі бойынша ЕО ($10,1 млрд, 37 жоба), Ресей ($5,4 млрд, 26 жоба), Түркия ($1,6 млрд, 16 жоба), АҚШ ($718 млн, 9 жоба) және Сингапур ($2,1 млрд, 7 жоба). Инвесторларды тарту саясатында қосылған құны жоғары өнімді өнеркәсіптік өндіруге, қызметтер мен жаңа технологияларға баса назар аударылады. Нәтижесінде инвестициялық жобалардың көлемі бойынша Қазақстанда бүгінгі таңда машина жасау, ТМК және металлургия, АӨК, ЖЭК, мұнай-газ химиясы, Химия өнеркәсібі, көлік және логистика, сондай-ақ құрылыс материалдары көш бастап тұр. Инвестицияның ең көп көлемі дәстүрлі түрде тау-кен өнеркәсібінде және карьерлерді қазуда байқалады: $7,3 млрд немесе барлық көлемнің 60,1%.
Тікелей шетелдік инвестициялардың ағыны бойынша ТОП-5 салаға көлік пен қоймалау (жылына$642 млн, +49,2%) және құрылыс (жылына$463,2 млн, +45,1%) кірді. Перспективалы салалар қатарына ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (АКТ), туризм және қаржы кіреді. Бұл топ инвесторлар ұзақ мерзімді перспективада мүдделі болуы мүмкін салалардан тұрады. Бұл салаларда қазірдің өзінде оң нәтижелер байқалуда.
2027 жылға қарай шетелдік инвесторлардың қатысуымен басым секторларда мәлімделген жобалардың саны 124-ке жетуі тиіс, жалпы сомасы $5 млрд.өңдеу өнеркәсібіндегі негізгі капиталға салынған инвестициялардың өсуі, өз кезегінде, 2020 жылдан бастап 2027 жылға дейін жылына 109,8% - ды құрауы тиіс.
Неліктен инвестор үшін Қазақстанды таңдау тиімді?
Қазақстан Еуропа мен Азияның қиылысында, екі ірі әлемдік нарық арасында орналасқан. Бұл экспорттық әлеует пен ірі Азия және еуропалық нарықтарға қолжетімділік сияқты айқын артықшылықтарды береді. Орналасуының арқасында Қазақстан Еуразия құрлығының қақ ортасындағы заманауи транзиттік торапқа айналды.
Біздің республикамыз 180 млн-нан астам тұтынушысы бар ЕАЭО нарығын, Орталық Азия (50 млн), Батыс Қытай (300 млн) және Каспий теңізі елдері (150 млн) нарықтарын қоса алғанда, 500 млн-нан астам тұтынушының өңірлік нарығына преференциялық қолжетімділік береді.
Сонымен қатар, Қазақстан "белдеу - жол"бастамасын іске асыруда негізгі рөл атқарады. Жалпы алғанда, 10 000 км-ден 3000 км-ден астамы Қазақстан аумағы арқылы өтеді, бұл оны негізгі құрлық дәлізінің маңызды учаскесіне айналдырады және тасымалдау уақыты мен құнын едәуір қысқартады.
Еліміз тәуелсіздік алғаннан бері Қазақстанға $330 млрд-тан астам тікелей шетелдік инвестиция тартылды. UNCTAD деректері бойынша 2018 жылы Орталық Азия елдеріне инвестициялардың шамамен 60% - ы Қазақстанның үлесіне келеді.
Бұл ретте соңғы он жылда ұлттық экономикаға $250,2 млрд немесе барлық тарихи қалыптасқан инвестициялық ағындардың шамамен 80% - ы келіп түсті. Бұл факт инвестициялық саясаттың тиімділігін көрсетеді.
Тікелей шетелдік инвестициялардың ең көп көлемі:
2011 жыл ($26,5 млрд)
2012-м ($28,9 млрд)
2018-м ($24,3 млрд)
2018 жылы Жаһандық инвестициялық ағындардың қысқаруына қарамастан, Қазақстанда көрсеткіштің өсуі байқалды.
Осылайша, 2018 жылдың қорытындысы бойынша ҚР-ға ТШИ жалпы ағыны бір жылда 15,8% -- ға, $24,3 млрд-қа дейін ұлғайды, өсім ТШИ-дің ЖІӨ-ге қатынасына әсер етті, ол 14,5% - ды құрады (2017 жылы-12,9%).
Бұл ретте ҚР Үкіметі жалпы ТШИ көлемінің ЖІӨ-ге арақатынасын 2022 жылға қарай 19% - ға дейін жеткізуді жоспарлап отыр.
2019 жылдың бірінші жартыжылдығының қорытындысы бойынша ҚР экономикасына ТШИ ағыны $12,1 млрд (бір жыл бұрын -- $12,5 млрд) құрады. 2018 жылы географиялық тұрғыдан алғанда тікелей инвестициялардың басым бөлігі Нидерландыдан ($7,4 млрд), АҚШ-тан ($5,3 млрд) және Швейцариядан ($2,5 млрд) келген.
Анықтама: 2018 жылы тікелей шетелдік инвестициялардың әлемдік көлемі үшінші жыл қатарынан қысқарып, 13,4% - ға $1,3 трлн-ға дейін төмендеді. Төмендеу негізінен 2017 жылдың соңында елде жүргізілген салық реформаларынан кейін шетелде жинақталған АҚШ көпұлтты кәсіпорындарының кірісінің ауқымды қайтарылуымен түсіндіріледі.
Дамыған елдерге ТШИ ағыны 2004 жылдан бастап 27% - ға қысқарып, ең төменгі көрсеткішке жетті. Еуропаға инвестициялар ағымы екі есе азайды, $200 млрд-тан аз.
Осы уақытта дамушы елдерге инвестициялар ағыны 2% - ға ұлғайды. Дамыған елдердегі ТШИ-дің осы ұлғаюы мен аномальді қысқаруының нәтижесінде жаһандық ТШИ-дегі дамушы елдердің үлесі рекордтық 54% - ға дейін өсті.
2018 жылы ТШИ ең көп ағыны АҚШ-та ($252 млрд), Қытайда ($139 млрд) және Гонконгта ($116 млрд) байқалды. ТОП-5 елдің қатарына Сингапур ($78 млрд) және Нидерланды ($70 млрд) кірді.
Айта кету керек, 2019 жылы ТШИ-дің жаһандық ағынының қысқаруы жалғасуда. ЭЫДҰ деректері бойынша тікелей шетелдік инвестициялардың жаһандық ағындары 2019 жылдың бірінші жартысында 20% -- ға, $572 млрд-қа дейін азайды.
Негізгі тенденциялар
- 2015 жылдан бастап Қазақстанда төлем балансының ағымдағы шотының тапшылығы сақталуда(тек. - 2021 жылдың 9 айында $ 4,1 млрд немесе ЖІӨ-нің 3,3%). Шетелдік инвесторлардың (АИ) тау-кен өндіру және өңдеу өнеркәсібінің ірі жобаларына қатысуы олардың арасында дивидендтер нысанында жоғары экспорттық кірістерді, алынбаған пайданы (қайта Инвестициялар) және АИ берген қарыздар бойынша сыйақыны бөлуге алып келеді.
- Сол кезеңде сыртқы әлемнен Қазақстанға (тек. 2021 жылғы 9 айда $5,7 млрд немесе ЖІӨ-нің 4,5%) негізінен мемлекеттік сектор есебінен қамтамасыз етілді (Ұлттық қордың валюталық активтері мен халықаралық резервтердің қысқаруы, сондай-ақ мемлекеттік қарыз алу). Нәтижесінде экономиканы қолдау және валюталық тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін 2015 жылдан бастап Ұлттық қордың $27,0 млрд активтері және $10,1 млрд алтын-валюта резервтері сатылдыалынды.
- Активтер қорына алтынның нақты көлемі мен нарықтық бағасының өсуі, сондай-ақ портфельдердегі бағалы қағаздарды оң қайта бағалау айтарлықтай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Инженерлік-Технологиялық университеті
Сундетова А.Н.
НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДА ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАНЫ ТИІМДІ БАҒАЛАУ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы 5В050900 - Қаржы
Алматы 2022
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым минстрлігі
Қазақстан Инженерлік-Технологиялық университеті
Мамандығы 5В050900 - Қаржы
Қорғауға жіберілген
___________ Кафедра меңгерушісі ___________ ФАӘ
НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДА ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАНЫ ТИІМДІ БАҒАЛАУ
тақырыбында
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В050900 - Қаржы
Орындаған Ф.А.Ә.
Ғылыми жетекші т.ғ.д., проф. Ф.А.Ә.
Норма бақылаушы Ф.А.Ә.
Алматы 2022
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
АНЫҚТАМАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4
5
6
7
1. Нарық жағдайында инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың теориялық негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
9
1.1 Инвестициялық жоба мәні, оның түсінігі мен мазмұны ... ... ... ... ...
9
1.2 Инвестициялық жобаның тиімділігін бағалаудың әдістері мен кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Қазіргі таңда Қазақстан Республикасындағы инвестициялық жобаларды қаржыландырудағы шетелдік тікелей инвестициялардың еліміздегі рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
14
18
2.Salemtravel компаниясының инвестициялық қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1Salem travel компаниясының сипаттамасы және оның қаржылық экономикалық жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
21
21
2.2 Salem travel компаниясының инвестициялық жобаларды қаржыландыру деңгейін және инвестициялық белсенділігін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
30
2.3"Salem Travel" ЖШС кәсіпорнының қаржы-экономикалық қызметінің тиімділігін арттыру жөніндегі шараларды әзірлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3."Salem Travel" ЖШС қаржыландыратын инвестициялық жобалардың экономикалық тиімділігін бағалау саясатын жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.1."Salem Travel" ЖШС Қаржы-шаруашылық қызметін жетілдіру жөніндегі іс-шаралар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
37
ЕЕ
42
43
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
47
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .
50
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
АНЫҚТАМАЛАР
1. Көлденең қаржылық есеп беруді талдау кезінде коэффициенттер немесе сызықтық баптар сияқты тарихи деректерді салыстыру үшін бірнеше есеп кезеңдерінде қолданылады. Көлденең талдау абсолютті салыстыруды немесе пайыздық салыстыруды қолдана алады, мұнда әрбір кейінгі кезеңдегі сандар базалық жылдағы соманың пайызымен көрсетіледі, ал базалық сома 100% тізімделеді. Бұл сондай-ақ базалық жыл талдауы деп аталады.
2. Лизинг (ағылш. lease-жалға беру) - лизинг объектісін (жылжымалы және жылжымайтын мүлікті) сатып алу және ұзақ мерзімді жалға беру негізінде уақытша пайдалануға беру кезінде туындайтын мүліктік қатынастар кешені.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
КІРІСПЕ
Жұмыстың жaлпы сипaттaмaсы. Дипломдық жұмыстaнaрық жaғдaйындa инвестициялық жобaны тиімді бaғaлaу зерттелінеде.
Зерттеу тaқырыбының өзектілігі. Қaзіргі тaңдa қоғaмның нaрықтық экономикaғa өтуі, көптеген экономикaлық құбылыстaр мен үрдістерді қaйтaдaн қaрaуғa ықпaл етуде. Нaрықтық экономикa бірнеше ғaсырлaр бойы құрылды, өркениет формaсын қaбылдaды және болaшaқтa бүкіл әлем елдерінің экономикaлық кейпін aнықтaп отыртын болaды. Қaзіргі тaңдa Дaмығaн елдер экономикaсының нaрықтық болуымен ерекшеленеді. Нaрықтық экономикa негізгі экономикaлық мәселелерді ең тиімді жолмен шешетін жүйе болып тaбылaтыны сөзсіз.
Осы тaқырыптың өзектілігі біздің еліміздегі әкімшіл-әміршіл жүйеден нaрықтық экономикaғa өтуіне бaйлaнысты жоғaры болып отыр. Ұзaқ уaқыт бойы елде тaуaр-aқшa қaтынaсытaры және оғaн сәйкес меншік формaлaры қaбылдaнғaн жоқ, aл ұлттық экономикaның дaмуы әлемдік нaрықтaн толығымен оқшaулaнғaн еді.
Нaрықтың құрылуы процесінің көптеген үшкір мәселелерін жеңілдететін өзіндік буфер қызметін aтқaрaтын (жұмыссыздық, тaуaр өндірісі жетіспеушілігі) тaбиғи және жaртылaй тaбиғи шaруaшылық жойлыды.
Осы тaқырыпты зерттей отырып, нaрық тaқырыбынaaрнaлғaн еңбектерінің көптігін бaйқaй aлaмыз (оқулықтaр, ғылыми әдебиеттер) қaзіргі кезде де экономистер осы тaқырыпқa нaзaрын aудaрып отыр, олaр экономикaлық қaтынaстaрды бaсқaрудың принциптерін, зaңдaрын, рычaгтaрын қaрaстырaды.
Aдaмзaт өзінің өмір сүрген тaрихының көп бөлігін нaрықсыз өткізгенін, тек тaбиғи шaруaшылық дaмығaнын көсетіледі. Кейін тaуaр шaруaшылығы өтіп кетті, нәтижесінде экономикaлық субьект жеке мүдделеріне жетуге тырысуғa бaстaды және олaр өзaрa еңбекті тaуaр өндірушілер aрaсындa бөлді. Aлғaшындaaйырбaс дaмыды, оның дaмуы нaрық құрылуынaaлып келді. Нaрық өзіне тән бәсекелестік aрқылы тaуaр шaруaшылығынa берік негіз болa білді. Нaрық - көп өлшемді ұғым, сондықтaн оғaн нaқты aнықтaмa беру біршaмa қиынғa соғaды. Қaзіргі тaңдaэкономика ғылымындaнарықтық жағдайдағы инвестициялық жобаларды бағалауды зерттеудің үрдістері өзгеріп, aдaмзaт тaрихының дaмуынa жaңa көзқaрaстaр пaйдa болып келе жaтыр. . Қалыптасу жылдарында Қазақстан Сыртқы қолдауды қажет етті және дәл осы шетелдік инвестициялар ағыны ел экономикасының жоспарлы дамуына ықпал етіп, тіпті қандай да бір дәрежеде өсу драйверіне айналуы мүмкін еді. Бүгінде Қазақстан-тиімді инвестиция салу үшін жаңа мүмкіндіктер мен зор әлеует. Біздің республикамыз стратегиялық маңыздыорынға ие, бизнес жүргізу үшін қолайлы орта, инвесторлардың құқықтарын қорғау және инвестициялық ынталандыруларға ие. Осыған байланысты соңғы жылдaры біздің отaндық экономикаинвестициялық жобаларды зерттеуге нaзaр aудaрa бaстaды. Ол дегеніміз aтaлғaн бaғыттың болaшaғы бaр екенін көрсетсе керек. Бaрлығымыз білетіндей, кеңестік кезеңде Қaзaқстaн экономикасы КСРО экономикасының құрaмдaс бөлігі ретінде және қaтaң бaқылaу aясындa зерттелді. 1990 жылдaрдaн бaстaп ұлттық экономиканы қалыптастыру және оны зерттеудің жaңa бaғыттaры қaлыптaсa бaстaды. Бүгінгі таңда біздің еліміз Қазақстан мемлекетінде жұмыс істегісі келетіндердің лайықты кезегінен инвесторларды сенімді түрде таңдай алады
Қазіргі таңда елімізде инвестициялық жобаларды бағалау тұрғысынан қазақша метариалдар жоқтың қасы тіпті толық зерттеу жұмыстиары жүргізілмеген десек те болады. Сондықтaн жалпы инвестициялар және оларды бағалау жайлы түсінігіміз толық емес. Осы тұрғыдaн aлғaндaнарық жағдайында инвестициялық жобаны тиімді бағалауды зерттеу өзекті болып
Мaгистрлік диссертaцияның деректік негізі. Зерттеліп отырғaн мәселенің деректік негізі өзінің мaқсaты мен міндеттеріне сaй aрхивтік құжaттaр мен бaсылымдaрдa жaриялaнғaн деректерден тұрaды.
Әдістемелік-теориялық негіздері.Зерттеу жұмысы тaрихилық және обьективтілік принциптерге негізделген. Дипломдық жұмысты жaзу бaрысындa ғылыми aнaлиз, синтез, мaтемaтикaлық стaтистикa (мaтериaлдaр жинaу, өңдеу, aнaлиз, сaндық мәліметтерді сaнaу, олaрдың проценттік көрсеткішін шығaру) әдістері қолдaнылды Сонымен қaтaр, сaлыстырмaлы-тaрихи әдісті қолдaну aрқылы зерттеліп отырғaн тaқырып бойыншaинвестициялық жобаны бағалаудың өзіндік ерекшелігі шығaрылып, оның қазіргі қоғамдағы мaңыздылығы қaрaстырылды.
Дипломдық жұмыстa мaкро және микроэкономика бaғыттaры дa қолдaнылaды. Егер мaкроэкономика ұстaнымы әлеуметтік-экономикaлық, т.б., өзгерістерді зерттеуге қaрaстыруғa мүмкіндік берсе, микроэкономика сол өзгерістердің қaрaпaйым халықтың өміріне тигізген әсерін aнықтaуғa мүмкіндік береді.
Ғылыми жұмыстың мaқсaты мен міндеттері.
Зерттеу жұмысының мақсаты:
Нарық жағдайында инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың рөлі мен маңызын айқындау;
инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалауғаталдау жүргізу;
Дамыған ел болып қалыптасу жолындағы инвестициялық жобалардың маңызын сипаттау;
республиканың қазiргi заманғы болмысын, күллi қоғам мен жеке алғанда әрбiр азамат үшiн мән-маңызы бар құндылықтарды бейнелейтiн әрi әлемдiк қоғамдастыққа мәдени және экономикалық тұрғыдан кiрiгудi қамтамасыз ететiн инвестициялық жобалардың тиімділігінжобаларды жүзеге асыруды ұйымдастыру және оларды өткiзудiң бiрыңғай жүйесiн құру болып табылады.
Зерттеу жұмысының қойылған мақсатына сәйкес мынадай түбiрлi мiндеттердi шешу көзделедi:
Инвестициялық жоба мәні, оның түсінігі мен мазмұнын айқындау;
Инвестициялық жобаның тиімділігін бағалаудың әдістері мен кезеңдерін анықтау;
қазiргi заманғы Қазақстан Республикасындағы инвестициялық жобаларды қаржыландырудағы шетелдік тікелей инвестициялардың еліміздегі рөлін айқындау;
Salemtravel компаниясының инвестициялық қызметін талдауды жүзеге асыруға байланысты іс-шараларды ұйымдастырудың жетекші әдістерін және ең маңызды ішкі механизмдерін көрсету.
Зерттеу нысaны. Дипломдық жұмыстың нысaны - Тәуелсіздік жылдaрындaғы нарықтық экономика, инвестициялық жобаларды қаржыландыру көздері, шет елдік инвестициялық компаниялар.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен, жеті бөлімшеден, қорытындыдaн, пaйдaлaнылғaн әдебиеттер тізімі мен қосымшaдaн тұрaды.
1.Нарық жағдайында инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың теориялық негізі
1.1 Инвестициялық жоба мәні, оның түсінігі мен мазмұны
"Инвестициялық жоба" ұғымын әртүрлі жолмен түсіндіруге болады:
-белгілі бір мақсаттарға қол жеткізуді қамтамасыз ететін қандай да бір іс-әрекеттер кешенін жүзеге асыруды көздейтін іс, қызмет, іс-шара ретінде;
-қандай да бір іс-әрекеттерді жүзеге асыру үшін қажетті немесе осындай іс-әрекеттерді сипаттайтын ұйымдық-құқықтық және есеп айырысу-қаржылық құжаттар жүйесі ретінде;
- нақты инвестициялауды жүзеге асыру қажеттілігін белгілейтін негізгі құжат ретінде, онда жобаның негізгі сипаттамалары және оны іске асырумен байланысты қаржылық көрсеткіштер белгілі бір дәйектілікпен баяндалады.
Отандық тәжірибеде "жоба" ұғымы соңғы уақытқа дейін негізінен техникалық салада қолданылды. "Жоба" әдетте кез-келген ғимараттар мен құрылыстарды құру үшін құжаттаманы әзірлеу барысында жүзеге асады. Даму процесінің өзі дизайн деп аталды. "Инвестициялық жоба" ұғымы бертін келе қолданыла бастады.
"Жоба" ұғымының бірқатар анықтамалары бар. Жобаларды басқару мамандары өздері шешетін тапсырмаға ең қолайлы анықтаманы пайдалану арқылы шешім қабылдайды.
"Жоба" ұғымы бірқатар белгілермен сипатталатын әртүрлі іс-әрекеттерді біріктіреді, олардың ең көп тарағандары мыналар:
нақты мақсаттарға, белгілі бір нәтижелерге қол жеткізуге бағытталу;
көптеген өзара байланысты іс-әрекеттерді үйлесімді орындау;
белгілі бір басталу және аяқталу уақыты шектеулі.
Инвестициялық жоба жоспарланған нәтижеге қол жеткізу және белгілі бір мақсаттарға қол жеткізу үшін ресурстардың белгілі бір мөлшерін, оның ішінде зияткерлік, қаржылық, материалдық, адами ресурстарды инвестициялауды көздейтін инвестициялық акция ретінде түсініледі. Инвестициялық жобаның қаржылық нәтижесі көбінесе пайдакіріс болып табылады, материалдық нәтиже-жаңа немесе қайта құрылған негізгі қорлар (объектілер) немесе қаржылық құралдарды, сондай-ақ материалдық емес активтерді сатып алу және пайдалану, содан кейін кіріс алу болып табылады.
Инвестициялық жоба қамтуы тиіс:
өзгерістер-жобаның негізгі мазмұны; жобадағы өзгерістер деп сыртқы және ішкі факторлардың әсеріне байланысты жобаны әзірлеу және іске асыру кезінде бір шешімді екіншісіне ауыстыру түсініледі. Тиісінше, өзгерістердің көздері сыртқы және ішкі болып бөлінеді;
уақыт шектеулі мақсат;
жобаның шектеулі уақыт ұзақтығы;
жоба бюджеті;
талап етілетін ресурстардың шектеулілігі;
жаңалығы;
кешенділік;
жобаны құқықтық және ұйымдастырушылық қамтамасыз ету;
басқа ниеттермен және қызмет түрлерімен ажырату.
Келесі жіктеу белгілерін көрсете отырып, инвестициялық жобалардың бірнеше жіктелуін келтіруге болады:
1) жоба қызметінің саласы бойынша: жобаның техникалық, ұйымдастырушылық, экономикалық, әлеуметтік типтері;
2) жобаның құрамы мен құрылымы: моно-, мульти-, мегапроект. Моножобалар деп әртүрлі типтегі жекелеген жобалар, ал мегажобалар деп - өңірлерді, салаларды және басқа да құралымдарды дамытудың нысаналы бағдарламалары түсініледі. Көп жобалар жобаның тапсырыс берушісінің жоспары бірнеше өзара байланысты жобаларға қатысты болған жағдайда қолданылады, олардың әрқайсысында ресурстарға қатысты өзіндік шектеулер жоқ. Мультипроект-бұл өндірістік, қаржылық, уақытша мүмкіндіктерімен және тапсырыс берушілердің талаптарымен шектелген компанияның өндірістік бағдарламасы аясында көптеген тапсырыстар (жобалар) мен қызметтердің орындалуы. Монопроекттер мультипроекттерге балама ретінде әрекет етеді. Мұндай жобалардың бірыңғай жобалау тобы іске асыратын және жекелеген инвестициялық, Әлеуметтік және өзге де жобаларды білдіретін нақты айқындалған ресурстық, уақыттық және өзге де шеңберлері бар. Мегапроекттердің бірқатар ерекшеліктері бар: жоғары құны (шамамен 1 млрд. және одан көп); капитал сыйымдылығы -- мұндай жобалардағы қаржы қаражатына қажеттілік қаржыландырудың дәстүрлі емес (акционерлік, аралас) нысандарын; еңбек сыйымдылығын; іске асыру ұзақтығын (5-7 және одан да көп жыл); іске асыру аудандарының алыстығын, демек, инфрақұрылымға қосымша шығындарды талап етеді.
3) жобаның ұзақтығы: қысқа мерзімді (үш жылға дейін), орта мерзімді (үш жылдан бес жылға дейін), ұзақ мерзімді (бес жылдан астам);
4) жобаның пәндік саласы: жобаның инновациялық, ұйымдастырушылық, ғылыми-зерттеу, Оқу-білім беру түрлері;
5) жобаның тәуелділік дәрежесі: баламалы, тәуелсіз, өзара байланысты жобалар.
Инвестициялық жобаларды талдауда осы жобалардың өзара тәуелділігінің әртүрлі қатынастарын бөліп көрсету өте маңызды. Талданған екі жоба тәуелсіз деп аталады, егер олардың біреуін қабылдау туралы шешім екіншісін қабылдау туралы шешімге әсер етпесе. Егер талданған екі немесе одан да көп жобаны бір уақытта іске асыру мүмкін болмаса, яғни олардың біреуін қабылдау автоматты түрде қалған жобаларды қабылдамау керек дегенді білдіреді, онда мұндай жобалар балама немесе өзара ерекше деп аталады. Жобаларды тәуелсіз және балама болып бөлу күрделі салымдардың жиынтық көлеміне шектеу қою жағдайларында инвестициялық портфельді жинақтау кезінде аса маңызды мәнге ие. Бөлінген қаражат көлемінің жоғарғы шегінің мәні жоспарлау кезінде әр түрлі факторларға байланысты белгісіз болуы мүмкін, мысалы, ағымдағы және болашақ кезеңдердің пайда мөлшері. Бұл жағдайда, әдетте, тәуелсіз жобаларды олардың басымдық дәрежесі бойынша саралау керек.
Инвестициялық жобалардың түрлеріне байланысты оларды әзірлеуге қойылатын талаптар сараланады.
Кәсіпорын ішкі көздер есебінен қаржыландыратын шағын инвестициялық жобалар үшін негіздеу бөлімдер мен көрсеткіштердің қысқартылған шеңбері бойынша жүзеге асырылады. Мұндай негіздеме инвестициялық ашуды жүзеге асыру мақсатын, оның негізгі параметрлерін, қажетті қаржы қаражатының көлемін, жүзеге асырылатын инвестициялардың тиімділік көрсеткіштерін, сондай-ақ инвестициялық жобаны іске асыру схемасын (күнтізбелік жоспарын) ғана қамтуы мүмкін.
Іске асырылуын қаржыландыру сыртқы көздер есебінен көзделетін орта және ірі инвестициялық жобалар үшін тиісті ұлттық және халықаралық стандарттар бойынша толық ауқымды негіздеме қажет. Инвестициялық жобалардың мұндай негіздемесі дамыған нарықтық экономикасы бар көптеген елдерде бірыңғай сипатқа ие белгілі бір логикалық құрылымға бағынады (бұл жалпы қабылданған құрылымнан ауытқу тек нақты инвестицияларды жүзеге асырудың салалық ерекшеліктері мен нысандарынан туындайды).
ЮНИДО-ның (Біріккен Ұлттар Ұйымының өнеркәсіптік даму жөніндегі) ұсынымдарына сәйкес инвестициялық жоба мынадай негізгі бөлімдерді қамтуға тиіс:
1) жобаның қысқаша сипаттамасы (немесе оның түйіндемесі). Бұл бөлімде жоба тұжырымдамасы, оның негіздемесі мен іске асыру нысандары анықталған кезде барлық балама нұсқаларды қарастырғаннан кейін әзірленген жобаның негізгі аспектілері бойынша тұжырымдар бар. Осы бөліммен танысқаннан кейін инвестор жоба өзінің инвестициялық қызметі мен инвестициялық стратегиясының бағытына сәйкес келе ме, ол өзінің инвестициялық ресурстарының әлеуетіне сәйкес келе ме, оны іске асыру кезеңі мен салынған капиталды қайтару мерзіміне сәйкес келе ме және т. б.
2) жобаның алғышарттары мен негізгі идеясы. Бұл бөлімде жобаның ең маңызды параметрлері келтірілген, олар оны жүзеге асырудың анықтайтын көрсеткіштері болып табылады, жобаның орналасқан жері нарықтық және ресурстық ортаға байланысты қарастырылады, жобаны іске асыру кестесі келтірілген және оның бастамашысы сипатталады.
3) нарықты талдау және маркетинг тұжырымдамасы. Ол маркетингтік зерттеулердің нәтижелерін сипаттайды, маркетинг тұжырымдамасын негіздейді және оның бюджетінің жобасын жасайды.
4) шикізат және жеткізу. Бұл бөлімде пайдаланылатын шикізат пен материалдардың жіктелуі, оларға қажеттілік мөлшері, аймақтағы негізгі шикізаттың болуы және оларды қамтамасыз ету бар. шикізат пен материалдарды жеткізу бағдарламасы және олармен байланысты шығындар.
5) орналасқан жері, құрылыс учаскесі және қоршаған орта. Бұл бөлімде жобаның орналасқан жері, табиғи ортаның сипаты, жобаны іске асыру кезінде оған әсер ету дәрежесі, аймақтағы әлеуметтік-экономикалық жағдайлар және инвестициялық климат, өндірістік және коммерциялық инфрақұрылымның жай-күйі, қарастырылған баламаларды ескере отырып, құрылыс учаскесін таңдау, құрылыс учаскесін игеру шығындарын бағалау егжей-тегжейлі сипатталған.
6) жобалау және технология. Бұл бөлімде өндірістік бағдарлама және кәсіпорынның өндірістік қуатының сипаттамасы болуы керек; технологияны таңдау және оны сатып алу немесе беру бойынша ұсыныстар; кәсіпорынның егжей-тегжейлі орналасуы және негізгі жобалау жұмыстары; қажетті машиналар мен жабдықтардың тізімі және оларға техникалық қызмет көрсету талаптары; инвестициялық шығындарды бағалау.
7) басқаруды ұйымдастыру. Бұл бөлімде кәсіпорынды басқарудың ұйымдастыру схемасы мен жүйесі келтіріледі; қызмет салалары мен жауапкершілік орталықтары бойынша басқарудың нақты ұйымдастыру құрылымы негізделеді; басқаруды ұйымдастыруға байланысты үстеме шығыстардың егжей-тегжейлі сметасы қаралады.
8) еңбек ресурстары. Бұл бөлімде персоналдың санаттары мен функцияларына қойылатын талаптар, оның аймақтағы қалыптасу мүмкіндіктерін бағалау, жалдауды ұйымдастыру, қызметкерлерді оқыту жоспары және байланысты шығындарды бағалау бар.
9) жобаны іске асыруды жоспарлау. Бұл бөлімде жобаны жүзеге асырудың жекелеген кезеңдері негізделеді, оны іске асыру кестесі келтіріледі, жобаны іске асыру бюджеті әзірленеді.
10) қаржылық жоспар және инвестициялардың тиімділігін бағалау. Бұл бөлімде қаржылық болжам және қаржылық жоспарлардың негізгі түрлері, инвестициялық шығындардың жиынтық көлемі, инвестициялардың тиімділігін бағалау әдістері мен нәтижелері, инвестициялық тәуекелдерді бағалау бар.
Қаржылық жоспар-бұл мемлекеттің немесе ұйымның функционализациясын материалдық қамтамасыз ету шараларының жиынтығы. Ол бюджетке кіреді және 1 жылдан 5 жылға дейінгі мерзімге жасалады. Қаржылық жоспар мақсатты немесе санды, сондай-ақ белгілі бір кезеңге ұйымдастырушылық ұсыныстарды білдіруі мүмкін. Кәсіпорындардағы қаржылық жоспарлау құндылық заңын есепке алуға негізделген және сонымен бірге жоспарлау экономикалық категория ретінде әрекет етеді.
Қаржылық жоспар-кәсіпорындардың функционализациясы және дамуы кешенді жоспарда, ақшалай мәнде.
Қаржылық жоспарларда кәсіпорын мен ұйымның қаржы жүйесінің барлық буындары бар:
коммерциялық негізде жұмыс істейді
Кірістер мен шығыстардың балансын жасаңыз
Коммерциялық емес қызметті жүзеге асырады (сметалар, кооперативтік ұйымдар)
Қоғамдық бірлестіктер және сақтандыру компаниялары (қаржылық жоспарлар)
Мемлекеттік билік органдары (әртүрлі деңгейдегі бюджеттер)
Субъектілердің қаржылық қызметі қаржылық жоспарлаудың объектісі болып табылады, қорытынды нәтиже -- жеке мекеменің сметасынан мемлекеттің еркін қаржылық балансына дейін басталатын қаржылық жоспарларды құру. Сондай-ақ, қаржылық жоспардың объектісі-бұл қаржылық жоспарлау үшін кәсіпорынның қаржылық ағындарының жоспары жасалатын кәсіпорын.
Мемлекеттік кешенді сараптама жүргізу кезінде инвестициялық жобаларды бағалаудың негізгі өлшемдері мыналар болып табылады:
инвестициялық жобаның өзектілігі және оның саланы дамыту стратегиясына сәйкестігі;
инвестор ұйымның қаржылық жағдайы;
инвестициялық қызметті жүзеге асырудың белгіленген шарттарында инвестициялық жобаны іске асырудың техникалық, технологиялық, қаржылық мүмкіндігі мен орындылығы;
инвестициялық жоба бойынша инвестициялық шығындардың және осы жобаға мемлекеттің қатысуының негізділігі;
тартылатын және (немесе) құрылатын технологиялардың ғылыми-техникалық деңгейі;
өндірілетін өнімнің (жұмыстардың, қызметтердің) бәсекеге қабілеттілігі және өткізу нарықтарының перспективалылығы, ұйым-инвестордың маркетинг стратегиясының тиімділігі;
инвестициялық жобаның тиімділігі мен тұрақтылығының салыстырмалы көрсеткіштері.
Нарықтық экономика-кәсіпкерлік қағидаттарына, өндіріс құралдарына меншік нысандарының алуан түрлілігіне, еркін нарықтық баға белгілеуге, шаруашылық жүргізуші субъектілер арасындағы шарттық қатынастарға, мемлекеттің шаруашылық қызметке ең аз экономикалық араласуына және экономиканы мемлекеттік реттеуге негізделген экономикалық жүйе.
Нарықтық жүйе-бұл өнімдер мен ресурстардың нарықтары және олардың арасындағы байланыстар, осы нарықтарда қалыптасқан бағаларға сирек кездесетін экономикалық ресурстарды бөлуге, тұтынушылар, фирмалар және ресурстарды жеткізушілер қабылдаған шешімдер туралы ақпарат беруге және осы шешімдерді келісуге мүмкіндік беретін механизм.
Бірқатар экономистердің пікірінше," нарық " келісім-шарт бостандығына, сұраныс пен ұсыныс Заңына сәйкес баға белгілеуге және ақша массасының қарама-қарсы айналымына (яғни, тауар-ақша нарығы жүйесі) негізделген деп түсіну әдеттегідей, тауар айналымы мен бөлудің Тарихи анықталған және тарихи түрде келетін формаларының бірінен аспайды.
Нарықтық экономика принциптерге негізделген:
кәсіпкерлік;
өндіріс құралдарына меншік нысандарының алуан түрлілігі;
нарықтық баға белгілеу;
шаруашылық жүргізуші субъектілер арасындағы ерікті шарттық;
мемлекеттің шаруашылық қызметке шектеулі араласуы.
Негізгі ерекшеліктері:
бәсекелестік;
меншік нысандарының алуан түрлілігі (жеке, ұжымдық, қоғамдық, мемлекеттік, муниципалдық және қауымдық);
тауар өндірушінің толық әкімшілік тәуелсіздігі және дербестігі-тауар өндіруші өз еңбегі нәтижелерінің меншік иесі болуға тиіс;
шикізат жеткізушілер мен өнімді сатып алушыларды еркін таңдау;
сатып алушыға бағытталған нарық.
Оның артықшылықтары:
Сатып алушылар мен сатушыларды таңдау және әрекет ету еркіндігі (олар Шешім қабылдауда, мәмілелер жасауда тәуелсіз);
Ресурстарды тиімді бөлу;
Икемділік, өзгеретін жағдайларға жоғары бейімделу, әртүрлі қажеттіліктерді қанағаттандыру, тауарлар мен қызметтердің сапасын жақсарту, тепе-теңдікті тез түзету мүмкіндігі.
Көптеген жағдайларда нарықтық механизм (ерекшелік: Коуз теоремасы) сыртқы (жанама) әсерлерді, сыртқы деп аталатындарды жоюға жарамайды. Нарықтағы экономикалық қызмет тек оның тікелей қатысушыларының ғана емес, сонымен бірге басқа адамдардың да мүдделеріне әсер етеді (анти-қауымның трагедиясын да қараңыз). Оның салдары көбінесе теріс. Қоғамдық байлық өскен сайын сыртқы әсерлер мәселесі өткір бола түсуде. Пайдаланудағы автомобильдер санының артуы ауаның ластануымен бірге жүреді. Целлюлоза-қағаз комбинаттары су көздерін уландырады.
Нарықтың өзі сыртқы әсерлерден келтірілген залалды жоюға немесе өтеуге қабілетсіз. Сыртқы араласусыз мүдделі тараптар арасындағы келісімге теріс әсер шамалы болған сирек жағдайларда ғана қол жеткізуге болады. Іс жүзінде, елеулі проблемалар туындаған кезде мемлекеттің араласуы қажет. Ол қатаң нормативтерді, шектеулерді енгізеді, айыппұлдар жүйесін қолданады, экономикалық қызметке қатысушылардың өтуге құқығы жоқ шекараларды анықтайды.
Нарық әлеуметтік кепілдіктерді қамтамасыз ете алмайды, кірістерді бөлудегі дифференциацияны бейтараптандырады. Нарық Әлеуметтік және этикалық өлшемдерді елемейді. Оның өзі еңбекке қабілетті халықтың тұрақты жұмыспен қамтылуын қамтамасыз етпейді. Әр адам қоғамдағы өз орнына өз бетінше қамқорлық жасауы керек, бұл сөзсіз әлеуметтік стратификацияға әкеледі, әлеуметтік шиеленісті күшейтеді.
Қазіргі нарық жұмыссыздық қаупін тудырады. Нарықтық экономикадағы жұмыссыздықтың шындығы көптеген тарихи фактілермен расталады. Жаппай түрде ол дамыған капиталистік тауар өндірісі бар елдерде, ең алдымен Англияда өнеркәсіптік революциядан кейін пайда болды. Сонымен қатар, салыстырмалы түрде артық популяцияның ең үлкен мөлшері экономикалық дағдарыстармен тығыз байланысты. Айталық, 1857 жылғы әлемдік дағдарыс кезінде ағылшын металл өңдеу өнеркәсібі кәсіподағының мүшелері арасындағы жұмыссыздық 12% - ға жетті. Осы кезеңде АҚШ-та тек Нью-Йоркте "қосымша адамдар" саны 150 мыңнан асты.
Нарықтық механизм толық емес және асимметриялық ақпаратты тудырады. Мінсіз бәсекелестік жағдайында ғана нарықтың барлық қатысушылары баға мен өндірісті дамыту перспективалары туралы жеткілікті толық ақпаратқа ие. Бірақ бәсекелестіктің өзі фирмаларды жағдай туралы нақты деректерді жасыруға мәжбүр етеді. Ақпарат ақша талап етеді, ал экономикалық агенттер -- өндірушілер мен тұтынушылар оны әр түрлі дәрежеде иеленеді, сонымен қатар айтарлықтай материалдық ресурстарға ие адамдар үлкен және сапалы ақпаратқа қол жеткізе алады.
Субъектілер ие емес қандай-да бір маңызды экономикалық ресурстар, нарық жағдайында жиі-жиі душар болуға порочном айналымда кедейлік, көбінесе носящем тұқым қуалау сипаты (Мысалы: ата-анамыз маскүнем қабілетті емес, балаға жақсы білім алған соң, повзрослевший жас адам үміткер бола алады высокооплачиваемое жұмыс орны мен дағдыларға ие және капиталды қажет өз бизнесін ашу үшін. Мұндай жағдайда оның өзі әлеуметтік дисфункционалды тұлға болып, өзінің әлеуметтік қолайсыздығын ұрпақтарына беру ықтималдығы жоғары).
1.2 Инвестициялық жобаның тиімділігін бағалаудың әдістері мен кезеңдері
Шектеулі инвестициялық ресурстар оларды тиімді пайдалану қажеттілігін тудырады. Бұл жағдайда инвестицияларды ұтымды пайдалану мәселесінің екі тұжырымы болуы мүмкін:
егер жобаны жүзеге асыру үшін инвестиция көлемі берілсе, онда сіз оларды пайдаланудан максималды нәтиже алуға тырысуыңыз керек;
егер капиталды инвестициялау арқылы алуға болатын нәтиже берілсе, инвестициялық ресурстарды тұтынуды азайту жолдарын іздеу керек.
Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау инвестициялық жобаның экономикалық тиімділігі-бұл инвестициялық жобаның оған қатысушылардың мақсаттары мен мүдделеріне сәйкестігін көрсететін санат.
Табысты инвестициялық жобаларды жүзеге асыру ішкі жалпы өнімді (ЖІӨ) арттырады, ол кейін жобаға қатысушылар -- акционерлер, кәсіпорын қызметкерлері, банктер, әртүрлі деңгейдегі бюджеттер және т.б. арасында бөлінеді. Жоба тиімділігінің келесі түрлерін бағалау ұсынылады.
1. Жобаның жалпы тиімділігі. Инвестициялық жобаның тиімділігін бағалау, әдетте, қоғамдық және коммерциялық тұрғыдан жүзеге асырылады, тиімділіктің екі түрі де жобаны өз қаражаты есебінен жүзеге асыратын жалғыз қатысушының көзқарасы бойынша қарастырылады.
Жалпы жобаның тиімділігін бағалау мақсаттары:
ықтимал қатысушылар үшін жобаның ықтимал тартымдылығын анықтау;
қаржыландыру көздерін іздеу.
Жалпы инвестициялық жоба тиімділігінің түрлері:
жобаның қоғамдық (әлеуметтік-экономикалық) тиімділігі;
жобаның коммерциялық тиімділігі.
2. Жобаға қатысу тиімділігі. Жобаны іске асыратын кәсіпорын және оның акционерлері жобаның қатысушылары бола алады; жобаны кредиттеуді жүзеге асыратын банктер; жоба үшін жабдық ұсынатын Лизингтік компания және т.б. жоба оны іске асыруға айтарлықтай әсер етуге қабілетті неғұрлым жоғары тәртіптегі құрылымдардың (сала, өңір және т. б.) мүдделерін қозғауы мүмкін. Жоба әлеуметтік маңызды болуы мүмкін және федералды, аймақтық немесе жергілікті бюджеттердің қолдауын қажет етеді.
Инвестициялық жобаға бірнеше қатысушылардың болуы олардың мүдделерінің сәйкес еместігін, жобаның әртүрлі сәттерінің басымдылығына әр түрлі көзқарасты анықтайды. Әрбір қатысушы тиімділік көрсеткіштерін есептеу үшін нақты ақша ағындарының қалыптасуымен сипатталады, нәтижесінде бағалау нәтижелері мен жобаға қатысу туралы шешімнің сәйкес келмеуі мүмкін. Сондықтан әр тікелей қатысушы үшін жобаның тиімділігін бөлек анықтау керек.
Жобаға қатысу тиімділігін анықтау мақсаттары:
инвестициялық жобаның іске асырылуын тексеру;
жобаны іске асыруға оның барлық қатысушыларының қызығушылығын тексеру.
Жобаға қатысу тиімділігі мыналарды қамтиды:
кәсіпорындардың жобаға қатысу тиімділігі (әрбір қатысушы кәсіпорын үшін жеке инвестициялық жобаның тиімділігі);
кәсіпорын акцияларына инвестициялау тиімділігі (инвестициялық жобаға қатысушы акционерлер үшін тиімділік);
неғұрлым жоғары деңгейдегі құрылымдардың жобаға қатысу тиімділігі, оның ішінде: А) өңірлік және халық шаруашылығы тиімділігі-өңір және тұтастай халық шаруашылығы үшін; б) салалық тиімділік -- халық шаруашылығының жекелеген салалары, қаржы-өнеркәсіп топтары( ҚӨТ), кәсіпорындар бірлестіктері және Холдинг құрылымдары үшін;
инвестициялық жобаның бюджеттік тиімділігі-белгілі бір деңгейдегі бюджеттің инвестициялық жобасына қатысу тиімділігі.
Инвестициялық жоба тиімділігінің барлық түрлері жобаның шығындары мен нәтижелерін (пайдасын) салыстыруға негізделеді, бірақ оларды бағалау тәсілі мен құрамымен ерекшеленеді.
Тиімділікті бағалау алдында жобаның қоғамдық маңызы сараптамалық түрде анықталады. Ірі ауқымды, ұлттық экономикалық және жаһандық жобалар әлеуметтік маңызды болып саналады. Инвестициялық жобаның тиімділігін бағалауды екі кезеңде жүргізу ұсынылады.
Бірінші кезең-тұтастай алғанда жобаның тиімділігін есептеу
Кезеңнің мақсаты:
жобалық шешімдерді интеграцияланған экономикалық бағалау;
инвесторларды іздеу үшін қажетті жағдайлар жасау.
Жергілікті жобалар үшін олардың коммерциялық тиімділігі ғана бағаланады және егер ол қолайлы болса, бағалаудың келесі кезеңіне өту ұсынылады.
Әлеуметтік маңызы бар жобалар үшін алдымен олардың әлеуметтік тиімділігі бағаланады. Қоғамдық тиімділігі қанағаттанғысыз болған жағдайда жобалар іске асыру үшін ұсынылмайды. Егер әлеуметтік тиімділік жеткілікті болса, коммерциялық тиімділік бағаланады. Әлеуметтік маңызы бар инвестициялық жобаның коммерциялық тиімділігі жеткіліксіз болған жағдайда оны қолдаудың әртүрлі нысандарын қарастыру ұсынылады, бұл коммерциялық тиімділікті қолайлы деңгейге дейін арттырады.
Бірінші кезеңнің міндеті-жобаның тиімділігін толығымен өз қаражаты есебінен қаржыландырылады деген болжамға сүйене отырып анықтау. Бұл тәсіл жобаның тиімділігін, яғни жобада қарастырылған техникалық, технологиялық және ұйымдастырушылық шешімдердің тиімділігін көрсетуге мүмкіндік береді. Бұл әлеуетті инвесторларды оны іске асыруға қатысуға тарту үшін қажет.
Екінші кезең -- жобаға қатысу тиімділігін есептеу (қаржыландыру схемасын әзірлегеннен кейін жүзеге асырылады).
Жергілікті жобалар үшін жобаға жекелеген қатысушы кәсіпорындардың қатысу тиімділігі, акцияларға инвестициялау тиімділігі, бюджеттік тиімділік анықталады.
Әлеуметтік маңызы бар жобалар үшін алдымен аймақтық тиімділік анықталады және егер ол қанағаттанарлық болса, әрі қарай есептеу жергілікті жобалар үшін де жүзеге асырылады. Қажет болса, салалық тиімділік бағаланады.
Жобаға қатысу барлық инвесторлар үшін тиімді болуы керек және олардың әрқайсысы үшін тиімділікті бағалау оның мүдделеріне сәйкес, оларға сәйкес критерийлер бойынша жүзеге асырылады. Сондықтан, екінші кезеңде тиімділіктің әлдеқайда көп түрлері бағаланады. Барлық қатысушыларды қанағаттандыратын ымыралы шешім олардың мүдделерін үйлестіру процесінде және жоба жеткілікті тиімді болған жағдайда, сондықтан әркім үшін пайдалы болуы мүмкін.
Экономикалық жобадан басқа, инвестициялық жобаны іске асырудан Әлеуметтік және экологиялық әсерлер алынуы мүмкін. Сондықтан жобаны әзірлеу кезінде оның әлеуметтік және экологиялық салдары, сондай-ақ әлеуметтік шаралар мен қоршаған ортаны қорғауға байланысты шығындар бағалануы керек.
Жобаның әлеуметтік нәтижелерін бағалау жоба әлеуметтік нормаларға, стандарттарға және адам құқықтарын сақтау шарттарына сәйкес келуі тиіс деп болжайды. Жобада көзделетін қызметкерлердің қалыпты еңбек және демалыс жағдайларын жасау, оларды тамақ өнімдерімен, тұрғын алаңмен және әлеуметтік инфрақұрылым объектілерімен қамтамасыз ету жөніндегі іс-шаралар оны іске асырудың міндетті шарты болып табылады және жоба нәтижелерінің құрамында қандай да бір дербес бағалауға жатпайды. Жобаны іске асыру қызметкерлердің тұрғын үй және мәдени-тұрмыстық жағдайларын жақсартуды көздеген кезде (мысалы, тегін немесе жеңілдікті шарттармен тұрғын үй беру) тиісті объектілерді салу немесе сатып алу жөніндегі шығындар жоба бойынша шығындардың құрамына енгізіледі және жалпы тәртіппен тиімділік есептерінде ескеріледі.
Осы объектілерден түскен кірістер (бөліп-бөліп төленетін тұрғын үй құнының бір бөлігі, тұрмыстық қызмет көрсету кәсіпорындарының түсімі және т.б.) жоба нәтижелерінің құрамында ескеріледі. Тиімділік есептеулерінде әлеуметтік-тұрмыстық мақсаттағы қосымша объектілердің қолданысқа енгізілуіне байланысты тұрғын үйдің нарықтық құны ұлғайған кезде алынатын осындай іс-шаралардың дербес әлеуметтік нәтижесі де ескеріледі.
Инвестициялық жобаларды бағалау критерийлері мен әдістері
Инвестициялық жобаларды қаржылық-экономикалық бағалау нақты активтермен операцияларға қаражат салудың мүмкін нұсқаларын негіздеу және таңдау процесінде басты орын алады. Ол көбінесе жобалық талдауға негізделген. Жобалық талдаудың мақсаты-жобаның нәтижесін (құндылығын) анықтау. Ол үшін өрнекті қолданыңыз:
Жобаның нәтижесі = жобаның бағасы - жобаның құны.
Инвестициялық жобаның техникалық, қаржылық, коммерциялық, экологиялық, ұйымдастырушылық (институционалдық), әлеуметтік, экономикалық және басқа да бағалауларын ажырату әдетке айналған.
Жобаны болжамды бағалау айтарлықтай күрделі міндет болып табылады, оны бірқатар факторлар растайды:
1) инвестициялық шығыстар не бір реттік тәртіппен, не жеткілікті ұзақ уақыт бойы жүзеге асырылуы мүмкін;
2) инвестициялық жобаны іске асыру нәтижелеріне қол жеткізу кезеңі есептік кезеңнен көп немесе оған тең болуы мүмкін;;
3) ұзақ мерзімді операцияларды жүзеге асыру инвестициялардың барлық аспектілерін бағалау кезінде белгісіздіктің өсуіне, яғни инвестициялық тәуекелдің өсуіне алып келеді.
Инвестициялық жобаның тиімділігі оның қатысушыларының мүдделеріне байланысты шығындар мен нәтижелердің арақатынасын көрсететін көрсеткіштер жүйесімен сипатталады.
1.3 Қазіргі таңда Қазақстан Республикасындағы инвестициялық жобаларды қаржыландырудағы шетелдік тікелей инвестициялардың еліміздегі рөлі
2021 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстанға тікелей шетелдік инвестициялардың (ТШИ) жалпы ағыны 23,7 млрд долларды құрады, бұл 2020 жылға (17,2 млрд доллар) қарағанда 37,7% - ға жоғары. Бұл туралы KAZAKH INVEST баспасөз қызметі хабарлады.
"ҚР Ұлттық Банкінің деректері бойынша, Қазақстан шетелдік капитал ағындарының елге төмендеу үрдісін өзгертіп қана қоймай, 2017-2019 жылдардағы көрсеткіштерге қол жеткізді", - делінген компания хабарламасында.
Ел бөлінісінде Қазақстан экономикасына инвестициялар көлемі ең көп елдердің алғашқы бестігі өзгеріссіз қалды. Нидерланды, АҚШ, Швейцария, Ресей және Қытай инфузия көлемінің 25% - дан 92% - ға дейін өсуімен көшбасшылықты сенімді түрде ұстап отыр. Жоғарыда көрсетілген елдерден инвестициялар үлесі тартылған инвестициялардың жалпы көлемінің 68,3% - ын құрайды.
ТОП-10 елдің екінші бөлігінде айтарлықтай өзгерістер болды. Бельгия Ұлыбританияны 6-орыннан ығыстырды, бұл 35,1% айтарлықтай өсуді көрсетті. Оңтүстік Корея 73,2% өсіммен 9-дан 8-орынға ауысып, ондаған ірі инвестициялық донорларды жауып тастаған Француз инвесторларынан озып кетті. Түрік инвесторлары республикаға капитал салымының 87% - ға өсуін қамтамасыз етті және Франциядан озып, рейтингте 9 позицияға орналасты.
2021 жылғы топ-10 инвестор ел:
1. Нидерланды-7,0 млрд доллар
2. АҚШ доллары - 2,8 млрд.
3. Швейцария-2,6 млрд доллар
4. РФ-1,9 млрд доллар
5. Қытай-1,8 млрд доллар
6. Бельгия-1,06 млрд доллар
7. Ұлыбритания-1,02 млрд доллар
8. Оңтүстік Корея-805,5 млн доллар
9. Түркия-679,5 млн доллар
10. Франция-603,1 млн доллар
Салаларға келетін болсақ, 2021 жылдың қорытындысы бойынша ауыл, орман және балық шаруашылығында 2,8 есе, кәсіби, ғылыми және техникалық қызмет саласында 2,6 есе өсу байқалды, ақпарат пен байланысқа 80,1% - ға, ал электрмен жабдықтауға 68,3% - ға көбірек инвестиция салынды. Өңдеу өнеркәсібіне салынған инвестициялар да айтарлықтай өсім көрсетті. Өткен жылы инвесторлар бұл секторға 2020 жылға қарағанда 2 млрд долларға артық қаржы салды, өсім 65,4%-ды құрады.
KAZAKHINVEST инвестиция тартуға жауапты сыртқы істер министрлігі 2021 жылдың соңына дейін 19 млрд доллардан астам шетелдік инвестиция тартуды болжағанын еске салды.
Қазақстанда ESG (Environmental (қоршаған орта), Social (Әлеуметтік сала), Governance and Prosperity (корпоративтік басқару және экономикалық өркендеу) стандарттарына сәйкес 2025 жылға дейінгі жаңа инвестициялық саясат тұжырымдамасы әзірленуде.
Тәуелсіздік жылдары Қазақстанда инвестициялық салада үлкен жұмыс атқарылды. Егемендіктің алғашқы онжылдықтарында республика шетелдік инвесторлардың жаңа перспективалы жобаларға қаржы салу туралы ұсыныстарын белсенді қабылдады. Қалыптасу жылдарында Қазақстан Сыртқы қолдауды қажет етті және дәл осы шетелдік инвестициялар ағыны ел экономикасының жоспарлы дамуына ықпал етіп, тіпті қандай да бір дәрежеде өсу драйверіне айналуы мүмкін еді. Бүгінде Қазақстан-тиімді инвестиция салу үшін жаңа мүмкіндіктер мен зор әлеует. Біздің республикамыз стратегиялық маңыздыорынға ие, бизнес жүргізу үшін қолайлы орта, инвесторлардың құқықтарын қорғау және инвестициялық ынталандыруларға ие.
Бүгінгі таңда біздің еліміз Қазақстан мемлекетінде жұмыс істегісі келетіндердің лайықты кезегінен инвесторларды сенімді түрде таңдай алады. Қазақстанның тәуелсіздігі кезеңінде 120-дан астам елден $330 млрд шетелдік инвестиция тартылды. Инвестициялардың негізгі бөлігі -- 50% - дан астамы Еуропалық Одақ елдеріне, Америка Құрама Штаттарына-тікелей шетелдік инвестициялардың 15% - ы тиесілі, шамамен 5% - ы Ұлыбритания мен ҚХР инвестицияларын құрайды.
2019 жылдың 11 айының қорытындысы бойынша Қазақстанға 26 елден инвесторлар тартылды, тартылған инвестициялар көлемі бойынша ЕО ($10,1 млрд, 37 жоба), Ресей ($5,4 млрд, 26 жоба), Түркия ($1,6 млрд, 16 жоба), АҚШ ($718 млн, 9 жоба) және Сингапур ($2,1 млрд, 7 жоба). Инвесторларды тарту саясатында қосылған құны жоғары өнімді өнеркәсіптік өндіруге, қызметтер мен жаңа технологияларға баса назар аударылады. Нәтижесінде инвестициялық жобалардың көлемі бойынша Қазақстанда бүгінгі таңда машина жасау, ТМК және металлургия, АӨК, ЖЭК, мұнай-газ химиясы, Химия өнеркәсібі, көлік және логистика, сондай-ақ құрылыс материалдары көш бастап тұр. Инвестицияның ең көп көлемі дәстүрлі түрде тау-кен өнеркәсібінде және карьерлерді қазуда байқалады: $7,3 млрд немесе барлық көлемнің 60,1%.
Тікелей шетелдік инвестициялардың ағыны бойынша ТОП-5 салаға көлік пен қоймалау (жылына$642 млн, +49,2%) және құрылыс (жылына$463,2 млн, +45,1%) кірді. Перспективалы салалар қатарына ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (АКТ), туризм және қаржы кіреді. Бұл топ инвесторлар ұзақ мерзімді перспективада мүдделі болуы мүмкін салалардан тұрады. Бұл салаларда қазірдің өзінде оң нәтижелер байқалуда.
2027 жылға қарай шетелдік инвесторлардың қатысуымен басым секторларда мәлімделген жобалардың саны 124-ке жетуі тиіс, жалпы сомасы $5 млрд.өңдеу өнеркәсібіндегі негізгі капиталға салынған инвестициялардың өсуі, өз кезегінде, 2020 жылдан бастап 2027 жылға дейін жылына 109,8% - ды құрауы тиіс.
Неліктен инвестор үшін Қазақстанды таңдау тиімді?
Қазақстан Еуропа мен Азияның қиылысында, екі ірі әлемдік нарық арасында орналасқан. Бұл экспорттық әлеует пен ірі Азия және еуропалық нарықтарға қолжетімділік сияқты айқын артықшылықтарды береді. Орналасуының арқасында Қазақстан Еуразия құрлығының қақ ортасындағы заманауи транзиттік торапқа айналды.
Біздің республикамыз 180 млн-нан астам тұтынушысы бар ЕАЭО нарығын, Орталық Азия (50 млн), Батыс Қытай (300 млн) және Каспий теңізі елдері (150 млн) нарықтарын қоса алғанда, 500 млн-нан астам тұтынушының өңірлік нарығына преференциялық қолжетімділік береді.
Сонымен қатар, Қазақстан "белдеу - жол"бастамасын іске асыруда негізгі рөл атқарады. Жалпы алғанда, 10 000 км-ден 3000 км-ден астамы Қазақстан аумағы арқылы өтеді, бұл оны негізгі құрлық дәлізінің маңызды учаскесіне айналдырады және тасымалдау уақыты мен құнын едәуір қысқартады.
Еліміз тәуелсіздік алғаннан бері Қазақстанға $330 млрд-тан астам тікелей шетелдік инвестиция тартылды. UNCTAD деректері бойынша 2018 жылы Орталық Азия елдеріне инвестициялардың шамамен 60% - ы Қазақстанның үлесіне келеді.
Бұл ретте соңғы он жылда ұлттық экономикаға $250,2 млрд немесе барлық тарихи қалыптасқан инвестициялық ағындардың шамамен 80% - ы келіп түсті. Бұл факт инвестициялық саясаттың тиімділігін көрсетеді.
Тікелей шетелдік инвестициялардың ең көп көлемі:
2011 жыл ($26,5 млрд)
2012-м ($28,9 млрд)
2018-м ($24,3 млрд)
2018 жылы Жаһандық инвестициялық ағындардың қысқаруына қарамастан, Қазақстанда көрсеткіштің өсуі байқалды.
Осылайша, 2018 жылдың қорытындысы бойынша ҚР-ға ТШИ жалпы ағыны бір жылда 15,8% -- ға, $24,3 млрд-қа дейін ұлғайды, өсім ТШИ-дің ЖІӨ-ге қатынасына әсер етті, ол 14,5% - ды құрады (2017 жылы-12,9%).
Бұл ретте ҚР Үкіметі жалпы ТШИ көлемінің ЖІӨ-ге арақатынасын 2022 жылға қарай 19% - ға дейін жеткізуді жоспарлап отыр.
2019 жылдың бірінші жартыжылдығының қорытындысы бойынша ҚР экономикасына ТШИ ағыны $12,1 млрд (бір жыл бұрын -- $12,5 млрд) құрады. 2018 жылы географиялық тұрғыдан алғанда тікелей инвестициялардың басым бөлігі Нидерландыдан ($7,4 млрд), АҚШ-тан ($5,3 млрд) және Швейцариядан ($2,5 млрд) келген.
Анықтама: 2018 жылы тікелей шетелдік инвестициялардың әлемдік көлемі үшінші жыл қатарынан қысқарып, 13,4% - ға $1,3 трлн-ға дейін төмендеді. Төмендеу негізінен 2017 жылдың соңында елде жүргізілген салық реформаларынан кейін шетелде жинақталған АҚШ көпұлтты кәсіпорындарының кірісінің ауқымды қайтарылуымен түсіндіріледі.
Дамыған елдерге ТШИ ағыны 2004 жылдан бастап 27% - ға қысқарып, ең төменгі көрсеткішке жетті. Еуропаға инвестициялар ағымы екі есе азайды, $200 млрд-тан аз.
Осы уақытта дамушы елдерге инвестициялар ағыны 2% - ға ұлғайды. Дамыған елдердегі ТШИ-дің осы ұлғаюы мен аномальді қысқаруының нәтижесінде жаһандық ТШИ-дегі дамушы елдердің үлесі рекордтық 54% - ға дейін өсті.
2018 жылы ТШИ ең көп ағыны АҚШ-та ($252 млрд), Қытайда ($139 млрд) және Гонконгта ($116 млрд) байқалды. ТОП-5 елдің қатарына Сингапур ($78 млрд) және Нидерланды ($70 млрд) кірді.
Айта кету керек, 2019 жылы ТШИ-дің жаһандық ағынының қысқаруы жалғасуда. ЭЫДҰ деректері бойынша тікелей шетелдік инвестициялардың жаһандық ағындары 2019 жылдың бірінші жартысында 20% -- ға, $572 млрд-қа дейін азайды.
Негізгі тенденциялар
- 2015 жылдан бастап Қазақстанда төлем балансының ағымдағы шотының тапшылығы сақталуда(тек. - 2021 жылдың 9 айында $ 4,1 млрд немесе ЖІӨ-нің 3,3%). Шетелдік инвесторлардың (АИ) тау-кен өндіру және өңдеу өнеркәсібінің ірі жобаларына қатысуы олардың арасында дивидендтер нысанында жоғары экспорттық кірістерді, алынбаған пайданы (қайта Инвестициялар) және АИ берген қарыздар бойынша сыйақыны бөлуге алып келеді.
- Сол кезеңде сыртқы әлемнен Қазақстанға (тек. 2021 жылғы 9 айда $5,7 млрд немесе ЖІӨ-нің 4,5%) негізінен мемлекеттік сектор есебінен қамтамасыз етілді (Ұлттық қордың валюталық активтері мен халықаралық резервтердің қысқаруы, сондай-ақ мемлекеттік қарыз алу). Нәтижесінде экономиканы қолдау және валюталық тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін 2015 жылдан бастап Ұлттық қордың $27,0 млрд активтері және $10,1 млрд алтын-валюта резервтері сатылдыалынды.
- Активтер қорына алтынның нақты көлемі мен нарықтық бағасының өсуі, сондай-ақ портфельдердегі бағалы қағаздарды оң қайта бағалау айтарлықтай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz