Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие берудің педагогикалық негіздері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Берілген тақырып: Дүниетану сабақтарында бастауыш сынып оқушыларын экологиялық тәрбиелеу

Мазмұны
Кіріспе

1 Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие берудің педагогикалық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5

1.1 Білім беру жүйесіндегі экологиялық білім мен тәрбие мәселелері
1.2 Педагогикалық-психологиялық әдебиеттерде экологиялық білімді қалыптастырудың зерттелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9

2 Дүниетану сабақтарында оқытудың жаңа технологияларын пайдалана отырып оқушылардың экологиялық білімдерін дамыту жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15

2.1 Бастауыш сыныптарда дүниетану сабақтарында экологиялық тәрбие берудің тиімді әдіс-тәсілдері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.2 Бастауыш мектепте экологиялық білімді қалыптастыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.3 3 сыныпқа арналған тапсырмалар кешені ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..22

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Қосымшалар

Кіріспе

Зерттеу өзектілігі. Тәуелсіз Қазақстан Республикасының дамуы стратегиясында көрсетілгендей, жас ұрпаққа экологиялық білім беруді жетілдіру педагогика ғылымында негізгі міндеттердің бірінен саналады. Ендеше, экологиялық тәрбие жұмысын мектеп жасына дейінгі балалардан бастап жүргізу - бүгінгі күннің өмірлік талабынан, табиғи қажеттіліктен туындап отырған мәселе.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2021 жылғы 10 шілдедегі Жолдауында ел мектептеріндегі оқу бағдарламасына экологиялық білім пәні енгізіліп, оқытылсын деген тапсырма берген еді. Сол тапсырмадан кейін Үкімет бұл тақырыпта кездесулер өткізіп, жоспарлы түрде шараларды қолға алуды бастады.
Адам мен табиғаттың өзара әрекеттестігі ең өзекті және алаңдатарлық мәселелердің біріне айналған қазіргі жағдайда жас ұрпаққа экологиялық тәрбие беру қазіргі қоғамның маңызды міндеті болып табылады.
Экологиялық мәселелер ғаламдық сипатқа ие және бүкіл адамзатқа әсер етеді. Қоғам дамуының қазіргі кезеңінде экологиялық білім беру мәселесі ерекше өткір болып отыр. Мұның басты себебі - толықтай экологиялық жауапсыздық. Осыған байланысты қазіргі заманғы мектепте бала тәрбиесінің алғашқы жылдарынан бастап экологиялық тәрбие беруді күшейтіп, көп көңіл бөлу қажет.
Бүгінгі Республикамыздың Білім және Ғылым министрлігінің бағдарламасына сәйкес оқу жүйесін және білім беруді жаңа деңгейде ұйымдастыру өзекті мәселеге айналып, қолға алынып отыр. Осы өзекті мәселенің бірі - ол бала бақшадан бастап, орта және жоғары мектептерде үздіксіз экологиялық білім жүйесін қалыптастыру.
Кіші мектеп жасындағы балалар білім мен тәжірибенің бірегей бірлігімен сипатталады, оларда табиғатқа жауапкершілікпен қараудың сенімді негізін қалыптастыру мүмкіндігі туралы айтуға мүмкіндік береді. Бастауыш сыныптағы барлық пәндер балалардың экологиялық жауапкершілігін қалыптастыруға ықпал етуге арналған.
Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие берудің мақсаты - экологиялық мәдениетке тәрбиелеу, яғни табиғат объектілерімен әрекеттесу дағдыларын дамыту; балалардың табиғатта болатын элементарлы қарым-қатынастарды және онымен адамның қарым-қатынас ерекшеліктерін түсінуі. Кіші мектеп жасындағы балаларда экологиялық мәдениеттің бастапқы негіздерін қалыптастыру жұмыстың белгілі бір мазмұнын, әдістері мен формаларын қамтуды, сонымен қатар балалардың табиғат объектілерімен тұрақты қарым-қатынасына қажетті жағдайларды жасауды талап етеді.
Жоғарыда айтылғандарға байланысты, бұл зерттеудің мақсаты бастауыш сынып оқушыларына дүниетану сабағында экологиялық тәрбие беру ерекшеліктерін зерттеу болып табылады.
Зерттеу нысаны: бастауыш сынып оқушылары арасында экологиялық тәрбиенің даму процесі
Зерттеу пәні: дүниетану сабағында бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие беру
Міндеттері:
* Бастауыш сыныптарда дүниетану сабағын ұйымдастырудың әдістемелік негіздерін сипаттау;
* Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие беру ерекшеліктерін айқындау;
* Бастауыш сынып оқушыларына дүниетану сабағында экологиялық тәрбиелеу бойынша эксперименттік жұмыс жүргізу;
* Бастауыш сынып оқушыларының экологиялық білімінің бастапқы деңгейін анықтау
Зерттеу болжамы: дүниетану сабағында экологиялық білім беруге бағытталған сабақтар кешенін пайдалану кіші жастағы оқушылардың экологиялық білім деңгейін арттырады.
Зерттеу барысында келесі әдістер қолданылды:
* Ұйымдастырушылық: салыстырмалы әдіс.
* Эмпирикалық: тұжырымдау және қалыптастыру экспериментін жүргізу.
* Мәліметтерді өңдеу әдістері
* Түсіндіру
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: дүниетану сабағының кешені кіші жастағы оқушылар арасында экологиялық тәрбиені дамыту мақсатында әзірленген, оны мұғалімдер қоршаған әлем сабақтарында кәсіби іс-әрекетте пайдалана алады.
Жұмыстың құрылымы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие берудің педагогикалық негіздері
1.1 Білім беру жүйесіндегі экологиялық білім мен тәрбие мәселелері

Қазіргі оқу үрдісінде қоғам мен білімнің маңызды міндеттерінің бірі - оқушыларға экологиялық тәрбие беру. Ол адам мен табиғаттың ажырамас байланысы негізінде экологиялық мәдениетті тәрбиелеу, табиғатқа деген жаңа көзқарасты қалыптастыру қажеттілігінен туындайды. Бұл мәселені шешу құралдарының бірі экологиялық білім болып табылады, мұнда білім беру сөздің кең мағынасында білім беру, дамыту, тәрбиелеу және қоршаған ортаны қорғау мәселелері бойынша белсенді өмірлік ұстанымды қалыптастыру деп түсініледі. Экологиялық мәселелердің негіздерін білуді практикалық іс-әрекеттермен ұштастыру - экологиялық мәдениетті азаматты тәрбиелеуге мүмкіндік береді [1].
Экологиялық білім беру түсінігін қарастырайық. Экологиялық энциклопедиялық сөздікте Экологиялық тәрбие дегеніміз - адамның қоршаған табиғи ортаны саналы түрде қабылдауын, табиғатты қастерлеу, оның байлығын, табиғи ресурстарын ұтымды пайдалану қажеттілігіне сенімін қалыптастыру [2].
Педагогикада экологиялық тәрбие - қоршаған шындықты тіршілік ету ортасы ретінде және эстетикалық кемелдік ретінде түсінуге көмектесетін білім, ойлау, сезім, ерік және белсенді қоршаған ортаны қорғауға дайындық жиынтығы ретінде балалардың экологиялық санасын қалыптастыру.
Экологиялық тәрбие - оқушылардың экологиялық мәдениетін дамытуға бағытталған педагогикалық іс-әрекет. Өз кезегінде, экологиялық мәдениет білім, дағдылар, құндылықтар жүйесі және табиғатқа қатысты қабылданған шешімдерге жауапкершілік сезімі ретінде түсініледі. Экологиялық мәдениеттің екі маңызды құрамдас бөлігі бар:
Экологиялық сана - қоршаған ортаға деген дүниетанымдық идеялардың, экологиялық ұстанымдардың, көзқарастардың жиынтығы.
Экологиялық мінез-құлық - адамдардың табиғатқа қатысы бар іс-әрекеттерінің жиынтығы.
Оқушылардың экологиялық санасы, ойлауы, сауаттылығы, этикасы және мәдениеттілігі экологиялық білім беру мен тәрбиенің нәтижесінде қалыптасады. Қоғам дамуы табиғатпен тығыз байланысты. Ғылыми-техникалық прогрестің дамуы барысында қоршаған орта мен қоғам арасындағы қарым- қатынастың қарама-қайшылығы арта түсуде. Осы қарама-қайшылық негізінде табиғаттың тепе-теңдігі бұзылып, табиғи жүйенің өзін-өзі реттеп отыру ырқынан шығып кетті.
Табиғат әлемі - адамдардың тіршілік ету ортасы. Адам табиғатсыз өмір сүре алмайды. Сол себепті табиғат пен қоғам арасындағы қарым-қатынастың үйлесімді дамуы әрбір адамның денсаулығына, физиологиялық өсіп-жетілуіне ауадай қажет екендігіне жас ұрпақтың көзін жеткізу бүгінгі таңдағы маңызды мәселелердің бірі болып отыр [3].
Қазақстан Республикасының Конституциясының алтыншы бабы жер мен оның қойнауы, су көздері, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі, басқа да табиғи ресурстар мемлекеттің меншігі екендігін, олардың мемлекет қорғауында болатындығын мәлімдейді.
Қазіргі әлемдік деңгейдегі дамушы Қазақстанның жағдайында жас ұрпаққа экологиялық білім мен тәрбие беру бүгінгі күн тәртібіндегі бірден-бір қажетті кезек күттірмес мәселе екендігі 1991 жылы Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептері тұжырымдамасында және 1992 жылғы Қазақстан Республикасының білім беру туралы заңында, 1996 жылғы Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздігінің тұжырымдамасында көрсетілген.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Қоршаған ортаны қорғау туралы заңның 89-шы бабының әрқайсысы еліміздің болашағын экологиялық жағынан қамтамасыз етуге арналады. Заңда басқа салалармен қатар педагогикалық жағынан шешуге тиісті міндеттер белгіленіп, экологиялық тәрбие мен білім берудің жалпыға бірдей және үздіксіз жүргізілу қажеттілігі баса көрсетіледі.
Қоғамның дамуы табиғатпен тығыз байланысты. Осы адам мен табиғат арасында жақындық болмай, еш даму, еш болашақ болмайды. Сондықтан болашақ ел тізгінін ұстар, еліміздің ертеңгі иелеріне бүгінгі күннен бастап табиғат пен оның ерекшелігін, маңызын жанында қалыптастыру, яғни экологиялық тәрбие беру өте маңызды мәселе.
Оқушылардың адам мен табиғат арасындағы қарым-қатынасты зерттеп, жетілдіруге бағытталған өзара байланысты ғылыми, адамгершілік, құқықтық, эстетикалық және практикалық іс-әрекетін ұйымдастыру осындай оқыту мен тәрбиелеудің шарты болып табылады.
Экологиялық білім беру мақсатына келесі міндеттерді шешу арқылы қол жеткізіледі:
тәрбиелік: қазіргі заманның экологиялық проблемалары және оларды шешу жолдары туралы білім жүйесін қалыптастыру;
тәрбиелік: қоршаған ортаға сәйкес мінез-құлық пен іс-әрекеттің мотивтерін, қажеттіліктері мен әдеттерін, салауатты өмір салтын қалыптастыру;
дамытушы: өз аймағының қоршаған ортасын зерттеу, бағалау және жақсарту үшін интеллектуалдық және практикалық дағдылар жүйесін дамыту; қоршаған ортаны қорғауда белсенді еңбекке деген ұмтылысты дамыту: интеллектуалдық (экологиялық жағдайларды талдай білу), эмоционалдық (табиғатқа жалпыадамзаттық құндылық ретінде қатынас), адамгершілік (ерік пен табандылық).
Мемлекеттік білім беру стандартына сәйкес экологиялық білім беру:
- жеке тұлғаның экологиялық ойлауын қалыптастыру және дамыту;
- когнитивті, коммуникативті, әлеуметтік тәжірибеде және кәсіби бағдарда қолдана білу;
- экологиялық мәдениет негіздерін, өмірлік жағдайларда экологиялық бағдарланған рефлексиялық-бағалау және практикалық іс-әрекет тәжірибесін дамытады;
- адам мен қоршаған орта үшін қауіпсіз салауатты және экологиялық таза өмір салты ережелерін саналы түрде сақтайтын түлекті дайындайды.
Бастауыш сынып экологиясы бүгінгі талапқа сай Дүниетану курстарына қосымша білім беруге бағытталған. Алдына қойған негізгі мақсаттары:
1.Оқушыларға айнала қоршаған ортаны адам өмірімен байланыстыра отырып білім беру.
2. Оқушыларға қоршаған ортаның бір-бірімен үнемі байланыста болатынын ұғындыру.
3. Оқушыларда алғашқы экологиялық ұғымдарды қалыптастыру және табиғатқа деген жауапкершілік ой-өрісін дамыту [5].
Жоғарыда аталған мәселелерді шешу үшін бағдарламаны құрастыруда 1-4 сыныптар бойынша қамтылған білім жиынтығы былайша топталған. Мәселен, 1-сыныпта: Қоршаған орта мен адамның арасындағы қарым-қатынастар, табиғи ортаның біртұтастығы және бір-бірімен қатынас түрлері, табиғат нысандары, өсімдіктер мен жануарлар туралы алғашқы оң және теріс көзқарастар туралы білім беріледі.
Екінші сынып бойынша - адамның табиғатқа деген сұранысы мен қамқорлығы, туған өлке мен атамекен, тұрмыстық ғимараттар, оның табиғаттан алынып жасалатын, тұрған мекені мен оның құрауыштарының қажеттілігі туралы ой-өрістер дамытылады.
Үшінші сыныпта - адамның табиғатты пайдалану кезіндегі теріс іс-әрекеттерін көрсету арқылы олардың табиғатқа деген қамқорлығын, аяушылық сезімдерін ояту, өсімдік пен жануарлар дүниесінің адамға қажет екеніне толық көздерін жеткізу, үй және мектеп үлесіндегі өсімдіктерге қамқорлық жасау элементтерін бойларына дарыту.
Төртінші сыныпта оқушыларда өсімдіктер мен жануарлардың әр түрлілігі мен бірлестіктерін, топтарын ажырату, олардың тіршілігі туралы қызығушылықтары мен ынтасын арттыру көзделеді.
Алғаш рет тірі организмдерді қорғау керектігін түсіндіру. Қызыл кітаптың мақсатын ұғындыру. Сол сияқты оқушылардың қоршаған ортаның сапасы, ластану және адамның денсаулығы арасындағы байланыстарды ажырату деңгейіне дейін білімдері дамытылады.
Әрбір курсты аяқтауы табиғатқа шығу арқылы бекітіледі. Оқушылар естіген және көргендерін қолымен ұстап түйсініп, табиғаттың әр түрлі құбылыстарынан ләззат алады. Туған мекенге деген алғашқы патриоттық сезімі оянады.
Оқушылардың білім мен біліктілігіне қойылатын негізгі талаптар (І-ІV сыныптар).
І сынып бойынша оқушылар:
- айнала қоршаған ортаны бағдарлауды;
- табиғаттағы заттарды, өсімдіктер мен жануарларды;
- ауа, су, топырақты ажыратып олардың адам үшін қажеттілігін;
- адамның табиғаттағы орнын ажырата білулері тиіс.
Оқушылардың біліктілігі:
- табиғаттағы заттарды (өлі және тірі заттар) ажырата білу;
- ауа, су, топырақты ажырату және олардың пайдасы туралы айтып бере алу;
- өсімдік пен жануарларды ажыратып, олардың адам үшін қажеттілігін іс жүзінде білу.
ІІ сынып бойынша оқушылар:
- өзінің тұрған үйін, мекеннің тазалығын, жеке басының гигиенасын сақтауды;
- ірі құрылыстар, көліктердің түрлер мектеп т.б. мекемелер туралы;
- тұрған мекенінің айналасындағы табиғат құрауыштарын, азық - түлік сапасын, айнала мен көше тазалығын сақтауды;
- үй және жабайы жануарларды ажыратып, олардың адам өміріндегі маңызын білулері тиіс.
Оқушылардың біліктілігі :
-үйдің айналасы, көше , үй - іші және өзінің жеке басының тазалығын сақтауды;
- ірі ғимараттар мен мекемелерге бару, жол жүрудің қарапайым ережелерін;
- азық-түліктің сапасын ажырату, үй және түздегі жануарлармен қамқорлық қарым-қатынас жасау және сақтану шараларын;
- өсімдік пен жануарларды немесе ғимараттардың аттарын біліп ажырата алады.
ІІІ сынып бойынша оқушылар:
- табиғаттағы заттардың бір-бірімен байланысы, адамның табиғатты пайдалану себептерін;
- табиғаттағы өзгерістерді байқау, мәдени өсімдіктер мен орманның ерекшеліктерін;
- бау-бақша, мектеп үлесі, гүлдердің түрлері, оны күту, олардың пайдасы мен зияны туралы мәселелерді білулері тиіс.
Оқушының біліктілігі:
- табиғаттағы заттарды атап, оның не үшін керектігін;
- өсімдіктер мен орманның түрлерін ажыратып, олардың маңызын;
- пайдалы мен зиянды организмдердің бірнешеуін атап, олардың адам үшін маңызын айтып беруді меңгереді.
ІV сынып бойынша оқушылар:
- адамның табиғат байлықтарын дұрыс пайдалануы немесе пайдаланбауы;
- өсімдік пен жануарлардың мәңгі еместігі, олардың сиреп немесе біржола құрып кететіні;
- тірі организмдердің өмір сүруі және тіршілігінің адамға тәуелділігі;
- қызыл кітаптың маңызы және кейбір сирек аң мен құстар жайлы және оларды қорғау;
- өзен мен көлдер және жерді қадірлей білу мен олардың ластануының себептері;
- ауаның сапасы және адам денсаулығы туралы мәселелерді білулері тиіс;
- табиғи байлықтардың бірнешеуін атап, олардың қорын, дұрыс пайдалану барысына баға беруді;
- сирек өсімдіктер мен жануарлардың бірнеше түрлерін атап және кездесетін жерлерін білу, оларды қорғау жолдарын;
- қызыл кітапты оқып, оның мәнін түсіндіріп және өз өлкесінде кездесетіндерін есепке алуды;
- өзен мен көлдер, ормандарда тіршілік ететін аң мен құстарды ажыратып, оларды қорғауға қорғау туралы іс-тәжірибелерді;
- ауа мен судың сапасы және тазалығын ажыратып, олардың немен ластанатынын ажыратып, талдау жасауды игереді.
Сонымен, экологиялық тәрбие - адамның мәдениетін, табиғатпен қарым-қатынасын дамытуға бағытталған жүйелі педагогикалық іс-әрекет. Бұл термин сонымен қатар мектеп оқушыларының іс-әрекетінің барлық түрлерінде қоршаған ортаға деген жауапты көзқарасты қалыптастыруды қамтамасыз ететін ғылыми білімдер, көзқарастар, сенімдер жүйесін қалыптастырудың мақсатты, ұйымдасқан процесі ретінде түсініледі.

1.2 Педагогикалық-психологиялық әдебиеттерде экологиялық білімді қалыптастырудың зерттелуі

Экологиялық білім беру теориясын қарастыруды оның мәнін анықтаудан бастау керек. Экологиялық тәрбие адамгершілік тәрбиесінің құрамдас бөлігі болып табылады. Демек, экологиялық тәрбие арқылы біз экологиялық сана мен мінез-құлықтың табиғатпен үйлесімділік бірлігін түсінеміз. Экологиялық сананың қалыптасуына экологиялық білімдер мен сенімдер әсер етеді.
Адам мен табиғаттың қарым-қатынасы мәселесі біздің ғасырдан бұрын-ақ көрініс тапқан. Сонау 17 ғасырда Ян Амос Коменский барлық заттардың табиғи сәйкестігіне назар аударды, яғни. адам қоғамындағы барлық процестер табиғат процестері сияқты жүреді. Бұл ойды ол өзінің Ұлы дидактика еңбегінде дамытқан. Бұл кітаптың эпиграфы Зорлық-зомбылықсыз, бәрі еркін жүрсін деген ұран болды. Я.А. Коменский табиғат белгілі бір заңдылықтар бойынша дамиды, ал адам табиғаттың бір бөлігі, сондықтан адам өз дамуында табиғаттың бірдей жалпы заңдарына бағынады деп тұжырымдады.
Мұғалім білім мен тәрбиенің заңдылықтарын табиғат заңдылықтарына сүйене отырып шығарды. Табиғат секірмейді, бірте-бірте алға жылжиды болғандықтан, оқу материалын біртіндеп оқып-үйрену керектігін атап өтті. Жас кезде жалпы білім беріледі, кейін ол жылдар өткен сайын тереңдей түседі, өйткені табиғат әрбір қалыптасуды ең жалпыдан бастап, ең ерекшемен аяқталады
Баланың адамгершілік сезімін табиғат арқылы шыңдаудың педагогикалық құндылығын Ж.-Ж. Руссо (1762), Г.Песталоцци (1781-1787), Ф.Дистерверг (1832). Алғаш рет швейцариялық демократ-педагог А.Гумбольдт, содан кейін француз педагогы және философы Ж.-Ж.Руссо және басқа мұғалімдер балаларды табиғат сезіміне тәрбиелеуді оның адамға тәрбиелеуші ықпалының сезімі ретінде айтты. . Ж.-Ж.Руссо Эмиль, немесе білім туралы кітабында балаларды өркениеттен алшақ, табиғат қойнында тәрбиелеуді ұсынды.
Тәрбие табиғи түрде, табиғатқа сәйкес болуы керек. Г.Песталоцци Лингард пен Гертруда атты еңбегінде тәрбиенің басты мақсаты - баланың табиғи күштерін жан-жақты және үйлесімді дамытуды қарастырды. Табиғи дамуды тоқтатпаңыз, оны дұрыс жолға бағыттаңыз. Тәрбиенің негізгі қағидасы - адамның табиғатпен үйлесімділігі. Песталоцци балалардың табиғатын идеализацияламады, ол балаларға олардың күш-қуатын дамытуға көмектесу керек деп есептеді.
Орыстың ұлы педагогы К.Д.Ушинский (1861, 1864) табиғатты қорғау мәселесінен де шет қалмады. Айта кету керек, объективті дүниені тану ондағы шын мәнінде бар экологиялық байланыстарды білмейінше мүмкін емес. Оларды зерттеу бүгінгі күні өте маңызды, мектеп оқушыларында диалектикалық-материалистік дүниетаным негіздерін қалыптастырудың қажетті шарты ретінде қарастырылуы керек. Сонымен бірге балалардың логикалық ойлауын, есте сақтауын, қиялын дамытуда экологиялық байланыстарды зерттеудің маңызы зор. К.Д.Ушинский баланың табиғатпен қарым-қатынасын кеңейтуге шақырды және: Табиғаттың тәрбиелік әсері ... педагогикада соншалықты аз бағаланатыны таңқаларлық деп шағымданады.
Ушинскийдің Туған сөз және Балалар әлемі кітаптарында табиғаттың тәрбиелік ықпалына ерекше мән беріледі, онда табиғат логикасына сілтеме жасайды. Туған сөз оқулығында балалар тақпақ, жұмбақтар, мақал-мәтелдер, нақыл сөздер, ертегілер арқылы жәндіктер, жабайы және үй жануарлары, құстар, ағаштар, саңырауқұлақтар және басқа да табиғат өкілдерімен танысады.
Сонымен, экологиялық тәрбие мәселесімен мұғалімдер XVII - XVIII ғасырларда айналыса бастады.
Мектеп оқушыларына қоршаған ортаның білім беру саласындағы үлкен мұрасын бізге көрнекті кеңес педагогы В.А.Сухомлинский қалдырды. Ол баланың жеке басының қалыптасуы мен дамуына табиғаттың әсеріне ерекше мән берді. Сухомлинский: Адам әрқашан табиғаттың ұлы болған және солай болып қала береді, оны табиғатпен байланыстыратын нәрсе оны рухани мәдениеттің байлығымен таныстыру үшін пайдаланылуы керек, - дейді Сухомлинский.Таусылмас сұлулық. Мен тәрбиелік мәнін баланың өмір сүруінен көремін. үлкен сыр ретінде көреді, түсінеді, сезінеді, бастан кешіреді, түсінеді, табиғаттағы өмірмен танысады ...
Белгілі ұстаз балалардың табиғат нысандарына деген көзқарасын табиғат - біздің туған жеріміз, бізді өсірген, нәр берген өлке, еңбегімізбен түрленген өлке екендігімен тығыз байланыстырды. Табиғаттың өзі тәрбиелемейтінін, ондағы белсенді әсерді ғана тәрбиелейтінін бірнеше рет атап өтті. Мені таң қалдырдым, - дейді Сухомлинский, - балалардың сұлулыққа деген сүйіспеншілігі сұлудың тағдырына немқұрайлылықпен астасып жатыр. Сұлулыққа сүйсіну - жақсы сезімнің алғашқы өркені ғана, оны дамыту керек, белсенді ұмтылысқа айналдыру керек. Сонымен қатар, бұл ережені нақты жүзеге асыру үшін барлық балалар жануарларды күтуге қатысатын жанды бұрыш жасап, құс және жануарлар емханаларын ұйымдастырып, ағаш отырғызуды ұсынып отыр. Баланың табиғатты түсінуге, оның сұлулығын сезінуге, тілін оқуға, байлығын қастерлеуге үйрену үшін осы сезімдердің барлығын жастайынан бойына сіңіру керек. Сухомлинский былай деп жазады: Тәжірибе көрсеткендей, жақсы сезімдер балалық шақтан бастау алуы керек, ал адамдық, мейірімділік, сүйіспеншілік, ізгілік еңбекте, уайымдаудан, қоршаған дүниенің сұлулығына алаңдаудан туады.
Ал қазір экологиялық білім беру мәселелері көптеген мұғалімдер тарапынан қарастырылуда. Сонымен, академик И.Д. Зверев былай деп жазады: Қазіргі заманғы қоғам мен табиғаттың өзара әрекеттестігі мәселелерінің өткірлігі мектеп пен педагогиканың алдына адамның табиғатқа жағымсыз әсерінің зардаптарын жеңуге қабілетті өскелең ұрпақты дайындауға бағытталған бірқатар жаңа міндеттер қойды.
А.А. Плешаков Жасыл үй экологиялық бағдары бар оқыту курстарының жүйесін құрды. Онда ол экологиялық білім беру теориясын жасап қана қоймай, нақты жұмыс әдістерін ұсынады. Плешаков: Табиғат тарихы курсының экологиялық бағытын күшейту - мектепті көгалдандыру, сонымен қатар ұзартылған күн тобының жұмысын және сыныптан тыс іс-шараларды ұйымдастырудағы бүгінгі таңдағы ең өзекті және нақты қадам деп есептейді.
Бұл жүйе негізгі және қосымша курстарды қамтиды. Жасыл үй жүйесі кіші жастағы оқушылардың сыртқы әлеммен таныстыруын қамтамасыз етеді. Курс жасылдандыру принципіне негізделген.
Академик Б.Т. Лихачев экологиялық сананы сезіммен, табиғатқа, қоғамға, адамдарға деген эмоционалды тұтас, терең адамгершілік қатынаспен нығайтуды қажет ететінін атап өтті. Баланың бүкіл моральдық бағдары махаббат, ар-ожданның толқуы, табиғатпен және адамдармен қарым-қатынас тәжірибесі сияқты сезімдер мен күйлерді ең жоғары бақыт ретінде дамытуға бағытталуы керек. Үйлесімділік сезімін, ынталы көзқарасты, әдемілікті, тамашаны, асқақтылықты сезіну қабілетін дамыту қажет.
Экологиялық мәдениетті адамда экологиялық ойлау, яғни экологиялық проблемаларды дұрыс талдап, себеп-салдарлық байланыстарды орнату және адам қызметінің экологиялық зардаптарын болжай білу қажет.
Бүгінгі таңда жеке тұлғаның әлеуметтік қажетті адамгершілік қасиеті ретінде экологиялық мәдениетті қалыптастыру туралы айту қажет.
Экологиялық мәдениет материалдық өндірістің жалпы шарты мен алғышарты ретінде табиғатқа, еңбек объектісі мен субъектісіне, адам өмірінің табиғи ортасына жауапкершілікпен қараудан көрінеді. Әртүрлі ғалымдар (Л.Д.Бобылева, А.Н. Захлебный, А.В. Миронов, Л.П. Печко) бұл сапаның әртүрлі компоненттерін ажыратады.
Экологиялық мәдениет, А.Н. Захлебный - адамның санасында және іс-әрекетінде табиғатты пайдалану принциптерін бекіту, қоршаған ортаға және адам денсаулығына зиян келтірмей әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешу дағдыларына ие болу.
Л.П. Печко экологиялық мәдениетке мыналар жатады деп есептейді:
- материалдық құндылықтардың қайнар көзі, тіршіліктің экологиялық жағдайларының негізі, эмоционалдық, оның ішінде эстетикалық тәжірибенің объектісі ретінде табиғатқа қатысты адамзат тәжірибесін меңгерудегі оқушылардың танымдық іс-әрекетінің мәдениеті. Бұл әрекеттің жетістігі баламалы шешімдер қабылдау дағдыларын қалыптастыру негізінде табиғи ортаға қатысты тұлғаның адамгершілік қасиеттерінің дамуымен байланысты;
- еңбек әрекеті процесінде қалыптасқан еңбек мәдениеті. Сонымен бірге табиғатты пайдаланудың әртүрлі салаларындағы нақты істерді орындау кезінде экологиялық, эстетикалық және әлеуметтік критерийлер ескеріледі;
- табиғатпен рухани қарым-қатынас мәдениеті. Мұнда эстетикалық эмоцияларды дамыту, табиғи және өзгерген табиғи саланың эстетикалық қасиеттерін бағалай білу маңызды.
Экологиялық мәдениет адамның сапасы ретінде үздіксіз экологиялық білім беру жүйесінде қалыптасуы керек, оның негізгі буындары мектеп жасындағы балаға айтарлықтай әсер етеді:
отбасы;
мектепке дейінгі мекемелер;
мектеп;
мектептен тыс оқу орындары;
бұқаралық ақпарат құралдары;
өзін-өзі тәрбиелеу.
Л.В. Моисеева экологиялық білім беру жүйесінде бірқатар іргелі принциптерді анықтайды (Моисеева, 1993: 148):

Пәнаралық байланыс:

- объектілерді экологияландыру, яғни. жеке пәндерді оқытудың мазмұны мен әдістеріне экологиялық идеяларды енгізу;
- кіріктірілген экологиялық модульдер. Қоршаған орта мазмұны бойынша жан-жақты пәнаралық білім.
Білім, тәжірибе және әрекеттің бірлігі:
- тұлғаның тұтас бағдарлары;
- белсенділік мотивтері;
- қоршаған ортаны қорғау іс-шаралары.
Мектеп оқушыларының қоршаған ортамен (табиғатпен) мақсатты педагогикалық қарым-қатынасы.
Экологиялық проблемалардың ғаламдық, ұлттық және жергілікті (өлкетану) деңгейлерінің арақатынасы.
Альтернативтілік және болжамдылық принципі.
И.D. Зверев экологиялық білім берудің негізгі міндеті мектеп оқушыларының табиғат, оның ерекшеліктері, ондағы адамдардың іс-әрекеті, экологиялық проблемалар және оларды өндірісте, күнделікті өмірде, демалыс процесінде шешу жолдары туралы білімдерін теориялық тұрғыдан дамыту деп есептейді.
Экологиялық білім мен тәрбие берудің әдістері, формалары Б.Т. Лихачев шартты түрде бірнеше топқа бөледі. Олар: сананы қалыптастыру мен ойлауды дамытудың мектептік және мектептен тыс әдістері, практикалық бағытталған іс-әрекеттің іскерліктері мен дағдыларына үйрету, моральдық-құқықтық жауапкершілікті, шындыққа эстетикалық қатынасты, адамгершілік өзін-өзі жетілдіру.
А.Н. Захлебный экологиялық бағдарлама жасағанда оқушыны тұлға ретінде зерттеу, оның білімі мен тәрбиесінің факторлары ерекше мәнге ие болатынын атап көрсетеді.
Сонымен, қазіргі жағдайда экологиялық мәдениет тұлғаның жетекші құрамдастарының бірі болып табылады. Оны адам бойында шынайы зерде мен өркениеттің қалыптасуына ықпал ететін негізгі жүйе құраушы фактор деуге болады.
1-ші тарау бойынша қорытынды.
Экологиялық тәрбие деп балаларда өнеркәсіптік дамудың келеңсіз салдарын болжауға және алдын алуға мүмкіндік беретін, қоршаған ортаны белсенді қорғауға, оған ұқыптылықпен қарауға бағытталған білімнің, ойлаудың, сезімнің, ерік пен дайындықтың жиынтығы ретінде экологиялық сананы қалыптастыру түсініледі.
Экологиялық тәрбиенің міндеті - экологиялық білімді қалыптастыру, табиғатты сүюге, оны қорғауға, арттыруға ұмтылуға тәрбиелеу, табиғатта еңбек ету дағдысын қалыптастыру.
Дүниетану пәнінің ерекшелігі оның интегралды және мәдениеттанулық сипаты болып табылады, ол кіші оқушының қоршаған әлемді қабылдау ерекшеліктерін ескеруге, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.