Ауыл шаруашылық жерлерін бағалау
Тұжырымдама
Түркістан облысы Түлкібас ауданы Алма ЖШС жерінде жер кадастрлық жұмыстарын жүргізу және бағалау. тақырыбы бойынша 5В090700 -Кадастр мамандығы бойынша бітіруші білімгер Абубакиров Дәулет Кенжеғалиұлы диплом жұмысын дайындады.
Бітіру жұмысында жер кадастрлық жұмыстарын жүргізу және бағалау, ауыл шаруашылығы жер қатынастарын дамыту проблемаларын шешу мақсатында заман талабына сәйкес негізделген және Қазақстан Республикасының жер кодексінің жаңа енгізулері қарастырылған. Жұмыста ұйымдастырудың барлық шарттары қарастырылған.
Аннотация
Дипломная работа, выполненная студенткой специальности 50907 - Кадастр Абубакиров Дәулет Кенжегалиулы на тему: Проведение и оценка земельных кадастровых работ на территории ТОО Алма, Тюлькубасский район Туркестанской области.
Дипломная работа посвящена вопросам проведения оценки земель сельскохозяйственного назначения. Актуальность выбранной темы обусловлена нововедениями Земельного кодекса Республики Казахстана.В данной работе рассматриваются все этапы проведения работ по оценке земель сельскохозяйственного назначения. Приводится пример проведения оценки земель.
ANNOTATION
Graduation work is fulfilled by student Abubakirov D.K. of specialty management land resources and system of land tenure The theme of the work is Conducting and assessment of land cadastral works on the territory of Alma LLP, Tulkubasky district of the Turkestan region. Graphic part is consist of drawings. Graduation work is dedicated to the questions of separating and reorganization of agricultural farms. The choice of the theme is motivated with the actuality of republics transition to new market relations causing with the great changes in all branches of social and production activity.
Мазмұны
Кіріспе
5
1
Шаруашылықтың табиғи және климаттық жағдайы
13
1.1
Шаруашылық туралы жалпы мәлімет
13
1.2
Климаты
16
1.3
Рельеф
16
1.4
Топырағы
17
1.5
Өсімдік жамылғысы
18
1.6
Гидрографиясы
18
1.7
Гидрогеологиясы
18
2
Негізгі бөлім
20
2.1
Жер кадастрлық жұмыстарын жүргізу
20
2.2
Қайта ұйымдастыру Алмаындағы шаруашылық ету түрі
24
2.3
Шаруа қожалығының (фермерлік) құрылуы
30
2.4
Ауыл шаруашылық жерлерін бағалау
35
2.5
Ауыл шаруашылық жерге орналастырудың экономикалық
тиімділігі
42
2.6
Алма ЖШС тиімділігін анықтау
42
2.7
Алма ЖШС - жерін бағалаудын экономикалық моделі
48
2.8
Жерге орналастыру жұмыстарын орындау кезінде еңбекті қорғау
53
2.9
Ауыл шаруашылығы жер қатынастарын дамыту проблемалары
53
Қорытынды
62
Қолданылған әдебиеттер
64
КІРІСПЕ
Жерге орналастыру жерді тиімді пайдалану мен қорғауды ұйымдастыруға бағытталған шаралар жүйесі. Жер заңдарына сәйкес меншік және жер пайдалану объектісі жылжымайтын мүлік болып табылады, ол табиғи шаруашылық жүргізу объектісі. Қазақстан Республикасының жер заңдарына міндеттері жерді тиімді пайдалану мен қорғау, топырақ құнарлығын қалпына келтіру, табиғи ортаны сақтау мен жақсарту, шаруашылық жүргізудің барлық нысандарын дамыту үшін жағдай туғызу, азаматтар мен заңды тұлғалардың жерге құқығын қорғау, жылжымайтын мүлік нарығын жасау мен дамыту, жер қатынастары саласында заңдылықты нығайту мақсатында жер қатынастарын реттеу болып табылады. жасалынып отырған жобамның тақырыбы шаруашылық жерін ұйымдастыру болғандықтан төмендігі есептеулер мен экономикалық көрсеткіштері бойынша жоба жасалынды. Жобалау объектісіне ұйымдастыру территориялық өндіріс бірлестіктері ауыл шаруашылық жүргізетін өздеріне бөлініп берілген жерлерді жатқызады. Жобада шаруашылықтың жер көлемі есептелініп, ауыл шаруашылық алаптарын ұйымдастыру жұмысы жүргізілді. Жерге орналастыру жұмыстарын жүргізу барысында ауыспалы егістер жобаланып, олардан алынған өнімдерді өндіруге кеткен шығындар есептелінді.
Мал шаруашылығы бойынша алынатын жалпы өнім, жалпы өнімнің бағасы және өнімді сату отырысында түсетін пайда есептелінді. Жалпы жобада аз еңбек шығынын жұмсап, көп өнім алу барысында жоба нұсқада жобаланды. Жер учаскелерінің келісімді бағаларына келсек, олар жартылай басқарусыз қалыптасуда. Мұнда жерге мемлекеттің белгіленген базалық ставкалары бағдар болып, олардың деңгейі нарықтық сұранысқа сәйкес бейберекет бір мақсатта пайдалану үшін жер учаскесінің оңтайлығы және халықтың төлеу қабілетімен анықталады. Жермен жасалынған мәміле саны көбейген соң, жер учаскелерінің бағасы салыстырылады, дұрысы салыстыру негізімен анықтау әдісіне көшкен жөн.
Мемлекеттің әр даму сатысында әр елде жерлерді бағалаудың әр түрлі жүйелері пайда болып дамыған. Қазақстанда жерді бағалауда топырақты бонитеттеу, республика аумағын табиғи - айыл шаруашылық және топырақ климаттық аумақтау, жерлерді экономикалық бағалау әдістерін зерттеу мен жер бағалық жұмыстарды орындау бойынша жұмыстар жүргізіледі. Осы жүргізілген жұмыстар нәтижелері ауыл шаруашылық салаларын орналастыруда, жоспарлауда, ауыл шаруашылық өнімдерінің сату бағаларын жіктеуде, жерлердің пайдалануын салыстырмалы талдауда пайдаланады. Жобаны жасау үшін шаруашылық туралы мәліметтер және жер пайдалану жоспары. 1:25000 масштабта пайдаланылды. Алма ЖШС топырақ картасы және топырақ легендасы пайдаланылды. Бұл мәліметтер мемлекеттік ғылыми өндіріс орталығы жер ресурстарын басқару және жерге орналастыру жобалық институтының техникалық жобаларын пайдаланылды.
Жердің жеке меншік иелеріне ҚР азаматтары және мемлекеттік емес заңды тұлғалары болып табылады. Жерге меншік құқығының субьектісі болу үшін азаматтар ҚР Азаматтық Кодексіне сәйкес, құқықтық және жұмыстық қабілеттері болуы керек.
Мұнда, жұмыс тәжірибесінің, біліктілігінің болуы, (фермерлік шаруашылық жүргізу мақсатында жер учаскесін алу үшін) қайтыс болған фермердің жерін мұралыққа алу үшін оның туыстығының болуы. Жер учаскесінің меншік иесі немесе пайдаланушысы болам деген азаматтарға арналған осындай талаптар шет елдерде де заңды әрекет жасайды.
Азаматтардың меншігіндегі жер учаскелерін нормалау ҚР үкіметі арнайы нормативтік актілерді қабылдау арқылы жүзеге асырады. Бұл актілерде жер учаскелерін берудің шекті нормалы көрсетіледі. Мұнда жергілікті органдар өз құзіретінде өздерінің нормаларын қабылдай алады. Азаматтар жеке меншігіне берілетін жерлердің категориясы бойынша шектеулер қойылған.
Республикадағы жер реформасының негізгі бір жайы мемлекеттен азаматтарға, мемлекеттік емес заңды тұлғалар жерді беру тәртібін жасау және қолдану болып табылады. Мұнда заң талаптары, азаматтар мүддесі, әлеуметтік, мемлекеттік мүдделері сақталуы керек. Осы уақытта республикамызда қабылданған заңдылық нормативтік актілер шеңберінде жер учаскелерін жекешелендірудің келесі механизмі қалыптасты:
өзіндік қосалқы шаруашылығын, бақ өсіру, сая жай құрлысын, жеке тұрғын үйлер салу үшін ертеде алынған жер учаскелерін беру;
азаматтарға жеке меншікке тегін беру нормасы шегінде жер учаскелерін сату;
жекешелендіретін ауыл шаруашылық кәсіпорындарының жер үлестерін дербестеу;
жекешелендіру тәртібіне алынған жер учаскелерін басқа азаматтарға, заңды тұлғаларға сату.
Жер заңы бойынша жерге жеке меншіктің келесі түрлері төмендегідей болады:
азаматтардың жеке меншігі;
Ортақ бірлескен меншік, яғни қатысушылардың үлестері белгіленбеген бірлескен меншік;
Әр қатысушыға тиесілі жер учаскелерінің нақты үлестері белгіленіп, нақты бөлуде пайда болатын ортақ үлестік меншік;
Мемлекеттік емес заңды тұлғалардың меншігі.
2. Шаруашылықтың табиғи және климаттық жағдайы
1.1. Шаруашылық туралы жалпы мәлімет
Түркістан облысы Түлкібас ауданындағы Алма ЖШС 1998 жылы бұрынғы Жаңа тұрмыс колхозының негізінде құрылды. Оның жер пайдалану шекарасына қосымша мал бордақылау совхозының және Ақсу совхоздарынан қосалқы жерлерді кесіп беру арқылы ұйымдастырылды. 1975 жылы жасалынған шаруашылық аралық жерге орналастыру жобасы бойынша кәзіргі кездегі жер пайдаланымы шекарасында құрылды.
Шаруашылықтың жері Солтүстігінде Калинин атындағы колхоздың және Байзақ совхозының жерімен, Солтүстік шығысында Киров атындағы колхоздың (кәзіргі Кенен өндірістік кооперативі) жерімен шығысында Красногор совхозтехникумы (кәзіргі Кене Әзербаев атындағы ауылшаруашылық техникумы) жерімен және Буденовка совхоздарының жерлерімен шектескен.
Шаруашылықтың жер пайдаланымы ауданның Оңтүстік батысында бірынғай бөлекті массивтен тұрады. Негізгі шаруашылық, әкімшілік орталығы Жаңа-Тұрмыс елді мекені. Облыс орталығы Шымкент қаласынан 30 км, ең жақын темір жол станциясы Ақсу - 12 км.
Ауыл шаруашылық өнімдерін тапсыратын пункттері астықты - Ақсу астық қабылдау пунктіне, сүтті - Шымкентр май зауытына, етті - Шымкент қаласына.
Барлық елді мекендер электрленген, радио желілерімен және телефон байланысымен қамтамасыз етілген. Орталық мекені Жаңа-тұрмыс ауылы су жүйелері (водопровод) арқылы ауыз сумен қамтамасыз етілген, ал қалған елді мекенлер жергілікті ауыз сулармен қамтамасыз етілген.
1.2 Климаты
Шаруашылықтың жері өте құрғақ тауетекті агроклиматты ауданда орналасқан. Климаты өте континентальді тез ауытқыйтын аймақта болғандықтан жылдың орташа температурасы +7,4оС болады, ең жоғарғы көрсеткіші + 40оС, ал ең төменгі көрсеткіші - 38оС болады. 5оС дан тұратын орташа температура күндерінің ұзақтығы 200 күн, ал жалпы температура жиыны 3212оС, 10оС дан жоғары күндер 167 күн оның температура жиыны 2930оС. Аязсыз уақыттың ұзақтығы орташа 163 күн яғни 1 сәуірден 12 қазанға дейін. Алғашқы күздегі суық күзде қазан айының ортасында түседі, ал кЖШСтемгі суықтың аяқталуы мамыр айының басында аяқталады.
Шаруашылықтың жеріндегі атмосфералық жауын жашын мөлшері 420 мм-ді құрайды, оның жыл бойында біркелкі емес. Ең көп жауатыңы (60%) кЖШСтемгі және күзгі кезеңдерге тура келеді. Жазда түсетін ылғал аз болғандықтан өсімдіктердің өсуі мен жетілуіне кері әсерін тигізеді.
Қардың жататын ұзақтығы 116 күн және оның қалындығы 15-22 см аралығында. Ауаның орташа ылғалдылығы жыл бойына 59% ал оның ауытқуы қыс кезінде 75-77% ал жазда 37% дейін төмендейді. 30% тен төмен ылғалдылықтың ұзақтығы 118 күн, ал ондай кезең маусым мен қыркүйек айларының арасында болады.
Шаруашылықтың жерінде климатқа тағыда әсер етуші ерекшелік бұл желдер. Оның негізгі туратын бағыты Солтүстік шығыстан, олардың қайталау жыл бойында 50% болады.желдің жылдамдығы 15мсек жылда 53 күнді құрайды және оның қайталануы кЖШСтемгі және күзгі кезеңдерде байқалады. Қысқы кезеңдерде жиі туман түседі.
Климат жағдайын талдай отырып келесі қортынды жасауға болады: бұл жердің климаты құрғақ, континентальді, пайдалы температура жеткілікті, ыстық ауаны қажет ететін дақылдарды өсіруге қолайлы, бірақ ауыл шаруашылық дақылдарының жетілуіне ылғалдың жетіспеуінен бұл жерде суармалы егіншілік жүргізу қажет.
Климат жағдайының ауытқуына қарай жайылымдың талаптары толық пайдалануға ынғайлы болғандықтан мұнда қой шаруашылығын, ірі қара мен жылқы өсіруге толық мүмкіндік бар. Жайылым кезеңінің ұзақтығы ірі қара үшін - 154 күн, қойларға - 280 күнге созылады
Кесте 1.1
Ауа ылғалдылығының мінездемесі
кЖШСтем
жаз
күз
қыс
жыл
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I
II
C
1
1
2
3
3
3
3
2
1
0,5
0,5
1
2
Ж
51
50
47
41
41
49
50
49
52
54
57
53
50
Ш
19
17
15
18
16
14
14
15
17
19
21
21
17
ОШ
3
3
4
6
4
4
4
4
5
5
4
4
4
О
7
7
10
9
10
7
8
7
8
8
8
7
8
ОБ
12
11
12
12
12
9
10
11
11
10
7
9
10
Б
6
9
8
9
СБ
1
2
2
3
4
3
2
2
1
1
0,4
1
2
Кесте 1.2.
ГМБ-ның мәліметі
мінездеме
айлар
жыл
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
Сал
ылг.
орташа
-7,3
-6,1
0,0
8,0
13,8
18,4
22,0
21,1
15,3
%
80%
14
19
25
32
35
38
40
38
36
30%
-36
38
-28
-16
-10
-1
5
5
-5
абс.
ылг.мб
Жауын
шашын
орташа
23
29
45
62
50
44
24
13
16
35
44
35
420
жоғарғы
төменгі
Кин.
сан
туман
10
10
13
5
2
0,2
0,1
0,2
0,5
3
9
10
63
найзагай
0,2
0,8
4
7
3
0,6
22
топырақ суырылуы
7
0,04
0,2
0,1
0,2
0,1
0,1
0,3
Желдің қайталану
15 мc
7,1
7,1
6,3
5,5
4,0
20
2,0
2,7
3,0
3,2
4,5
5,7
53
Жылдың суық мезгілдерін 3 ай құрайды ( оС - тан төменгі температурада). Көктемде температураның тым қатты көтерілуі байқалады, әсіресе тәуліктік жербелісте. Шамамен қар жамылғысы 94 күндей шамада жамады. Қар жамылғысы максималдық биіктігі ( 8-9 см, кейбір жылдары 32 см) желтоқсанның аяғы мен қаңтар басында байқалады.
Кесте 1.3
Қар жамылғысының орташа биіктігі декада, см
X
XI
XII
I
II
III
IV
Қар жататын мерзім бойынша
1
2
3
1
2
3
1
2
3
1
2
3
1
2
3
1
2
3
1
2
3
орт.
макс.
мин.
3
4
5
6
6
7
7
6
6
6
14
32
2
Кесте 1.4
Температура өзгеруінің басталу
0о жоғары
16III
242
14XI
5 о жоғары
3IV
200
25IX
10 о жоғары
23IV
157
8IX
Аязсыз күндер
1V
153
12X
Жел шаруашылықтың солтүстік шығыс және солтүстік бөліктерінен жиі турады. 15 мс - тен асатын желдер жаз мезгілінде және жылдың 28 шамасында күнін құрайды. Тұманның түсуі жылдың суық айларында тіркеледі. Шаруашылық территориясы орналасқан жердің климаты мал шаруашылығын дамытуға қолайлы, әсіресе қой шаруашылығына және де жайылым жердің аланын үлесі көбірек.
1.3 Рельеф
Шаруашылықтың аудынының жер бедері өзінің әртүрлілігімен ерекшеленеді. Жерінің оңтүстік бөлігі Ақсу өзенің арнасына қарасты жазықтықта орналасса, солтүстігіндегі жерлері орташа таулы Қазықүрт жотасына, орналасқан өзенінің арнасына қарасты жерлері аздап толқымалы еңкішті жазықтың және оның ылдыйлығы өзеніне қарай бағытталған.
Таулы және уақ таулы жүйелі жерлері бірнеше сай салалы орналардан турады. Бұлар жалаңаш таулы жерлер, орташа таулы арна және уақ жоңылы төменгі арналары тау етекті жазықтың бірнеше сатылардан құралған төменгі жағы тегіс болғандықтан бұл жерлер толығымен айдалған егіншілікке пайдаланылады. Жоғарғы жағы өзектер мен өзеншелер арнасы мен бөлшектенгендіктен ауыл шаруашылық техникасын пайдалануға қиындық туғызады, сол сбепті толық пайдаланылмайды.
Арнаға жақын оңтүстік жерінде каналы өтетін болғандықтан негізгі өсіретті отамалы дақылдар, көкөніс және көпжылдық шөптер.
Басқа суармалы егіншілік Садыр өзенінің арнасы бойында орналастырғанға ыңғайлы болашақта ұлғатылады. Суармалы жерлерде мал азықтың дақылдар мен бақша өсіріледі. Солтүстік және орталық аудандарында орналасқан егістері тәлімі болғандықтан дәнді дақылдар мен көпжылдық шөптер өсіріледі. Таулы аймаққа жататын солтүстік жерлері таулы қыратты болғандықтан және тау жыныстарының жер бетіне шығуымен олар тек жайылымдыққа пайдаланылады.
1.4. Топырағы
Шаруашылықтың жеріндегі ең көп тараған топырақтар ашық каштанды (қоңырқай) және кәдімгі сур топырақтар. Барлық топырақ бедері негізгі 8 агроөндірістін топқа біріктірілген.
1. Жақсы сапалы суармалы жерлер - бұлар аймақтың агротехниканы қадет етеді. Бұл кәдімгі суртопырақтар ауыр және орташа құмайттылар. Құнарлылығы бойынша дақылдарды егіп одан жоғары өнім алуға болады, ол үші тиісті агротехниканы еңгізіп органикалық және минералды тыңайтқыштар беріп суармалы жүйеде пайдалануға болады. 2. Орташа сапалы тәлімі жерлерге - таулы қаракаштанды ауырқұмайтты эрозияға қарсы шараларды талап ететін жерлер жатады. Олардың орналасқан жерлері тау етекті жазықтықтар. Бұл жерлер дәнді дақылдар мен көпжылдық шөптерді егуге пайдаланылады. Жоғары өнім алу үшін топырағын уақтылы өңдеп, тыңайтқыш беріп парлы ауыспалы егістік еңгізген жоқ.
3. Зоналық (аймақтық) агротехниканы қажет ететін эрозияға қарсы шараларды талап ететін орташа сапалы тәлімі жерлер. Бұл жерлерде ылғалды сақтау шаралары қажет. Эрозияға ұшыртпау үшін жерлерді айдағанда бедерді аудармайтын отвалсыз соқалармен жұмыс істеп көлбеулікке қарсы айдап егістікке пайдаланылады. Топырақ құрамы таулы сұр каштанды және ашық кәдімгі сұр топырақтар.
4. Ылғалды сақтау шараларын қажет ететін орташа сапалы тәлімі жерлер. Бұл кәдімгі сұр топырақтар орташа құмайтты қиыршықты болып келеді. Топырақ құрамында қарашірік тек айдалу бетінде ғана болады онда да аз мөлшерде. Бұл жерлерге міндетті түрде азот пен фосфоры бар минералды тыңайтқыштарды молынан беру керек, көп жылдық шөптер егіледі, ауыспалы егіс еңгізіледі.
5. Эрозияға қарсы шараларды, ылғалды сақтауды қажет ететін төменгі сапалы тәлімі жерлер. Олар негізінен таулы ашық қаштанды топырақтар. Айдалған тәлімі егістік жерлердің көбірек аудынын алып жатыр өзінің топырақ құнарлығы жағынан бұл топ тек парлы астықты дақылдарды өсіруге пайдаланылады.
6. Өзен арналары арасында орналасқан жатындықтар бұл жерлердің жоғарғы горизонты (беті) мықты шымдалған өсімдік тамырларымен қалдықтарына бай жерлер. Бұларға жалғынды, шалғынды каштанды ауыр құмайтты топырақтар. Негізінен жабындықтарға пайдаланылады.
7. Егістікке жарамсыз, тек жайылымдыққа пайдаланылатын таулы және тау етегіндегі жерлер. Бұл жерлерде таулы қара каштанды, ашық каштанды жалғынды сұртопырақты жерлер. Топырақ кесінділері бойынша аз жетілгн, сапасы төмен, тау жыныстары бетіне шыққандықтан егіншілікке жарамайды. Шөптерінің өнімділігін арттыру үшін мал жайып арнайы жайылым алмастыру шараларын жүргізуді қажет етеді және және жаңарту үшін ауыспалы демалдыру әдістері керек, ол шөптердің тұқымын шашуға әсер етеді.
8. Сегізінші агроөндірістік топқа айдауға жарамсыз тек жайылымға пайдаланылатын жерлер жатады. Бұл жерлер арық, атыз өзен сайлармен жырымдалған тауллы, тау етекті су эрозиясына ұшыраған жерлер жатады. Бұл жайылымдың жерлер өзін пайдалануды шегере отырып мал жаюды керек етеді арық және шөптердің тұқымдарын егіп жақсартуды тілейді.
1.5. Өсімдік жамылғысы
Шаруашылықтың жеріндегі өсімдік дүниесінің түрлері әрқилы. Тау етекті жағынтықта жусаны эфемерлі және жусанды ебелекті өсімдіктер өседі. Жер асты сулары жер бетіне жақын жерлерде шилі - жусанды, жусанды ажырық басқан құрақты өсімдіктер бар, басқада шөптер тұқымы кездеседі.
Геоботаникалық мәліметтер бойынша шөптердің өнімділігі көктемгі күзгі және қысқы кезеңдерде 4,8 ц құрған шөпке теңеледі. Таулы жерлердің де өсімдік дүниесі әртүрлі. Тау беткейлері мен ылдыйлы етектерінде дәнді шөптер құрамы кездеседі, олардың құрамында тыпшақ, терскен - жусан ассоциясы орын алады. Бұл өсімдіктер малдың жеуіне жарамды, әсіресе көктем жаз және күз уақыттарында. Құрғақ шөпке айналдырғандағы өнімділігі 6-8 цга дейі жетеді. Сайлар мен жырыларді тыпшақ, теріскен және басқа түрлі шөпті өсімдіктер өседі, пайдаланылатын уақыты жаз айлары өсімдіктерінің өнімділігі кейде 10 цга жетеді.
Орта таулы жерлер өзінің ылғалдылығымен ерекшеленеді. Бұл жерлерде осока - эфемерлі, дәндік осока және жымды ажырықты бидайықты өсімдіктер өседі. Кейбір жерлерінде беде (клевер) жабайы сұлы т.б. таулы сайларда тобылғы, итмұрын, долана сияқты шіліктер өседі. Айдалатын жерлерде табиғи шөптер өспейді, олар тек жолдың жағалары, танаптардың араларында кездеседі. Тәлімді егістіктер кейбір арам шөптер мен ластанған.
1.6. Гидрографиясы
Гидрографиясың жүйелері негізінен таулы су көздерінен құрылады, оның ең ірісі өздерінің басын Ақсу жотасынан шығатын беткейлерден алады, суларының ағысы мал жайылымдарын суландыруға, елді мекендерді ауыз сумен қамтамасыз етуге және егістіктерді суғаруға пайдаланылады. Өзен-өзек бастаулардың сулары қар, жауып жерастынан шығатын бұлақтардан құрылады. Судың деңгейінің көтерілуі кЖШСтемгі қар еру кезеңінен басталады. Наурыз, сәуір айларындағы судың ағысының деңгейі 2-3 м3сек - қа дейін жетеді бұл кездегі су ағысы жылдың ағыстың 70% -ін құрайды. әрбір су көздерінің ағыс тұрақтылығы 2-3 литрсек болады. Бұл су көздерінен басқа шаруашылықтың жерінен Георгиевка каналының оң және сол тармақтары өтеді. Бұл Ақсу өзенінің суғару жүйесіне жатады және шаруашылықтың егістері осы су жүйелерімен суғарылады. Олардың әрқайсысының ұзындығы шаруашылық жерінде 1,5 км болады.
1.7 Гидрогеологиясы
Шаруашылықтың жеріндегі гидрогеологиялық негіз жерлердің топырағының су сиымдылығы мен жер асты суларының минералдылығына байланысты. Жерлерінің геологиялық құрылымына қарай бөлінуі топырақтарының су жүретін жер асты деңгейіне, құрылым сапаларына геологиялық жағдайына қарай анықталады.
Негізгі жерлерінің барлығы 1-ші гидрогеологиялық ауданға жатады. Осы жерлердің шекарасындағы жер асты сулары, сайлар мен салалар арқылы жер бетіне шығады, олардың алмасуы 0-ден 80 метрге дейін жер қыртысының орналасуына бейімделіп отырады.
Жекешеленген су көздерінің дебеті 0,1 ден 1,0 лсек дейін ауытқиды. Жер асты суларының минералдылығы карбонаттылығы, хлор мен сульфидтері қалдығының мөлшері 1,0 грлитрден төмен.
Осы аудандағы жер асты суларының барлығы дерлік елді сумен және жайылымдықтарды суландырумен қамтамасыз етуге пайдаланылады.
Шаруашылықтың шығыс жақтағы бөлігі Бассхема бойынша 2-ші гидрогеологиялық ауданға жатады. Бұл жерлердегі су сыйымдылың жыныстарының құрылымы жарықшақтық тау аралық жазықтықтағы аллювиальдың шөгінділерден құралады. Су жүретін белдеулер сайлар (тальвег) арқылы бастаулар мен су көздері арқылы жер бетіне шығады, олардың дебеті өзгеріп отырады шамамен 0,1-0,3 лсек, ал таулы жерлерде 100 м тереңдіктен жарып шығады.
Бұлардан басқа шаруашылықтың жерінде үш жылжымалы далалық тұрақ ұйымдастырылған.
2.Негізгі бөлім
2.1. Жер кадастрлық жұмыстарын жүргізу
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес жер - меншік және жер пайдалану объектісі болып табылатын табиғи шаруашылық жүргізу объектісі.
Ауыл шаруашылығын дамытудағы басты міндет өндіріс тиімділігін арттыру болғандықтан, ауыл шаруашылық өндірісінің басты құралы жер болып отыр. Жер ауыл шаруашылығының ең маңызды да сапалы құралы болып табылады.
Жер өндіріс құралы болғандықтан, ауыл шаруашылық, өндірістік, транспорт және адамның барлық санасындағы материалдық іс-әрекетін жүргізеді. Бірақ жердің басқа өндіріс құралдарынан едәуір өзгешілігі бар. Ол адам еңбегінің нәтижелері. Осыған байланысты жердің есебін қадағалау, пайдалану түрлерін қарау қажеттілігі туады.
Жерді пайдалану құқығы тұрақты немесе уақытша, иеліктен шығарылатын немесе шығарылмайтын болуы мүмкін.
Қазақстан Республикасында жер мемлекеттік меншікте болады.
2001 жылдың 24 қаңтарында Астана қаласында № 152 - ІІ заң күші бар Жер туралы заңы қабылданды. Заңда жердің меншік түрлері келтірілген.Осы заңды белгіленген негіздерде шарттар мен шектерде жер учаскелері жеке меншікте де болуы мүмкін.
Жер учаскесіне меншік құқығы мен жер пайдалану құқығы пайда болуының, өзгертілуі мен шектерін, жер учаскесінің меншік иелерімен жер пайдаланушылардың құқықтары мен міндеттерін жүзеге асыру тәртібін белгілеу, жерді ұтымды пайдалану мен қорғау, топырақ жақсарту мақсатында жер қатынастарын реттеу, шаруашылық жүргізудің барлық, нысандарын тең құқықпен дамыту үшін жағдайлар жасау, жеке және заңды тұлғалар үшін мемлекеттің жер құқықтарын қорғау жылжымайтын мүлік нарығын жасау мен дамыту, жер қатынастары саласында заңдылықты нығайту болып табылады.
Жерге орналастыру мынадай жерге орналастырушылық жұмыстарын қамтиды.
Жерге орналастырудың, жерді аймақтарға бөлудің республикалық, облыстық және аймақтық схемалары (жобалары) мен жер ресурстарын пайдалану, жақсарту мен қорғау бағдармаларын әзірлейді.
Қолданылып жүрген жер пайдалану ісін жолға қою мен ретке келтіру жөніндегі шаруашылық аралық жерге орналастыру жобаларын жасауды орналасқан жерінде жер учаскелерін бөлу мен олардың шекараларын белгілеуді, жер учаскесіне меншік құқығына құжаттар жасауды;
Орналасқан жерінде елді мекендердің шекраларын анықтау мен белгілеуді, олардың жер- шаруашылық құрылысының жобаларын жасауды;
Орналасқан жерінде әкімшілік- аумақтық құрылымдардың ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың және жерді пайдалану қорғаудың ерекше жағдайлары бар басқа да жер учаскелерінің шекараларын белгілеуді.
Жерге орналастыру, бүлінген жерлерді жаңғырту мен жаңа жерді игеру жобаларын, сондай-ақ жерді пайдалану мен қорғауға байланысты басқа да жобалар әзірленеді.
Жерді есепке алу ісін жүргізеді пайдаланылмай жатқан ұтымды немесе нысаналы мақсаты бойынша пайдаланылмай отырған жерді анықтауды;
Топографиялық- геодезиялық, картографиялық топырақтың геоботаникалық және басқа да зерттеу мен іздестіру жұмыстарын жүргізуді;
Жер кадастры мен жер мониторингін жүргізуді;
Жер ресурстарының жай- күйі мен пайдалануының кадастрлық және топырақтық карталары мен атластарын жасауды т.б жұмыстар атқарылуда;
Жердің жеке меншік иелеріне ҚР азаматтары және мемлекеттік емес заңды тұлғалары болып табылады. Жерге меншік құқығының субъектісі болу үшін азаматтар ҚР Азаматтық Кодексіне сәйкес, құқықтық және жұмыстық қабілеттері болуы керек.
Мұнда, жұмыс тәжірибесінің, біліктілігінің болуы, фермерлік шаруашылық жүргізу мақсатында жер учаскесін алу үшін қайтыс болған фермердің жерін мұралыққа алу үшін онымен туыстығының болуы. Жер учаскесінің меншік иесі немесе пайдаланушысы болам деген азаматтарға арналған осындай талаптар тек Ресей Федерациясында емес, Германия, Франция, Швецияның, Дания, Австрия заңдарында да әрекет теді.
Кейбір елдерде бұл шарттарға адамдардың жасы, капиталы немесе несиелерің бар жоқтығы кіреді. Заңды тұлғалардың, егер оның заңды және жарғылық нысанасында ауыл шаруашылық болса, қажетті өндіріс құралдары, мамандары болса осындай құқыққа ие.
Азаматтардың меншігіндегі жер учаскелерін нормалау ҚР үкіметі арнайы нормативтік актілерді қабылдау арқылы жүзеге асырады. Мұнда жергілікті органдар өз құзіретінде өздерінің нормаларын қабылдай алады. Бұл мәселеде жергілікті органдарының ЖШСілеттігі кеңірек. Қазақстанда шекті нормалардан басқа жеке меншіктікке жер учаскелерін тегін беру ноормалары да белгіленген.
Азаматтар жеке меншігіне берілетін жерлердің категориясы бойынша шектеулер қойылған. Мысалы, 1995 ж. Жер туралы Жарлығынан азаматтардың жеке меншігінде ола алатын жерлердің түрлері қозғалмайтын мүлік ретінде көрсетілген. Жер заңының дамуы жер учаскелеріне жеке меншік рұқсат етілетін жер қоры санаттар санын көбейтуге бағытталған, әсіресе ауыл шаруашылық жерлерге қатысты. Қазақстандағы жер реформасының 10 жылдық тәжірибесі ескеріліп, жаңа жер заңына бір қатар өзгерістер енгізілген.
Республикадағы жер реформасының негізгі бір жайы мемлекеттен азаматтарға, мемлекеттік емес заңды тұлғаларға жерді беру тәртібін жасау және қолдану болып табылады. Мұнда заң талаптары, азаматтар мүддесі, әлеуметтік мемлекеттік мүдделері сақталуы керек. Осы уақытта республикамызда қабылданған заңдылық нормативтік актілер шеңберінде жер учаскелерін жекешелендірудің келесі механизмі қалыптасты:
Өзіндік қосалқы шаруашылығын, бақ өсіру, сая жай құрылысын, жеке тұрған үйлер салу үшін ертеден алынган жер учаскелерін қайта рәсімдеу;
Азаматтарға жеке меншікке тегін беру тормасы шегінде жер учаскелерін беру;
Азаматтарға және мемлекеттік емес заңды тұлғаларға жер учаскелерін сату;
Жекешелендіретін ауыл шаруашылық кәсіпорындарының жер үлестерін дербестеу;
Жекешелендіру тәртібінде алынған жер учаскелерін басқа азаматтарға, заңды тұлғаларға сату.
Жер заңы бойынша жерге жеке меншіктің келесі түрлері төмендегідей болады;
Азаматтардың жеке меншігі;
Ортақ бірлескен меншік, яғни қатысушылардың үлестері белгіленбеген бірлескен меншік;
Әр қатысушыға тиесілі жер учаскелерінің нақты үлестері белгіленіп, нақты бөлуде пайда болатын ортақ үлестік меншік;
Мемлекеттік емес заңды тұлғалардың меншігі.
Жер учаскесіне ортақ меншік заң актілерінде көзделген жағдайларда учаскесі бөлінбесе, сондай-ақ меншік иелері өздеріне тиесілі жер учаскелерін бір учаскеге ерікті түрде біріктерген кезде пайда болады.
Республикамызда осыған тән қолхоздарды қайта құру мен совхоздарды жекешелендіру арқылы азаматтардың жерге ортақ меншігін ұйымдастыруын мысал ретінде келтіруге болады. Жер учаскелерін ортақ меншікке табыстау бекітілген меншік иелерінің тізімі тіркеленген колхоз, совхоз мүшелерінің жалпы жиналысы шешімінің негізінде атқарушы үкімет органдарымен жүзеге асырылады.
Республикамызда жаңа жер заңдарын қабылдаудан бұрын шаруашылықтарды қайта ұйымдастыру мен жерлерді жекешелендірудің басқа жүйесі болатын. Қайта құрылатын ұжымдардың мүшілері, несиешілер және сол шаруашылықтардың, сондай-ақ осы шаруашылықтардың өндірістік және әлеуметтік-мәдени салаларында істейтін әрі олардың аумағында тұратын зейнеткерлер мен басқа да адамдардың заңға сәйкес шартты үлесіне құқығы бар. Шартты жер үлесін иеленушілердің құқығы:
-жер үлесі құқығын жарна ретінде шаруашылық серіктестіктерінің жарғылық қорына немесе қайта ұйымдастырылатын колхоз, совхоздар жерінде құрылатын өндірістік кооперативтерге пай ретінде беруге;
-шаруа фермер қожалағын ұйымдастыру үшін жеке жер үлесіне сәйкес жер учаскесін алуға;
-жер үлесі құқығын сыйға тартуға, сатуға, жалға беру хақылы жаңа Жер туралы заңда кейбір өзгерістер кіргізілген .
Шаруашылық жерлерін пайдалану жер үлестерін біріктіру арқылы тұрақты жер пайдалану құқығымен ұйымдастырылған.
1995 ж Жер туралы Жарлықта айтылғандай азаматтарға ауыл шаруашылық өндіріс жүргізу, жеке тұрғын үй немесе саяжай құрылысы үшін жеке меншікке, немесе жерді тұрақты пайдалануға тегін берілетін учаскелердің көлемін белгілеу Қазақстан Республикасының үкіметі белгіленген нормалары және тәртібі бойынша жүзеге асырылады. Жер учаскелерін қайта тегін беруге жол берілмейді.
Қазақстанда нарықтық экономикаға көшу Алмаында жер формасын жүргізуге байланысты мәселелер өте өзекті блып отыр.Бұл жай жердің қай болмасын қоғам өміріндегі айрықша маңызымен, республикамыздың жер байлығымен (ауыл шаруашылық алқаптардың көптігі және газ, мұнай, қара, түсті және сирек кездесетін металдар) себептеледі. Осыған байланысты Совет уақытында қалыптасқан жер қатынастарын қайта құруға мүмкіндік беретін заңдар қабылданды. Сол кездегі жер қатынастарының өзегі бүкіл халықтық деп аталған мемлекеттік меншік болып табылған.
Республикамыздағы жер реформасының мақсаты жерге және өндіріс құралдарына меншіктің көп түрлілігін енгізу негізінде қалыптасқан жер қатынастарының барлық жүйесін өзгерту болып табылады. Реформа экономикада көп салалықты дамытуға жерлерді қайта үлестіруге, республикамыздың жер қорын құқықтық, экономикалық басқару әдістеріне көшуге бағытталған. Мемлекеттікпен қатар, жерге меншіктің басқа түрлерін, ең алдымен жеке меншіктікті, жерді нарықтық айналымға, қатынастарға түсіруді қамтып отыр.
Жер кеңістік негіз, өндірістің ең негізгі өндіріс құралы, еңбектің нысанасы және құралы болып табылады.
Шаруа қожалықтары туралы заң қабылдануымен жер пайдалану құқық субъекттері кеңейіп өзгерді. Егер оған осы уақытқа дейін тек ауыл шаруашылық кәсіпорындары (совхоз, колхоз, тәжірибе станциялары, оқу шаруашылықтары және т.б.) жатса, жаңа заңдар оның толық құқықты субъектілер ретінде шаруа қожалықтарын, жалгерлерді қамтиды. Жалгерлер мен фермерлерді заңдандыру олардың жер пайдалану, кейін иеленуге хақылы екендігін мойындады. Ескі заң бойынша ауыл шаруашылық мақсаттары үшін жерлер азаматтарға шектелген мөлшерде тек қана кейінгі жер пайдалану шарттарымен берілді. Қабылданған жаңа заңда ауыл шаруашылық кәсіпорындарын қайта құру және жаңа құрылымдарды ұйымдастыруға мүмкіндік берді. Барлық жерлерде шаруа қожалықтары құрыла бастады. Олардың пайдалану жерлері екі жолмен құрылды. Біріншісі - шаруа қожалықтарының пайдаланатын жерлерінің колхоз, совхоз құрамынан бөлініп шығарылуы. Екіншісі - шаруа қожалықтары ауданның арнайы жер қоры есебінен құрылды.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелері жеке меншік құқығымен Қазақстан Республикасының азаматтарына шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін және Қазақстан Республикасының мемлекеттік емес заңды тұлғаларына тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу және орман өсіру үшін беріледі. Шаруа қожалығын және тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу үшін ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскесіне жеке меншік құқығын табыстау ақылы негізде жүзеге асырылады. Азаматтар мен мемлекеттік емес заңды тұлғалардың:
- жер учаскесіне жеке меншік құқығын жер учаскесінің анықталатын кадастрлық бағалау құнына тең бағамен сатып алуына;
- жер учаскесіне жеке меншік құқығын оның кадастрлық (бағалау) құқына қарай айқындалатын жеңілдікті бағамен сатып алуына болады. Жер учаскелеріне жеңілдікті бағаның нақты мөлшерін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.
Жер учаскелерін сатып алған кезде сатып алу сомасын төлеу жер учаскесіне жеке меншік құқығын сатып алатын тұлғаның жазбаша өтініші бойынша 10 жылға дейін төлеу мерзімін ұзарту арқылы жүргізілуі мүмкін.
Жер учаскесіне жеке меншік құқығын, жер учаскесінің кадастрлық бағалау құнына тең, сатып алу ақысын толық төлеген тұлғаның жер учаскесімен заңдарда тыйым салынбаған мәмілелердің кез келген түрін жасасуға құқығы бар.
Жер учаскесіне жеке меншік құқығын сатып алу ақысын толық төлеген тұлғаның жер учаскесіне жеке меншік құқығы мемлекеттік тіркелген кезден 10 жыл өткеннен кейін, жер учаскесімен заңдарда тыйым салынбаған мәмілелердің кез келген түрін жасасуға құқығы бар. Бұл шектеу жер учаскесін кепілге салуға қолданылмайда.
Жер учаскелерін төлеу мерзімін ұзарту арқылы алған тұлғаларға учаскенің бағасын толық төлегенге дейін мәміле жасасуға тыйым салынады. Жеңілдікті бағамен төлеу мерзімі ұзартылып сатылған жер учаскесімен мәміле жасасуға, оның сатып алу бағасы толық төлегеннен кейін он жыл өткен соң құқық беріледі. Аталған тұлғалардың жер учаскесін кепілге беруіне оның сатып алу бағасы толық төлегеннен кейін он жыл өткен соң құқық беріледі. Аталған тұлғалардың жер учаскесін кепілге беруіне оның сатып алу бағасының кемінде елу пайызын төлеген жағдайда рұқсат етіледі. Жер учаскесінің сатып алу бағасы төленген бөлігі ғана кепіл нысанасы бола алады. Кепілге беруді қоспағанда, шаруа қожалығын және тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу үшін уақытша жер пайдалану құқығымен берілген жер учаскелерінің жер пайдалану құқығына қатысты мәмілелер жасасуына жол берілмейді.
Қазақстан Республикасының Үкіметі облыстық (республикалық маңызы бар қалалардың, астананың) Өкілді және атқарушы органдарының бірлескен ұсынысы негізінде ауыл шаруашылығына арналған жер учаскелерінің бір әкімшілік ауданның аумағындағы шекті мөлшерін белгілейді,олар:
жеке меншік құқығымен Қазақстан Республикасының азаматында шаруа қожалығын жүргізу үшін, Қазақстан Республикасының мемлекеттік емес заңды тұлғасында және оған аффилирленген тұлғаларда тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу үшін болуы мүмкін; Жаңа жер заңдарын қабылдаудан бұрын шаруашылықтарды қата ұйымдастыру мен жерлерді жекешелендірудің басқа жүйесі болатын. Қайта құрылатын ұжымдардың мүшелері, несиешілері және сол шаруашылықтардың, сондай-ақ осы шаруашылықтардың өндірістік және әлеуметтік - мәдени салаларында істейтін әрі олардың аумағында тұратын зейнеткерлер мен басқа да адамдардың заңға сәкес шартты үлесіне құқығы бар. Шартты жер үлесін иеленушілердің құқығы:
жер үлесі құқығын жарна ретінде шаруашылық серіктестіктерінің жарғылық қорына немесе қайта ұйымдастырылатын колхоз, совхоздар жерінде құрылатын өндірістік кооперативтерге пай ретінде беруге;
шаруа (фермер) қожалығын ұйымдастыру үшін жеке жер үлесіне сәйкес жер учаскесін алуға;
жер үлесі құқығын сыйға тартуға, сатуға, жалға беруге хақылы (жаңа Жер туралы заңда кейбір өзгерістер кіргізілген).
Шаруашылық жерлерін пайдалану жер үлестерін біріктіру арқылы тұрақты жер пайдалану құқығымен ұйымдастырылған.
Шартты жер үлестерін иеленушілер шартты жер үлесіне құқық туралы куәлікті алған кезден бастап бір жыл ішінде шартты жер үлестері есебіне жер учаскесін меншікке немесе жерді пайдалануға алуға міндетті.
Жер учаскелері шаруа қожалығын жүргізу үшін Қазақстан Республикасының азаматтарына жеке меншік құқығымен немесе өтеулі уақытша жер пайдалану құқығымен 49 - жылға дейінгі мерзімге, ал шалғайдағы мал шаруашылығын жүргізу үшін уақытша өтеусіз жер пайдалану құқығымен Кодекске және шаруа фермер қожалығы туралы заңдарына сәйкес беріледі.
Жер учаскесін шаруа қожалығын жүргізу үшін алуға басым құқықты жеке еңбегімен қатысу негізінде шаруашылық жүргізетін, арнаулы ауыл шаруашылығы білімі мен біліктілігі бар, ауыл шаруашылығында іс жүзіндегі жұмыс тәжірибесі бар және осы ауданда, ауылда тұратын азаматтар пайдаланады.
Өздеріне тиесілі құқықты бұған дейін жалға берген шартты жер үлесіне құқық иелері 2005 жылдың 1 қаңтарына дейін бұл құқығын Кодексте көзделген тәртіппен және шарттарда іс-әрекеттің бірін жасау арқылы іске асыруға міндетті:
1) жер учаскесін жеке меншікке сатып алу;
2) жеке шаруа қожалығын және тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін дербес жүргізу үшін жер учаскесін уақытша ортақ немесе бөлек жер пайдалануға алу;
3) шаруашылық серіктестігінің жарғылық капиталына салым ретінде, акционерлік қоғамның акцияларын төлеуге немесе өндірістік кооперативке жарна ретінде беру.
Бұл ретте жер учаскесін шартты жер үлестерінің есебіне бөліп беру жерге орналастыру тәртібімен жүзеге асырылады.
Жер учаскесіне меншік құқығы немесе жер пайдалану құқығы туындаған сәттен бастап бұрынғы шарттар құқығын жалға беру шарты және жер учаскесін жалға алынған үлестер есебіне жалдау шарты (өтеусіз жер пайдалану) күшін жояды.
Кесте - 2.1.
Жер экспликациясы (га)
Шауашы-лықтың аты
Жалпы ауданы
Егістік
Оның ішінде
Суармалы
Тәлімді
Тыңайма
Жайы-лым
Шабындық
Көп
жыл-
дық
екпе-
лер
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Алма ЖШС
18452
3811
3262
549
298
13209
1116
18,0
АлмаЖШС-і 18452 га ауыл шаруашылық танаптарының топырақ банитет балы - 15 балл. Ауыл шаруашылық алқаптарының сапалық түрлері бойынша келесі көрсеткіштермен сипатталады.
Жер үлесіне құқығы жоқ азаматтарға шаруа қожалығын жүргізу үшін жер учаскелері елді мекендердің жері - ауыл шаруашылығында пайдаланылатын жерлер құрамынан да берілуі мүмкін. Жері бөлінуге жатпайтын ауыл шаруашылығы ұйымдарынан шыққан азаматтар шаруа қожалығын жүргізу үшін арнаулы жер қорының жер құрамынан жер учаскесін брінші кезекте алуға құқылы.
Арнаулы жер қорының, елді мекендердің және запастағы жер учаскесін алудың басым құқығын арнаулы ауыл шаруашылық білімі мен біліктілігі бар, ауыл шаруашылығында практикалық жұмыс тәжірибесі бар және сол ауданда, поселкеде тұратын азаматтар пайдаланады.
Шаруа қожалығын жүргізу үшін уақытша тегін жер пайдалануға:
- Орман қоры жерлері мен запастағы жерлердегі орман шарушылығы мұқтаждары үшін пайданылмайтын ауыл шаруашылық алқаптарынан заңдарда белгіленген тәртіппен және шарттарда;
- Ақысыз берудің белгіленген нормаларынан тыс жер берілген жағдайда жер учаскелері берілуі мүмкін.
Кесте 2.2.
Ауыл шаруашылық алқаптарының сапалық және сандық түрлері
Р
№
Суармалы егістік
Тәлімді егістік жері
Тыңайма жері
Көпжылдық екпелер
Жайылым
Шабындық
Ау-
дан
Бал
Көбей-
тінді
Ау-
дан
Бал
Көбей-
тінді
Ау-
дан
Бал
Көбей-
тінді
Ау-
дан
Бал
Көбей-
тінді
Ау-
дан
Бал
Көбей-
тінд
Ау-
дан
Бал
Көбей-
тінд
1
762,65
10
7626,5
99,1
10
991
43,0
10
430
18,0
19
342
2701
4
10804
431,5
10
4315
2
81,7
11
898,7
82,4
11
906,4
65,0
13
845
3645
5
18225
684,5
11
7529,5
3
442,05
13
5746,65
110,8
13
1440,4
51,0
21
1068,9
4796
7
33572
4
213,7
19
4060,3
116
21
2436
139
25
3477,6
2057
8
16536
5
628,5
21
13198,5
46,7
25
1167,5
6
868,5
25
21712,5
94
36
3384
7
264,9
36
9536,4
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Түркістан облысы Түлкібас ауданы Алма ЖШС жерінде жер кадастрлық жұмыстарын жүргізу және бағалау. тақырыбы бойынша 5В090700 -Кадастр мамандығы бойынша бітіруші білімгер Абубакиров Дәулет Кенжеғалиұлы диплом жұмысын дайындады.
Бітіру жұмысында жер кадастрлық жұмыстарын жүргізу және бағалау, ауыл шаруашылығы жер қатынастарын дамыту проблемаларын шешу мақсатында заман талабына сәйкес негізделген және Қазақстан Республикасының жер кодексінің жаңа енгізулері қарастырылған. Жұмыста ұйымдастырудың барлық шарттары қарастырылған.
Аннотация
Дипломная работа, выполненная студенткой специальности 50907 - Кадастр Абубакиров Дәулет Кенжегалиулы на тему: Проведение и оценка земельных кадастровых работ на территории ТОО Алма, Тюлькубасский район Туркестанской области.
Дипломная работа посвящена вопросам проведения оценки земель сельскохозяйственного назначения. Актуальность выбранной темы обусловлена нововедениями Земельного кодекса Республики Казахстана.В данной работе рассматриваются все этапы проведения работ по оценке земель сельскохозяйственного назначения. Приводится пример проведения оценки земель.
ANNOTATION
Graduation work is fulfilled by student Abubakirov D.K. of specialty management land resources and system of land tenure The theme of the work is Conducting and assessment of land cadastral works on the territory of Alma LLP, Tulkubasky district of the Turkestan region. Graphic part is consist of drawings. Graduation work is dedicated to the questions of separating and reorganization of agricultural farms. The choice of the theme is motivated with the actuality of republics transition to new market relations causing with the great changes in all branches of social and production activity.
Мазмұны
Кіріспе
5
1
Шаруашылықтың табиғи және климаттық жағдайы
13
1.1
Шаруашылық туралы жалпы мәлімет
13
1.2
Климаты
16
1.3
Рельеф
16
1.4
Топырағы
17
1.5
Өсімдік жамылғысы
18
1.6
Гидрографиясы
18
1.7
Гидрогеологиясы
18
2
Негізгі бөлім
20
2.1
Жер кадастрлық жұмыстарын жүргізу
20
2.2
Қайта ұйымдастыру Алмаындағы шаруашылық ету түрі
24
2.3
Шаруа қожалығының (фермерлік) құрылуы
30
2.4
Ауыл шаруашылық жерлерін бағалау
35
2.5
Ауыл шаруашылық жерге орналастырудың экономикалық
тиімділігі
42
2.6
Алма ЖШС тиімділігін анықтау
42
2.7
Алма ЖШС - жерін бағалаудын экономикалық моделі
48
2.8
Жерге орналастыру жұмыстарын орындау кезінде еңбекті қорғау
53
2.9
Ауыл шаруашылығы жер қатынастарын дамыту проблемалары
53
Қорытынды
62
Қолданылған әдебиеттер
64
КІРІСПЕ
Жерге орналастыру жерді тиімді пайдалану мен қорғауды ұйымдастыруға бағытталған шаралар жүйесі. Жер заңдарына сәйкес меншік және жер пайдалану объектісі жылжымайтын мүлік болып табылады, ол табиғи шаруашылық жүргізу объектісі. Қазақстан Республикасының жер заңдарына міндеттері жерді тиімді пайдалану мен қорғау, топырақ құнарлығын қалпына келтіру, табиғи ортаны сақтау мен жақсарту, шаруашылық жүргізудің барлық нысандарын дамыту үшін жағдай туғызу, азаматтар мен заңды тұлғалардың жерге құқығын қорғау, жылжымайтын мүлік нарығын жасау мен дамыту, жер қатынастары саласында заңдылықты нығайту мақсатында жер қатынастарын реттеу болып табылады. жасалынып отырған жобамның тақырыбы шаруашылық жерін ұйымдастыру болғандықтан төмендігі есептеулер мен экономикалық көрсеткіштері бойынша жоба жасалынды. Жобалау объектісіне ұйымдастыру территориялық өндіріс бірлестіктері ауыл шаруашылық жүргізетін өздеріне бөлініп берілген жерлерді жатқызады. Жобада шаруашылықтың жер көлемі есептелініп, ауыл шаруашылық алаптарын ұйымдастыру жұмысы жүргізілді. Жерге орналастыру жұмыстарын жүргізу барысында ауыспалы егістер жобаланып, олардан алынған өнімдерді өндіруге кеткен шығындар есептелінді.
Мал шаруашылығы бойынша алынатын жалпы өнім, жалпы өнімнің бағасы және өнімді сату отырысында түсетін пайда есептелінді. Жалпы жобада аз еңбек шығынын жұмсап, көп өнім алу барысында жоба нұсқада жобаланды. Жер учаскелерінің келісімді бағаларына келсек, олар жартылай басқарусыз қалыптасуда. Мұнда жерге мемлекеттің белгіленген базалық ставкалары бағдар болып, олардың деңгейі нарықтық сұранысқа сәйкес бейберекет бір мақсатта пайдалану үшін жер учаскесінің оңтайлығы және халықтың төлеу қабілетімен анықталады. Жермен жасалынған мәміле саны көбейген соң, жер учаскелерінің бағасы салыстырылады, дұрысы салыстыру негізімен анықтау әдісіне көшкен жөн.
Мемлекеттің әр даму сатысында әр елде жерлерді бағалаудың әр түрлі жүйелері пайда болып дамыған. Қазақстанда жерді бағалауда топырақты бонитеттеу, республика аумағын табиғи - айыл шаруашылық және топырақ климаттық аумақтау, жерлерді экономикалық бағалау әдістерін зерттеу мен жер бағалық жұмыстарды орындау бойынша жұмыстар жүргізіледі. Осы жүргізілген жұмыстар нәтижелері ауыл шаруашылық салаларын орналастыруда, жоспарлауда, ауыл шаруашылық өнімдерінің сату бағаларын жіктеуде, жерлердің пайдалануын салыстырмалы талдауда пайдаланады. Жобаны жасау үшін шаруашылық туралы мәліметтер және жер пайдалану жоспары. 1:25000 масштабта пайдаланылды. Алма ЖШС топырақ картасы және топырақ легендасы пайдаланылды. Бұл мәліметтер мемлекеттік ғылыми өндіріс орталығы жер ресурстарын басқару және жерге орналастыру жобалық институтының техникалық жобаларын пайдаланылды.
Жердің жеке меншік иелеріне ҚР азаматтары және мемлекеттік емес заңды тұлғалары болып табылады. Жерге меншік құқығының субьектісі болу үшін азаматтар ҚР Азаматтық Кодексіне сәйкес, құқықтық және жұмыстық қабілеттері болуы керек.
Мұнда, жұмыс тәжірибесінің, біліктілігінің болуы, (фермерлік шаруашылық жүргізу мақсатында жер учаскесін алу үшін) қайтыс болған фермердің жерін мұралыққа алу үшін оның туыстығының болуы. Жер учаскесінің меншік иесі немесе пайдаланушысы болам деген азаматтарға арналған осындай талаптар шет елдерде де заңды әрекет жасайды.
Азаматтардың меншігіндегі жер учаскелерін нормалау ҚР үкіметі арнайы нормативтік актілерді қабылдау арқылы жүзеге асырады. Бұл актілерде жер учаскелерін берудің шекті нормалы көрсетіледі. Мұнда жергілікті органдар өз құзіретінде өздерінің нормаларын қабылдай алады. Азаматтар жеке меншігіне берілетін жерлердің категориясы бойынша шектеулер қойылған.
Республикадағы жер реформасының негізгі бір жайы мемлекеттен азаматтарға, мемлекеттік емес заңды тұлғалар жерді беру тәртібін жасау және қолдану болып табылады. Мұнда заң талаптары, азаматтар мүддесі, әлеуметтік, мемлекеттік мүдделері сақталуы керек. Осы уақытта республикамызда қабылданған заңдылық нормативтік актілер шеңберінде жер учаскелерін жекешелендірудің келесі механизмі қалыптасты:
өзіндік қосалқы шаруашылығын, бақ өсіру, сая жай құрлысын, жеке тұрғын үйлер салу үшін ертеде алынған жер учаскелерін беру;
азаматтарға жеке меншікке тегін беру нормасы шегінде жер учаскелерін сату;
жекешелендіретін ауыл шаруашылық кәсіпорындарының жер үлестерін дербестеу;
жекешелендіру тәртібіне алынған жер учаскелерін басқа азаматтарға, заңды тұлғаларға сату.
Жер заңы бойынша жерге жеке меншіктің келесі түрлері төмендегідей болады:
азаматтардың жеке меншігі;
Ортақ бірлескен меншік, яғни қатысушылардың үлестері белгіленбеген бірлескен меншік;
Әр қатысушыға тиесілі жер учаскелерінің нақты үлестері белгіленіп, нақты бөлуде пайда болатын ортақ үлестік меншік;
Мемлекеттік емес заңды тұлғалардың меншігі.
2. Шаруашылықтың табиғи және климаттық жағдайы
1.1. Шаруашылық туралы жалпы мәлімет
Түркістан облысы Түлкібас ауданындағы Алма ЖШС 1998 жылы бұрынғы Жаңа тұрмыс колхозының негізінде құрылды. Оның жер пайдалану шекарасына қосымша мал бордақылау совхозының және Ақсу совхоздарынан қосалқы жерлерді кесіп беру арқылы ұйымдастырылды. 1975 жылы жасалынған шаруашылық аралық жерге орналастыру жобасы бойынша кәзіргі кездегі жер пайдаланымы шекарасында құрылды.
Шаруашылықтың жері Солтүстігінде Калинин атындағы колхоздың және Байзақ совхозының жерімен, Солтүстік шығысында Киров атындағы колхоздың (кәзіргі Кенен өндірістік кооперативі) жерімен шығысында Красногор совхозтехникумы (кәзіргі Кене Әзербаев атындағы ауылшаруашылық техникумы) жерімен және Буденовка совхоздарының жерлерімен шектескен.
Шаруашылықтың жер пайдаланымы ауданның Оңтүстік батысында бірынғай бөлекті массивтен тұрады. Негізгі шаруашылық, әкімшілік орталығы Жаңа-Тұрмыс елді мекені. Облыс орталығы Шымкент қаласынан 30 км, ең жақын темір жол станциясы Ақсу - 12 км.
Ауыл шаруашылық өнімдерін тапсыратын пункттері астықты - Ақсу астық қабылдау пунктіне, сүтті - Шымкентр май зауытына, етті - Шымкент қаласына.
Барлық елді мекендер электрленген, радио желілерімен және телефон байланысымен қамтамасыз етілген. Орталық мекені Жаңа-тұрмыс ауылы су жүйелері (водопровод) арқылы ауыз сумен қамтамасыз етілген, ал қалған елді мекенлер жергілікті ауыз сулармен қамтамасыз етілген.
1.2 Климаты
Шаруашылықтың жері өте құрғақ тауетекті агроклиматты ауданда орналасқан. Климаты өте континентальді тез ауытқыйтын аймақта болғандықтан жылдың орташа температурасы +7,4оС болады, ең жоғарғы көрсеткіші + 40оС, ал ең төменгі көрсеткіші - 38оС болады. 5оС дан тұратын орташа температура күндерінің ұзақтығы 200 күн, ал жалпы температура жиыны 3212оС, 10оС дан жоғары күндер 167 күн оның температура жиыны 2930оС. Аязсыз уақыттың ұзақтығы орташа 163 күн яғни 1 сәуірден 12 қазанға дейін. Алғашқы күздегі суық күзде қазан айының ортасында түседі, ал кЖШСтемгі суықтың аяқталуы мамыр айының басында аяқталады.
Шаруашылықтың жеріндегі атмосфералық жауын жашын мөлшері 420 мм-ді құрайды, оның жыл бойында біркелкі емес. Ең көп жауатыңы (60%) кЖШСтемгі және күзгі кезеңдерге тура келеді. Жазда түсетін ылғал аз болғандықтан өсімдіктердің өсуі мен жетілуіне кері әсерін тигізеді.
Қардың жататын ұзақтығы 116 күн және оның қалындығы 15-22 см аралығында. Ауаның орташа ылғалдылығы жыл бойына 59% ал оның ауытқуы қыс кезінде 75-77% ал жазда 37% дейін төмендейді. 30% тен төмен ылғалдылықтың ұзақтығы 118 күн, ал ондай кезең маусым мен қыркүйек айларының арасында болады.
Шаруашылықтың жерінде климатқа тағыда әсер етуші ерекшелік бұл желдер. Оның негізгі туратын бағыты Солтүстік шығыстан, олардың қайталау жыл бойында 50% болады.желдің жылдамдығы 15мсек жылда 53 күнді құрайды және оның қайталануы кЖШСтемгі және күзгі кезеңдерде байқалады. Қысқы кезеңдерде жиі туман түседі.
Климат жағдайын талдай отырып келесі қортынды жасауға болады: бұл жердің климаты құрғақ, континентальді, пайдалы температура жеткілікті, ыстық ауаны қажет ететін дақылдарды өсіруге қолайлы, бірақ ауыл шаруашылық дақылдарының жетілуіне ылғалдың жетіспеуінен бұл жерде суармалы егіншілік жүргізу қажет.
Климат жағдайының ауытқуына қарай жайылымдың талаптары толық пайдалануға ынғайлы болғандықтан мұнда қой шаруашылығын, ірі қара мен жылқы өсіруге толық мүмкіндік бар. Жайылым кезеңінің ұзақтығы ірі қара үшін - 154 күн, қойларға - 280 күнге созылады
Кесте 1.1
Ауа ылғалдылығының мінездемесі
кЖШСтем
жаз
күз
қыс
жыл
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I
II
C
1
1
2
3
3
3
3
2
1
0,5
0,5
1
2
Ж
51
50
47
41
41
49
50
49
52
54
57
53
50
Ш
19
17
15
18
16
14
14
15
17
19
21
21
17
ОШ
3
3
4
6
4
4
4
4
5
5
4
4
4
О
7
7
10
9
10
7
8
7
8
8
8
7
8
ОБ
12
11
12
12
12
9
10
11
11
10
7
9
10
Б
6
9
8
9
СБ
1
2
2
3
4
3
2
2
1
1
0,4
1
2
Кесте 1.2.
ГМБ-ның мәліметі
мінездеме
айлар
жыл
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
Сал
ылг.
орташа
-7,3
-6,1
0,0
8,0
13,8
18,4
22,0
21,1
15,3
%
80%
14
19
25
32
35
38
40
38
36
30%
-36
38
-28
-16
-10
-1
5
5
-5
абс.
ылг.мб
Жауын
шашын
орташа
23
29
45
62
50
44
24
13
16
35
44
35
420
жоғарғы
төменгі
Кин.
сан
туман
10
10
13
5
2
0,2
0,1
0,2
0,5
3
9
10
63
найзагай
0,2
0,8
4
7
3
0,6
22
топырақ суырылуы
7
0,04
0,2
0,1
0,2
0,1
0,1
0,3
Желдің қайталану
15 мc
7,1
7,1
6,3
5,5
4,0
20
2,0
2,7
3,0
3,2
4,5
5,7
53
Жылдың суық мезгілдерін 3 ай құрайды ( оС - тан төменгі температурада). Көктемде температураның тым қатты көтерілуі байқалады, әсіресе тәуліктік жербелісте. Шамамен қар жамылғысы 94 күндей шамада жамады. Қар жамылғысы максималдық биіктігі ( 8-9 см, кейбір жылдары 32 см) желтоқсанның аяғы мен қаңтар басында байқалады.
Кесте 1.3
Қар жамылғысының орташа биіктігі декада, см
X
XI
XII
I
II
III
IV
Қар жататын мерзім бойынша
1
2
3
1
2
3
1
2
3
1
2
3
1
2
3
1
2
3
1
2
3
орт.
макс.
мин.
3
4
5
6
6
7
7
6
6
6
14
32
2
Кесте 1.4
Температура өзгеруінің басталу
0о жоғары
16III
242
14XI
5 о жоғары
3IV
200
25IX
10 о жоғары
23IV
157
8IX
Аязсыз күндер
1V
153
12X
Жел шаруашылықтың солтүстік шығыс және солтүстік бөліктерінен жиі турады. 15 мс - тен асатын желдер жаз мезгілінде және жылдың 28 шамасында күнін құрайды. Тұманның түсуі жылдың суық айларында тіркеледі. Шаруашылық территориясы орналасқан жердің климаты мал шаруашылығын дамытуға қолайлы, әсіресе қой шаруашылығына және де жайылым жердің аланын үлесі көбірек.
1.3 Рельеф
Шаруашылықтың аудынының жер бедері өзінің әртүрлілігімен ерекшеленеді. Жерінің оңтүстік бөлігі Ақсу өзенің арнасына қарасты жазықтықта орналасса, солтүстігіндегі жерлері орташа таулы Қазықүрт жотасына, орналасқан өзенінің арнасына қарасты жерлері аздап толқымалы еңкішті жазықтың және оның ылдыйлығы өзеніне қарай бағытталған.
Таулы және уақ таулы жүйелі жерлері бірнеше сай салалы орналардан турады. Бұлар жалаңаш таулы жерлер, орташа таулы арна және уақ жоңылы төменгі арналары тау етекті жазықтың бірнеше сатылардан құралған төменгі жағы тегіс болғандықтан бұл жерлер толығымен айдалған егіншілікке пайдаланылады. Жоғарғы жағы өзектер мен өзеншелер арнасы мен бөлшектенгендіктен ауыл шаруашылық техникасын пайдалануға қиындық туғызады, сол сбепті толық пайдаланылмайды.
Арнаға жақын оңтүстік жерінде каналы өтетін болғандықтан негізгі өсіретті отамалы дақылдар, көкөніс және көпжылдық шөптер.
Басқа суармалы егіншілік Садыр өзенінің арнасы бойында орналастырғанға ыңғайлы болашақта ұлғатылады. Суармалы жерлерде мал азықтың дақылдар мен бақша өсіріледі. Солтүстік және орталық аудандарында орналасқан егістері тәлімі болғандықтан дәнді дақылдар мен көпжылдық шөптер өсіріледі. Таулы аймаққа жататын солтүстік жерлері таулы қыратты болғандықтан және тау жыныстарының жер бетіне шығуымен олар тек жайылымдыққа пайдаланылады.
1.4. Топырағы
Шаруашылықтың жеріндегі ең көп тараған топырақтар ашық каштанды (қоңырқай) және кәдімгі сур топырақтар. Барлық топырақ бедері негізгі 8 агроөндірістін топқа біріктірілген.
1. Жақсы сапалы суармалы жерлер - бұлар аймақтың агротехниканы қадет етеді. Бұл кәдімгі суртопырақтар ауыр және орташа құмайттылар. Құнарлылығы бойынша дақылдарды егіп одан жоғары өнім алуға болады, ол үші тиісті агротехниканы еңгізіп органикалық және минералды тыңайтқыштар беріп суармалы жүйеде пайдалануға болады. 2. Орташа сапалы тәлімі жерлерге - таулы қаракаштанды ауырқұмайтты эрозияға қарсы шараларды талап ететін жерлер жатады. Олардың орналасқан жерлері тау етекті жазықтықтар. Бұл жерлер дәнді дақылдар мен көпжылдық шөптерді егуге пайдаланылады. Жоғары өнім алу үшін топырағын уақтылы өңдеп, тыңайтқыш беріп парлы ауыспалы егістік еңгізген жоқ.
3. Зоналық (аймақтық) агротехниканы қажет ететін эрозияға қарсы шараларды талап ететін орташа сапалы тәлімі жерлер. Бұл жерлерде ылғалды сақтау шаралары қажет. Эрозияға ұшыртпау үшін жерлерді айдағанда бедерді аудармайтын отвалсыз соқалармен жұмыс істеп көлбеулікке қарсы айдап егістікке пайдаланылады. Топырақ құрамы таулы сұр каштанды және ашық кәдімгі сұр топырақтар.
4. Ылғалды сақтау шараларын қажет ететін орташа сапалы тәлімі жерлер. Бұл кәдімгі сұр топырақтар орташа құмайтты қиыршықты болып келеді. Топырақ құрамында қарашірік тек айдалу бетінде ғана болады онда да аз мөлшерде. Бұл жерлерге міндетті түрде азот пен фосфоры бар минералды тыңайтқыштарды молынан беру керек, көп жылдық шөптер егіледі, ауыспалы егіс еңгізіледі.
5. Эрозияға қарсы шараларды, ылғалды сақтауды қажет ететін төменгі сапалы тәлімі жерлер. Олар негізінен таулы ашық қаштанды топырақтар. Айдалған тәлімі егістік жерлердің көбірек аудынын алып жатыр өзінің топырақ құнарлығы жағынан бұл топ тек парлы астықты дақылдарды өсіруге пайдаланылады.
6. Өзен арналары арасында орналасқан жатындықтар бұл жерлердің жоғарғы горизонты (беті) мықты шымдалған өсімдік тамырларымен қалдықтарына бай жерлер. Бұларға жалғынды, шалғынды каштанды ауыр құмайтты топырақтар. Негізінен жабындықтарға пайдаланылады.
7. Егістікке жарамсыз, тек жайылымдыққа пайдаланылатын таулы және тау етегіндегі жерлер. Бұл жерлерде таулы қара каштанды, ашық каштанды жалғынды сұртопырақты жерлер. Топырақ кесінділері бойынша аз жетілгн, сапасы төмен, тау жыныстары бетіне шыққандықтан егіншілікке жарамайды. Шөптерінің өнімділігін арттыру үшін мал жайып арнайы жайылым алмастыру шараларын жүргізуді қажет етеді және және жаңарту үшін ауыспалы демалдыру әдістері керек, ол шөптердің тұқымын шашуға әсер етеді.
8. Сегізінші агроөндірістік топқа айдауға жарамсыз тек жайылымға пайдаланылатын жерлер жатады. Бұл жерлер арық, атыз өзен сайлармен жырымдалған тауллы, тау етекті су эрозиясына ұшыраған жерлер жатады. Бұл жайылымдың жерлер өзін пайдалануды шегере отырып мал жаюды керек етеді арық және шөптердің тұқымдарын егіп жақсартуды тілейді.
1.5. Өсімдік жамылғысы
Шаруашылықтың жеріндегі өсімдік дүниесінің түрлері әрқилы. Тау етекті жағынтықта жусаны эфемерлі және жусанды ебелекті өсімдіктер өседі. Жер асты сулары жер бетіне жақын жерлерде шилі - жусанды, жусанды ажырық басқан құрақты өсімдіктер бар, басқада шөптер тұқымы кездеседі.
Геоботаникалық мәліметтер бойынша шөптердің өнімділігі көктемгі күзгі және қысқы кезеңдерде 4,8 ц құрған шөпке теңеледі. Таулы жерлердің де өсімдік дүниесі әртүрлі. Тау беткейлері мен ылдыйлы етектерінде дәнді шөптер құрамы кездеседі, олардың құрамында тыпшақ, терскен - жусан ассоциясы орын алады. Бұл өсімдіктер малдың жеуіне жарамды, әсіресе көктем жаз және күз уақыттарында. Құрғақ шөпке айналдырғандағы өнімділігі 6-8 цга дейі жетеді. Сайлар мен жырыларді тыпшақ, теріскен және басқа түрлі шөпті өсімдіктер өседі, пайдаланылатын уақыты жаз айлары өсімдіктерінің өнімділігі кейде 10 цга жетеді.
Орта таулы жерлер өзінің ылғалдылығымен ерекшеленеді. Бұл жерлерде осока - эфемерлі, дәндік осока және жымды ажырықты бидайықты өсімдіктер өседі. Кейбір жерлерінде беде (клевер) жабайы сұлы т.б. таулы сайларда тобылғы, итмұрын, долана сияқты шіліктер өседі. Айдалатын жерлерде табиғи шөптер өспейді, олар тек жолдың жағалары, танаптардың араларында кездеседі. Тәлімді егістіктер кейбір арам шөптер мен ластанған.
1.6. Гидрографиясы
Гидрографиясың жүйелері негізінен таулы су көздерінен құрылады, оның ең ірісі өздерінің басын Ақсу жотасынан шығатын беткейлерден алады, суларының ағысы мал жайылымдарын суландыруға, елді мекендерді ауыз сумен қамтамасыз етуге және егістіктерді суғаруға пайдаланылады. Өзен-өзек бастаулардың сулары қар, жауып жерастынан шығатын бұлақтардан құрылады. Судың деңгейінің көтерілуі кЖШСтемгі қар еру кезеңінен басталады. Наурыз, сәуір айларындағы судың ағысының деңгейі 2-3 м3сек - қа дейін жетеді бұл кездегі су ағысы жылдың ағыстың 70% -ін құрайды. әрбір су көздерінің ағыс тұрақтылығы 2-3 литрсек болады. Бұл су көздерінен басқа шаруашылықтың жерінен Георгиевка каналының оң және сол тармақтары өтеді. Бұл Ақсу өзенінің суғару жүйесіне жатады және шаруашылықтың егістері осы су жүйелерімен суғарылады. Олардың әрқайсысының ұзындығы шаруашылық жерінде 1,5 км болады.
1.7 Гидрогеологиясы
Шаруашылықтың жеріндегі гидрогеологиялық негіз жерлердің топырағының су сиымдылығы мен жер асты суларының минералдылығына байланысты. Жерлерінің геологиялық құрылымына қарай бөлінуі топырақтарының су жүретін жер асты деңгейіне, құрылым сапаларына геологиялық жағдайына қарай анықталады.
Негізгі жерлерінің барлығы 1-ші гидрогеологиялық ауданға жатады. Осы жерлердің шекарасындағы жер асты сулары, сайлар мен салалар арқылы жер бетіне шығады, олардың алмасуы 0-ден 80 метрге дейін жер қыртысының орналасуына бейімделіп отырады.
Жекешеленген су көздерінің дебеті 0,1 ден 1,0 лсек дейін ауытқиды. Жер асты суларының минералдылығы карбонаттылығы, хлор мен сульфидтері қалдығының мөлшері 1,0 грлитрден төмен.
Осы аудандағы жер асты суларының барлығы дерлік елді сумен және жайылымдықтарды суландырумен қамтамасыз етуге пайдаланылады.
Шаруашылықтың шығыс жақтағы бөлігі Бассхема бойынша 2-ші гидрогеологиялық ауданға жатады. Бұл жерлердегі су сыйымдылың жыныстарының құрылымы жарықшақтық тау аралық жазықтықтағы аллювиальдың шөгінділерден құралады. Су жүретін белдеулер сайлар (тальвег) арқылы бастаулар мен су көздері арқылы жер бетіне шығады, олардың дебеті өзгеріп отырады шамамен 0,1-0,3 лсек, ал таулы жерлерде 100 м тереңдіктен жарып шығады.
Бұлардан басқа шаруашылықтың жерінде үш жылжымалы далалық тұрақ ұйымдастырылған.
2.Негізгі бөлім
2.1. Жер кадастрлық жұмыстарын жүргізу
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес жер - меншік және жер пайдалану объектісі болып табылатын табиғи шаруашылық жүргізу объектісі.
Ауыл шаруашылығын дамытудағы басты міндет өндіріс тиімділігін арттыру болғандықтан, ауыл шаруашылық өндірісінің басты құралы жер болып отыр. Жер ауыл шаруашылығының ең маңызды да сапалы құралы болып табылады.
Жер өндіріс құралы болғандықтан, ауыл шаруашылық, өндірістік, транспорт және адамның барлық санасындағы материалдық іс-әрекетін жүргізеді. Бірақ жердің басқа өндіріс құралдарынан едәуір өзгешілігі бар. Ол адам еңбегінің нәтижелері. Осыған байланысты жердің есебін қадағалау, пайдалану түрлерін қарау қажеттілігі туады.
Жерді пайдалану құқығы тұрақты немесе уақытша, иеліктен шығарылатын немесе шығарылмайтын болуы мүмкін.
Қазақстан Республикасында жер мемлекеттік меншікте болады.
2001 жылдың 24 қаңтарында Астана қаласында № 152 - ІІ заң күші бар Жер туралы заңы қабылданды. Заңда жердің меншік түрлері келтірілген.Осы заңды белгіленген негіздерде шарттар мен шектерде жер учаскелері жеке меншікте де болуы мүмкін.
Жер учаскесіне меншік құқығы мен жер пайдалану құқығы пайда болуының, өзгертілуі мен шектерін, жер учаскесінің меншік иелерімен жер пайдаланушылардың құқықтары мен міндеттерін жүзеге асыру тәртібін белгілеу, жерді ұтымды пайдалану мен қорғау, топырақ жақсарту мақсатында жер қатынастарын реттеу, шаруашылық жүргізудің барлық, нысандарын тең құқықпен дамыту үшін жағдайлар жасау, жеке және заңды тұлғалар үшін мемлекеттің жер құқықтарын қорғау жылжымайтын мүлік нарығын жасау мен дамыту, жер қатынастары саласында заңдылықты нығайту болып табылады.
Жерге орналастыру мынадай жерге орналастырушылық жұмыстарын қамтиды.
Жерге орналастырудың, жерді аймақтарға бөлудің республикалық, облыстық және аймақтық схемалары (жобалары) мен жер ресурстарын пайдалану, жақсарту мен қорғау бағдармаларын әзірлейді.
Қолданылып жүрген жер пайдалану ісін жолға қою мен ретке келтіру жөніндегі шаруашылық аралық жерге орналастыру жобаларын жасауды орналасқан жерінде жер учаскелерін бөлу мен олардың шекараларын белгілеуді, жер учаскесіне меншік құқығына құжаттар жасауды;
Орналасқан жерінде елді мекендердің шекраларын анықтау мен белгілеуді, олардың жер- шаруашылық құрылысының жобаларын жасауды;
Орналасқан жерінде әкімшілік- аумақтық құрылымдардың ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың және жерді пайдалану қорғаудың ерекше жағдайлары бар басқа да жер учаскелерінің шекараларын белгілеуді.
Жерге орналастыру, бүлінген жерлерді жаңғырту мен жаңа жерді игеру жобаларын, сондай-ақ жерді пайдалану мен қорғауға байланысты басқа да жобалар әзірленеді.
Жерді есепке алу ісін жүргізеді пайдаланылмай жатқан ұтымды немесе нысаналы мақсаты бойынша пайдаланылмай отырған жерді анықтауды;
Топографиялық- геодезиялық, картографиялық топырақтың геоботаникалық және басқа да зерттеу мен іздестіру жұмыстарын жүргізуді;
Жер кадастры мен жер мониторингін жүргізуді;
Жер ресурстарының жай- күйі мен пайдалануының кадастрлық және топырақтық карталары мен атластарын жасауды т.б жұмыстар атқарылуда;
Жердің жеке меншік иелеріне ҚР азаматтары және мемлекеттік емес заңды тұлғалары болып табылады. Жерге меншік құқығының субъектісі болу үшін азаматтар ҚР Азаматтық Кодексіне сәйкес, құқықтық және жұмыстық қабілеттері болуы керек.
Мұнда, жұмыс тәжірибесінің, біліктілігінің болуы, фермерлік шаруашылық жүргізу мақсатында жер учаскесін алу үшін қайтыс болған фермердің жерін мұралыққа алу үшін онымен туыстығының болуы. Жер учаскесінің меншік иесі немесе пайдаланушысы болам деген азаматтарға арналған осындай талаптар тек Ресей Федерациясында емес, Германия, Франция, Швецияның, Дания, Австрия заңдарында да әрекет теді.
Кейбір елдерде бұл шарттарға адамдардың жасы, капиталы немесе несиелерің бар жоқтығы кіреді. Заңды тұлғалардың, егер оның заңды және жарғылық нысанасында ауыл шаруашылық болса, қажетті өндіріс құралдары, мамандары болса осындай құқыққа ие.
Азаматтардың меншігіндегі жер учаскелерін нормалау ҚР үкіметі арнайы нормативтік актілерді қабылдау арқылы жүзеге асырады. Мұнда жергілікті органдар өз құзіретінде өздерінің нормаларын қабылдай алады. Бұл мәселеде жергілікті органдарының ЖШСілеттігі кеңірек. Қазақстанда шекті нормалардан басқа жеке меншіктікке жер учаскелерін тегін беру ноормалары да белгіленген.
Азаматтар жеке меншігіне берілетін жерлердің категориясы бойынша шектеулер қойылған. Мысалы, 1995 ж. Жер туралы Жарлығынан азаматтардың жеке меншігінде ола алатын жерлердің түрлері қозғалмайтын мүлік ретінде көрсетілген. Жер заңының дамуы жер учаскелеріне жеке меншік рұқсат етілетін жер қоры санаттар санын көбейтуге бағытталған, әсіресе ауыл шаруашылық жерлерге қатысты. Қазақстандағы жер реформасының 10 жылдық тәжірибесі ескеріліп, жаңа жер заңына бір қатар өзгерістер енгізілген.
Республикадағы жер реформасының негізгі бір жайы мемлекеттен азаматтарға, мемлекеттік емес заңды тұлғаларға жерді беру тәртібін жасау және қолдану болып табылады. Мұнда заң талаптары, азаматтар мүддесі, әлеуметтік мемлекеттік мүдделері сақталуы керек. Осы уақытта республикамызда қабылданған заңдылық нормативтік актілер шеңберінде жер учаскелерін жекешелендірудің келесі механизмі қалыптасты:
Өзіндік қосалқы шаруашылығын, бақ өсіру, сая жай құрылысын, жеке тұрған үйлер салу үшін ертеден алынган жер учаскелерін қайта рәсімдеу;
Азаматтарға жеке меншікке тегін беру тормасы шегінде жер учаскелерін беру;
Азаматтарға және мемлекеттік емес заңды тұлғаларға жер учаскелерін сату;
Жекешелендіретін ауыл шаруашылық кәсіпорындарының жер үлестерін дербестеу;
Жекешелендіру тәртібінде алынған жер учаскелерін басқа азаматтарға, заңды тұлғаларға сату.
Жер заңы бойынша жерге жеке меншіктің келесі түрлері төмендегідей болады;
Азаматтардың жеке меншігі;
Ортақ бірлескен меншік, яғни қатысушылардың үлестері белгіленбеген бірлескен меншік;
Әр қатысушыға тиесілі жер учаскелерінің нақты үлестері белгіленіп, нақты бөлуде пайда болатын ортақ үлестік меншік;
Мемлекеттік емес заңды тұлғалардың меншігі.
Жер учаскесіне ортақ меншік заң актілерінде көзделген жағдайларда учаскесі бөлінбесе, сондай-ақ меншік иелері өздеріне тиесілі жер учаскелерін бір учаскеге ерікті түрде біріктерген кезде пайда болады.
Республикамызда осыған тән қолхоздарды қайта құру мен совхоздарды жекешелендіру арқылы азаматтардың жерге ортақ меншігін ұйымдастыруын мысал ретінде келтіруге болады. Жер учаскелерін ортақ меншікке табыстау бекітілген меншік иелерінің тізімі тіркеленген колхоз, совхоз мүшелерінің жалпы жиналысы шешімінің негізінде атқарушы үкімет органдарымен жүзеге асырылады.
Республикамызда жаңа жер заңдарын қабылдаудан бұрын шаруашылықтарды қайта ұйымдастыру мен жерлерді жекешелендірудің басқа жүйесі болатын. Қайта құрылатын ұжымдардың мүшілері, несиешілер және сол шаруашылықтардың, сондай-ақ осы шаруашылықтардың өндірістік және әлеуметтік-мәдени салаларында істейтін әрі олардың аумағында тұратын зейнеткерлер мен басқа да адамдардың заңға сәйкес шартты үлесіне құқығы бар. Шартты жер үлесін иеленушілердің құқығы:
-жер үлесі құқығын жарна ретінде шаруашылық серіктестіктерінің жарғылық қорына немесе қайта ұйымдастырылатын колхоз, совхоздар жерінде құрылатын өндірістік кооперативтерге пай ретінде беруге;
-шаруа фермер қожалағын ұйымдастыру үшін жеке жер үлесіне сәйкес жер учаскесін алуға;
-жер үлесі құқығын сыйға тартуға, сатуға, жалға беру хақылы жаңа Жер туралы заңда кейбір өзгерістер кіргізілген .
Шаруашылық жерлерін пайдалану жер үлестерін біріктіру арқылы тұрақты жер пайдалану құқығымен ұйымдастырылған.
1995 ж Жер туралы Жарлықта айтылғандай азаматтарға ауыл шаруашылық өндіріс жүргізу, жеке тұрғын үй немесе саяжай құрылысы үшін жеке меншікке, немесе жерді тұрақты пайдалануға тегін берілетін учаскелердің көлемін белгілеу Қазақстан Республикасының үкіметі белгіленген нормалары және тәртібі бойынша жүзеге асырылады. Жер учаскелерін қайта тегін беруге жол берілмейді.
Қазақстанда нарықтық экономикаға көшу Алмаында жер формасын жүргізуге байланысты мәселелер өте өзекті блып отыр.Бұл жай жердің қай болмасын қоғам өміріндегі айрықша маңызымен, республикамыздың жер байлығымен (ауыл шаруашылық алқаптардың көптігі және газ, мұнай, қара, түсті және сирек кездесетін металдар) себептеледі. Осыған байланысты Совет уақытында қалыптасқан жер қатынастарын қайта құруға мүмкіндік беретін заңдар қабылданды. Сол кездегі жер қатынастарының өзегі бүкіл халықтық деп аталған мемлекеттік меншік болып табылған.
Республикамыздағы жер реформасының мақсаты жерге және өндіріс құралдарына меншіктің көп түрлілігін енгізу негізінде қалыптасқан жер қатынастарының барлық жүйесін өзгерту болып табылады. Реформа экономикада көп салалықты дамытуға жерлерді қайта үлестіруге, республикамыздың жер қорын құқықтық, экономикалық басқару әдістеріне көшуге бағытталған. Мемлекеттікпен қатар, жерге меншіктің басқа түрлерін, ең алдымен жеке меншіктікті, жерді нарықтық айналымға, қатынастарға түсіруді қамтып отыр.
Жер кеңістік негіз, өндірістің ең негізгі өндіріс құралы, еңбектің нысанасы және құралы болып табылады.
Шаруа қожалықтары туралы заң қабылдануымен жер пайдалану құқық субъекттері кеңейіп өзгерді. Егер оған осы уақытқа дейін тек ауыл шаруашылық кәсіпорындары (совхоз, колхоз, тәжірибе станциялары, оқу шаруашылықтары және т.б.) жатса, жаңа заңдар оның толық құқықты субъектілер ретінде шаруа қожалықтарын, жалгерлерді қамтиды. Жалгерлер мен фермерлерді заңдандыру олардың жер пайдалану, кейін иеленуге хақылы екендігін мойындады. Ескі заң бойынша ауыл шаруашылық мақсаттары үшін жерлер азаматтарға шектелген мөлшерде тек қана кейінгі жер пайдалану шарттарымен берілді. Қабылданған жаңа заңда ауыл шаруашылық кәсіпорындарын қайта құру және жаңа құрылымдарды ұйымдастыруға мүмкіндік берді. Барлық жерлерде шаруа қожалықтары құрыла бастады. Олардың пайдалану жерлері екі жолмен құрылды. Біріншісі - шаруа қожалықтарының пайдаланатын жерлерінің колхоз, совхоз құрамынан бөлініп шығарылуы. Екіншісі - шаруа қожалықтары ауданның арнайы жер қоры есебінен құрылды.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелері жеке меншік құқығымен Қазақстан Республикасының азаматтарына шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін және Қазақстан Республикасының мемлекеттік емес заңды тұлғаларына тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу және орман өсіру үшін беріледі. Шаруа қожалығын және тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу үшін ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскесіне жеке меншік құқығын табыстау ақылы негізде жүзеге асырылады. Азаматтар мен мемлекеттік емес заңды тұлғалардың:
- жер учаскесіне жеке меншік құқығын жер учаскесінің анықталатын кадастрлық бағалау құнына тең бағамен сатып алуына;
- жер учаскесіне жеке меншік құқығын оның кадастрлық (бағалау) құқына қарай айқындалатын жеңілдікті бағамен сатып алуына болады. Жер учаскелеріне жеңілдікті бағаның нақты мөлшерін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.
Жер учаскелерін сатып алған кезде сатып алу сомасын төлеу жер учаскесіне жеке меншік құқығын сатып алатын тұлғаның жазбаша өтініші бойынша 10 жылға дейін төлеу мерзімін ұзарту арқылы жүргізілуі мүмкін.
Жер учаскесіне жеке меншік құқығын, жер учаскесінің кадастрлық бағалау құнына тең, сатып алу ақысын толық төлеген тұлғаның жер учаскесімен заңдарда тыйым салынбаған мәмілелердің кез келген түрін жасасуға құқығы бар.
Жер учаскесіне жеке меншік құқығын сатып алу ақысын толық төлеген тұлғаның жер учаскесіне жеке меншік құқығы мемлекеттік тіркелген кезден 10 жыл өткеннен кейін, жер учаскесімен заңдарда тыйым салынбаған мәмілелердің кез келген түрін жасасуға құқығы бар. Бұл шектеу жер учаскесін кепілге салуға қолданылмайда.
Жер учаскелерін төлеу мерзімін ұзарту арқылы алған тұлғаларға учаскенің бағасын толық төлегенге дейін мәміле жасасуға тыйым салынады. Жеңілдікті бағамен төлеу мерзімі ұзартылып сатылған жер учаскесімен мәміле жасасуға, оның сатып алу бағасы толық төлегеннен кейін он жыл өткен соң құқық беріледі. Аталған тұлғалардың жер учаскесін кепілге беруіне оның сатып алу бағасы толық төлегеннен кейін он жыл өткен соң құқық беріледі. Аталған тұлғалардың жер учаскесін кепілге беруіне оның сатып алу бағасының кемінде елу пайызын төлеген жағдайда рұқсат етіледі. Жер учаскесінің сатып алу бағасы төленген бөлігі ғана кепіл нысанасы бола алады. Кепілге беруді қоспағанда, шаруа қожалығын және тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу үшін уақытша жер пайдалану құқығымен берілген жер учаскелерінің жер пайдалану құқығына қатысты мәмілелер жасасуына жол берілмейді.
Қазақстан Республикасының Үкіметі облыстық (республикалық маңызы бар қалалардың, астананың) Өкілді және атқарушы органдарының бірлескен ұсынысы негізінде ауыл шаруашылығына арналған жер учаскелерінің бір әкімшілік ауданның аумағындағы шекті мөлшерін белгілейді,олар:
жеке меншік құқығымен Қазақстан Республикасының азаматында шаруа қожалығын жүргізу үшін, Қазақстан Республикасының мемлекеттік емес заңды тұлғасында және оған аффилирленген тұлғаларда тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу үшін болуы мүмкін; Жаңа жер заңдарын қабылдаудан бұрын шаруашылықтарды қата ұйымдастыру мен жерлерді жекешелендірудің басқа жүйесі болатын. Қайта құрылатын ұжымдардың мүшелері, несиешілері және сол шаруашылықтардың, сондай-ақ осы шаруашылықтардың өндірістік және әлеуметтік - мәдени салаларында істейтін әрі олардың аумағында тұратын зейнеткерлер мен басқа да адамдардың заңға сәкес шартты үлесіне құқығы бар. Шартты жер үлесін иеленушілердің құқығы:
жер үлесі құқығын жарна ретінде шаруашылық серіктестіктерінің жарғылық қорына немесе қайта ұйымдастырылатын колхоз, совхоздар жерінде құрылатын өндірістік кооперативтерге пай ретінде беруге;
шаруа (фермер) қожалығын ұйымдастыру үшін жеке жер үлесіне сәйкес жер учаскесін алуға;
жер үлесі құқығын сыйға тартуға, сатуға, жалға беруге хақылы (жаңа Жер туралы заңда кейбір өзгерістер кіргізілген).
Шаруашылық жерлерін пайдалану жер үлестерін біріктіру арқылы тұрақты жер пайдалану құқығымен ұйымдастырылған.
Шартты жер үлестерін иеленушілер шартты жер үлесіне құқық туралы куәлікті алған кезден бастап бір жыл ішінде шартты жер үлестері есебіне жер учаскесін меншікке немесе жерді пайдалануға алуға міндетті.
Жер учаскелері шаруа қожалығын жүргізу үшін Қазақстан Республикасының азаматтарына жеке меншік құқығымен немесе өтеулі уақытша жер пайдалану құқығымен 49 - жылға дейінгі мерзімге, ал шалғайдағы мал шаруашылығын жүргізу үшін уақытша өтеусіз жер пайдалану құқығымен Кодекске және шаруа фермер қожалығы туралы заңдарына сәйкес беріледі.
Жер учаскесін шаруа қожалығын жүргізу үшін алуға басым құқықты жеке еңбегімен қатысу негізінде шаруашылық жүргізетін, арнаулы ауыл шаруашылығы білімі мен біліктілігі бар, ауыл шаруашылығында іс жүзіндегі жұмыс тәжірибесі бар және осы ауданда, ауылда тұратын азаматтар пайдаланады.
Өздеріне тиесілі құқықты бұған дейін жалға берген шартты жер үлесіне құқық иелері 2005 жылдың 1 қаңтарына дейін бұл құқығын Кодексте көзделген тәртіппен және шарттарда іс-әрекеттің бірін жасау арқылы іске асыруға міндетті:
1) жер учаскесін жеке меншікке сатып алу;
2) жеке шаруа қожалығын және тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін дербес жүргізу үшін жер учаскесін уақытша ортақ немесе бөлек жер пайдалануға алу;
3) шаруашылық серіктестігінің жарғылық капиталына салым ретінде, акционерлік қоғамның акцияларын төлеуге немесе өндірістік кооперативке жарна ретінде беру.
Бұл ретте жер учаскесін шартты жер үлестерінің есебіне бөліп беру жерге орналастыру тәртібімен жүзеге асырылады.
Жер учаскесіне меншік құқығы немесе жер пайдалану құқығы туындаған сәттен бастап бұрынғы шарттар құқығын жалға беру шарты және жер учаскесін жалға алынған үлестер есебіне жалдау шарты (өтеусіз жер пайдалану) күшін жояды.
Кесте - 2.1.
Жер экспликациясы (га)
Шауашы-лықтың аты
Жалпы ауданы
Егістік
Оның ішінде
Суармалы
Тәлімді
Тыңайма
Жайы-лым
Шабындық
Көп
жыл-
дық
екпе-
лер
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Алма ЖШС
18452
3811
3262
549
298
13209
1116
18,0
АлмаЖШС-і 18452 га ауыл шаруашылық танаптарының топырақ банитет балы - 15 балл. Ауыл шаруашылық алқаптарының сапалық түрлері бойынша келесі көрсеткіштермен сипатталады.
Жер үлесіне құқығы жоқ азаматтарға шаруа қожалығын жүргізу үшін жер учаскелері елді мекендердің жері - ауыл шаруашылығында пайдаланылатын жерлер құрамынан да берілуі мүмкін. Жері бөлінуге жатпайтын ауыл шаруашылығы ұйымдарынан шыққан азаматтар шаруа қожалығын жүргізу үшін арнаулы жер қорының жер құрамынан жер учаскесін брінші кезекте алуға құқылы.
Арнаулы жер қорының, елді мекендердің және запастағы жер учаскесін алудың басым құқығын арнаулы ауыл шаруашылық білімі мен біліктілігі бар, ауыл шаруашылығында практикалық жұмыс тәжірибесі бар және сол ауданда, поселкеде тұратын азаматтар пайдаланады.
Шаруа қожалығын жүргізу үшін уақытша тегін жер пайдалануға:
- Орман қоры жерлері мен запастағы жерлердегі орман шарушылығы мұқтаждары үшін пайданылмайтын ауыл шаруашылық алқаптарынан заңдарда белгіленген тәртіппен және шарттарда;
- Ақысыз берудің белгіленген нормаларынан тыс жер берілген жағдайда жер учаскелері берілуі мүмкін.
Кесте 2.2.
Ауыл шаруашылық алқаптарының сапалық және сандық түрлері
Р
№
Суармалы егістік
Тәлімді егістік жері
Тыңайма жері
Көпжылдық екпелер
Жайылым
Шабындық
Ау-
дан
Бал
Көбей-
тінді
Ау-
дан
Бал
Көбей-
тінді
Ау-
дан
Бал
Көбей-
тінді
Ау-
дан
Бал
Көбей-
тінді
Ау-
дан
Бал
Көбей-
тінд
Ау-
дан
Бал
Көбей-
тінд
1
762,65
10
7626,5
99,1
10
991
43,0
10
430
18,0
19
342
2701
4
10804
431,5
10
4315
2
81,7
11
898,7
82,4
11
906,4
65,0
13
845
3645
5
18225
684,5
11
7529,5
3
442,05
13
5746,65
110,8
13
1440,4
51,0
21
1068,9
4796
7
33572
4
213,7
19
4060,3
116
21
2436
139
25
3477,6
2057
8
16536
5
628,5
21
13198,5
46,7
25
1167,5
6
868,5
25
21712,5
94
36
3384
7
264,9
36
9536,4
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz